Kraków. Przewodnik dla zwiedzających z planem miasta/całość
| <<< Dane tekstu | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Kraków | |
| Podtytuł | Przewodnik dla zwiedzających z planem miasta | |
| Wydawca | Krajowid | |
| Data wyd. | 1936 | |
| Miejsce wyd. | Kraków | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
| |
| ||
| Indeks stron | ||
|
KRAKÓW
.png) PRZEWODNIK
dla ZWIEDZAJĄCYCH
= z PLANEM MIASTA =
TREŚĆ:
Informacje ogólne:
Komunikacja:
Miejsca godne zwiedzenia. Przewodnik dla zwiedzających Kraków i okolicę, wycieczka w Tatry (Zakopane — Morskie Oko) i wycieczka w Pieniny. Informator handlowy:
Część czwarta. .png) Barbakan i Brama Florjańska. KRAKÓW
Według legendy książę Krak, około IX. w. założył gród Kraków. Od początku XVII w. zaczął się upadek. W r. 1609 przeniesienie stolicy przez Zygmunta Wazę do Warszawy. W r. 1655 najazd Szwedów zniszczył Kraków prawie doszczętnie. Przyczynił się do tego późniejszy najazd Rakoczego i straszliwa zaraza panująca pod koniec w. XVII. W r. 1702 ponowny najazd Szwedów, później przez cały wiek trwające przemarsze wojsk saskich, szwedzkich i rosyjskich, jak również liczne zarazy i pożary spowodowały, że Kraków doszedł do ruiny i pod koniec XVIII w. liczył zaledwie 9 tys. mieszkańców. ⬥⬤⬥
CZĘŚĆ I.
INFORMACJE OGÓLNE
Krakowie sławny... stolico (Anonim 17 w.).
.png) Dworzec kolejowy i ulica Lubicz. Informacje ogólne:
Domy wycieczkowe:
Miejski Dom Wycieczkowy, Al. 3-go Maja, tel. 181-80. Hotele — Restauracje — Kawiarnie — Cukiernie:
patrz część V. pod odpowiednie branże. Teatry:
Teatr M. im. J. Słowackiego, pl. Św. Ducha. Kino-Teatry:
Kino „Adrja”, ul. Starowiślna 21, tel. 173-05. Sale koncertowe:
Stary Teatr, ul. Jagiellońska 1, tel. 114-85. Główne władze, urzędy, szkoły i instytucje.
Akademja Górnicza, Al. Mickiewicza 30. Pogotowie Ratunkowe, ul. Potockiego 19, tel. 111-11. Konsulaty.
Austrjacki, ul. Kopernika 6, tel. 152-60. Najważniejsze towarzystwa naukowe i oświatowe.
Polska Akademja Umiejętności, ul. Sławkowska 17. Bibljoteki i archiwa.
W bibljotekach i archiwach można swobodnie studjować po porozumieniu się z dyrekcjami. .png) Ulica Florjańska z widokiem na kościół Marjacki KOMUNIKACJA.
Komunikacja kolejowa:
Dworzec Główny i Zachodni, pi. Kolejowy, tramwaj nr. 1 lub 5. Informacje, tel. 121-08. Ważniejsze połączenia poc. posp. Gdańsk via Poznań 14 godz., Katowice 1 i pół godziny, Lublin dziesięć godzin, Lwów 5 i pół godz., Łódź 5 i pół godz., Poznań 8 godzin, Warszawa 7 godzin, Wilno via Warszawa — 15 godz., Zakopane — 4 godziny.
Komunikacja lotnicza.
Lotnisko Kraków Rakowice, tel. 125-45, autobus nr. XIV. Połączenia: Lwów 3 godziny, Wiedeń 3 godziny — Warszawa 2 i pół. Informacje: Biuro Miejskie, ul. Szpitalna 32, tel. 132-32.
Komunikacja autobusowa.
Linje autobusowe łączą Kraków, ze wszystkiemi najważniejszemi miastami prowincjonalnemi województwa krakowskiego i kieleckiego. Dworzec autobusowy mieści się na pl. św. Ducha 4; informacje: tel. 137-17.
Linje tramwajowe.
Nr. 1. Dworzec kolejowy — Rynek Gł. — Stary Most. Nr. 2 — Rynek Główny. — Park Krakowski — Łobzów. Nr. 3. Dworzec Towarowy — Rynek Podgórski — Podgórze Bonarka. Nr. 4. Rynek Gł. — Park Jordana. Nr. 5. ul. Mogilska — Poczta Gł. — Salwator. Nr. 6. Rynek Podgórski — Rynek Gł. — Salwator. Nr. 8. Cmentarz Rakowicki — Poczta Gł. — Salwator. Bilet od osoby dorosłej 25 gr.
Linje autobusowe podmiejskie.
Prowadzą do: Borku Fałęckiego, Bronowic, Dąbia, Grzegórzek, Kobierzyna, Lasu Wolskiego, Panieńskich Skał, Piasków W., Prądnika, Prokocimia i Zakrzówka.
Taksówki i dorożki.
Postoje we wszystkich ważniejszych punktach miasta. Opłata przy taksówkach według taksometru, przy dorożkach według taryfy na każdym pojeździe umieszczonej. Posłańcy.
Posłańcy w czerwonych czapkach, należący do Stowarzyszenia, stoją zawsze na dworcu kolejowym i w Rynku gł. przy narożnikach ul. Florjańskiej, Szczepańskiej i Szewskiej. Opłata według umowy.
Poczta, telegraf, telefony.
Urząd Pocztowy i telegraficzny Nr. 1. (Poczta Główna), ul. A. Potockiego 20, — Nr. 2. pl. Kolejowy 4, — Nr. 4. ul. Podwale 3, — Nr. 5. Rynek Kleparski 15. — Nr. 6. ul. Augustjańska 20, Nr. 7. pl. Bernardyński 1, — Nr. 9. ul. Kujawska 22, — Nr. 10. ul. Kościuszki 60, Nr. 11. ul. Dębowa 21, — Nr. 12. ul. Chodkiewicza 10, Nr. 13. ul. Cystersów 20, — Nr. 14. ul. Zamojskiego 4, — Nr. 15. ul. Dworzec 6. MIEJSCA GODNE ZWIEDZANIA.
