[67]D.
D, litera i cyfra rzymska, oznaczająca 500.
D. na receptach oznacza: detur, ma być dane.
Da capo w. (da kapo) w muz. od początku, powtórnie, jeszcze raz.
Dagierotyp f. obraz utrwalony na płycie metalowej za pomocą działania światła, nazwany od Daguerra, wynalazcy.
Daimjo jap. członek arystokracji ziemskiej wojskowej w Japonji.
Dairo, japoński arcykapłan.
Daktyl g. owoc palmy daktylowej; stopa wierszowa, składająca się z jednej zgłoski długiej (akcentowanej) i dwóch krótkich (nieakcentowanych).
Daktyljoteka g. zbiór artystycznie rzniętych kamieni, giem i kamei.
Daktylologja g. umiejętność rachowania t. j. oznaczania liczb za pomocą palców; sztuka mówienia za pomocą znaków palcami.
Dalaj-Lama, najwyższy kapłan buddyjski w Tybecie, doznający czci boskiej.
Da liegt der Hund begraben n. dosł. tu jest pies pochowany; w tem sęk, w tem rzecz, o to właśnie idzie; (domysł prawdy).
Dalmatyka g. szata wkładana pod ornat przez biskupów i kapłanów; część ubioru koronacyjnego cesarzy i królów.
Dal segno w. (dal senjo) w muz. od znaku.
Daltonizm, ślepota na barwy, niemożność rozróżniania pewnych kolorów.
Damara lub damarowy pokost, pokost z żywicy drzewa damara, używany do powlekania obrazów olejnych.
Damasceńska stal, słynna [68]stal dziwerowana w żyłki (szable damascenki).
Dame de compagnie f. (dam de kąpani) dama do towarzystwa.
Damno w. opłata dodatkowa, pobierana przez bankierów za inkasowanie weksli, ze względu na odległość miejsca płatności.
Damoklesa miecz, miecz wiszący nad głową na włosie; niebezpieczeństwo grożące wśród szczęścia.
Damon i Phinthias (Fintjas) dwaj słynni z przyjaźni Syrakuzanie; wzór niezachwianej przyjaźni.
Danaid praca, napełnianie wodą beczki bez dna; daremna praca.
Dandys a. elegant, człowiek światowy, strojniś, modniś.
Dank n. podziękowanie.
Danse macabre f. (da͡ęs makabr) taniec szkieletów.
Darwinizm, nauka uczonego angielskiego, Darwina, o pochodzeniu gatunków i o doborze naturalnym.
Data ł. oznaczenie miejsca i czasu w listach, pismach i dokumentach.
Dativus ł. celownik, 3-ci przypadek.
Dato ł. dzisiaj; a dato, od dnia podpisu; de dato, z dnia.
Datum ł. dan (t. j. wydano), to samo, co data.
Dauphin f. (dofę) ob. Delfin.
D. C. skróc. da capo.
Debankować f. w grze: rozbić bank, wygrać wszystko co jest w banku.
Debarkacja f. wyładowanie okrętu; wylądowanie.
Debarkader f. miejsce wyładowania okrętu, przystanek, przystań.
Debarkować f. wylądować, przybić do brzegu, wysadzić na ląd.
Debaty f. rozprawy, dyskusje, roztrząsanie, rozbieranie czego, wymiana zdań, spór.
Debatować f. rozprawiać, dyskutować, prowadzić spór, obradować.
Debent ł. dłużnik.
Debet ł. w buchalterji „winien,“ dług, lewa strona w rubrykach ksiąg kupieckich, do zapisywania należności od kogo.
Debit f. sprzedaż towarów, odbyt; ma debit: ma pozwolenie na sprzedaż.
Debitor ł. dłużnik.
Debitować f. zapisać na dług.
Debiut f. początek, rozpoczęcie zawodu; pierwszy występ publiczny.
Debiutować f. występować po raz pierwszy.
Deblokować f. przybyć na [69]odsiecz; uwolnić od blokady, znieść blokadę.
Debosz f. rozpustnik, birbant.
Decemwirat ł. panowanie „dziesięciu mężów“ w staroż. Rzymie.
Decenjum ł. dziesięciolecie, przeciąg lat 10.
Decentralizacja ł. samorząd gmin i prowincji w państwie.
Deces ł. brak, niewyliczenie się z czego w zdawanym rachunku.
Decolleté f. (dekolte) wygorsowanie, wycięcie stanika odkrywające szyję i ramiona.
Decorum ł. (dekorum) przyzwoitość, pozór, godność.
Decrescendo w. (dekreszendo) w muz. coraz słabiej, ciszej.
Decydować f. postanawiać, rozstrzygać, wyrokować.
Decyfrować f. wyczytywać z trudnością; odczytywać pismo cyfrowane; ob. deszyfrować.
Decygram f. dziesiąta część grama, miara wagi.
Decymalna waga: na której ciężar ważonego przedmiotu równa się wadze gwichtów na talerzu wagi dziesięć razy wziętych.
Decymalny ł. dziesiętny (rachunek, system liczenia).
Decymetr ł. dziesiąta część metra, miara długości.
Decyzja f. postanowienie, wyrok.
De dato ł. od czasu wystawienia dokumentu.
Dedukcja ł. wywód; rozumowanie, wyprowadzające z ogólnej zasady cały szereg prawd szczegółowych, wnioskowanie od ogółu do szczegółów; odejmowanie.
Dedykacja ł. przypisanie, poświęcenie komuś swego utworu, wyrażone w napisie, umieszczonym na czele dzieła; poświęcenie kościoła.
De facto ł. (de fakto) w istocie, w rzeczywistości.
Defekt ł. brak, wada; niedostatek, ubytek; niedokładność, niezupełność; egzemplarz książki uszkodzony; w handlu przedmiot niedokładny w wykończeniu, z wadami.
Defektowy ł. niezupełny, uszkodzony.
Defensor ł. broniący, obrońca np. wiary.
Defenzywa ł. odporność, obronne stanowisko.
Deferować ł. naznaczać np. przysięgę.
Deficyt ł. brak, niedobór w kasie; przewyżka wydatków nad dochodami.
