Pani Dulska przed sądem/I
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Pani Dulska przed sądem |
| Wydawca | Tow. Akc. S. Orgelbranda S-ów |
| Data wyd. | 1910 |
| Druk | Księgarnia E. Wende i S-ka. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na commons |
| Inne | Cały tekst |
| Indeks stron | |
I to we wtorek, wbrew zwyczajowi. W domu Dulskich bowiem zmieniano bieliznę w niedziele i czwartki, poszewki i prześcieradła — co dni piętnaście.
O tem mówiła Pani Dulska z pychą źle ukrytą:
— Są takie panie, które co miesiąc nawłóczą pościel i potem zdaje się im, że u nich porządnie... Ja wolę oszczędzić na jedzeniu, a mydła nie żałować. Już taka moja natura! Insza nie będę!
Toczyła dokoła wzrokiem groźnym, mówiąc te słowa. Barchanowy granatowy szlafrok w duże szare talary opadał w szerokich fałdach, wznosząc się wszakże na biodrach. Charakterystyczny węzełek włosów sterczał na czubku głowy. Cała postać zionęła dobrem odżywianiem się i gniewem. Ręce były stale zabrudzone na końcach palców. Pani Dulska nie miała czasu nigdy wyszorować ich do czysta. Przytem grzebała ciągle w piecach, w cukrze, czyściła grzebienie, krajała mięso, uczyła kucharkę, jak się paproszy zające, oddzielała białka, przygotowywała dla Meli proszki i pomadę do włosów, ugładzała sól w solniczkach, próbowała śmietanę, liczyła brudy, — słowem, palce jej ciągle przylepiały się do czegoś, zabierały coś na siebie, jak te pracowite pszczółki, fruwające wśród kwiatów.
— Insza nie będę! — powtórzyła pani Dulska, czekając na opozycyę. Lecz tej nie było. Zbyszko ulotnił się. Mela i Hesia siedziały w swoim pokoju, Felicyan palił cygaro w przedpokoju, bo mu tam było najwygodniej.
Pani Dulska zatem mówiła w próżnię.
Otworzyła szafę i „ładowała“ dalej bieliznę dla całego domu, Zwłaszcza starannie wybierała bieliznę Felicyana i swoję.
— To my staniemy jutro przed sądem!... trzeba, ażeby wszystko było, jak należy!
Na to wspomnienie panią Dulską oblały ponsy. Pokiwała głową.
— Przed sądem!... Do tego doszło!
A wszystkiemu winien — kto? naturalnie Zbyszko.
Żeby nie on, kokocica z pierwszego piętra nigdy nie byłaby się rozzuchwaliła. Sprowadzając się, miała najwyraźniej zapowiedziane, że wynajmuje się jej mieszkanie, ale pod warunkiem, że będzie sza! ani mru, mru, łagodnie, cicho, jak Pan Bóg przykazał. Przystała na wszystkie warunki, dostała klucz, zgodziła się płacić stróżowi cztery guldeny na ręce pani Dulskiej i wprowadzać swoich gości kuchennemi schodami i na palcach. Zwłaszcza co do stróża pani Dulska była bardzo rada, bo to uwalniało panią Dulską od płacenia mu pensyi, jako stróżowi kamienicy. I wszystko było w porządku. Kokocica spała cały dzień, nie miała sługi, plotek nie było. Posługiwał tylko jakiś stary żyd, który przemykał się, jak cień, po ganku, nosząc rano czekoladę w podwójnych porcyach z poblizkiej cukierni. Zresztą — okna, wychodzące na ulicę i na ganek, szczelnie pozasłaniane storami koronkowemi, pozaciągane różowym i żółtym jedwabiem. Czasem tylko na balustradzie ganku od dziedzińca żyd w szarej kurtce, nucąc coś cichutko, rozwieszał śliczne szlafroki, jak z puchu, z rękawami długiemi, wiewającemi, jak chorągwie błękitne, oszyte koronką. Czasem zabłysła złota atłasowa kołdra, opięta wspaniałem, walansienkami strojnem prześcieradłem, zawieruszył się jasiek, jak cacko, ubrany w kokardki, na których plątały się długie, rudawe włosy kokotki.
Milczące, ciekawe, przejęte tym widokiem dziecko Dulskiej tonęło myślą, żądzą, pragnieniem — w tanim przepychu warsztatu rozpusty.