Barbakan zwiedzać można w letnich miesiącach od godz. 10 — 13, w zimowych za zgłoszeniem w kancelarji Muzeum Narodowego. — Wstęp 50 gr.
Bibljoteka Jagiellońska, św. Anny 12, tel. 101-36, we czwartki od 9 — 12.
Muzeum Narodowe, dyrekcja, Rynek-Sukiennice, telef. 101-68.
Oddziały:
I. Galerja sztuki współczesnej w Sukiennicach, codziennie od 10 — 14, wstęp 1 zł.
II. Muzeum im. hr. Hutten Czapskiego, ul. Piłsudskiego 10, tel. 105-19, środy, niedziele i święta, od 10 — 14, wstęp 1 zł.
III. Dom Jana Matejki, Florjańska 41, tel. 127-27, codziennie od 10— 14, wstęp 1 zł.
IV. Oddział im. Feliksa Jasieńskiego, ul. Szczepańska 11, codziennie od 10 — 14, wstęp 1 zł.
V. Oddział im. Erazma Barącza, ul. Karmelicka 51, środy, niedziele i święta od 10 — 14, wstęp 1 zł.
Muzeum XX. Czartoryskich, ul. Pijarska 6, tel. 100-60, wtorki i piątki o 10, 11 i 12, wstęp wolny po porozumieniu się z dyrekcją.
Muzeum Etnograficzne, Wawel, wstęp za zgłoszeniem się w dyrekcji 50 gr.
Muzeum Archeologiczne P. A. U., ul. Sławkowska 17, codziennie od 10 — 13, wstęp 50.
Muzeum fizjograficzne P. A. U., ul. Sławkowska, codziennie od 13 — 15, wstęp wolny.
Muzeum Sztuki U. J., Gołębia 24, wstęp po porozumieniu się z dyrekcją.
Muzeum Przemysłowe, ul. Smoleńsk 9, tel. 136-82, niedziele i święta od 10 — 13, wstęp 1 zł.
Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych, pl. Szczepański 4, tel. 100-08, codziennie od 10 — 14, wstęp 1.50 zł.
WAWEL. Groby królewskie, Skarbiec i Kaplice Katedry, codziennie od godziny 10 rano aż do zmroku z wyłączeniem czasu, w którym odbywają się nabożeństwa, wstęp do grobów i Skarbca po 1 zł., na Wieżę Zygmunta po 25 gr. Dla wycieczek wydaje zniżki Zarząd Katedry. Zamek królewski od 9 — 14, wstęp 1 zł., w niedziele i święta 50 gr. Zniżki wydaje Kancelarja Zarządu.
Wieża Marjacka, Rynek Gł., w letnich miesiącach od 10 — 13, w zimowych za zgłoszeniem w kancelarji Muzeum Narodowego, wstęp 50 gr., dla dzieci 25 groszy.
Wieża Ratuszowa, Rynek gł., w lecie od 10 — 11, w porze zimowej za zgłoszeniem w kancelarji Muzeum Narodowego, wstęp 50 gr.
Związek Artystów-Plastyków (Salon Sztuki) plac św. Ducha 5, w dnie powszednie od 10 — 18, w niedziele i święta od 10 — 14, wstęp wolny.
CZĘŚĆ II.
PRZEWODNIK DLA ZWIEDZAJĄCYCH
„Spojrzyj na miasto! Widzisz jak niby skrzydła orle rozciąga nad Wisłą swe wielkie przedmieścia. Kolebka starej Rzeczypospolitej! grobowiec naszych bohaterów! Rzym słowiański!“ (Mickiewicz)
.png) Teatr Miejski i kościół św. Krzyża. Po opuszczeniu dworca kolejowego udajemy się ku dobrze widocznym przed nami drzewom plantacji miejskich. Sąsiaduje z teatrem mały średniowieczny kościół św. Krzyża, jeden z największych zabytków Polskiej architektury ceglanej. Zbudowany około r. 1300, zachował do tąd swój pierwotny czysty styl gotycki.
Z pod teatru wracamy na planty i idąc wzdłuż pozostałych na tem miejscu dawnych murów miejskich dochodzimy do Barbakanu i Bramy Florjańskiej, które dawniej stanowiły jeden kompleks obronny, połączony ze sobą korytarzem. Obecnie Na północ od Barbakanu rozciąga się obszerny plac Matejki, a na nim w pośrodku — Pomnik Grunwaldzki dzieło A. Wiwulskiego, — ofiarowany miastu przez I. Paderewskiego w 500 rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem. Nieco dalej kościół św. Florjana, patrona Kleparza, niegdyś odrębnego miasta, zał. przez Kazimierza Wielkiego. Fundowany w r. 1184, jest obecnie budowlą późno barokową o wnętrzu rokokowem. Brama Florjańska, nakryta barokowym hełmem, posiada wewnątrz małą kapliczkę M. Boskiej. Nad bramą, od strony barbakanu, znajduje się tarcza herbowa z nowym orłem piastowskim, po stronie przeciwnej, płaskorzeźba barokowa z św. Florjanem. W murach otaczających bramę, znajdują się jeszcze trzy inne niedawno odnowione baszty: passamoników, stolarzy i cieśli. W zachodniej części tych murów, dawnym arsenale miejskim i przyległych kilku kamienicach, mieści się Muzeum Czartoryskich..png) Arkady Sukiennic i kościół Marjacki Przez Bramę Florjańską wchodzimy w ulicę tej samej nazwy. Tu pod nr. 41 mijamy dom Jana Matejki, będący obecnie własnością miasta i idziemy pod dobrze od samej bramy widoczny Sąsiaduje z kościołem Marjackim od strony wschodniej, Kościół św. Barbary, zbudowany ok. r. 1400 w stylu gotyckim o wnętrzu przebudowanem później w okresie baroku. Z bardziej interesujących dzieł sztuki posiada kościół, cudami słynący obraz M. Boskiej z Jurewic na Ukrainie, rzeźbę gotycką z XV w. M. B. Bolesnej oraz obraz T. Dolabelli Madonną ze św. Stanisławem i św. Alojzym. Obok wejścia na lewo, kaplica cmentarna z grupą Chrystusa w Ogrojcu pochodzi z pracowni Wita Stwosza.
