Juliusz Ligoń/Wyznawca narodowy

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Emil Szramek
Tytuł	Juliusz Ligoń
Wydawca	Księgarnia i Drukarnia Katolicka S.A.
Data wyd.	1939
Druk	Księgarnia i Drukarnia Katolicka S.A.
Miejsce wyd.	Katowice
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

›››

3. Wyznawca narodowy.

Ligoń był jednym z najpierwszych Polaków na Śląsku o pełnym uświadomieniu narodowym. Pod tym względem stoi wyżej niż ks. Szafranek, wyżej niż ks. Bonczyk, wyżej nawet od Karola Miarki. Rozwój narodowy Śląska wyprzedził on o całe pokolenie. Nie czuł się tylko śląskim dzieckiem, ale zawsze wielkiej Polski synem.

Jestem śląskie dziecko
Męczenników plemię,
Co dla świętej sprawy
Krwią zbroczyło ziemię.

Ziemie Europy
Ziemie Ameryki;
Świadkiem są narody,
Świadkiem i kroniki.

Kocham to, co nasze,
Jako mi Bóg miły,
Choćbym miał wysączyć,
Krew z ostatniej żyły!

Jestem śląskie dziecko,
Rodu słowiańskiego,
Idę wszędzie śmiało,
Nie boję się złego.

Znał doskonale historię Polski; tęsknił za świetną jej przeszłością i boleśnie odczuwał jej upadek.

Rozszarpali naszą matkę
Aż na części trzy,
A jeszcze po świecie głoszą,
Że Polacy źli.

Pytam się tu, kto jest gorszy:
Ten co swego chce?
Lub czyli ten, który bliźnich
Na kawałki rwie?

Chcą z serc naszych wyrugować
Naszej matki ślad;
Ale tego nie dokażą
Podwiel stoi świat.

Bo ojciec swemu synowi
A wnukowi syn
Będzie ciągle opowiadał
Swojej matki czyn.

Czym mu była Polska, wynurzył w rzewnym wierszu „Ojczyzna”.

Słowo ojczyzna — ach to słowo drogie!
To promień Boży, co do serca świeci,
To źródło pociech, to i — bóle srogie,
Które najwięcej czują — polskie dzieci.

Tysiące dziatek naszego narodu
Wyrwane z objęć tej ojczyzny drogiej,
Co tyle szczęścia znały w niej za młodu;
W tęsknocie za nią żyją ciągle srogiej.

Lecz i ten boleść w sercu swoim czuje,
Co jest wygnańcem we własnej ojczyźnie,
Gdzie obca siła język mu krępuje,
Gdzie niby w domu, a niby w obczyźnie.

Niby trzy cnoty — trzy części ojczyzny
Trzy różne nazwy polityczne mają.
Noszą na sobie większe, mniejsze blizny,
Lecz wszystkie serce jedno posiadają.

To serce wszystkim dla ojczyzny bije,
Niby dzwon z wieży, pociechy i żale,
Bo w nim duch jeden, jedno czucie żyje
I jedna wiara i kościół na skale.

Za nic granice dla uczuć i ducha,
Za nic kaźń wszelka lecącym nad chmury.
Ufajmy, że Bóg prośb naszych wysłucha,
Ześle pociechę dla ojczyzny z góry!

Niejeden Ślązak dzisiaj jeszcze mówi, iż nie jest Polakiem, bo się w Niemczech narodził. Tych wszystkich poucza stary Ligoń:

Kaszubi, Staroprusacy,
Mazurzy i Warszawiacy,
Wielkopolanie, Ślązacy,
Wszyscyśmy bracia Polacy.
I dalej pod Karpatami
Też jednym duchem tchną z nami,
Na Litwie i Królewiacy,
Wszyscyśmy jedni rodacy.
Więc kochajmy się wzajemnie,
Bo tak Bogu jest przyjemnie;
Niech miłość z nami wciąż żyje
I jedno serce w nas bije!

