Niemcy
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | Niemcy |
| Pochodzenie | Kraszewski więzień i Niemcy |
| Wydawca | nakładem autora |
| Data wyd. | 1883 |
| Druk | Wł. L. Anczyc i Spółka |
| Miejsce wyd. | Kraków |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cały tekst |
| Indeks stron | |
Rozjątrzono najboleśniejsze rany narodu i jątrzą je ciągle! Zadane przez wroga mniej bolą; zadane przez swoich nie zapominają się nigdy. Możnaż się dziwić namiętnościom? One rozdwoiły społeczność naszą, której największą siłą jedność; a rozdwojonym w zasadniczych dogmatach, narodem pomiatają wszyscy.
Oto kraj szczęśliwym wypadkiem ocalony z pod pruskiego i moskiewskiego jarzma, oddany poniekąd w nasze ręce. Po krwawych bojach okryty bliznami żołnierz, po długiej wędrówce ztęskniony za ojczyzną tułacz, po strasznych męczarniach niedobitek wygnany z Syberji, po walce ze schizmą i żołdactwem, wierny Chrystusowi i Stolicy apostolskiej kapłan, zchodzą się razem na tej obiecanej ziemi, „jako wywiedzeni z domu niewoli“. Spodziewali się znaleźć tu wszystko, co mogłoby zaspokoić pragnienia duszy, wynagrodzić poniesione trudy, przebyte cierpienia. Rozczarowani, owiani chłodem, zdziwieni, wołają ze smutkiem:
„Opatrzność przeznaczyła tę część polskiej ziemi jak arkę na przechowanie narodowości naszej, języka naszego, zwyczajów, zabytków narodowych, z rozległem prawem rozwoju we wszystkich kierunkach umysłowego i materjalnego życia. Co zrobili obywatele Galicji przez lat kilkanaście? przez przeciąg czasu, dostateczny dla rozszerzenia przynajmniej elementarnej, pierwotnej oświaty w jednem, młodem, lecz już dorosłem pokoleniu? Nędza umysłowa przedstawia się tu w całéj nagości, zwłaszcza przy zestawieniu porównawczych cyfr z krajem mającym jednaką niemal ludność. Na sześć miljonów prawie mieszkańców Czechji, półpięta miljona umie czytać i pisać, a 1,200.000 nie umie ani czytać, ani pisać. Jest to stan nader smutny wprawdzie, gdy pomyślimy że w Szwajcarji nie ma już ani jednej osoby, któraby nie posiadała obu tych zasadniczych podstaw ukształcenia. Ale w Galicji, z liczby mieszkańców do sześciu miljonów dochodzących, umie czytać i pisać zaledwie 676,000; tylko czytać umie 448,000, a do pięciu miljonów (4,800.000) nie umie ani pisać ani nawet czytać! Fakt to tak przerażający, że dostatecznie świadczy o wszystkich innych objawach życia społecznego. Lud pogrążony w ciemnocie, w otchłani przesądów, zabobonów średniowiecznych. Pojęcia nie ma o swojej narodowości, wie zaledwie, że jest człowiekiem; nie ma żadnego wyobrażenia o dawnych granicach Polski. Jeżeli co zasłyszał o Warszawie, powiada, że leży w Rossji, a o Poznaniu, o Wilnie nawet nie słyszał. Ludowi nauczyciele, nie mający, prawdę rzekłszy, z czego żyć, nie wiele też sami bieglejsi w geografji narodowej. To samo powiedzieć można o wiejskich plebanach. Ci zaś, zarówno jak nauczyciele ludowi, nie pojmują znakomitego posłannictwa swego; nie czują ciążących na nich obowiązków wzniosłych, świętych, wielkich. A wszak to kwestja życia lub śmierci narodu! A wszak przez lat kilkanaście można było zadosyć uczynić tej najpilniejszej potrzebie! Cóż zrobił sejm na tej drodze? co zrobiła Rada szkolna? Widzimy owoce w tych wymownych liczbach! Dobrobyt ludu niemniej w smutnym stanie. Rozpajany rolnik, przyciśniony lichwą, nie umiejąc nie tylko porachować, ale nawet przeczytać cokolwiek, oddaje ojcowiznę w obce ręce. Przemysł, handel, najważniejsze drogi komunikacyjne należą do cudzoziemskich przedsiębiorców. Wielkie posiadłości obarczone długami. Miasta w zwaliskach. Świątynie nawet stare opuszczone, pełne gruzów, śmiecia, gdy budują się nowe kościoły. A wśród powszechnego chaosu, nieporadności, dają się słyszeć narzekania na rząd!...“
