Przysięga Kościuszki (Mniszek, 1922)

<<< Dane tekstu >>>
Autor Helena Mniszek
Tytuł Przysięga Kościuszki
Pochodzenie Prawa ludzi
Wydawca Kazimierz Kotlarski
Data wyd. 1922
Druk Zakł. Graf. J . Pietrzykowski
Miejsce wyd. Lublin
Źródło Skany na Commons
Inne Cały zbiór
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
PRZYSIĘGA KOŚCIUSZKI.
Bywają dnie, które zanim wejdą na łamy historji, wchodzą najpierw do dusz ludzkich; niepokoją serca, wstrząsają przeczuciowym dreszczem nerwy, bez uprzedzeń — siłą instynktu, będącego jakby w powietrzu.

Dzień 24 marca 1794 roku był takim dniem przeczutym.
Siwy, pierwszy blask wiosennego poranku opylił srebrem dachy, fasady i wierzyce starego grodu Jagiellonów; wnikał w mroczne zaułki i wpełzając nieśmiało jeszcze, jak co dzień w głąb ulic dziwił się, że gród już czuwa.
Świt poprzedzony został przez instynkt przeczuciowy, który wcześniej pobudził ludzi, o sercach wrażliwszych, że nie spali, jen o słuchali tętna zbliżającego się dnia.
Dzień napływał, zbliżał się wiosennym szybkim lotem, zwiastowały go znamienne stygmaty na niebie i na ziemi. Tam w górze płoniły się zlekka pióra srebrne Świtu, nasiąkały różem coraz wyraźniejszym, coraz bogatszym — aż trysnęła złotoróżana smuga — świetna wstęga zorzy porannej.
Wstała Jutrzenka!
Ukazawszy się raz, szła już wszechmocna w świetlistym dostojeństwie swym, młodsza siostrzyca majestatu Słońca.
A ziemskie sygnały?...
Nie był niemi rozbrzmiewający już donośnie organ dzwonów kościelnych, zainaugurowany dźwięczną sygnaturką, teraz już potężny, buchający w górę zgodnym hymnem spiżowych tonów. To dreszcz codzienny, znają go stare mury Krakowa, więc i hejnał, zagrany na wieży Marjackiej, hejnał witający nowy dzień, a tak drogi dla każdej polskiej duszy, nie był jeszcze sygnałem dzisiejszego dnia w stolicy. Zwiastun jego dziś, to dziwny niepokój wśród ludzi, podniecenie radosne jednych, trwoga i niepewność drugich. Niezwykłe szmery, gorączkowy jakiś ruch. Mnóstwo ludzi nie wie jeszcze, co ma być, lecz rozumie, że coś się dzieje, że zbliża się, jakiś moment wielki — dziejowy. Pojedyncze jednostki nieuświadomione łączą się w grupy; głucha początkowo wieść rośnie, chwytają w lot jej echo, podają je sobie z ust do ust...
— Naczelnik w stolicy.— Kościuszko już jest wśród nas. Wczoraj przybył.
— Czy to prawda? Czy się ziściło?
— Ach! Czy aby bezpieczny!?
— A obce komendy?... Tarmasow... Rachmanow... Denisów... Łykoszyn?...
— Wymaszerowali wszyscy. Naczelnik nasz z nami. Akt powstania województwa Krakowskiego już wydrukowany.
— Kiedyż wjechał Naczelnik? Nikt nie widział...
— Wjechał?... On wszedł, jak nasz zbawca, nasz wódz, ale szedł cicho, bocznemi ulicami, brnąc przez noc całą w wiklinach Tynieckich, prowadzony przez flisaka Grzywę z Czernichowa, prostego chłopa, który wiedział, kogo prowadzi do stolicy królów polskich.
— Flisak Grzywa?... Przez wiklinę Tyniecką prowadził Naczelnika? I tylko ten chłop? f nasi patrjoci, a nasi senatorowie?...
Słychać wzburzone dokoła głosy.
— Bali się komend rosyjskich — brzmi cicha odpowiedź.
— I Naczelnik sam? Któż z nim jest?...
— Z nim, my wszyscy, każde polskie serce woła jakiś głos donośny.
— A przy nim generał Wodzicki, Ksiądz Kołłątaj — jego wierni druhowie.
