Litwa za Witolda/1398
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Litwa za Witolda |
| Podtytuł | Opowiadanie historyczne |
| Wydawca | Towarzystwo Wydawnicze |
| Data wyd. | 1850 |
| Druk | Józef Zawadzki |
| Miejsce wyd. | Wilno |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
Do roku 1398 nic nowego i stanowczego w stosunkach Zakonu z Litwą nie zaszło. Codzień straszniejszą była dlań potęga Witolda, jego wpływ na Rusi, zawojowania Tatar i związki; z radością więc zapewne powitano pismo Swidrygiełły, który uciekłszy z Podola tylko co mu wydzielonego, wzywał ich pomocy, zbiegiem już będąc w Węgrzech. Zakon otwarcie nie podał mu ręki, obawiając się Witolda; ale strasząc wielkiego Xięcia Swidrygiełłą, nim jak narzędziem, zbliżyć chciał pomyślne zawarcie pokoju, obu stronom potrzebnego.
Tymczasem też skargi i żale co przedtém o usilności prowadzenia wojny z pogany, znów na Zachodzie szérzono (Jan Rymann do Niemiec wysłany). Ubolewano nad tém, że Król Polski Litwę zbogaca orężem i końmi, i pielgrzymów do Pruss przez Xięztwo Szczecińskie nie puszcza. Skargi te były powtórzeniem wyżéj przywiedzionych, zawsze z większą na Króla niż Witolda zaciętością. Lecz to w nich nowego wyczytujemy, że Król Polski i Witold starają się o Koronę dla Litwy i Rusi, którą Witold ma lenném prawem od Polski trzymać; o co u Papieża zabiegi poczyniono. Przedstawiono to jako myśl silniejszego połączenia tych krajów, na zgubę Zakonu przedsięwziętą. Proszono Xiążąt chrześciańskich, aby się przeciw temu u Papieża stawili; bo na słowo Witolda rachować nie można, a człowiek ten niebezpiecznym jest dla chrześciaństwa!
Ta wieść była czysto zmyśloną. Ujrzemy późniéj, że Korona litewska była myślą Witolda, który Litwę odrębném państwem starał się uczynić, za poduszczeniem Cesarza i Zakonu; — ale Polska nigdy temu sprzyjać nie mogła; poglądając tylko, rychło-li połączoną Litwę wcielić, zjednoczyć z sobą istotnie i zupełnie spolszczyć będzie mogła. Sami Kronikarze Zakonu (Lindebladt) pod tymże rokiem oznajmują jakby początek walki przyszłéj o Koronę Litewską, która ostatnie dni ostatniego bohatéra Litwy zatruć miała.
Podług niego, Królowa Jadwiga posłała w tym roku do Witolda, wymagając dani od niego, pisząc, że Litwę w darze ślubnym przyniósł jéj państwu Jagiełło, że jéj się należy danina. Witold miał zwołać radę Bajorasów i przedniejszych swoich, list ten jéj odczytał i spytał;
— Chcecie-li iść w niewolę Polską i haracz płacić?
Odpowiedzieli jednogłośnie, że nigdy nikomu nie płacili dani i płacić jéj nie myślą. To przedstawia Kronikarz jako powód zbliżenia się Witolda w tym czasie do Zakonu. Sądzim, że wypadek ten cały, źle jest pojęty i wystawiony w Kronice; niemniéj jednak prawdopodobna, że naówczas już zależność od Polski ciężyć mogła Witoldowi, że myślał jak Litwę odrębną i niepodległą uczynić.
Zawsze jedną odpowiedź dając w sprawie o ziemię Dobrzyńską, Zakon zawarł znowu z Witoldem rozejm (Friedebrief des 4 M. dat Marienb. Dienst. nach Palmtag 1398 — do trzech tygodni po W. Nocy). Poprzedzić-to miało, wedle niemieckich Kronik, żądanie Jadwigi, którém oburzony Witold zbliżył się do Zakonu.
Zakon już mu okazać musiał tę nieszczęsną Koronę, o którą nie Władysław Jagiełło, ale Witold miał się usilnie starać, dla któréj miał umrzéć.
Jakoż widziemy zaraz, że Witold zapragnął sam już o pokój mówić i układać się bez dołożenia Króla. Po naradzie ze starszemi wysłani do Grodna W. Komandor Wilhelm Helfenstein, W. Szpitalnik Konrad Hr. Kyburg, Komandor Ragnedy Marquard Salzbach, i Jan Schönfeld Komandor w Osterode. Witold z Panami litewskiemi sam w Grodnie się znajdował.
Po rozmaitych wnioskach z obu stron czynionych, przyszło do zgody na punkta następujące:
W. X. Witold ustępował Zakonowi część Żmudzi, któréj granice opisane zostały. Między Prussami a Litwą oznaczono téż stałą granicę, a mianowicie od wyspy Salin (Salla po lit. wyspa) u ujścia Niewiaży do rzeki Narwi. Jeśliby X. Ziemowit lub jego następca okupili Wiznę, z téj strony téż miała być oznaczona granica wedle ukazania starych ludzi.
