Zagadki i łamigłowki Górali Bieskidowych spisane w okolicach Rabki

	>>> Dane tekstu >>>
Autor	Izydor Kopernicki
Tytuł	Zagadki i łamigłowki Górali Bieskidowych spisane w okolicach Rabki
Data wyd.	1876
Miejsce wyd.	Kraków
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

[3]

Osobne odbicie z Materyałów etnolog. Akademii Umiejętności.

ZAGADKI i ŁAMIGŁÓWKI

Górali Bieskidowych

spisane w okolicach Rabki

przez

Dra J. Kopernickiego.

Wśród licznych i pracowitych badań etnograficznych, których głównym przedmiotem bywały pieśni ludowe, podania, klechdy, gadki, przysłowia i tym podobne płody twórczości poetycznéj ludu, jego wyobraźni lub samorodnéj wiedzy, za mało dotąd zwracano uwagi na innego rodzaju objawy jego strony duchowéj, a mianowicie na płody jego dowcipu przechowane w zagadkach ludowych.
Dowcip ten błyska wprawdzie dość często pod inną postacią w ludowych śpiéwkach, bajkach i przysłowiach; głównych jednakże i najobfitszych jego objawów bez zaprzeczenia szukać należy w zagadkach, któremi lud z pokolenia w pokolenie lubi zabawiać swój umysł i ćwiczyć jego przenikliwość.
Ludowemi zagadkami wszakże tak mało się u nas dotąd zajmowano, że jeszcze przed rokiem znane nam były jedynie jako autentyczne: 40 zagadek ukraińskich, spisane przez Nowosielskiego (Lud Ukraiński, Kijów 1857, T. III, str. 262—270) i 14 kujawskich podane przez O. Kolberga (Kujawy, Cz. I, Warsz. 1867, str. 203—204). Dopiéro téż w ostatnim tomie znakomitéj monografii Kolberga o ludzie krakowskim spotykamy się ze zbiorem nieco znaczniejszym 88 zagadek.
Ten zbyt szczupły zapas podwajając obecnie moim własnym zbiorem zagadek góralskich, winienem dodać następujące uwagi:
Gdym dzięki światłéj uczynności Dra E. Janoty przeglądał przed kilku laty zebrane przez niego bogate materyjały do etnografii naszego Podgórza i Góralszczyzny, wówczas już zastanowił mię fakt, który następnie miałem sposobność sprawdzić osobiście, że u Górali naszych dowcip i wyobraźnia stanowią górującą i najwyraźniejszą cechę ich strony duchowéj. Przy wielkiem mianowicie bogactwie [4]zagadek i bajek, któremi się oni lubią zabawiać, twórczość poetyczna Górali oraz samorodna ich mądrość przedstawiają się nader ubogo. Przysłowia albowiem i to najpospolitsze, niezmiernie rzadko wplątują się w ich rozmowy, a poezyję ich reprezentują same tylko dwu- i kilkowierszowe śpiéwki, napiętnowane raczéj rubaszną wesołością niż natchnieniem płynącém z głębszego uczucia.
Dowodem wielkiego upodobania ludu góralskiego w zagadkach jest ich znaczna obfitość i rozmaitość. O prawdopodobnie ogromnéj ilości zagadek krążących między tym ludem świadczy sam zbiorek niniejszy, składający się z przeszło półtora sta zagadek wraz z waryjantami, które zebrałem w najbliższych okolicach Rabki na jednomilowéj tylko przestrzeni^[1] a dopełniłem wypisanemi ze zbioru Dra E. Janoty zagadkami ze wsi pobliskich: Podobina i Poremby Wielkiéj, oraz dalszych: Żarnówki i Hecznarowic.
Rozmaitość zagadek góralskich wyraża się w ich formie i treści. Co do formy, musimy najprzód odróżnić zagadki właściwe od pytań zawiłych i dwuznacznych, które nazywam łamigłówkami, a na odgadywaniu których ćwiczy się domyślność i dowcip Górali.
