Hrabia Monte Christo/Część IV/Rozdział III
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Hrabia Monte Christo |
| Wydawca | Bibljoteka Rodzinna |
| Data wyd. | 1929 |
| Druk | Drukarnia Literacka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | anonimowy |
| Tytuł orygin. | Le Comte de Monte-Cristo |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cała część IV |
| Indeks stron | |
OBERŻA.
Pomiędzy miasteczkami Bellegarde, a Beaucaire znajduje się oberża, z szyldem, na którym przygodny artysta usiłował niedołężnie dać wyobrażenie mostu Gard.
Mała ta oberża, licząca jedynie na przejezdnych, stoi po lewej stronie drogi, tyłami zwrócona do Rodanu.
Zdobi ją mały, jak nazywają w Langwedocji „ogródek“, co znaczy, iż znajduje się ona pośrodku pustynnego placu, na którym pełzają gdzieniegdzie karłowate drzewa oliwne i parę dzikich fig z liściem od pyłu posrebrzonym. Pomiędzy drzewami tymi zasadzono trochę jarzyn: cebulę, pieprz turecki, szpinak, sałaty, szczypiorek... Wszystko to usycha w trzydziesto-stopniowym żarze.
Drzewa te, małe czy duże, gną się bezustannie pod naciskiem uderzeń wichrów północno-zachodnich.
Wiatr ten jest, jak wiadomo, trzecią plagą Prowancji. Pierwsze dwie — są również dobrze znane wszystkim; są niemi Rząd i parlament.
Od dziesięciu lat oberżę tę dzierżawili Kardusowie, których służbę stanowiła dziewczyna, Kasia, mająca do pomocy chłopca opiekującego się stajnią, Piotra.
Dwoje tych młodych robotników wystarczało w zupełności, zwłaszcza od chwili, gdy kanał przeprowadzony od Beaucaire do Aignemorte, skrócił znacznie drogę, co odciągnęło od karczemki poważną liczbę podróżujących.
Kanał ten był odległy nie więcej jak o sto kroków od karczemki. Zapomnieliśmy dodać, iż był tam jeszcze i pies, który szczekał na każdego podróżnego z godną zastanowienia zajadłością, zaś czynił to — bo odwykł bardzo od widoku obcych twarzy.
Oberżysta miał około czterdziestu dwóch lat; słusznego wzrostu, chudy, żylasty, był okazałym typem mieszkańców tych okolic; oczy zapadłe, błyszczące, nos orli, wreszcie zęby ostre, białe, jak u zwierząt drapieżnych. Włosy nieco oszronione, gęste, to samo powiedzieć było można i o brodzie, w której dojrzeć było można bardzo już liczne białe pasma. Cera brunatna z natury, była jeszcze opalona. Oberżysta bowiem po całych dniach przesiadywał przed domem w oczekiwaniu podróżnych, którzy... nie przybywali.
Jak już wspomnieliśmy, oberżystą tym był dobry nasz znajomy, Kacper Kadrus, były sąsiad ojca Dantesa.
Żona jego, Magdalena, z domu Radelle, była kobieciną chudą, bladą i chorowitą; pochodziła z okolic Arles. Przechowała ona na twarzy ślady dawnej piękności, lecz trawiąca ją od lat gorączka, na którą zapadają wszyscy mieszkańcy, żyjący w pobliżu bagien Camargue, wybiła swe chorobliwe piętna na jej postaci.
Po całych dniach przesiadywała w swym pokoju, skurczona i drżąca. Było jej wiecznie zimno, na słońce jednak nie odważała się wychodzić nigdy, szkodziło jej ono.
Żyli więc niby razem, lecz zawsze nieomal osobno, z czego mąż był zresztą kontent niepomiernie; ilekroć bowiem razy znaleźli się razem, mąż nasłuchać się musiał wiecznie tych samych skarg i narzekań, na które odpowiadał zresztą temi samemi zawsze słowy:
— Eh, cicho byś była, Karkontko; widać tak Bóg chciał. Niech będzie wola Jego.
Karkontką mąż ją nazywał z tej racji, iż pochodziła z wioski Carconte, położonej pomiędzy Chalon a Lambese.
Tak żyli.
Razu pewnego, gdy Kadrusa akurat nie było przed oberżą, przed jej drzwiami zatrzymał się podróżny, konno przybyły, postawa jego wyrażała szlachetność i dostojeństwo. Był to ksiądz, czarno ubrany, w trójkątnym kapeluszu.
