Kordecki (Kraszewski, 1852)/Tom piérwszy/XI
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Kordecki |
| Podtytuł | Powieść historyczna |
| Wydawca | Józef Zawadzki |
| Data wyd. | 1852 |
| Druk | Józef Zawadzki |
| Miejsce wyd. | Wilno |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tom piérwszy Cały tekst |
| Indeks stron | |
Na czwartek xiądz Kordecki uroczyste zapowiedział nabożeństwo przed ołtarzem Najświętszéj Orędowniczki; kościół i kaplica przedstawiały obraz dziwnéj piękności, godzien owych czasów. Myśl męczeństwa jak jasna aureola opromieniała głowy starców, dzieci, niewiast i żołnierzy pod sklepieniem kościelném zgromadzonych. Gorące były modły wszystkich, jak zwykle w chwili niebezpieczeństwa; na większéj części twarzy osiadał przestrach chwilami i łzy z powiek wyciskał; jedni krzyżem leżeli, drudzy klęczeli w pokorze, inni jakby ust otworzyć nie mogli, siedzieli na ziemi z głowami spuszczonemi, w ogłupieniu i otrętwieniu, które chwilami przerywała krótka natchniona modlitwa.
Wśród ciszy wznosił się z choru głos zakonników, śpiéw chwały, i jak wstęga rozwijał splotami jasnemi w powietrzu; dzwony biły radośnie, muzyka brzmiała, kadzidła sinemi kłęby leciały pod sklepienia... a szmer modlitwy z westchnieniem zmięszanéj w przestankach śpiewu, szumiał jak las stary o wschodzie słońca.
Wtém xiądz Kordecki wszedł na kazalnicę, pomodlił się i odezwał słowami pisma świętego:
„Melius est nos mori in bello, quam videre mala gentis nostrae et Sanctorum, sicut autem voluntas fuerit in coelo, sic fiat...“
Nie był to mówca owych czasów, napuszony i wyuczony; ale natchniony kapłan którego wymowa płynęła z serca strumieniem wezbranym; to też gdy zagrzawszy oziębłych, głos wzniósł do Matki Najświętszéj z błagalną modlitwą, do krwawych ran Jéj Syna, wszechmocność Bożą, wielkość i potęgę Pana panów malując, schylone głowy dźwignęły się wszystkie i zabiły serca... Żołnierze uczuli się mężnémi przeciwko tysiącom, starcy odmłodnieli odwagą, siła klasztorna wydała się w oczach wszystkich olbrzymią, bo ją zwiększyły zastępy aniołów, i nadzieja napełniła dusze zwątpiałych.
Po Mszy nastąpiły suplikacje, te wołania strapionych tak wymowne a tak proste, których najwyszukańsza nie zastąpi modlitwa, rozległ się kościół powtarzaniem: Święty Boże! Święty mocny! Święty a nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami!
I ze wszystkiego nabożeństwa, te może najgoręcéj odśpiéwane zostało; kapłan wziął z ołtarza wystawiony Przenajświętszy Sakrament, rozstąpił się lud, panowie Zamojski i Czarniecki ujęli celebrującego pod ręce i processja poszła ku drzwiom kościelnym, a za nią falą potoczyli się wszyscy....
Tak w powolnym pochodzie ze śpiewem, wśród bicia dzwonów i odgłosu uroczystéj tłumu modlitwy, do koła murów obniesiono Monstrancję, zakréślając nią jakby czarowny pas, który miał bronić Częstochowéj. Ilekroć zbliżali się do dział, które zimne jeszcze paszcze zwracały na pustą okolicę, do kupy broni, kul i bomb, stawali wszyscy, kapłan występował i święcił te narzędzia śmierci, w Imię Boga zastępów.
Piękny to był obrzęd i widok wspaniały, któremu słońce jesienne wychylając się z za chmur towarzyszyło promieniem jasności, z góry także zdając się błogosławić wierze téj garści ludu, co w ciasnych murach miała się bronić stokroć potężniejszemu nieprzyjacielowi.
Była to uroczystość jedyna, i równie z mową przeora podniosła ducha w oblężonych; bo on ją także obmyślił. Jeszcze się nie skończył obchód, gdy nagle wszystek lud zastanowił się poglądając w stronę Częstochówki.
