Słowo o wyprawie Igora/VI

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	anonimowy
Tytuł	Słowo o wyprawie Igora
Rozdział	VI
Redaktor	Aleksander Brückner
Wydawca	Biblioteka Narodowa; im. Ossolińskich
Data wyd.	1928
Druk	W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd.	Kraków
Tłumacz	Julian Tuwim
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron
	Artykuł w Wikipedii

›››

VI.^[1]

Niewesoła nam, bracia, godzina,
Niewesoła godzina nastała!
Siłę^[2] naszą pokryła pustynia,
Dziewa Krzywda w ruskiej ziemi wstała.

Wstała Krzywda z Dadźbożych zastępów^[3],

5

Po twej ziemi idzie, Trojanie^[3],
Łabędziemi skrzydłami pluszcze
W rzece Donie, w sinem morzu-oceanie.
Stare dzieje, tłuste lata przypomina,

Jaka sława była ongi, jaka chwała.

10

Niewesoła nam, bracia, godzina,
Niewesoła godzina nastała!
Rzekł brat bratu: «To moje i to moje».
I o ziemię się brat z bratem swarzy

I o małem powiada, że wielkie,

15

A tu czyha pohaniec wraży.
Sami sobie naraili niedolę:
Owoż przyszli Połowcy, Igorze.
Oj, daleko pofrunąłeś, sokole,

Goniąc ptaki, zaleciałeś nad morze.

20

A nie wskrzesić już wojska dziarskiego!
Słychać Żeli, Kariny płacz rzewny^[4],
Idą Rusią z rogiem gorejącym
I żar-popiół roznoszą pogrzebny.

Żony ruskie szlochają, zawodzą:

25

Niema mężów naszych miłych, niema,
Ani dumą nam o nich podumać,
Ni pomyśleć, ni ujrzeć oczyma!
Złota-srebra nie uzbierać wdowie,

Niema mężów! pomarli ładowie^[5]! —

30

Jęknął Kijów z żałoby, bracia,
A Czerników z napaści srogiej,
Płynie boleść tłusta ziemią ruską,
Połoniły^[6] ją łupieżce-wrogi.

Teraz kuną^[7] dań od dymu płać im!

35

Oj, źle, bracia, gdy są gniewy śród braci.
Obudzili Igor z Wsewołodem^[8]

Tę niezgodę, co ją uśpił rodzic.
Groźny był ów Światosław włodyka,

Kniaź kijowski, wielki Olegowic!

40

Burzą był! Runął gromem w Połowce,
Góry, lasy, jarugi przydeptał,
Zmiażdżył wrogów, w pień swym mieczem wyciął,
Rzeki zmącił, potoki wychłeptał.

A Kobjaka z nad zatoki — wichurą

45

Wyrwał z pułków żelaznych uścisku,
Śmignął chanem, jak kamieniem z procy,
I spadł Kobjak w kijowskiem zamczysku.
Więc śpiewają Niemcowie, Grekowie,

Pieje pieśni Wenecja, Morawa,

50

Sławią kniazia obcy językowie,
Śpiewem sławią kniazia Światosława.
A synowi^[9] nie będzie pieśni
I nie dadzą mu czci i chwały,

Bo zasypał ruskiem złotem i skarbem

55

Wody rzeki połowieckiej Kajały.
Zstąpił Igor ze złotego łęku,
W koszczejowy^[10] siadł, książę-pojmaniec!

O, lutości! O, nędzo! O, jęku!^[11]

Rozpanoszył się mściwy pohaniec!

60

Pod brzemieniem się ziemia ugina;
W grodach smętek, radość uleciała,
Niewesoła nam, bracia, godzina,
Niewesoła godzina nastała!^[12]