Żyd delikatnie, z jakiemś nabożeństwem obchodził się z temi wykwintami, dmuchał na nie, roztrzepywał, przypatrywał się z lubością i zachwytem. Lecz gdy spotkał się ze wzrokiem Hesi, przybierał obojętną minę, i rybie jego oczy powlekało jakby bielmo głupoty. Zbierał szlafroki i pościel i znikał w głębi domu.
Raz jeden Hesia dostrzegła tylko, jak przez otwarte drzwi kuchni wypadła kokocica w przepysznej, blado-zielonej halce, naszytej od bioder koronkami, we włóczkowej chustce na ramionach i z rozrzuconą masą włosów. Mignęły plecy rozpustne i twarz „grającego anioła“ z bazyliki Piotrowej. Porwała szlafrok i znikła.
Tej nocy Hesia długo nie spała.
Lecz o tem nie wiedziała pani Dulska.
I nie przeczuwała.
Pani Dulska była spokojna i kontenta, że tak dobrze ma wynajęte pierwsze piętro.
Młode małżeństwo, więc o bożym świecie nie wie, a potem jest znowu dobrze i pobłażliwie usposobione, — i panna Matylda Sztrumpf — prywatyzująca.
Co komu do tego?
Prywatyzująca.
I tyle!
Cicha, grzeczna, bieliznę oddaje za dom, na strychu nic nie ma, w piwnicy takoż — (strych i piwnicę pani Dulska odnajęła praczce i sklepikarzowi) awantur o granie na fortepianie nie robi, czynsz kwartalnie z góry płaci. To sobie pani Dulska wymówiła. Inni lokatorzy płacą miesięcznie. Ale Matylda Sztrumpf kwartalnie. Mama Dulska jest przebiegła i choć sama jest bardzo tego... ale rozumie się na handlowej stronie takich pań. Dziś dobrze idzie, — gumy, boa, meble, a jutro coś się odwróci i — czarna serya. Mama Dulska woli się zabezpieczyć na trzy miesiące naprzód. Zawsze — przez trzy miesiące taka Matylda może już znów mieć boa, automobil, gumy i czynsz dla Mamy Dulskiej.
A nawet pani Dulska miała dla Matyldy Sztrumpf pewne uznanie. Oto pani Dulska wpadła nagle na pomysł... poświęcenia kamienicy. Kupiła bowiem ową kamienicę od żyda, który ją zbudował. Kamienica była niepoświęcana i sługi o tem szeroko po całej ulicy mówiły. Stróżka i „ci z suteryny“ twierdzili nawet, że coś na strychu straszy, a nocami po schodach chadza. Pani Dulska urągała takim opowieściom, bo była esprit fort i wielką sceptyczką w głębi duszy, mimo iż dokumentnie odprawiała wszystkie formułki nabożne i tradycyą nakazane. Ale pragnęła, aby żadna skaza nie postała na fasadzie jej domu. Kazawszy odmalować front, balkony, okna, powprawiać kolorowe szyby w okna schodowej klatki, uznała za stosowne zarządzić poświęcenie domu. Ksiądz miał obejść wszystkie mieszkania, pokropić kąty i odczytać modlitwy.
Zbyszko zdawał się tym projektem zachwycony.
— O to! to! właśnie... właśnie!.. śmiał się, siedząc pod piecem. — Doskonale! — trzeba tylko zacząć od głównej lokatorki.
— ?...
— No... pani Matyldy Sztrumpf. Tam właśnie poświęcenie będzie na miejscu!
Pani Dulska aż zdębiała. W jednej chwili ogarnęła myślą sytuacyę i wyjątkowo w duszy przyznała Zbyszkowi racyę.
Bardzo umiejętnie przelawirowała w tej drażliwej sprawie. Matylda Sztrumpf skryła się w najtajniejsze zakątki swego apartamentu, a pani Dulska oświadczyła księdzu, iż ta lokatorka wyjechała do rodziców i klucz ze sobą zabrała.
— Tak żałuję... tak żałuję... powtarzała pani Dulska, depcząc księdzu po piętach — i ona będzie żałować, bardzo godna dama, bardzo miła...
— Nigdy nie pozwoliłabym na profanacyę — uspakajała swe sumienie Dulska, bo coś tam zaczęło ją kręcić, gdy ksiądz uczciwie i serdecznie modlił się, obchodząc ściany jej domu — w swej świeżo wypranej, wykoronkowanej komży.
I tak żyłyby Matylda Sztrumpf i pani Dulska pod jednym dachem cicho, zgodnie, przyjemnie dla stron obu.