„Mieszkańce Galicji mają ojczysty język; mają prawo mówić i pisać po polsku! Jakże obchodzą się z tym najdroższym skarbem naszym? Nie lepiéj jak w W. księstwie Poznańskiem, gdzie walczą z ministrem oświaty i z inspektorami szkół o zachowanie mowy ojczystej, a skoszlawili ją sami, zepsuli, oszpecili. Ten śliczny, ukochany język nasz, jeden z najbogatszych, zapełniono niezmierną ilością cudzoziemskich zwrotów, wyrazów niemieckich, jak gdybyśmy w tym względzie pomocy od Niemców potrzebowali. Pisowni nawet jednostajnej nie zdołano dotąd zaprowadzić, pomimo tylu zakładów i stowarzyszeń naukowych! Pierwszy lepszy fantastyk burzy odwieczną powagę, wprowadza cudacką pisownię, tworzy dzikie prawidła, niezgodne z duchem języka; i to mu uchodzi bezkarnie i nikt tej swawoli, tej anarchji językowej końca nie położy! Jakże może być zgoda w innych sprawach, gdy w pisowni, w gramatyce takie bezprawie! Dwóch książek, dwóch dzienników nie ma z jednaką pisownią. Spytajcie ucznia jednej szkoły, co się z nim dzieje, gdy przechodzi do drugiej szkoły w tem samem nawet mieście. Każdy profesor trzyma się innej pisowni, innej gramatyki; a biedny uczeń cierpieć musi, a ubogi chłopiec musi kupować nowe książki!“
„Zajrzyjcież do ich mieszkań, zajrzyjcie do tych okropnych, zapełnionych wyziewami izb, w których mieszczą się nędzarze, do tych jam, zaledwie dla domowych zwierząt na mieszkanie przydatnych!.. Ale tu gotowa odpowiedź na podobne zarzuty: „Trudno wszystko razem przerobić“. A przecież widzimy mnóstwo domów nowych, lecz niewygodnych, szpetnych, w niczem nie odpowiadających warunkom hygjenicznym, nie przynoszących wcale zaszczytu dzisiejszym budowniczym. Czy może kto zaprzeczyć, że od tych drobnych na pozór szczegółów, zależy rozwój umysłowy, oświata postęp, moralność?..“
„Kraków, ta polska Jerozolima, dla innych mieszkańców dzielnic ziemi naszéj, ta stolica święta dla nas jak Mekka i Medyna dla Mahometanów, jakież czyni wrażenie na przybyłym Polaku, który po raz pierwszy z pobożnem drżeniem, wzruszony, wstępuje w progi tego grodu? Spytajcie go! On, co spodziewa się znaleźć tu wzory cnót obywatelskich, zgodę, jedność, spólną pracę; wyobraził sobie, że tu dopiero odetchnie świeżem, wolnem, w każdym względzie powietrzem, po ciężkim docisku; mniemał, iż znajdzie ludzi poświęconych wyłącznie sprawom narodowym, obchodzącym całą Polskę, ludzi, którzy go otwartemi rękami powitają jak brata, jak rodaka jednej matki-ziemi — przyjęty chłodno, uważany za „obcokrajowca“, spotyka na każdym kroku obojętność, niechęć; widzi wszędzie swary, intrygi, rozdwojenie, zawiść!.. Tu jak w zwierciadle odbija się życie całej Galicji. I ten wspaniały Kraków, gdyby nie jego święte pamiątki i groby, gdyby nie jego zbiory naukowe, ten Kraków, z dumą jego mieszkańców, z ich zarozumiałością, z ich odrębnym partykularyzmem, zacofanym, śmiesznym a często grzesznym, byłby niejednemu wstrętnym!“
Ten zawód, to rozczarowanie budzą w wielu gorżki żal do mieszkańców tego tak nam drogiego grodu.
„Nie pogardzajcie małemi środkami! — powtarzał nieraz Kraszewski. — Z drobnych ziarek piasku tworzą się góry“. To też te drobne, na pozór mało znaczące szczegóły składają się na cechę, na fizjonomię, na naturę narodu. One wywierają wpływ tajemniczy, wpływ nieobliczony w skutkach!