Jest to proste wyrażenie wzniosłej myśli, którą Krasiński tak pięknie przywdział w [26]słowa, nazywając Polskę „ojczyzną nieśmiertelną — mimo działów niepodzielną”.
W r. 1863, podczas powstania polskiego, przyszło pewnego wieczora trzech wygnańców do Ligonia prosząc o nocleg. Chętnie przyjął ich pod strzechę. Posiliwszy się trochę zaśpiewali powstańcy „Boże coś Polskę” i „Z dymem pożarów”. Ligoń oparł się o piec i płakał jak dziecko. Dwunastoletni syn jego Jan już nazajutrz musiał się tych pieśni uczyć na pamięć. Kilka lat później (1867) Ligoń przed landratem strzeleckim miał pierwszy termin w sprawie jakiejś korespondencji. Zadenuncjował go ktoś. Odważnie bronił swego artykułu zdanie za zdaniem i zaimponował landratowi, który w końcu musiał mu przyznać słuszność i pochwalił go nawet.
Ale nie zawsze miano takie wyrozumienie dla przekonań Ligoniowych. Zaczęto go uważać za niebezpiecznego człowieka i gdy mimo przestróg i groźb nie chciał zaniechać „propagandy polskiej”, wypowiedziano mu w Zawadzkiem pracę. Był to cios nielada. Sześć miesięcy był bez zatrudnienia, nie wiedząc czasem, z czego rodzinę utrzymać. Nareszcie znalazł znów pracę jako ślusarz w Królewskiej Hucie. Tam w towarzystwie [27]Miarki, dra Chłapowskiego i ks. Radziejewskiego rozwinął we walce kulturnej jeszcze żywszą działalność oświatową. Był to też czas największej jego płodności literackiej. Tam atoli czekały go też najcięższe prześladowania.
W roku 1873 wydelegowano Juliusza od Kółka Towarzyskiego do Poznania na obchód 25 rocznicy założenia Towarzystwa Przemysłowego (25 maja). Był chyba najgodniejszym przedstawicielem G. Śląska. Ułożył na uroczystość osobny wiersz „Uczucie miłości braterskiej”, który sam zadeklamował. Zadziwili się może Poznaniacy słysząc od górnośląskiego kowala takie słowa:

I łza radości w oku nam świeci,
Gdy na was tu spoglądamy,
Boć jednej matki jesteśmy dzieci,
Więc was jak braci kochamy.
Prawdać ta matka nam ukochana
Dziś pognębiona zostaje;
Aleć z ufnością błagamy Pana,
Bo on pociechy rozdaje.

Niemcy poczytali Ligoniowi tę podróż do Poznania za zbrodnię i ogłosili go agitatorem wielkopolskim. Odtąd już nie miał pokoju. W dniu 14 kwietnia 1875 r. urządzono w nieobecności Ligonia w pomieszkaniu [28]jego rewizję, przy której zelżono mu żonę i zabrano wszystkie książki i nawet ordery. Napisał o tym ciętą korespondencję do „Kuriera Poznańskiego” (1875, nr 94). Książki pakowano „niby jak kartofle do miechów od żyda pożyczonych, przy czym p. komisarz wymyślał i klął, co mu ślina do ust przyniosła, np. „Hier ist eine ganz verfluchte polnische Räuberbande, polnische Spitzbuben” itd., na żonę zaś „verfluchte alte Hexe” i gorsze jeszcze wyrazy, plując i wołając, że się możemy wstydzić, że będę wypędzony z roboty a potem musimy iść żebrać itd.itd.”
Rzeczywiście wyzbyto Ligonia z pracy, choć mu żadnej winy nie udowodniono i wszystkie książki trzeba było zwrócić. Uniesiony gniewem sprawiedliwym dał wtedy swobodny upust swemu oburzeniu w „Kurierze Poznańskim”:

„Krzyczycie, panowie, przed światem, żeśmy są niebezpieczni dla państwa, ale to właśnie przeciwnie, wyście są niebezpieczni, bo wypędzacie takich z roboty, którzy poczciwą pracą żywią siebie i familię i chcecie, żeby chodzili na żebraczkę. Chcecie umorzyć głodem dziatki tego ojca, który 15 lat służył szczerze królowi i na każde zawołanie był gotów stanąć w szeregi, żeby was zasłaniać piersiami od nieprzyjaciela. Wypędzono z roboty bez winy starego ojca, który się cieszył na pomoc najstarszego syna a oto zaledwie dorósł on 20 roku, tak samo wzięto go na trzy lata do wojska a zaledwie pół roku w domu, znów w tych dniach go powołano i za to jeszcze stary ojciec z żoną i dwoma małymi dziatkami ma chodzić na żebraczkę? Za to, że wierny jest swojej religii i narodowości? że ma dużo książek?”