[70]Defiguracja ł. zmiana kształtu, zepsucie kształtu, zeszpecenie.
Defilada f. przemarsz wojsk w szyku paradnym wobec dostojnika.
Definicja ł. wyczerpujące, zwięzłe określenie pojęcia, orzeczenie.
Definitor ł. pomocnik prowincjała; zastępca nieobecnego dziekana.
Definitywnie ł. ostatecznie, rozstrzygająco, stanowczo.
Defloracja ł. pozbawienie panieństwa, zhańbienie dziewicy.
Defraudacja ł. sprzeniewierzenie, oszustwo, przemytnictwo.
Defraudant ł. dopuszczający się sprzeniewierzenia, kontrabandzista, przemytnik.
Degieneracja ł. wyrodzenie się, zwyrodnienie.
Degradacja ł. obniżenie w stopniu i godności; przeniesienie kogoś ze stanowiska wyższego na niższe, pozbawienie stopnia, szlachectwa, praw stanu; upodlenie, znikczemnienie.
De gustibus non est disputandum ł. o gusta nie można się spierać.
Degustować ł. obrzydzić.
Deifikacja ł. ubóstwienie, oddawanie czci boskiej ludziom, zwierzętom, lub przedmiotom martwym.
Dei gratia (gracja) ł. z Bożej łaski.
Deintegracja ł. utrata drobnych cząstek z całości.
Deizm ł. wiara w jednego Boga, oparta na podstawie rozumu, a odrzucająca objawienie.
Déjeuner à la fourchette f. (deżöne a la furszet) drugie śniadanie, z potrawami mięsnemi.
Déjeuner dinatoire f. (deżöne dinatuar) wystawne śniadanie (zamiast obiadu).
De jure ł. z mocy prawa, prawnie.
Deka g. dziesięć.
Deka n. przykrycie; Deka piersiowa, kość piersiowa, mostek.
Dekada g. dziesiątek, okres czasu dziesięciu miesięcy, tygodni lub dni.
Dekadencja ł. przen. upadanie (sztuki).
Dekadent f. poeta lub artysta hołdujący dekadentyzmowi.
Dekadentyzm f. kierunek w twórczości artystycznej i literackiej, uwydatniający objawy rozkładu cywilizacyjnego; kierunek, lubujący się w dziwactwach chorobliwie poszukujący nowych wrażeń.
[71]Dekagram f. miara wagi równa dziesięcin gramom.
Dekalitr f. miara objętości równa dziesięciu litrom.
Dekalkomanja f. przenoszenie odpowiednio przygotowanych rysunków kolorowanych z papieru na inny przedmiot za pomocą zwilżenia i naciśnięcia.
Dekalkować f. przenieść gotowy rysunek na kamień, miedź, drzewo etc. w celu reprodukowania go na papierze.
Dekalog g. dziesięcioro Bożego przykazania.
Dekametr f. miara długości równa dziesięciu metrom.
Dekanat ł. okrąg, złożony z kilku parafji, podlegających zarządowi dziekana.
Dekapitacja ł. ścięcie głowy.
Dekatyzować, zwilżyć materjał przed użyciem, aby się potem nie kurczył, zstępować materjał.
Deklamacja ł. sposób wyrazistego mówienia lub czytania, z oddaniem dobitnie myśli i uczucia; przemówienie oratorskie i teatralne; czcze rozprawianie.
Deklaracja ł. oświadczenie, oznajmienie; publiczne zeznanie; wykaz, opis towarów i ich wartości, danych do oclenia.
Deklinacja ł. uchylenie się, zboczenie igły magnesowe; w gram. odmiana rzeczowników, przymiotników, zaimków i liczebników przez przypadki, liczby i rodzaje; przypadkowanie.
Dekokt ł. odwar, wyciąg z ziół lub innych substancji (napój leczniczy).
Dekolte ob. Decolleté.
Dekoltować się f. wygorsować się.
Dekompozycja f. rozkład.
Dekoncertować f. zmieszać kogo lub siebie, sprawić nagłe zakłopotanie, rozczarowanie; zawstydzić.
Dekontenans f. utrata pewności siebie, zaambarasowanie, chwilowe zmieszanie.
Dekoracja ł. ozdoba artystyczna budowli, placu, przedmiotu, upiększenie; malowana osłona płócienna, stanowiąca przybranie sceny teatralnej; odznaka honorowa, order.
Dekorator ł. artysta, zajmujący się wykonaniem dekoracji teatralnych.
Dekorować ł. upiększać, ozdabiać; nadać order.
Dekret ł. rozporządzenie władzy, wyrok.
Dekstroza ł. cukier gronowy.
Dekstryna ł. materja kleista, wyciąg z mączki.
[72]Dekurażować f. zniechęcać, zrażać, odbierać odwagę; D. się, upadać na duchu, tracić odwagę.
Delacja ł. doniesienie do władzy, oskarżenie tajemne, denuncjacja.
De lana caprina ł. dosł. o wełnę kozią; sprzeczać się o drobnostki, o byle co.
Delata ł. wykaz podatków nie wniesionych w terminie do skarbu.
Delator ł. donosiciel, oskarżyciel, denuncjant.
Del credere w. na wiarę: poręczenie za towar udzielony przez komisanta; wynagrodzenie pobierane przez komisanta przy sprzedaży towarów.
Delegacja ł. poselstwo; udzielenie chwilowej władzy jednej lub kilku osobom do wykonania oznaczonej czynności, z obowiązkiem zdania z niej sprawy; deputacja.
Delegat lub Delegowany ł. przedstawiciel stowarzyszenia lub instytucji, należący do delegacji, wysłannik.
Delektować się f. cieszyć się czemś, rozkoszować się, zachwycać się, znajdować przyjemność w czem.
Delenda est Carthago ł. dosł. należy zburzyć Kartaginę; uporczywe powracanie do jednej i tej samej myśli.
Delfin ł. (f. Dauphin) tytuł najstarszego syna króla francuskiego do roku 1830.
Deliberować ł. zastanawiać się, rozważać, naradzać się.
Delicje f. rozkosz; przysmaczki, rzecz wyborna.
Delikatesy f. przysmaki, wybredne potrawy i napoje, smakołyki.
