Wikiźródła

O powstawaniu gatunków/Rozdział XIV

< O powstawaniu gatunków
<<< Dane tekstu >>>
Autor Karol Darwin
Tytuł O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego
Podtytuł czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt.
Wydawca Nakładem Redakcyi Przeglądu Tygodniowego
Data wyd. 1884–5
Miejsce wyd. Warszawa
Tłumacz Szymon Dickstein, Józef Nusbaum
Tytuł orygin. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life.
Źródło Skany na Commons
Inne Cały tekst
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››


ROZDZIAŁ XIV.
Pokrewieństwo wzajemne istot organicznych; morfologia; embryologia; organy szczątkowe.
Klasyfikacya: Podporządkowanie grup. — Układ naturalny. — Prawa i trudności klasyfikacyi objaśniają się przez teoryę pochodzenia z przemianami. — Klasyfikacya odmian. — Pochodzenie zawsze uwzględniane przy klasyfikacyi. — Cechy analogiczne czyli cechy przystosowania. — Pokrewieństwa: ogólne, złożone i promieniste. — Wygasanie oddziela i odgranicza od siebie grupy. — Morfologia: pomiędzy członkami tej samej klasy i częściami tego samego osobnika. — Embryologia: prawa jej tem się wyjaśniają, że przemiana nie występuje we wczesnym okresie życia, lecz w odpowiednim wieku zostaje odziedziczoną. — Organy szczątkowe: objaśnienie ich powstawania. — Streszczenie.
Klasyfikacya.

 Począwszy od najwcześniejszego okresu historyi ziemi, podobieństwo wzajemne wszystkich istot organicznych zmniejsza się coraz bardziej, tak że można je uklasyfikować w grupy i podgrupy. Grupowanie to nie jest oczywiście dowolnem, jakiem jest np. ugrupowanie gwiazd w konstelacye. Istnienie grup tych miałoby znaczenie bardzo proste, gdyby pewne grupy zdolne były wyłącznie do mieszkania na lądzie, inne — w wodzie, jedne do żywienia się mięsem, inne roślinami, i t. d.; w naturze zaś mają się rzeczy bardzo rozmaicie, wiadomo bowiem, jak często członkowie tej samej nawet podgrupy, posiadają różny sposób życia. W rozdziale drugim i trzecim, traktującym o przemianie i doborze naturalnym starałem się wykazać, że najbardziej zmiennemi są te gatunki wszelkich klas, które w każdym kraju szeroko są rozmieszczone, wszędzie się, znajdują i są pospolite t. j. panujące, należące do wielkich rodzajów. Odmiany, które powstały w taki sposób czyli poczynające się gatunki, przechodzą wreszcie w nowe, różne gatunki, które na zasadzie prawa dziedziczności skłonne są do produkowania innych znów gatunków panujących. Dlatego też grupy wielkie i zawierające w ogóle liczne gatunki panujące dążą ciągle do powiększania się. Starałem się dalej wykazać, że dążenie zmieniających się potomków każdego gatunku do zajmowania wielu różnych miejsc w ekonomii przyrody, wywołuje stale skłonność do rozbieżności cech. Ten ostatni wynik popartym został przez rozpatrywanie wielkiej różnorodności form, współzawodniczących z sobą na pewnej małej przestrzeni, oraz przez niektóre fakta dotyczące naturalizacyi.
 Starałem się dalej dowieść, że formy powiększające się ilościowo oraz pod względem rozbieżności cech swych, dążą ciągle do wypierania i zastępowania sobą form dawniejszych, mniej rozbieżnych i mniej udoskonalonych. Proszę czytelnika, aby przyjrzał się raz jeszcze tablicy, przeznaczonej do wyjaśnienia sposobu działania różnych tych czynników, a przekona się on, że zmienione potomstwo, pochodzące od wspólnego przodka, musi się coraz dalej rozpadać na grupy i podgrupy. W szemacie tym, każda litera górnej linii wyobraża rodzaj, zawierający pewną ilość gatunków, a wszystkie rodzaje górnej tej linii tworzą wspólnie jedną klasę, albowiem wszystkie pochodzą od wspólnego przodka dawnego i zachowały przeto między sobą coś wspólnego. Ale trzy rodzaje lewej strony posiadają według tej samej zasady więcej wspólnego pomiędzy sobą i tworzą podrodzinę różną od tej, jaka zawiera dwa rodzaje najbliższe z prawej strony, pochodzące wraz z pierwszemi trzema od jednego wspólnego przodka na piątym stopniu rozwoju.