.png) Rynek — pomnik A. Mickiewicza. Po zwiedzeniu kościoła Marjackiego udajemy się na Większość kamienic otaczających Rynek, to stare domy mieszczańskie lub pałace szlachty i tak: Nr. 6 „szara kamienica”, Nr. 7. Montelupich, Nr. 8. Bonerów, Nr. 9. pamiętna weselem Maryny Mniszchówny z Dymitrem Samozwańcem. Nr. 10. niegdyś Wierzynka, Nr. 10. pałac „pod Baranami” gościł wielokrotnie książąt i monarchów. Nr. 34. pałac Spiski, Nr. 35. Krzysztofory obecnie wł. Rządu polskiego, Nr. 45. gdzie mieszkał T. Kościuszko jako kapitan inżynierji, Nr. 47. niegdyś Salomonów i Bonerów.
Z Rynku wchodzimy w ul. Grodzką. Doszedłszy do placu Dominikańskiego (pierwsza przecznica na lewo) kierujemy się pod znajdujący się tam W pierwszej przecznicy po stronie lewej (ul. Poselskiej) widzimy kościół św. Józefa (P. P. Bernardynek) fundowany w XVII. w. przez Biskupa Zadzika. Kościół ma wnętrze barokowe.
Idąc, mijamy pod Nr. 52 dawny gmach pojezuicki, obecnie siedzibę Sądu Apelacyjnego i przychodzimy pod Idąc ku Wawelowi mamy po prawej ręce ul. Kanoniczą, która dotąd w całej pełni zachowała swój dawny charakter. Godne uwagi przy tej ulicy są domy: nr. 18 z renesansowym portalem i arkadowem podwórzem, nr. 19 dom św. Stanisława z fasadą z XVIII w. w stylu klasycyzującym, nr. 21 kamienica dziekańska z arkadowem podwórzem, ozdobionem tarczami herbowemi biskupów, nr. 25 dom Długosza, w którym to mieszkał wielki historyk. Na ścianie domu od strony Wawelu obraz M. Boskiej, uszkodzony 16 kulami za konfederacji Barskiej, a dalej tablica erekcyjna ze zburzonego na Wawelu domu Psałterzystów. .png) Wawel. Wawel. Już w połowie X w. wzgórze Wawelu było siedzibą księcia. Stały na nim wówczas zabudowania drewniane, a pomiędzy niemi, niedawno odkopana kamienna rotunda ś.ś. Feliksa i Adaukta. Bolesław Chrobry wybudował na wzgórzu pierwszą katedrę, a późniejsze walki po śmierci Bolesława Krzywoustego pomiędzy pretendentami do tronu sprawiły, że siedziba Senjora przemieniła się w obronną twierdzę. W epoce upadku Rzeczypospolitej znaczenie Wawelu — który za Jagiellonów, doszedłszy do najwyższego rozkwitu, stał się siedzibą godną monarchów wielkiego państwa, zaczęło powoli upadać. — Po skreśleniu Polski z kart Europy, Wawel został zajęty przez wojska obce i wówczas nastąpił okres jego największego zniszczenia. .png) Katedra, której budowę, jako trzeciej z rzędu, rozpoczął w r. 1320 biskup Nankier, dokończył budowy Kazimierz Wielki. W planie przedstawia się katedra jako trzynawowy kościół z transeptem i obejściem oraz szeregiem kaplic po bokach. Od strony portalu wznoszą się na katedrze dwie wieże: wyższa zwana zegarową i niższa wikaryjską. Trzecia zaś wieża zwana Zygmuntowską, była pierwotnie basztą. Przy głównem wejściu do katedry wiszą po stronie lewej olbrzymie kości zwierząt przedpotopowych. Drzwi wejściowe z literą K. (Kazimierza Wielkiego) pochodzą z czasów tego króla. Środek kościoła zajmuje kaplica św. Stanisława, w stylu barokowym, której fundatorem był biskup Szyszkowski. Stojącą na ołtarzu wspaniałą srebrną trumnę wykonał w r. 1671 złotnik gdański Piotr van Rennen. Jest to już z kolei czwarty sarkofag, w jakim pomieszczono drogocenne relikwje Patrona Polski. Przed kaplicą po stronie lewej pomnik Wład. Warneńczyka (dzieło A. Madejskiego z r. 1906), po stronie prawej grobowiec Władysława Jagiełły z czerwonego marmuru w kształcie tumby, z leżącą na nim postacią królewską. Nad grobem wznosi się wspaniały baldachim, wystawiony przez Zygmunta I. Przed kaplicą Świętokrzyską znajduje się wejście do podziemi kościoła, w których znajdują się groby królewskie. Główną ich częścią jest trzechnawowa romańska kaplica, podziemna krypta św. Leonarda, będącą pozostałością poprzedniej, drugiej z rzędu katedry romańskiej, z czasów Władysława Hermana. W niej stoją marmurowe sarkofagi największych bohaterów narodowych, Tadeusza Kościuszki i ks. Józefa Poniatowskiego. W głębi, sarkofagi pogromcy Turków, Jana Sobieskiego i żony jego Marji, oraz sarkofagi innych królów. W sąsiednich pełnych żałobnego nastroju kryptach, stoją liczne sarkofagi królów. Niektóre z XVII w. są wybitnemi okazami sztuki odlewniczej i złotniczej
Dalej idą kolejno: Kaplica Potockiego w stylu „empire”, przebudowana w r. 1840, z dawnej gotyckiej z XIV w. Przed kaplicą w nawie, pomnik Piotra Kmity. Po stronie lewej wejścia tablica nagrobka Kmity z r. 1505, dzieło pracowni Piotra Vischera. Kaplica Szafranów z polichromją i witrażami J. Mehoffera, z pięknym pomnikiem kard. J. Radziwiłła, wykonanym przez Welońskiego. Kaplica Zygmuntowska, największe dzieło renesansowej architektury kościelnej, wybudowana w początkach XVI w. przez florentczyka Bartłomieja Berecci na koszt Zygmunta I. W niej, po stronie prawej znajduje się wspólny grobowiec Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, po stronie przeciwnej wspaniałe dzieło renesansu srebrny tryptyk z r. 1538. Nawprost wejścia stalle, których przednią część zajmuje pomnik Anny Jagiellonki. Sama kaplica na wewnątrz skromna, ma jednak monumentalne formy, a złocona kopuła świadczy o bogactwie i potędze swych fundatorów. Naprzeciw w nawie, sarkofag królowej Jadwigi z r. 1902, której grób znajduje się przed ołtarzem głównym. Kaplica biskupa Zadzika, w której ubierali się przed koronacją królowie polscy. Nawę lewą rozpoczyna zakrystja. Obok zakrystji mieści się wielki gotycki skarbiec katedralny z r. 1448. Tu znajduje się wiele cennych zabytków przemysłu artystycznego, liczne złote relikwiarze, szkatułki średniowieczne, niezmiernie kosztowne stuły i szaty liturgiczne, pamiątki po królach polskich i rozmaite nadzwyczajnej wartości precjoza.
