[285]
BIBLIOGRAFIA I CHRONOLOGIA PISM El...ego.
Najpierwsze drukowane utwory poety znajdują się w „Dz. Literackim“ lwowskim; najwcześniejszym jest tu wiersz „Podróżni“ (T. II str. 215 obec. wyd.), wcale nie podznaczony, w N 50 z r. 1864; w tym samym numerze w „W zatoce Baja“ (T. II 217) i w następnym „Pamięc Józefa P...[1] (T. II 54) mają znak pierwiastka algebraicznego; w N. 50 znajduje się nadto „Odpowiedź“ (T. I 56); data „Neapol w październiku 1864 r.“ W tym samym roczniku w N. 56 mieszczą się utwory z dz. II T. I 140 i z dz. VI T. II 161 (podp. „Neapol“). Bezpośrednio po „Ascecie“ według Chmielowskiego napisana „Aszera“ wejść musiała do rocznika 1865. D. 7 grudnia 1864 r. napisał poeta wydrukowane bezzwłocznie „Odłamowi Psychy Praxytelesa“.—W 1865, prócz innych, pomieścił Dz. lit. „Sen grobów“ w dwóch rozłamach, w NN. 12—14 i 56—7, pod literą autorską Y.; część trzecia ukazała się dopiero w roczniku 1867.—R. 1866 nie przyniósł nic.—W r. 1867 prócz Epilogu do „Snu grobów“ dał poeta tygodnikowi lwowskiemu: z dz. II T. I 98, z dz. V T. II 50 i 74, z dz. IV T. III 54 i 125, nadto w „wyd. Nowoleckiego[2] (1872) T. I 123,—wszystkie, z wyjątkiem T. III 54 podznaczone y (małe).—R. 1868 jest bardzo obfity; ma aż 21 utworów: z dz. II T. I 63, 87, 94, 106 (jako „urwek z poematu“)„[3]
[286]113, 116, 119, 127; z dz. III T.I 183; z dz. VII T. II 212; z dz. IX T. III 8, 29 nast. („Odpoczywa“) 44, 49, 51, 60, 128, 142; nadto z wyd. Now. T. I str. 159 (w Nr 1), „W albumie“, (19) „Urywki z Apostrofy“ (22). Po raz pierwszy pod wierszem noworocznym zjawia się kryptonim „EL...y“ i przez cały rok poeta stale go już używa; wydrukowaną w tym samym roczniku „Pannę Leokadyą, opowieść hreczkosieja“ (NN. 14—21) podznaczył „Jan Stożek“. Przedruk „Bławatka“ w Kłosach w lipcu 1869, T. IX 38, nosi podpis „Adam Asnyk“. — Na r. 1869 przypadają następujące pierwodruki: dz. I T. I 3, 10; dz. II T. I 109, 135, dz. V T. II 63; dz. IX T. III 14, 62, 64, 86, 98, nadto dwa sonety (w NN. 7 i 17) i z wyd. Now. T. II 206 — w ogóle utworów trzynaście. Podpis, równie jak i w roku poprzednim: „El...y“. W tymsamym roczniku jest „Gałązka heliotropu, komedya w 1 akcie“, pod złączonem skrytomianem „Ely... Jan Stożek“. — W r. 1870, ostatnim istnienia Dz. literackiego, znajdujemy: z dz. II T. I 58, 96; z dz. V T. II 68; z dz. VIII T. II 233; z dz. IX T. III 17, 52, 107, 111, 115; nadto jeden sonet i „Oświadczyny“.