Wprawdzie w oficynie krawcowa i żona konduktora kolejowego coś niecoś miały przeciw „prywatyzującej“, ale pani Dulska umiała godnością swoją pokryć wszystko i nawet przeciągnąć panią Oderwankową na stronę kokotki. Żona konduktora czuła się zaszczyconą względami pani gospodyni i zaczęła widzieć w Matyldzie Sztrumpf damę miłą i elegancką, żyjącą z własnych funduszów.
to sobie może i to, i owo...
— Naturalnie. A potem nie sądźcie...
— Tak! Tak! —
Założyły ręce na brzuchach, pełne pobłażliwości kobiet „bez zarzutu“ dla tych, które zarzuty dźwigały na sobie wraz z brylantami i koronkowemi bluzkami.
— Bo niewiadomo, moja pani, coby się stało z nami, gdybyśmy się tak chowały bez matek, jak może ta... wyszeptała nieśmiało konduktorowa, która znacznie była szczersza w swych odczuciach.
Dulska się nadęła.
— To nie, moja pani! — już ja — żebym się nawet bez matki urodziła, zawsze byłabym, czem jestem.
Konduktorowa spostrzegła się, że za daleko poszła.
— Tak... tak... ja tylko sobie ot...
Właśnie przez bramę przesuwała się Matylda Sztrumpf. Miała elegancki i doskonale skrojony kostyum biało z granatowem, rayé z takim samym żakietem „tailleur“, bardzo otwartym na przedzie, a na głowie wyzywająco-szykowny kapelusz z piórem, jak u generała w pierwszy dzień Wielkiejnocy.
— Prześlicznie się ubiera! — uśmiechnęła się blada i wiecznie w jednej orzechowej sukni i w wielokrotnie pranym popielato-wyblakłym paltociku chodząca żona konduktora.
— Bardzo... bardzo... — chwaliła Dulska — wiadomo, żyje z procentu, to może sobie i to, owo...
— Tak, tak. Ale — z gustem.
— O, to osoba osobliwa. Zdaje się nawet za hrabią była. Umarł podobno parę lat temu. Zostawił jej dziecinę.
— No, moja pani gospodyni. Jaki to los...
Żona konduktora rozrzewniła się. Miała skrufulicznego siedmioletniego chłopca. Bardzo była macierzyńska.
— Dziecinę! A gdzież?
— Chowa się u rodziny męża. U hrabskiej rodziny.
— Czemuż nie przy mamusi?
Dulska zmarszczyła brwi.
— Moja pani! są dzieci, zwłaszcza z tych pańskich, że im powietrze miejskie nie służy. Dziecina jest na wsi.
— A... tak!...
Konduktorowa westchnęła.
— Ach! żeby tak mego Olafuńcia można na wieś!... Ale skąd! — teraz taki pieniądz drogi... Wiktuały... czynsz...
Dulska zebrała w rękę tren szlafroka i znikła w głębi bramy.
Konduktorowa w najtajniejszych zakątkach duszy wypielęgnowała życzenie: „złam pysk“, lecz było to tak ciche, jak to, co człowiek w swej jaźni zamyka na hermetyczne angielskie zamki, nie wypuszczając na światło dzienne. Szło przecież o to, aby Dulska nie podwyższyła czynszu, więc należało zachować pewne komentarze, „i trzymać z panią gospodynią sztamę“.
A Dulska idąc po wschodach, po których włóczył się jeszcze zmieszany zapach perfum kokotki, przemyśliwała, jakby „wyciągnąć“ jeszcze czynsze w oficynie. Naczytała się właśnie o procesie kolejowym, na którym rozwłóczono jawnie bajeczne kradzieże, dokonywane w kufrach i przesyłkach. Majaczyły się jej przed oczyma całe sezamy bogactw, w których ręce zanurzał taki pan „kolejarz“.
— Jeżeli inni — pomyślała, — dla czegóż by i nie taki Oderwanek, — może i on... a skoro mieszka pod dachem uczciwej kamienicy, niech za to płaci!
Do głowy jej nie przyszło, aby złodzieja usunąć z pod tego dachu — ale... niech płaci!... Płaciłby przecież passerom.
Lecz oto Zbyszko, który po awanturze z Hanką puścił się na wielką łobuzerkę, spotkał się gdzieś nad ranem na wschodach z Matyldą Sztrumpf. Te dwie rozpusty zielone i zgniłe, cuchnące kwasem szampanowym i nieświeżemi ostrygami, zajrzały sobie w oczy.
W jednej chwili porozumieli się. Ona nie mogła dodzwonić się na swego starego żyda, który gdzieś drzemał w głębi apartamentu. Zapomniała klucza.