Pod względem charakteru i treści rozmaitość tych zagadek jest wielka. Najwięcéj jest takich, gdzie cała waga dowcipu zasadza się na mniéj lub więcéj zawiłych a trafnych okréśleniach przedmiotów podanych do odgadnienia; takiemi są np. zagadki Nr. 12, 14, 21, 35, 52, 57, 72, 80 i inne podobne.
Na równi z poprzedniemi bardzo liczne są zagadki porównawczo-obrazowe, w których przedmiot zagadki bywa przedstawiony w nader trafnéj i obrazowéj postaci innego przedmiotu. Takiemi są np. zagadki: Nr. 1, 6, 15, 24—27, 33, 48, 58, 79, 96 i inne.
Następnie, chociaż mniéj liczne ale bardzo dowcipne są zagadki pod postacią przenośni, — np. Nr. 5, 29, 50, 74, 82.
Najbardziéj rozpowszechnione i wielce przez Górali upodobane są zagadki odznaczające się dowcipem rubasznym, często zbyt grubym i rażącym obyczajność. Takiemi są: zagadki Nr. 3, 8, 10, 13, 38, [5]40, 42, 43, 44, 45 var., 71, 75 i 88 — oraz łamigłówki Nr. 9, 12, 15, 26 i 30 var.
Obok tych głównych rodzajów spotykają się niekiedy zagadki zasadzające się na utajeniu ich przedmiotu w mięszaninie dziwacznych zmyślonych wyrazów, np. zagadki Nr. 36 i 56 i łamigł. Nr. 28 i 29.
Nakoniec za pośrednictwem szkoły wciskają się tam zagadki, szarady i kalambury widocznie książkowego pochodzenia, np. N. 73 i 94.
Pominąwszy zagadki téj ostatniéj kategoryi, któremi mędrsze chłopaki szkolne lubią się popisywać a których ja nieprzyjmowałem, największa część zagadek góralskich odznacza się niepospolitą świéżością tego samorodnego ludowego dowcipu, który w oczach etnografa ma niezaprzeczoną wartość.
Wielce godném uwagi jest dość często spotykane podobieństwo a niekiedy nawet tożsamość zagadek góralskich z innemi ludowemi. Pod tym względem wspólność z ludem krakowskim tłómaczy się łatwo przez blizkie sąsiedztwo. Daleko zaś bardziéj zagadkową jest znaleziona wspólność zagadek ukraińskich z góralskiemi, dochodząca do tego stopnia, że piąta część zebranych przez Nowosielskiego zagadek ukraińskich w całkowitéj ich treści lub w zupełnie podobnych wyrażeniach powtarza się u naszych Górali. Czy tak jednorodne pomysły tu i tam zrodziły się niezależnie od siebie, czyli téż pewne zagadki mogły zawędrować z Bieskidów nad Dniepr, lub odwrotnie? i jaką mianowicie drogą? to się da może wyjaśnić wówczas, gdy będziemy mieli do porównania dostateczne zbiory zagadek ludowych z całéj przestrzeni od Karpatów po Dniepr.
Ponieważ przeważnie większą część podanych tu zagadek spisałem z ust ludu, więc ze względu na to, że przydać się one mogą zarazem jako materyjał dla studyjów językowych, zachowałem tę samą pisownię, któréj trzymałem się w ogłoszonych przezemnie „Spostrzeżeniach nad mową Górali bieskidowych.“
W podanym przezemnie zbiorze wykazałem dokładnie miejsce pochodzenia każdéj zagadki oraz ich podobieństwo lub tożsamość z Krakowskiemi; a dla natychmiastowego porównania dołączyłem w całości odpowiednie zagadki ukraińskie. Przyczém użyłem następujących skróceń:

Klbg.	znaczy:	Kolberg. Krakowskie T. IV.
=	„	takie same zagadki w Krakowskiém.
~	„	podobne „ „
L. Ukr.	„	„ Lud Ukraiński A. Nowosielskiego.
Hczn.	„	Hecznarowice.
Olsz.	„	Olszówka.
Pdb.	„	Podobin.
Prb.	„	Poremba W.
Rbk.	„	Rabka.
Rdz.	„	Rdzawka.
Skm.	„	Skomielna biała.
Słn.	„	Słone.
Zrt.	„	Zaryte.
Żrn.	„	Żarnówka.

