Boska komedja (Dante, 1909)/Czyściec/Pieśń XXV

	<<< Dane tekstu >>>
Autor	Dante Alighieri
Tytuł	Boska komedja; II. Czyściec
Wydawca	Gebethner i Wolff
Data wyd.	1909
Druk	W. L. Anczyc i Spółka
Miejsce wyd.	Warszawa
Tłumacz	Edward Porębowicz
Tytuł orygin.	Divina Commedia
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI ; Cały tekst; Pobierz jako: EPUB • PDF • MOBI
	Indeks stron

›››

PIEŚŃ XXV.^[1]

1

Czas było w górę dążyć ku ostatku,

Gdyż słonecznego okrąg południka
Stał już na Byku^[2], a noc na Niedźwiadku.

4

Więc jako człowiek, co się nie umyka,

Lecz dąży prosto, gdzie mu zamiar każe,
Mimo, że w drodze szkopuły spotyka,

7

Myśmy wstąpili w nowe korytarze

Jeden za drugim i na wązkie schody,
Co nie pozwolą postępować w parze.

10

Jak się poderwać chce bocianek młody

Z gniazda i nie śmie i sam sobą trwoży
I skrzydła zwija w obawie przygody,

13

Tak ja, gdy pełgła i zgasła tem skorzej

Chęć odezwania się w głos, bywszy w gieście
Człowieka, który już usta otworzy.

16

Nie przestał gwarzyć, mimo żwawo przejście,

Mój słodki Ojciec i rzekł: »Wypuść strzałę
Mowy, napiętą po same żeleźce«.

19

Więc rzekłem, wargi rozchylając śmiałe:

»Jak się to może dziać, iż widma chudną
W bycie, gdzie winny być na głód wytrwałe?«

22

»Jeśli przypomnisz«, odrzekł, »powieść cudną

O Meleagrze^[3], jako z ogniem drewna
Wraz gorzał, pojąć będzie ci nie trudno.

25

Spójrz, jak w zwierciedle^[4] kształtów twych odzewna

Postać z twym ruchem jednako się śliźnie,
A rzecz oporna stanie ci się pewna.

28

Lecz byś wybadał tych spraw głębie niźnie,

Masz tu Stacjusza; jego proszę grzecznie,
Aby lekarzem zechciał być twej bliźnie«.

31

Ów na to: »Prawa działające wiecznie

Wykładać, gdzie ty stoisz, mistrz nad mistrze?...
Ale posłucham, gdy każesz koniecznie«.

34

I zaczął: »Jeśli myśl zrozumiesz bystrze,

Którą ci tutaj mój wykład podawa,
Światło twym mrokom wybłyśnie ognistsze:

37

— Krew najwybrańsza, która się ostawa

Z soków, skoro miąsz ciała wykarmiły,
Jako zebrana ze stołu potrawa,

40

W sercu, nie indziej, czerpie twórcze siły

Na kształtowanie członków; a te składa
W ten sposób, co krew, która ciecze w żyły.

43

Coraz się czystsza klaruje, aż spada,

Gdzie przystojniejsza milczeć i tam z inną
Krwią w przyrodzonem naczyniu się zsiada.

46

Obie się łączą skłonnością, powinną

Źródłu, skąd biorą szlachetne poczęcie:
Jedna z naturą bierną, druga z czynną;

49

I zaczynają działać w tym momencie,

Naprzód formując, a potem tchnąc życie
W płód utworzony przez dwu krwi zajęcie^[5].

52

Moc czynna duszą zwie się w nowym bycie^[6]

Jak w zielu, jeno, że tam otrzymuje
Odrazu, tu zaś urabia swe życie.

55

W dalszem istnieniu już rusza się, czuje

Na sposób morskich głębin zwierzokrzewa
I zmysły ze swych pierwocin kształtuje^[7].

58

To rozprzestrzenia się, to w jedno zlewa

Moc, co się z serca płodzącego bierze,
Kędy natura członki przyodziewa.