W tymsamym roku 1870 zaczął poeta oddawać swe utwory do Kłosów. Najpierwszy tu jest „Karnawałowy lament poety“ w N. 243 z d. 24 lutego. Odpowiedziała nań Emilia Lejowa. Wtedy poeta, w miesiąc po Lamencie umieścił w Kłosach „Replikę“ (N. 247). „Ty czekaj mnie“ zjawiło się pierwej w „Kłosach niż w Dz. lit. p. t. „Par dépit“ (N. 271). „Zwiędły listek“ w Kłosach ma tytuł „Allegat“ i jest tylko przedrukiem z Dz. lit. 1869. Nowemi jeszcze w Kł. z drugiego półr. 1870 T. XI są: „Przestroga“, „Rezygnacya“ i „Z motywów ludowychludowych“: „Czary“, „Przykro“, „Siwy“, „Szumi“„Szumi“, „Klątwa“, „Huczy“, „Bodaj“, „Nie będę“. W r. 1870 „Tyg. illustr.“ T. V seryi II., str. 156 zamieścił „Spóźnioną odpowiedź“, w Dz. lit. niedrukowaną. W tym samym tomie tygodnika są: „Rojenia“ przez „Stożka“. W pierwszej połowie r. 1871 poeta miał już napisane całkowicie „Z mot lud.“: Kłosy z tego czasu (T. XII) wydrukowały znowu 6 utworów [287](„Chłopca“, „Pan Jezus“, „Zdradzieckie drzewo“, „Gdy“, „Siedzi ptaszek“, „W chacie“). Poza „Dz. lit.“ i „Kłosami“ stoi pierwodruk „Pierwiosnka“, „Błąka się“ i „Słonka“. Pojedyńcze utwory w “Kłosach“ są bez tytułów. W pierwszem też półroczu 1871 napisany był „fresk“ — „Thetys i Achilles“ (Kłosy 1871 płr. I T. XII str.82 N. 293), napisane i „Ludzkości“! (tże str 403, N. 313). „Na pobojowisku“, powstałe podczas wojny francusko-niemieckiej, ukazało się najpierwej w Dz. Pozn.
Prócz powyższych utworów poraz pierwszy wydrukowanych w Dz. lit., w Kłosach, Tyg. illustr. i innych, poeta w pierwszym swoim okresie zamieścił w gazecie krakowskiej Kraj satyrę społeczną udramatyzowaną, które odbicie wyszło osobno p. t. „Walka stronnictw, komedya w 2 aktach przez EL...y Jana Stożka“ (Kraków 1869).
Z utworów do r. 1869 włącznie w Dz. lit. wydrukowanych z dodaniem „Nadgrobek“ (dz. II), „Na pamiątkę“ (II), „Jedna chwila“ (II), „Nieszczęsny“ (IX), „Dwa spotkania“ (XI), „Toast“ (wyd. Now. T. I str. 193) i dwóch sonetów, a opuszczeniem „Publiczność i poeci“ (I)„ ,Pod stopy krzyża“, „Zwiędły listek“ (IX) i tytułu „Oświadczyny“ — powstało pierwsze wydanie zbiorowe, jednotomowe, p. t. „El...y. Poezye“ (Lwów 1869 Wild); jest ono dziś bardzo rzadkiem. „Gałązka heliotropu“ wyszła osobno (Lwów 1869); „Panna Leokadya“ pozostała do dziś w Dzien. literackim.
W trzy lata po pierwszem wydaniu ukazało się drugie, już dwutomowe (Kraków 1872 Now.), z rysowaną kartą tytułową, illustrującą poemacik „Odpoczywa“; poeta nie zrzuca tu przybranego nazwiska literackiego „El...y“ i zatrzyma je już do śmierci. Objęło to wydanie wszystkie utwory z Dz. lit. do 1870, wszystkie od r. 1870 pierwodruki w Kłosach i Tyg. illustr. oraz w innych czasopismach. Zaofiarowanie z pierwszego wydania „Rodzicom swoim poświęca autor“ powtarza się na obu tomach. Z nowonapisanych a większych znajdują się tu: „Na pobojowisku“ i wspaniały zbiór 12 sonetów „Ze sceny [288]świata“. Prócz tych, oraz „Snu grobów“, „Odpoczywa“ i „Publiczność i poeci“ oba tomy obejmują 117 utworów, z tych siedem sonetów pojedyńczych p. t. „Sonet“. Wydanie Nowoleckiego uważać potrzeba za normalne dla całej epoki kończącej się na r. 1871 i części 1872-go; przedrukiem jego, tożsamym co do liczby stronic, jest wyd. 2-tomowe Gubr. i Schmidta (Lwów 1870, druk Anczyca w Krak.).