Delikatnie f. lekko, ostrożnie, uważnie; nieśmiało; misternie, subtelnie.
Delikta ł. przewinienie, zbrodnia, przestępstwo.
Delikwent a. Delinkwent ł. przestępca.
Delimitacja ł. rozgraniczenie.
Delineavit ł. napis u spodu rysunków (obrazów) i miedziorytów, znaczy: narysował.
Delirium ł. obłęd, majaczenie, szał.
Delirium tremens ł. obłęd opilczy, biała gorączka.
Delja tur. rodzaj płaszcza z szerokiemi rękawami, podbitego i obszytego futrem.
Delta g. wyspa napływowa przy ujściu rzeki, utworzona z mułu przez nią naniesionego, kształtem pobobnapodobna do greckiej litery Δ (delta).
Demagog g. gwałtowny [73]przywódca partji ludowej, podżegacz ludu.
Demagogja g. zasady demokratyczne krańcowo pojmowane i podżegawczo przeprowadzane.
Demarkacja f. rozgraniczenie, odgraniczenie.
Demarkacyjna linja f. linja rozgraniczająca.
Demaskować f. zerwać maskę, odsłonić, wykryć prawdę; D. się, zrzucić maskę, zdradzić się, ukazać się w prawdziwym świetle.
Dematerjalizacja ł. u spirytystów: stopniowe znikanie zmaterjalizowanych postaci.
Demencja ł. zniedołężnienie umysłowe.
Dementi f. (dema͡ęti) zaprzeczenie, wykazanie kłamstwa lub niezgodności z czem.
Demeryci ł. księża, skazani za przewinienie przeciwko swemu stanowi na zamknięcie w t. zw. domu demerytów.
Demeszka, dawna nazwa broni siecznej (szabla, kord, karabela) wyrabianej ze stali damasceńskiej.
Demi-monde f. (d’mimąd) półświatek, kobiety złego prowadzenia.
Demobilizacja postawienie wojska na stopie pokoju, rozbrojenie.
Demografja g. statystyka ludów z charakterem bardziej opisowym niż matematycznym.
Demokracja g. gminowładztwo; forma rządu, w której władza znajduje się w rękach ludu; stronnictwo ludowe, dążące do zrównania stanów.
Demokrata g. stronnik partji ludowej, przeciwnik arystokracji.
Demolicja f. zburzenie, rozwalenie.
Demon g. szatan, zły duch, djabeł.
Demonetyzacja ł. odjęcie znaczenia pieniądza pewnej monecie obiegowej, wycofanie jej z kursu; zniżenie wartości danego pieniądza.
Demoniczny g. djabelski, piekielny.
Demonizm g. wiara w duchy (demony).
Demonologja g. nauka o demonach, wyjaśniająca różne pojęcia o nich.
Demonomanja g. mniemanie, że się jest opętanym przez szatana, rodzaj obłędu religijnego z halucynacjami.
Demonstracja ł. dowodzenie na okazach, doświadczenie; ruch wojsk celem [74]wywarcia nacisku na przeciwnika i wprowadzenia go w błąd; publiczne okazanie zadowolenia lub niezadowolenia z jakiejś sprawy ogół obchodzącej.
Demonstrować ł. wykazywać, dowodzić doświadczalnie.
Demontować f. wysadzić z siodła; rozebrać maszynę na części; uczynić działo nieużytecznem.
Demoralizacja f. zepsucie moralne, upadek obyczajów.
De mortuis aut bene, aut nihil ł. o zmarłych można mówić albo dobrze, albo nic nie mówić.
De mortuis nil nisi bene ł. o zmarłych tylko dobrze wspominać należy.
Denat ł. zmarły.
Denaturyzowanie ł. (np. spirytusu), dodanie do niego przymieszki, aby służył tylko do celów przemysłowych (w celu niższej opłaty akcyzy).
Dendrolit g. drzewo skamieniałe.
Dendrologja g. nauka o drzewach i ich hodowli.
Dendryt g. drzewiaste lub do mchu podobne postacie niektórych minerałów.
Denerwować ł. rozdrażniać.
De nihilo nihil ł. z niczego nic; z próżnego nie naleje.
De nomine ł. z imienia, z nazwy.
Denotacja ł. oznaczenie.
De novo, De noviter ł. na nowo.
Dentysta ł. lekarz chorób zębów.
Dentystyka ł. nauka o chorobach zębów.
Denuncjacja ł. oskarżenie tajemne przed władzą, donosicielstwo.
Denuncjant ł. donosiciel tajemny, szpieg, delator.
Deo gratias ł. Bogu dzięki.
Depansować f. wydawać pieniądze, trwonić.
Departament f. obwód, jednostka administracyjnego podziału kraju, odpowiadająca gubernji; wydział ministerjum lub senatu, sekcja.
Dependencja ł. zależność, zawisłość.
Dependent ł. pomocnik adwokata lub notarjusza.
Depesza f. wiadomość przesłana telegrafem.
Deplasować f. przenieść na inne miejsce.
Deponent ł. składający coś do przechowania.
Deponować ł. składać do przechowania.
Depopulacja ł. wyludnienie.
Depopularyzować [75]pozbawić wziętości, uczynić niepopularnym.
Deportacja ł. zesłanie, wywiezienie z kraju do miejsca zesłania.
Dépôt f. skład, magazyn.
Depozyt ł. rzecz, oddana na czasowe przechowanie.
Depozytarjusz ł. przyjmujący depozyt na przechowanie.
Depozytor ł. składający depozyt na przechowanie.
Deprawacja ł. zepsucie obyczajów, rozpusta.
Deprecjacja f. obniżenie wartości, ceny, zniżka.
Deprekacja ł. zaklinanie, błaganie; uroczyste przeprosiny; odwołanie krzywdzących słów.
Depresja ł. spłaszczenie, wklęskłość; część powierzchni lądu, leżąca niżej poziomu morza; miejsce, w którem ciśnienie atmosferyczne jest mniejsze, niż w sąsiednich punktach; w astr. pogłębienie poziomu.
De profundis ł. dosł. z głębokości; początkowe słowa śpiewu żałobnego.
Deprymować ł. przygniatać, poniżyć, przygnębić.