 Te pięć rodzajów posiadają jeszcze coś wspólnego — mniej jednak aniżeli posiadałyby, będąc połączone w podrodziny — i tworzą jedną wspólną rodzinę, różną od tej, jaka dalej na prawo obejmuje sobą najbliższe trzy rodzaje, w dawniejszym jeszcze okresie czasu oddzielone od poprzednich. Wszystkie te od A pochodzące rodzaje tworzą rzęd, różny od tego, jaki powstał z J. Tak więc mamy tu liczne gatunki wspólnego pochodzenia, ugrupowane w kilka rodzajów, a rodzaje te, łącząc się w coraz większe grupy, tworzą z początku podrodziny, później rodziny, następnie rzędy, do jednej należące klasy. W taki sposób wyjaśnia się, według mojego zdania, wielkie powszechne zjawisko subordynacyi jednych grup istot organicznych drugim, które to zjawisko nie uderza nas zwykle bardzo, ponieważ jesteśmy do niego przyzwyczajeni. Bezwątpienia, można istoty organiczne, podobnie jak wszelkie inne przedmioty, dzielić na grupy w różny sposób, albo sztucznie na zasadzie cech pojedynczych, albo też naturalnie na zasadzie większej ilości własności. Wiemy naprzykład, że można w podobny sposób ugrupować minerały a nawet ciała proste. W tym wypadku niema rozumie się żadnego związku pomiędzy klasyfikacyą a następstwem genealogicznem, a obecnie niepodobna podać przyczyny, dlaczego rozpadają się one na grupy. Co do istot organicznych rzecz ma się inaczej, a wyłuszczony wyżej pogląd wyjaśnia właśnie naturalne uporządkowanie jednych grup pomiędzy drugiemi, innego zaś objaśniania nigdy nie próbowano.
 Przyrodnicy starają się, jak widzieliśmy, uporządkować gatunki, rodzaje, i rodziny każdej klasy w tak zwany układ naturalny. Ale cóż pojmować należy pod takim układem? Niektórzy przyrodnicy uważają go jako szemat, w którym najpodobniejsze istoty żyjące ugrupowane są obok siebie, najmniej zaś podobne oddalone są od siebie, albo też — jako środek sztuczny możliwie najkrótszego wyrażenia twierdzeń ogólnych, tak że jeśli np. w jednem zdaniu (dyagnoza) wyrażamy wszelkie cechy wspólne zwierząt ssących, w innem — ssących drapieżnych, a w jeszcze innem — cechy psów wszystkich, możemy przez dodanie jednego jeszcze tylko zdania pojedynczego, podać dokładny opis każdego gatunku psa. Pomysłowość i pożytek układu takiego są niezaprzeczone; jednakże liczni przyrodnicy przypuszczają, że układ naturalny jeszcze większe ma znaczenie, a mianowicie, że uwidocznia on plan Stwórcy; dopóki jednak nie jest bliżej określonem, co pojmować należy pod słowem „plan Stwórcy”, czy porządek w przestrzeni, czy w czasie, czy w obu, czy też w czemkolwiekbądź innem, dopóty, zdaje mi się, wiedza nasza nic zgoła na tem nie zyska.
 Podobne wyrażenia, jak np. sławne zdanie Lineusza, często pod rożną spotykane postacią: że nie cechy tworzą rodzaj, lecz że rodzaj przedstawia cechy, wskazują, zdaje mi się, jednocześnie, że klasyfikacya nasza winna uwzględniać coś więcej nad proste tylko podobieństwo. A przypuszczam, że tak jest rzeczywiście, oraz że wspólność pochodzenia (jedyna wiadoma przyczyna podobieństwa istot organicznych) stanowi węzeł ukryty przez pewne stopnie przemiany, a który może być częściowo wyjaśniony przez naszą klasyfikacyę naturalną.
 Rozpatrzmy teraz prawidła klasyfikacyi oraz nastręczające się tu trudności z takiego stanowiska, jak gdyby klasyfikacya przedstawiała jakiś nieznany akt stworzenia, lub też poprostu środek do wyrażania zdań ogólnych i zestawiania z sobą form najpodobniejszych. Możnaby przyjąć, a dawniej przyjmowano tak rzeczywiście, że te części organizmu, które określają sposób życia i w ogóle stanowisko każdej istoty w ekonomii przyrody, bardzo wielkie mają znaczenie dla klasyfikacyi. A jednak niema nic nad to niewłaściwszego. Nikt nie przypisuje obecnie wielkiego znaczenia podobieństwu zewnętrznemu myszy do sorka, diugonia do wieloryba, albo tego ostatniego do ryby. Podobieństwa takie, jakkolwiek w najściślejszym pozostają związku z całem życiem zwierzęcia, oznaczane są poprostu mianem cech analogicznych, lub cech przystosowania; jednakże powrócimy później jeszcze do rozpatrzenia tego podobieństwa.
 Można nawet uważać, jako prawo ogólne, że im mniej pewna część organizacyi przeznaczoną jest do celów specyalnych, tem ważniejsze ma ona znaczenie dla klasyfikacyi. Tak np. R. Owen mówiąc o diugoniu, powiada: „Uważałem zawsze organy płciowe, o ile pozostają one w najsłabszej zależności od sposobu życia i odżywiania zwierząt, za mogące dać najwyraźniejsze wskazówki co do prawdziwego pokrewieństwa. Jesteśmy najmniej wystawieni na niebezpieczeństwo przyjmowania w modyfikacyach tych narządów cech, zależnych od przystosowania, za cechy właściwe”. To samo stosuje się też do roślin; jakże dziwnem jest, że części wegetatywne, od których zależy odżywianie się i w ogóle życie roślin, tak małe mają tu znaczenie, podczas gdy organy rozmnażania i produkta ich, nasienie i zarodek, odgrywają tu najważniejszą rolę! Widzieliśmy zaś przy rozpatrywaniu cech morfologicznych, niemających żadnego znaczenia fizyologicznego, że są one nieraz bardzo ważne dla klasyfikacyi. Zależy to od stałości, z jaką występują one u wielu grup spokrewnionych; a stałość ta zależy znów głównie od tego, że niektóre małe różnice w budowie części tych nie zostały zachowane i nagromadzone przez dobór naturalny, działający tylko na cechy pożyteczne.
