Sąd nad Antychrystem/Wstęp
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Sąd nad Antychrystem |
| Wydawca | Ilustrowany Kurier Codzienny |
| Data wyd. | 1927 |
| Druk | Drukarnia Ilustrowanego Kuriera Codziennego |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Noc lipcowa otuliła miasto w miękkie fałdy swej czarnej szaty.
Gdy Warszawa pulsowała tętnem życia nocnego, — Praga-miasto po ciężkiej pracy spało od dawna snem kamiennym. Z ciemnych labiryntów ulic źle oświetlonych pełgającymi latarniami, dochodził czasem tylko gwar przyciszonej rozmowy i wkrótce milkł, jakby onieśmielony, czasem znów zakłócił ciszę krzyk pijanego lub głos harmonji od strony zawsze czujnego Targówka.
Ulicą Ząbkowską szło trzech młodych ludzi. Zniszczone ubrania i wymięte maciejówki nadawały im pozory robotników, choć dziwnie przeczyły temu delikatne rysy ich twarzy. Szli lekkim, sprężystym krokiem, jak żołnierze.
Dwóch rozmawiało z wielkim ożywieniem. Ton ich głosu przewyższał od czasu do czasu skalę zwykłej rozmowy i przypominał kłótnię. Wtedy trzeci, najniższy wzrostem, ostudzał ich zapał:
— Uciszcie się na Boga, jeśli nie chcecie znów wsypy.Tyle razy przepłaciliście drogo te wasze wieczne dyskusje na ulicy. Doprawdy, że chyba nikt was z tych kłótni nie wyleczy...
Po tem upomnieniu obaj umilkli, rozglądali się trwożliwie wkoło, ale wkrótce rozpoczynali znów rozmowę, tylko tak przyciszonym głosem, że jeden zaledwie dosłyszał drugiego.
Gdy przechodzili koło państwowej rozlewni spirytusu, z cienia latarni wysunął się żyd w chałacie i pluszowym kapeluszu. Żyd pocierał jedną zapałkę po drugiej, jakby starał się zapalić zgasłego papierosa.
Młodzi ludzie zauważyli natychmiast, że zapałką, którą żyd manewruje ma mniej na celu zapalenie ogarka, jak raczej oświetlenie ich twarzy. Natychmiast porozumiewawczo trącili się łokciami i zwalniając krok, skręcili na jezdnię, idąc wzdłuż szyn tramwajowych.
Żyd uczynił początkowo krok naprzód, później jednak zawahał się, widocznie obawiał się spotkania z nimi w ciemnej bezludnej ulicy; wreszcie zawrócił ku Ząbkowskiej. Młodzi ludzie doszli do zakrętu, skryli się w cieniu parterowego domu, obserwując dokładnie ruch nieznajomego. Sylwetka żyda nikła jednak coraz szybciej w cieniach ulicy, aż rozpłynęła się zupełnie w czarnym tle. Młodzi ludzie słyszeli już tylko stąpanie ciężkich butów po płytach chodnika.
Teraz jeden warknął z tłumioną pasją:
— Ach te psy zatracone!
Potem spokojnie obeszli kołem Białostocką i tor kolejowy, weszli w ulicę Tarchomińską i zatrzymali się przed jakimś niewykończonym jeszcze domem. Najniższy wzrostem włożył rękę w szczelinę desek, które zastępowały bramę i od wnętrza przekręcił skobel. Brama otworzyła się natychmiast. Weszli do ciemnego wnętrza, kierując się w błyskach zapałki ku schodom.
Uderzył ich niemiły zapach potu ludzkiego i brudu, który przyprawiał o mdłości. Typowy odór przedmiejskiej kamienicy, zamieszkałej przez rzesze nędzarzy.
Gdy wchodzili na schody z ciemnego kąta błysło światło elektrycznej latarki, oślepiając ich zupełnie. Ostry, wąski snop światła, jak długi język, lizał ich twarze, zatrzymując się długo na każdym z nich oddzielnie. Po chwili światło zgasło i jakiś cichy głos odezwał się:
— Trzecie piętro na prawo. Zapałek świecić nie wolno. — Ostrożnie, bo schody mają prowizoryczną poręcz.
Wspinali się teraz ku górze, trzymając się w ciemnościach nieheblowanej listwy, która zastępowała poręcz schodów i wyginała się przy każdym silniejszym nacisku. Na drugim piętrze kamienne schody urywały się nagle, a połączenie z trzeciem stanowiła tylko deska z powbijanymi poprzecznymi szczeblami. Weszli na trzecie piętro, zatrzymali się chwilę, nadsłuchując pilnie. Z kąta dochodził ich uszu gwar przyciszonych głosów. Spostrzegli wreszcie drzwi.
