Wikiźródła

Dziady część III/Scena IX

< Dziady część III
<<< Dane tekstu >>>
Autor Adam Mickiewicz
Tytuł Dziady część III
Redaktor Józef Kallenbach
Wydawca Krakowska Spółka Wydawnicza
Data wyd. 1920
Druk W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd. Kraków
Źródło Skany na Commons
Inne Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
SCENA IX[1]
NOC DZIADÓW
Opodal widać kaplicę, smętarz: guślarz i kobiéta w żałobie.
guślarz

 Już idą w cerkiew gromady,
 I wkrótce zaczną się dziady.
 Iść nam pora, już noc głucha.[2]

kobiéta[3]

 Ja tam nie pójdę, guślarzu;[4]
 Ja chcę zostać na smętarzu,
 Chcę jednego widziéć ducha:
 Tego, co przed laty wielu,
 Zjawił się po mém weselu,[5]
 Co pośród duchów gromady,
       10  Stanął nagle krwawy, blady,

 I mnie dzikiém okiem łowił
 I ani słowa nie mówił.

guślarz

 On żył może, gdym go badał:[6][7]
 Dlatego nie odpowiadał.
       15  Bo na duchów zgromadzenie,
 W tajemniczą noc na dziady,[8]
 Można wzywać żywych cienie.[9]
 Ciała będą u biesiady,
 Albo u gry, albo w boju,
       20  I zostaną tam w pokoju:
 Dusza zwana po imieniu
 Objawia się w lekkim cieniu:
 Lecz póki żyje, ust niema,
 Stoi biała, głucha, niema.[10]

kobiéta

       25  Cóż znaczyła w piersiach rana?[11]

guślarz

 Widać, że w duszę zadana.

kobiéta

 Ja tu sama zgubię drogę.[12]

guślarz

 Ja tu z tobą zostać mogę.
 Tam beze mnie zrobią czary,
       30  Jest tam inny guślarz stary. —

 Czy słyszysz te śpiéwy w dali?[13]
 Już się tam ludzie zebrali.[14]
 Pierwszą klątwę już zaklęli,[15]
 Klątwę wianka i kądzieli;
 Wezwali powietrznych duchów.[16]
 Widzisz tych świateł tysiące,[17]
 Jakby gwiazdy spadające?
 Ten ognistych ciąg łańcuchów?
 To powietrznych roje duchów.[18]
       40  Patrz, już nad kaplicą świecą
 Pod czarnym niebios obszarem:
 Jak gołębie, kiedy lecą
 W nocy nad miasta pożarem;
 Gdy białemi skrzydeł puchy
       45  Odbijając żar ogniska,
 Ptastwo, jak stado gwiazd błyska.

kobiéta

 On nie będzie z temi duchy![19]

guślarz

 Widzisz, blask z kaplicy bucha.[20]
 Teraz klęli ognia władzą:[21]
       50  Ciała w mocy złego ducha
 Z pustyń, z mogił wyprowadzą.
 Tędy będą ciągnąć duchy.
 Poznasz go, jeśli pamiętasz.

 Ukryj się ze mną w dąb suchy.[22]
       55  W ten dąb suchy i wygniły,
 Tu się niegdyś wróżki kryły.[23]
 Już rusza się cały smętarz:[24]
 Rozwiérają się mogiły,[25]
 Wybuchnął płomyk niebieski,[26]
       60  Podskakują w górę deski,
 Wysuwają potępieńce[27]
 Blade głowy, długie ręce.
 Widzisz oczy jak zarzewie?[28]
 Schowaj oczy, skryj się w drzewie;
       65  Upiór zdala wzrokiem piecze,[29]
 Lecz guślarza nie urzecze.
 Ha!

kobiéta

 Co widzisz?[30]

guślarz

 Trup to świeży![31]
 W niezgniłéj jeszcze odzieży.
 Dymem siarki trąci wkoło,
       70  Czarne ma jak węgiel czoło.
 Zamiast oczu w jamach czaszki

 Żarzą się dwie złote blaszki,[32]
 A w środku każdego kółka[33]
 Siedzi djablik, jak w źrenicy,
       75  I wywraca wciąż koziołka,
 Miga lotem błyskawicy.
 Trup tu bieży, zębem zgrzyta;[34]
 Z ręki przelewa do ręki,
 Jak gdyby z sita do sita,
       80  Wrzące srebro. — Słyszysz jęki?[35]

widmo[36]

