Fantazye podróżne/całość
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Fantazye podróżne |
| Pochodzenie | Ulotne poezye Ezajasza Tegnéra [w:] „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego“ (t. XXIV, z. II) |
| Wydawca | Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie |
| Data wyd. | 1898 |
| Miejsce wyd. | Poznań |
| Tłumacz | Wawrzyniec Benzelstjerna-Engeström |
| Tytuł orygin. | Resefantasier |
| Źródło | skany na Commons |
| Inne | Cały tekst Cały tekst cyklu |
| Indeks stron | |
„Fantazye podróżne“, urywek z trzechdniowej podróży morskiej parowcem z Sztokholmu do Kopenhagi, są jednym z najpóźniejszych utworów Tegnéra, — ostatnim pono śpiewem łabędzim poety. Pisał te wiersze na okręcie, w czasie ostatniej choroby, jadąc z porady lekarskiej do Karlsbadu dla poratowania silnie nadwątlonego już zdrowia. Poemat ten ukazał się już po śmierci Tegnéra jako ostatnia pamiątka poety. W odpisach istnieje kilka tekstów niezgodnych z sobą, zwłaszcza co do formy, ponieważ poeta przerabiał ustępy w brulionach dowolnie, nie skreślając pierwotnych.
Moje tłómaczenie tej fantazyi pośmiertnej jest wolne, — dla uwydatnienia bowiem myśli i zwrotów, miejscami zbyt zawiłych a ekscentrycznych nawet, — zbyt trudnych i niezrozumiałych w ścisłym przekładzie, nie można się było niewolniczo trzymać oryginału, chcąc myśli oddać i treść pochwycić wedle woli i ducha Tegnéra.
Wstęp.
Czci kolebką ongi stały Najdroższe sercu zbierasz marzenia, Fantazya pierwsza.
W sztokholmskich wrotach łódź się kołysze, A noc zarzuca ciemną oponę Bez ustanku Ale już całun nocy rozwiany, — Z zimnego Sundu przyjmij wołanie Niechaj nie zważa na dzienne burze, Fantazya wtóra.
Spiesz dalej łodzi! po morskiej błoni, — ........................ Widzę w oddali lipy i klony, — Gród Margarety, która tam chciała Patrzaj uważnie w te wysp gromady — Twoich zastępów nikt nie przemoże — Lokke[9], bóg rodzic w twoim narodzie, W światłości cudu, Fantazya trzecia.
Jeszcze jeden dzień i śpiew! — Złożył broń Dziś lat sześćdziesiąt do grobu gniecie, — Pozwól mi wybić szybę w tym lodzie, |
- ↑ Bragge. (Braggi, Braggur). Bóg śpiewu, bóg poezyi, najsłynniejszy pomiędzy bogami (Azami) mówca. Od niego poezya nazwana jest w mitologii skandynawskiej „bragr.“
Bragge był mężem Iduny, bogini młodości. Mitologia przedstawia go z nadzwyczajnie długą brodą srebrną, która ma być symbolem rozumu i natchnienia. - ↑ Djurgård (czytaj Djurgord), zwierzyniec, jest to tak zwany wielki ogród, park olbrzymi, który jest jedną z najpiękniejszych ozdób Sztokholmu. Park ten położony jest nad licznie wdzierającemi się w wnętrze kraju zatokami morskiemi, które stroją stolicę i wspaniały las, dotykający miasta, ożywiają, skalne stopy jego okrążając rozlicznie i malowniczo.
Jest to ulubiony i bardzo ożywiony spacer mieszkańców Sztokholmu, siedziba letnich bogatszych właścicieli, którzy tu strojne wille i bogate ogrody posiadają. - ↑ „Dziewica“ („Jungfru“). Skalista wyspa po za Skergårdem (Archipelagiem) brzeżnym wyspy Ohland na morzu bałtyckiem. Wyspa ta jest niezamieszkała i zupełnie nieprzystępna żeglarzom dla ostrych iglic podwodnych i nadzwyczajnie silnych wirów, które ją otaczają, jest nazwana wyspą dziewiczą — dziewicą, o której mnóstwo legend i baśni fantastycznych pomiędzy ludem z dawnych czasów się zachowało.