Z zakrystji prowadzi wejście na Wieżę Zygmuntowską, gdzie wisi największy dzwon w Polsce, „Zygmunt”, ulany w r. 1520 z armat, zdobytych przez króla Zygmunta Starego. Z wieży rozciąga się wspaniały widok na Kraków i okolicę. Obok wejścia do zakrystji stoi grobowiec Władysława Łokietka z r. 1333, najstarszy z szeregu pomników królewskich w Katedrze. Dalej ku wejściu głównem znajdują się następujące kaplice: Kaplica Zebrzydowskich, kaplica Skotnickich z r. 1339, kaplica Lipskich, kaplica bisk. Maciejowskiego, kaplica Czartoryskich z tryptykiem z XIV w., przed którym klęczy król Jan Olbracht, a wreszcie kaplica królowej Zofji, czwartej żony Władysława Jagiełły, z pięknemi pomnikami Natalji z Potockich Sanguszkowej, dłóta A. Tadolini’ego i Włodzimierza Potockiego, dłóta Thordwaldsena. W kaplicy tej złożone jest serce Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Przed kaplicą Lipskich znajduje się w posadzce, wejście do krypty Mickiewicza i Słowackiego. W pierwszym białym sarkofagu leży Mickiewicz, pochowany tu w r. 1890, w drugim czarnym, J. Słowacki, pochowany w r. 1927. Dziedziniec, który stanowi największą ozdobę Zamku. Twórcą dziedzińca jest architekt włoski Franciszek Florentczyk. Fasada w połowie zachodniego skrzydła jest nową, a zbudowana została według projektu prof. Szyszki Bohusza. Dawniej przedstawiał się dziedziniec znacznie wspanialej. Dachy były pokryte różnokolorową dachówką, kolumny malowane, fryzy — z których jeden, dzieło krak. malarza D. Stuby z r. 1536, odnaleziono pod gankiem II piętra — kryły się pod arkadami, u góry wystawały rynny z głowami smoków. W zachodnim skrzydle pałacu znajduje się wejście do odkrytego w r. 1917 podczas odnawiania zamku najstarszego kościoła polskiego ś.ś. Feliksa i Adaukta. Kościół ten — w kształcie rotundy o czterech absydach podpierających główny trzon, nakryty u szczytu kopułą, pochodzi z pocz. XI w. Zamek królewski. Dawny zamek królewski składał się z szeregu budowli drewnianych nieregularnie rozłożonych w północno-wschodniej części wzgórza. Pierwsze podstawy z kamienia dał mu Kazimierz Wielki, ale dopiero Jagiellonowie a głównie Zygmunt I. doprowadzili go do dzisiejszej okazałości. Późniejsze wojny i klęski państwowe, pożary i grabieże zamku, a także przeniesienie stolicy do Warszawy, przyczyniły się niemało do jego upadku, który doszedł do najwyższego stopnia w zaborze austrjackim, gdy to Zamek obrócono na koszary. Dopiero gdy w r. 1905 za prezydentury Zyblikiewicza, cesarz Franciszek Józef I. uznał Zamek za swoją rezydencję, a sejm galicyjski za kwotę 3,000,000 K. wykupił go od wojska, przystąpiono zaraz do jego odbudowy, która trwa do dzisiaj. Po Zamku oprowadza zawodowy przewodnik, dlatego też opis jego rozkładu i urządzenia pomijamy. Na straży Wawelu stoją trzy baszty, z których najbliższa Zamku nosi nazwę Senatorskiej; dwie następne Sandomierskiej i Złodziejskiej (XV w.). Za basztą Złodziejską rozciąga się obszerny taras zachodni, z którego roztacza się piękny widok na okolicę. W zachodniej stronie na tle nieba rysuje się Kopiec Kościuszki, a za nim wieże kościoła klasztornego na Bielanach. Na południe widzimy Skałkę, kościół św. Katarzyny i Bożego Ciała, a dalej faliste podgórze Karpat i Tatry. Taras od strony zachodniej zamyka obszerny budynek zbudowany przez Austrjaków, w którym mieścił się szpital wojskowy. W gmachu t. zw. poseminaryjnym (naprzeciw ogrodu) mieści się Muzeum Etnograficzne. Przy murze, otaczającym Wawel od strony zachodniej, znajduje się wejście do Smoczej Jamy, obszernej jaskini, wypłukanej przed wiekami falami morza. Droga jezdna z Wawelu prowadzi nas na Stradom. Po stronie prawej przy pl. Bernardyńskim znajduje się Kościół O.O. Bernardynów, fundowany przez kardynała Oleśnickiego w r. 1455. Pierwszy kościół gotycki został doszczętnie zniszczony podczas oblężenia Krakowa przez Szwedów w r. 1655, obecny w stylu barokowym pochodzi z r. 1680. We wnętrzu zwraca uwagę wspaniały barokowy ołtarz główny z obrazem Fr. Leksyckiego, oraz ciekawy obraz „Taniec śmierci” z XVII w. Idąc ul. Stradomską, widzimy po stronie lewej okazały gmach Klasztoru XX. Misjonarzy, oraz Kościół Misjonarzy (1719-32) z pięknym barokowym portalem, wzorowany na budowlach rzymskich. Wnętrze upiększają obrazy F. Konicza