 Że sama tylko doniosłość fizyologiczna organu nie określa znaczenia jego dla klasyfikacyi, wynika z tego już chociażby faktu, że znaczenie klasyfikacyjne danego organu u spokrewnionych grup, gdzie posiada on jednakowe przecie znaczenie fizyologiczne, bywa często bardzo rożnem. Żaden przyrodnik nie mógł się zapewne bliżej jakąś grupą trudnić, aby go to nie uderzyło; w pracach wszystkich prawie autorów jest to ogólnie przyznawane. Wystarczy, gdy przytoczę Roberta Browna, jako powagę największą, który rozważając pewne organy u Proteaceae powiada: rodzajowe ich znaczenie, „podobnie jak wszystkich ich części nietylko w tej, lecz według mnie, we wszystkich rodzinach naturalnych bardzo jest niejednakowem, a w niektórych wypadkach zupełnie, zdaje się, upadło”. Podobnie też powiada on w innem dziele: rodzaje Connaraceae „różnią się obecnością jednego lub wielu zalążków, obecnością lub brakiem białka oraz łuskowatem lub klapkowatem rozgałęzieniem. Każda taka cecha pojedyncza posiada nieraz wagę większą, aniżeli rodzajowa; tu zaś wszystkie razem okazują się niewystarczającemi dla odróżnienia rodzaju Cnestis od Connarus”. Chcę jeszcze przytoczyć przykład, dotyczący owadów, gdzie w jednym wielkim dziale błonkoskrzydłych (Hymenoptera), według Westwooda, różki stanowią twory bardzo stałe, w innym zaś bardzo się między sobą różnią, a wahania te odgrywają zupełnie podrzędną rolę w klasyfikacyi; a jednak nikt nie będzie twierdził, że różki w obu grupach tego samego rzędu mają niejednakową wartość fizyologiczną. Można jeszcze przytoczyć liczne przykłady zmiennej ważności klasyfikacyjnej jednego i tego samego organu zasadniczego w obrębie tej samej grupy organizmów.
 Nikt dalej twierdzić nie będzie, że organy szczątkowe czyli zanikowe, wielkie mają znaczenie fizologiczne lub wartość życiową, a jednak istnieją bezwątpienia organy takie, wielką mające doniosłość dla klasyfikacyi. Tak np. nikt niezaprzeczy, że szczątkowe zęby w szczęce górnej u młodych zwierząt przeżuwających, jako też pewne kości szczątkowe nóg bardzo są ważne dla wykazania pokrewieństwa pomiędzy przeżuwającemi i gruboskórnemi. A Robert Brown twierdził także, że układ kwiatów szczątkowych traw wielkie ma znaczenie klasyfikacyjne. Przeciwnie, możnaby przytoczyć wielką ilość przykładów, gdzie cechy organów bardzo małej wagi fizyologicznej uważane są w ogóle za bardzo pożyteczne do określania grup całych. Tak np. okoliczność, czy istnieje otwarta komunikacya pomiędzy jamą ust i nosa, stanowi według R. Owena jedyną różnicę bezwarunkową pomiędzy gadami i rybami; a zupełnie tak samo ważne jest nachylenie kąta szczęki dolnej u zwierząt workowatych, różny sposób złożenia skrzydeł u owadów, barwa niektórych wodorostów, uwłosienie niektórych części kwiatowych traw, sposób pokrycia skóry, jak sierść lub upierzenie u klas zwierząt kręgowych. Gdyby dziobak (Orni thorchynchus) posiadał pierze zamiast włosów, to zewnętrzna ta, niezasadnicza cecha, byłaby może uważaną przez niektórych przyrodników jako ważny środek do określenia stopnia pokrewieństwa tego dziwnego tworu z ptakami.
 Znaczenie cech obojętnych dla klasyfikacyi polega głównie na współczynnej zależności ich od niektórych innych mniej lub więcej ważnych cech. A rzeczywiście, wartość powiązanych z sobą cech jest w historyi naturalnej bardzo widoczną. Ztąd też, jak to często obserwowano, pewien gatunek może pod względem niektórych, pojedynczych ważnych cech fizyologicznych różnić się bardzo od form pokrewnych, a jednakże nie pozwala nam wahać się, dokąd go mamy zaliczyć. Dlatego też nieraz już okazywała się niedostateczną klasyfikacya, przyjmująca za podstawę jedną tylko cechę, niezmiernie nawet ważną; albowiem żadna część organizacyi nie jest niezmiennie stałą. Doniosłość łączenia z sobą cech, jakkolwiek żadna z nich nie jest zasadniczą, wyjaśnia, zdaje mi się, zdanie Lineusza, że nie cechy tworzą rodzaj, lecz rodzaj — cechy; albowiem zdanie to opiera się, zdaje się, na uwzględnianiu wielu podrzędnych punktów podobnych, zbyt drobnych, aby je można było określić. Niektóre rośliny, należące do Malpighiaceae wydają jednocześnie kwiaty zupełnie rozwinięte i szczątkowe; te ostatnie tracą, według A. de Jussieu’go „większość cech gatunkowych, rodzajowych, cech rodzin a nawet klas, wyłamując się w taki sposób z klasyfikacyi naszej”. Gdy jednak Aspicarpa w ciągu dłuższego okresu czasu wydawał we Francyi szczątkowe tylko kwiaty, które w wielu najważniejszych punktach organizacyi bardzo się różniły od właściwego typu rzędu, Richard bardzo trafnie zauważył, jak powiada Jussieu, że rodzaj ten należy umieścić napowrót pomiędzy Malpighiaceae. Wypadek ten, zdaje mi się, dostatecznie dowodzi ducha naszej klasyfikacyi.