De publicis ł. o sprawach publicznych.
Deputacja ł. poselstwo; grono osób, wybranych w celu przedłożenia życzeń swych mocodawców lub dla załatwienia danej sprawy publicznej, delegacja.
Deputat ł. poseł; prawny dochód poboczny oprócz pensji; dodatek do pensji w naturze (węgle, drzewo).
Deputowany ł. wysłannik, przedstawiciel towarzystwa, narodu lub jednego stanu; poseł na sejm.
Deranżować f. przeszkadzać, robić subjekcję, pomieszać komu szyki.
Derby a. drugi dzień wyścigów konnych.
De rebus omnibus et quibusdam aliis ł. o wszystkich rzeczach i o niektórych innych.
Derivativa ł. środki lecznicze odciągające; w gram. wyrazy pochodne.
Dermatologja g. nauka o chorobach skórnych.
Der Mohr hat seine Schuldigkeit gethan, der Mohr kann gehen n. murzyn spełnił swoją powinność, murzyn może odejść.
Dernier coup de main f. (dernje ku de mę) ostatnie przyłożenie ręki, wykończenie.
Derogacja g. ujma, nadwerężenie, naruszenie; uchylenie częściowe ustawy.
Deruta f. ucieczka, rozsypka, zamieszanie.
Derutować f. sprowadzać z drogi, wprowadzać w błąd, zbijać z terminu.
[76]Derwisz pers. mnich, pustelnik mahometański.
Derywacja ł. wywód, odciągnięcie, wyprowadzenie pochodzenia wyrazów.
Des, w muz. nazwa tonu D zniżonego o pół tonu za pomocą bemola.
Desaveu f. (desawö) zaprzeczenie, nieprzyznanie, wyparcie się.
Descendencja ł. pochodzenie, potomstwo, ród.
Deser f. wety (owoce, ciasta), podawane po jedzeniu.
Deshabillé f. (dezabije) ranny ubiór kobiecy, negliż.
Desideria ł. życzenia, żądania, pragnienia.
Deskrypcja f. opis, opisanie, odmalowanie słowami.
Despekt ł. ubliżenie, uchybienie, obraza.
Desperacja ł. rozpacz, zwątpienie, utrata nadziei.
Desperat ł. rozpaczający, zrozpaczony, nie mający nadziei.
Desperować ł. rozpaczać.
Despota g. samowładny pan, samowolny, ciemięzca.
Despotyzm g. nieograniczona władza samowolna, samowola jednostki.
Destrukcja ł. zniszczenie, zrujnowanie.
Destylacja ł. ob. Dystylacja.
Destynacja ł. przeznaczenie, los.
Destytucja ł. uwolnienie, usunięcie od obowiązków, złożenie z urzędu; skasowanie.
Deszyfrować f. odcyfrować, odczytać, odgadnąć (np. pismo tajemne).
Detal f. szczegół.
Detaliczny, szczegółowy, drobiazgowy.
Detalista, kupiec sprzedający towary drobiazgowo.
Detalizować, szczegółowo opisywać, wyszczególniać.
Detektyw a. tajny agient policyjny.
Detencja ł. przytrzymanie, zatrzymanie, uwięzienie.
Detencyjny areszt ł. zatrzymanie w więzieniu przed wyrokiem.
Deterjoracja ł. doprowadzenie do złego stanu, uszkodzenie, chylenie się do upadku.
Determinacja ł. oznaczenie, postanowienie, stanowczość.
Determinizm ł. pogląd, teorja, według której każdy czyn jest skutkiem przyczyn niezależnych od woli, a wolnej woli niema.
Detonacja f. wybuch, huk, wystrzał; w śpiewie: schodzenie z tonu.
Detonować ł. wybuchnąć, [77]wypalić (z broni); fałszywie śpiewać; zmieszać kogo.
Detronizacja f. złożenie z tronu.
Detto, ditto w. to samo, jak wyżej.
Deus ex machina ł. wyrażenie oznaczające niespodziewany i nienaturalny udział osoby lub wypadku w rozwiązaniu pomyślnem węzła w dramacie lub w powieści.
Deus mirabilis fortuna variabilis ł. Bóg jest cudowny, a losy zmienne; fortuna kołem się toczy.
De visu ł. z widzenia.
Dewaluacja ł. obniżenie wartości pieniędzy z rozporządzenia rządowego.
Dewastacja ł. zniszczenie, spustoszenie.
Dewiza f. hasło, godło; zdanie wyjęte ze słynnego autora, umieszczone na czele książki jako godło; weksel ciągniony na zagraniczne rynki.
Dewjacja ł. zboczenie, uchylenie; pozorne zbaczanie gwiazd; błądzenie.
Dewocja ł. pobożność; poświęcenie się.
Dewocjonalja ł. przedmioty religijne znajdujące się w handlu (medaliki, figury, różańce, obrazy etc.).
Dewolucja ł. odjęcie prawa obsadzania beneficjów beneficjarjuszowi, który z niego nie korzystał lub źle korzystał, i przeniesienie na kogo innego.
Dewońska formacja, pokłady pierwszorzędowe skorupy ziemskiej, warstwowe, składające się z piaskowca i margli, obfitujące w rudy żelazne i w marmury.
Dezabilé ob. DeshabilléDeshabillé.
Dezaprobacja ł. zganienie.
Dezawantaż f. strata, szkoda, niekorzyść.
Dezercja ł. ucieczka (z wojska), zbiegostwo.
Dezerter f. zbieg z wojska.
Dezodoryzacja f. odwanianie.
Dezolacja ł. rozpacz.
Dezorganizacja f. rozprzężenie, rozkład, rozstrój, zawikłanie.
Dezyderata ł. życzenia, żądania.
Dezynfekcja ł. oczyszczenie ze szkodliwych wyziewów i materji zaraźliwych.
Dezynwoltura f. niewymuszone ułożenie, swoboda.
Diabetes mellitus ł. choroba cukrowa, cukromocz.
Diafragma g. błona, oddzielająca jamę piersiową od brzusznej, przepona; w lunetach przegródka, niedopuszczająca pobocznych promieni światła.