W północy kilka jest takich zaklętych wysep, podwodnemi skałami i nieprzebytymi wirami otoczonych, odosobnionych groźną odchłanią morską — a z tego powodu przystrojonych fantazyą legend poetycznego ludu skandynawskiego.
Wyspy takie zazwyczaj nazywają „dziewicami“ czyli wyspami dziewiczemi, do których noga ludzka nie dostąpiła.
Jedną z takich „dziewic“, wysp nie dostępnych dziewiczych, spotyka się na burzliwem jeziorze „Wettern“ od strony miasta Jönköping; wspominałem o niej i o legendach, jakie je ubierają, w moim opisie Szwecyi: „Obrazki z podróży — Szwecya.“ - ↑ „Kalmar.“ Miasto portowe, stolica Länu (prowincyi), siedziba gubernatora, stara forteca ze wspomnieniami historycznemi. „Kalmar“ słynie przedewszystkiem w dziejach wspomnieniem tak zwanej „Unii Kalmarskiej“, próby zjednoczenia trzech krajów skandynawskich pod berłem Duńskiej Królowej Małgorzaty.
Wielkie to dzieło idei skandynawskiej zjednoczenia ludów północnych, niedojrzałe na czasie i mylnie pojęte, nie trwałą było budową i wywiązało się krwawą bardzo przyszłością — a, zamiast utrwalić wpływ i potęgę plemion skandynawskich, zniszczyło je i osłabiło zupełnie, niezgodę siejąc rodową. Smutne wspomnienia tej epoki rozbratu szczepowego przykre i wstrętne wieczyście budzą na północy wspomnienie, którego lekko dotknął poeta. - ↑ „Bleking.“ Nazwa Länu prowincyi szwedzkiej, pomiędzy Länem Kalmarskim a właściwą Skanją. Prowincya ta, na południowo wschodniem wybrzeżu Szwecyi położona, odznacza się nadzwyczajnie pięknymi krajobrazami, zwłaszcza od strony morza, które licznemi zatokami głęboko w ląd zachodzi i wielkim archipelagiem bardzo malowniczych wysep jest ubrana.
- ↑ Stolicą Blekingu, położoną malowniczo pośród tego archipelagu, miastem portowem głęboko w ląd stały posuniętem jest:
„Carlskrona“, o której mówi poeta. Jest to główna i najważniejsza forteca północna, klucz całej marynarki szwedzkiej, główny jej punkt strategiczny i skład zapasów wojennych — miejsce geniuszem ludzkim i naturą silnie ubezpieczone.
Carlskrona jest niezaprzeczenie głównym punktem obronnym, którego poeci nie bez przyczyny, „Królową morza,“ „Panią Bałtyku“, „{roz|Kluczem Szwecy}}i“ lub „Tarczą północy“ na przemian nazywają. - ↑ „Hildur.“ (Hildr, Hild) Walkyrya, mitologiczna dziewica rycerska — tak nazwana dziewica tarczowa — była duchem czyli geniuszem orężnym, żoną boga wojny, którą w słynnym poemacie „Helerid Brinhildar“, wyjętym z Eddy, po kilkakroć „Dziewicą pod Chełmem“ nazywają. — Stare Sagi mitologiczne okolicy Blekingu bardzo wiele poetycznych wspomnień o tej rycerce fantastycznej zawierają, przypisując jej, jakoby początek rozwoju i wzrostu historycznego tej okolicy; jest to, że tak powiem, mitologiczna patronka prowincyi. Tegnér w fantazyi swojej podróżnej, dotykając tego wybrzeża, robi aluzyą do Sag miejscowych o początkowych osadach Blekingu.