z pocz. XVIII w. Następnie, przecinamy planty Dietlowskie, powstałe z końcem XIX w. na miejscu zasypanej odnogi Wisły i wchodzimy do dzielnicy żydowskiej Krakowa — Kazimierza, który do r. 1796 był zupełnie niezależnem i odrębnem miastem. Idziemy ul. Krakowską, poprzecinaną licznemi wąskiemi przecznicami i dochodzimy do dawnego rynku miasta Kazimierza, obecnie placem Wolnica nazwanego. .png) Krużganki w kościele OO. Augustjanów. Druga z wyżej wspomnianych przecznic po prawej stronie — ulica Skałeczna prowadzi nas na Skałkę. Przy niej, po stronie, prawej, znajduje się kościół O. O. Augustjanów (św. Katarzyny), fundacji Kazimierza Wielkiego. Wejście do kościoła prowadzi od ul. Augustjańskiej. Jest to jeden z najpiękniejszych zabytków Krakowa. Wewnątrz, zasługują na uwagę: wspaniały ołtarz główny będący niepośledniem dziełem snycerstwa krakowskiego, ośm dużych obrazów rozwieszonych na ścianach prezbiterjum pędzla krakowskiego malarza Dzwonkowskiego (pocz. XVII w.) oraz renesansowy pomnik Spytka Jordana. Warto też obejrzeć tu krużganki i ogród, znajdujący się za klasztorem, zaliczany do najpiękniejszych w Krakowie. Mury, otaczające ogród od północy są pozostałością dawnych murów obronnych miasta Kazimierza. W niedalekiej odległości znajduje się kościół św. Michała i św. Stanisława na Skałce. W dziedzińcu przed kościołem znajduje się sadzawka, wodzie której przypisują moc uzdrawiającą. Do sadzawki tej miano rzucić poćwiartowane ciało św. Stanisława, którego, jak głosi podanie, miał zamordować w r. 1079 król Bolesław Śmiały. Kościół sam. fundacji bardzo dawnej, został w połowie XVIII w. przebudowany. W ołtarzu wielkim zwraca uwagę olejny obraz św. Michała, pędzla Konicza. W nawie lewej, w ołtarzu św. Stanisława umieszczony jest na mensie pień drzewa, na którym miał być św. Stanisław porąbany. W podziemiach kościoła znajdują — się groby zasłużonych: J. Długosza, Wincentego Pola, L. Siemieńskiego, J. I. Kraszewskiego, Teofila Lenartowicza, S. Asnyka, H. Siemiradzkiego, St. Wyspiańskiego, J. Malczewskiego.
W środku placu Wolnica stoi zbudowany jeszcze w średniowieczu dawny Ratusz Kazimierski w późniejszych wiekach powiększony i zmieniony. Pozostała dotąd wieża pochodzi z X w. (Ob. jest tu szkoła pow.). Z pod Ratusza kierujemy się na północny wschód, gdzie w narożniku placu i ul. Bożego Ciała wznosi się Kościół Bożego Ciała, fundowany przez Kazimierza Wielkiego. Obok kościoła znajduje się dawny cmentarz. Tu należy zwrócić uwagę na jego dawną kostnicę, w której obecnie mieszczą się liczne figury Ogrojca i inne, z różnych epok pochodzące rzeźby. Wewnątrz kościoła, którego urządzenie jest barokowe, zasługują na uwagę: ołtarz główny, uchodzący słusznie za jedno z najlepszych dzieł polskiego snycerstwa oraz kaplica z cudownym obrazem N. P. Marji. Idziemy dalej ul. Bożego Ciała, następnie skręcamy na prawo w ul. św. Józefa. Tu uwagę naszą zwraca mieszcząca się pod Nr. 58 Wysoka synagoga, zbudowana około r. 1590, z piękną szafą ołtarzową, ozdobioną wielkim orłem, nad którym unosi się korona świętości. Szafę wykonali dwaj mistrzowie żydowscy bracia Zelman i Chaim. Idąc dalej ul. Józefa dochodzimy do wylotu ul. Szerokiej. Stoi tu obszerny gmach ceglany Stara synagoga — jedna z najstarszych bóżnic w Polsce. Bóżnica ta z biegiem wieków ulegała różnym przebudówkom, tak, że dzisiaj za jej pierwotne części uważać należy tylko attykę i wnętrze. Całość stanowi bardzo ciekawy i cenny zabytek. Ul. Szeroka jest właściwie obszernym placem, na którym we wtorki i piątki odbywa się sprzedaż starzyzny „tandeta”. Środek placu zajmuje dawny cmentarz żydowski, otoczony wokoło niskim murem. Pod nr. 40 znajduje się Synagoga R’emuh, założona w r. 1553 przez Izraela Isserlesa, ojca słynnego Mojżesza. Obecna synagoga pochodzi z r. 1557. Obok niej znajduje się cmentarz R’emuh z grobem rabina Mojżesza Isserlesa. Z ul. Szerokiej wchodzimy na ul. Miodową, która ogranicza od północy dawne ghetto żydowskie i zboczywszy na prawo, dochodzimy do ul. Starowiślnej, kończąc w ten sposób naszą pieszą wędrówkę. Wsiadamy do tramwaju nr. 3 lub 6 i przyjeżdżamy z powrotem do Rynku, skąd udajemy się w ul. św. Anny, na zwiedzenie dzielnicy uniwersyteckiej. .png) Dziedziniec Bibljoteki Jagiellońskiej. Dzielnica Uniwersytecka.
