Żabusia (dramat, 1903)/Akt I/Całość
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Żabusia |
| Podtytuł | sztuka w trzech aktach |
| Część | Akt I |
| Pochodzenie | Teatr Gabryeli Zapolskiej |
| Wydawca | Redakcya Przeglądu Tygodniowego |
| Data wyd. | 1903 |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała sztuka |
| Indeks stron | |
Scena przedstawia salonik umeblowany z mieszczańskim komfortem. Dużo japońskich wachlarzy i parasolek, po kątach porozpinanych. Zbiór rozmaitych małych garniturków. Nad kanapą na lewo mała fotografia, przedstawiająca roczne dziecko w koszulce. Po obu stronach fotografie Heleny i Bartnickiego. Dużo cacek i drobiazgów ręką kobiecą wykonanych. Atmosfera ciepłego domowego kąta, kwiaty, pianino. Troje drzwi, jedno w głębi wiodące do przedpokoju. Widać tam lustro, konsolkę i szaragi. W chwili podniesienia kurtyny Bartnicki w domowej kurtce siedzi po lewej na fotelu i trzyma na kolanach Jadwinię uśpioną.
Bartnicki (kołysząc dziecko, nuci).
A! a! a! koty dwa,
Szare, bure obydwa.
Bartnicki (szeptem). A co tam?
Franciszka. Kuryer.
Bartnicki. Ciszej, bo mi dziecko obudzisz.
Franciszka (ciszej). Kuryer.
Bartnicki. Słyszę! połóż na stoliku! nie tu! nie tu, ciemięgo... tu leży pani robota. Ty przecie wiesz, że pani nie lubi, skoro się coś nie na swojem miejscu znajduje.
Franciszka (kładzie kuryer na krześle). Pewnie że wiem.
Bartnicki. Nie tu!... pani nie lubi, jak się gazety po krzesłach przewracają.
Franciszka. O, Jezu! jaki to pan kapryśny. Pan wszystkie kaprysy na panią zwala a wie się przecie, że kto dokuczy sługom, to pewnie nie pani, czysty anioł.
Bartnicki. No dobrze, dobrze! niech będzie, że to ja wszystkiemu winien (dziecko się budzi). Cyt! cyt! lulaj... Mama zaraz przyjdzie i cukierków Nabuchodonozorowi przyniesie.
Franciszka. A może niańki zawołać, żeby Buchozora wziena i do łóżka położyła?
Bartnicki. Nie trzeba! pani wychodząc prosiła, żeby panienka u mnie na ręku siedziała, to niech siedzi.
Franciszka. A to niechże siedzi.
Bartnicki. A nastaw samowar, bo pani przyjdzie zziębnięta. I kup cytrynę, bo panią głowa bolała.
Franciszka. O! Jezu! a czemu też to pani w taką niepogodę poszła... jeszcze się biedactwo przeziębi.
Bartnicki. Mówiła mi pani, że jej przechadzka na ból głowy pomoże.
Franciszka. Mógł pan też był panią nie puścić ... i zakazać chodzić w taką chlapaninę.
Bartnicki (patrzy przez chwilę na Frańciszkę i wzrusza ramionami). Ja? nie puścić? ja cokolwiek pani zakazać? co też Frańciszka wygaduje!
Franciszka. Nicem głupiego nie powiedziała ... pani to czysty dzieciaczek a pan powinien umieć się z panią obejść...
Bartnicki (wyniośle). Niech Frańciszka idzie nastawiać samowar.
Franciszka. O jej! idę....
Bartnicki. Czego jeszcze?
Franciszka. Ano zapomniałam... szewc przyniósł od podzelowania te buty, co w nich pan do biura chodzi, to trza zapłacić.
Bartnicki. No to jak pani przyjdzie, to pani zapłaci.
Franciszka. Ano to dobrze!
(ściemnia się).
Bartnicki. A! a!... koty dwa ... Ściemnia się a Żabusia nie wraca. Już dziś nie pójdę na czarną kawę do cukierni, bo będzie zapóźno... szkoda... ciekawy jestem co się dzieje we Francyi. Czy Arton już przyjechał? Kto jest na liście panamczyków!... Ciekawe bardzo, jak Boga kocham!... Żebym choć kuryera mógł przeczytać, ale boję się poruszyć, żeby się dziecko nie rozkrzyczało...