On szedł wolno i zatrzymał się.
Jej białe boa puszyste i kosztowne wlokło się po dywanie schodów.
On przydeptał je butem.
— Och! pardon.
Kokotka parsknęła śmiechem.
— Nie szkodzi! — rzuciła.
— Może — proszę częściej?
— Może...
Śmieli się oboje leniwym, niemiłym śmiechem.
Za drzwiami apartamentu rozległo się człapanie pantofli.
— Wreszcie idzie to stare bydlę — mówiła wdzięcznie Matylda Sztrumpf.
Drzwi się otwarły.
Zbyszko wcisnął się przemocą.
— Może się i młode bydlę na co przyda! — zaproponował.
Na pierwszego Matylda Sztrumpf nie zapłaciła czynszu, co więcej, gdy Dulska posłała z biletem stróża, ten zaraportował, że „pani“ powiedziała mu, że się już z młodszym panem ugodziła.
Dulska posłała ponownie stróża.
Kokotka, która właśnie konstruowała cały abażur z loków na głowie, posiadając swych własnych pięć włosów do tego, odpowiedziała krótko i w swym ojczystym języku:
— Schauen’s, dass Sie weiter kommen.
Dulska zdębiała.
— Czemuż nie okute w srebro? — wrzeszczała Dulska — zarazki... no to co? z czegoś ludzie muszą umierać!
Właśnie stolarz przyniósł takich czternaście „śmieciarek“ i ustawił je, jak wojsko na dziedzińcu.
Jak wicher, jak huragan, zleciała Dulska po schodach. Zapomniała podwiązek. Zatrzymała się i majestatycznie przypięła pończochę „haarnadlą“, wyjętą z włosów, do barchanowych majtek. Poczem już z godnością, lecz z temperamentem, narzuciła się na stolarza i jego śmieciarki.
Choć zdawało się, że cała jej przemyślność pracuje w kierunku, ażeby „urwać“ stolarzowi coś ze zgodzonej ceny, jednak troska o niezapłacenie czynszu przez Matyldę Sztrumpf dominowała nad wszystkiem.
Ujrzawszy więc panią Oderwanek, wracającą z miasta, gdzie owa dama maczała przez pół godziny palce we wszystkich garnkach ze śmietaną i masłem, narzuciła się znów na nią, zapominając o śmieciarkach, magistracie i stolarzu.
— Pani wie... moja pani, że ta, ta...
Poleciał potok słów.
Oberwankowa stała cierpliwie na środku dziedzińca, chłonąc w siebie jakieś zadąsane gdakanie pani Dulskiej.
Wreszcie pokiwała głową i wyrzekła:
— To było do przewidzenia. Skoro pan Zbyszko od niej nie wychodzi...
— Kiedy? jak? gdzie?
— To już nie wiem, kiedy, ani co. Ale to wiem, że tam przesiaduje często, a rankiem czasem razem dorożką na gumach wracają, bo mój mąż, jak kiedyś z obiadu wracał, to ich tak przed bramą spotkał.
— Jezus Marya!
Dulska porwała się za głowę, za piersi, za kark, kopnęła śmieciarki i poleciała na górę.
Co się tam działo, — wiedzą tajniki rodzinne familii Dulskich.
Błoga niezgoda, będąca opiekuńczym aniołem ogniska tego rodzinnego kółka, stworzonego na podstawie praw boskich i ludzkich, wzrosła do niezwykłych rozmiarów.
Długo w nocy, przykładnie wstawione łóżka małżeńskie, przedzielone wytwornym meblem (zwanym po polsku nachkastlikiem), słyszały cudowną litanię wyzwisk ze strony Dulskiej i chrząkań ze strony Felicyana. Nie było to wprawdzie nic nowego, bo już oddawna to prześliczne zespojenie legowisk małżeńskich, świadczące o uszanowaniu tradycyi i świętości sakramentu, było właśnie terenem słownych walk i wyładowywania wściekłości dziwnej a jednostronnej. Walki owe były raczej monologami Dulskiej, w której duch jej nie przechodził tych momentów, o których mówi się, iż dusza razem z duchem pracują nad wzmocnieniem fundamentów świątyni, w której przebywają...
A może to właściwie było koniecznym cementem do spajania cegiełek owej świątyńki.
Dość — że Felicyan tonął w watowanych kołdrach, w rezygnacyi pozornej i schadenfreudzie piekielnej a milczącej, a Dulska poniewierała jego godność i honorowość na odległość szafki nocnej.