61

Lecz jak w człowieka przemienia się zwierzę^[8],

Jeszcze nie widzisz: niech ci wstyd nie będzie,
Bo większy mędrzec zmylił się w tej mierze.

64

Uczy on — i tu widocznie tkwi w błędzie, —

Że jest od umu dusza oddzielona,
Skoro nam umu nie widne narządzie.

67

Ty prawdę z ust mych zdjętą przyjm do łona:

Ledwie się w płodzie materja ustroi
Tyle, iż mózgu budowy dokona,

70

Pierwo-ruch boży z czynu ręki swojej

Zadowolony, tchnie weń pełen mocy
Duch i pierwotnym oddechem go poi.

73

Ten władze czynne w swej treści jednoczy,

Z których się tworzy jedna i jedyna
Dusza, co żyje, czuje, sobą toczy^[9].

76

Byś lepiej pojął, jak się to poczyna,

Patrz na żar słońca, gdy w płynnej kąpieli
Jagód przemienia się na tęgość wina.

79

Aż kiedy Parce zabraknie kądzieli,

Dusza zabrawszy tak ludzkie jak boże
Mocy, z cielesnej wyrywa się celi.

82

Władze zmysłowe osłabną w tej porze,

Zato pamięci, rozumu i woli
Moc wówczas w niej się powiększy i wzmoże.

85

Gdy sama przez się z ciała się wyzwoli,

Cudem przypada na jedno z wybrzeży
I tam poznaje swoję nową kolej.

88

Gdy ją ogarnie wiew krainy świeżej,

Moc promienieje twórcza z jej istoty,
Jak tam, gdy żyła śród ziemskich rubieży.

91

A jak powietrze wilgotne w czas słoty,

Pod wpływem słońca, co się w niem przeziera,
Siedmią barw krasi tęczy kołowroty,

94

Podobnie cała w okół duszy sfera

Powietrzna, swoje kształtuje osnowy
Wedle form, które duch na nią wywiera.

97

Jak za płomieniem języczek ogniowy

Polata w górę śladem jego tchnienia,
Tak i za duchem kształt podąża nowy.

100

Z niego swój pozór biorąc, nazwę cienia

Nosi i daje właściwych narzędzi
Moc zmysłom, nawet zmysłowi widzenia.

103

Tu się więc śmieje i tu się gawędzi,

Tutaj się wzdycha i płacze i smuci,
Jako to słyszysz na każdej krawędzi.

106

W miarę, jak które budzą się w nas chuci

Albo niechęci, swój cień zmienia dusza;
I to jest, z czem się twój rozsądek kłóci«^[10]. —

109

Już tylko jedna została katusza;

W prawo ostatnie zbiegamy koleje;
Tu inny widok do baczności zmusza.

112

Cały bok góry płomieniami zieje,

A zaś od brzeżka pęd silnej wichury
Napowrót spędza ognistą zawieję.

115

Wąziuchnem przejściem Mistrz i Stacjusz wtóry,

Ja trzeci kroczym; groza mię opadnie:
To drżę, że spłonę, to, że runę z góry.

118

»Wędzidło wzroku niech tu sobą władnie«,

Mistrz mi powiada; »miej się ku obronie,
Bo na tej ścieżce chybić można snadnie«.

121

Boże wielkiego miłosierdzia!^[11] w łonie

Czerwonych żarów śpiewali pieśniarze,
Zmuszając oczy spojrzeć ku ich stronie.

124

Ujrzałem widma chodzące w pożarze;

Więc to na stopy swe patrząc, to na nie,
Na dwoje spojrzeń mych dzieliłem straże.

127

Zaledwie rozjęk żałosny ustanie,

Gdy: Męża nie znam, brzmią głosy ogniste,
A po nich ciszej poprzednie śpiewanie.

130

Inny głos wołał: »Dyjana Kalistę

Wygnała z gaju, bo nimfie sromota
Splamiła duszę przez żądze nieczyste«.