— A Przydent miasta Lichocki?
— Lichocki pęka ze strachu. Już go palarus ima — ktoś zażartował.
— Naczelnik pono gadał z nim, jak z bratem a on się jeszcze stracha, niedowiarek jakiś! Boi się o swój fotel.
— Gdzież jest nasz Naczelnik, nasz wódz nasz Dyktator? Wołają coraz liczniejsze głosy.
Podnieta zaczyna działać wśród grup, skupia je w gromady, ściąga w swe szranki nawet oporniejszych, nawet lękliwszych. Tli już pierwszy węgielek zapału, a tłum y rosną, rychło rozdmuchają go w wielki płomień.
Rozgwar głosów wzmaga się.
— Warty stoją przy bramach miasta, żołnierze mają rozkaz wpuszczać każdego, kto wchodzi, a napływ ludu ogromny.
— Hej, patrzcie, jak walą Krakowiacy, a Krakowianki z Bochni, Tyńca. Uh! niewiastki, jak kraski! A ot Bronowickie dziewki — istna tęcza na nich świeci, urodne aż łuna bije! — woła młodzież stołeczna na widok polnych maków ziemi krakowskiej.
— Idą Krakusy! Ho, ho, jak na odpust, ci wszędzie pierwsi! Brząkają kółka pasów. Ostro idą!
— Ba! Idą witać Naczelnika.
Tłumy rosły, Kraków przyoblekał się w świąteczną szatę, jedną z tych, jaką widzi nawet przyszłość. Szare masy mieszczaństwa, godne lub napuszone wielmoże i barwne łany kwiecistego ludu, wszystko dążyło w jedną stronę, pod stary ratusz, gdzie formował się w rozwarte szeregi pieszy bataljon regimentu generała Wodzickiego w pełnej paradzie.
Gdy słońce stanęło nad Wawelską górą, ujrzało Kraków już malowanym.
Zagrały kolorami w blaskach jego złotych ognisk świąteczne gromady, płynące niby sieć strumieni do jednej rzeki.
Uśmiechnęły się do słońca mury stolicy, nową zamykające w sobie uroczystość.
A krzyże na szczytach świątyń zaiskrzyły się jak brylantowe solitery, błogosławiąc powstały dzień i lud orężny, lud zbożny; umiejący go uczcić.
Słońce szło dalej, szukało bohatera dnia.
Przez witraże kościoła O. O. Kapucynów wniknęło do wnętrza i rozpłonieniło się.
Przed ołtarzem klęczał ten, na którego oczekiwały tłumy pod ratuszem, na którego patrzała cała Polska!
Ojciec kapucyn święcił jego szablę, modląc się nad pochyloną w skupieniu głową wodza.
Idź synu, zwyciężaj, oddaj Polskę jej dzieciom...
A w głębi nawy stał wyprostowany stary flisak Grzywa. Siwe włosy spadały mu na kołnierz świątecznej sukmany, w prostaczych chłopskich rysach miał niezłomną energję, w oczach zapał, dumę i szczęście, że patrzy na Naczelnika, że go dobrze przeprowadził po przez pikiety cudzych straży i oddaje ocalonego Narodowi. W sercu tego chłopa była głęboka wiara, że Naczelnik, to odnowiciel Polski, że On Ją wskrzesi! Instynktem prostym czuł, że ten skromny, a niezrozumiałym dla włościanina czarem otoczony wódz, jest przyjacielem i reformatorem chłopskiej doli.
Dlatego, że to odgadł, narażał życie własne w szalonym hazardzie przeprawy, byle jeno uratować Tego, w którym widział zbawcę wieśniaczego ludu. Ten prosty, niecywilizowany chłop pomimo swej pierwotności miał magnacką duszę.
Na rynku wzmagał się niepokój, gorączkowa niecierpliwość ogarnęła masy, oczekiwanie tamowało oddech w piersiach.