Maniewiczowa (wesoło). Dzień dobry sąsiedzie!
Bartnicki (zażenowany). A!... pani daruje.. ale moje ubranie domowe...
Maniewiczowa. Cóż znowu? sąsiedzi?... wszak pan widzisz, że i ja przychodę w domowem ubraniu. Zresztą jest tak ciemno, że nie widzę nawet kostyumu pana.
Bartnicki. Niechże pani siada.
Maniewiczowa. Chętnie, przychodzę dotrzymać panu towarzystwa. Wychodziłam przed chwilą i spotkałam Żabusię... prosiła mnie, ażeby przyjść i zabawić pana. Co za poczciwe serduszko, jak ona myśli zawsze o panu...
Bartnicki (z dumą). Och! Żabusia!...
Maniewiczowa. Jak to pan mówisz... no, no! po pięciu latach małżeństwa!... To rzadko spotkać można.
Bartnicki. Bo też i Żabusia jest istotą wyjątkową...
Maniewiczowa (tłumiąc uśmiech). Zapewne!
Bartnicki. Wszyscy to mówią!
Maniewiczowa. Wszyscy!
Bartnicki. Jak Bóg miły, wszyscy!
Maniewiczowa. Wszyscy!
Co mnie najwięcej w Żabci zachwyca, to jej wielka szczerość i prawdomówność.
Bartnicki. Moja żona nigdy nie kłamie!
Maniewiczowa. Nigdy!
Bartnicki. Nigdy!
Maniewiczowa. A pan?... kłamiesz pan kiedy?...
Bartnicki (szczerze). Ja? po co?
Maniewiczowa. Często się kłamie z przyzwyczajenia, z potrzeby, z dobrego serca, z dobrego wychowania... czasem dla... przyjemności.
Bartnicki. Och! pani dobrodziejko!...
Maniewiczowa. A czy pan wiesz, panie Raku, że są kobiety, które całe życie kłamią, zwodzą i oszukują...
Bartnicki. A ich mężowie?
Maniewiczowa (śmiejąc się). Wierzą!
Bartnicki. Ci panowie godni są pogardy.
Maniewiczowa. Dlaczego?
Bartnicki. Bo mąż nie powinien się dać wywieźć w pole i znać winien dokładnie charakter swojej żony. Jakby Żabusia kiedy, co nie daj Boże, skłamała, zaraz ja, panie tego, jej z oczówbym kłamstwo wyczytał...
Maniewiczowa. Tak pan sądzi?
Bartnicki. A jakże.
Maniewiczowa. Z pana taki psycholog?
Bartnicki. Tego nie wiem, ale wiem, że jak byłem posesorem, to panie tego, złapię parobka koło spichlerza i mówię: „Zbierałeś ziarno“ on „nie, panie posesorze“. A ja mu tylko w oczy spojrzę i wiem, że bestya łże... (miarkując się). Przepraszam panią dobrodziejkę za takie słowo... I co pani powie, zawsze na prawdziwego złodzieja natrafiłem. To samo i teraz w biurze... woźny, nie woźny, każdy prawdę musi powiedzieć a nigdy mnie nikt nie okpi. A cóż dopiero kobieta!
Maniewiczowa. Widzi pan, pomiędzy kłamstwem parobka, albo woźnego, a kłamstwem kobiety — to cała przepaść. Kobieta kłamie tak delikatnie i artystycznie, jak pająk umie dzierzgać sieć swoją.
Bartnicki. Nie! nie!... już mnie tam nikt okłamać nie jest w stanie.
Maniewiczowa. Tem lepiej.
Bartnicki. A przytem widzi pani dobrodziejka... kłamstwo to ściąga kłamstwo drugie. Ja nigdy przed Żabusią nie kłamię, więc też i Żabusia przedemną nie kłamie. O! widzi pani dobrodziejka, w tem jest cała filozofia naszego pożycia.
Maniewiczowa. A ja kłamię.
Bartnicki. Daruje pani dobrodziejka, ale w takim razie i maż pani musi także kłamać.