Jeździec zsiadł z konia, przywiązał go do słupa i zaczął obcierać chustką swą twarz zroszoną potem.
Wielki pies, którego już znamy, ujadał zawzięcie.
Za chwilę i sam gospodarz ukazał się na progu.
— Jestem, jestem! — zawołał, zdziwiony przybyciem podróżnego — cicho, Bryś. Niech się pan nie obawia, on tylko szczeka, lecz nigdy nie gryzie. Wina zapewne chcesz pan. Służę natychmiast.. Raczy wielebność wybaczyć mą nieuwagę. Nie spostrzegłem początkowo z kim mam do czynienia. Czego ksiądz dobrodziej żąda? Co rozkaże? Jestem na jego usługi.
Ksiądz tymczasem przypatrywał się Kadrusowi z uwagą, wreszcie powiedział, z wyraźnym włoskim akcentem.
— Czy pan jesteś właścicielem tej oberży?
— Tak jest — odparł zapytany głosem zdumionym — jestem Kacprem Kadrusem. Czem służyć mogę?
— Kacprem?... A tak. Takie istotnie imię mieć powinien mój poszukiwany. Proszę o szczegóły. Czy to pan mieszkałeś przed laty w Marsylii, przy ulicy Meillan?
— Tak jest.
— I byłeś właścicielem zakładu krawieckiego?
— Tak, lecz mi się nie wiodło. Takie panowały w tej przeklętej Marsylii upały, że w końcu ludzie przestali się ubierać. Ale to mi przypomina, że i ksiądz dobrodziej chce się zapewne napić czegoś?
— Dobrze. Proszę mi dać najlepszego, jakie masz w piwnicy wina. A potem jeszcze pogadamy ze sobą.
— Służę — odpowiedział Kadrus, spiesząc się, ażeby przybyłemu nie odeszła ochota wypicia jego butelki wina, które będzie mógł jako „najlepsze“ podać. I wyszedł, zapraszając zarazem przybyłego do wnętrza.
Gdy wrócił, zastał księdza siedzącego przy stole, z głową ukrytą w dłoniach. Ujrzał także za ladą swą połowicę, która zeszła, by przypatrzeć się gościowi.
— Czy jesteś sam jeden? — zapytał ksiądz, który nie spostrzegł siedzącej Karkontki.
— O, Boże drogi... prawie sam, bo żonę mam chorą, nie wiele pomóc mi ona może.
— Więc jesteś żonaty? — podchwycił ksiądz, rzucając z politowaniem wzrokiem po ubogiem urządzeniu izby.
— Żonaty i ubogi — odpowiedział Kadrus, który spostrzegł wyrażający politowanie wzrok księdza — co czynić? Nie dość być uczciwym, aby się wiodło na świecie!
Ksiądz wlepił weń wzrok przenikliwy.
— Tak jest, uczciwym. Tem mogę się pochlubić — rzekł z naciskiem Kadrus, wytrzymując spojrzenie księdza — a w tych czasach nie wszyscy to mogą powiedzieć o sobie.
— Tem lepiej, jeżeli mówisz prawdę. Wierzę bowiem w to głęboko, że w końcu cnotliwi będą nagrodzeni, zaś źli poniosą karę.
— Tak to się mówi, księże dobrodzieju — z gorzkim uśmiechem odpowiedział Kadrus — w rzeczywistości jednak dzieje się trochę inaczej.
— Nie mów tego, być może bowiem, że za chwilę sam się przekonasz o prawdzie mych słów.
— A to jakim sposobem? — spytał Kadrus zdziwiony.
— O tem później może pogadamy; naprzód bowiem muszę się przekonać, czy jesteś tym samym, do którego mam interes?
— Jakże mam to księdzu udowodnić?
— Czyś znał, jakieś piętnaście lat temu, młodzieńca nazwiskiem Dantes?
— Dantesa?!... Czym go znał?... Boże drogi! Edmunda?... I jak jeszcze! Był to jeden z moich przyjaciół — zawołał Kadrus, a twarz jego okrył rumieniec. — Co się z nim stało, z tym biednym Edmundem? Powiedz mi to, zacny, dobry księże? Czy umarł? Czy go może uwolniono?...
— Umarł w więzieniu, w najwyższej rozpaczy.
Śmiertelna bladość zjawiła się na twarzy Kadrusa, zawsze czerwonej. Zapłakał po chwili.