 W praktyce przyrodnicy nie pytają wiele o wartość fizyologiczną cech, używanych do określenia pewnej grupy lub uporządkowania gatunku. Skoro znajdują oni jednostajną prawie cechę, wspólną wielkiej ilości form, a nie występującą u innych, korzystają z niej, jako z bardzo cennej; jeśli występuje ona u mniejszej ilości form, ma wtedy wartość mniejszą. Pogląd ten jako jedynie słuszny, jawnie wyznają niektórzy przyrodnicy, a najbardziej stanowczo — dzielny botanik August St. Hilaire. Jeśli pewne cechy nieznaczne pojawiają się zawsze w kombinacyi z innemi, a nie można wykryć pomiędzy niemi węzła zależności, przypisuje im się wartość szczególną. Ponieważ u większości grup zwierzęcych organy zasadnicze, jak np. przeznaczone do ruchu krwi, oddychania, rozmnażania, mają mniej więcej jednakowe właściwości, uważane są one za bardzo cenne dla klasyfikacyi; przeciwnie zaś u innych grup zwierząt, wszystkie te najważniejsze narządy życiowe przedstawiają cechy zupełnie podrzędnej tylko wartości. Tak np. Fritz Müller zauważył niedawno, że w tej samej grupie raków, rodzaj Cypridina posiada serce, podczas gdy u dwóch blisko pokrewnych rodzajów Cypris i Cytherea serca niema; jeden gatunek Cypridina posiada skrzela rozwinięte, gdy tymczasem inne gatunki skrzel nie mają.
 Możemy zrozumieć, dlaczego cechy zarodkowe wydają nam się tak samo ważnemi, jak cechy zwierząt dorosłych; albowiem klasyfikacya naturalna obejmuje naturalnie gatunki w każdym ich wieku życiowym. Na zasadzie atoli zwykłego sposobu zapatrywania nie jest wcale widocznem, dlaczego budowa zarodkowa daleko więcej powinna być uwzględnianą w tym razie, niż budowa zwierzęcia dorosłego, które jedynie przecie zupełny przyjmuje udział w ekonomii przyrody. Ale wielcy przyrodnicy Milne-Edwards i L. Agassiz silnie zaznaczyli, że cechy embryonalne najważniejsze są dla klasyfikacyi, a twierdzenie to powszechnie prawie uznanem zostało za słuszne. Wszelako znaczenie jego bywa czasami przesadzanem, ponieważ cechy larw, zależne od przystosowania, nie są tu wyłączane; dla dowiedzenia tego, Fritz Müller uporządkował wielką klasę raków, jedynie na zasadzie różnic embryonalnych, a okazało się, że rzeczywiście uporządkowanie takie nie jest naturalnem. Niepodobna jednak wątpić o tem, że cechy zarodkowe w ogóle nietylko u zwierząt lecz i u roślin największą mają wagę. Tak np. podział roślin jawnokwiatowych na dwie główne grupy oparty jest na różnicach embryonalnych, a mianowicie na ilości i układzie liści zarodkowych czyli liścieni (cotyledones) i na sposobie rozwoju piórka (plumula) i korzonka (radicula). Zobaczymy zaraz, dlaczego cechy te są tak ważne dla klasyfikacyi; dlatego mianowicie, że układ naturalny jest genealogicznie uporządkowany.
 Klasyfikacye nasze znajdują się często pod wpływem idei pokrewieństwa. Niema nic łatwiejszego nad wyliczenie pewnej ilości cech, wspólnych wszystkim ptakom, co do raków zaś, to definicya podobna jest jeszcze niemożliwą. Istnieją raki na najodleglejszych krańcach szeregu, posiadające jedną zaledwie wspólną cechę; ale ponieważ te gatunki krańcowe są widocznie spokrewnione z innemi, te zaś z jeszcze innemi rakami, i t. d., okazuje się niewątpliwie, że wszystkie one należą do tej, a nie do żadnej innej klasy zwierząt stawonogich.
 Rozmieszczenie geograficzne także bywa często używanem do klasyfikacyi wielkich grup form blisko pokrewnych, jakkolwiek, być może, w sposób niezupełnie logiczny. Temminck dowodzi pożyteczności a nawet konieczności postępowania takiego odnośnie do pewnych grup ptaków; użytem też ono zostało przez niektórych entomologów i botaników.