I był to cudny widok! Jak okiem sięgnąć, aż po brzegi kamienic zakwitła na rynku łąka barwista; rozfalowana, rozbujała życiem tryskająca jakby snopami kwiecia i ziół. Ileż kolorów, ile jaskrawych plam sharmonizowanych w jeden malowniczy ton przepychu! Aż mieni się w oczach od wspaniałych farb, rozlanych tak szczodrze. Widzisz bukiety modraków, to suknie dziewek krakowskich, tam znowu płoną czerwone maki chust jedwabnych, tam grupa złoto-żółtych jaskrów — i to wełniaki włościanek, tam zielone trawiaste jubki, usiane mnóstwem kwiatuszków; błyszczą i świecą złotem i srebrem zahaftowane gorsety, obciskające pancerzem dorodne dziewoje polskie. Mnóstwo kwiecistych i pasiastych zapasek, lśnią bogate sznury korali, złocą się bursztyny, igrają w słońcu różnokolorowe paciorki, wiewają tęczowe wstęgi. Głowy — jedne w sutych czepcach, garnirowanych strojnie, inne — owinięte w kwietne turbany chustek lub przetowłose, pełne kwiatów w lnianych warkoczach. A wśród tej łąki, przetkane gęsto bielą się długie sukmany krakusów, pięknie bramowane kolorami; dźwięczą raźnie pasy; z fantazją panoszą się na głowach białe rogatywki, zdobne w pęki pawich piór i wstęg.
A wśród tej łąki, przetkane gęsto — szarzeją, czernią się lub czerwienią suknie mieszczan, kapoty, bekiesze, surduty, szaty niewieście bogatsze lub skromniejsze, kontusze adamaszkowe i lite pasy braci szlachecko ziemiańskiej, konfederatki z czaplem piórem; gdzieniegdzie błyśnie złota lama i karmazyn herbowego dostojnika. Tam stosowany kapelusz i pudrowana peruka zagranicznego modnisia, tam znowu kilka wykwintnych dam w strojach francuskich, dalej młodzież studencka zawadjacka, głośna. Ale gdzież się im równać z tą powodzią kwietną włościaństwa, która zalewa wszystko swą krasą. Na schodach ratusza tłok ludu, na balkonach, w oknach, na dachach nawet — wszędzie głowy i głowy, pałające ciekawością oczy.A na froncie łąki, rozwinięta w paradnym szyku, wyprężona, sztywna szarfa regimentu. Stoją, jak zamurowani, nieruchomi w swych szeregach, wśród tych kwiatów, wyglądają niby osty o barwistych główkach. Karabiny przy bokach, ramiona wzdłuż ciała, stopa przy stopie. Oczy — tak, jak i wszystkich zwrócone w stronę uliczki świętej Anny — skąd wyjdzie ON.
Serca wszystkich biją w tam tą stronę.
Nadzieje wszystkich płyną tam.
I miłość??...
O tak!! lwią większością tych tłumów kieruje miłość dla niego. Cała zaś łąka rozkwitła na rynku, wszystkie te kwiaty polne bez wyjątku chylą głowy miłośnie i ufnie do Jego stóp.
Ciekawość zrównała wszystkich.
Cisza! Jeno lekki idzie poszum wśród ludzkiego mrowia. Szum wzrasta — zakołysały się masy. Ruchoma fala przeleciała błyskawicą przez zwarty lud. Iskry dreszczów zatrzęsły ciałami, bo oto z oddali jakiś głos zdławiony wzruszeniem, rzucił magiczne słowa:
Naczelnik idzie!
Szalony rzut ciał, ponowna fala ruchu, dreszczów gorących i cisza — niemal martwa. Szczęknęły jeno rytmicznie podniesione na wysokość twarzy karabiny bataljonu. Wojsko prezentowało broń.
Ujrzeli Go już — ujrzeli!
— Idzie Naczelnik! Idzie!
Ale tłum jeszcze milczy, napawa się widokiem Tego, któremu oddaje się cały, któremu całą Polskę powierza.
Pochłania go wzrok tysięcy.
Kościuszko szedł prędko w amerykańskim mundurze generała, z obnażoną szablą w dłoni; spokojny, poważny, niemal zimny. Zapatrzony w otchłań swej duszy, może w wizję Polski, z kotwicą nadziei, której On miał być obrońcą?
Szedł zrównoważony, świadomy wielkiego powołania.
Asystowali mu: generał Wodzicki w pełnym generalskim uniformie, ksiądz Kołłątaj i kilku dostojników miasta, paru senatorów z zakłopotanym Lichockim na czele.
Mały orszak zamykał idący na końcu flisak Grzywa.