„O, to jest wielkim dla mnie zaszczytem, że Pan Bóg dał mi się zrodzić z rodziców polskiej narodowości. W tym to ukochanym polskim narodzie najwięcej znajduje się świętych, z których można brać wzór do cnotliwego życia! W tym to polskim narodzie najwięcej sławnych rycerzy, którzy tak dzielnie Europę a i Niemców piersiami swymi zasłaniali od nieprzyjaciół Tatarów i Turków okrutnych. W tym to kochanym języku polskim znajduje się tyle miłych wyrazów łączących się z Bogiem, jak w żadnym innym! Tego też więc języka, tej mowy, która od Boga przez kochanych rodziców w spuściźnie otrzymałem, nie zamieniłbym nigdy na inny i życzę każdemu co jego, ale nie opuszczę swego! I dlatego zaszczytnym jest dla mnie, że mam tyle książek, z których mogę czerpać wiadomości o moim narodzie, i z których mogę się pouczać, żeby nie być głupcem, którego do niczego w kraju nie można potrzebować.”

Za tę korespondencję wytoczono mu proces i w ten sposób dwa razy jeszcze odwiedził, jadąc na termin sądowy, „rodzinną kołyskę, miły Poznań”. Tam znalazł gościnne przyjęcie u państwa Krzyżanowskich. Skazano go na sto marek grzywny, a redaktor „Kuriera Poznańskiego” musiał nawet iść na trzy miesiące do więzienia.
[30] Za jakiś czas przyjęto Ligonia znowu do pracy, ale bardzo już niechętnie. Nie trwało też długo a wydalono go z roboty po trzeci raz a teraz już na zawsze.

Że dary Boże kocham i miłuję,
Wiarę i mowę drogą zachowuję
Przewrotni ludzie o to się gniewają,
Którzy się z Boską wolą nie zgadzają.
Dlatego u nich jestem „niebezpieczny”,
Że ich zachciankom głupim jestem sprzeczny,
Dlatego w domu tych strachów szukają
I od roboty często odbywają.
Nic tu nie znaczy oznak honorowy,
Żem dla ojczyzny umrzeć był gotowy,
Za nic i trzeźwy, za nic pracowity,
Skoro katolik, Polak rodowity!
Lepszy robotnik pijak ladajaki,
Byłe nie Polak, nie katolik taki,
Lepszy co w wojsku na przypiecku siedzi,
Byle z niemiecka za ojczyzną bredzi.
Taki ma pracę, śmieje się z drugiego,
źeŻe utrzymania nie ma nijakiego,
Że choć kaleką w pracy państwa został,
Teraz z rodziną głód go będzie chłostał.

Kaleką Ligoń był o tyle, że wskutek ciężkiej pracy cierpiał na przepuklinę a oprócz tego nie widział na lewe oko, ponieważ kiedyś przy robocie był mu wpadł do niego wiorek żelaza. Zaczęła się bieda prawdziwa, bo renty nie przyznano mu żadnej. Nie [31]starczyło mu ani na zapłacenie premii do „Westy” poznańskiej, tak że przepadło zabezpieczenie jego i żony. Widząc, że tak niepodobno wyżyć z rodziną, usłuchał nareszcie przyjaciół, którzy mu od dawna radzili zaskarżyć górnośląski Knappschaftsverein o odszkodowanie za oko i dożywotnią rentę.
Proces trwał bardzo długo, bo knapszaft, przegrawszy w Bytomiu, udał się naturalnie do drugiej instancji we Wrocławiu a nareszcie i do trzeciej w Lipsku. Były to najsmutniejsze czasy w życiu Ligonia. Bieda zaglądała doń wszystkimi oknami, ale ukrywał się z tym jak mógł. „Gdyby przyszło z dwojga złego mniejsze wybrać, wybrałbym raczej głodem umierać jak żebrać”. Wtedy właśnie zbierano wszędzie na głodem dotkniętych Górnoślązaków, a przez ręce Miarki w Mikołowie i ks. Philippiego w Łące przechodziły grube pieniądze i mnóstwo rzeczy spożywczych, ale o Ligoniu jakoś nikt nie pamiętał a sam był za skromny, aby się upomnieć. Nie naprzykrzał się nikomu, tylko przed drem Chłapowskim, jako najwierniejszym przyjacielem, uskarżył się czasem listownie. Ten mu też płacił adwokata i zapewnił go kiedyś: „Jeżeli dotąd [32]Wam w czym pomogłem, to teraz nie chcę spocząć, póki dla Was nie wyrobię stanowiska z majątkiem.” Bez pomocy tego szlachetnego lekarza nie byłby Ligoń przetrzymał procesu. Wiedział to sam najlepiej:

„Jeżeli ukończy się sprawa pomyślnie dla mnie, to Boska w tym będzie sprawa, że mi zesłał I. Wgo Drogiego Pana Dobrodzieja za opiekuna, gdyż sam nic bym z knapszaftem nie pokorał. Więc też w razie gdybym wygrał, byłbym może z tysiąca jeden, którego by to szczęście trafiło.” (3 X 82.) — „Panowie knapszaftowi umyślnie kręcą, żeby proces wlekł się jak najdłużej, by mnie głodem umorzyć. Lecz niech się dzieje wola Boska!“ — „Pan Bóg wie, że sprawiedliwie dopominam się pensji, On wie, że dla dobrej sprawy odbyto mnie z roboty — i widzi, jak przykre jest moje życie, że i dzisiaj nie ma co do ust włożyć a że pomyślnym zakończeniem procesu byłbym wybawiony z wszelkiego kłopotu. Lecz jeżeli będzie chciał, żebym i nadal cierpiał, zgadzam się z świętą wolą Jego. Oby tylko żonie mej udzielił cierpliwości, bo jej narzekania są mi najprzykrzejsze.” (7 XI 81.)

W tym samym roku (4 sierpnia 1881) pisze Ligoń, że żona jego już cztery niedziele nie była w kościele, bo nie ma trzewików, a gdy rok później syn Rudolf potrzebował nowe ubranie, mógł go tylko pocieszyć, że skoro proces wygra, to mu sprawi, bo teraz sam ma jeden tylko ubiór a do życia tyle, co wróbel. (6 maja 1882.)
[33] Podpatrywany przez knapszaft, czy nie robi gdzie, Ligoń tylko literacką pracą mógł mało wiele zarobić.

„Do „Gazety Górnośląskiej” piszę dlatego, bo mi płaci, do „Katolika” zaś przestałem pisać, bo nie płaci. Dawniej nie żądałem, bom miał zarobek, lecz teraz jestem w biedzie.” (26 IV 80.) — „Od ks. lic. Radziejewskiego otrzymałem 150 kalendarzy za artykuł „Pogadanki Wieczorne” w nich umieszczony. Zacząłem je więc sobie sprzedawać, aleć Przew. Imci Księdzu brakło wkrótce, bo tak się naszemu ludowi ów artykuł podobał, że cały nakład natychmiast rozkupili i jeszcze więcej żądali, kiedy przeciwnie zeszłego roku połowa nakładu pozostało. Wziął więc Ksiądz Dobrodziej i ode mnie 100 napowrót, które jeszcze miałem. Otrzymałem więc zaraz 50 marek, jak gdyby z nieba spadły. Bogu niech będzie za wszystko chwała a dobrodziejom od niego nagroda! Przybyło tym większej ochoty do dalszej pracy, pomimo, że w przyszły piątek mam termin na policji, jako uwinowany za wiersze w „Gazecie” podpisane przez l. L., które się nawet prokuratorowi upodobały.” (29 XI 82.)

Napisawszy na pamiątkę dwusetnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej książeczkę o Sobieskim pod tytułem „Obrona Wiednia”, wyjścia jej drukiem z takimi oczekiwał uczuciami:

„Kazałem ich drukować 6000 egzemplarzy a cena jednej 30 fenygów. O gdyby tak wszystkie rozkupili, jakże byłbym pocieszony! I gdyby tak panowie w komitetach wiedzieli lub przewidzieli mój przykry stan obecny, z pewnościąby rozkupili. Ale wydał też p. Chociszewski, p. Danielewski a wyda zgoła i redakcja „Kuriera Poznańskiego”. Tu u nas zanosi się w pierwszych dniach września na wiec ludowy, to spodziewam się, że i pod ten czas dosyćby rozkupili. Adolf już też otrzymał koncesję na sprzedawanie druków po domach, dał za nią 18 m. i już podróżuje; jak mu się to uda, nie wiem.” (17 VII 83.)