 Co się tyczy wreszcie wartości porównawczej różnych grup gatunków, jak rzędów i podrzędów, rodzin i podrodzin, rodzajów, i t. d., to, o ile się zdaje, są one aż dotąd zupełnie dowolne. Niektórzy najlepsi botanicy, jak Bentham i inni zaznaczyli wyraźnie ich wartość dowolną. Możnaby u roślin lub u owadów przytoczyć przykłady grup gatunków, uważanych przez wprawnych przyrodników z początku tylko za rodzaje, a później stopniowo za podrodziny i rodziny, nie dlatego jednak, że przez badania późniejsze wykryto nowe, zasadnicze, przedtem przeoczane różnice ich organizacyi, lecz jedynie tylko wskutek późniejszego wykrycia wielu gatunków pokrewnych ze słabo tylko stopniowanemi różnicami.
 Wszystkie powyższe prawidła, wybiegi i trudności klasyfikacyi, jeśli się nie mylę, objaśniają się przez przypuszczenie, że układ naturalny opiera się na stopniowym rozwoju z ciągłemi przemianami, że te cechy, które według poglądu przyrodników, stanowią istotne pokrewieństwo pomiędzy dwoma lub więcej gatunkami, odziedziczone zostały od wspólnego przodka. Dlatego też wszelka właściwa klasyfikacya jest genealogiczną: — wspólność pochodzenia stanowi węzeł niewidzialny, którego szukali bezwiednie wszyscy przyrodnicy, nie stanowi zaś nieznanego planu stworzenia, lub wyrazu dla stosunków ogólnych, albo też odpowiedniej metody sortowania przedmiotów natury na zasadzie stopnia ich podobieństwa lub różnicy.
 Muszę jednak pogląd swój wyraźniej sformułować. Sądzę, że porządkowanie grup w każdej klasie, wzajemne ich ugrupowanie obok siebie oraz podporządkowanie powinno być ściśle genealogiczne, jeśli ma być naturalne, że jednak stopień różnicy pomiędzy różnemi grupami lub rozgałęzieniami, jakkolwiek są one jednakowo spokrewnione ze wspólnym przodkiem, może być bardzo nierówny, albowiem zależy od różnego stopnia modyfikacyj, jakim uległ; to zaś objawia się przez to, że formy ugrupowane są w różne rodzaje, rodziny, podrzędy i rzędy. Czytelnik najlepiej zrozumie pogląd mój, jeśli jeszcze raz spojrzy na tablicę w rozdziale czwartym. Przypuśćmy, że litery A do L przedstawiają pokrewne rodzaje, które żyły w okresie syluryjskim, a same pochodzą od dawniejszej jeszcze formy. Gatunki trzech tych rodzajów (A, F i I) rozmnażały się aż do naszych czasów przy zmieniającem się wciąż potomstwie, wyrażonem przez piętnaście rodzajów a14 do z14 najwyższej linii poziomej. Otóż wszyscy ci zmodyfikowani potomkowie gatunku pojedynczego, są w jednakowym stopniu spokrewnieni z sobą; można ich uważać obrazowo jako kuzynów w jednakowym milionowym stopniu; a jednak różnią się oni od siebie w bardzo nierównym stopniu. Formy pochodzące od A, podzielone tylko na 2 — 3 rodziny, tworzą rząd inny aniżeli pochodzące od I, które także rozpadają się na dwie rodziny. Formy żyjące obecnie, a pochodzące od A, zupełnie tak samo nie mogą być połączone w jeden rodzaj z przodkami swemi A, jak formy, które rozwinęły się z I — ze swemi przodkami. Żyjący zaś obecnie rodzaj f14 można, przeciwnie, uważać za nieznacznie tylko zmodyfikowany i połączyć go z rodzajem rodowym F, podobnie jak to dziś jeszcze istnieją rzeczywiście niektóre formy organiczne, należące do rodzajów syluryjskich.
 W taki tedy sposób miara lub wartość różnic pomiędzy istotami organicznemu w jednakowym stopniu spokrewnionemi z sobą, stała się nadzwyczaj niejednakową. Pomimo to jednak ich uporządkowanie genealogiczne pozostaje zupełnie prawdziwem, nietylko w teraźniejszych lecz i w przyszłych okresach rozwoju. Wszyscy zmodyfikowani potomkowie A odziedziczyli coś wspólnego od wspólnego przodka swego, podobnie jak potomkowie I od swego i tak stanie się też z każdą podrzędną gałęzią potomstwa w każdym późniejszym okresie, Gdybyśmy atoli przyjęli, że jacykolwiekbądź potomkowie A lub I zostali tak dalece zmodyfikowani, że wszystkie ślady pochodzenia ich od tych ostatnich zatarły się, natenczas utracą one zapewne miejsca swe w układzie naturalnym, jak to się rzeczywiście dzieje, o ile się zdaje, u niektórych żyjących jeszcze form. Co do wszystkich potomków rodzaju F, przyjętem jest w całym szeregu rozwojowym, że zmieniały się one tylko nieznacznie i dlatego też tworzą dziś jeden pojedynczy rodzaj. Rodzaj ten, jakkolwiek bardzo odosobniony, zajmuje jednak właściwe sobie miejsce pośrednie.