- ↑ „Skandya“ poetyczne skrócenie Skandynawii — jak „Svea“ zamiast Szwecya, „Dana“ zamiast Danja, „Norre“ zamiast Norwegia.
- ↑ „Lokke“ (Loki — Asa Loki), początkowo mitologiczny przyjaciel i sprzymierzeniec Odina — jemu pokrewny, wielkie Bogom oddawał usługi i dla przebiegłości swej do najważniejszych spraw był używany. Później, zbuntowawszy się przeciw bogom, jako istny anioł upadły — szatan, strącony został z wyżyny i wygnany z Walhalli. Odtąd staje się najzaciętszym wrogiem bogów — czarnym szatanem mitologii skandynawskiej — Bogiem — duchem złego, wyobrażeniem zemsty i zdrady jest nazywany. Jest to jedna z najpoetyczniejszych i najważniejszych postaci mitologicznych, o której tysiączne Sagi narodowe najróżnobarwniejsze wywodzą fantazye — jako ducha siły, geniusza walk i przebiegłości — mściciela boga, szatana, piorunowładnego wodza go przedstawiając.
Wedle późniejszej sagi ludowej ten bóg — szatan skandynawski — w odchłaniach podziemnych królując — główną miał mieć stolicę w kraterze wulkanu Hekla w Islandyi i z niej nad całą Skandynawią panował gromami siły i przebiegłości, od obcych wrogów ją osłaniając. Tegnér w ustępie swojej Fantazyi odwołuje się właśnie do tej fantazyi ludowej. - ↑ „Iduna“ bogini młodości — bogini dziejów, sławy i wspomnień narodowych — żona srebrnobrodego Braggego — boga pieśni, — czasami „Matką dziejów“ „geniuszem wspomnienia“ albo „królową czasu“ jest nazywaną w sagach północnych. Iduna jest córką bajecznego karła Iwalda. Z wspomnieniami Iduny co chwila w mitologii skandynawskiej — w sagach ludowych i poezyi północnej się spotykamy.
- ↑ Wolunder (Walunder, Wölund), w dziejach bajecznych jest synem fińskiego króla, który zakochał się w córce Jarla Lundwersa, w Walkyryi, Hörwar-Alwitr, którą uprowadził. Gdy po ośmiu latach zaklęta na ziemi Walkyrya wyzwoloną została przez bogów i jako geniusz wojny — jako dziewica tarczowa z powołania wyższego, męża opuścić musiała, spiesząc na pobojowiska, aby poległych przyjmować rycerzy i do Walhalli ich odprowadzać — opuszczony na ziemi mąż i kochanek szukał jej na próżno po świecie całym. Tułając się nocą został schwytany przez króla Neriki nazwanego Ridudr. Zwalczonego jeńca związano i podcięto mu kolana, aby nie mógł uciekać. Odprowadzono go na gród zwycięskiego króla, gdzie w więzieniu kaleka zmuszony był kunsztowne wyrabiać naczynia, kując je ze srebra, złota i drogocennych kamieni.
Długie lata pracując w niewoli, królewski ten jeniec marzył oswobodzenie i zemstę, — zamordował wreszcie dwóch synów króla Ridudra; z czaszek tych dwojga dzieci wyrzeźbił dwa puchary, a przystroiwszy je złotem i kamieniami, ofiarował królowi ojcu. Nie syty zemsty, uwiódł i shańbił córkę jego Bausowildr, poczem za przyczyną Walkyryi uniósł się tajemnie w powietrze, do Walhalli uchodząc.
Przygody te opowiada poemat Edda w Wölundargwioa. Inna znów saga północna, Tidreksaga, uzupełnia ten obrazek, tłumacząc, dla czego Wolunder, mogąc ulecieć, wprzódy nic wyswobodził się z ciężkiej niewoli.