Owego pamiętnego wieczoru poniewieranie to podobno doszło do kulminacyjnego punktu.
Tak twierdziła Henia, która zawieruszyła się pod drzwiami i tam długo bez tchu słuchała słów swej rodzicielki.
Od tej chwili rozpoczęła się jawna walka pomiędzy Dulską i Matyldą Sztrumpf.
Kokotka dostała sądowne wypowiedzenie z racyi niezapłacenia czynszu. Dulska chciała ją początkowo delożować z powodu niemoralnego prowadzenia się, jednak namyśliła się, iż kokotka może dowieść, że Dulska wiedziała doskonale, komu odnajmuje i przez dwa lata tolerowała ją najspokojniej w swej kamienicy.
Matylda Sztrumpf zapłaciła czemprędzej swoje trzy miesiące i miała prawo je wymieszkać, a po nich wyprowadzić się z kamienicy.
Lecz obecnie, nie mając powodu oszczędzania właścicielki, rozwinęła szeroko i jawnie swój proceder z całą dezinwolturą i poczuciem szerokiej swobody wyzwolonego z przesądów ducha.
Goście dostali zezwolenia wchodzenia o każdej porze doby frontowemi wschodami, — frontowemi! (duma i pycha pani Dulskiej).
Nad niemi bowiem wyziewał resztki życia stróż, dywan był puszysty i pokryty płótnem, pręty świeciły zdala, jak żydowskie samowary, a nawet na oknach, przez które filtrowało się papuzie światło, własnoręcznie mama Dulska ustawiła sztuczną palmę, do której przywiązała dwie perkalowe kamelie, „jak żywe“.
I temi wschodami, które zdawały się być zakontraktowaną drogą dla nóg bogobojnych i uczciwych, wtłaczali się dziś rozmaici ludzie z podniesionemi kołnierzami u palt, najwięcej milczący i jakby nie pewni życia. Dulska odczuwała nerwowo każde takie przejście. Po sercu jej deptały te ciche kroki albo tłumione słowa. Zdawało się jej, że ona jest puszystym dywanem, po którym depcą bezlitośnie gośćie Matyldy Sztrumpf.
Zwłaszcza w nocy nerwy i słuch Dulskiej pracowały.
A myśl, że i syn jej rodzony, Zbyszko, znajduje się wśród tej czeredy, doprowadzała ją do szału.
Z początku probowała oponować, lecz ta opozycya wywarła nieszczęśliwe skutki. Kokotka z głębi swego apartamentu wyzionęła parę słów, które niezrozumiałym wrzaskiem wzbiły się w niebo.
Żyd stary właśnie rozwieszał koronki i atłasy na ganku, uśmiechnął się i spojrzał na Dulską oczyma, które z smętnych stały się groźne. Szeroko otwarte okna z sypialni kokotki wychodzą właściwie na ganek. Wbrew zwyczajowi podniesiono żółte jedwabne zasłony. Widać czerwono wyklejone ściany, szafirowe pluszowe portyery, żółty adamaszek mebli, zieloną lakierowaną wiedeńską szafę, różową kołdrę i wspaniałą amplę błękitną w złote gwiazdy, zwieszającą się u sufitu. W tym przepychu kręci się Matylda Sztrumpf, oddając się leniwe skomplikowanym czynnościom swej tualety w nieskomplikowanej formie stroju.
Na panią Dulską biją płomienie. Jeszcze „tyle ciała“ w boży dzień nie widziały mury jej kamienicy. Taka kąpiel słoneczna woła o pomstę do nieba! Gdyby się choć kąpała, ale przecież się myje! I do czego to? Wszak dziś środa, nie sobota. W sobotę myje się szyję i uszy i „do pół pasa“. O tem wszyscy porządni ludzie wiedzą.
Westchnęła ciężko pani Dulska, cofnęła się do kuchni, policzyła na stolnicy rodzynki, które sługa miała wsypać w ciasto, i poszła do pokoju zanotować ich ilość. Gdy przy stole podadzą leguminę, Felicyan i dzieci muszą zaraportować, ile rodzynków każde na swoję porcyę dostało. Pani Dulska zaś zsumuje ogólną liczbę i porówna z wyżej wypisaną. W ten sposób pani Dulska przekona się, żali Anna jest uczciwą, żali nie.
Lecz do kokotki można było zastosować doskonale przysłowie:
Dać kurze grzędę...
Matylda Sztrumpf nie chciała zrozumieć taktu i delikatnej wyższości w postępowaniu pani Dulskiej. Przeciwnie.