↑ VI. Klęska Rusi; jej przyczyny i skutki. Ponowna przerwa w opowiadaniu, wywołana biadaniem nad niezgodą książąt, która wrogom Ruś wydała na jatki.
↑ w. 3. siłę, wojsko.
↑ ^3,0 ^3,1 w. 5 i 6. Dadźboże zastępy i ziemia Trojana, o Rusi, zwykła przenośnia. Krzywda (w oryginale obida); jak morowa zaraza dziewicą się objawia, tak tu Krzywda jeszcze i łabędzie skrzydła przybrała (w. 7), bo łabędź wieszczy nieszczęście.
↑ w. 22—24 dosłownie: «za nim (pułkiem Igorowym) krzyknął karna i żlja poskoczył po ruskiej ziemi, żar rzucając (ludziom) w rogu płomiennym». Co karna i żla oznaczają? Upatrują w nich wyrazy dla smutku i żalu; żla można istotnie żelą, żalem, wyłożyć, tylko z karny nic podobnego nie da się wycisnąć i wszelkie próby były marne. Z kroniki wiemy jednak, że natychmiast po zniszczeniu zastępów Igorowych rzucili się Połowcy Konczaka i Gzy na Ruś, paląc i niszcząc; miałożby Słowo o tem ani wspominać, skoro dalej właśnie jest mowa o popłochu na Rusi? Pierwsi wydawcy upatrywali też w obu tych wyrazach nazwy połowieckie, niestety, nigdzie indziej nie wspominane; posądzano nawet tekst o zepsucie, że to o Konczaku i Gzie w nim mowa, co niebardzo przekonywa wobec tego, że wyżej oba imiona poprawnie były wypisane. I w 24 wierszu niezwykły zwrot; kto o napadzie Połowców myśli, wytłumaczy go tak, że to Połowcy prochem ognistym z rogu wojowali, o czem kronika pod r. 1184 opowiada (o bisurmanie, co «żywym ogniem» strzelał).
↑ w. 30. łada, prasłowiańska nazwa miłego, męża czy żony; utrzymała się do dziś w refrenach pieśni weselnych (łado! łado!).
↑ w. 34. połoniły, wzięły w plon, zwyciężyły.
↑ w. 35. W oryginale, zamiast kuny, białka, biel, wiewiórka biała; jej skórka niegdyś jednostką pieniężną była; tę daninę będą odtąd wybierać Połowcy od dymu (od dwora), zamiast książąt ruskich.
↑ w. 37 i n. Prawem kontrastu przeciwstawia autor katastrofie Igora i Rusi niedawny tryumf Światosława II, wielkiego księcia kijowskiego, którego dla tego dostojeństwa ojcem (rodzicem) Igora i Wsewołoda nazywa, chociaż to ich kuzyn (Oleg miał synów: Wsewołoda, — tego syn Światosław II; Światosława, — tego synowie Igor i Wsewołod). Ów Olegowic Światosław II, występujący w dalszych ustępach Słowa bardzo znacząco, ustalił się na stolicy kijowskiej dopiero za trzecim razem, r. 1181, gdy się Monomachowicy wielkiego księstwa kijowskiego zrzekli; umarł r. 1194. Zamłodu używał w wyprawach przeciw innym książętom chętnie Połowców jako sprzymierzeńców, dopiero po r. 1181 stale z nimi wojował, tak (r. 1183 i) 1184, gdy ich nad Erelem pobił i ich chana Kobjaka z dwoma synami pojmał, a potem znowu pobił Konczaka i pojmał owego «bisurmanina z żywym ogniem». Wedle Słowa odgłos tych zwycięstw rozszedł się nawet w Niemczech, Wenecji, Grecji i Morawie; straszna przesada dowodzi tylko, jak wysoko Słowo Światosława II ceniło, odwdzięczając mu trudy przeciw Połowcom za Ruś podjęte.
↑ w. 53. synowi, w oryginale: księciu Igorowi.
↑ w. 58. koszczej, słowo tureckie, oznacza koniucha, brańca, ciurę; używa się go i wzgardliwie. Teraz (w. 59 i n.) opuszcza Słowo Igora na długo i zwraca się do Kijowa, gdzie Światosław II wyprawę na Połowców przygotowywał; zbierał ludzi. Gdy się dowiedział w Nowogrodzie Siewierskim, że «bracia» jego (nasz Igor i Wsewołod) wybrali się sam na sam na Połowców, bardzo mu to było niemiło, bo przewidywał skutki; popłynął Desną do Czernihowa, gdzie go wiadomość o ich pogromie doszła. Dalsze wiec ustępy Słowa poświęcone głównemu tegoż zamiarowi: nawoływać książąt do zgody i jedności w postępywaniu, wysławiać siły każdego z nich, co połączone odnowiłyby dawną potęgę ruską, odwoływać się do zasług i chwały każdego z nich, ubolewać nad tem, co ich różni.
↑ w. 59 i 60 dodał tłumacz.
↑ w. 63 i 64. Tłumacz powtórzył tu po raz trzeci (por. w. 1—2 i 11—12), niby refren, wiersze początkowe: «Niewesoła nam, bracia, godzina, niewesoła godzina nastałaś; w oryginale czytamy tylko raz: «już bo, bracia, niewesoła godzina powstała»; zamiast w. 11 i 12 w oryginale: «walka książąt na pogan zaginęła»; w. 63 i 64 dodał tłumacz. W. 16—19 i 34, 36 powtarzają się w oryginale dosłownie «(książęta poczęli) sami na się kuć rozterki (kramołu kowati, ulubiony zwrot Słowa), a pogani ze wszech stron nachodzili z zwycięstwami ziemię ruską». Przed w. 33 czytamy w oryginale: «smutek rozlał się po ziemi ruskiej».

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie tłumacza: Julian Tuwim.

[1] VI. Klęska Rusi; jej przyczyny i skutki. Ponowna przerwa w opowiadaniu, wywołana biadaniem nad niezgodą książąt, która wrogom Ruś wydała na jatki.

[2] w. 3. siłę, wojsko.

[str38_5-3] 3,0 ^3,1 w. 5 i 6. Dadźboże zastępy i ziemia Trojana, o Rusi, zwykła przenośnia. Krzywda (w oryginale obida); jak morowa zaraza dziewicą się objawia, tak tu Krzywda jeszcze i łabędzie skrzydła przybrała (w. 7), bo łabędź wieszczy nieszczęście.