Jak do ukazania się edycyi Nowoleckiego, tak i później, to, co poeta nowego tworzył, szło od razu do czasopism. W latach 1869-79 najwięcej drukował Bluszcz, zarówno rzeczy dawniejszych jak i nowo-powstających. Od r. 1874 zamieszczał już wyłącznie utwory wydaniem z r. 1872-go nie objęte: R. 1874: sonet „Zejdź jasna“, „Za moich młodych lat“, „Ironia“, „Najpiękniejsze piosenki“, „Zaczarowana królewna“, „Teatr w Tusculum“, sonet „Smutni synowie przebrzmiałej już chwili“ (N. 10) — R. 1876: Trzy wyjątki, „Z tragedyi Prometeusz“ i „Tantal“. - R. 1877: „Miłość jak słońce“, „Sam na sam. — R. 1878: „Dwa anioły“, „Dzieje piosenki“. - R. 1879: „Ból zasnął“, „Bóstwo tajemnicze“, „Czarodziejka“, „Dałam ci moc“; „Epaminondas“, „Lykofron do Fatum“, „Mgławice“, „Szczęśliwa młodość“, „Łabędzi śpiew“, „Uśmiech“, „W Tatrach“ (Ulewa, Noc pod Wysoką, Podczas burzy)“.
W Kłosach z r. 1877 półr. I z czerwca N. 608 znajduje się „Ociemniały Thamyris“.
Echo warszawskie, gazeta z lat 1877—82, wydrukowało przed r. 1880 z poezyi między innemi „Odpowiedź przeszłości“ i „Przekład trzeciej pieśni Piekła“, oraz powiastkę „Wśród lasu“.
Z wszystkich utworów po r. 1871 wydrukowanych w czasopismach, a wydaniem 2-tomowem nie objętych, jako też z rękopiśmiennych, z pominięciem apostrofy Prometeusza i dwu strof z chóru z tragedyi Prometeusza (Bl. 1876 NN. 31 i 33) oraz sonetu „Smutni synowie“ (Bl. 1874 N. 10) powstał T. III Poezyi (Lwów 1880 Gubr. i Schmidt), prócz poematu „W Tatrach“ obejmujący 70 [289]nowych utworów, w tej liczbie dwa sonety pojedyńcze. Po zupełnem wyczerpaniu przez czytelników wyd. dwu pierwszych tomów Poezyi z r. 1876 wyszło nowo we Lwowie 1881 r., tworzące już całość z nowo-wydanym T. III, którego wydanie drugie ukazało się w trzy lata później.
W ośmiu leciech od pierwszego dwutomowego wydania znacznie wzrósł dorobek literacki El...ego i poza obrębem liryki. W r. 1872 miał poeta w Krakowie odczyt o Trubadurach (Kraków 1872); w tym samym roku napisał dramat 5-aktowy Cola Rienzi (Lwów 1873); w r. 1874 dramat 3-aktowy Żyd (pierwotnie w Szkicach spółecznych i literackich 1875, później osobno: Kraków 1875); w r. 1877 stanął do konkursu z tragedyą na tym konkursie nagrodzoną Kiejstut (najpierw w Prz. polskim z r. 1878; później w książce: Kraków 1878); w r. 1879 prócz liryków dał Bluszczowi komedyą 2-aktową Przyjaciele Hioba (Warszawa 1879). Po pierwszym odczycie miał w okresie 1872—1880 trzy dalsze: o Krasickim, o Antygonie Sofoklesa, o Królu Duchu, nadto napisał rozprawę o „Księciu Niezłomnym Calderona w przekł. Słowackiego“. Żadna z tych prac dotychczas osobno nie wyszła: rzecz o tragedyi starożytnej wydrukował Bluszcz 1874, o poemacie Słowackiego — Przewodnik naukowy i literacki 1879. Na r. 1879 przypada nadto jeszcze druk Kantaty na jubileusz Kraszewskiego, włączonej następnie do T. III z r. 1880.