Gdzie kościół? — gdzie kościół? — gdzie Boga lud chwali,[37]
 Gdzie kościół, ach pokaż, człowiecze!
Ach widzisz, jak we łbie ten dukat mię pali,
 Jak srebro stopione dłoń piecze.[38]
       85 Ach, wyléj, człowieku, dla biednéj sieroty,[39]
 Dla więźnia jakiego, dla wdowy,
Ach, wyléj mi z ręki żar srebrny i złoty,[40]
 I dukat ten wyłup mi z głowy.
Ty nie chcesz! Ha, kruszec przelewać ja muszę,[41]
       90  Aż kiedyś ten dzieci pożerca[42]
Wyzionie łakomą, bezdenną swą duszę:
 Ten kruszec mu wieję do serca.[43]
A potém przez oczy, przez uszy wyleję,[44]

I znowu tém wleję korytem,
       95 I będę tym trupem obracać jak sitem:[45]
 Naleję, wyleję, przesieję!
Ach, kiedyż przez niego ten kruszec przesieję?[46]
Ach, czekać tak długo! — goreję! goreję! (Ucieka)[47].

guślarz

 Ha!

kobiéta

 Co widzisz?

guślarz

 Ha, jak blisko!
       100  Drugi wylazł, ku nam bieży:[48]
 Jakie obrzydłe trupisko![49]
 Blade, tłuste! Trup to świeży,
 I strój świeży ma na ciele,
 Ubrany jak na wesele;
       105  I gad niedawno go toczy,
 Ledwie mu w pół wygryzł oczy.

 Od kaplicy w stronę skoczył:[50]
 Czart go uwiódł, czart zamroczył,
 Nie puści go do kaplicy.
       110  Czart przybrał postać dziewicy
 I na trupa rączką kiwa,
 Okiem mruga, śmiechem wzywa.

 Skacze ku niéj trup zwiedziony,
 Z grobu na grób, jak szalony,
       115  I rękami i nogami
 Wije, jak wiatrak skrzydłami.
 Już pada do jéj uscisków:
 Wtém z pod nóg jego wytryska,
 Dziesięć długich, czarnych pysków;
       120  Wyskakują czarne psiska,
 Od nóg lubej go porwały,
 I targają na kawały,
 Członki krwawym pyskiem trzęsą,
 Po polu roznoszą mięso.

       125  Psy zniknęły. — Nowe dziwo!
 Każda część trupa jest żywą:
 Wszystkie, jak oddzielne trupy,[51]
 Biegą zebrać się do kupy.
 Głowa skacze jak ropucha
       130  I nozdrzami ogień bucha;[52]
 Czołgają się piersi trupa,
 Jak wielka żółwia skorupa —
 Już zrosła się głowa z ciałem,
 Jak krokodyl bieży cwałem;
       135  Oderwanéj ręki palce
 Drżą, wiją się jak padalce;
 Dłoń za piasek chwyta, grzebie,
 I ciągnie rękę pod siebie;
 I nogi się przyczołgały,
       140  I znowu trup wstaje cały.
 Znowu wabi ulubiona,[53]
 Znowu pada w jéj ramiona,[54]
 Znowu go porwały czarty

 I znowu w sztuki rozdarty —
       145  Ha! niech go więcej nie widzę!

kobiéta

 Tak się boisz?[55]

guślarz

 Tak się brzydzę!
 Żółwie, padalce, ropuchy:
 W jednym trupie tyle gadów![56]

kobiéta

 On nie będzie z temi duchy!

guślarz

       150  Wkrótce, wkrótce koniec dziadów.[57]
 Słyszysz? trzeci kur już pieje:[58]
 Tam śpiéwają ojców dzieje,[59]
 I rozchodzą się gromady.

kobiéta

 I nie przyszedł on na dziady![60]

guślarz

       155  Jeśli duch ten jeszcze w ciele,
 Wymów teraz jego imie;
 Ja na czarodziejskie ziele
 W tajemniczym zaklnę rymie:
 I duch ciało swe zostawi,
       160  I przed tobą się objawi.

kobiéta

 Wymówiłam —

guślarz

 On nie słucha —
 Ja zakląłem.

kobiéta

 Niema ducha![61]

guślarz

 O, kobiéto! Twój kochanek,
 Albo zmienił ojców wiarę,[62]
       165  Albo zmienił imie stare.[63]
 Widzisz, już zbliża się ranek,
 Gusła nasze moc straciły,
 Nie pokaże się twój miły.