Początki Uniwersytetu Jagiellońskiego, który pierwotnie posiadał 3 fakultety, sięgają r. 1364. Kazimierz Wielki rozpoczął budowę gmachu w dawnem przez siebie założonym mieście Kazimierzu obecnej dzielnicy żydowskiej miasta Krakowa. Po jego śmierci jednak Uniwersytet nie rozwinął się szerzej i dopiero za panowania Jadwigi i Jagiełły utworzono czwarty wydział teologiczny, co dla rozwoju Uniwersytetu miało doniosłe znaczenie, gdyż równało Uniwersytet z innemi wyższemi szkołami Europy. Jadwiga umierając w r. 1399 zapisała cały swój osobisty majątek na cele Uniwersytetu i wówczas król Wł. Jagiełło przeniósł Uniwersytet do obecnej jego dzielnicy przy ul. św. Anny. Z kilku domów, wówczas przy tej ulicy zakupionych, składa się obecny (Nr. 8) stary gotycki gmach Collegium Maius czyli Bibljoteki Jagiellońskiej, będący przez długie wieki główną siedzibą Uniwersytetu. W korytarzu, po stronie lewej, znajduje się starożytna kapliczka św. Jana Kantego, przerobiona z jego mieszkania; w środku późnogotycki dziedziniec arkadowy z pomnikiem Kopernika, dłóta C. Godebskiego. Na parterze i I. piętrze widzimy wmurowane w ścianach wiele portali, obramień okiennych i rzeźb, pochodzących ze zburzonych starych domów Krakowa. W obszernych salach gmachu, ozdobionych gotyckiemi sklepieniami mieszczą się bezcenne zbiory bibljoteki, której biura, czytelnia i katalog mają pomieszczenie pod Nr. 12 w dawnem Collegium Nowodworskiego, zbudowanem w latach 1639 — 1643. Po stronie przeciwnej ulicy stoi akademicki Kościół św. Anny, zbudowany jako trzeci z rzędu (1689 — 1703) na wzór rzymskiego kościoła San Andrea della Valle, na planie krzyża z kopułą. W kościele warto zwrócić uwagę przedewszystkiem na wielce efektowną i stylowo czystą dekorację wnętrza, dalej na grób św. Jana Kantego (na prawo od kopuły), ambonę z r. 1720, wielki ołtarz i malowidła sklepienia. Obecny główny gmach Uniwersytetu mieści się w odległości kilkudziesięciu kroków przy plantach. Jest to tak zwane Collegium Novum, zbudowane w r. 1883 — 1887 w stylu neogotyckim. Godną zwiedzenia jest obszerna i pięknie dekorowana aula na I p., obwieszona portretami królów polskich, dobrodziejów, rektorów i profesorów Uniwersytetu, nieraz wysokiej wartości artystycznej. Kościoły.
Poza opisanemi poprzednio znajdują się jeszcze w Krakowie: Kościół św. Agnieszki (Dietla 36), barok z pocz. XVII w. Wewnątrz na ścianach, pomimo zniszczenia znać ślady dekoracji stiukowej. Kościół św. Benedykta na Krzemionkach, o którym posiadane dokumenty z XIII w., świadczą o jego znacznie starszym pochodzeniu. Kościół OO. Bonifratów, w stylu połud. niemieckiego baroku. W ołtarzu głównym, słynąca cudami statua P. Jezusa. Kościół św. Jana (ul. św. Jana) z XII w. W ołtarzu głównym cudowny obraz M. Boskiej, przywieziony w r. 1557 przez Stanisława Radziwiłła z Hiszpanji. Wnętrze i fasada barokowa. Kościół OO. Kapucynów (ul. Kapucyńska) z XVIII w. Kościół S. S. Karmelitanek (ul. Kopernika 44) z r. 1725. Znajdująca się na podwórzu kolumna marmurowa pochodzi z r. 1668. Fasada ujęta w pilastry, posiada ozdobny portal. Kościół OO. Karmelitów na Piasku (ul. Karmelicka) fundowany przez Wł. Hermana w r. 1087. Obecny barokowy kościół pochodzi z r. 1679. Wewnątrz kaplica cudownej Matki Boskiej Piaskowej, przed obrazem której modlił się król Jan III Sobieski przed wyprawą wiedeńską. Na zewnątrz kościoła znajduje się za kratą wmurowana płyta, t.zw. stopka królowej Jadwigi. Kościół św. Łazarza (ul. Kopernika 19) z r. 1634. Kościół św. Małgorzaty na Zwierzyńcu (ul. św. Bronisławy), jedyny kościół drewniany w Krakowie, pochodzi z r. 1690. Kościół św. Marka (ul. św. Marka), fundowany przez Bolesława Wstydliwego w XIII w., przedstawia dziś malowniczą całość architektoniczną. .png) Kościół P. Marji na Gródku (Mikołajska 21) XVII w. Kościół św. Mikołaja (Kopernika 9), jeden z najstarszych kościołów w Krakowie, stał pierwotnie nad brzegiem Wisły, która tędy płynęła. Kościół św. Norberta (ul. K. Olszewskiego) z XVII w. Kościół PP. Norbertanek na Zwierzyńcu (ul. Kościuszki), fundacja Jaksy Gryfity z Miechowa z poł. XII w. Kościół XX. Pijarów (1718 — 1758) ul. Pijarska. Piękna barokowa fasada jest dziełem Franciszka Placidi. Kościół OO. Reformatów (Reformacka 4) z r. 1682. Kościół św. Salwatora na Zwierzyńcu, (ul. św. Bronisławy) 1672 — 1673. Kościół św. Tomasza (ul. Szpitalna 14) z r. 1618. Kościół PP. Wizytek na Kleparzu, ul. Krowoderska 16, fundowany przez biskupa Małachowskiego w r. 1682, z najpiękniejszą fasadą w Krakowie. Oprócz powyższych i przedtem opisanych starych kościołów, posiada Kraków jeszcze szereg kościołów nowych, jak: Felicjanek na Smoleńsku, Jezuitów na Wesołej, Karmelitanek na Łobzowskiej, Karmelitów na Rakowickiej, Misjonarzy na Nowej wsi i Kleparzu, Redemptorystów i Parafjalny w Podgórzu, Zmartwychwstańców na Łobzowskiej i wiele innych, położonych bliżej lub dalej śródmieścia.
Nowe gmachy i budynki.