[78]Diagram g. figura gieometryczna, służąca jako dowodzenie i wyjaśnienie przy zagadnieniach w matematyce i mechanice; rodzaj amuletu w kształcie dwu związanych z sobą trójkątów.
Diastaza g. ferment, tworzący się w kiełkujących nasionach roślin zbożowych (np. jęczmienia przy wyrobie słodu).
Diastole g. rozszerzanie się serca, arterji przy pulsacji.
Diatoniczna gama, gama złożona z 5 całych tonów i 2 półtonów.
Dichromatyczny g. dwubarwny.
Dictum ł. powiedzenie, słowo.
Dictum acerbum ł. ostre słowo, gorzka prawda.
Dictum-factum ł. powiedziano-dokonano.
Diem perdidi ł. straciłem dzień.
Dies irae ł. „dzień gniewu, dzień Sądu ostatecznego“ — słowa początkowe hymnu chrześcijańskiego pogrzebowego.
Difficile est satiram non scribere ł. trudno nie pisać satyry (na widok panującego zepsucia).
Digesta ł. zbiór praw zebrany z dawnych prawoznawców i ułożony z rozkazu cesarza Justynjana; pandekty.
Digestja ł. trawienie, strawność.
Digitalis ł. naparstnica (ziele trujące).
Diminuendo w. w muz. słabiej, ciszej.
Dimorfizm g. dwupostaciowość, dwukształtność ciał (w chemji).
Diorama g. wielki obraz malowany z obu stron na przeświecającej tkaninie, widziany z miejsca ciemnego przy rozmaitem efektownem oświetleniu (rodzaj panoramy).
Diphteritis ob. Dyfterja.
Di primo cartello n. pierwszorzędny, wyborowy.
Directe ł. wprost.
Dis: w muz. nazwa tonu D podwyższonego o pół tonu za pomocą krzyżyka.
Discipulus ł. uczeń.
Discordia ł. niezgoda, spór, waśń; dźwięk fałszywy.
Distichon g. ob. Dystych.
Dito, Ditto patrz: detto.
Diva w. boska, ubóstwiana, ulubiona (aktorka, śpiewaczka).
Diwersa ł. różne rzeczy, rozmaitości.
Divertissement f. [79](divertisma͡ę) rozrywka, zabawa, mały balet.
Divide et impera ł. dziel i rozkazuj; siej niezgodę i panuj.
Dixi ł. powiedziałem, skończyłem.
Djadem g. ozdobna przepaska na głowę; godło królewskiekrólewskie.
Djagnostyka g. nauka rozpoznawania chorób.
Djagnoza g. rozpoznawanie choroby.
Djagonalna linja, przekątnia, linja, łącząca w wieloboku dwa nieprzyległe kąty.
Djagonalny g. pod przekątnią, ukośny, poprzeczny.
Djakon g. duchowny, stopniem niższy od kapłana.
Djakonisy g. kobiety pielęgnujące chorych w szpitalach ewangielickich.
Djalekt g. narzecze.
Djalektologja g. nauka o djalektach, gwaroznawstwo.
Djalektyka g. umiejętność rozumowania; biegłość rozprawiania, dysputowania.
Djalog g. rozmowa; widowisko sceniczne w wiekach średnich.
Djametr g. średnica.
Djametralny ł. przeciwległy.
Djana g. bogini łowów i księżyca.
Djapazon g. skala czyli objętość głosu albo instrumentu muzycznego.
Djarja g. rozwolnienie, biegunka.
Djarjusz ł. dziennik z notatami o zdarzeniach codziennych.
Djatryba g. rozprawa uczona szkolna, gwałtowna krytyka, paszkwil.
Djecezja g. biskupstwo, prowincja lub okrąg pod zarządem biskupa.
Djeta g. zachowanie ostrożności pod względem ilości jedzenia i picia, przepisane choremu przez lekarza.
Djetarjusz ł. pobierający dzienną płacę w biurach.
Djetetyczny g. zastosowany do przepisów djety, umiarkowany.
Djetetyka g. nauka o zdrowem odżywianiu się.
Djety ł. płaca dzienna; koszta utrzymania urzędników w podróży; płaca dodatkowa za pełnienie czasowo jakiego obowiązku.
Djoptra g. szpara w narzędziach mierniczych, służąca do wytykania kierunku linji prostej; celownica, przeziernik.
Djoptryka g. nauka o łamaniu się światła.
Djoskury g. bliźniaki, Kastor i Polluks i ich konstelacje.
[80]Djuretyczne środki g. moczopędne środki.
Djurnalista, Djurnista ł. pisarz płatny dziennie.
D. M. S. na receptach znaczy: detur, miscetur, signetur: niech będzie dane, zmieszane i spisane.
D°, to samo, co ditto.
Docendo discimus ł. ucząc innych, uczymy się sami.
Docent ł. wykładający w uniwersytecie, a nie będący jeszcze profesorem.
Doctissimus ł. tytuł uczonych, profesorów.
Doctus ex libro ł. uczony z książki.
Dog a. duży pies rasy angielskiej, duńskiej.
Dogmat g. niewzruszona religijna zasada; twierdzenie naukowe, przyjmowane za pewnik.
Dogmatyczny g. zgodny z wiarą, zgodny z zasadami jakiej nauki, podany do wierzenia; stanowczy.
Dogmatyka g. nauka o zasadach wiary.
Dogmatyzm g. system, metoda oparta na dogmacie t. j. zasadzie uznanej za pewnik.
Dok a. warsztat okrętowy, wewnętrzna część portu, urządzona do budowania okrętów; sztuczna przystań.
Dokompletować ł. dopełnić, uzupełnić.
Doktorant ł. kandydat na doktora.
Doktorat ł. godność i stopień doktora.
Doktoryzować się, składać egzamin na stopień doktora.
Doktór ł. najwyższa godność akademicka po złożeniu ścisłych egzaminów; stopień naukowy; lekarz.
Doktryna ł. zasada naukowa.
Doktryner ł. wyznawca bezwzględny pewnej zasady naukowej nie dającej się urzeczywistnić.
Dokument ł. dowód piśmienny, pismo urzędowe.
Dolar a. pieniądz w północnej Ameryce = rb. 1 k. 50.