I. Zagadki.

1.	Przyjechała niemka w čerwonych sukienkach; jak ją rozbiérali, to nad nią płakali.	cebula. [Słn. — Klbg. 75 =].

var.	Przyjechała Pani, siedém sukień na nij; jak ją rozbiérali, to nad nią płakali.	[Prb., Pdb. — Klbg. Kujawy, Cz 2, str. 203—3].

2.	Ćtéry kónie do jednego lása lecą, a žaden żadnego nie zgoni.	koło u woza. [Zrt.].

var.	Cztérech braci się goni, a nigdy dogonić nie mogą.	[Prb. — Klbg. 30 ~].

3.	Leci leci skrzydeł niéma, siada siada d... niéma.	śniég [Słn., Prb., Pdb. — Klbg. 12 =].

var.	Leci, leci, skrzydeł niéma; gryzie, gryzie, dzióba niéma; siada, siada, nóżek niéma.	[Hczn.].

4.	Leci ptášek ponád lásek, otrzepáł mu kwiát.	grad. [Prb., Pdb.].

5.	Siwy wół wypił wody dół.	mróz. [Rdz., Żrn.].

6.	Pełna stajenka białych cieliček, a między niémi čerwony bycek.	zęby i język w gębie. [Słn., Żrn.].

	Powen chliwèć owèć, a meż nymy odýn baranèć.	cerkiew, lud i pop. [Lud Ukr., str. 264, VIII].

7.	Siedziwa na siedziwie, kudława na kudławie, porwózkiem obwinięte.	kądziel. [Pdb.].

8.	Siedzi doma dziádek káždy mu zaźry w z....	próg. [Słn.].

9.	We dnie i w nocy wywáluje očy.	okno. [Słn.].

var.	Jedno prosi o dzień a drugie o noc; a trzecie mówi: jak mi we dnie, tak mi w nocy, muszę mieć wybleszczone oczy.	łóżko, drzwi i okno. [Hczn.].

	Odnò każe: świtàj Boże, Druhe każe: nedàj Boże, A tretie każe: a meni wse odno szczo w dèń, szczo w noczi.	[Lud Ukr., str. 264, XI].

10.	Dwa wieprze się rzeją, jedną d... sr...	młynek lub żarna. [Słn., Prb., Żrn.].

11.	We dnie zawarte, w nocy otwarte i stuka „ham.“	paści (łapka) na myszy. [Słn].

12.	Černiusieńskie, malusieńskie, całą kłodę rušy.	pchła. [Słn. — Klbg. 70 ~].

	Czorneńkie małeńkie chocz jakù kołodu powerne.	[Lud Ukr. 265, XII].

13.	Stoi panna przy słupie, trzyma palec w d....	kłódka. [Słn., Rdz., Olsz., Zrt.].

14.	Sto dziurek, sto kočurek; W každéj dziurce po kočurce.	brona. [Słn.].

15.	Stoji panna w oknie, warkočyk na nié(j) moknie.	igła. [Prb., Pdb. — Klbg. 39 = var. 38 ~].

16.	Wieprz biežy, połeć ležy.	drzwi i próg. [Rbk., Prb., Pdb.].

17.	Dwóch braci patrzą bez małą gorečkę, a nigdy się ujrzeć nié mogą.	oczy. [Słn., Rdz., Prb.].

18.	W dębowéj skrzyni dziaduś babę ślini.	olejarnia. [Prb., Pdb.].

19.	Stoji Panna za drzwiami ochlaptana łajnami.	łopata. [Słn., Prb., Pdb. — Klbg. 26 ~].

20.	Stoji pánek w roli, kóždy się go boji.	oset. [Słn.].

var.1.	Stoji panna w roli, každy się jé boji.	[Olsz.].

var.2.	Stoji panek przy drodze w czerwonéj czapeczce; kto się na nim utknie, to mu zaklnie.	[Prb.].