X. Witoldowi i jego następcóm (równie i W. Mistrzowi) pozostawiono wolność łowów około Szeszuppy i nad Bobrem. Na zjeździe W. Xięcia z W. Mistrzem oznaczyć się mającym, opisać miano granice, umówić o nie i opieczętować akt. Jeśli W. Mistrz żądać tego będzie, a W. Xiąże zezwoli, wyjedna się utwierdzenie umowy przez Króla Polskiego; naówczas obowiąże się Witold dopomódz Zakonowi do zbudowania dwóch lub trzech zamków nad granicą, gdzie W. Mistrz zechce, za co Xiąże Zygmunt z zakładu i niewoli uwolniony być ma. Z obu stron oswobodzeni będą jeńcy; Witold przestanie rościć prawa do Pskowa i owszem dopomódz ma do podbicia go Zakonowi; a Zakon wzajemnie posiłkować go będzie do zdobycia Nowogrodu Wielkiego. W obu krajach handel swobodny być ma od nowych ceł i opłat, oprócz starego zwyczajnego myta. Obie strony zbiegów przyjmować i osadzać ich bez wiedzy swéj nie będą. Witold obowiązuje się kraj swój i lud do chrztu przywieść i poddać władzy Kościoła i państwa Rzymskiego (ten warunek chytrze podrzucony został; gdyż na mocy jego Krzyżacy spodziewali się odzyskać dawne nadania) jak inni Xiążęta podlegli byli państwu; — obowiązuje się nie najeżdżać państw chrześciańskich, chyba go gwałt i niesprawiedliwość wyrządzona zmusi do tego; uczyni co będzie mógł tylko dla rozszérzenia wiary w swym kraju. Obie strony wzajemne szkody i krzywdy sobie darują i zapomną ich na zawsze. Witold nie będzie przepuszczał przez kraj swój żadnych wojsk przeciw Zakonowi idących, Zakon téż wzajemnie. Więźniów zbiegłych kryć obie strony nie będą, lecz wydawać sobie. Żadna strona bez wiedzy i zezwolenia drugiéj nie będzie przeprowadzać wojsk przez kraj sąsiedni; a czyniąc to za zgodą sprzymierzenia, żadnéj nie dopuści się szkody. Obie strony wiernie i bez podstępu obowiązały się zachować umówione punkta. Nareszcie postanowiono zjazd Mistrza i Witolda osobisty w poczcie panów i starszyzny z obu stron dla spisania traktatu i opieczętowania go, w dzień Ś. Michała, na wyspie Sallin.
Ten dla Litwy zewszech miar nieszczęśliwy traktat, zawarty został d. 23 Kwietnia. Cały on dowodzi, że Witold mieczem raczéj niż piórem z Zakonem działać był powinien. Krzyżacy wszystko prawie otrzymali, czego chcieli. Dla przyszłości zaś dwa zwłaszcza punkta umowy, były nasieniem wiela złego, zarodem nieznacznym upadku. Piérwszym było działanie odrębne od Polski, bez porady jéj i zgody; drugim ustępstwo części Żmudzi, które było jakby potwierdzeniem praw roszczonych do niéj przez Zakon. Ustępstwo to najszkodliwszém w przyszłości się stało. Wreszcie poddanie się państwu Rzymskiemu i stolicy Apostolskiéj w rzeczach politycznych, groziło wyprowadzeniem na jaw dawnych nadań Papieża i Cesarza.
Nie wiemy co zmusić mogło Witolda do zawarcia tak nieszczęśliwego traktatu; ale ani myśl zawojowania Tatarów, ani zamiar podbicia Nowogrodu Wielkiego, nie usprawiedliwiała nieopatrznie uczynionego pokoju.
Pisarze Niemieccy mówią, że litewscy Bajoras i Panowie przyjęli radośnie wieść o zawartym pokoju; że się nań chętnie zgodzili. Lecz znaczenie ich ówczesne tak było małe, podległość tak wielka, wola Witolda tak stanowcza, że sprzeciwiać się mu nikt nie śmiał, nikt nie mógł. Odmówienie dani Polsce, grożące przyszłości Litwy, mogło-li do tyla zaślepiać, że pokój z Zakonem haniebnym uczyniło pożądanym? Nie lépiej-li było zapłacić dań Polsce, niż Żmudź dać w ręce Zakonu?
Zakon zaraz okazał jak umowy cenił i jak je spełniać myślał. Wezwany do uwolnienia X. Zygmunta wedle zobowiązania; odpowiedział, że nie wprzód to uczyni, aż zamki odbudowane zostaną. W. Mistrz nie dowierzając Witoldowi i chcąc się o jego szczérości przekonać, do roku postanowił go zatrzymać.