Tidreksaga powiada bowiem, że cudowny kowal Wolunder, inaczej Wieland albo Velant zwany, rzeczywiście nie był synem Fińskiego króla — ale synem olbrzyma Wachei, że miał brata Egila, słynnego strzelca, czarnoksiężnika, który celem tajemnego wyswobodzenia więźnia z niewoli Ridurda — a wedle innej znów wersyi — z niewoli Jutsksiego króla Ridunga, służbę przyjął u niego i Wolundrowi przysposobił czarodziejską koszulę z pierza i skrzydła kunsztowne, za pomocą których jeniec po dokonanej zemście uleciał. - ↑ Ląd Ingmara. Wyspa Fühnen. Ingmar był słynnym bardzo rycerzem, Jarlem wyspy Fühnen, do której zwrot niniejszej fantazyi Tegnéra zastosowany.
- ↑ Palnatok (Palnatoke, Pálna-Töki), syn Palmira, króla wyspy Fühnen i Ingeborgi, córki Ottara, Jarla wyspy Gottland. Wychowany w młodości na rodzinnej dziedzicznej wyspie Fühnen, odznaczał się niepospolitem męstwem i dziką rycerskością, siejąc postrach po całej północy.
Wojując po świecie jako Wikinga, obrany został Jarlem w Wales i tam pojął za żonę Alofę, córkę starego Jarla tej okolicy. Czas jakiś panował spokojnie, ale, podjąwszy na nowo burzliwe życie orężne, popierał niespokojnego Jarla-Wikingę Speirn, który wystąpił orężnie przeciwko własnemu ojcu, królowi Haraldowi. Palnatok, popierając zbuntowanego syna, w zaciętej walce osobistej zamordował Haralda. Zwycięski Speirn, objąwszy rządy po ojcu, począł się mścić za to morderstwo na dawnym sprzymierzeńcu tak że Palnatok czy Pálna-Töki Norwegią musiał opuścić — i wrócił do rodzinnej Fühnen i rządy na niej rycersko i świetnie sprawował.
Po śmierci żony swojej Alofy odstąpił panowania Biörnowi — sam zaś, uzbroiwszy czterdzieści łodzi, tak zwanych smoków, jako Wikinga na czele groźnej wyruszył wyprawy.
Od króla Wendów, Borysława, pozyskał kawał ziemi na wybrzeżach, gdzie słynny gród Jömsborg wybudował i ze straszną drużyną wiernych sobie Winków usiadłszy, morskim się trudnił rozbojem. Rozbójnicy tego wybrzeża nazywani są Jömswikingami, sępami z Fühnen albo Palnatokami. - ↑ Hjorg, wikinga, pogromca wyspy Fühnen, pod którego najazdem, cała wyspa i dawna świetność poprzednich Jarlów — rycerzy zniszczone zostały — w skutek krwawej rzezi, która dwie trzecie ludności wymordowała, resztę ludności w niewolę uprowadzając.
- ↑ Finna mury. Katedra w mieście Lund. Zwrot niniejszy jest aluzyą do legendy miejscowej o początkowej budowie czarodziejskiej kościoła, który miał być wzniesiony ręką olbrzyma Finna, czarodzieja i mitycznego przedstawiciela pogaństwa w obec świtającej potęgi Chrystusowej nauki, przed którą uchodząc, w podziemnej krypcie kościoła kamiennym położył się głazem.
Legendę tę umieścił Tegnér w prologu do poematu Gerda — którego pozostałe fragmenta w osobnym ogłosiłem przekładzie.
Jadąc okrętem wzdłuż wybrzeża, widać z morza wieże katedry Lundzkiej, owe Finna mury poety. - ↑ Lundagård. Ogród uniwersytecki miasta Lund, ulubiona przechadzka studentów tamtejszych. Poeta zwraca w tej fantazyi myśl swoją do lat młodości, przepędzonej w tej okolicy, gdzie jako uczeń, później profesor i biskup, niejedną chwilę przemarzył — Sagę Fridhjofa napisał — i w dalszym ciągu fantastycznych obrazów Svei — o Gerdzie marzył — epokę świtającego chrystyanizmu w niej poczynając.