21.	W ziemi roście a korzeni nié ma; na wirhu kwitnie, a całemu światu na zdrowie słužy.	sól. [Słn. — Klbg. 79 ~].

var.1.	Rośnie, (h)rubnie, a nigdy nie kwitnie.	[Skm.].

var.2.	Nie rośnie, nie kwitnie, całemu światu się przyda.	[Pdb.).[Pdb.].

22.	Smutne drzewo wesoło śpiéwa; koń nad baranem ogonem kiwa.	smyk i skrzypce. [Słn., Pdb. — Klbg. 46 ~].

23.	Lezie, lezie po železie; dušy nié ma, duše wiezie.	koń kuty. [Rbk., Pbd.].

24.	Baryłečka wina, dziurki do niéj nié ma.	jajo. [Pbd., Żrn.].

var.	Dwojakie w baryłečce wino, a dziurki do niéj nié ma.	[Żrn., Rbk.].

	Powna boczka wynà I czopoczka nymà.	[Lud Ukr. 266, XXI].

25.	Siedzi panna w gnácie w čerwonym kabácie.	pluskwa. [Rbk., Pbd., ŻrnŻrn.].

var.	Siedzi panna w gnacie w čerwonym kabácie; w nocy goni na wše strony.	[Zrt.].

26.	Idzie kur po pod mur, nie widać mu ino kosy.	pług. [Zrt., Żrn.].

var.1.	Leci kurek po pod murek; nie widać mu ino skrzydła.	[Słn.].

var.2.	Leci kurek po pod murek; jelitko się za nim wleče.	[Olsz., Rbk.] ob. Nr. 33.

27.	Siedzi Panna w pokoju, a warkočki na polu.	marchew. [Zrt., Słn., Rbk.].

var.1.	Stoji ........ a warkocze ....	[Żrn.].

var.2.	Siedzi Panna w komorze, warkocze na dworze.	[Hczn.].

	Panna w komori, kosy na dwori.	[Lud Ukr. str. 268, XXXI].

28.	W košuli się rodzi, a nago chodzi.	sér. [Słn., Olsz., Żrn. — Klbg. 48 =].

29.	Ryčy wół na sto gór, a na trzysta go słychać.	grzmot. [Żrn., Olsz.].

	Rewnuw wił na sto hir na sto ozir.	[Lud Ukr. str. 268, XXVIII].

30.	W lesie bywało, liście miéwało, a teraz nosi dušę i ciało.	kołyska. [Rbk., Skm., Żrn.].

31.	W lesie ścięte, doma ugjęte, u konia bywało, z babami igrało.	sito. [Słn.].

var.1.	W lesie ucięte, na dworze gjęte, w stajni bywało, dla niewiast się zdało.	[Żrn.].

var.2.	W lesie ucięte, w domu ugjęte, a powiada: mehehe.	[Hczn.].

32.	Stoi panna za drzwiami pokryta jagłami (workiem jagieł); przyszed do niéj duch, wbił jéj laskę w brzuch.	maślniczka. [Żrn.].

33.	Leci ptašek po ulicy, jelitko się za nim wleče.	czółenko tkackie. [Olsz., Słn., Żrn.].

34.	Proste jest, a krzywe być musi.	zboże, chléb. [Żrn.].

35.	Po(z)šywaná, połataná, nigdzie igłą nietykaná.	krowa srokata. [Rbk., Żrn.].

36.	Ćwirniák (r)ozbił trójniák, a ćwirniáka bił dwójniák na co (r)ozbił trójniak.	kot, ryneczka, chłop. [Słn].