Wychodzą z drzewa[64]

 Cóż to? cóż to? — Patrz, z zachodu,
       170  Tam od Giedymina grodu,
 Śród gęstych kłębów zamieci,
 Kilkadziesiąt wozów leci!
 Wszystkie lecą ku północy,
 Lecą, ile w koniach mocy.
       175  Widzisz, jeden tam na przedzie
 W czarnym stroju —

kobiéta

 On!

guślarz

 Tu jedzie.

kobiéta

 I znowu nazad zawrócił,
 I tylko raz okiem rzucił,
 Ach raz tylko, — jakie oko!

guślarz

       180  Pierś miał zbroczoną posoką,[65]
 Bo w téj piersi jest ran wiele:[66]
 Straszne cierpi on katusze,
 Tysiąc mieczów miał on w ciele,
 A wszystkie przeszły — aż w duszę.
       185  Śmierć go chyba z ran uleczy.[67]

kobiéta

 Któż weń wraził tyle mieczy?[68]

guślarz[69]

 Narodu nieprzyjaciele.

kobiéta

 Jedną ranę miał na czole,[70]
 Jedną tylko i niewielką,
       190  Zda się być czarną kropelką.

guślarz

 Ta największe sprawia bole:
 Jam ją widział, jam ją zbadał;[71]

 Tę ranę sam sobie zadał;
 Śmierć z niéj uleczyć nie może.

kobiéta

       195  Ach, ulecz go, wielki Boże!



Koniec aktu pierwszego[72]






