Karol Marks (Lenin)
| Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Karol Marks | |
| Wydawca | Spółdzielnia Wydawnicza „Książka” | |
| Data wyd. | 1945 | |
| Druk | Zakł. Graf. Spółdz. Wyd. „Książka“ | |
| Miejsce wyd. | Warszawa — Łódź — Lublin | |
| Tłumacz | anonimowy | |
| Ilustrator | autor portretu nieznany | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
Karl Marx. Karol Marks urodził się 5 maja nowego stylu 1818 r. w mieście Trewirze (Prusy Nadreńskie). Ojciec jego był adwokatem, Żydem, który w 1824 r. przeszedł na protestantyzm. Rodzina była zamożna, kulturalna, ale nie rewolucyjna. Po ukończeniu gimnazjum w Trewirze, Marks wstąpił na uniwersytet, z początku w Bonn, a następnie w Berlinie, studiował prawo, głównie jednak historię i filozofię. Skończył studia w 1841 r., przedłożywszy doktorską dysertację o filozofii Epikura. Z poglądów swych Marks był wtedy jeszcze heglistą-idealistą. W Berlinie należał do kółka „lewych heglistów“ (Bruno Bauer i inni), którzy starali się z filozofii Hegla wyciągnąć ateistyczne i rewolucyjne wnioski. Po skończeniu studiów uniwersyteckich Marks przeniósł się do Bonn, licząc na to, że zostanie profesorem. Ale reakcyjna polityka rządu, który w 1832 roku pozbawił katedry Ludwika Feuerbacha i w 1836 r. znowu odmówił dopuszczenia go na uniwersytet, a w 1841 r. odebrał prawo wykładania w Bonn młodemu profesorowi Brunonowi Bauerowi, zmusił Marksa do wyrzeczenia się kariery naukowej. Rozwój poglądów lewych heglistów w Niemczech posuwał się w tym czasie bardzo szybko naprzód. Ludwik Feuerbach w szczególności od 1836 r. zaczyna krytykować teologię i zwracać się ku materializmowi, który całkowicie bierze u niego górę w 1841 r. („Istota chrześcijaństwa“); w 1843 r. ukazały się jego „Podstawowe założenia filozofii przyszłości“. „Trzeba było przeżyć wyzwalające działanie tych książek“ — pisał Engels później o tych dziełach Feuerbacha. „My“ (tj. lewi hegliści — wśród nich i Marks) „staliśmy się od razu feuerbachistami“. W tym czasie reńscy radykalni burżua, mający punkty styczne z lewymi heglistami, założyli w Kolonii opozycyjne pismo: „Gazetę Reńską“ (zaczęła wychodzić 1-go stycznia 1842 roku). Marks i Bruno Bauer byli zaproszeni na głównych współpracowników, a w październiku 1842 r. Marks został naczelnym redaktorem i przeniósł się z Bonn do Kolonii. Rewolucyjno-demokratyczny kierunek pisma w okresie gdy Marks je redagował, stawał się coraz wyraźniejszy i rząd naprzód poddał pismo podwójnej i potrójnej cenzurze, a następnie 1 stycznia 1843 roku postanowił je zupełnie zamknąć. Marks musiał w tym czasie zrezygnować ze stanowiska redaktora, lecz i jego odejście nie uratowało pisma, które zostało zamknięte w marcu 1843 roku. Z ważniejszych artykułów Marksa w „Gazecie Reńskiej“ Engels zaznacza oprócz wskazanych poniżej (patrz Literatura)[1] jeszcze artykuł o położeniu chłopów-winiarzy w dolinie Mozeli. Praca dziennikarska przekonała Marksa, że jest on niedostatecznie obeznany z ekonomią polityczną, wziął się więc gorliwie do jej studiowania.
W 1843 r. Marks ożenił się w Kreuznach z Jenny von Westphalen, swą przyjaciółką z lat dziecięcych, z którą był zaręczony jeszcze jako student. Żona jego pochodziła z pruskiej reakcyjnej rodziny szlacheckiej. Jej starszy brat był ministrem spraw wewnętrznych w Prusiech podczas jednego z najbardziej reakcyjnych okresów — lat 1850 — 1858. Jesienią 1843 roku Marks przyjechał do Paryża, ażeby wydawać za granicą radykalne czasopismo razem z Arnoldem Ruge (1802 — 1880; lewy heglista, 1825 — 1830 w więzieniu, po 1848 r. emigrant, po 1866 — 1870 zwolennik Bismarcka). Ukazał się tylko pierwszy zeszyt tego czasopisma „Rocznik Niemiecko-Francuski“. Przestało ono wychodzić z powodu trudności tajnego rozpowszechniania go w Niemczech i z powodu różnicy poglądów z Rugem. W swych artykułach w tym czasopiśmie Marks występuje już jako rewolucjonista, głoszący „nieubłaganą krytykę wszystkiego, co istnieje“ a w szczególności „krytykę oręża“, apelując do mas i do proletariatu.