Po wydaniu książkowem utworów lirycznych z r. 1880 umieścił poeta w Bluszczu w tym samym roku: „Jul. Mien.“, „Orfeusz i Bachantki“, „Widmo“, „Wiecznie to samo“, a w r. 1881 w „Muzeum“ Krak. „Pigmalion“. W r. 1883, prócz „Wieczystego piękna“, napis. w końcu r. 1882 a wydr. w Bluszczu z r. następnego (N: 3),przysłał tygodnikowi warszawskiemu dwa najpierwsze sonety „Nad głębiami“ (NN. 47 i 48); w r. 1887 son. XI-XXI (NN. 19, 22, 24, 48, 50). — W r. 1888: z tegoż cyklu son. XXII-XXIV i XXVI (NN. 1, 48). Ostatnim [290]utworem El...ego w Bluszczu wydrukowanym jest Głos wołający na puszczy (N. 1 z r. 1889).
Czasopisma poważne i główniejsze gazety ubiegały się, zwłaszcza do numerów noworocznych, o tę ozdobę, jaką była poezya El...ego, i tam też od r. 1880 szukać jej potrzeba, chcąc dojść przybliżonej daty powstawania pojedyńczych utworów (w Bibl. Warsz. z r. 1892 T. II str. 296 jest sonet V „Nad głębiami“).
Wszystko, co po r. 1880 druk ujrzało, wraz z utworami pozostającemi w rękopiśmie, zebrała Redakcya „Nowej Reformy“ i wydała w r. 1894 w Krakowie jako T. IV Poezyi . Zamieszczony tam Prolog na otwarcie nowego teatru w Krakowie wyszedł przedtem jeszcze osobno (Kraków 1893).
Inne druki samoistne w okresie 1880-94 są: Komedya konkursowa , komedyjka w 1 akcie (Kraków 1888); Bracia Lerche kom. w 3 aktach (Kraków 1888) — obie napisane jeszcze w r. 1886; Mowa Dr. Adama Asnyka na zgromadzeniu wyborców miasta Krakowa z d. 1 lipca r. b. (b. m. r., i karty tyt. 4 str. 4-o min.); Mowa przy wprowadzeniu zwłok Mickiewicza do katedry na Wawelu d. 4 lipca 1890 r. (Kraków 1890, folio i w zbiorze Pedagogika Mickiewiczowska Lwów 1890).
Po roku wyjścia T. IV (1894) El...y nie wiele już tworzył. Najwybitniejszym jest „Złoty Cielec“ z datą „d. 26 paźdz. 1896 r.“. Z podróży na Ceylon w r. 1890 powstało kilka utworów p. t. „Z obcych stron“ („Pointe de Raz“ I II w Kur. Warsz. z r. 1894-5; „Trimurti“ w Bibl. Warsz. z r. 1896). Część listu do wydawcy literackiego z opisem przeprawy przez morze Czerwone zamieścił Kur. Warsz. z r. 1894.
Po skonie poety Wędrowiec w N. 33 z r. 1897 ogłosił dwa jego wiersze z lat pacholęcych w posiadaniu p. Ant. Kleczkowskiego, Tyg. Ill. (N. 37) kilka aforyzmów a Bluszcz (N. 32) „Cieniom Malczewskiego“.
Pozostałość rękopiśmienna po El...ym w tej chwili jest jeszcze nieznaną. Z napisu wiersza Do... (T. II str. 106) [291]w Dz. lit. z r. 1868 N. 18 domyślać się możemy, że poeta pozostawił większą jakąś całość, choćby niewykończoną, do której wiersz ten wchodził. Z jego własnego Curriculum vitae, przesłanego tłómaczowi czeskiemu jego poezyi, Fr. Kvápilowi, wiemy, że we wczesnej już młodości przetłómaczył Burggrafów Wiktora Hugo. Określenie trzech utworów w Bluszczu z r. 1876 (NN. 27, 31, 33) — pozwala spodziewać się tragedyi Prometeusz, który według współczesnego listu do wydawcy literackiego miał przedstawić wyzwolenie bohatera. Biesiada lit. r. 1897 (N. 33) podała wiadomość, że niejaka p. L., od której jeszcze przed r. 1860 poeta jako student odnajmował pokój w domu narożnym przy zbiegu ul. Złotej i Marszałkowskiej w Warszawie, twierdzi, jakoby wnuk jej p. Bąkowski, inżenier dr. żel. Syberyjskiej, posiadał poszyt młodocianych utworów poety. Wreszcie przypuszczać można, że znajdą się wiersze na pamiątkę wpisywane, które dotychczas jeszcze nigdzie drukowanemi nie były.
