Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego
| Dane tekstu >>> | ||
| Autor | ||
| Tytuł | Wierzenia pierwotne i formy ustroju społecznego | |
| Podtytuł | Pogląd na genezę religii ze szczególnem uwzględnieniem totemizmu | |
| Wydawca | Akademia Umiejętności | |
| Data wyd. | 1915 | |
| Druk | Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego | |
| Miejsce wyd. | Kraków | |
| Źródło | Skany na Commons | |
| Inne | Cały tekst | |
| ||
| Indeks stron | ||
|
DR. BRONISŁAW MALINOWSKI
WIERZENIA PIERWOTNE
I FORMY USTROJU SPOŁECZNEGO
POGLĄD NA GENEZĘ RELIGII ZE
SZCZEGÓLNEM UWZGLĘDNIENIEM TOTEMIZMU
KRAKÓW 1915
AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI
NAKŁADEM FUNDUSZU WŁODZIMIERZA SPASOWICZA
SKŁAD GŁÓWNY: KRAKÓW G. GEBETHNER I SPÓŁKA Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego.
SPIS RZECZY.
Str Uwagi wstępne i określenie zagadnienia.
Totemizm; znaczenie tego wyrazu i przykłady. Objaśnienie niektórych terminów. Nadużywanie pojęcia totemizmu w etnologii i archeologii. Brak zgody co do istoty i genezy totemizmu. Niedostatki metodyczne w dotychczasowych badaniach. Zaznaczenie niezbędnych zagadnień. Teorya Frazera jako przykład dotychczasowej metody badan. Poglądy innych autorów: H. Spencer, Lubbock, Lang, Pickler, Durkheim, Wilken, Haddon. Etnologowie amerykańscy. Krytyczne wywody van Geneppa i Goldenweisera i trafne przez nich postawienie problemu. Konieczność ogólnej teoryi religii, jako podstawy badań totemicznych. Pogląd Durkheima o doniosłości badań nad totemizmem dla zrozumienia istoty religii. Krytyka tegoż poglądu. Konieczność oparcia badań nad religią ludów pierwotnych na ogólnej psychologicznej analizie wierzeń. Zebranie rezultatów poprzednich rozważań i plan dalszych badań, sformułowanie zagadnienia. Geneza wierzeń religijnych.
Tendencya do sztucznego uproszczania zagadnień w dotychczasowych badaniach. Teorye Tylora i ich krytyka. Przeciwstawienie religii i magii u Frazera. Krytyka intellektualizmu tych teoryi; potrzeba uwzględnienia uczuć przy genezie religii Nowsze teorye: Crawley i King; ogólna tendencya tych prac; ich zalety i braki. Animizm i preanimizm. Pojęcie siły mistycznej „mana“, leżącej u podstawy religii. Teorye Maretta. Charakter nowoczesnych kierunków badań. Społeczna strona religii i potrzeba jej uwzględnienia.
Zagadnienia, wynikające z obecnego stanu badań. Powszechność rozłamu między wyobrażeniami świeckiemi a religijnemi. Socyologiczne przejawy tego rozłamu. Zasadniczy dualizm wiary i wiedzy. Odmienność stanów duchowych w tych dwóch dziedzinach. Odrębne zakresy tych dwu sposobów ujęcia rzeczywistości. Problem psychologiczny zawarty w tym dualizmie. Zasadnicze rysy religijnego myślenia „nadprzyrodzoność i konieczność“. Przebieg stanów emocyonalnych; charakter myślenia i działania podczas takich przebiegów. Analiza konkretnych przykładów: gniew, strach, radość, smutek. Graniczne przypadki gniewu. Stan emocyonalny stwarza treść wyobrażeń i zmusza do czynności otwarcie nieracyonalnych. Działanie refleksyi w umyśle człowieka cywilizowanego i w umyśle człowieka pierwotnego. Kategorye rzeczywistości ujmowanej w emocyonalnych przeżyciach i zobjektyzowanej pierwotną refleksyą. Odpowiadają one ściśle powyżej zaznaczonym kategoryom mistycznego myślenia: nadprzyrodzoności i konieczności. Sprawdzenie powyższej analizy na przykładzie strachu. Rozszerzenie rezultatów, osiągniętych na granicznych przypadkach, do przeżyć emocyonalnych wogóle. Wnioski: wiara wynikiem elementarnego mechanizmu psychicznego, naturalnej reakcyi psychicznej wobec pewnych przeżyć. Rytuały czarnej magii i bezpośrednie odruchy pod wpływem gniewu; ich ścisła odpowiedniość i podobieństwo. Analogia sytuacyi; podobieństwo form; podobieństwo postawy psychicznej.