We wrześniu 1844 r. przyjechał do Paryża na kilka dni Fryderyk Engels, który odtąd stał się najbliższym przyjacielem Marksa. Wzięli oni we dwójkę najgorętszy udział w ówczesnym burzliwym życiu rewolucyjnych grup Paryża (szczególne znaczenie miała nauka Proudhona, z którą Marks stanowczo rozprawił się w swej „Nędzy filozofii“, 1847 r.) i wypracowali, walcząc ostro z rozmaitymi kierunkami drobnomieszczańskiego socjalizmu, teorię i taktykę rewolucyjnego socjalizmu proletariackiego, czyli komunizmu (marksizmu). Patrz dzieła Marksa z tej epoki, lata 1844 — 1848; niżej: Literatura. W 1845 r. Marks, wskutek nalegań rządu pruskiego, został wydalony z Paryża, jako niebezpieczny rewolucjonista. Przeniósł się do Brukseli. Na wiosnę 1847 r. Marks i Engels przystąpili do tajnego stowarzyszenia propagandystycznego — „Związku komunistów“, wzięli wybitny udział w II zjeździe tego związku (listopad 1847 r. w Londynie) i na jego polecenie ułożyli słynny „Manifest partii komunistycznej“, który ukazał się w lutym 1848 r. W tym dziele z genialną jasnością i dobitnością został nakreślony nowy światopogląd, konsekwentny materializm, ogarniający również dziedzinę życia społecznego, dialektyka, jako najbardziej wszechstronna i głęboka nauka o rozwoju, teoria walki klasowej i światowo-historycznej, rewolucyjnej roli proletariatu — twórcy nowego, komunistycznego społeczeństwa.
Gdy wybuchła rewolucja lutowa 1848 r., Marks został wydalony z Belgii. Przyjechał znów do Paryża, a stamtąd po rewolucji marcowej do Niemiec, a mianowicie do Kołonii. Wychodziła tam od 1 czerwca 1848 do 19 maja 1849 r. „Nowa Gazeta Reńska“; naczelnym redaktorem był Marks. Nowa teoria znalazła wspaniale potwierdzenie w przebiegu wypadków rewolucyjnych lat 1848 — 1849 tak, jak potwierdzały ją następnie wszystkie proletariackie i demokratyczne ruchy wszystkich krajów świata. Zwycięska kontrrewolucja naprzód oddała Marksa pod sąd (uniewinniony 9 lutego 1849 r.), a następnie wydaliła go z Niemiec (16 maja 1849 r.). Marks udał się najpierw do Paryża, został również stamtąd wydalony po demonstracji 13 czerwca 1849 r. i wyjechał do Londynu, gdzie już mieszkał do samej śmierci.
Warunki życia emigranckiego, odsłonięte z szczególną jasnością w korespondencji Marksa z Engelsem (wydanej w 1913 r.), były nadzwyczaj ciężkie. Nędza wprost dusiła Marksa i jego rodzinę; gdyby nie stała, ofiarna pomoc finansowa Engelsa, Marks nie tylko nie mógłby zakończyć „Kapitału“, lecz niechybnie zginąłby z nędzy.
Ponadto przeważające w owym czasie teorie i prądy drobnomieszczańskiego, w ogóle nieproletariackiego socjalizmu, zmuszały stale Marksa do bezlitosnej walki, niekiedy do odpierania najwścieklejszych i najdzikszych napaści osobistych („Herr Vogt“). Stroniąc od kółek emigranckich, Marks w szeregu prac historycznych (patrz Literatura), wypracowywał swą teorię materialistyczną, poświęcając swe siły głównie studiowaniu ekonomii politycznej. Naukę tę Marks zrewolucjonizował (patrz niżej nauka Marksa) w swych dziełach: „Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej“ (1859) i „Kapitał“, (t. I. 1867).
Okres ożywienia ruchów demokratycznych w końcu lat 50-tych i 60-tych znów powołał Marksa do praktycznej działalności. W r. 1864 (28 września) została założona w Londynie słynna I Międzynarodówka „Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników“. Marks był duszą tego stowarzyszenia, autorem jego pierwszej „odezwy“ i mnóstwa rezolucji, oświadczeń, manifestów. Jednocząc ruch robotniczy różnych krajów, starając się skierować w łożysko wspólnej działalności różne formy nieproletariackiego, przedmarksistowskiego socjalizmu (Mazzini, Proudhon, Bakunin, angielski liberalny trade-unionizm lassallowskie chwianie się na prawo w Niemczech itp.), walcząc z teoriami wszystkich tych sekt i szkół, Marks wykuwał jednolitą taktykę proletariackiej walki klasy robotniczej w różnych krajach. Po upadku Komuny Paryskiej (1871), którą tak głęboko, trafnie, wspaniale i czynnie, rewolucyjnie ocenił Marks („Wojna domowa we Francji 1871“), i po rozłamie dokonanym w Międzynarodówce przez bakuninistów, istnienie jej w Europie stało się niemożliwe. Marks przeprowadził po kongresie Międzynarodówki w Hadze (1872) przeniesienie Rady Generalnej Międzynarodówki do New-Yorku. Pierwsza Międzynarodówka zakończyła swą historyczną rolę, ustąpiwszy miejsca okresowi nieporównanie większego wzrostu ruchu robotniczego we wszystkich krajach świata, a mianowicie okresowi jego wzrostu wszerz, tworzenia masowych socjalistycznych partii robotniczych na gruncie poszczególnych państw narodowych.
Wytężona praca w Międzynarodówce i bardziej jeszcze wytężona praca teoretyczna podkopały ostatecznie zdrowie Marksa. Kontynuował on pracę nad ekonomią polityczną i zakończeniem „Kapitału“, zbierając mnóstwo nowych materiałów i studiując szereg języków (np. rosyjski), ale choroba nie pozwoliła mu dokończyć „Kapitału“.
2 grudnia 1881 r. umarła jego żona, 14 marca 1883 r. Marks cicho zasnął na wieki w swym fotelu. Pochowano go wraz z żoną i oddaną służącą, niemal członkiem rodziny, Heleną Demuth, na cmentarzu Highgate w Londynie.
- ↑ Na końcu niniejszego artykułu Lenin dał szczegółowy przegląd literatury marksizmu i o marksizmie, który opuszczono w niniejszym wydaniu. (Dzieła, t. XVIII, str. 32 — 43) Red.