Dolce w. (dolcze) w muz. łagodnie, miło, słodko.
Dolce far’ niente w. słodka bezczynność.
Dolichocefal g. długogłowiec (termin antropologiczny).
Dolman węg. kaftan huzarów węgierskich, zarzucony na plecy; rodzaj okrycia damskiego.
Dolmeny celt. starożytne grobowce kamienne.
Dolomit f. minerał (część składowa wielu skał).
Doloroso w. smutnie, żałośnie, boleśnie.
D. O. M. ł. Deo albo [81]Domino optimo maximo „Bogu (albo Panu) Najlepszemu, Najwyższemu,“ napis na nagrobkach.
Domeny f. dobra rządowe, skarbowe, koronne.
Domicilium ł. mieszkanie, siedziba.
Domicyl ł. miejsce zamieszkania, pobytu; w wekslu: miejsce obrane dla zapłaty wekslu.
Dominanta w. nuta główna, górująca.
Dominium ł. własność ziemska, majątek ziemski.
Domino w. okrycie lub płaszcz maskaradowy; rodzaj gry w kostki.
Dominować ł. panować, górować nad innemi.
Dominus ł. pan.
Dominus vobiscum ł. Pan z wami.
Don hiszp. honorowy tytuł w Hiszpanji: pan, donna (donja) pani.
Donacja ł. nadanie przez rząd dóbr ziemskich w nagrodę za zasługi; darowizna.
Donatarjusz ł. obdarowany donacją.
Don Kiszot h. (właśc. Don Kichot) błędny rycerz, bohater powieści Cerwantesa; marzyciel, samochwał, awanturnik.
Donkiszoterja, śmieszne bojowanie z czemś urojonem.
Don Żuan hiszp. bohater opery Mozarta i poematu Byrona; uwodziciel kobiet.
Doppio w. podwójnie.
Dormeza f. powóz podróżny, urządzony do spaniaspania.
Dormitorium ł. sala sypialna w klasztorach i konwiktach.
Doryjski styl g. porządek architektoniczny o prostych kolumnach, z kapitelami bez ozdób.
Dosis ł. patrz: Doza.
Dotacja ł. uposażenie dobrami, zaopatrzenie w dochody, zapomoga.
Douche f. (dusz) ob. Tusze.
Do ut des ł. daję, aby dostać (dosł. abyś dał).
Doza g. dosis (dozys) dawka, ilość, miara.
Doża w. niegdyś tytuł naczelnego zarządcy rzeczypospolit. Weneckiej i Genueńskiej.
Dr. skrócone: doktór.
Drachma g. waga aptekarska = 96 części funta; moneta grecka = 30 kop.
Draga f. maszyna do pogłębiania, lub czyszczenia łożyska rzeki, kanału, portu.
Draganki f. naszywki na rękawach u prostych żołnierzy jako oznaka lat służby.
[82]Dragoman t. tłomacz urzędowy na Wschodzie.
Dragon f. żołnierz lekkiej jazdy, mogący walczyć pieszo i konno, uzbrojony w szablę i karabin.
Dragonady f. prześladowanie protestantów za Ludwika XIV.
Dragowanie f. oczyszczanie i pogłębianie dna rzeki, kanału, portu, przyrządem zwanym draga.
Drakońskie prawo: zbyt surowe, okrutne prawo.
Dramat g. poważna sztuka teatralna; zdarzenie wzruszające, nieszczęśliwe.
Dramaturg g. piszący dramaty; piszący o sztuce dramatycznej.
Dramaturgja g. sztuka przedstawiania dramatów na scenie.
Dramatyczny, dotyczący dramatu; pełen scen przerażających.
Dramatyka, teorja twórczości dramatycznej.
Dramatyzować g. nadawać formę dramatyczną, traktować lub brać rzecz ze strony dramatycznej (tragicznej).
Drang nach Osten n. parcie Niemców na Wschód.
Draperja f. osłony, obicia lub szaty ułożone ozdobnie i malowniczo w sute fałdy.
Drapować, układać draperję.
Drastica g. środki silnie i drażniąco działające na skórę i na przewód pokarmowy, przeczyszczające.
Drastyczny g. silnie działający; drażliwy, obrażający uczucie moralne.
Drelich ob. Drylich.
Drenowanie a. osuszanie gruntów za pomocą rur, układanych pod ziemią.
Dreny a. rury gliniane, ściągające wilgoć, sączki.
Dresować f. wyuczyć, układać zwierzę; ob. tresować.
Dreszajba n. obrotnica, tarcza obrotowa, pomost obrotowy.
Drezyna f. rodzaj wagoniku do jazdy po torze kolejowym, poruszany przez ludzi za pomocą korby.
Drjada g. nimfa leśna.
Drjakiew g. maść, środek apteczny kojący; roślina skabjoza.
Dr. med. skrócone: Doktór medycyny.
Drogista f. handlujący materjałami aptecznemi i przetworami chemicznemi.
Dr. phil. skrócone: Doktór filozofji.
Dr. th., albo Dr. theol. Doktór Św. teologji.
[83]Druid, kapłan św. dębu u Celtów.
Dr. u. j. ob. utriusque juris.
Drummonda światło, bardzo silne, rażące światło, powstające z rozżarzenia walca kredowego przez mieszaninę wodoru z tlenem, (używa się do przedstawień optycznych).
Drylich, dryliszek n. gatunek tkaniny lnianej lub bawełnianej.
Drylować lub drelować a. świdrować, przewiercać; wydobywać pestki i ziarnka z owoców.
D. S. — dal Segno w. (senjo) od znaku.
D. t. d. na receptach — da tales doses, daj takie dozy.
Dualis ł. liczba podwójna (w gramatyce).
Dualizm ł. dwoistość, uznawanie dwu przeciwnych pierwiastków w naturze ludzkiej; wiara w dwie istoty: złą i dobrą; ustrój polityczny, w którym dwa państwa, posiadające każde własny rząd, mają jednego panującego, np. Austro-Węgry.
Dubeltowy n. podwójny.
Dubium ł. wątpliwość.
Dubius eventus belli ł. wątpliwy wypadek wojny.