Wojsko szwedzkie zajmowało w téj chwili wioskę i poczynało rozsiewać się po wzgórzach, zapełniając jakby mrówiskiem ruchomém przed chwilą puste jeszcze drogi i pola. Na ten widok krzyk się wyrwał z piersi wszystkich; wszyscy poklękli, a Kordecki rozpoczął śpiéwać:
Te pokutne wyrazy znalazły odgłos w sercach wszystkich; każdy uczuł, że ma co złożyć przed Bogiem i śpiewał gorąco przejęty. Orszak wśród bicia wszystkich dzwonów i odgłosów muzyki towarzyszącéj pieśni, powoli zsunął się nazad do kościoła, gdzie się miało dokończyć nabożeństwo.
Wszyscy rozeszli się wkrótce, jedni do mieszkań, drudzy w dziedzińce, inni na mury; a Kordecki spieszył rozstawiać ludzi, opatrywać działa, polecać jednym czujność, w drugich wlewać odwagę, weselem swém, pogodą twarzy i męztwem zbrojąc wszystkich.
Widok z murów był zajmujący i ożywiony; szwedzkie wojsko jak szarańcza rozsypało się u podnoża góry i obejmowało ją zewsząd. Widać było proporce z trzema koronami i cyframi Karola Gustawa, halabardy połyskujące, pierzaste kapelusze szwedów, wodzów na koniach w błyszczących zbrojach i jasnych sukniach galonowanych, przy nich towarzyszących im dla rozpoznania miejsca polaków, którzy powolniéj i jakby gwałtem ciągnieni, szli okiem przerażoném poglądając na Jasną-Górę. Po drogach wlokły się działa, prochy, wozy z namiotami i kulami; wiatr powiewający z téj strony, krzyk nawet gawiedzi i odgłosy trębaczy niekiedy do twierdzy donosił. Jakaś kupka jezdnych objeżdżała i opatrywała mury zdaleka, opasły szwed jéj przewodniczył, kilku innych jechali za nim....
Polacy stanęli obozem opodal ku miasteczku i oddzielili się widocznie od wojsk Karola Gustawa. Tymczasem Szwedzi już opanowywali Częstochówkę i od południa leżący folwark klasztorny zajęli w oczach Kordeckiego.
— Dałbym do nich ognia, — rzekł pan Zamojski.
— Nie, — odpowiedział przeor, — piérwszym nam kroków nieprzyjacielskich rozpoczynać nie przystoi, niech oni zaczną, a na nich spadnie krew przelana.
Wtém gwałtownie dobijać się zaczęto do wrót: furtjan przybiegł z doniesieniem, że Polak jakiś, poseł od Millera z listem przybył.
— Wpuścić go, — rzekł Kordecki, a sam pospieszył do bramy piérwszéj.
Tu wąsaty towarzysz z chorągwi Gołyńskiego wręczył mu list dowódzcy, a zarazem przyszła wieść, że Szwedzi w folwarku klasztornym, zabili rządzcę tamtejszego Jana Konopskiego. Był to piérwszy krok nieprzyjacielski.
— A zatém xięże przeorze dobrodzieju, cognoscimus inimicos, — rzekł pan Zamojski, niech się nam nie uwijają tak blizko pod nosem, za odpowiedź dać ognia.
— Słuszna, — rzekł Kordecki, — oni piérwsi niewinną krew przeleli, i wstępując na mury, krzyżem wielkim przeżegnał działa, wołając:
— W Imię Boże!
Na to hasło, wydano rozkaz wystrzału i piérwszy grzmot dział rozległ się jak grom silny po dolinie; kule przeszyły powietrze, a gdy dym nieco opadł, ujrzeli, stojący na murach, popłoch który w Szwedach zrobili; Millerowscy bowiem wcale się tak śmiałéj niespodziewali zaczepki.
Ogień działowy nieprzerwanie aż do oczyszczenia Jasnéj-Góry z nieprzyjaciela trwał ciągle, i wśród huku wystrzałów czytano list Millera. List to był widać jeszcze pisany w nadziei łatwego i rychłego poddania się klasztoru, tchnął niby radą przyjazną, a groził zdaleka tylko. Rozkazywał Miller natychmiast wysłać do siebie zakonników dla traktowania o warunki, oznajmując, że przybył zająć Częstochowę na imię Karola Gustawa. Obiecywał łaskę swego króla, poszanowanie świętości, wiary obrzędów, własności wszelkiéj; „lecz jeśli, kończył, opierać się będziecie śmieli, gdy już cała Polska zajęta, będę zmuszony nastąpić na was siłą i wówczas biada wam. Życzę raczéj nie myśléć nawet o oporze próżnym.”
Przeor z uśmiéchem złożył odczytawszy list na stole.
Wtém wprowadzono dwóch z komendy Gołyńskiego Polaków, przysłanych od Jenerała z prośbą, aby ognia dawać przestano i umówiono się o zawieszenie broni. Oznajmił o nich brat Paweł furtjan, który ich chwilę poprzedził.