37.	Ćtérech wojáków do jednego dna biją a nié mogą go przebić.	dójki u krowy. [Słn.].

var.1.	Ćtérech chłopów do jedné čápki strzélają, a žáden przebić nié może.	[Rbk.].

var.2.	Ćtéry kule do jednego dna biją, a przebić go niémogą.	[Zrt.].

var.3.	Ćtéry hłopčyska biją do jednego čàpčyska.	[Olsz.]

38.	Dziesiąci hłopów ciągną drzewo na pierdelową górę.	10 palców u ręki pociągają spodnie do góry. [Słn., Zrt.].

39.	Przyšed hłop, kólik wbił, a dziurę ze sobą wzián.	wypróżnił się. [Słn].

40.	Cieniusieńkie malusieńkie, a želazną p...kę má.	igła. [Słn.].

41.	Ćtyry tyćki, dwa patyčki, a siódmy omiatač.	krowa. [Rbk., Słn., Zrt. — Klbg. 57 ~].

var.	Ćtéry hodače, ćtéry naciągače, jeden ślufer, a dwa śturchače.	[Skm.].

42.	Między nogami skopciało, a pośrodku ślizgo.	osmolona ryneczka o 3 nogach. [Słn].

43.	Babskie rzemiosło dokoła obrosło; pośrodku ma dołek, aby weń wbić kołek.	kądziel. [Słn.].

44.	Nie na to-k cię brał, aby-k s tobą spał; ino by-k gołe ciało w twoje kudły tkał.	rękawice wełniane. [Słn.].

45.	W studni dudni, a na wirhu wre.	maślniczka. [Słn.].

var.	W d.... grzmi a między nogami się łyska.	[Rbk.].

46.	Stoi lasečka, na niéj gałečka; možna przysiądz, že w niéj tysiąc.	mak. [Słn., Rbk.].

var.	Stoi pałka, na niéj gałka ..............	[Hczn.].

	Stoìt striłà serèd dworà, a w ti strilì simsàt i dwi.	[Lud Ukr. str. 263, IV.].

47.	Co jest we worečku na jednym kołečku?	mak. [Zrt.].

48.	Chudy pánek, podkrzesánek, z lása owce ženie.	grzebień. [Słn.].

	Kostia — derewiàn czerez horu swyni hnau.	[Lud Ukr. str. 267, XXIV].

var.	Guzy pánek podkrzesánek ženie kozy z lása.	[Zrt.].

49.	Šesnaści muzyków gra, a ćtérech tańčy.	snowadło i falfy. [Słn.].

50.	Stoi jabłoń pośrodkù wsi, a do káždé(j) izby od nié(j) konar wisi.	słońce. [Słn.].

var.	Pośród świata dąb stoi, a do każdéj chałupy gałązki wiszą.	[Hczn].

51.	Jedno pāda: pódź, drugie pāda: siądź, trzecie pāda: obértajmy się.	woda, piasek, piana. [Słn., Rdz.].

52.	Ociec się rodzi, a syn po dachu chodzi.	ogień i dym. [Słn., Rbk., Olsz.].

	Maty hładucha, doczka krasucha, syn kuczeriawyj.	[Lud Ukr. str. 268, XXX].

53.	Piąci chłopów pod strzechą, a piąci na polu: ci co pod strzechą zlaci (zlani) a ci co na polu suwi (susi).	lewa i prawa ręka u prządki. [Słn.].

54.	Jedném rogiem, drugiém rogiem, trzeciém rogiem, čwartém rogiem wleźže na mnie z P. Bogiem.	pierzyna. [Słn.].

55.	Co w zimie kwitnie, a na wiosnę źre(je)?	jałowiec. [Słn.].

var.1.	Rok rośnie, rok kwitnie, rok źre, a čwarty rok zbiérają.	[Olsz.].

var.2.	Tego roku rośnie, a nà rok zbiérają.	[Zrt.].