Maniewiczowa. Jak najęty!
Bartnicki (z szerokim gestem) A w takim razie, proszę siadać!...
Maniewiczowa. Już siedzę... Ale dajmy temu pokój! Weszliśmy na bardzo śliską ścieżkę! Nam dobrze z naszemi kłamstwami, pan zaś cieszysz się szczerością... Błogosławieni ci, którzy wierzą...
Bartnicki. Czy to znaczy, że Żabusia?...
Maniewiczowa (szybko) Cóż znowu? Helenka jest najlepsze, najszczersze na świecie stworzenie. Dość na nią spojrzeć, aby wiedzieć, że jest chodzącą prawdą, takie ma jeszcze oczy, takie niewinne, prawdziwie dziecięce spojrzenie.
Bartnicki (uszczęśliwiony). Prawda?
Maniewiczowa. Ot!... Nabuchodonozor przy niej wydaje się istotą dojrzalszą i przewrotniejszą, niż ona.
Bartnicki (całując rękę Maniewiczowej). Jaka pani dobrodziejka poczciwa!
Maniewiczowa. Jestem tylko w tej chwili szczera!
Bartnicki. A widzi pani... jak to pięknie i miło nie kłamać.
Maniewiczowa. Nie nudno panu?
Bartnicki. Czekam na Żabusię.
Maniewiczowa. Ale ja pytam czy panu nie nudno wogóle, w mieście... pan przyzwyczajony do wsi, do gospodarki... jak się pan mógł zgodzić na zamieszkanie w mieście i na pracę biurową.
Bartnicki. Żabusia wsi nie lubi... a potem babcia i dziadzio chcieli, żebym z posesora poszedł do biura. Niby to było w oczach ludzkich lepiej. Mnie tam nieraz jeszcze do wsi ciągnęło i ciężko było w biurową pracę się włożyć, ale teraz to mi już tęsknota za wsią odeszła (po chwili). Przytem bardzo lubię politykę.
Maniewiczowa. A! to także zajęcie.
Bartnicki. Spodziewam się. Codzień chodzę do cukierni na gazety. Wszystkie czytam. Czasem, panie tego, i „Timesa“ całego rznę od deski do deski choć nie umiem po angielsku. Potem w biurze dyskusya... panie tego, umysł się wyrabia, poglądy szerokie... Moje zdanie nawet specyalnie cenią i szanują (po chwili). Nie! ja się nie nudzę.
Maniewiczowa. Nie przeczę, iż polityka to rzecz wysoce zajmująca, ale Żabusia wychodzi często z domu, czy nie czujesz się pan wtedy osamotnionym?
Bartnicki (wskazując dziecko). Mam Nabuchodonozora.
Maniewiczowa (z ironiczną kokieteryą). To dobre dla kobiety... ale mężczyźnie niańczenie dziecka nie wystarcza...
Bartnicki (do siebie z niepokojem). Czego ona chce odemnie?
Maniewiczowa. Czytałeś pan Baudelaire’a?
Bartnicki. Nie, pani dobrodziejko!
Maniewiczowa. To go przeczytaj! Potrafisz wtedy czytać w swem własnem sercu a może i... w sercach innych kobiet.
Bartnicki. Ja zawołam Franciszkę, niech lampę zapali!
Maniewiczowa. Nie trzeba! szara godzina, to godzina marzeń i... pokus.
Bartnicki (na stronie). Gorąco mi!
Maniewiczowa. Przed chwilą mówiłam panu, że często w życiu mojem... kłamię. Czy sądzisz pan, że jestem szczęśliwą? Nie! tysiąc razy nie... Chcę przed panem uczynić spowiedź...
Bartnicki (przerażony). Pani dobrodziejko, wstrzymaj się... ja nie mam prawa słuchać twoich zwierzeń, ja lampę każę zapalić...
Maniewiczowa. Są ludzie, którzy budzą mimowoli sympatyę w tych, którzy się do nich mają szczęście zbliżyć... Takim człowiekiem jesteś pan. Ja nie chcę, ażebyś miał jakiekolwiek wątpliwości, co do prawości mojego charakteru, ja...
(Słychać dzwonek, po chwili widać służącą ze świecą w przedpokoju, otwierającą drzwi i we drzwiach zjawia się Marya).