Młodzieniec przybyły do Krakowa z odległych zakątów Polski, gdzie barbarzyńskie urządzenia nie dozwalają mu poznać ojczystych dziejów, ojczystej literatury, wstępuje do Jagiellońskiego uniwersytetu umyślnie, aby zaczerpnąć światła, prawdy, w tej skarbnicy wiedzy pod wpływem wolnych ustaw, wiedzy oczyszczonej swobodnem tchnieniem. Spodziewa się znaleść to co mu wzbronionem było dotąd przepisami oficjalnej oświaty, według carskiego ukazu. Wchodzi do auditorium z bijącem sercem, z usposobieniem czci dla profesora, którego widzi przed sobą. Cóż słyszy? To co już czytał w fabrykowanych aktach archeologicznej moskiewskiej komissji, w kłamliwych sprawozdaniach, w zmyślonych opowiadaniach kazionnych historjografów, w wykładach profesorów ziejących nienawiścią na nasz naród, w dziennikach redagowanych z natchnienia rządu, albo przez szkołę Katkowa!... Widzi że ci pisarze, którymi on pogardzał, którymi pogardzają uczciwsi ich towarzysze, chociaż do nieprzyjacielskiego należący obozu, że ci mniemani uczeni wychowani w fabrykach carskich urzędowej oświaty, tu służą za źródła do dziejów Polski, cytowani jako powagi z całą powagą doktorskiej uczoności!... Słyszy jak dzieje ojczyste obrzucają błotem na katedrach uniwersytetu, jak wyszydzają wieszczów naszych! Zadaje pytanie: „Dlaczego stawiają pomnik Mickiewiczowi a oskarżają go o szkodliwy wpływ na młodzież, o rozbudzanie w niej zapału, a śmieją się z niego że on śpiewał „o kraśnym wianku i zielonym badylku,“ a zarzucają mu „nielogiczność“ w Odzie do młodości. Dla czego członkiem komitetu w celu wystawienia mu pomnika, jest panslawista, człowiek szydzący z marzeń, z męczenników Polski, wróg wszelkiego zapału! Przypomina sobie jak słyszał od ojca że profesor Osiński na katedrze w Warszawie powiedział iż „w łeb sobieby strzelił gdyby tak pisał jak Mickiewicz“. On, co jeżdżąc na koniku jeszcze, umiał już na pamięć Pieśni Janusza i wyjątki z Pieśni o ziemi naszej, dowiaduje się w Krakowie, że to jest tylko „nędznie rymowana geografja“. Słyszy tysiące podobnych sądów; w głowie mu się miesza; nie wie co myśleć, w co wierzyć i komu wierzyć![1].
Niegdyś car Iwan IV nakazywał posłom swoim aby europejskich monarchów zmuszali do słuchania jego listów stojąc, z odkrytą głową. A dwom do króla polskiego wyprawionym ambasadorom, członkom Rady Państwa Puszkinowi i Pisseńskiemu dał instrukcję iż od Stefana Batorego powinni znieść wszelkie upokorzenia, wszelkie zniewagi, choćby ich nawet ochłostać kazał.
Niegdyś książe Zbaraski, wyprawiony od Rzeczypospolitej polskiej do Sułtana, mówiąc z nim, czapki uchylić niechciał. Otaczający Wielkiego Padyszacha dostojnicy koniecznie nalegali, aby przez uszanowanie zdjął czapkę. — „Chyba razem z głową“ — odrzekł dumny nasz poseł.
Komuż nieznaną jest zawsze godności pełna postawa Jana Zamojskiego? Ten znakomity a zacny szlachcic, pośród tytułowanych dygnitarzy „his omnibus par”, jest typem nietylko szlachty, nie magnatów tylko, lecz uosobieniem potęgi Polski[2].
Niegdyś Prymas był obok króla najwyższym przedstawicielem narodu, władzy, kościoła. Żaden kraj może nie poszczyci się takimi biskupami, jakich my mieliśmy, zacząwszy od Szczepanowskiego, Oleśnickich aż do Woroniczów i Felińskich. W ich powadze, w ich gorącej miłości ojczyzny, w ich poświęceniu, naród czci, co tylko ma najdroższego. Ojczyzna i Kościół! dwa te hasła są najsilniejszą potęgą narodu naszego, bodźcem do czynu, zachętą do wytrwałości w cnotach, puklerzem przeciw wszelkim złym wpływom, świętą spójnią całości. Rozerwać je — znaczyłoby zniszczyć wszystko! Nie zna ten narodu, kto mniema, że w Polakach odłączyć można jedno od drugiego: uczucie religijne od patrjotyzmu albo patrjotyzm od religji. Dlatego też ilekroć Polska walczyła w obronie wolności i krzyża Chrystusowego, od Mieczysława, od Bolesławów aż do 1863 roku, chociaż niekiedy upadała ciałem, zawsze zwyciężała duchem, bo wzmagała się na duchu.