133

Potem niewiasty zacnego żywota

Były sławione i mężowie czyści,
Jak ich mieć życzy małżeństwo i cnota^[12].

136

Tak to zawodzą, podczas gdy się iści

Ich odkupienie w ogniowej ostoi:
Takim-to trudem ich wina się czyści

139

I taką maścią ich rana się goi.

↑ Taras VII. Nieczystość. Duchy oczyszczają się, przechodząc przez płomienie i obejmując się miłośnie.
↑ Południk słoneczny stał na Byku, tj. była godzina 2 po południu. W półsferze ziemskiej była godzina 2 po północy.
↑ Meleager, królewicz kaledoński, według przepowiedni miał umrzeć wtedy, kiedy kloc zapalony przy jego urodzeniu całkowicie się spali. Matka Altea zgasiła go natychmiast i schowawszy, strzegła pilnie. Kiedy jednak Meleager w czasie łowów na dzika kaledońskiego, w sprzeczce pozabijał swych wujów Altea z gniewu rzuciła kloc do ognia, a kiedy się dopalił, w tejże chwili Meleager umarł. — Wirgiljusz chce tutaj rzec, że równie tajemna była przyczyna śmierci Meleagra, jak przyczyna wycieńczenia duchów; trawiła ich moc działająca po za nimi.
↑ jak w zwierciedle. Ciało powietrzne duchów jest jakby zwierciadłem ich dusz: afekty wewnętrzne odbijają się na zewnątrz; tutaj więc łaknienie duszne objawia się chudością.
↑ W. 37—51. Stacjusz wykłada teorję gieneracji, według naiwnych pojęć ówczesnych, powtórzoną wiernie z Sum. theol. św. Tomasza z Akwinu. Stacjusz wyręcza tu poganina Wirgiljusza.
↑ Stworzenie duszy roślinnej (wegietatywnej), która w człowieku tem się różni od duszy roślin, że jest tylko zaczątkiem, po którym przychodzi dusza czująca i dusza rozumna.
↑ Zmysły ze swych pierwocin kształtuje, tj. pierwsza moc czynna tworzy narzędzia zmysłów, które składają się na duszę czującą.
↑ jak w człowieka przemienia się zwierzę. Stworzenie duszy rozumnej. Dante odrzuca naukę Origenesa i Tertuliana, a przyjmuje naukę Scholastyków. Origenes przyjmował teorję platońską preegzystencji dusz; Tertulian twierdził, że jak ciało rodzica tworzy ciało syna, tak i jego dusza płodzi nową duszę. Laktancjusz, św. Augustyn i Scholastycy wreszcie uczyli, że duszę tworzy Bóg i wlewa ją w ciało: w samej chwili poczęcia, powiadali jedni; nieco później, powiadali drudzy, jak św. Tomasz z Akwinu, a za nim Dante.
↑ Dusza co żyje, czuje, sobą toczy. Dusza jedna i zupełna, mieszcząca w sobie wszystkie 3 władze: wegietatywną, senzytywną, rozumną.
↑ W. 80—108. Stan duszy po śmierci. Słabną w niej władze zmysłowe, a zato potęgują się intellektualne; niemi wiedziona dusza wie odrazu, do którego z trzech światów pośmiertnych należy. Przybywszy na jeden z brzegów, tworzy sobie ciało powietrzne, będące wizerunkiem ziemskiego, a więc opatrzone zmysłami i cierpiętliwe, zdolne wszystkich ziemskich afektów. To pozorne ciało mar zaziemskich jest nawet mniej lub więcej materjalne, jak się widziało w Piekle.
↑ Boże wielkiego miłosierdzia, hymn śpiewany w sobotę; mowa w nim o oczyszczaniu namiętności ogniem.
↑ W. 128—135. Przykłady czystości. Marja odpowiadająca archaniołowi Gabryelowi; Diana wypędzająca od siebie nimfę Kallisto, która dała się uwieść Jowiszowi. Juno zamieniła ją w niedźwiedzicę, a Jowisz umieścił w niebie jako konstellację.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autora: Dante Alighieri i tłumacza: Edward Porębowicz.

