Wstęp do gieologji/1
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Wstęp do gieologji |
| Podtytuł | Wiadomości podstawowe i wskazówki do samodzielnych spostrzeżeń w naturze |
| Rozdział | 1. Wstęp |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1908 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | Tadeusz Wiśniowski |
| Tytuł orygin. | Vorschule der Geologie |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Bardzo wiele zjawisk a nawet ważnych praw w gieologji[1] można badać wszędzie i bez kosztownych przyrządów. Każda ulewa, każde źródło, brzeg potoku, łom kamienia łub zwykła glinianka pozwalają śledzić cichą pracę sił przyrody. Nawet luźny kawałek krzemienia zdoła nieraz powiedzieć wiele rzeczy gieologicznie ciekawych. To też możemy uważać wyrażenie „geologia pauperum” za zupełnie trafne, rozumiejąc przez to pewne traktowanie zjawisk i faktów gieologicznych, które bez szczególnego przygotowania z chemji, mineralogji i matematyki da się nawiązać do codziennych zjawisk, budząc głębsze zajęcie się przyrodą kraju rodzinnego.
A jednak mimo to i pomimo, że gieologja zajmuje się zjawiskami podstawowemi dla zrozumienia stosunków gieograficznych, rozmieszczenia zwierząt i roślin, a nawet całego kulturalnego rozwoju kraju, przecież zaledwie niewielu najbardziej wykształconych wie cokolwiek o metodach, celu i przedmiocie badań tej umiejętności. Zawsze jeszcze można się spotkać z przekonaniem, że jest ona polem fantastycznych hipotez o początku ziemi i nie może zaspokoić ścisłych wymagań dowodzenia logicznego. Często też gieologji nie odróżniają od mineralogji[2] a, przedmiot badań jednej z tych umiejętności przypisują drugiej. Jest to duże nieporozumienie: podręczniki mineralogiczne wcale nie zajmują się zagadnieniami z zakresu gieologji, z pomiędzy tysiąca znanych minerałów zaledwie jakich 30 jest gieologicznie ważnych, gdyż tworzą skały inne znajdują się stosunkowo rzadko; złoża zaś minerałów i rud technicznie cennych bada się za pomocą metod, zaczerpniętych z gieologji.
I trzeba ubolewać, że książki szkolne i popularne stoją jeszcze zawsze na stanowisku dawno przestarzałym i zbyt często traktują zagadnienia gieologiczne, jako dodatek do wykładu mineralogji. Oczywiście skutkiem tego uczeń nie może wciągnąć się do gieologicznego sposobu myślenia: nie odczuwa ważności zasady rozbioru historycznego zawiłych faktów, zasady tak ważnej w wykształceniu człowieka; nigdy już potym nie umie patrzeć na zjawiska otaczającej go natury, jako na wynik wydarzeń dawniejszych, a początek przemian przyszłych. Zupełna odrębność gieologji, jako umiejętności, jeszcze tak dalece nie jest powszechnie uznana, że większa część ludzi, nawet z wykształceniem, zaledwie zasłyszała o istnieniu tej nauki.
Przyznajmy przytym, że i sami gieologowie, nie wypełnili wszystkiego, co należało, by zdobyć dla niej stanowisko należne, np. w programach dzisiejszej szkoły. Wprawdzie badacze ubiegłego wieku nagromadzili olbrzymi materjał faktów, lecz przedstawiają go często w sposób niezrozumiały, na kartach i mapach zwykle zbyt kosztownych. Zaledwie niektórzy z gieologów próbowali przekazać szerszym kołom zdobycze swej wiedzy, nie zajmując się przytym wcale lub bardzo mało metodą poszukiwań, co przecież jest rzeczą niezmiernej wagi dla oceny wyników. Niejednokrotnie zaś podejmowali to zadanie ludzie, chociaż zdolni, ale gieologicznie tak niewykształceni, że nawet nie byliby w stanie odczytać karty gieologicznej lub zrozumieć profilu; pracami swemi utwierdzali oni przekonanie, że gieologja jest jedynie interesującym i błyskotliwym zestawieniem przypuszczeń i hipotez.