Kraków nie posiada wielu nowych, wspaniałych gmachów publicznych. Niemniej żywy ruch artystyczny, który się w nim rozwijał i rozwija, znalazł także swoje odbicie w architekturze. Szereg zdobnych gmachów został wybudowany w drugiej połowie XIX w. i w latach ostatnich. Do okresu naśladowania stylów historycznych należą przeważnie budowle z 2-ej połowy XIX w. Charakteryzuje ten okres z najważniejszych budowli neogotycki gmach Collegium Novum (F. Księżarski), w stylu renesansowym wzniesiony Zakład imieniem Helclów (T. Pryliński) (ul. Helclów 2), Tow. Ubezp. „Florjanka” (T. Pryliński) (ul. Basztowa 8), Akademja Sztuk Pięknych (M. Moraczewski) (Plac Matejki 13), Teatr Słowackiego (R. Zawiejski) (plac św. Ducha), Zakład im. Lubomirskich (T. Stryjeński i Ekielski) (ul. Rakowicka 27), oraz szereg innych, czasem nawet udałych budowli czy kamienic. Eklektyzm pierwszego dziesięciolecia XX w., szukający połączeń rozmaitych stylów i modernizujący je, wydał w Krakowie, oprócz dwóch kościołów Jezuitów i Karmelitanek, budowle takie jak: Szkołę Przemysłową (Al. Mickiewicza 7), T-wo Sztuk Pięknych (Plac Szczepański), dzielnicę willową na Salwatorze, III. most na Wiśle i szereg innych nie zawsze szczęśliwie pomyślanych. Po wojnie stanęły nowe gmachy: klasycyzujące P. K. O. (ul. Wielopole), Illustrowany Kuryer Codzienny (Wielopole 1), YMCA (Krowoderska 8), Bank Polski (Basztowa 21), Akademja Górnicza (al. Mickiewicza), kamienice w nowopowstałej dzielnicy na Piasku, na ul. Sienkiewicza oraz wiele innych. Budynki te nie są przeważnie ostatnim wyrazem modernizmu, lecz nie da się zaprzeczyć, że zerwały z dotychczasowym szablonem i są przeważnie celowe i konstrukcyjne. Z gmachów i budowli najnowszych wymienić należy gmach Tow. „Feniks” w Rynku głównym i przy ul. Basztowej (pierwszy projektowany przez prof. Szyszko Bohusza razi majestatyczne otoczenie Rynku), bloki czynszowe Z. U. P. U. we Lwowie przy ul. Słonecznej, najnowszy piękny gmach Pow. Kasy Oszczędności przy pl. Szczepańskim, a wreszcie szczególną uwagę należy zwrócić na nowo powstającą dzielnicę reprezentacyjną M. Krakowa w okolicy Parku Dra Jordana, w której do gmachów już istniejących przybywają obecnie w budowie gmachy Bibljoteki Jagiellońskiej i Muzeum Narodowego. .png) Oleandry — M. Dom Wycieczkowy. .png) Motyw z Plant. Spacery.
Ogród Botaniczny — przy ul. Kopernika, w którym mieści się Obserwatorjum astronomiczne U. J., wzniesione staraniem Jana Śniadeckiego. Ogród jest placówką Uniwersytetu i służy głównie dla celów naukowych, za drobną jednak opłatą dostępny jest także dla ogółu. Rosną w nim wszystkie gatunki flory polskiej a nadto znajdują się cieplarnie dla roślin egzotycznych. Błonia, park Dra Jordana, aleja 3-go Maja (dojazd tramwajem Nr. 4). Po stronie lewej alei na wielkiej równinie aż po wzgórza Salwatora i Sikornika, rozciągają się Błonia, po stronie przeciwnej Park Jordana. Park obszerny i miły, posiada mleczarnię letnią, boiska tenisowe i pola dla gier młodzieży. W środku w otoczeniu drzew, stoi pomnik Dra Jordana, założyciela Parku. Park Krakowski, przy końcu ul. Karmelickiej (dojazd tramwajem Nr. 2) założony w r. 1885, posiada sadzawkę z łódkami, pływalnię, korty tennisowe i arenę kolarską. Park Podgórski, Kopiec Krakusa, Krzemionki (dojazd tramwajem Nr. 3 lub 6 do Podgórza). Park założony w końcu ubiegłego stulecia, w kotlinie pozostałej po Kamieniołomach na Krzemionkach, — należy do najpiękniejszych w Krakowie. O powstaniu kopca, który pochodzi z czasów przedhistorycznych, nie wiemy nic pewnego. Na pobliskim wzgórzu Lasoty wznosi się starożytny kościółek św. Benedykta, związany z legendą o śpiących w głębi Krzemionek rycerzach. Rokrocznie odbywa się na tem miejscu tradycyjny odpust „Rękawka“ na pamiątkę sypania rękami kopca. Skały Twardowskiego (przez Dębniki). W skałach znajduje się grota, w której jak głosi podanie, miał mistrz Twardowski odprawiać swoje czarodziejskie praktyki (XVI w.)..png) Droga na kopiec Kościuszki. Kopiec Kościuszki (dojazd tramwajem nr. 5 lub 6 ewent. spacerem przez błonia) usypany w 1820 — 23 rękami rodaków na wzgórzu św. Bronisławy (333 m.) w zachodniej części Krakowa. Na szczycie znajduje się kamień z tatrzańskiego granitu z lapidarnym napisem „Kościuszce”; wewnątrz, urny z ziemią z pobojowisk w Polsce i Ameryce. Kopiec otoczony jest fortyfikacjami zbudowanemi w r. 1858 przez rząd austrjacki. Wola Justowska (autobus). Wieś za Kopcem Kościuszki z pięknym renesansowym pałacem z r. 1534. Opodal na południowy zachód Panieńskie Skały w pięknem i malowniczem położeniu, w których jak głosi podanie, miały w r. 1241, podczas napadu Tatarów, znaleźć schronienie zakonnice ze Zwierzynieckiego Klasztoru Norbertanek. Cały obszar lasów wokoło, obecnie własność m. Krakowa, zamieniony na Park Wolski, obecnie Zwierzyniec. Wycieczki.