Dublet f. drugi egzemplarz (dzieła, medalu, rośliny).
Dublować f. podwoić; dwa razy czynić.
Duenna hiszp. (duenja) starsza towarzyszka młodych panienek w Hiszpanji, dama honorowa.
Duet w. muzyka wykonana na dwóch instrumentach lub śpiew na dwa głosy.
Du grec f. (diu grek) rzecz niezrozumiała.
Du jour! f. na porządku dziennym, na służbie, z kolei, z rzędu.
Dulcynea hiszp. ukochana; urojona pani serca Don Kiszota.
Duny n. (Dünen) ławice piasku, które morze tworzy przy brzegach, wydmy.
Duo ł. patrz: Duet.
Duodecem ł. format książki, w której arkusze mają po 12 kartek czyli 24 stronnic.
Duo quum faciunt idem, non est idem ł. jeżeli dwaj robią to samo, to nie jest to samo; robota robocie nierówna.
Duplika ł. odpowiedź oskarżonego na replikę skarżącego.
Duplikat ł. podwójny egzemplarz; podwójny odpis dokumentu.
Dur w. w muz. tonacja lub [84]gama o wielkiej tercji, składającej się z dwóch całych tonów.
Dura lex sed lex ł. twarde prawo — lecz prawo.
Dura necessitas ł. twarda konieczność.
Duser f. grzeczność, słodkie słówko, kompliment.
Du sublime au ridicule il n’y a qu’un pas f. (diu sublim o ridikiul il nja kę pa) od wzniosłości do śmieszności tylko jeden krok.
Duumwirat ł. panowanie dwóch mężów.
Dychtować n. zatykać szpary, spojenia, pakułami, suknem i t. p.
Dychtownie n. spójnie, szczelnie, mocno, tęgo.
Dydaktyczny g. nauczający.
Dydaktyka g. część pedagogiki, podająca prawidła nauczania; umiejętność nauczania.
Dyfamacja a. Dyfamja g. oszczerstwo, szkodzenie czyjej dobrej sławie, pozbawienie dobrego imienia, nastawanie na honor, zniesławienie.
Dyferencja ł. różnica, niezgodność.
Dyferencjacja ł. różniczkowanie.
Dyferencjalny rachunek ł. rachunek różniczkowy.
Dyferować ł. różnić się, zbaczać, nie zgadzać się.
Dyfrakcja ł. uginanie się promieni światła.
Dyfterja g. błonica, niebezpieczna choroba gardła.
Dyftong g. zlanie się dwu samogłosek w jeden głos, dwugłoska.
Dyfuzja ł. wzajemne przenikanie i mieszanie się z sobą rozmaitych cieczy i gazów; rozpraszanie się światła.
Dygesta patrz: Digesta.
Dygnitarz ł. piastujący wysoki urząd lub godność, dostojnik.
Dygresja ł. odstąpienie, zboczenie od rzeczy.
Dykasterja g. pewien dział władz rządowych.
Dykcja ł. wysłowienie, wymowa.
Dykcjonarz ł. słownik.
Dyktator ł. najwyższy tymczasowy naczelnik państwa lub wódz z władzą nieograniczoną.
Dyktatura ł. władza i godność dyktatora, okres czasu jego rządów.
Dykteryjka ł. krótka powiastka żartobliwa, opowiadanie dowcipne, anegdota.
Dylacja ł. zwlekanie, ociąganie się, odroczenie w sprawach sądowych.
[85]Dylapidacja ł. trwonienie, marnowanie, rujnowanie.
Dylemat g. podwójny wniosek, rodzaj rozumowania z dwóch przeciwnych założeń prowadzący do jednego wyniku; wybór między dwiema ostatecznościami, położenie bez wyjścia.
Dyletant f. miłośnik sztuki i nauki oddający się jej z amatorstwa nie z zawodu, nie specjalista, amator.
Dyletantyzm f. lubowanie się w sztuce lub nauce, bez wyłącznego oddania się jej; niedokładna znajomość danej sztuki lub nauki, amatorstwo.
Dyliżans f. pośpieszny powóz pocztowy.
Dyluwjalna formacja ł. pokłady czwartorzędowe napływowe, powstałe w ostatnim okresie gieologicznym (wtedy żyły olbrzymie ssaki i pojawił się człowiek).
Dymensja ł. wymiar.
Dymisja ł. uwolnienie od służby rządowej.
Dynamiczny g. działający wewnętrzną siłą żywotną; tyczący się nauki o siłach.
Dynamika g. nauka o prawach ruchu ciał i o siłach poruszających (część mechaniki).
Dynamit g. materjał wybuchowy, składający się z nitrogliceryny, piasku, krzemionki i t. d.
Dynamitard g. anarchista, używający dynamitu jako środka zniszczenia.
Dynamomaszyna g. maszyna do wytwarzania silnych prądów elektrycznych i przenoszenia elektryczności.
Dynamometr g. przyrząd do mierzenia siły, siłomierz.
Dynasta g. dziedziczny władca, monarcha, założyciel i członek dynastji.
Dynastja g. ród panujący.
Dyplom g. dokument wydany przez wyższą władzę lub zakład naukowy, nadający stopień naukowy, prawa, godności i t. p. — patent.
Dyplomacja g. nauka, forma i sposób znoszenia się państw między sobą, załatwiania interesów zewnętrznych i spraw międzynarodowych; osoby kierujące polityką międzynarodową; zręczność w postępowaniu.
Dyplomata g. urzędnik państwowy.państwowy, załatwiający zagraniczne interesy państwa; człowiek zręczny w postępowaniu.
Dyplomatarjusz g. zbiór [86]dyplomów i przywilejów, mających historyczne i polityczne znaczenie.
Dyplomaty ł. dokumenty dyplomatyczne i historyczne.
Dyplomatyczne ciało, wszyscy posłowie obcych państw przy pewnym dworze.
Dyplomatyka ł. nauka o starych dokumentach, ich rozróżnianiu i odczytywaniu.
Dyrekcja ł. naczelna władza; kierownictwo; kierunek, zarząd, przewodnictwo.
Dyrektorjat ł. urząd naczelny kierujący; tytuł rządu za czasów pierwszej rewolucyi francuskiej w XVIII w.