Ale dziś, niepomny tradycji i posłannictwa Polski książe Kościoła naszego, gdy poszedł do Versailles uchylić czoło przed siłą, zrobił szczerbę w spojonej wiekami warowni praw człowieczych i ewangelji, a godności narodowej cios zadał.
Niegdyś, najpotężniejszy monarcha stał w pokutniczych szatach u bram zamku Canossy. Dziś z Watykanu wznosiło się „z życzeniem zachowania władzy“ błogosławieństwo nad głową tego, który brocząc we krwi miljonów pomordowanych ofiar, wstępował na stopnie tronu i świętokradzko, w imię Boga, przyjmował koronę!
Tak, od maluczkich aż do najwyższych wszyscy ukorzyli się przed siłą! Nie spostrzegli się, jak stopniowo, pomału, uświęcili przemoc, dali przewadze materjalnej moralną powagę!
Część narodu naszego poszła za tym powszechnym prądem i doznaje upokorzenia, do którego nie nawykliśmy, któregośmy nigdy bez walki znieść nie mogli! To nowe upokorzenie w uwięzieniu najznakomitszego w Polsce męża, bez dowodów, bez sprawdzenia podejrzeń, nader boleśne!
Ziściły się przepowiednie Skargi: „Będziecie w pogardzie u ludów.“ Bo też są tacy, którzy pogardę ściągają na naród; a tych wyłącza ze społeczeństwa sumienna opinja publiczna. Lecz jeśli wstrętną jest dla dusz wzniosłych pokora, najczęściej obłudna i samolubna, czy idzie za tem, aby uciśniony, nieszczęśliwy miał chwytać się środków przeciwnych godności, tej godności, którą zachowali wybrani narodu? Czy można przypuścić, aby Kraszewski poniżył się do szukania dróg podziemnych, krętych, zdradzieckich?! Czy on zdolnym jest do tego? czy kiedykolwiek niegodziwą bronią walczył z ciemiężcami? On, co szedł zawsze w bój za prawdę i prawa nasze, z odkrytą przyłbicą, mając potężne słowo za broń całą! on, co najgroźniej zawsze potępiał wszelkie czyny, które dziennego lękają się światła, chociażby te do najświętszych prowadziły celów! Nie szukał pierwszych miejsc, nie korzył się nigdy i przed nikim, nie trzymał się pańskich klamek, ani wschodów, prowadzących na dwory mocarzów; za to też jest pierwszym w narodzie, — uznanym przez tych, którzy cenią jego zasługi. Ale nigdy nie szedł i drugich nie prowadził manowcami zdrady.
Szlachetna duma na to nie pozwala.