Poza wyszłemi dotychczas czterema tomami Poezyi dawniejszych wydań i ośmioma utworami dramatycznemi wydrukowanemi osobno, o ile wiadomo, ukrywają się jeszcze w drukach czasopiśmienniczych:
1) Panna Leokadya w Dzienniku literackim 1868 (NN. 14-21);
2) Antygona Sofoklesa w Bluszczu 1874 (NN. 14—16);
3) Sonet „Smutni synowie przebrzmiałej już chwili“ w Bluszczu 1874 N. 10;
4) Odczyt o Ignacym Krasickim;
5) Rozprawa o Księciu Niezłomnym w przekł. Słowackiego;
6) Apostrofa Prometeusza w Bluszczu 1876 N. 31 i dwie pierwsze strofy Chóru, niewydrukowane w T. IV Poezyi (wyd. ob. T. II str. 79);
7) Odczyt o Królu duchu w Przewodniku naukowym i literackim 1879 (str. 401-421);
[292] 8) Wśród lasu, powiastka, w gazecie warszawskiej Echo (1877-82);
9) Opiekunowie w Reformie;
10) Wynurzenia publicystyczne poety jako współredaktora Reformy później N. Reformy od r. 1882-94, posła na sejm krajowy i członka rady miejskiej krakowskiej.
11) Utwory młodzieńcze ogłoszone po śmierci.
Przekłady poezyi El...ego:
a) na język czeski są liczne. W r. 1886 Franc. Kvápil wydał w Pradze u Vilimka tom o 154 str. 8°, a w r. 1892 nowy poczet: Poesie... nova rzada, autorisovany przekład Frantiska Kvápila (Sbornik svetové poesie, vydáva czeska akademie Praga 1892), 127 str. 8° mm. Fr. Vondracek w tym samym zbiorze w roczn. VII (Praga 1897) wydrukował przekład „Kiejstuta“ p. t. Kiejstut, tragoedie w peti jednanich, autorisovany przekład, 117 str. 8° min. „Przyjacioł Hioba“ przełożył i wydał jeszcze w r. 1882 w Pradze u Kobera Schwab-Polabsky p. t. Jobovi przatele.
b) na język niemiecki: Gumplowicz Ludwik Ausgewählte Gedichte (Wiedeń l887, Konegen 166 str. 8,nlb 8°); Weiss Albert Herzfäden aus Heimath und Fremde (Lipsk 1891); Reden M. v. Kiejstut, Trauerspiel in 5 Akten (Poznań 1879 Jolowicz). Utwory liryczne tłómaczył nadto Nitschman, a „Żyda“ przerobił Nötel.
c) na jęz. francuzki: „Niezabudki kwiecie“ („Le Myosotis“) w przekł. Intéring'a; „Król Juba“ w przekładzie Jul. Mien — oba w warszawskiej Revue Slave z r. 1879 zesz. IX-X i XIII-XIV; „Mot d' ordre“ w Bulletin pol. lit. sc. et. art N. 59 (Paryż 1892).
Inne przekłady nie są wydawcy literackiemu Pism El...ego wiadome.
[293] Liryki mające charakter pieśni jakoteż sonety podkładano niejednokrotnie pod muzykę. Najdawniejsze takie kompozycye są Alexandra Zarzyckiego, w jego śpiewniku. Po nim słowa poety przetwarzać usiłowali na dźwięki muzyczne: Gall, Hertz Michał, Krzyszkowski Stef., Niewiadomski Stan., Noskowski Zygm., Pankiewicz, Żeleński — a zapewne i inni
[4].
KONIEC TOMU TRZECIEGO.
Błąd w druku; powinno być – „Pamięci Józefa P...“.