[1] Taras VII. Nieczystość. Duchy oczyszczają się, przechodząc przez płomienie i obejmując się miłośnie.

[2] Południk słoneczny stał na Byku, tj. była godzina 2 po południu. W półsferze ziemskiej była godzina 2 po północy.

[3] Meleager, królewicz kaledoński, według przepowiedni miał umrzeć wtedy, kiedy kloc zapalony przy jego urodzeniu całkowicie się spali. Matka Altea zgasiła go natychmiast i schowawszy, strzegła pilnie. Kiedy jednak Meleager w czasie łowów na dzika kaledońskiego, w sprzeczce pozabijał swych wujów Altea z gniewu rzuciła kloc do ognia, a kiedy się dopalił, w tejże chwili Meleager umarł. — Wirgiljusz chce tutaj rzec, że równie tajemna była przyczyna śmierci Meleagra, jak przyczyna wycieńczenia duchów; trawiła ich moc działająca po za nimi.

[4] w zwierciedle. Ciało powietrzne duchów jest jakby zwierciadłem ich dusz: afekty wewnętrzne odbijają się na zewnątrz; tutaj więc łaknienie duszne objawia się chudością.

[5] W. 37—51. Stacjusz wykłada teorję gieneracji, według naiwnych pojęć ówczesnych, powtórzoną wiernie z Sum. theol. św. Tomasza z Akwinu. Stacjusz wyręcza tu poganina Wirgiljusza.

[6] Stworzenie duszy roślinnej (wegietatywnej), która w człowieku tem się różni od duszy roślin, że jest tylko zaczątkiem, po którym przychodzi dusza czująca i dusza rozumna.

[7] Zmysły ze swych pierwocin kształtuje, tj. pierwsza moc czynna tworzy narzędzia zmysłów, które składają się na duszę czującą.

[8] w człowieka przemienia się zwierzę. Stworzenie duszy rozumnej. Dante odrzuca naukę Origenesa i Tertuliana, a przyjmuje naukę Scholastyków. Origenes przyjmował teorję platońską preegzystencji dusz; Tertulian twierdził, że jak ciało rodzica tworzy ciało syna, tak i jego dusza płodzi nową duszę. Laktancjusz, św. Augustyn i Scholastycy wreszcie uczyli, że duszę tworzy Bóg i wlewa ją w ciało: w samej chwili poczęcia, powiadali jedni; nieco później, powiadali drudzy, jak św. Tomasz z Akwinu, a za nim Dante.

[9] Dusza co żyje, czuje, sobą toczy. Dusza jedna i zupełna, mieszcząca w sobie wszystkie 3 władze: wegietatywną, senzytywną, rozumną.

[10] W. 80—108. Stan duszy po śmierci. Słabną w niej władze zmysłowe, a zato potęgują się intellektualne; niemi wiedziona dusza wie odrazu, do którego z trzech światów pośmiertnych należy. Przybywszy na jeden z brzegów, tworzy sobie ciało powietrzne, będące wizerunkiem ziemskiego, a więc opatrzone zmysłami i cierpiętliwe, zdolne wszystkich ziemskich afektów. To pozorne ciało mar zaziemskich jest nawet mniej lub więcej materjalne, jak się widziało w Piekle.

[11] Boże wielkiego miłosierdzia, hymn śpiewany w sobotę; mowa w nim o oczyszczaniu namiętności ogniem.

[12] W. 128—135. Przykłady czystości. Marja odpowiadająca archaniołowi Gabryelowi; Diana wypędzająca od siebie nimfę Kallisto, która dała się uwieść Jowiszowi. Juno zamieniła ją w niedźwiedzicę, a Jowisz umieścił w niebie jako konstellację.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]