Oto program Kraszewskiego, podany narodowi jawnie, otwarcie, jasno: „Na czele programu stawić się musi utrzymanie ducha narodu, ukrzepienie organiczne społeczeństwa, zespolenie, skupienie się klas wszystkich. — Potrzeba oświaty nietylko ludu, lecz wszystkich klas. — Podźwignienie bytu materjalnego. — Przekonywamy się codziennie, żeśmy wyjęci z pod prawa. — Mogiły słowiańskie na Rugji, w Pomorzu i Łużycach niech uczą, co nas czeka, gdybyśmy w boju ustali albo pokój zawarli. — To, co niektórzy nazywają modus vivendi, byłoby tylko modus moriendi. — Dopóki nas do ostatniego nie wytną w pień, nie wytrują i nie wyduszą, bronić się musimy i będziemy. — Bądźmy lepsi a weźmiemy górę.“
„Naszym manifestem jest życie czynne. Oświata, dająca nam wyższość i oręż do walki, jest kardynalnym, pierwszym życia warunkiem. — My tylko siłą ducha wojnę prowadzić musimy. — Polityka nasza zależy na wyrzeczeniu się protestów i lamentów, na przejściu ze słów do czynu. Tym czynem musi być odrodzenie wewnętrzne, krzepienie bytu, zachowywanie narodowości. W ciszy uroczystej, stójmy na wszystkich wyłomach pracy, każdy tam, gdzie go zdolność powołuje, bo tu i najmniejsze ziarnko ma swoją wagę i cenę. — Prawda odzyska swoje prawa. — To, co zepsute, zgniłe, rozpróżnowane, oszalałe, samowolne, niekarne, trzeba ująć w kluby, aby nam szkody i wstydu nie czyniło. — Dla inwalidów cześć i chleb, dla trutniów nielitościwe odrzucenie lub surowy nadzór i poprawa. — Między radykalizmem kosmopolitycznym a konserwatyzmem ślepym i zacofanym średnia, a prawa droga stoi szerokim gościńcem. — Spartańsko trzeba uśmiechać się, choć dziki zwierz piersi szarpie i nie jęczeć. — Względem wrogów zachowywać się tak, aby stanu naszego nie pogorszyć, charakteru nie spodlić a wynarodowieniu się obronić. — Mnożyć rozdwojenia przez miłość własną dla popisu lub rozgłosu, to zdradzać sprawę. — Opinja surowa być musi. — Od kobiety matki zależy dziś niemal cała przyszłość Polski. — Oświata udziela się wszelkiemi drogami, jeśli miłość nią kieruje; a oświata w duchu polskim, to cała nasza przyszłość. — Pracujmy na to, by — żyć.“ (Por. Program Polski. Myśli o zadaniu narodowem zebrane i spisane przez J. I. Kraszewskiego. Poznań).
Znaleźli się pośród nas ludzie, co uwierzyli, że płaszczeniem się można okupić spokój. Znaleźli się lekkomyślni, którzy mniemają, że oszukać można wroga, chcącego nas wytępić, choćbyśmy mu po naszych ciałach do panowania nad światem drogę uściełali. Idą czołgać się przed tyranami przy lada sposobności. Idą nad Newę wylewać łzy na grobie tego, co rzeki łez wycisnął; idą do Moskwy tarzać się w prochu, przesiąkłym krwią polskich męczenników; idą do przedpokoju władzców, którzy na końcu pióra trzymają losy całego narodu, aby nim bawić się, jak dziecię piłką i w chwilach wesołości podrzucać ją łaskawie do góry, a w przystępie złego humoru kopnąć nogą i w kąt potrącić.
A kto tam ciągnie owych mniemanych przedstawicieli Polski? Czy ich zaganiają przemocą, jak przeznaczone na targ sztuki bydła? czy mają postronki na szyjach, na dowód, że nie idą dobrowolnie? Może myślą, że się poświęcają dla dobra narodu? Niech będą pewni, że służebnictwem, płaszczeniem się, żaden jeszcze naród nie doszedł do pożądanego celu. Władzcy lubią posłuszeństwo, ale największy tyran, jeśli ma iskrę szlachetności w sobie, brzydzi się pochlebstwem a pokorą pogardza. Nawet kat szanuje dumę.
Niech ludzkość idzie, jaką chce drogą; nasze położenie, nasze posłannictwo inne. Duch Polski starej, Polski Bolesławów, Kaźmierzów, Zygmuntów patrzy na nas. I z Wawelu ukazuje nam kopiec Kościuszki.
A z Kahlenbergu woła Sobieski: Dwieście lat temu zostawiłem wam Polskę potężną, wielką. Cóżeście z niej zrobili!
Przebrała się miara nieprawości, a dopełniła się czara niedoli naszej.
W lat dwieście po zwycięstwie Sobieskiego, po dwóch wiekach upokorzeń i niewoli, zwycięża idea.
Oto najpotężniejszy duch polski w więzieniu. Chwała Tobie Boże! Snać boją się tej potęgi, bo on to Polska!
Czemże jest ten człowiek schylony wiekiem i trudem, schorzały, osłabiony ciałem, czemże on jest, że się go tak boją, że go trzymają pod silną strażą, jak olbrzyma? Czy się go lęka miljonowa armja? czy drżą przed nim mocarze, którzy dzierżą w swych rękach las bagnetów, — którzy za jednem uderzeniem cisnąć mogą niezliczone gromy ze spiżowych chmur, — i trupami ziemię pokryć od morza do morza?
