Zielnik lekarski/46
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Zielnik lekarski |
| Podtytuł | Zastosowanie, opis botaniczny i uprawa najważniejszych polskich roślin lekarskich |
| Wydawca | Księgarnia J. Przeworskiego |
| Data wyd. | 1938 |
| Druk | Zakł. Druk. F. Wyszyński i S-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
 Galeria grafik w Wikimedia Commons
| |
_z46.png)
B. — Roślina wysokogórska. Korzeń długości od 60 do 90 cm, gruby, walcowaty, mięsisty, zewnątrz brunatny, wewnątrz żółty. Łodygi dość grube, soczyste, wewnątrz puste, dorastające do wysokości 1 m, wyrastają po kilka z jednego kłącza. Liście duże, całobrzegie, naprzemianległe. Kwiaty liczne, zebrane piętrami, żółte. Nasiona spłaszczone, brunatne. Smak (zwłaszcza korzenia) mocno gorzki, korzenny; zapach silny, charakterystyczny, słodkawy, po zasuszeniu przyjemnie aromatyczny.
ROŚNIE dziko na górzystym gruncie, w środkowo-zachodniej Europie, zwłaszcza w Alpach i Pirenejach, najobficiej w pobliżu wieczystych śniegów, wśród lodowców. U nas rośnie na Pokuciu.
UPRAWA. Goryczka wymaga ziemi lekkiej, głębokiej i dostatecznie żyznej, ale nie przesyconej nawozami. Udaje się bardzo dobrze na glebie piaszczysto-gliniastej, pomieszanej z próchnicą i wapiennym gruzem.
Inne rodzaje gruntu jak piaszczysto-próchnicowy i wapienny mogą być użyte pod uprawę goryczki przy odpowiednim dopełnieniu przez nawozy sztuczne. Natomiast żwirowate i kamieniste grunty nie nadają się dla goryczki, gdyż korzenie rozwijają się zbyt słabo, a przy kopaniu zostaje ich dużo w ziemi. Klimat nieco wilgotny i otwarte położenie sprzyjają rozrostowi goryczki. Co do nawozu, to zwierzęcego lepiej nie używać, można natomiast polecić kompost, śmieci uliczne i wreszcie stawiarkę. Glebę należy spulchnić tylko raz, lecz za to głęboko, przez skopanie lub podwójne zoranie. Nasiona goryczki są bardzo drobne i dosyć trudno wschodzą. Przed zasiewem należy je wstawić na dwa tygodnie do wilgotnej, zimnej piwnicy, aby przemarzły; inaczej nie wykiełkują. Siać powinno się w wilgotnym i zacienionym miejscu, lub w zimnym inspekcie, przykrywając cieniutko lub też wcale nie przykrywając ziemią. Przysypywać nasionka można tylko próchnicą, co najlepiej wykonywa się przez przetak; zagonek należy ugnieść deseczką przed i po zasianiu. Wyściełanie zagonka mchem, zamiast przykrywania ziemią, wymaga nieustannej uwagi, gdyż przy usuwaniu mchu po wzejściu roślinek, łatwo się je wyrywa. Zagonki przeznaczone pod zasiew powinny mieć lekką i obfitującą w próchnicę ziemię, a w braku odpowiedniej, trzeba ją przygotować przez zmieszanie liściowej, wrzosowej lub jakiejkolwiek innej próchnicy z piaskiem i wapnem.
Jeżeli zasiew utrzymywany był wilgotno, nasiona zaczynają kiełkować, a gdy tylko rozsada podrośnie na 3 cm, wyjmuje się ją ostrożnie i przesadza do gruntu w oddaleniu 30—50 cm w kwadrat. Odtąd trzeba tylko corocznie na wiosnę przegracować, a w twardym gruncie przemotykować i opleć w czasie lata.
Nie należy kopać goryczki wcześniej, nim kłącze jej nie dojdą grubości wielkiego palca u ręki. Drobniejsze korzenie suszy się w całości, grube zaś po rozkrajaniu wzdłuż. Kopie się w jesieni i suszy w temperaturze 40° po uprzednim starannym umyciu. Przechowywać w suchym miejscu i w szczelnym zamknięciu.
Pod ogólną nazwą goryczki używane są nie tylko kłącze goryczki żółtej, lecz również kilku innych gatunków, głównie goryczka czerwona (Biegański).
KWITNIE u nas od lipca do września (w górach południa na różnych wysokościach cały rok).
ZBIERA SIĘ na jesieni lub wczesną wiosną; wykopuje się kłącze grubości co najmniej wielkiego palca (jak podaliśmy wyżej).
SKŁADNIKI: Tłusty olej (do 6%), gorzknik (gencjanit), śluz, żywiczny glukozyd (gencjopikryna); kwas gentyzynowy, cukru bezpostaciowego do 15% (oprócz krystalicznego), pektyna, szczawian wapniowy.
DZIAŁANIE przeciwgnilne; wzmacnia żołądek, pobudza trawienie, wygania robaki.
UŻYTEK z korzenia bardzo dawny w lecznictwie i weterynarii. Odwar korzenia (10 do 15 gr na litr wody) używa się wewnętrznie przy osłabieniu żołądka, braku apetytu, zaparciach stolca, podagrze, gośćcu, zimnicy, błędnicy, zołzach; zewnętrznie do okładów na gnilno-ropne, stare rany.
Silniejsze działanie niż herbata, wywiera nastój goryczkowy, który sporządza się zalewając drobno pokrajane korzenie mocnym winem. Zaleca się ostrożność w używaniu, gdyż wielkie dawki powodują ból głowy. Pić z rana (na czczo) i przed obiadem po małym kieliszku.
Odwar goryczki łatwo ulega fermentacji, można go więc używać do sporządzania nalewki na spirytusie.
Dr Walser zaleca na złe trawienie, zgagę, wzdęcia, nieregularne wypróżnienie, następujące skuteczne krople żołądkowe: po 15 gr pokruszonych korzeni goryczki, skórek pomarańczowych i tataraku i 10 gr anyżu zalać winem, przecedzić i brać po 3 łyżeczki nastój u co rano na czczo. Można też dodać nieco bobrku trójlistnego (nr 7) i kwiatu wrotyczowego (nr 10).
Korzenie goryczki żółtej są lekiem bardzo starym, bo sięgającym początków sztuki lekarskiej. Zapotrzebowanie na nie jest znaczne. Uprawa jest zyskowna, gdyż okazy dziko rosnące są z każdym dniem rzadsze i nie wystarczają na pokrycie zapotrzebowania.
CENA: 100 kg korzenia (Radix Gentianae) 250—300 zł.