— Biedny — powiedział. — O widzisz, księże dobrodzieju, masz nowy dowód, że dobry Bóg jest dobry jedynie dla złych.
— A — mówił dalej z uniesieniem — coraz gorzej się dzieje na tym świecie! O, lepiej byłoby, ażeby przez 48 godzin spadały z nieba popiół i płomienie: niechby już raz skończyło się to wszystko!
— Z tego co mówisz, wydaje się, żeś kochał bardzo tego człowieka?
— Tak jest, kochałem go, aczkolwiek wyrzucam sobie, żem mu chwilowo zazdrościł szczęścia. Potem dopiero, przysięgam na zbawienie duszy, ubolewałem nad nieszczęściem, które go spotkało.
Nastąpiła chwila milczenia, w czasie której ksiądz ani na moment nie spuszczał wzroku z twarzy Kadrusa.
— Czy znałeś, ojcze, tego biedaka? — przerwał nakoniec milczenie oberżysta.
— Byłem przy jego łożu śmiertelnem.
— Na cóż umarł? – zapytał Kadrus głosem zdławionym.
— Na to, na co się umiera w więzieniu, w trzydziestym roku życia. Na więzienie samo. Najdziwniejszą rzeczą jest jednak to, że ów Dantes, umierając, przysięgał mi na krucyfiks, że nie jest mu wiadome, za co był uwięziony?
— To prawda, księże, to prawda!... On nic nie wiedział.
— I właśnie dlatego w chwili śmierci błagał mnie, bym poznał przyczyny jego nieszczęścia i przywrócił cześć jego pamięci, jeżeli została splamiona.
Zdawało się, że spojrzenie mówiącego chciało wniknąć w dno duszy słuchającego, ażeby się przekonać, jakie robią na nim wrażenie te słowa.
— Pewien anglik — ciągnął opowiadanie ksiądz — również niewinny, który siedział z owym Dantesem w więzieniu, a w czasie drugiego powrotu Burbonów został uwolniony, posiadał djament znacznej wartości. Wychodząc z więzienia djament ten pozostawił w darze Dantesowi, za to, iż ten go doglądał w chorobie.. Dantes nawet nie próbował przekupić nim dozorców, gdyż wiedział, iż byłoby to bezskuteczne, lecz go przechowywał starannie, w nadziei, że jeżeli go kiedykolwiek uwolnią, to będzie miał byt zapewniony po sprzedaży klejnotu.
— Był to więc, jak mówicie, ojcze, klejnot wielkiej wartości — zapytał Kadrus z błyszczącemi oczyma.
— Wszystko jest względne — odpowiedział ksiądz — niewątpliwie dla Dantesa był wielkiej wartości; oceniono mi go na 50 tysięcy franków.
— Pięćdziesiąt tysięcy franków! — zawołał Kadrus — ależ w takim razie był on chyba wielkości orzecha?
— No, tak wielki to on znów nie jest. Lecz możesz to najlepiej osądzić sam, ponieważ mam go przy sobie.
Wyjął z fałd sutanny małe pudełeczko z czarnego jaszczuru, otworzył je, a przed olśnionym wzrokiem Kadrusa zajaśniał wtedy w całym blasku djament najczystszej wody, oprawny w pierścień wysoce artystyczny.
— I to jest warte 50 tysięcy franków?
— Prócz oprawy, która ma również swoją cenę.
Zamknął i schował starannie pudełeczko do kieszeni.
— Jakimże sposobem, ojcze szanowny, jesteś w posiadaniu tego klejnotu? Czy Dantes uczynił was swoim spadkobiercą?
— Nie, lecz wykonawcą swego testamentu. Miał on trzech przyjaciół i narzeczoną. Jeden z nich nazywał się Kadrus.
Kadrus aż się cały zatrząsł, usłyszawszy to.
Zaś ksiądz mówił dalej, udając, że nie widzi wzruszenia swego słuchacza.
— Drugi nosił nazwisko Danglarsa, trzeci, aczkolwiek był jego rywalem, był niemniej szczerze mu oddany...
Uśmiech szatański rozbłysł na twarzy Kadrusa i uczynił on gest, jakby chciał przerwać mowę księdzu.
— Zaczekaj — powstrzymał go ten — daj mi skończyć. Swoje uwagi później mi zakomunikujesz. Otóż ten trzeci nazywał się Fernand. Co do jego narzeczonej, to miała ona imię... Niestety!... Zapomniałem imienia narzeczonej!...