Zdawało się, że wciąga panią Dulską w jakiś skandal. Rozpasała się poprostu. Coraz głośniejsze wrzaski wylatywały przez okna sypialni. W tualecie swej „prywatyzująca“ zaniechała wszelkich tajemnic. Kąpiele słoneczne przeniosła z głębi swych barwnych komnat na ganek. Początkowo wiewały na jej ciele peniuary z rękawami, zamiatającemi pył z pod jej stóp. Lecz i te peniuary zostały uznane za zbyteczne. Matylda Sztrumpf wygrzewała swe białe plecy bez osłon tuż przy „balaskach“ gankowych. Pani Dulska cierpiała na ten widok i podciągała pod swój podbródek barchany i welwety. Ze zdwojoną energią siekała preparaty, z których miał być fałszywy zając na niedzielne uroczystości familijne.
Lecz ten łomot tasaka nie uspakajał Matyldy Sztrumpf. Przeciwnie, jakby ją podniecał. Coraz silniej spadały z niej koronki, a halka jaskrawa z pomarańczowej tafty cudem czepiała się bioder, ledwo okrytych batystową koszulą. Matylda Sztrumpf żuła suszone śliwki, plując wdzięcznie pestki w stronę pomieszkania samej gospodyni. Gardłowym, wypłukanym przez koniaki głosem, nuciła melancholijnie pieśń o małym trottlu i biła, jak kopytami, dużemi nogami o deski ganku.
Zawieszona tak między niebem a ziemią, siała dokoła zgorszenie i niepokój, ujawniała tajemnicę swej rozpusty i hańbiła na wiek wieków dobrą reputacyę kamienicy Felicyanowej Dulskiej. Lecz mało było tego.
Matylda Sztrumpf od pewnego czasu była w rozterce ze starym żydem, który przecież służył jej wiernie, dyskretnie i zręcznie.
Co chwila rozlegały się nieludzkie wrzaski, wymysły bogate, wiedeńsko-czerniowiecko-galicyjskie, z okien i drzwi wylatywały na ganek, dziedziniec, pantofle, miednice, buty męskie, szklanki, ramki do fotografii, laski, rozmaite sprzęty. Lokatorowie wybiegali na ganki przerażeni, zdumieni, zgorszeni. Pewnego lipcowego ranka Matylda Sztrumpf „prywatyzująca“ wytrąciła za drzwi swego factotum, który wyleciał na ganek, jak z procy, i nagle i on rozwarł czeluście swej wymowy. Zdawało się, że dwa szatany, zamknięte w klatce, odprawiają jakieś nabożeństwa. Kokotka wypadła na ganek i jęła doskakiwać z pięściami do starca. Wszystko, co słownik podręczny dam z „Amerykanki“ posiada, wzbiło się pod niebiosy najwyższym diapazonem, na jaki zdobyć się może głos kobiecy.
Przerażeni mieszkańcy, nietylko kamienicy Dulskiej, lecz i sąsiednich domów, pobledli i niepewni stali w oknach i na gankach, niemi i cisi. Jakiś groźny szacunek dla tych dwojga, walczących pod słońcem i nazywających rzeczy po imieniu, steroryzował wszystko. Tylko jakaś starsza panna wysłała służącą do Dulskiej z żądaniem, aby położyła koniec tym awanturom. Dulska wydelegowała stróża i ten nieśmiało zażądał, ażeby Matylda Sztrumpf udała się z załatwianiem swych kwestyj spornych w głąb apartamentu.
— Was denn? — wrzasnęła kokotka.
— Bo proszę wielmożnej pani, pani gospodyni kazała powiedzieć, że to wstyd, bo to przecie stary człowiek, a pani tak nim poniewiera, że aż ludzie...
Lecz nie mógł skończyć, bo Matylda Sztrumpf przyskoczyła do niego z pięściami:
— A pani gospodyni co się wtrąca! — wrzasnęła. — Niech pilnuje swego tłustego brzucha i swego strizzi synalka! Mnie wolno mit dem Mann treiben, was ich will. Es ist mein Vater!!!
Po tem tryumfalnem wyznaniu blada twarz Dulskiej ukryła się poza firankami, zdobiącemi drzwi kuchni. Jak szalona, pobiegła Dulska przez mieszkanie i natknąwszy się na rozwalonego na kanapie Zbyszka, przeklęła go silnie i solidnie do ósmego pokolenia.