Bartnicki (z radością). Żabusia!
Maniewiczowa (na stronie). Jaka szkoda, bawiłam się tak dobrze!...
Marya (wchodzi do przedpokoju). To ja zaczekam!...
Bartnicki. A! to moja siostra.
Maniewiczowa. Ja uciekam.
Bartnicki. Dlaczego?
Maniewiczowa. Siostra pana mnie wystrasza.
Bartnicki. Mania?
Maniewiczowa. Tak! Mania!... nie lubię dzisiejszych panien, zanadto surowe, poważne i lachons le mot... przesadzone. Mania jest wzorem doskonałości, ale ja, będące wzorem ułomności, lękam się tego spotkania... et je me sauve! Do widzenia, panie prawdomówny i wierzący człowieku. Pamiętaj pan tylko jedno. Często kłamstwo jest dobrodziejstwem, nie zbrodnią.
Bartnicki. Nie rozumiem.
Maniewiczowa. Bo pan jesteś mężczyzną... kobieta jedynie taką subtelność zrozumie.
Bartnicki. Nie każda.
Maniewiczowa. Każda.
Bartnicki. Ręczę, że moja siostra należy do tych kobiet, które nie zrozumieją...
Marya. Czego?
Bartnicki. Dobroczynnych skutków kłamstwa...
Marya. A!...
Bartnicki. Jakież twoje zdanie?
Maniewiczowa. Dowiem się innym razem. Muszę wracać do domu. Mąż na mnie czeka.
Marya. Spotkałam pani męża w bramie. Wychodził z domu, mówił że idzie do teatru...
Maniewiczowa (śmiejąc się). Nie udało mi się kłamstwo.
Marya. Po cóż więc pani kłamałaś?
Maniewiczowa. Bo szczerość w tym razie potrąciłaby o złe wychowanie, a ja je me pique d’être très correcte. Votre servante.
Bartnicki. Pani daruje, że ją nie odprowadzam, ale Nabuchodonozor mi przeszkadza.
Marya. Daj mi dziecko!
Maniewiczowa. Cóż znowu... wyjdę przez kuchnię, znam drogę. Jaka szkoda, że nasz wspólny balkon przedziela krata. Mogłabym wrócić do mego mieszkania przez balkon.
Bartnicki. Wyjdź pani frontowemi schodami (odprowadza ją ze świecą do przedpokoju, idąc mówi). Daleko pani spotkała Żabusię?
Maniewiczowa (po chwili wahania). Prawdziwie nie pamiętam... Zdaję mi się, że na Długiej...
Bartnicki. Och! Tak daleko?
Maniewiczowa. Wysiadała z dorożki a zresztą może się pomyliłam, może znów skłamałam... Adieu.
Bartnicki. Żegnam panią! (otwiera drzwi wejściowe). Cóż to? gaz jeszcze nie zapalony?... poświecę pani.
Marya. Niańko! weź dziecko i połóż do łóżeczka.
Niańka. Kiedy pani zaraz powróci i rozgniewa się, że dziecko już śpi i pani się z nim nie może bawić.
Marya (ostro). Weź dziecko i połóż je spać.
Niańka. Może wpierw lampę zapalić?
Marya. Nie trzeba, ja sama lampę zapalę. Weź Jadzię!
Marya (sama stoi chwilę nieporuszona, wreszcie wzrusza ramionami i pociera ręką po czole). Co zrobić? co zrobić?...
Bartnicki (wchodzi ze świecą). Poszła nareszcie, co to za dziwna kobieta.
Marya. Nie, mój drogi, to bardzo zwyczajna kobieta.
Bartnicki. Co też ty wygadujesz. Słyszałaś sama co ona mówiła... wiecznie kłamie...
Marya. Nie wiem, ale często milczenie jest także kłamstwem.
Bartnicki. To zależy, jakie milczenie.
Marya. Mówię o patrzeniu przez palce na cudze występki.
Bartnicki. A nam co, panie tego, do występków innych. Byle tylko nam szkody nie przyniosły.
Marya. Naturalnie. Samolubne „ja“ górą ponad wszystkiem.