 Przedstawienie grup tak, jak podanem jest szematycznie w jednej płaszczyźnie, zbyt jest prostem. Gałęzie winny być przedstawione jako rozbiegające się we wszystkich kierunkach. Gdybym zechciał spisać nazwy grup wprost w jednym szeregu linijnym, przedstawienie takie byłoby jeszcze o wiele mniej naturalnem; a wiadomo, iż niemożliwem jest przedstawienie w jednym szeregu i na jednej płaszczyźnie pokrewieństwa pomiędzy różnemi istotami jednej i tej samej grupy. Tak więc, o ile mi się zdaje, należy wyrazić układ naturalny według genealogicznego porządku, jako drzewo rodowe, stopień zaś modyfikacyj, jakim uległy grupy rozmaite, należy wyrazić przez podział grup tych na różne t. z. rodzaje, podrodziny, rodziny, działy, rzędy i klasy.
 Pożytecznem będzie objaśnić pogląd ten na klasyfikacyę przez porównanie z językami. Gdybyśmy posiadali zupełne drzewo rodowe człowieka, w takim razie genealogiczne uporządkowanie ras ludzkich dałoby najlepszą klasyfikacyę wszystkich istniejących obecnie na ziemi języków; a gdyby przyłączono tu wszystkie języki wygasłe i wszystkie pośrednie i powoli zmieniające się narzecza, uporządkowanie takie byłoby, jak sądzę, jedynie możliwem. Ale oto mogłoby się zdarzyć, że jakiś bardzo stary język nieznacznie się tylko zmienił i przyczynił do utworzenia niewielu tylko języków nowych, gdy tymczasem inne (w skutek rozszerzenia, późniejszego odosobnienia oraz stopnia cywilizacyi niektórych ras, pochodzących od pnia wspólnego) bardzo się zmieniły i spowodowały powstanie wielu nowych języków i narzeczy. Niejednakowe stopniowanie w różnicy języków, wspólne mających pochodzenie, musi być wyrażonem przez podporządkowanie jednych grup innym; ale właściwa, a nawet jedynie możliwa klasyfikacya, może być tylko genealogiczna; a to jest bardzo naturalne, albowiem w taki sposób wszystkie tak żyjące, jakoteż martwe języki byłyby powiązane z sobą stosownie do stopnia pokrewieństwa, a początek i rozwój każdego pojedynczego języka byłby w taki sposób wykazany.
 Dla potwierdzenia poglądu powyższego, rzućmy jeszcze okiem na klasyfikacyę odmian, co do których przypuszczamy lub wiemy, że pochodzą od jednego gatunku. Są one umieszczone pomiędzy gatunkami, pododmiany zaś pomiędzy odmianami; w niektórych zaś wypadkach uwzględniane też bywają pewne inne stopnie różnic, jak u gołębi domowych. Bywają tu zwykle brane pod uwagę te same prawie prawidła, co przy klasyfikacyi gatunków. Niektórzy pisarze nastawali na konieczność klasyfikowania odmian według układu naturalnego, zamiast sztucznego; ostrzegają oni np., aby nie stawiać obok siebie dwóch odmian ananasu, dlatego tylko, że owoc ich, jakkolwiek część najistotniejsza, przypadkowo jest prawie jednakowy. Nikt nie zestawia buraka szwedzkiego z pospolitym, jakkolwiek ich zgrubiała, jadalna łodyga tak jest podobną. Do klasyfikacyi odmian używaną bywa zawsze jakakolwiek bądź część najstalsza; tak np. znakomity rolnik Marschall uważa za bardzo pożyteczne w tym celu rogi bydła, albowiem są one mniej zmienne, aniżeli kształt i barwa ciała, i t. p., podczas gdy u owiec mają one pod tym względem o wiele mniejsze znaczenie z powodu zmienności swej. Wyobrażam sobie, że gdybyśmy posiadali rzeczywiste drzewo rodowe, genealogiczna klasyfikacya odmian byłaby po nad inne przekładaną, a niektórzy autorowie próbowali rzeczywiście klasyfikacyi podobnej. Albowiem, czy przemiany ich są wielkie, czy też małe, w każdym razie możemy być przekonani, że zasada dziedziczności łączy z sobą te formy, które pod względem największej ilości cech spokrewnione są z sobą. Tak np. wszystkie gołębie-młynki, jakkolwiek niektóre pododmiany różnią się bardzo od siebie ważną cechą — długością dzioba, połączone są z sobą wspólnym obyczajem młynkowania, lecz krótkodzioba hodowla prawie lub w zupełności cechę te zniosła. Pomimo to jednak zestawia się w jednej grupie wszystkie młynki, nie myśląc o tem i nie rozbierając tego, albowiem są one spokrewnione przez pochodzenie swe i pod niektóremi innemi względami podobne są do siebie.
 Co się tyczy gatunków w stanie natury, to każdy przyrodnik uwzględnia faktycznie przy klasyfikacyi pochodzenie, umieszczając w najniższej grupie t. j. w gatunku obie płcie, które, jak wiadomo każdemu przyrodnikowi, różnią się czasami pod względem najistotniejszych cech; tak np. dorosłe samce i obupłciowce niektórych raków wąsonogich (Cirripedia) posiadają jedną zaledwie cechę wspólną, a nikt jednak nie myśli o rozdzieleniu ich. Skoro tylko przekonano się, że trzy formy storczyków, uważane przedtem za tyleż rodzajów: Monachanthus, Myanthus i Catasetum, powstają niekiedy na jednym i tym samym osobniku roślinnym, poczytane zostały natychmiast za odmiany; udało mi się atoli wykazać, że tworzą one sobą męzką, żeńską i obupłciową formę jednego gatunku. Przyrodnik łączy w jeden gatunek rozmaite stadya larw tego samego osobnika pomimo, iż mogą się one bardzo różnić od siebie i od zwierzęcia dojrzałego, a nawet ulegać mogą t. z. przez Steenstrupa przemianie pokoleń, którą tylko w znaczeniu technicznem uważać można jako odbywającą się na jednym osobniku. Łączy on w pojęcie gatunku potwory i odmiany, nie dlatego, że są one zupełnie podobne do form rodzicielskich, a raczej dlatego, że pochodzą od nich.