Wejście stanowiła mała kuchenka, oświetlona mdłym światłem lampki naftowej. Dwie młode kobiety dolewały właśnie wody do rozżarzonego samowara. Milcząco przeszli przez kuchenkę, weszli do olbrzymiego pokoju, w którym przy świecach i lampkach naftowych siedziało kilkunastu mężczyzn i kilka kobiet, gorąco dyskutując.
Gęsty dym papierosów wypełniał doszczętnie każdy kąt pokoju, a woń mokrego jeszcze tynku i wapna zatruwała oddech.
Na widok przybyłych gorąca dyskusja w jednej chwili ustała.
— Oswobożdienje! — powitali młodzi ludzie obecnych.
— Śmierć katom z Ekaterynoburga! — odpowiedziało zgodnie kilkanaście głosów.
— A czemuż tak późno? — spytał po rosyjsku siwy człowiek w rogowych okularach.
— Otrzymaliśmy dziś korespondencję z Berlina, kilka grubych kopert w płótnie, mocno opieczętowanych — odparł jeden z przybyłych. Obawialiśmy się wsypy; dlatego koperty rozdzieliliśmy między siebie. Szpiedzy musieli coś zwęszyć, bo poobstawiali nas tak, że musieliśmy długo kołować po mieście. Nie lepiej było i na praskim moście. Ostatniego pachołka spotkaliśmy jeszcze na Ząbkowskiej. Ciemno było, więc palił zapałkę, aby lepiej nam się przypatrzeć.
— A nie wlazł na Tarchomińską? — spytał ktoś z obecnych.
— Nie wlazł. Widocznie bał się rozmowy z nami w ciemnej ulicy.
— Tak i szczęście — westchnął siwy pan w szkłach. — Może jakiś czas będziemy mogli tu spokojnie się zbierać i nikt na kark nam nie wlezie. Dobrze było na Erywańskiej, lecz nas nakryli. Wal teraz brat na Pragę, gdzie staremu i ciężko i trudno po nocy...
— Niedobrze tu, niedobrze i w kraju... — mruknął jakiś brodaty człowiek i utkwił wzrok w wilgotnej ścianie.
Ciche westchnienie odpowiedziało z kąta.
Młodzi ludzie wyjęli z kieszeni pakiety, wręczyli je przewodniczącemu. Każdy pakiet opakowany był w nieprzemakalne, cienkie płótno, jak w kopertę i opatrzony licznemi pieczęciami.
Staruszek ujął delikatnie kopertę w ręce, długo jej się przypatrywał.
— Dawno dostaliście to? — spytał.
— Dziś rano — odpowiedział jeden z przybyłych — gdy jeszcze spałem zbudziło mnie pukanie do drzwi. Otworzyłem i wszedł do pokoju jakiś człowiek w mundurze konduktora wagonów sypialnych. Wymienił hasło, wręczył mi te koperty z poleceniem, bym dziś jeszcze doręczył je wam, generale Burjatyn. Posłaniec nie dał się zatrzymać i znikł jak kamfora na schodach. Przesyłkę schowałem, uwiadomiłem Aloszę i Zołbowa i we trójkę przynieśliśmy tutaj tak, aby jeśli jednego z nas aresztują, lub skręcą mu kark, inni mogli papiery doręczyć.
— Dobrze zrobiliście — pochwalił generał Burjatyn, badając ciągle każdą pieczęć oddzielnie. Potem wyjął nożyk i przecinał szwy i sznurki pieczęci.
Ogólne milczenie towarzyszyło robocie starca. Wszyscy skupili wzrok na jego białych palcach, jakby miały one dokonać rzeczy niezmiernie ważnej. Generał wydostał wreszcie z płóciennych kopert plik dziesięciodolarówek i kilka długich pasków papieru, zapisanych drobną szyfrą.
— Ach, to z Berlina... — mruczał pod nosem Burjatyn. — Bardzo w porę przyszły pieniądze...
Plik dziesięciodolarówek podsunął starzec jednemu z obecnych do przeliczenia. Sam wgłębił się w czytanie skrawków wąskiego papieru.
W miarę czytania, twarz Burjatyna poważniała, potem nabierała wyrazu jakiejś zawziętości. Białe, krzaczaste brwi zbliżały się coraz więcej ku sobie i zeszły się nad orlim nosem. Niekiedy starzec powracał wzrokiem do przeczytanych już ustępów, jakby ich nie rozumiał, potem przecierał nerwowo szkła, jakby niedowierzał własnym oczom. Czytał długo. Astmatyczny oddech poruszał coraz szybciej klatką piersiową i wydostawał się ze świstem, jak przez mosiężną rurę.