Genetyczny ich związek, zestawienie postawionego tu poglądu z teoryą, magii imitatywnej“ Frazera. Rola refleksyi przy powstawaniu wierzeń i rytuałów religijnych. Rytuały elementarne przy afekcie strachu. Związek wyobrażeń i rytuału pogrzebowego z afektami rozpaczy po stracie drogiej osoby. Analiza reakcyi rozpaczy. Porównanie reakcyi bezpośrednio z rytuałami żałobnymi i pogrzebem. Analiza czynności doniosłych o określonym celu, w których występują elementy emocyonalne. Pierwotne czynności ekonomiczne, obrona przeciw niebezpieczeństwu itp. i odpowiednie im formy religijne. Wybijanie się pewnych tematów na pierwszy plan religijnych praktyk i wierzeń. Funkcye fizyologiczne i ich znaczenie religijne. Zebranie wyników i wnioski. Wpływ ogólnych warunków istnienia grupy i stopnia kultury na rozwój form religijnych. Stosunek teoryi tu wyłożonej do preanimistycznej i animistycznej teoryi religii. Formy rozwiniętej religii w oświetleniu wyłożonych tu poglądów na genezę religii. „Żywe i martwe“ dogmaty. Stosunek religijny człowieka pierwotnego do otoczenia;
zoolatrya i totemizm. 130 Niektóre trudności związane z problemem tomizmu, rozproszone powyźszemi ogólnemi rozważaniami. Totemizm jako zasadnicza postawa psychiczna. Sprowadzenie go do całokształtu warunków istnienia grupy społecznej. Plan dalszych badań nad totemizmem. Tematy religii pierwotnej zaczerpnięte z otoczenia. Czynniki określające wybór przedmiotów otoczenia. Hierarchia, w jakiej człowiek pierwotny ujmuje przedmioty otoczenia w swych wierzeniach. Magiczno-religijny charakter jedzenia u ludów pierwotnych. Rola jedzenia w rytuale religijnym. Tabu (zakazy) jedzeniowe. Wiara w przechodzenie własności gatunku pożywanego na człowieka. Rola czynności ekonomicznych w rytuale religijnym i magicznym. Wierzenia odnoszące się do zwierząt drapieżnych, niebezpiecznych i niesamoistnych. Wierzenia odnoszące się do zwierząt domowych. Rola nieożywionych przedmiotów otoczenia w wierzeniach pierwotnych; fetysze, zjawiska przyrody. Przedmioty liturgiczne. Rola zwierząt i roślin w pierwotnej produkcyi artystycznej. Cechy zasadnicze omawianych wierzeń: indywidualizacya gatunku; istnienie szeregu równoważnych przedmiotów kultu. Charakterystyka zoolatryi, podana w 3ch zasadniczych punktach. Ogólne uwagi o przyjętym tu biegu rozumowania. O metodzie przedstawiania faktów etnologicznych A. O naturze totemów. B. Tabu totemiczne. C. Stosunek człowieka do totemu. O złożoności konkretnych systemów religijnych. Liturgiczne narzędzia i ich kult. Zbiór równoważnych i od siebie niezależnych gatunków przedmiotem kultu totemicznego. Problem jednolitości tego kultu. Społeczne podstawy religii.
229 Potrzeba uzupełnienia dotychczasowych rozważań przez zbadanie socyologicznej strony religii. Uwzględnienie społecznych czynników religii: Robertson Smith, Durkheim i jego szkoła. Próba czysto socyologicznej genezy religii, podjęta przez Durkheima w ostatniem jego dziele. Krytyka tej próby. Stosunek czynników indywidualnych i społecznych w religii. Religia jest zjawiskiem nie bardziej społecznem, niż inne zjawiska kultury ludzkiej. Równoczesna zależność od własności psychicznych jednostki i od ogólnych warunków społecznych. Tematy religijne, powstałe na tle czynności, tyczących się całej grupy; połączone z zasadniczymi interesami grupy, jako całości. Społeczny charakter tradycyi; przymus społeczny, jako źródło „konieczności“ związku wyobrażeń religijnych. Stopień spoistości grupy, jako warunek rozwoju wierzeń. Znaczenie publicznych ceremonii dla religii; tło emocyonalne; inscenizowanie tradycyi. Związek między charakterem ustroju grupy a formami religii. Formy kultu często przedłużeniem funkcyi społecznej grupy. Przystosowanie wzajemne wierzeń i form społecznych grupy. Społeczna strona totemizmu; ustrój klanowy.
Problem przystosowania się wierzeń i ustroju społecznego, specyalnie interesujący w przypadku totemizmu. Brak naturalnej podstawy wierzeń totemicznych. Ustrój klanowy nie spełnia żadnej funkcyi zasadniczej w społeczeństwie. 259 A. Ustrój wewnętrzny klanu. B. Stosunek klanu do plemienia i do terytoryum. Ujęcie rezultatów. III. 270 Znaczenie studyum funkcyi dla poznania charakteru socyologicznego grupy. A. Charakter prawny klanu. B. Funkcye ekonomiczne. C. Rodowy charakter klanu; egzogamia. D. Religijne funkcye. 292 Niemożność określenia totemizmu ani poszczególnemi funkcyami społecznemi, ani ich sumą. Funkcye egzogeniczne. Stosunek wyobrażeń i uczuć społecznych do norm i funkcyi społecznych danej instytucyi. Funkcye społeczne zasadnicze i funkcye wtórne totemizmu. Wyobrażenia odpowiadające funkcyom rodowym klanu. Klany są to jednostki społeczne równorzędne; łączą się w jedność plemienną bez struktury, obejmują wszystkich członków plemienia. Różnica między sposobem, w jaki poszczególne rodziny sumują się na plemię, a integracyą klanów w jedność plemienną. Brak samoistności klanu. Integracyjny charakter funkcyi klanowych. Ujęcie rezultatów; charakterystyka ogólnej cechy socyologicznej ustroju klanowego. Geneza totemizmu.
Zestawienie tych cech. Ich równoległość. Przystosowanie wzajemne wierzeń i ich podstawy społecznej w totemizmie. Genetyczne znaczenie tego przystosowania. Wzajemne uzupełnianie się tych dwóch cech. Jedność systemu totemicznego wyraża się jednością form społecznych. Zróżniczkowanie tych form tłómaczy się różniczkowym charakterem wierzeń. Charakter przystosowania się totemicznego. Uwagi o naturze i powstaniu systemu klanowego. Jest on ogólniejszy niż totemizm i niezależny od niego. Wierzenia zoolatryczne są też niezależniejsze i ogólniejsze niż totemizm. Dygresya o związku egzogamii z ustrojem klanowym i o jej stosunku do totemizmu. 353
|