Bartnicki. Dobrze cię w domu nazywali.
Marya. Ach! wiem! romantyczką!
Bartnicki. Tak i mieli racyę.
Marya. Być może!
Bartnicki. Gdzie dziecko?
Marya. Kazałam je spać położyć.
Bartnicki. Dlaczego?
Marya. Było senne.
Bartnicki. Żabusia jak wróci zechce się dzieckiem bawić.
Marya (ostro). Kup Żabusi piłkę, lalkę, pajaca, gumową kaczkę do zabawy, ale dzieckiem jej bawić się nie pozwól. Pamiętaj, że zabawkę, gdy się stłucze odkupić możesz ... ale dziecka nigdy!
Bartnicki. Jesteś surową i niesprawiedliwą, Żabusia jest najlepszą matką.
Marya. Nie przeczę. Wasza córka jest zawsze ślicznie ubrana, fotografujecie ją co miesiąc i kazaliście jej zaszczepić ospę. Co więcej włóczycie ją zawsze na spacer we wspaniałym wózku i Żabusia ochrzciła ją Nabuchodonozorem, tak jak ciebie Rakiem. To wszystko jest miłe, ładne, wdzięczne i sympatyczne.
Bartnicki. Czego więc chcesz więcej?
Marya (cicho). Ja? nic nie chcę! Ja milczę!...
Bartnicki. Nie rozumiem cię dzisiaj.
Marya. Nie trzeba ażebyś mnie rozumiał. Jestem dziś zdenerwowana, rozdrażniona... Zapalę lampę...
Bartnicki. Moja biedna Maniu... ta praca w tej administracyi wyczerpuje cię i nuży.
Marya. Na pracę nie skarżę się nigdy. Wiesz o tem dobrze. Dokuczają mi inne, moralne względy.
Bartnicki. Wiem, byłaś zawsze dzielną i pracowitą dziewczyną. Na wsi ręce sobie po łokcie urabiałaś, pomagając mi w gospodarstwie.
Marya. Lubiłam wieś całą duszą, praca żadna nie była mi zbyt ciężka w Rokatyczach.
Bartnicki. Mnie także a przecież pracowaliśmy oboje od świtu do nocy. Pamiętasz ty Rokatycze?
Marya. Pamiętam.
Bartnicki. Ciężko w mieście pomiędzy murami.
Marya. Nie, ale pomiędzy ludźmi.
Bartnicki. Ba! ludzie wszędzie jednacy.
Marya. Nieprawda. Wieś ludzi lepszemi czyni, miasto niszczy, gubi i psuje.
Bartnicki. Och! och! znów twoja romantyczna głowa zaczyna pracować. Wszędzie widzisz kłamstwo i zepsucie. I wiesz, Maniu, gdybym cię nie znał nawylot, gdybym cię niemal od dziecka nie chował przy sobie, sądziłbym, że i na ciebie musiało miasto źle oddziałać, skoro tak bardzo żółcią zioniesz na wszystko i na wszystkich. Ktoś mi podrażnił moją Manię, co to do słonka wstawała i śpiewała dzień cały, jak skowronek. A toż, panie tego, obejrzyj się choć i tu u nas a zobaczysz i ład i uczciwość i prawdę naokoło siebie. Wczoraj nagle przy herbacie napadłaś na zepsucie i przewrotność kobiet, żyjących w mieście. Szczęściem, że ci Żabusia w porę przyszła, bo zaraz umilkłaś i już moja żona jedna rozgadała się i popierała twoje argumenta. Ale ani babcia, ani dziadzio nie byli z tego zadowoleni, ho! ho! widziałem ja to z ich oczów.
Marya (grając). Mało mnie to obchodzi!
Bartnicki (wstając zaczyna chodzić po pokoju z założonemi rękami i mówi jakby do siebie). Ale mnie obchodzi. Rodzice Żabusi są dla mnie świętością i mam dla nich przywiązanie syna. A co do Żabusi to, panie tego, tak mnie dobrocią swoją popsuła, że prosto modlić mi się chcę nieraz do niej. Ja nigdy sobie nie wyobrażałem, żeby kobieta mogła być takim aniołem...
Marya (zamykając fortepian). Och!...