Zakon przytém widząc, że Witold zawarł traktat bez wiedzy i dołożenia się Króla, lękał się już o jego spełnienie. Sam nie dowierzał temu, czego dokazał, tak mu się to wielkiém zdawało. Tymczasem Witold wahając się z ukazaniem traktatu, nie mogąc i nie chcąc zrywać z Polską, począł wtrącać nowe punkta do umowy o ziemię Dobrzyńską, rozpatrzył się zapóźno, iż nieostróżnie poddał się władzy państwa Rzymskiego. Codzień nowe powstawały trudności. Mistrz widział wielkie swe dzieło blizkiém spełznienia; pisał nalegając na Witolda, aby obcéj rzeczy (ziemi Dobrzyńskiéj) nie wtrącał do umowy, i już poczętych układów nie zrywał, nowy zjazd proponując dla porozumienia lepszego.
Traktowania rozpoczęły się na nowo i zaszły tak daleko, że dozwolono Mistrzowi około Zielonych Świąt, wysłać ludzi na granicę litewską dla rozpoczęcia budowy dwóch zamków. Witold uplątany przez Krzyżaków, dozwolił im wznieść warownie w Angeruppe i nad Łykiem. Codziennie silniéj owładany przez chytrych Zakonników, poczynał skłaniać się ku nim, odrywać od Polski i szukać zbawienia Litwy, w środkach, które ją o zupełną zgubę przyprawić mogły. Zabierano się do uroczystego zawarcia stałego przymierza; z Niemiec na świadka i współdziałacza przysłany Rycerz jakiś, miał Xiążętóm Cesarstwa donieść o jego spełnieniu.
W końcu Września, W. Mistrz przedsięwziął w tym celu podróż do granic litewskich, z W. Komandorem, Marszałkiem, W. Szpitalnikiem, W. Szatnym i wielu innemi Zakonu starszemi, Komandorami, Mistrzem Inflantskim, Marszałkiem Inflant, Biskupami Ermlandji, Samlandji, Prałatami, rycerzami, ślachtą i t. d.
Witold, przybył sam z żoną, Biskupem Wileńskim Wasiłło, w wielkim poczcie Xiążąt, Bajorasów i Panów. Rozpoczęto umowy na wyspie Salin, wedle punktów wprzód przyjętych w Grodnie, i dnia 12 Października traktat na wyżéj wyszczególnionych warunkach zawarty i opieczętowany został. W. Mistrz przyrzekł jeszcze, z nikim nigdy przeciwko Witoldowi się nie wiązać, krajów jego nie nachodzić; Witold wiarę rozszérzać, Stolicy Apostolskiéj i państwu Rzymskiemu podlegać i t. d. Witold nic tu już nie wspominał o zatwiérdzeniu przymierza przez Króla Polskiego, co nowym było błędem; wymienieni ze strony W. X. Litewskiego byli tylko: Włodzimiérz stryjeczny brat, Zygmunt rodzony, Alexander X. Starodubia, Iwan X. Olszańskie i Jan Xiąże Drucki.
Okupiony tak drogo Zygmunt Kiejstutowicz i inni zakładnicy, uwolnieni nareszcie zostali. W kilka dni potém w Kownie zobowiązał się jeszcze Witold na pismie, dopomódz do budowy dwóch zamków na granicy i w przeciągu lat ośmiu dozwolić wywozu z Litwy materjałów, jako: kamienia, wapna, drzewa, z nad Niemna, Strawy, Neris, aż do Szwentuppy (Szwenta); łowy dla W. Mistrza do jego życia dozwolone nad Szeszuppą i Bobrem. Okréślenie granic odłożono na czas późniéjszy, co téż dopełnione zostało.
Pokój ten uroczyście zawarty, wiązał silnie Litwę do Zakonu i — był tylko dowodem, że losem kraju było zginąć, gdyż broniąc się od jednéj podległości, wpadał w drugą, daleko cięższą i niebezpieczniejszą. Układy te natchnione jakąś niechęcią ku Polsce, są wielkim błędem panowania Witolda.
Po zawarciu pokoju nastąpiły uczty i biesiady wzajemnie sprawiane przez W. Xięcia i Mistrza, którzy się na nich z całym dworem znajdowali. Niemcy dziwili się ze wspaniałości sukień i drogości klejnotów X. Anny.
Nieszczęściem, poddmuchnione przez Zakon dały się słyszéć wykrzyki Bajorasów obwołujące Witolda Królem Litwy i Rusi. Głosy te były umyślnie wzniesione, do duszy dumnéj trafiające, które Polskę z Litwą poróżnić miały na chwilę i zagrozić im rozdziałem. Jak gdyby wyższa jakaś ręka o błędzie popełnionym i niebezpieczeństwie grożącém ostrzedz chciała Witolda, zaraz za powrótem do Grodna z żoną, o mało nie zginęli przypadkowo. W komnacie ich zajął się pożar tak silnie, że gdyby ulubiony kotek morski nie zbudził Wielkich Xiążąt, byliby skonali w płomieniach.
Suknie, klejnoty i wytworne stroje X. Anny padły tylko ofiarą.
Nie wiemy jak przyjętą została w Polsce wiadomość o zawarciu tego przymierza, które zastraszyć było powinno. Król Władysław zupełnie zerwał układy o ziemię Dobrzyńską, Królowa pisała tylko do Mistrza w rzeczach handlu między Prussami a Polską, starając się nowym zajścióm zapobiedz.