Ale to nic nie pomogło. Zbyszko zadartych nóg nie opuścił, a kokotka dalej hulała po ganku, wypełniając na swój sposób czwarte przykazanie.
Wszystko to jednak nie było niczem w porównaniu z tem, co się dalej stało.
Oto kokotka sprowadziła do siebie dziecko.
Ową „dziecinę“, bawiącą na wsi.
Był to mały chłopak, mający około czterech lat, nędzny i chudy, odziany mimo upału w aksamitne ubranie.
Lecz gdy dziecko to pierwszy raz pokazało się na ganku, cała kamienica i przyległe domy po kraje Łyczakowa, zaszemrały, jak w ulu.
Oto — dziecko to było czarne.
Tak jest. Twarzyczka, rączki, nagie łydki, wysuwające się z pod czerwonych skarpetek, były czarne. Nie tą wspaniałą czarnością prawdziwych murzynów, ale ciemno-kawowe, dostatecznie jednak świadczące o egzotycznem pochodzeniu ojca. Ogromne oczy świeciły zdaleka białkami. Coś z małpki, coś z człowieka, uczepionego u prętów ganku pokornie i cicho.
Dziwny smutek, płynący ze źrenic ouistiti, zdychających w złoconej klatce.
I trzepoczący się w tej ciemnawej osłonie, zagadkowy, łagodny, sponiewierany duch...
To wszystko zawisło nagle wśród szczebli ganku kamienicy Dulskiej.
Gdy sługi zaraportowały o tem zjawisku pani gospodyni, zdawało się, że uderzył w nią grom niebieski.
Wszystko, co do tej chwili kokotka wyprawiała, zdawało się niczem w porównaniu z tym ostatnim faktem.
Murzyńskie dziecko!...
Okropność!
Plama czarna, niezmyta, na bieli kamienicy.
Dulska przestała jeść, sprzątać, kłócić się, przeklinać. Chodziła, coś sumując, coś ważąc. Czuła bezdenną śmieszność, ściągniętą przez pojawienie się małego murzynka w jej kamienicy. Wiedziała, że przechodzący ulicą mieszkańcy okoliczni przystają i spogladają ciekawie, radzi ujrzeć „to czarne“ — bodaj przez szyby. I dzień, w którym na balkonie od frontu pojawiło się małe czarne murzyniątko, przylepione do misternej balustrady, był dla Dulskiej dniem strasznego smutku i rozpaczy. To był afisz kamienicy, sto razy gorszy, niż gumy i automobile, zajeżdżające obecnie zupełnie jawnie przed bramę.
To była publika nad publiki, niebywała, cyrkowa i potworna.
Dulska chodziła, jak nieprzytomna. Sława bytności murzyńskiego potworka rozszerzała się coraz bardziej. Zbyszko w przystępie dobrego humoru zapowiedział, iż prawdopodobnie a maluczko w miejscowem Nouveau Siècle’u pojawi się aktualny rysunek, wyobrażający kamienicę Dulskich z murzynkiem na głównym balkonie.
Dulska uwierzyła i zapadła jeszcze w większą rozpacz.
Dzieje czarnego dziecka Matyldy Sztrumpf były smutne i krótkie. Powstało z zachwytu cake-walk’a i było, jak cake-walk, giętkie, niewyraźne i odrażające. Obecnie całe wieczory spędzało same w ciemnicy apartamentu Matyldy, która o zmierzchu znikała wystrojona i szumiąca. Stary żyd gasił światło i, zamknąwszy drzwi na klucz, szedł w świat, aby powrócić późno w noc. W mieszkaniu pozostawało małe murzyniątko, trwożne i nieszczęśliwe.
I pewnej nocy zbudziło się, leżąc na dywanie salonu. Zbudził je może promień księżyca, może skurcz serca, może głód, może jakiś powiew melancholii od szerokich łanów, na których szum jeno cukrowa trzcina i błyszczą zgięte plecy, czarne i lśniące.
Coś zbudziło małą czarną istotkę.
Porwało się na klęczki.
Zabłysły białka.
Murzynię zawyło.
Och! jak żałośnie.
Coś z psa bezdomnego, coś z prymitywnego człowieka, nawołującego na pomoc...
Nie słyszał przecież nikt, bo salon Matyldy Sztrumpf graniczył ścianą z łazienką i kuchnią młodego małżeństwa.
Nie słyszał nikt, tylko jedna istota.
Kucharka owego małżeństwa, dewotka, która już od wielu lat ze skradzionych na „koszykowem“ pieniędzy wykupywała małe Chinczyki, Murzyny i inne egzotyczne czupiradełka, złożone z ciała i duszy.