56.	Gáj, mrugaj, sapajka, pąpajka, bębenek i trąbka.	głowa, brwi, nos, gęba, brzuch i stolec. [Słn.].

57.	Zrobiš, nie wieš komu, a kto kupi nie trzà mu.	trumna. [Zrt.].

58.	Ma sobie dwa rožki, a ni jedné(j) nóžki; chałupę na grzbiecie nosi, nikogo o nic nie prosi.	ślimak. [Olsz.].

var.	Jak wół ma rogi, niéma ani jednéj nogi, chałupę za sobą nosi, o nic nikogo nie prosi.	[Hczn.].

59.	Bierzeš, krzyčy, kładzieš, krzyčy.	łańcuch. [Rbk., Olsz.].

60.	Wiečerzam, obiàdowám i śniadám, a zawše przy nim siadám.	stół. [Zrt.].

61.	Łańcuch bez wieś, žérdź bez wieś.	droga i potok we wsi. [Zrt.].

62.	Przywieziona (z) zagranicé, zasadzona do piwnicé, wszytkim głowy zawróciła, a na zapusty najadła się kapusty.	beczka od wina. [Olsz.].

63.	W saméj soli wre, a nigdy nie słone.	jajko. [Rbk.].

64.	Jak małe béło, čtérem rady dawało, a jak urosło, za sobą góry wáláło.	wół (cielęciem ssał a urosłszy orał). [Zrt.]

65.	Wyláz gamrat na gamrátkę, gamrátce się ule(k)čyło, gamrátowi cięžé(j) béło.	jéż na gruszy. [Rbk.].

66.	Do góré korzeniami, a pod góre wirkiem (stoi).	pająk na pajęczynie. [Rbk.].

67.	Zielone jak łąka, bieluśkie jak mąka, Ogonek ma jak u myszy.	rzepa. [Rbk. — Klbg. 77 =).

68.	Chodziła baba do baby: „požyč že mi mérdawy, ino chwilę pomérdám, zaraz ci ję oddám.	przetak. [Rbk.].

69.	Gospodarz tego nie potrzebuje, káždy się bez tego obéjdzie, a w każdym domu jest.	szpary. [Rbk.].

70.	Wyžsze jak koń, mniejsze jak pies. Co to jest?	siodło. [Rbk. — Klbg. 24 =].

71.	Weź mię za p.... wyciś mię na izbę.	okiennica w pułapie do wypuszczania dymu. [Rbk.].

72.	Kto dbá to nié má; a kto nie dbá, to je má.	pajęczyna. [Rbk.].

73.	Trzy litery w jedné(j) kroi, a na čwartéj kropka stoji, piąta górą przekréślona, šósta kołem obwiedziona, siódma mąž i šterny (zam: wąż misterny). ósma miesiąc niezupełny.	miłośémiłość. [Rbk. — zagadka szkolna!]

74.	Śta Uršula kluče (r)o(z)suła, miesiąček wiedziáł a nie powiedziáł; słońce zaś (w)stało, kluče zebrało, śtéj Uršuli do garści podało.	rosa. [Rbk. — Klbg. 13 ~].

75.	Leci ptášek po pod lásek, sypie mu się z d... piásek.	paprzyca w młynie. [Rbk.].

76.	Lezie, lezie po železie, kany dziura, to tam wlezie.	klucz. [Rbk.].

77.	Jest tu u nas taki pánek, co ma więcéj niż sto ránek.	kłoda, na któréj drwa rąbią. [Rbk. — Klbg. 24 ~].

78.	Čego na mnie źryš? lepié(j) na mnie wléź; mnie się ulžy, a tobie się poprawi.	grusza. [Rbk.].

79.	Trzy kónie o jednym ogónie.	widła. [Rbk. ].

80.	Świętą była, świętą jest, a w niebie nie była i nie będzie.	ziemia. [Rbk.].