W ostatnich czasach ten stan rzeczy uległ zmianie. Dzieła łatwe do zrozumienia, odczyty popularne i wykłady powinny nareszcie obudzić interes dla tej mało znanej gałęzi wiedzy przyrodniczej, rozpowszechniając wiadomości z jej zakresu. Karty gieologiczne są często tak tanie, że każdy może je kupić. Krajowe zakłady gieologiczne wydają orzeczenia i pośredniczą w wywiadach co do spraw gieologicznych, a prócz tego oddają owoce swej pracy na usługi każdemu w rozlicznych wydawnictwach.
W ten sposób gieologja uczy patrzeć na cały szereg zjawisk i zdarzeń, obok których większa część ludzi zazwyczaj przechodzi obojętnie. Gieograficzny charakter krajobrazu, kształt gór i dolin, rozkład obszarów nawodnionych i suchych, żyznych i nieurodzajnych, kierunek i spadek rzek, rozmieszczenie roślin, siedziby zwierząt i ludzi, bogactwo lub ubóstwo okolicy, a nawet rozwój historyczny kraju, to wszystko jest zawisłe od czynników gieologicznych. Tajemnicze działanie sił przyrody daje się widzieć i objaśnić zarówno przy tworzeniu się gleby, jak w gieologicznych zmianach klimatu i wielkich przewrotach ziemskich. Dla tego, kto umie patrzeć w ten sposób, „monotonna” wędrówka, nawet przez „nudną” okolicę, będzie zajmująca, „martwy” grunt pod stopami ożywia się, a „codzienne” zjawiska wiążą się w potężne prawa, rządzące światem.
Gieologja wskazuje jednak równocześnie miejsca, gdzie należy zakładać kopalnie lub łomy kamienia, skąd wydobywać glinę, margiel i torf, gdzie wypada szukać pokładów węgla lub źródeł słonych. Od pierwszego rzutu oka poznamy na karcie gieologicznej, w jakich miejscach najkorzystniej wydobywać szuter na drogi lub kostki na bruk; którędy będzie najodpowiedniej przeprowadzić drogi lub koleje, gdzie należy zakładać domy i fabryki, wyszukiwać źródła i czym można wyjaśnić naturalne podstawy przemysłu rolnego i leśnego.
Wobec tak doniosłego znaczenia gieologicznej karty dla niezliczonych celów praktycznych i idealnych, łatwo zrozumieć, że narody kulturalne poświęcają rok rocznie znaczne sumy na zdejmowanie i wydawanie map tego rodzaju. W ostatnich latach łożyły na ten cel:
Wszystkie państwa poświęcają atoli poza tym wysokie sumy na poszukiwania gieologiczne do dyspozycji Instytutów Gieologicznych w Uniwersytetach i w Szkołach Górniczych; niemniej znaczne koszta jednorazowe ponoszą Akademje, Towarzystwa Akcyjne i przedsiębiorcy prywatni na podróże gieologiczne w Europie i poza nią.
I nie dziwne to. Można bowiem bez przesady powiedzieć, że w rzędzie rozmaitych umiejętności gieologja odgrywa dzisiaj rolę najważniejszą dla gospodarki publicznej. W rozlicznych przedsiębiorstwach, zarówno prywatnych, jak i krajowych, korzystanie z naturalnych warunków, jakie przedstawia każda karta gieologiczna, lub ich zlekceważenie, przyczynia się do zaoszczędzenia lub roztrwonienia całych miljonów.
Musimy zatym przyznać, że pewna suma gieologicznych wiadomości jest niezbędna dla każdego, tak ze względów idealnych, jak i praktycznych. O ile będzie to możliwe bez ustnych informacji, postaramy się wytłómaczyć główne zasady gieologji przy pomocy zjawisk łatwo zrozumiałych, na które można patrzeć zawsze i prawie wszędzie.
Ktoby zaś później pragnął pogłębić swą gieologiczną wiedzę, ten znajdzie pomoc dalszą i nową zachętę w następującej literaturze:
- ↑ Gielogja = nauka o ziemi, t. j. o jej budowie, zmianach i powstaniu.
- ↑ Mineralogja = nauka o własnościach i powstawaniu minerałów.
- ↑ Petrografja = nauka o skałach.
- ↑ Paleontologja = nauka o dawnych roślinach, zwierzętach i ich skamieniałościach.
- ↑ Gieologja dynamiczna mówi o zjawiskach gieologicznych i siłach, które je powodują.