Syn Matyldy Sztrumpf nie dawał spokoju Magdalenie Onyżek. Wzdychała ciężko, patrząc na tę nie ochrzczoną może głowę. Gdy w nocy przez cienką ścianę posłyszała skowyt dziecka, w jednej chwili ogarnęła sytuacyę, wyskoczyła z łóżka i, odziawszy się, wypadła na ganek.
wnętrza. Szybko odnalazła dziecko, pochwyciła je na ręce zaniosła do swojej kuchni.
Tam zapaliła lampę, napoiła dziecko mlekiem i nawzdychawszy się nad niem i nakręciwszy głową, zaczęła przygotowywać mu legowisko.
— Czarne, ale przecie człowiek i stworzenie boże!
Lecz to krzątanie się Magdaleny Onyżek posłyszała jej pani. Zaintrygowana, powstała z łóżka i cicho udała się do kuchni.
Sprawa tem się pogarszała, że młoda pani była w poważnym stanie.
Nastąpiła więc serya okrutnych niepewności co do koloru spodziewanego infanta.
Ponieważ — bowiem — istnieje „zapatrzenie“.
Podniósł się wielki wrzask i oburzenie w całej kamienicy. Wszyscy zwrócili się przeciw Dulskiej, która tolerując u siebie podobne skandale, wywołuje katastrofy.
Dulska uczuła, że musi wystąpić.
I wystąpiła.
Dopadła kokotkę na ganku, gdy ta wietrzyła swe koronki i cud swego ciała.
Wspaniale i z całą godnością, błyszcząc w świetle rozżarzonego lipcowego słońca, pani Dulska żądała od Matyldy Sztrumpf: usunięcia małego murzyna z kamienicy.
I cofnęła się na próg swej kuchni, czekając.
Wszędzie drzwi i okna były napozór zamknięte, tylko przez szpary liczni byli słuchacze. Jedynie żona konduktora odważnie wyszła na dziedziniec, w bramie praczka, Maryanna Zygmuś, i stróż, filozoficznie oparty o miotłę.
Pani Dulska przygotowała się na straszną walkę.
Lecz nadspodziewanie Matylda Sztrumpf była tego dnia łaskawie usposobiona.
— Ja chcę, żeby pani tego dziecka nie trzymała u siebie...
— Was?
Pani Dulska powtórzyła swe żądanie.
— Was?
Pani Dulska stała się purpurową.
Kokotka zaniosła się od śmiechu. Tego pani Dulska się nie spodziewała. Postąpiła bliżej. Słowa jej więzły w gardle mimo to mówić zaczęła:
— Ja chcę, żeby pani tego dziecka nie trzymała u siebie.
Kokotka ramionami wzruszyła.
— A ja chcę, żeby pani także swojego syna nie trzymała u siebie!
Dulska się zakrztusiła.
— Jak pani śmie równać mego syna z tą swoją poczwarą! Mój syn jest uczciwie, ślubnie urodzony, nie jak to coś...
Kokotka była cudowna w swej obojętności.
— Ach, das ist ganz egal. Ale mój syn, choć czarny, nie będzie nigdy so ein Lump, so ein Strizzi, jak ten pani...
Tu żona konduktora uznała za stosowne przyjść w sukurs swej gospodyni:
— Doprawdy, że to szkandał takie coś! — zaczęła wołać piskliwym głosem, — niedość że zgorszenie na całą ulicę, ale jeszcze taką zacną kobietę obraża...
Tu Matylda Sztrumpf zaczęła się czuć wzburzona. Przechyliła się przez ganek, spojrzała na dziedziniec i splunęła artystycznie.
Poczem wyzionęła po niemiecku całą masę słów, z których ani Dulska, ani żona konduktora, ani praczka nie zrozumiały ani słowa, ton jednak i napięcie nerwowe nie dozwalały wątpić, że były to wielkie i trudne do odpuszczenia obrazy honoru.
Rezultatem była skarga sądowa, którą pani Dulska wniosła przeciw lokatorce swej, Matyldzie Sztrumpf, prywatyzującej, z powołaniem na świadków: męża swego Felicyana, pani Zofii Oderwanek, lokatorki, Maryanny Zygmuś, praczki, i stróża, Jakóba Czarnoryjskiego.
I oto dla czego pani Dulska wśród tygodnia (wbrew tradycyi) szykuje dla siebie i dla Felicyana czystą bieliznę, wzdychając przytem ciężko.