Kościuszko spojrzał przed siebie.Widok rynku zapełnionego szczelnie niezliczonem mnóstwem ludu, wzruszył go widać głęboko, rumieniec zapłonął na jego szczupłych policzkach; oczy jego strzeliły takim ogniem zapału, takim bohaterstwem, ze iskry te udzieliły się w jednej chwili bliżej stojącym, elektryzując tłum.
Zadygotały mury stolicy, targnął powietrzem potężny, jednolity grzmot głosów.
Wiwat Kościuszko! — Niech żyje Naczelnik!
Krótki żywiołowy okrzyk i... znowu cisza...Tylko echo kołatało wśród murów.
On stanął przed ratuszem na bruku, i wysoko nad głową wzniósł poświęconą szablę swoją. Oczy, zorzy pełne, skierował w górę.
Więc lud umilkł, — zaczarowany, więc lud słuchał co Naczelnik powie. Więc lud wpijał wzrok w Jego drogą postać z chciwością, z natężeniem, by Go jeno widzieć, by jednego dźwięku głosu nie stracić.
Kościuszko był, jak natchniony.
Rozbrzmiewały donośnie pamiętne, historyczne, ukochane dla Polaków słowa Naczelnika:
„Przysięgam, że powierzonej sobie władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania Samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi dopomóż Boże i niewinna męka Syna Twego!“
Cisza!!... Słońce rzuciło na wzniesioną szablę grad promieni, że jak w glorji złotych blasków stał Naczelnik.
Rynek milczał, jak pod mocą uroku.
Generał Wodzicki, oficerowie i żołnierze zgodnym chórem przysięgali teraz na wierność Polsce i posłuszeństwo Naczelnikowi Kościuszce.
Ale jeszcze rota ich przysięgi skończoną nie była, gdy rynek — oszalał!!!...
Wybuchnął wulkan uczuć, tamowanych dotąd napięciem oczekiwania. Wrzawa okrzyków trzęsła murami Krakowa. Jakby wiatr halny runął w to zbiorowisko ludzkie, hucząc i przewalając po nim surmy swe bojowe. Zakotłowało się w tym zwartym borze głów i postaci, nawała tłumu parła naprzód, jakby chcąc upaść do nóg Naczelnika.
— Wolność lub śmierć!!
— Za Kraków i Ojczyznę!
— Wiwat Kościuszko!
— Wiwat Naczelnik! Zbawca Polski!
Grzmiały okrzyki, podobne do ryku rozpętanej nawałnicy. Lecz wszystko zgłuszył huragan chłopskiego entuzjazmu. Niby morze wzburzone, pędzące na rozgromienie skał, tak ruszyła do Naczelnika potężna fala białych kapot krakowskich, powiewających nad głowami pawich piór.
Nieśli się dziarsko, a gwałtownie do Niego, pchali się uporem, bo mieli prawo. Tak, oni mieli prawo do swego Naczelnika! Czuli je w swych duszach. On sam prawo to zaszczepił w ich sercach, więc biegli go Niego śmiało, ofiarnie, z zaufaniem i zapałem swych krewkich temperamentów. Fantazja ich unosiła i miłość bujna dla tego, który ich kochał.
Roztrącili wszystkich. Dopadli, otoczyli Go ze wszech stron rozkwitłym łanem.
Tysiące głów chyliło się przed Nim, tysiące ramion wyciągało się do Niego, tysiące głośno wołało z nabrzmiałych uczuciem piersi.
Prowadź nas, Naczelniku, Ojcze! My z tobą wszędzie! W ogień za Tobą! Wodzu nasz najmilszy!
Kościuszko widział rozpalone twarze, oczy zalane łzami, widział ich wiarę w siebie i uczucie.Zrozumiał, że ten lud jest jego, że on włada sercami tych mas. I oto pierwszy raz w życiu człowiek ten ze stali i złota ukuty, poczuł się potężnym.Pierwszy raz w życiu duch jego wielki, lecz skromny, uczuł skrzydła orle u ramion rozwiane szeroko, do lotu gotowe, — pierwszy raz w życiu ten człowiek o mężnem, a gołębiem w uczuciach sercu, o niepospolitej, a tkliwej duszy, poczuł się szczęśliwym.
Oczy jego nabrały się łzami wdzięczności.