81.	Dwie chłapupy pod jednym daškiem są.	podogonie u klaczy. [Rbk.].

82.	Po białéj górze gęsiami orze, černe proso sieje, nigdy go nie zbierze.	pismo. [Rbk.].

83.	Stoji pan pod ścianą, ma pytkę kościaną.	sopel z lodu na dachu. [Rbk.]

84.	Nie rodziła się, a wydała się. Kto to jest?	Ewa. [Rbk.].

85.	Ćtéry nogi, dwie podešwy; dušé niéma, duše nosi.	kołyska. [Rbk. — Klbg. 23 ~].

86.	Ćtéry rogi ma, a pośrodku bandzioch.	pierzyna. [Rbk.].

87.	Hudyk (chudych) kobył pełna stajenka a jak jedna wleci, to wšytkie uciekną.	placki w piecu i łopata. [Rbk.].

88.	Pytała (prosiła) pani orača, žeby jé(j) zorał kudłaca; kudłac się jéj (r)ozdziéra a óna go ręką podpiéra.	grzebiéń i warkocz. [Rbk.].

89.	Za žywota góry wálá, a po śmierzci do kościoła hodzi.	wół i krypcie z wołowéj skóry. [Rbk.].

90.	Dwa okręgłe, jeden długi smyk do dziuré między mury.	chleb na łopacie. [Olsz.].

91.	Łóžko trzeščy, pani wrzeščy.	sieczkarnia. [Olsz.].

92.	Lás w gárści, góry siwieją, bracia nie wšyscy.	dziad. [Skm.].

93.	Chodzi chłop po polu, zawdy zbiéra a nic nie nosi.	kosa. [Skm.].

94.	U biédnego zawdy klepie.	biéda. [Olsz.].

95.	Zawdy idzie, a nie sporo mù.	słońce. [Olsz.]. zégar. [Zrt.].

96.	W Rábce jodłę rąbią, a w Ponicach słychać.	dzwon. [Rbk.].

var.	W jednéj wsi dębu rąbią, a do drugiéj trzaski lecą.	[Hczn.].

	W Nowosiłkach drowà rubajut, a w Mastyszcze triski łetiàt’.	[Lud Ukr. str. 268, XXVII].

II. Łamigłówki.

01. Pytanie: A wiedzą téż oni, wiele gontów trzeba na dobry dach?
Odpowiedź: Z 1000 kóp!
Pytający: A na cóż tyle, kiedy i ten dobry. [Słn.].

02. P. Bez čego chłop z lasa nie przyjedzie?
O. Bez nawrotu, bo gdy nie nawróci, to do dómu nie wróci. [Słn.].

03. P. Čego nāwięcé(j) na jarmarku jest?
O. Mowy.

04. P. A kto to zrobił dziadka i babkę?
O. Wnęk i wnęčka. [Słn.].

05. P. Čém mularz żyje w lecie?
O. Tém co i w zimie. [Słn.].

06. P. Jak kowal konia kuje?
O. Tak jak i kobyłę. [Słn.],[Słn.].

07. P. Poco wrona do lása latá?
O. Po to, po co i do wsi. [Słn.].

08. P. Co się na dachu nigdy nie zedrze?
O. Dziura. [Słn.].

09. P. Kiedy się babie pieni między nogami?
O. W skopku, kiej krowę doji. [Słn.].

[18]10. P. Jaki to ogón zajęčy?
O. Koński w smyczku. [Słn.].

11. P. Ile w kozie jest mięsa?
O. Tyle, ile skóra obejmie.

12. P. Cobyście zrobili temu, coby wam przy piętach na....?
O. A juści bym go zbił. — A kiedy to oni sami sobie. [Słn.].

13. P. W którym miesiącu ludzie najmniéj chleba zjadają?
O. W Lutym, bo najkrótszy. [Zrt.].

14. P. Kiedy najwięcéj bywa dziurek ku niebu?
O. We zbiérki, kiedy ściérń jest. [Zrt.].

15. P. Co lepiéj, čy na umarłéj babie ležéć, čy grok skwaśniały jeść?
O. Lepiéj na babie ležéć, bo to stolica (ława), — a grok skwáśniały to g..no. [Słn.].