  1. ↑ W nagłówku: Scena IX. ] Scena X ostatnia D. W R1 zamiast całego nagłówka, podanego w tekście, czytamy:
    Intermezzo smentarz Kobieta w bieli — guslarz.
    W D: Smętarz. O podal widać kaplicę — Noc dziadów — Guślarz i kobieta w żałobie.
  2. ↑ w. 3 R1: Jak noc zimna, jak noc głucha.
  3. ↑ po w. 3: Kobieta — niegdyś Maryla.
  4. ↑ w. 4 R1: Ja nie pójdę, mój guślarzu.
  5. ↑ w. 8 Zjawił się po mém weselu ] Widziałeś mój przyjacielu R1
  6. ↑ w. 13 może ] wtedy R1.
  7. ↑ ww. 13—24 są komentarzem dla objaśnienia Widma z końca II cz. Dziadów. Ob. wydanie Bibl. Nar. Nr. 11.
  8. ↑ w. 16 W tajemniczą noc na dziady ] W tajemniczej nocy dziadów R1.
  9. ↑ w. 17 wzywać ] przyzwać R1.
  10. ↑ w. 24 głucha ] smutna R1.
  11. ↑ w. 25 w piersiach ] jego R1.
  12. ↑ ww. 27—30 niema w R1.
  13. ↑ Między w. 31 a 32 mamy w R1: I już guślarz ognie pali.
  14. ↑ Po w. 32 rozpoczyna się różnica układu wierszy między R1 a tekstem drukowanym. Po w. 32 następuje w R1 bezpośrednio wiersz 52. Natomiast wiersze od 33—51 następują w R1 po w. 146.
  15. ↑ w. 33 zaklęli ] wyrzekli D.
  16. ↑ w. 35 Wezwali ] Wzywaią R1.
  17. ↑ w. 36 świateł ] iskier R1.
  18. ↑ w. 39 powietrznych roje ] roje powietrznych R1.
  19. ↑ w. 47 R1: Czy stąd będę widzieć duchy.
  20. ↑ w. 48 blask z kaplicy ] (kaplicę) blask w kaplicy R1.
  21. ↑ w. 49 klęli ] zaklną R1.
  22. ↑ w. 54 ze mną ] tylko R1.
  23. ↑ w. 56 niegdyś ] wielkie R1.
  24. ↑ w. 57 Już ] Patrz R1.
  25. ↑ w. 58 Rozwiérają ] Patrz ruszają R1; rozwierają O1.
  26. ↑ w. 59—60 R1: I powstają w górę deski
     Wybuchnął ogień niebieski.
  27. ↑ w. 61 Wysuwają ] I powstają R1.
  28. ↑ w. 63 żarzewie ] zarzewie D.
  29. ↑ w. 65 i 66 R1: Dzikie strasznie widmo stoi
     Guslarz duchów się nie boi
  30. ↑ w. 67 Ha! Co widzisz? ] Co ty widzisz? R1.
  31. ↑ ww. 67—98 Trup to świeży. Mowa tu o doktorze Bécu, którego zabił piorun d. 26 sierpnia 1824 r., a więc na dwa miesiące niespełna przed wywiezieniem filomatów.
  32. ↑ w. 72 Żarzą się dwie ] Żarzące się R1.
  33. ↑ w. 73 Każdego ] złotego R1.
  34. ↑ w. 77 R1: Leci trup zębami zgrzyta.
  35. ↑ w. 80 srebro ] złoto R1.
    — wrzące srebro — aluzja do rubli srebrnych stopionych od pioruna w biurku »tuż u głów doktora«.
  36. ↑ w. 81 widmo ] Duch R1.
  37. ↑ w. 82 kościół ] cerkiew R1.
  38. ↑ w. 84 srebro ] złoto R1.
  39. ↑ w. 85 wyléj ] wyjmij R1, człowieku ] człowiecze R1.
  40. ↑ w. 87 R1: weźmij mi z dłoni ten straszny żar złoty.
  41. ↑ w. 89 kruszec ] złoto R1.
  42. ↑ w. 90 kiedyś ten ] póki on R1.
  43. ↑ w. 92 Ten kruszec ] Ja złoto R1.
  44. ↑ w. 93 uszy ] oczy R1.
  45. ↑ w. 95 R1: Ja będę swym...
  46. ↑ w. 97—98 niema w R1; natomiast czytamy tam: Pódź, pódź, ia cię żarem przesieję. Z autografu widać, że parę razy zaczynał ten wiersz Poeta. Między tym a następnym wierszem papier niezapisany na szerokość 5 cm.
  47. ↑ po w. 98 Ucieka ] Ucieka przez cmentarz R1.
  48. ↑ w. 100 R1: Wylazł z ziemi.
  49. ↑ ww. 101—145: obrzydłe trupisko. Mowa o Bajkowie, który kochał się w ideale Odyńca, Zofji Chłopickiej; zmarł nagle w marcu 1829 r. przed Ostrą Bramą w Wilnie.
  50. ↑ w. 107 Od kaplicy ] (Ale) Nie, nie do nas R1.
  51. ↑ w. 127 Wszystkie, jak ] I jakby R1.
  52. ↑ w. 130 R1: Ku dziewicy ogniem.
  53. ↑ w. 141 Znowu wabi ] wabi z dala R1.
  54. ↑ w. 142 Znowu ] leci R1.
  55. ↑ w. 146 Tak ] Ty; Tak ] Ja R1; Po tym wierszu w R1 widać przerwę w pisaniu i miejsce niezapisane na szerokość 4 cm.
  56. ↑ w. 147—148 niema w R1.
  57. ↑ w. 150 wkrótce koniec dziadów ] trzeci kur zapieje R1.
  58. ↑ w. 151 Słyszysz? trzeci kur już pieje ] Już się zakończyły Dziady R1.
  59. ↑ w. 152 Tam ] Już R1; śpiéwają ] śpiewają O1.
  60. ↑ w. 154 kobieta I nie przyszedł on na dziady ] niema w R1.
  61. ↑ w. 161—162 R1 inny podział: kobiéta Wymówiłam — on nie słucha. guślarz Zaklinałem — niema ducha.
  62. ↑ w. 164 Albo zmienił ] Musiał zmienić R1.
  63. ↑ w. 165 Gustaw zmienił imię stare, gdyż, jak wiemy z Prologu, w inskrypcji łacińskiej nazwał się Konradem. Kochanek Maryli w Improwizacji objawił się jako kochanek »całego narodu«, wszystkich »przeszłych i przyszłych pokoleń«
  64. ↑ po w. 168 Wychodzą z drzewa ] Niema w R1.
  65. ↑ w. 180 miał ] ma R1.
  66. ↑ Zam. w. 181, którego niema w R1 czytamy tam: Tkwi w niej jeszcze dawna rana Widać, że w duszę zadana, Lecz koło niej innych wiele.
  67. ↑ w. 185 w R1: Nikt go z ran tych nie wyleczy.
  68. ↑ w. 186 weń ] mu R1; wraził ] wsadził D. Mickiewicz poprawił.
  69. ↑ po w. 186 czytamy w R1: Przeleciał, lecz jam go zbadał.
  70. ↑ ww. 188—190 wypowiada w R1 Guślarz, nie zaś jak w wydaniach Kobieta. w. 188 miał ] ma R1.
  71. ↑ w. 192 niema w R1.
  72. ↑ Koniec aktu pierwszego. ] Koniec R1 D; w R2: »Koniec. Skączyłem Tak i dziś wymawiają w gwarze kresów wschodnio-północnych. przepisywać na przewodną niedzielę 1832 w dziesięć lat po napisaniu (pierwsz) czwartej części«. —





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Adam Mickiewicz.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=Dziady_część_III/Scena_IX&oldid=3655022”