Brat Paweł, pokornie wchodzący na zgromadzenie, był jednym z najżarliwszych, choć najmniéj znaczących członków zakonu; prawdziwie powołany do niego, z nizkiego stanu wyszedłszy, pracował i modlił się z taką gorliwością, na jaką tylko natchnieni prostaczkowie zdobyć się mogą. Mały, niepozorny, czarniawy, ale silny i krzepki i zawsze gotów do pracy, dopełniał i obowiązków stanu i nakazów przełożonego z zapałem nadzwyczajnym. Cały dzień przy robocie, nigdy nie stęknął ani się zniecierpliwił, a Przeora uważając za świętego, czcząc go jak wyższą od siebie istotę, gdy mu sił zabrakło, gdy na duchu podupadał, szedł do niego i dla pokrzepienia prosił o ojcowskie błogosławieństwo. Nikt nad brata Pawła nieustanniéj nie nosił włosiennicy, i gdy inni ją tylko na Adwent i wielki Post chowali, on ani jéj, ani paska żelaznego, do snu nawet nie zrzucał; noce pędził klęczący, dnie na pracy ciągłéj, w posługach ostatnich, które mu były najmilsze, z rozrzewnieniem oczekując dnia, gdy go osądzą godnym wyniesienia z braciszka na dostojność kapłana. Takim był brat Paweł, wzór tych prostaczków świętych, których jako skromnych pracowników w winnicy Pańskiéj, tylu zapisały karty dziejów zakonnych w Polsce.
Wszedł on do sali i ze skrzywioną kwaśną twarzą wymienił dwóch Polaków przybyłych, a na rozkaz przeora drzwi im széroko otworzył, sam oddalając się spiesznie.
Dwaj panowie towarzysze weszli z rumieńcem na twarzy, zafrasowani widocznie i zmięszani swém położeniem. Oba byli lat średnich, jeden rodem z Wielkiéj Polski, znać wojak od młodu; drugi nowy jeszcze, w piérwszém polu, trzymał się za panem bratem i nastawiał tylko miną, niewiele wiedząc jak sobie dać rady.
Przeor przyjął ich okazując zadziwienie:
— Kochani panowie! — rzekł, — a cóż to ja widzę? Polaków z Najświętszą Panną Częstochowską wojujących! czyście katolicy?
— Katolicy jesteśmy, — odpowiedział odważniejszy, — i Bóg widzi jak nas to boli, że ze szwedem tu przybyliśmy; wojować wcale nie myślemy, ani wojującym pomagać, ale stać musiemy.
— Taki to skutek płochego rzucania się, — zawołał Kordecki, — przystaliście do szweda, a szwed was na matkę prowadzi.
— Nie zapomnieliśmy czci winnéj miejscu świętemu, wielebny ojcze, — rzekł znowu piérwszy — i wojować nie myślemy, uchowaj Boże...
To więc z zimną krwią i założonémi rękoma patrzéć będziecie, jak z nami Szwedzi borukać się będą?
Towarzysz westchnął.
— Wstyd, wstyd, — dodał przeor, — mało wiary w nas! opuściliście ojca-króla, porzuciliście sprawę ojczyzny-matki, związaliście się z najezdnikami, jacyżeście synowie téj rzeczypospolitéj?
Wielkie widać było pomięszanie na twarzach posłów, gdy drugi bełkocząc począł prosić o zawieszenie broni, niewiedząc już z któréj beczki zacząć.
Kordecki spojrzał na Zamojskiego, który obok siedział, i do mowy gotować się zdawał; na Czarnieckiego potém, który tarł łysinę i wąsy targał niecierpliwie.
— Niechże panowie szwedzi ustąpią z folwarku, — odparł po chwili, — a my ognia dawać przestaniemy.
Spojrzeli po sobie towarzysze, jakby się radzili kto z nich pójdzie, i młodszy oddalił się szybko; drugi pozostał użalając się na swój los i położenie Polaków, usiłując przemówić do przytomnych i zbratać się z niémi; ale napróżno, bo wszyscy od niego jak od zapowietrzonego się usuwali.
Przeor jednak przyjął go jak przystało i kielichem i miską; aż i drugi powrócił z oznajmieniem, że Miller z folwarku ustępować nie myśli.
— Wola wasza, więc i ja nie ustąpię i strzelać każę, — odpowiedział przełożony i tém ich pożegnał.
Posłowie odeszli smutni i przejęci; sumienie odzywało się do nich grożąc, zbudzone raz piérwszy słowami Kordeckiego.
Działa grzmiały do nocy.