To polski duch. Nieśmiertelny — niezwyciężony — straszny — kiedy go otoczono murem. Nieśmiertelny, — wieczny, jak boże prawo.
Chwała Tobie Boże! Zlękli się czciciele miecza.
Sumienie ich paliło. Zobaczyli jakieś widma. Z nieprzytomności, w popłochu zamknięto go. Jak dzieci, przymrużywszy oczy, myślą, że się już schowali. Nie widzą stracha.... Myślą, że wraz z ciałem skrępowali ducha.
Zdaje się im, że nie przedrze się przez kraty, przez drzwi żelazne, przez czujną straż.
Synowie Arminiusa struchleli, stracili głowę od strasznych zjawisk heloci krzyżaków.
Ujrzeli widma, upiory, dusze pomordowanych Słowian nad Labą, nad Odrą, nad Wezerą.... Ujrzeli idące z Polski tłumy niewiast i bezbronnych starców, wyrzniętych przez Szekulego.... rozbrojonych żołnierzy polskich, wystrzelanych w Fischau.... zamęczonych więźniów w Moabicie.... Od Warszawy naleciały chmary dziatek z grotami kozackich lanc w piersiach.... piszczały: Wy spólnikami naszej śmierci.... Niemowlęta zakrwawione, z roztrzaskanemi główkami, wpadały im w oczy, jak niedoperze, trzepotały rączkami, niby skrzydłami szarańcze, a na tych skrzydłach napis: Zemsta.... Z nad Leny, z nad Bajkału, dolatywały aż nad Spreę jęki, przekleństwa, krzyki: „Spólnicy zbrodni! My byliśmy kiedyś potężni, gdy wasz Albert zginał kolana przed naszym Zygmuntem. Oto widzimy kraj stokroć większy od waszego, a w nim pół miljarda ludności. Przed ich potęgą zmilkną wasze działa. W Pekinie leją kule, co zburzą Essen i Berlin.“.... Rozwarła się ziemia pod ciężarem pruskiej armji i pruskiego złota i armat Kruppa.... W otchłani ujrzeli mnicha, ale bez krzyża na piersi, a na jego miejscu pałało światło ognia, który go trawił.... Słyszeli szum w powietrzu i jakiś bełkot niezrozumiały... I zobaczyli gromady dzieci z wyrwanemi językami.... Nad Spreą powiewała chorągiew z napisem: Kultur.... Trzymał ją w ręku szatan w mundurze.... zarzegotał głośnym śmiechem i zniknął.... Na miejscu chorągwi wiła się długiem pasmem czerwona wstęga od Sekwany, a na niej napis: Waterloo. Sedan. Odwet.... Sprea wezbrała i wlewała się bystro przez Baltyk w Newę.... Nad Schlüsselburgiem unosił się upiór Piotra Igo, trzymając rękę Frydryka IIgo... U stóp jego rozdarty na dwoje orzeł.... Na całej przestrzeni, po obu brzegach Wołgi było pusto.... Szakale wyły, gryząc się o trupy niedojedzone.... Jeden tylko Kreml pozostał, a na szczycie Kremla stały dwa posągi: Razin i Pugaczew.... Trzymali chorągiew z napisem: Nihil.
Zadrżeli synowie Arminiusa. Stracili głowę.
Rozwarły się drzwi więzienia. Wprowadzono syna Polski, który jest razem ojcem Polski. I zawarły się za nim. Ale on wolnym jest, bo żyje w sercu każdego prawego Polaka, bo duch jego wszędzie.
To wódz, którego jedynym mieczem — pióro. Stal go nie złamie, ni spiż nie pokruszy. Nie ma on tajemnicy; nie zna spisków, ani podziemnych knowań. Jakiż Polak dziś myśli o spiskach, gdy myśl jego jawna i słowo jawne i czyny jawne!
To wódz — pewny zwycięstwa. Dąży prosto do celu i drugich za sobą prowadzi. Jego armją: dwadzieścia miljonów bez żelaznej broni, lecz uzbrojonych duchem. Jego planem wojennym — wieczyste prawo. Jego hasłem: „Prawdą, a pracą.“
Od chałupy ubogiego wieśniaka do pałaców najmożniejszych, nieświadomie, słuchają go wszyscy, choć nie rozkazuje.
Sursum corda!
Wcześniej, czy później, zwycięstwo nasze. Nie giną narody, co wydają olbrzymów duchem. Kordecki nie zwątpił zwyciężył.