— Mercedes — podpowiedział Kadrus.
— A tak... — przyznał ksiądz, z dziwnym uśmiechem — tak jest. Mercedes!
— Cóż dalej? — zapytał Kadrus.
— Daj mi karafkę z wodą — poprosił ksiądz.
Kadrus z pośpiechem spełnił rozkaz. Opat napełnił szklankę i napił się trochę.
— Zmęczyło mnie to przypominanie faktów — rzekł po chwili. — Na czem więc stanęliśmy? Acha!... narzeczona nosiła imię Mercedes... Tak jest, już teraz zupełnie dobrze to sobie przypomniałem. Mercedes... Tak, tak. „Pojedziesz tedy do Marsylji“ — mówił umierający Dantes — sprzedasz djament, sumę uzyskaną podzielisz na pięć części i pooddajesz je.
— Jakto, na pięć — zaoponował Kadrus — przecież wymieniliście, ojcze, cztery osoby jedynie.
— Na pięć, mówił Dantes, mając na myśli piątego ojca, lecz ten umarł już, jak mi to w Marsylji powiedziano.
— Niestety — biedak umarł istotnie — powiedział Kadrus, wstrząsany budzącemi się namiętnościami.
— Umarł... — powiedział ksiądz przytłumionym głosem, usiłując zachować wyraz obojętności na twarzy — ale tyle już lat od wypadku tego upłynęło, że żadnych bliższych szczegółów otrzymać nie zdołałem. Czy nie mógłbyś ty, panie oberżysto, powiedzieć mi coś nie coś o skonie tego starca?
— A któżby lepiej wiedział ode mnie? Byłem jego sąsiadem. Stary Dantes w rok zaledwie po uwięzieniu syna przeniósł się do wieczności. Poczciwy to był człowiek!
— Jaka była przyczyna jego śmierci?
— Lekarze określili, iż zmarł na febrę gastryczną; lecz ci, którzy go lepiej znali, nadmieniają, że umarł z żalu i zgryzoty; ja zaś, który go znałem najlepiej, twierdzę, że...
Kadrus zamilkł tutaj.
— Dokończ — rzekł ksiądz chrapliwie.
— Że umarł z głodu!...
— Z głodu! — zawołał ksiądz — z głodu?! Najlichsze zwierzęta nie kończą z głodu życia. Psy, włóczące się po ulicach, znajdują zawsze litościwą rękę, która im rzuci kawałek chleba!... a człowiek, chrześcijanin, miałby z głodu wśród ludzi umierać? To nie podobna! O!... to byłoby zbyt okropne!
— A jednak to, co powiedziałem, jest prawdą — cicho wyszeptał Kadrus.
— I źle uczyniłeś, żeś powiedział — odezwał się z za sztachet lady drżący głos — poco mieszasz się w to wszystko?
Dwaj rozmawiający obrócili się i ujrzeli w głębi izby, za ladą, głowę schorzałej kobiety.
— To ty raczej mieszasz się do naszej rozmowy niepotrzebnie, — odpowiedział Kadrus. — Ksiądz dobrodziej domaga się ode mnie odpowiedzi i grzechem byłoby nie uczynić zadość temu żądaniu.
— Lecz ostrożność nakazuje, byś trzymał język za zębami. Kto wie, w jakich zamiarach paplać ci każą.
— W bardzo uczciwych i dla was dobrych, moja pani — wtrącił ksiądz. — Mąż twój może być zupełnie spokojny, jeżeli tylko zechce być szczerym.
— Zupełnie spokojny... zawsze takie rzeczy zaczynają się od pięknych słówek i obietnic, a potem zapomina się o wszystkiem; nagle, jak grom, spada nieszczęście i miażdży biednych ludzi. Bóg raczy wiedzieć, dlaczego? Pamiętaj więc!
— Dobra kobieto — zaoponował ksiądz — z mojej przyczyny napewno was nie spotka żadne nieszczęście. Możecie być o to spokojni!
Karkontka zaczęła mruczeć coś jeszcze pod nosem, lecz ostatecznie zamilkła. Nie opuściła jednak zajmowanego miejsca, z którego słyszeć mogła każdy wyraz rozmowy.
W trakcie tego ksiądz napił się jeszcze wody i rzekł:
— Czyż więc starca tego tak dalece opuścili wszyscy, że aż do podobnej został przywiedziony ostateczności?