 Skoro pochodzenie tak ogólnie bywa stosowanem przy klasyfikacyi osobników jednego gatunku, pomimo nadzwyczajnej częstokroć różnicy pomiędzy samcem, samicą i larwami, a także uwzględnianem bywa przy klasyfikacyi odmian, które uległy pewnemu, a nieraz znacznemu nawet stopniowi przemiany: to dlaczegóżby nie miało ono być stosowanem bezwiednie przy zestawianiu gatunków w rodzaje, rodzajów w wyższe grupy, a wszystkie te w tak zwany układ naturalny? Sądzę, że tak się też stało; a tylko w takim razie pojmuję rozmaite prawidła i przepisy, których trzymają się najlepsi systematycy. Nie mamy narysowanych drzew rodowych, lecz zmuszeni jesteśmy dochodzić wspólności pochodzenia na zasadzie podobieństwa gatunków. Dlatego też wybieramy te cechy, które, o ile sądzić możemy, najmniej zostały zmodyfikowane zależnie od zewnętrznych warunków życia, na jakie każdy gatunek na nowo był wystawiony. Cecha może być bardzo nieznaczną, czy to wrodzony kąt szczęki dolnej, czy to sposób złożenia skrzydła owada, czy też uwłosienie lub upierzenie ciała, lecz jeśli tylko cecha ta zachowuje się u wielu i u różnych gatunków, u takich nawet, które posiadają bardzo niejednakowy sposób życia, otrzymuje ona wysoką wartość; albowiem możemy wytłómaczyć sobie obecność jej u form tak licznych i z tak różnemi sposobami życia tylko tem, że została odziedziczoną od wspólnego pnia. Możemy się tu pomylić co do pojedynczych punktów organizacyi; jeśli atoli pewne, jakkolwiek nieznaczne, cechy wspólnie przechodzą przez całą wielką grupę istot, mających jednakowy sposób życia, możemy być prawie przekonani na zasadzie teoryi rozwoju, że ta wspólność cech odziedziczoną została od wspólnego przodka. A wiemy, iż takie w zależności korrelatywnej pozostające lub nagromadzone cechy, wielką mają wagę klasyfikacyjną.
 Możemy zrozumieć, dlaczego pewien gatunek lub też cała grupa gatunków różni się pod względem niektórych cech zasadniczych od krewnych swych a jednak może być śmiało wraz z nimi uklasyfikowaną. Można to uczynić i często też tak robiono, dopóki dostateczna ilość nieznacznych nawet cech zdradzała ukrytą łącznię wspólnego pochodzenia. Dwie formy mogą niemieć żadnej cechy wspólnej, jeśli jednak te formy krańcowe połączone są szeregiem grup pośrednich, musimy zaraz wnioskować o wspólnem ich pochodzeniu i umieścić je wszystkie w jednej klasie. Ponieważ cechy wielkiej wagi fizyologicznej, służące do utrzymania życia przy najrozmaitszych warunkach bytu. są zwykle najstalsze, przypisujemy im szczególną wartość; jeśli atoli te same organy w innej grupie lub w oddziale grupy bardzo się różnią, mniej je natychmiast cenimy przy klasyfikacyi.
 Wkrótce zobaczymy, dlaczego cechy embryologiczne mają tak wielkie znaczenie klasyfikacyjne. Rozmieszczenie geograficzne może być z pożytkiem stosowane przy klasyfikacyi wielkich rodzajów, albowiem wszystkie gatunki tego samego rodzaju, zamieszkujące szczególną i odosobnioną okolicę, pochodzą według wszelkiego prawdopodobieństwa od tych samych rodziców.

Podobieństwa analogiczne.

 Na zasadzie rozwiniętych powyżej poglądów łatwo zrozumieć, jak ważnem jest odróżnianie rzeczywistego pokrewieństwa od podobieństwa analogicznego, czyli wynikającego z przystosowania. Lamarck zwrócił pierwszy uwagę na tę różnicę, a Macleay i inni szczęśliwie poszli w jego ślady. Po dobieństwo, istniejące pomiędzy diugoniem, zwierzęciem pokrewnym gruboskórnym, a wielorybem — w formie ciała i kształcie przednich wiosłowatych kończyn, lub też podobieństwo, zachodzące pomiędzy obydwoma tymi ssącymi i rybami, stanowi analogię. Podobnie też analogicznem jest podobieństwo pomiędzy myszą i sorkiem (Sorex), należącymi do różnych rzędów, jak również bliższe jeszcze podobieństwo, zaznaczone przez p. Mivarta pomiędzy myszą a maleńkiem zwierzątkiem workowatem Australii — Antechinus. O ile mi się zdaje, można te ostatnie podobieństwa wyjaśnić sobie przez przystosowanie się do jednakowo energicznych ruchów w pośród gąszczy i roślinności w połączeniu ze zdolnością ukrywania się przed nieprzyjacielem.