16. P. Z czém człowiek co rano wstaje?
O. Ze starością, bo codzień starszy. [Rbk.].

17. P. Czém się świat najwięcéj zdobi?
O. Igłą. [Rbk.].

18. P. Jak chłop przydzie do lasa, do čego piérwé(j) wetnie siekiérę?
O. Do kory w drzewie. [Olsz.].

19. P. Czego P. Bóg na świecie nie stworzył i stworzyć nie może?
O. Grzechu. [Olsz.].

20. P. Czego P. Jezus nie ma?
O. Brata. [Olsz.].

21. P. Co po świętych w kościele?
O. Proch, bo go nie omiatają. [Rbk.].

22. P. Który jest Święty bez pięty?
O. Św. Krzyż. [Rbk.].

↑ Przy łowieniu zagadek użyłem następującego fortelu, którego wypróbowaną skuteczność podaję do wiadomości etnografów-zbiéraczy. Przekonawszy się o tém, że zagadki najwięcéj bawią i najlepiéj trzymają się głów młodych 13—15-letnich wyrostków, zaczepiałem roztropniejszych z miny i wdawszy się z nimi w rozmowę, zapytywałem, czy znają oni odgadywać zagadki? i ofiarowałem po cencie za każde odgadnienie. Mając na pogotowiu zapas zagadek łatwiejszych i trudniejszych, zaczynałem od piérwszych i dawszy chłopakowi odgadnąć i zarobić za to parę centów, które go przekonały, że żartów z niego nie robię, kończyłem zagadkami najtrudniejszemi, których on odgadnąć nie mógł. Gdy tym sposobem stanie już na tém, że się okażę mędrszym od tych chłopaków, natenczas zmieniam propozycyję moją w taki sposób, że obowiązuję się zapłacić centa każdemu, kto mi powié taką zagadkę, któréjbym ja nieodgadł. Wtedy to chłopcy, zagrzani nadzieją tak nieoczekiwanego zysku, jeden przed drugim silą się wydobyć z pamięci co najtrudniejsze i najciekawsze, nieznane mi zagadki, które ja spisuję płacąc za nie po cencie.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Izydor Kopernicki.

[1] Przy łowieniu zagadek użyłem następującego fortelu, którego wypróbowaną skuteczność podaję do wiadomości etnografów-zbiéraczy. Przekonawszy się o tém, że zagadki najwięcéj bawią i najlepiéj trzymają się głów młodych 13—15-letnich wyrostków, zaczepiałem roztropniejszych z miny i wdawszy się z nimi w rozmowę, zapytywałem, czy znają oni odgadywać zagadki? i ofiarowałem po cencie za każde odgadnienie. Mając na pogotowiu zapas zagadek łatwiejszych i trudniejszych, zaczynałem od piérwszych i dawszy chłopakowi odgadnąć i zarobić za to parę centów, które go przekonały, że żartów z niego nie robię, kończyłem zagadkami najtrudniejszemi, których on odgadnąć nie mógł. Gdy tym sposobem stanie już na tém, że się okażę mędrszym od tych chłopaków, natenczas zmieniam propozycyję moją w taki sposób, że obowiązuję się zapłacić centa każdemu, kto mi powié taką zagadkę, któréjbym ja nieodgadł. Wtedy to chłopcy, zagrzani nadzieją tak nieoczekiwanego zysku, jeden przed drugim silą się wydobyć z pamięci co najtrudniejsze i najciekawsze, nieznane mi zagadki, które ja spisuję płacąc za nie po cencie.

[1]