— O, nie... ojcze. Ani Mercedes, ani pan Morrel nie opuścili go bynajmniej. Ale biedny starzec tak głęboką uczuwał nienawiść do Fernanda... tego właśnie — mówił dalej z ironicznym uśmiechem — którego Dantes uważał za jednego ze swych przyjaciół...
— Twojem zdaniem nie był nim więc?
— Kasprze, Kasprze! — zawołała Karkontka — zastanów się dobrze, co robisz, opowiadając to wszystko.
Zgromiony małżonek machnął tylko z niecierpliwością ręką i dalej mówił do księdza:
— Czyż można być przyjacielem tego, którego żony się pożąda? Dantes miał tak szlachetne i dobre serce, że wszystkich tych ludzi uważał za swych przyjaciół!... Biedny Edmund!... Zresztą lepiej się stało, że nie wiedział o niczem, bo wtedy nie mógłby im przebaczyć w chwili skonania. Zaś ja, — więcej się obawiam przekleństw zmarłych, niż nienawiści żyjących.
— Niedołęgo!... — mruknęła Karkontka.
— Czem Fernand zawinił względem Dantesa?
— Jak go skrzywdził!?... Już ja to wiem najlepiej.
— Powiedz mi zatem co wiesz i czego się domyślasz?
— Kasprze!... Jesteś panem tej tajemnicy i możesz z nią zrobić, co ci się podoba, wierzaj mi jednak, swej żonie, że lepiej będzie, gdy ją zatrzymasz przy sobie.
— Tym razem masz słuszność, kobieto — odpowiedział żonie Kadrus.
— Nic mi więc nie powiesz?
— Na cóżby się to zdało? Gdyby Dantes żył jeszcze i chciał przeze mnie poznać swych przyjaciół i swych wrogów — to co innego; lecz teraz, gdy go już niema — jest mu obojętne, gdy nie może już ani odwdzięczyć się dobrym, ani ukarać złych! Oh!... pomówmy lepiej o czem innem.
— Więc uważasz za właściwe, bym wszystkim tym, których poprzednio wymieniłem, doręczył przypadającą na nich część klejnotów?
— Prawda, ojcze, zapomniałem zupełnie o tym djamencie. Co jednak znaczy dla tych ludzi ten klejnot teraz! Byłby dla nich kroplą w morzu.
— Pamiętaj, że mogliby cię oni na proch zetrzeć jednem swem skinieniem — zawołała Karkontka.
— Jakto?... więc doszli oni do tak wielkich bogactw i znaczenia?
— Więc nic wam o nich nie jest wiadome, ojcze?
— Nic. Lecz bardzo pragnąłbym się dowiedzieć.
Kadrus czas jakiś milczał.
— Eh!... — odezwał się następnie — za długo byłoby o tem wszystkiem opowiadać.
— Ha! możesz milczeć przyjacielu — rzekł ksiądz najobojętniej — szanuję twoje pobudki; stanowisko twoje w tej sprawie jest stanowiskiem uczciwego człowieka, nie mówmy więc o tem. Zlecenie, jakie mi poruczono, domagało się tej formalności. Dlatego pytałem. Jeżeli jednak nie chcesz mówić, — sprzedam ten pierścień i otrzymaną sumę podzielę między was czworo.
Pot spływał dużemi kroplami z czoła Kadrusa, gdy spostrzegł, że ksiądz wstaje z zamiarem wyjścia. I zamienił z żoną porozumiewawcze spojrzenie.
A gdy ksiądz wyszedł, aby rzucić wzrokiem na swego konia, zaczęli szeptać pomiędzy sobą:
— Cały djament mógłby należeć do nas — powiedział Kadrus.
— Tak sądzisz? — odpowiedziała Karkontka.
— To nie ulega wątpliwości. Człowiek duchowny nie mógłby nas oszukiwać.
— A, rób co ci się podoba, nie chcę się w to wdawać zupełnie.
Rzekłszy to, wróciła na swe dawne miejsce, lecz cała drżąca. W tej chwili wrócił ksiądz.
— Cóż postanowiłeś? — zapytał.
— Opowiem wam, księże, wszystko.
— Tak będzie, myślę, najlepiej — rzekł ksiądz — nie dlatego, żebym chciał koniecznie dowiedzieć się, co uważałeś za stosowne zataić przede mną, lecz że grzechem byłoby istotnie, gdyby nagrodę otrzymać mieli niegodni.
— Opowiem, księże, opowiem!
I zaczął opowiadać.