Wszyscy śledzili z napiętą uwagą twarz Burjatyna. Głośniejszym oddechem bano się przerwać skupienie.
Wreszcie stary generał odłożył plik papierów, zdjął rogowe szkła, wlepił oczy w ciemny kąt pokoju. W jego dużych, wypukłych oczach krótkowidza malował się gniew, potem żal. Nikt pytaniem nie przerywał zamyślenia. Teraz starzec mruczał jakby sam do siebie:
— Ano! szkoda człowieka...
— Co się stało generale? — spytał nieśmiało ktoś z kąta.
— Ano, jesteśmy ludzie silnych nerwów... przysięgliśmy bezgraniczną ofiarność dla ojczyzny, więc i ten cios zniesiemy... — dopowiadał Burjatyn do własnych myśli.
— Co się stało generale? — spytało już kilka głosów.
Starzec jeszcze milczał, jakby unikał odpowiedzi. Wreszcie cicho wyjąkał.
— Browkin wpadł w ręce oprawców. Taki dzielny, prawy oficer...
Z kilku piersi naraz wyrwał się jęk przerażenia.
— Donoszą z Berlina, — ciągnął Burjatyn, — że aresztowano go w Brjańsku. Sam zgłosił się do mnie, sam podjął się misji. Papiery miał dobre, jechał najłatwiejszą linją, przez Kowel — Hołoby. Widocznie był donos. Musiano go bacznie śledzić, bo niekrępowano w ruchach. Z Kijowa dał jeszcze znak życia. Donoszą, że był u Habałowych. Potem musiał wyczuć, że gorąco pod nogami, bo ni stąd ni z owąd skręcił na Kursk do Orła, potem do Brjańska. Tam wreszcie zamknięto pułapkę. Odpięli mu z nogi protezę, rozcięli na niej skórę i wydobyli wszystkie papiery. Widoczne jest, że mieli o nim dokładne informacje...
— Czy żyje? — przerwał nerwowo ktoś z obecnych.
— Żyje, — cicho odpowiedział starzec.
— Tem gorzej, — westchnęło bezwiednie kilka głosów.
— Chryste spasi! — ryknął nagle jakiś młody człowiek i ukrył twarz w dłoniach. Za chwilę ciałem jego wstrząsnął spazmatyczny płacz.
Wszyscy spojrzeli porozumiewawczo na siebie. Nastała taka cisza, że przez uchylone drzwi słychać było skwierczenie węgli w samowarze.
Burjatyn jakby się zbudził ze snu. Dobre, jasne oczy starca, pobiegły w kąt pokoju; widocznie niedowidziały, bo spytał:
— Kto płacze?
— To brat, Alosza — szepnęło cicho kilku ludzi.
W oczach Burjatyna błysły łzy.
Deprymujące milczenie przedłużało się bez końca. Nagle z ciemnego kąta, z którego dochodziły rozpaczne łkania, odezwał się miękki głos:
— Chcę coś powiedzieć...
Przewodniczący przyzwalająco kiwnął głową. Między krzesłami przeciskał się mały, garbaty człowiek w wypłowiałym mundurze kolejowca rosyjskiego. Stanął wreszcie obok stołu. Światło lampy naftowej padło na jego twarz... Był potworny.
Na dwóch wypukłych, jak bizantyjskie kule, garbach, spoczywała ostra czaszka o długiej, płaskiej twarzy. Cienkie usta przecinały tę twarz w połowie, upodabniając ją do głowy olbrzymiego jaszczura. Chude ręce, jak dwa długie kije, sięgały niżej kolan. Jedynie piękne, marzycielskie oczy mogły niweczyć odrazę do tak potwornej twarzy.
Garbus stał chwilę bezradny, z żalem patrzał na szlochającego. W wyrazistych oczach malował się ból, a twarz wykrzywiła się strasznym grymasem, który oznaczać miał współczucie. Garbus opanował się wreszcie i słabym głosem mówił:
— Panowie! Jesteśmy znów świadkami strasznej tragedji ludzkiej. Po Łebiediewie, poszedł Szumski, potem brat jego Siergiej, potem Rybkow, potem Kniagin, Striełkow i jego siostra, a teraz Browkin. Możliwe, że w tym żałobnym spisie przepuściłem nazwisko niejednego, który do niedawna siedział tu jeszcze z nami, a potem zwiększył statystykę krwawych wyroków Gupa.
— Nie wiem, może mój umysł za słaby i spraw tych rozsądzać nie może, ale zdaje mi się, że tak, jak nasza idea „Oswobodzenia“ jest potężna, tak złymi sposobami wprowadzamy ją w życie. Cóż bowiem znaczy ta nasza walka ze śmiertelnym wrogiem, gdy my tylko ponosimy same krwawe straty, wysyłamy naszych najlepszych braci na śmierć, a wróg nie ponosi żadnych strat i w cynicznym uśmiechu szczerzy do nas zęby.