[4] w. 22—24 dosłownie: «za nim (pułkiem Igorowym) krzyknął karna i żlja poskoczył po ruskiej ziemi, żar rzucając (ludziom) w rogu płomiennym». Co karna i żla oznaczają? Upatrują w nich wyrazy dla smutku i żalu; żla można istotnie żelą, żalem, wyłożyć, tylko z karny nic podobnego nie da się wycisnąć i wszelkie próby były marne. Z kroniki wiemy jednak, że natychmiast po zniszczeniu zastępów Igorowych rzucili się Połowcy Konczaka i Gzy na Ruś, paląc i niszcząc; miałożby Słowo o tem ani wspominać, skoro dalej właśnie jest mowa o popłochu na Rusi? Pierwsi wydawcy upatrywali też w obu tych wyrazach nazwy połowieckie, niestety, nigdzie indziej nie wspominane; posądzano nawet tekst o zepsucie, że to o Konczaku i Gzie w nim mowa, co niebardzo przekonywa wobec tego, że wyżej oba imiona poprawnie były wypisane. I w 24 wierszu niezwykły zwrot; kto o napadzie Połowców myśli, wytłumaczy go tak, że to Połowcy prochem ognistym z rogu wojowali, o czem kronika pod r. 1184 opowiada (o bisurmanie, co «żywym ogniem» strzelał).

[5] w. 30. łada, prasłowiańska nazwa miłego, męża czy żony; utrzymała się do dziś w refrenach pieśni weselnych (łado! łado!).

[6] w. 34. połoniły, wzięły w plon, zwyciężyły.

[7] w. 35. W oryginale, zamiast kuny, białka, biel, wiewiórka biała; jej skórka niegdyś jednostką pieniężną była; tę daninę będą odtąd wybierać Połowcy od dymu (od dwora), zamiast książąt ruskich.

[str40-8] w. 37 i n. Prawem kontrastu przeciwstawia autor katastrofie Igora i Rusi niedawny tryumf Światosława II, wielkiego księcia kijowskiego, którego dla tego dostojeństwa ojcem (rodzicem) Igora i Wsewołoda nazywa, chociaż to ich kuzyn (Oleg miał synów: Wsewołoda, — tego syn Światosław II; Światosława, — tego synowie Igor i Wsewołod). Ów Olegowic Światosław II, występujący w dalszych ustępach Słowa bardzo znacząco, ustalił się na stolicy kijowskiej dopiero za trzecim razem, r. 1181, gdy się Monomachowicy wielkiego księstwa kijowskiego zrzekli; umarł r. 1194. Zamłodu używał w wyprawach przeciw innym książętom chętnie Połowców jako sprzymierzeńców, dopiero po r. 1181 stale z nimi wojował, tak (r. 1183 i) 1184, gdy ich nad Erelem pobił i ich chana Kobjaka z dwoma synami pojmał, a potem znowu pobił Konczaka i pojmał owego «bisurmanina z żywym ogniem». Wedle Słowa odgłos tych zwycięstw rozszedł się nawet w Niemczech, Wenecji, Grecji i Morawie; straszna przesada dowodzi tylko, jak wysoko Słowo Światosława II ceniło, odwdzięczając mu trudy przeciw Połowcom za Ruś podjęte.

[9] w. 53. synowi, w oryginale: księciu Igorowi.

[str41-10] w. 58. koszczej, słowo tureckie, oznacza koniucha, brańca, ciurę; używa się go i wzgardliwie. Teraz (w. 59 i n.) opuszcza Słowo Igora na długo i zwraca się do Kijowa, gdzie Światosław II wyprawę na Połowców przygotowywał; zbierał ludzi. Gdy się dowiedział w Nowogrodzie Siewierskim, że «bracia» jego (nasz Igor i Wsewołod) wybrali się sam na sam na Połowców, bardzo mu to było niemiło, bo przewidywał skutki; popłynął Desną do Czernihowa, gdzie go wiadomość o ich pogromie doszła. Dalsze wiec ustępy Słowa poświęcone głównemu tegoż zamiarowi: nawoływać książąt do zgody i jedności w postępywaniu, wysławiać siły każdego z nich, co połączone odnowiłyby dawną potęgę ruską, odwoływać się do zasług i chwały każdego z nich, ubolewać nad tem, co ich różni.

[11] w. 59 i 60 dodał tłumacz.

[12] w. 63 i 64. Tłumacz powtórzył tu po raz trzeci (por. w. 1—2 i 11—12), niby refren, wiersze początkowe: «Niewesoła nam, bracia, godzina, niewesoła godzina nastałaś; w oryginale czytamy tylko raz: «już bo, bracia, niewesoła godzina powstała»; zamiast w. 11 i 12 w oryginale: «walka książąt na pogan zaginęła»; w. 63 i 64 dodał tłumacz. W. 16—19 i 34, 36 powtarzają się w oryginale dosłownie «(książęta poczęli) sami na się kuć rozterki (kramołu kowati, ulubiony zwrot Słowa), a pogani ze wszech stron nachodzili z zwycięstwami ziemię ruską». Przed w. 33 czytamy w oryginale: «smutek rozlał się po ziemi ruskiej».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]