Bartnicki (chodzi dalej po pokoju). Jak ona potrafiła mnie przyhołubić, rozpieścić, rozkochać. Mówi mi „Raku“, „Raku“ i po twarzy głaszcze a ja co? ot prosta dusza, posesorskie dziecko i przy niej co? zawsze parobek, choć niby się w mieście jakoś w biurze otarłem i teraz jak nic politykę przeczuć naprzód potrafię (staje przed siostrą). Wiesz, Mańka, strach, jaki mam nieraz żal do ciebie.
Marya. Za co?
Bartnicki. Bo widzę, że ty dla Żabci nie masz serca a ona dla ciebie taka łaskawa, taka dobra, żeby i siostra ci już taka nie była. Ej, Mańka, Mańka!... myślę, że ty jesteś zła w gruncie, kiedy możesz Żabci nie kochać. (Marya milcząc kieruje się ku drzwiom przedpokoju). Gdzie idziesz?
Marya. Wracam do siebie.
Bartnicki. O, zaraz dąsy! Widzisz, jaka ty niepoczciwa, ty jedna mi szczęście zatruwasz, bo to raj prawdziwy byłby ten kąt, gdybyś i ty ku Żabci trochę serca miała. A tyle razy cię Żabcia prosiła, żebyś u nas zamieszkała.
Marya. Ja? tu? nigdy!
Bartnicki. No dobrze! dobrze! kiedy nie chcesz, mniejsza z tem. Choć mnie serce boli, że ty sama, młoda dziewczyna, komornem gdzieś tam u obcych mieszkasz.
Marya. Ja lubię swobodę.
Bartnicki. Ależ to nie wypada.
Marya (gwałtownie). Dla mnie wypada to wszystko, co jest w zgodzie z moją moralnością i sumieniem.
Bartnicki. Zapewne... ale mnie jako twemu bratu boleśnie to i przykro (obejmuje ją i prowadzi na przód sceny). Wszak my dwoje tylko sobie rodzonych i po śmierci rodziców żyli tak cicho, tak składnie tam w Rokatyczach. Ja cię, Mańka, pracować nauczyłem, ty mi książki po pracy czytała... kalendarz Ungra i inne ładne rzeczy, potem w sąsiedztwo przyjechała Żabusia z rodzicami, ot... zakochałem się odrazu, ślicznota bo była... ty się zaraz boczyć zaczęła. I ciągle się boczysz... A zapomniała ty, jakem cię w chorobie doglądał a potem słabą na rękach do ogrodu wynosił, bo na słońce patrzeć chciałaś, aj! ty kapryśna, ty... zła, zła dziewczyno!
Marya (całując gorąco brata). Mój Janku! mój ty biedny! nieszczęśliwy Janku!
Bartnicki. Masz tobie, teraz beki i zaraz „biedny, nieszczęśliwy“!... Dlaczego nieszczęśliwy? Przeciwnie, jestem bardzo szczęśliwy i chcę, żeby wszyscy koło mnie byli szczęśliwi. Chodź tu usiądź i powiedz mi. Sprowadzisz się do nas?
Marya. Nie!
Bartnicki. Czemu?... czy przez to, że nie lubisz Żabusi?
Marya. Nie! lecz...
Bartnicki. Więc powiedz szczerze przyczynę. Jesteś zanadto względem mnie skrytą.
Marya. Tak, masz racyę, czyniąc mi za to wymówki. Nie powinnam nic ukrywać przed tobą dłużej. Byłeś mi zawsze dobrym bratem i kochałeś mnie bardzo. Nie mogę sprowadzić się do was, bo zaręczyłam się miesiąc temu.
Bartnicki. Ty? z kim?
Marya. Nie pytaj mnie na razie. Wiedz tylko, że jest to człowiek młody, dzielny i energiczny. Jest na dorobku tak jak ja i poglądy nasze zgadzają się niemal na wszystkich punktach. Ma jechać na wieś i starać się o jaką posesyę. Wówczas weźmie mnie za żonę.
Bartnicki. Dlaczego nie powiedziałaś mnie wcześniej zanim przyjęłaś jakieś zobowiązanie. Byłbym się dowiedział coś bliższego o jego charakterze, o jego stosunkach rodzinnych i finansowych.