Bielany z kościołem i klasztorem OO. Kamedułów (8 km.). Piękna lesista okolica oraz wspaniałe położenie czynią z Bielan ulubione miejsce zamiejskich wycieczek. Klasztor, którego fundatorem był marszałek koronny M. Wolski, pochodzi z XVI w. Kościół w stylu wczesno-barokowym, posiada wiele cennych zabytków i malowideł. Czerna (33 km. — st. kol. Krzeszowice). Na wyniosłem wzgórzu, w pięknej lesistej okolicy, stoi tu kościół i klasztor Karmelitów bosych, wybudowany w poł. XVII w. Kalwarja Zebrzydowska (38 km. koleją) położona wśród górzystej okolicy karpackiej, cieszy się ogromną czcią u pobożnych. Fundatorem klasztoru i kościoła Bernardynów oraz licznych kościołów i kaplic rozstawionych wśród gór, a przypominających prawdziwą Kalwarję Jerozolimską, był słynny rokoszanin a zarazem gorący katolik z epoki kontreformacji, Mikołaj Zebrzydowski. Mogiła (7 km. koleją), z kopcem Wandy nad Wisłą. Nazwa wsi pochodzi od kopca, który według legendy ma być mogiłą Wandy, córki Krakusa. Znajduje się tu kościół i klasztor Cystersów, sprowadzonych w r. 1223 przez biskupa Odrowąża, oraz parafjalny kościół św. Bartłomieja, wybudowany między rokiem 1460 — 1474; a będący bardzo interesującym zabytkiem architektury drewnianej. Ojców (24 km. autobus) leży przepięknie w dolinie Prądnika, jednej z najwspanialszych dolin w Polsce, wśród fantastycznych skał wapiennych nad wyraz malowniczo wystrzelających z ciemnej zieleni leśnej. Znajdują się tu ruiny zamku ojcowskiego z XIII w. z zachowaną do dziś potężną basztą ośmioboczną, dobudowaną później przez Kazimierza Wielkiego. W odległości 7 km. od Ojcowa znajduje się Pieskowa Skała zwana „Maczugą Herkulesa” z zamkiem pochodzącym z XIV i XVII w. Tęczynek (30 km. st. kol. Krzeszowice). Na wysokiej górze piętrzą się ruiny potężnego niegdyś zamku z pocz. XIV w., przebudowanego później w XVI w. przez Tęczyńskich. Tyniec (12 km. st. kol.) położny nad Wisłą z ruinami opactwa Benedyktynów, założonego przez Bolesława Chrobrego, sławny obroną konfederatów Barskich. Wieliczka (12 km. stacja kol.) wraz z ogólnie znaną kopalnią soli, której początek sięga wczesnego średniowiecza. Słynne na cały świat Saliny Wielickie, których roczna produkcja wynosi 50 cetnarów soli, zwiedzają rokrocznie tysiączne rzesze młodzieży i starszych. Poza kopalnią należy zwiedzić w Wieliczce kościół parafjalny, przebudowany w r. 1787 po trzęsieniu ziemi, kościół reformatów z pocz. XVIII w., drewniany kościół św. Sebastjana oraz przebudowane części starego zamku z XIV w. Wycieczka w Tatry (Morskie Oko).
Wycieczka jednodniowa z Krakowa w Tatry — stała się od czasu zorganizowania szybkiej, taniej i wygodnej komunikacji autobusowej (ob. autobusy P.K.P.) ulubioną atrakcją, nietylko turystów przybywających do Krakowa, ale i stałych jego mieszkańców.
Po trzech godzinach jazdy autobusem, wśród niezwykle pięknego i urozmaiconego krajobrazu podgórskiego, przyjeżdżamy do stolicy Tatr — Zakopanego.
Zakopane jest obecnie największem uzdrowiskiem Polski, rozwijającem się niezmiernie żywo, z roku na rok, przez wprowadzenie wszelkich atrakcji, znamionujących europejskie centra ruchu turystycznego. Posiada przeszło 200 pensjonatów, od najwykwintniejszych do najskromniejszych, kilka hoteli i sanatorjów. Przez rok przewija się tu przeszło 40 tysięcy kuracjuszów i letników a udział turystów zagranicznych wzrasta z każdym sezonem. Należy bowiem zaznaczyć, że coraz bardziej rozwijające się w Zakopanem życie sportowe i przebogaty program imprez sportowych wysunął je na jedno z czołowych miejsc sportowych, nietylko w Polsce ale i zagranicą. Morskie Oko (1393 m. n. p. m.). Trasa drogi do Morskiego Oka jest najpiękniejszą, wysokogórską szosą polską, wijącą się licznemi serpentynami i biegnącą częściowo tuż koło granicy czechosłowackiej. Będąc przy Morskiem Oku należy zwiedzić Czarny Staw nad Morskiem Okiem (1584 m. n. p. m.), jeden z najgłębszych w Tatrach — zamknięty ścianami potężnych Turni Mięguszowieckich i Rysów. Wycieczka w Pieniny.
Zjazd łodziami przez przełom Dunajca.
Droga biegnie szlakiem zakopiańskim do Nowego Targu, skąd zjeżdżamy na wschód (20 km.) do ruin Zamku Czorsztyna, panującego łącznie z sąsiednim pa czechosłowackiej stronie położonym Zamkiem Niedzicą nad panoramą Pienin.
Pieniny. — Charakter Pienin odmiennym jest od Tatr. Są one bez porównania niższe, lecz mimo to romantyzm i poezja tchnąca z jego krajobrazu jest niezrównaną. Największe wrażenie czyni przełom Dunajca w Pieninach, który przewyższa pięknością znane i sławione w Europie inne tego rodzaju przełomy jak nad Renem lub Dunajem pod „Żelazną Bramą”. Piękno przełomu Pienińskiego leży w zawrotnych zakrętach Dunajca, przyczem urwiska skał koncentrują się na tak małej przestrzeni, iż czynią wrażenie teatralnych dekoracji dzikiego krajobrazu. Do łódek — (czółenka z wydrążonych pni, związane po trzy, wsiadamy przy moście na Dunajcu i dojeżdżamy do Szczawnicy.
Szczawnica jest silnie frekwentowanem miejscem kąpielowem o szczególnie łagodnym klimacie i bogatych źródłach alkaliczno-żelazistych. Wrażenie jakie daje nam ten przejazd przez zaczarowany kraj gór pienińskich pozostaje turyście niezapomnianem, dlatego też polecamy gorącą tę wycieczkę każdemu, kto żądny jest wrażeń i kocha przyrodę, gdyż tutaj zobaczy jej arcydzieło.
CZĘŚĆ III.
INFORMATOR HANDLOWY
„Cudze chwalicie, swego nie znacie,
CZĘŚĆ IV.
SPIS ULIC
ORAZ PLAN MIASTA
Alfabetyczny spis branż handlowych i przemysłowych oraz wskaźnik nabycia towarów solidnych i po przystępnych cenach.
Abrahama XXII. Gumniska XXI. Na Zbóju K 9 Skałeczna H 7 .jpg) KRAKÓW |