Słuchajmy nieśmiertelnego Skargę, który woła do nas:
„Ojczyznę miłując, sami siebie miłujecie, a nie utracicie jej; onej nie życząc i wiary nie dochowując, sami siebie zdradzacie. Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie i mniema, że się sam miłuje; a on się gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma i on ze wszystkiem, co zabrał, utonąć musi. A gdy swemi skrzynkami i majętnością, którą ma w okręcie, pogardzi i z innymi się do okrętu obrony uda, swego wszystkiego zapomniawszy, dopiero swe wszystko pozyskał i sam zdrowie swoje zachował. Ten najmilszy okręt ojczyzny naszej wszystkich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o utrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszystkiem, co w domu jest, nie pogardzamy, zatonie i z nim my sami poginiemy. W tym okręcie macie syny, dzieci, żony, imienie, skarby, wszystko, w czem się kochacie. Nie dajcie im tonąć, a zmiłujcie się nad krwią swoją, nad ludem, nad tą bracią waszą, nietylko majętnością, ale i zdrowiem własnem usługujcie, wy, którzyście je pod swój rząd i opiekę wzięli. Bo nietylko majętności dla miłej braci i ojczyzny nie żałować, ale i umierać winni jesteśmy.“
- ↑ O fałszowaniu dziejów rozmaite są zdania. Mówią że to nie znaczy fałszować dzieje, jeżeli autor przedstawia fakta. Weźmy przykład; niech czytelnik osądzi. Szujski uważany za jednego z największych historyków polskich i największego patrjotę, wydał za pozwoleniem moskiewskiej cenzury, Historji polskiej ksiąg dwanaście. Warszawa. 1880. Nie mówiąc o wielu innych poglądach, znajdujemy tam następujące sądy. Bohaterskie wyprawy Karola XII który bronił prawowitego króla polskiego przeciw uzurpatorowi narzuconemu przez Moskwę, autor nazywa „awanturami“ (str. 346). „August III poczynał od dowodów uległości dla Rosji, dwór utrzymywał subsydjami rosyjskiemi, naraziwszy go na pogardę, wystawił Polskę na ciągłe przemarsze wojsk rosyjskich, ale był uczciwym“ (str. 345 — 349).
„Biskup krakowski Sołtyk mógł się poczuwać do winy stworzenia opłakanej sytuacji ówczesnej... W nocy z 13 na 14 paźdz. aresztował książe Repnin czterech oponentów i wywiózł ich pod eskortą wojskową na wygnanie w głąb Rosji, do Kaługi (str. 356).
Ambasador rosyjski władał krajem (to jest Polską) samowładnie... Nastąpił wybuch naturalnego ale nieszczęśliwą chwilę obierającego oburzenia... w skutkach swoich sprowadzający najgorsze dla kraju następstwa: Konfederacja barska“. (str. 357). Więc zdaniem dziejopisa-patrjoty, można być uczciwym królem, i narażać kraj na najazdy a dwór na pogardę?! A historyk nasz nic nie wspomina jakich okrucieństw, zdzierstw dopuszczały się wojska rosyjskie za Augusta III podczas pozornego pokoju, z przyjaźni!.. Więc jeśli biskup Sołtyk poczuwał się do winy, Repnin miał prawo go uwięzić, wywieźć pod wojenną eskortą w głąb Rosji i to wtedy gdy król polski siedział na tronie?! O tem zdarzeniu autor wspomina jak o bardzo prostej i naturalnej rzeczy! Jakie pojęcie o prawie i bezprawiu będzie miała polska młodzież, dla której jak zapowiedziano we wstępie, „ta książka jest przeznaczoną“! (str. V). Więc gdy ambasador rosyjski rządził Polską samowładnie, miałże naród znosić to wszystko podle i nie wszczynać konfederacji barskiej?! — Straszną rzeź w Humaniu i na Ukrainie autor nazywa po prostu „srogim buntem hajdamackim!