Marya. W życiu przywykłam radzić się tylko samej siebie.
Bartnicki. Przyjęte jest jednak, że rodzina dowiaduje się zwykle kto jest ów narzeczony. Ot, gdy babcia i dziadzio oddawali mi Żabusię, dowiadywali się o moją reputacyę w całej okolicy.
Marya. Tak, dowiadywali się czy nie masz długów i nie handlowałeś końmi mającemi szpata. Ale ty czy dowiadywałeś się kim była twoja narzeczona?
Bartnicki. Co też ty pleciesz?... panna na wydaniu, to... panna na wydaniu. Rodzice gwarantują...
Marya. A charakter?
Bartnicki. Panna, panie tego... nie ma jeszcze żadnego charakteru, później ma taki, jaki jej mąż wyrobi.
Marya. Więc charakter Żabusi urobił się pod twoim wpływem?
Bartnicki. Sądzę, panie tego, i jestem z tego dumny.
Marya (patrzy na niego chwilę poczem wstaje, wzrusza ramionami i przechodzi do fortepianu). Ach! ty biedny Raku!
Bartnicki. Powiedz-że mi przynajmniej czy kochasz swego narzeczonego?
Marya (po chwili). Kocham.
Bartnicki. A on?
Marya. Kocha.
Bartnicki. Dzięki Bogu! Będziecie żyli tak jak ja i Żabusia i wszystko będzie w porządku.
Marya. Nie jak ty i Żabusia! Nie. Widzisz ja mam za mało kobiecego wdzięku i uroku, ażeby z mego męża zrobić sobie raka, który będzie siedział z Nabuchodonozorem na ręku pod piecem i czekał aż powrócę ze spaceru. U nas role będą zmienione. Ja będę pod piecem czekać spokojnie a mój mąż będzie spacerował.
Bartnicki. Kiedy mnie tak jest dobrze! jak Boga mego kocham. Ja nic więcej nie pragnę, niczego nie żądam.
Marya. Tem lepiej, mój bracie, tem lepiej.
Bartnicki (radośnie). Żabusia!
Niańka (z przedpokoju). Starsi państwo!
Bartnicki. Babcia! Dziadzio!
Milewski. Żabcia w domu?
Bartnicki. Wyszła.
Milewski. Tem lepiej. Prawda, babciu, sprawimy jej niespodziankę (wchodzą do pokoju).
Milewski. Dzień dobry pannie Maryi!
Marya. Dzień dobry.
Milewski (niosąc doniczki). Oto są hjacenty i fijołki, które kupiliśmy dla Żabusi. Fiołki parmeńskie wyhodowane w kraju, pachną cudownie. Powąchaj, zięciu... No dobrze! dobrze! nie wtykaj tak nosa, bo kwiaty połamiesz...
Milewska. Czy jeszcze do herbaty nie nakryte? Mój Boże, Żabcia wróci ze spaceru i herbaty nie zastanie. Franciszko! Franciszko!...
Milewski. Chciałem kupić nicejskie, ale zapachu nie miały.
Milewska (do Franciszki wchodzącej z lewej). Dalej! obrus! serwetki! samowar!
Milewski (do Bartnickiego). Cóż w biurze?
Bartnicki. Nic, wszystko po staremu.
Milewski. Robota ciężka?
Bartnicki. Dziadzio żartuje. Cały dzień gada się, panie tego, o polityce.
Milewski. To źle, trzeba pracować, cóż z tego... biuro na to jest, na pisanie.
Bartnicki. Kiedy niema co pisać.
Milewski. To pisz listy do żony... do Żabci, ale pisz, bo się rozpróżniaczysz do reszty. I tak utyłeś, wyglądasz jak radca. Prawda, panno Maryo?
Marya. Przeciwnie... ja znajduję, że mój brat zmizerniał...