— O! jakże On kochał wzajemnie ten lud, okazujący mu taką miłość!
Czy zdołał by kto zgłębić mocarność pragnień serdecznych, jakie mieściły się wówczas w dostojnej piersi tego wielkiego człowieka?
A jednak wszystko to lud wieśniaczy przeczuł w nim i umiłował.
W zamęcie, w chaosie okrzyków radosnych, szlochów i rzewnych łkań, w rozgwarze weselnym, a tak poważnym zarazem, słychać było jakieś głosy pojedyńcze — wołające niecierpliwie.
— Maryś! Maryś! A chodźże ino dziewucho! Żywo! Żywo!
— Dawajcie ją tu! Gdzież się ta zawieruszyła? Hej! gospodarze!
Z tłumu, ściśniętego, jak mur wypchnięto nagle gromadkę, złożoną z kilku patrjarchów okolicznych wsi; starców białych sędzilizną w mlecznych sukmanach, z odkrytemi, jak u wszystkich głowami. Na ich czele szedł może najmłodszy wiekiem, lecz godny tego zaszczytu flisak Grzywa z Czernichowa. Wśród nich, niby kwiat wiosenny na zimowych ugorach, postępowała młodziutka dziewczyna, spłoniona, jak ponsowy mak, z rozwitemi przez wiatr warkoczami, niby pszenicznym snopem osypana, cała w ślicznych barwach krakowskiego stroju, śmigła jak sarna, chybająca zgrabnie w wysokich czerwonych bucikach. Gorset na jej piersiach mienił się w złote rzuty. Szła — „zawstydana ździebko“ — — boć przecie do samego Naczelnika, boć tyła narodu patrzy na nią. O Jezusicku serdeczny!!!...
Oczy miała spuszczone nie tylko ze wstydu, lecz i na swe ręce, w których dźwigała coś ciężkiego. Podsunęli się tuż, przed Kościuszkę.
Starzy włościanie pochylili nisko głowy, dziewczę zaś upadło gwałtownie na kolana, stawiając u stóp Jego niesiony ciężar.
— Dla najwyższego Maczelnika Narodu — od krakowskiego ludu wsiowego — wyjąkała do reszty stropiona.
— Przyjm Wodzu nasz trochę grosiwa, cośma dla Ciebie zebrali, na ratunek Polski i Krakowa.Nie wiela tu tego, ino tysiąc dukatów — czem chata bogata, ale ze szczerego serca!
— Niechaj Ci służą naczelniku — przemówił Grzywa w imieniu chłopskiej delegacji.
Niebywałe rozrzewnienie ogarnęło Tadeusza Kościuszkę. Coś, jakby załkało w jego poruszonej piersi.
Podniósł klęczące dziewczę i ucałował w jasną głowinę, a unosząc w dłoniach sporą sakwę dukatów — zawołał wzruszonym głosem.
— Bóg Wam zapłać, bracia, — za waszą ofiarność. Ojczyzna wam to hojnie wynagrodzi! Z serca...z serca... dziękuję...
— Prowadź nas ino w bój, Naczelniku! — huknęła młodzież wieśniacza.
— Prowadź! Prowadź! My gotowi!
— Jeno czekamy znaku Twego!
— Jeno skrzyknij, a my wszyscy!
— Gdzie ino Polska dusza! Gdzie ino tęgi chłop — tam twój rząd, Naczelniku!
— Prowadź, wodzu! Czekamy! — wołali żołnierze regimentu Wodzickiego.
— Prowadź! My z Tobą! na śmierć i życie. A ! — bodaj w piekło! — ryczała kontuszowa brać szlachecka.
— Do Wiktorji! Do Wiktorji! — Dyktatorze?
— Bierz od nas, co chcesz, kieruj nami, rządź! Panuj! — krzyczały grupy mieszczan.
— Zwyciężaj — przemówili z uczuciem generał Wodzicki i ksiądz Kołłątaj — ściskając dłoń przyjaciela.
Kościuszko, porwany powszechnym zapałem, machnął szablą, zakreślając dokoła swej głowy, jakby zygzak świetlany.
Poprowadzę rychło! i... oby Bóg... przez wasze ręce zesłał zwycięstwo!
Uniesienie dosięgło szczytu.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Helena Mniszek.