Naturalnie z dochodów takich trudno było wyżyć. Dlatego z wielką wdzięcznością przyjmował Juliusz małe wsparcia, jakie mu od czasu do czasu posyłali dr Chłapowski, ks. Edmund Radziwiłł albo redakcje różnych gazet. Pisywał też ludziom na zamówienie powinszowania lub inne wiersze przygodne a chętnie przyjmował zwykłe prace piśmienne lub inne, byle uczciwe.

„Byłem zajęty pisaniem rachunków u Wgo Pana Dra Brodziaka, u którego pisałem blisko 500 listów do pacjentów za lekarstwo, a których cena wynosiła blisko 7000 marek. To też otrzymałem przez ten czas u niego stołowanie i 13 marek. Niech mu to Pan Bóg wynagrodzi!” (6 I 82.) — „Mam pilne pisanie, role amatorom do Bytomia i to do komedyjki mego utworu „Sierota”. Dają mi 40 fenygów od arkusza, lecz i to dobre na biedę.” (4 IX 82.)

Nareszcie, po ośmiu latach, skończyły się cierpienia Ligoniowe, gdyż wygrał proces we wszystkich trzech instancjach. Wszelkie [35]sztuczki i podstępy knapszaftu były daremne. Posyłano Ligonia do różnych lekarzy i lazaretów w celu badania jego ócz. Nie wzdrygano się nawet przed podłymi środkami.

„Ponieważ fizyk dr Heer we swoim świadectwie nadmienił, że na tysiąc kroków strzelałem do tarczy tak celnie, iż otrzymałem premię, dlatego knapszaft udał się do feldwebla (obwodowego) o pomoc do ściągnięcia od pułku świadectwa, czy to prawda. Feldwebel chcąc się przysłużyć panom knapszaftu, udał się z jednym panem od tegoż zamiast do mnie, do mego brata i zamiast mego, pomógł ściągnąć od pułku świadectwo bratowe. A ponieważ brat z odtylcowych karabinów na tysiąc kroków nie strzelał, dlatego knapszaft z uciechą jego świadectwem chciał mnie w terminie wystawić jako kłamcę, bo pomimo, iż od pułku wyraźnie piszą, że w sztamrolach wojskowych w podanym od knapszaftu roku nie stoi Juliusz, lecz Anton Ligoń, knapszaft jednak to świadectwo podał sądowi a na przyszłym terminie chce go przeciw mnie użyć. Lecz przesłałem już świadectwa wojskowe panu drowi Stephanowi, którymi na przyszłym terminie zabije ich niby tuzem i nie ja, lecz oni kłamcami zostaną.” (14 XII 82.)

Ligoń czuł się szczęśliwym. Wszak miał teraz pewność, że knapszaft musi mu wypłacić zaległą należytość z procentem (około 1200 marek) i dalej dawać miesięczną pensję dozgonną. Będzie wybawiony z biedy i ciągłego kłopotu. Miał co prawda [36]dosyć długu, bo samemu bratu za komorne był winien blisko sto talarów, ale przecież coś zostanie do kasy oszczędności, toć już teraz z żoną wyżyje!
Zbywać mu nigdy nie zbywało; nawet ulubionego „Gońca Wielkopolskiego” nie zaabonował na poczcie, gdy Rzepecki przestał mu go przysyłać za darmo. Wtedy i on przestał pisywać do gazet za darmo, choć się tenże Rzepecki jako też ks. Przyniczyński upominali o korespondencje, pytając (1887), czy mu to czernidło zamarzło lub wyschło. Jeszcze roku 1887 żona Ligonia prowadziła handelek z mlekiem, a on sam agenturę czasopism, mając odbiorców na 25 „Katolików”, 7 „Opiekunów Katolickich”, 2 „Światła” i 7 „Wolnych Chwil”.
Niestety płuca miał już chore. Słusznie pisał syn Jan po śmierci jego w „Gońcu Wielkopolskim” (1889, nr 268): „Nieprzyjaciele polskości i wiary świętej, spisknąwszy się, pragnęli go zmusić do zaniechania swej pracy... dziś uchylić muszą czoła z rumieńcem na twarzy, że nie zwalczyli go duchem, choć materialnie im się udało złamać tego, który w tak biednej i małej postaci, lecz jak tęgi szermierz piórem i czynem występował do walki z nimi za dobrą sprawę.”

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Emil Szramek.