Milewski. Z pani wieczna przekora. Nie to, co nasza Żabcia. Jej powiedzieć czarno, ona zaraz „czarno, dziadziu, czarno“, ja znów biało, ona „biało, dziadziu, biało“. Anioł, nie kobieta, rodzicom się nigdy nie sprzeciwi a panna Marya to zaraz ciur, ciur, ciur, jak mały kogutek (z umizgiem). Taka śliczna panienka i taka sekutnica! (Marya się odsuwa). Rozgniewałem panią, przepraszam pokornie, ale proszę darować mnie staremu... Cofam sekutnicę, niech będzie... kapryśnica śliczna kapryśnica... Cóż jeszcze się gniewulki?
Marya (z ironią). Nie, panie, nie gniewulkam się wcale.
Milewski (do Bartnickiego). Tetryczeje... jak Boga kocham, tetryczeje, trzeba zamąż wydać, bo wiesz... stara panna już coś... tego!... Ja się znam na tem!
Niańka. O Jezu! co też to starszy pan wyrabia?
Milewska. Co się stało?
Milewski. O mało nie upuściła filiżanek z ręki. W sam czas jej dopomogłem...
Bartnicki (śmiejąc się do Milewskiego). Hi! hi! a to dziadzio kłamie...
Milewski. Bo muszę! (głośno). Wie babcia co? ustawiemy doniczki przed talerzem Żabci i przykryjemy serwetą. Jak wróci będzie miała niespodziankę.
Milewska. Tak! tak! doskonała myśl.
Bartnicki. Czy Franciszka przyniosła dla pani cytrynę?
Franciszka. Naturalnie. Jeszcze żebym czego dla pani zapomniała!
Milewski. Gdzie też ona poszła w taki deszcz, w taką wichurę?
Milewska. Czy aby wzięła kalosze? Franciszka! Czy pani wzięła kalosze?
Franciszka (biegnąc do przedpokoju). Nie, kalosze stoją tutaj.
Milewski. A, mój Boże, Żabusia się przeziębi.
Milewska. To wina Jana. Dlaczego pozwoliłeś jej wyjść bez kaloszy!
Milewski. Tak, dlaczego pozwoliłeś wyjść Żabci bez kaloszy?
Franciszka. Czemu pan puścił panią przez kaloszy?
Bartnicki. Nie wiedziałem, jak Boga kocham, nie wiedziałem.
Wszyscy. Żabusia!
Milewski (całując córkę). Chwała Bogu, że jesteś nareszcie.
Milewska. Nie zziębłaś? nie przemoczyłaś nóżek?
Żabusia. Nie, babciu, nie! No i cóż biedny Raku? nie poszedłeś na gazety? Czekaj, ja ci coś za to przyniosłam. Ukradłam dla ciebie „Figaro“... jak babcię kocham, ściągnęłam z kija i wpakowałam w kieszeń. Nikt nie widział. Masz, czytaj.
Milewski. Co ta wyprawia!
Milewska. Siadaj! napijesz się herbaty!
Żabusia. Nalej mi babciu i włóż dużo cukru. Dobry wieczór, Maniu!
Marya (odsuwając ją, półgłosem). Popraw włosy... zgubiłaś na tym spacerze wszystkie szpilki.
Żabusia (przez chwilę zmieszana). A prawda! (potrząsa głową i rozrzuca włosy). Tak będzie najlepiej!
Milewski. Patrzcie na nią, czysta wiochna!...
Milewska. Aż jaśniej się zrobiło, kiedy Żabcia wróciła.
Żabusia. Nabuchodonozor! Gdzie jest Nabuchodonozor?
Bartnicki. Przynieście dziecko!
Żabusia. Kwiaty! jakie cudne! pachną! Dziadzio kupił... już widzę, bo brwi marszczy (wnoszą Jadzię). Dawajcie mi córkę! moje ty... moje ty... złote! srebrne! ukochane! z tysiąca wybrane! Dziadzio też kochany i babcia też a Rak to już taki ulubiony, że na całym świecie niema więcej kochanego Raka.
Bartnicki. A co Żabcia robiła aż na Długiej ulicy?
Żabusia. Ja? na Długiej? ja nie byłam na Długiej.
Bartnicki. Byłaś.
Żabusia. A może i byłam, ale nie powiem po co, bo to dla kogoś (patrzy na dziadzię) będzie niespodzianka!... A teraz... sza!...
Jechał pan,
Za nim chłop
A za nimi żydóweczki,
Pogubiły patyneczki
Hop! Hop!