„W nocy, gdy zgaszę lampę i przymknę powieki, śnię, a może widzę, że ściany mego pokoju rozsuwają się z błyskawiczną szybkością. W cieniach nocy tworzy się nagle przedemną wielka przestrzeń. Patrzę i widzę białe, szczerbate mury Kremla — ja stoję oparty o ściany Targowych Riadów...
Garbus mówił długo i namiętnie. Oddech jego stawał się coraz bardziej niespokojny, słowa padały szybciej, niż zdążały je wyrzucać jego małe płuca. Nagle zakaszlał. Paroksyzm stawał się coraz silniejszy, coraz mocniej wstrząsał dwoma garbami, oczy zachodziły mu mgłą, z ust spływało mu wąskie pasemko śliny.
Podano mu krzesło. Padł na nie bezwładny i wił się dalej w paroksyzmie coraz silniejszego kaszlu. W pokoju panowała cisza, przerywana tylko kaszlem suchotnika i skwierczeniem węgli w kipiącym samowarze.
Jakaś młoda dziewczyna zerwała się z ławki, zręcznie przesunęła się między krzesłami i wbiegła do kuchni. Za chwilę przyniosła szklankę wody, przytknęła ją do ust garbusa.
— Pijcie, inżynierze Gałkin, — szepnęła z współczuciem.
— Dziękuję, bardzo dziękuję Tatjano Iwanowno, — szeptał z wdzięcznością.
Uspakajał się coraz bardziej, coraz lepiej chwytał powietrze, wreszcie uspokoił się zupełnie. Otarł pot z czoła i mówił dalej:
— Tak, jak wówczas, jak przed siedmiu laty wołałem: Zostańmy w kraju, tak dziś wołam: wracajmy wszyscy razem tam, skąd niegodnie uciekliśmy. Amnestja, którą obecnie ogłosił rząd Związku Republik Sowieckich, powinna być generalnem hasłem naszego powrotu.
Gałkin dłuższy czas nawoływał do powrotu, w końcu usiadł zmęczony. Niedawny atak kaszlu i długie przemówienie wyczerpało go zupełnie. Drżał na całem ciele, rąk i nóg nie mógł utrzymać w spokoju.
Wrażenie mowy było wielkie. Dławiąca tęsknota za krajem, ogłoszona amnestja, były tym błyskiem nadziei, który na chwilę pozwolił się łudzić emigrantom, że chwila powrotu jest bliska. Gałkim rozdmuchał iskrę nadziei do granic pewności. Wszyscy milczeli, błądząc myślami po swoim dalekim kraju.
Przewodniczący udzielił teraz głosu kilku zebranym, potem zastanawiano się nad szczegółami misji Browkina. Uchwalono zgodnie, że nieudałą misję musi ktoś znowu podjąć. Zgłosił się dobrowolnie brat aresztowanego Alosza. Desperacka kandydatura nie została jednak przyjęta, postanowiono sprawę odłożyć do następnego zebrania. Tymczasem rozstawione na ulicy straże meldowały bliski świt.
Przewodniczący zamknął zebranie. Wychodzono oddzielnie lub w małych grupkach, każdy zdeprymowany z pochyloną głową.
Pierwszy wyszedł inżynier Gałkin, w kilka minut po nim podążyła Tatjana Iwanowna Szulgin. Na ulicy zrównali się. Młoda dziewczyna podeszła do słaniającego się z osłabienia garbusa.
— Nie jesteście zdrów, może oprzecie się na mojem ramieniu?
— Dziękuję. Już drugi raz przyjmuję pani pomoc — odpowiedział cicho garbus — i jak bezradne dziecko pozwolił się chwycić pod ramię i prowadzić przez ulicę.
Długo szli w milczeniu, wreszcie Gałkin zaczął żalić się cichym głosem:
— Widzi pani spieszę się do kraju, bo czuję, że niedługo już nogami mierzyć będę ziemię.
Tatjana Iwanowna schyliła głowę, jakby jej zbytnio ciężyła i mocniej chwyciła towarzysza pod ramię.
Dochodzili właśnie do dworca Gdańskiego. Nocny tramwaj odjeżdżał w kierunku Warszawy. Przy pomocy swej towarzyszki wsiadł Gałkin do wozu, ona skierowała się na Stalową. Gdy jasno oświetlony wóz ją wymijał, usłyszała jeszcze głos Gałkina z platformy:
— A jutro będzie pani w cukierence na Wilczej?
— Będę o czwartej, — odpowiedziała donośnie, by zagłuszyć uderzanie kół o szyny.