“ O tem że ta rzeź, najhaniebniejsza w dziejach ludzkości, wykonaną została z rozkazu Katarzyny II poświęconemi w cerkwiach nożami, ani słowa!!! Zkądże się o tem młodzież dowie? (Patrz str. 358). O Drewiczu, Szujski wspomina kilka razy i o jego zwycięstwach. Lecz o tem że obcinał nosy i uszy, że dozwalał żołdactwu pastwić się nad zakonnicami w klasztorach, ani wzmianki! (str. 359 — 362). Autor powiada że naród podczas pierwszego rozbioru Polski „poddawał się biernie nieuchronnemu losowi“. Mówi jednak niżej o Tadeuszu Rejtenie i o silnych protestacjach, lecz pobieżnie, tak, że czytelnik najmniejszego nie mógłby powziąć wyobrażenia o tym wielkim mężu, po podobnem przedstawieniu rzeczy (str. 362 — 363). Twierdzi Szujski iż w 1786 r. byli ludzie, którzy „nie z interesu i nie dla karjery własnej, lecz z przekonania godzili się aby Polska powróciła do sił w przedniej straży i pod opieką interesów rosyjskich“. Zabawną jest ta dziś przez wielu przyjęta zasada usprawiedliwiania choćby największych zbrodni tem jednem słowem: z przekonania! Autor ubolewa dalej że się tak nie stało, że Polska nie poddała się pod opiekę Rosji. Mniemał zapewne że ta opieka byłaby szczerą! Dodaje też: „Niestety myśl ta polityczna znalazła się w sprzeczności z niespokojnemi żywiołami oligarchicznemi i z usposobieniem społeczeństwa, które zapalne, z trudnościami się nie liczące, łatwo ułudnym oddaje się nadziejom, mając do północnych sąsiadów wyrobioną wiekami szczepową nienawiść“ i t. d. (str. 367). Według tego historyka przeto ludzie broniący praw swoich, godności, ojczyzny, są „niespokojnemi żywiołami“ a społeczeństwo z takich ludzi złożone jest „zapalne“, bo dążyć do odzyskania niepodległości, do zrzucenia upodlającego jarzma to znaczy „ułudnym oddawać się nadziejom!!!“ Więc nawet wtedy w 1768 r. naród powinien był znieść taki stan z bydlęcą pokorą?!! I to się pisało, drukowało dla polskiej młodzieży?! Czyż takie nauki nie są trucizną ducha, najszlachetniejszych uczuć? czyż to nie jest zabójstwem młodzieży? Jednak sam autor wspomina nieraz o upokarzającem cały naród postępowaniu moskiewskich ambasadorów. Powiada n. p. że „Potemkin fukaniem i przykładaniem pięści do twarzy wybijał Branickiemu z głowy dalszą przeciw królowi opozycją“ (str 372). Ale to wszystko w oczach Szujskiego, w oczach tego profesora uniwersytetu Jagiellońskiego, tego historyka, wszystko to nic nie znaczy!!! Niech młodzież od niego uczy się pokory przed moskiewskim ambasadorem, niech drży przed nim!.. Jeśli taki Branicki mógł znieść przykładanie pięści do twarzy, cóż dopiéro jakiś biedak!!!.. O wzięciu Warszawy z opowiadaniem autor krótko się sprawił. „Suworow wziął krwawym szturmem Pragę; dnia 8 listopada wkroczył do Warszawy“. O wyrżnięciu w pień kilkunastu tysięcy bezbronnych mieszkańców, o noszeniu polskich niemowląt na kozackich lancach ani słowa! (Patrz str. 382). To się nazywa „nowa metoda historyczna!“. To się nazywa przedstawiać dzieje „objektywnie!!!“ Jeśli to nie jest fałszowaniem dziejów (chociażby w samem opowiadaniu były niezaprzeczone fakta) to trudno wyrzec jaką dać nazwę podobnym dziełom. - ↑ Z jakąż boleścią przychodzi czytać rozumowania niektórych historyków tak zwanej „dzisiejszej szkoły“! Jeden z nich potępiając największych mężów naszych z czasów Sejmu czteroletniego wynosi rozum polityczny króla Poniatowskiego, tego służebnika carowej i jej ambasadorów. Kiedyś król przyszedłszy do pewnego domu gdzie było liczne zebranie na wieczorze, zastał Stackelberga ambasadora moskiewskiego, grającego w karty. Ambasador nie powstał nawet dla powitania go; tylko ukazał stojące próżne krzesło i rzekł poufale: „Siadaj królu“. — Jeżeli nikczemny serwilizm króla samego nazywa się politycznym rozumem, do czego dojść może młodzież zaprawiona na dziełach, podających jej takie nauki! Cóż mówić o krytykach pochwalających i zalecających dzieje pisane w takim duchu? Czyż to nie zgorszenie?!