Dyrektywa f. kierunek zalecony.
Dyrygient ł. zarządzający, przewodniczący, kierujący, kapelmistrz.
Dyrygować ł. kierować, zawiadywać, rządzić.
Dyrygowanie (w muz.) wskazywanie grającym, śpiewającym, taktu lub cieniowania głosu.
Dysagio w.w. różnica między kursem pieniędzy powyżej pari a kursem poniżej pari.
Dyscyplina ł. karność, porządek.
Dyscyplinarna kara, kara, nałożona na urzędnika przez jego władzę zwierzchnią.
Dysekcja ł. rozcięcie, rozczłonkowanie ciała, otworzenie zwłok.
Dysenterja ł. krwawa biegunka.
Dysertàcja ł. piśmienna rozprawa naukowa.
Dysgracja f. utracenie łaski, niełaska.
Dysharmonja ł. niezgodność, fałszywy dźwięk; nieporozumienie.
Dyshonor ł. bezcześć, hańba.
Dyskonto w. potrącenie procentu przy zapłaceniu wekslu przed terminem.
Dyskontować f. strącać; weksel sprzedać przed upływem terminu za potrąceniem procentu.
Dyskrazja g. zakażenie krwi.
Dyskrecja ł. zachowanie tajemnicy, oględność, łaska.
Dyskrecjonalna władza, nadanie władzy jednej osobie podejmowania w pewnych razach wyjątkowych środków, jakie sama za stosowne uzna.
Dyskrecyjne dni, dozwolone dni zwłoki przy płaceniu weksli.
Dyskredytować f. zepsuć reputację, opinię.
Dyskretny ł. umiejący zachować tajemnicę, delikatny.
Dyskurs ł. rozmowa.
[87]Dyskusja ł. ustne roztrząsanie sprawy, wymiana wzajemna poglądów.
Dyskutować ł. roztrząsać, rozważać.
Dysonans ł. dźwięk fałszywy, rozdźwięk, niezgodność.
Dyspensa ł. pozwolenie, zwolnienie od pewnych obowiązków (od postu).
Dyspepsja g. niestrawność.
Dysponenda ł. w księgarstwie książki otrzymane w komis a niesprzedane, zostawione do rozporządzenia tego, który je zostawił.
Dysponent ł. lub dyspozytor, zastępca pryncypała w zakładzie handlowym lub przemysłowym; zarządzający.
Dysponować ł. rozporządzać, wydawać rozporządzenia, usposabiać, przygotowywać.
Dysponowany ł. do czegoś usposobiony, przygotowany.
Dyspozycja ł. w stylistyce układ odpowiedni części składowych tematu; polecenie, rozporządzenie, zarządzenie; usposobienie, skłonność.
Dyspozytor ł. zarządzający drukarnią.
Dysproporcjonalny ł. niekształtny, odznaczający się brakiem proporcji; niestosowny.
Dysputa ł. spór uczony, słowna wymiana poglądów między uczonymi, ustna rozprawa naukowa, prowadzona wobec grona słuchaczów.
Dystans f. odległość między dwoma punktami; przestrzeń ściśle określona.
Dystansować f. prześcignąć.
Dystrakcja ł. roztargnienie; rozrywka.
Dystrakt ł. człowiek roztargniony.
Dystrybucja ł. podział, rozdawanie, rozdzielanie; nazwa handlu tytuniem, trafika.
Dystrykt f. obwód, okrąg, powiat.
Dystych g. dwuwiersz.
Dystylacja ł. przekraplanie, sposób oczyszczania płynów z obcych przymieszek przez zamienienie na parę a potem przez skroplenie za pomocą oziębienia; pędzenie (okowity).
Dystylator ł. oczyszczający wódkę, fabrykant wódek.
Dystyngowany ł. znakomity, odznaczający się wytwornością form towarzyskich.
Dystynkcja ł. wyróżnienie, wytworność; sposób zachowania się, [88]odznaczający się znajomością wytwornych zwyczajów towarzyskich.
Dystynktorjum ł. krzyż noszony przez prałatów i kanoników na łańcuchu lub wstędze.
Dysydent ł. niekatolik, inowierca i protestant w dawnej Polsce.
Dysymulacja ł. udawanie, ukrywanie prawdy, obłuda.
Dyszkant w. najwyższy głos w śpiewie.
Dytyramb g. pieśń pochwalna na czyjąś cześć; pieśń namiętna; śpiew pełen natchnienia.
Dywagacja ł. chwiejność, odchodzenie od przedmiotu, błądzenie myślowe, uchylanie się.
Dywan tur. wielka rada państwa w Turcji; kobierzec.
Dywersja ł. odwrócenie uwagi; rozrywka; niespodziewany napad lub ruch wojska w celu rozerwania uwagi przeciwnika i pokrzyżowania mu planów; uszczerbek; zrobić D-ję; popsuć czyje plany.
Dywidenda ł. czysty zysk z przedsiębierstwa udziałowego, rozdzielany między uczestników.
Dywizja f. oddział wojska z wszystkiemi lub kilkoma rodzajami broni, mogący podejmować samodzielne ruchy (złożony zwykle z 4 pułków).
Dywizjoner, w Austrji generał-porucznik dowodzący dywizją.
Dyzlokacja ł. rozmieszczenie, rozłożenie, np. wojska.
Dyżur f. służba spełniana obowiązkowo w danym dniu lub nocy na podstawie stale ułożonego porządku służbowego.
Dyżurny, pełniący pewną służbę w danym dniu lub nocy.
Dziekan ł. duchowny, zarządzający okręgiem duchownym (dekanatem); profesor na czele wydziału uniwersyteckiego.
Dziryt tur. rodzaj krótkiej włóczni, dzidy, służącej za pocisk.
Dżentelman a. ob. gentleman.
Dżet ob. Jet.
Dżon-Bull, ob. John Bull.
Dżonka: niezgrabna ale lekka i szybka łódź żaglowa chińska.
Dżuma t. niebezpieczna choroba zaraźliwa, powodująca wielkie obrzmienie gruczołów i zakażenie krwi; morowa zaraza.
• PDF 
• MOBI 