 U owadów znaleźć można niezliczoną ilość przykładów podobnych; dlatego też Lineusz, uwiedziony zewnętrznym pozorem, umieścił rzeczywiście owada równoskrzydłego pomiędzy molami. Coś podobnego znajdujemy też u naszych odmian, hodowanych w zadziwiającem podobieństwie kształtu ciała uszlachetnionych ras chińskiej i pospolitej świni, oraz w zgrubiałych łodygach pospolitego i szwedzkiego buraka. Podobieństwo pomiędzy chartem i angielskim koniem wyścigowym nie jest prawie bardziej urojonem, aniżeli inne analogie przeprowadzane przez niektórych autorów pomiędzy bardzo odległemi od siebie zwierzętami.
 Na zasadzie poglądu, że cechy o tyle tylko wielkie mają znaczenie dla klasyfikacyi, o ile wyrażają wspólność pochodzenia, łatwo zrozumieć, dlaczego cechy analogiczne czyli zależne od przystosowania, jakkolwiek olbrzymiej wagi dla życia istot, są jednak dla systematyków zupełnie prawie bez wartości. Albowiem dwa zwierzęta zupełnie różnego pochodzenia mogą łatwo być przystosowane do podobnych warunków życiowych i stać się przeto z zewnętrznego wyglądu bardzo podobnemi do siebie; ale podobieństwa takie nie zdradzają żadnego pokrewieństwa, a raczej ukrywają prawdziwe pokrewieństwo form. Pojmujemy ztąd dalej paradoks pozorny, że te same cechy są analogiczne, gdy porównywamy jedną klasę lub rząd z drugim, dowodzą zaś pokrewieństwa wtedy, gdy chodzi o porównanie członków jednej i tej samej grupy pomiędzy sobą. Tak np. kształt ciała i nogi wiosłowate wielorybów stanowią tylko analogię z rybami, albowiem w obu klasach przedstawiają one tylko przystosowanie zwierzęcia do pływania w wodzie; lecz obie cechy dowodzą także bliskiego pokrewieństwa pomiędzy członkami rodziny wielorybów; albowiem części te są w całym rzędzie tak bardzo podobne, że nie możemy wątpić o tem, iż zostały odziedziczone od wspólnego przodka. To samo stosuje się tez do ryb.
 Można przytoczyć liczne przykłady uderzającego podobieństwa pojedynczych części organów u istot w ogóle zupełnie różnych, części przystosowanych w obu razach do podobnej funkcyi. Dobry przykład nastręcza pod tym względem wielkie podobieństwo szczęki u psa i wilka Tasmanii — Thylacinus, zwierząt stojących daleko od siebie w układzie naturalnym. Podobieństwo to ogranicza się jednak tylko na objawach zewnętrznych, jak np. wystających kłach lub też zaostrzonych brzegach zębów trzonowych. Albowiem w rzeczywistości zęby różnią się od siebie w wysokim stopniu; tak, pies posiada z każdej strony szczęki górnej cztery pozorne zęby trzonowe i dwa właściwe, gdy tymczasem Thylacinus ma trzy pozorne, a cztery właściwe. Dalej, różnią się u obu zwierząt zęby trzonowe pod względem wielkości swej i budowy. W obu razach różne zęby mleczne poprzedzają sobą zęby ostateczne. Rozumie się, iż każdy może zaprzeczyć temu, jakoby zęby w obu wypadkach powstały drogą doboru naturalnego, jako przystosowanie do szarpania mięsa; jeśli atoli w jednym wypadku przyjmujemy to, nie pojmuję, dlaczego mamy przeczyć temu w innym wypadku. Z przyjemnością dowiedziałem się, że prof. Flower, tak wielka powaga, do tego samego doszedł wniosku.
 Fakta przytoczone w jednym z poprzednich rozdziałów, a mianowicie, że bardzo różne ryby posiadają organy elektryczne, że bardzo różne owady posiadają organy świecące i że storczykowate oraz tojeściowate mają pyłkomasy z lepkiemi tarczkami — należą do tej samej kategoryi podobieństw analogicznych. Fakta te są zaś tak dziwne, że zostały przytoczone jako trudności czyli zarzuty przeciwko teoryi mojej. We wszystkich takich wypadkach można atoli wykazać pewne zasadnicze różnice we wzroście lub też w rozwoju części, a w ogóle i w ostatecznej ich budowie. Osiągany cel jest jeden i ten sam, lecz środki, jakkolwiek na pozór zupełnie jednakowe, znacznie się różnią od siebie. Wyżej wspomniana zasada „zmiany analogicznej” w wypadkach tych często zapewne przyjmowała udział, t. j. członkowie tej samej klasy, jakkolwiek odlegle tylko spokrewnieni z sobą, odziedziczyli tak wiele wspólnego w konstytucyi swej, że skłonni są do jednakowych przemian pod wpływem jednakowych czynników; a to sprzyjać będzie oczywiście powstaniu drogą doboru naturalnego części lub organów, uderzająco do siebie podobnych, niezależnie od bezpośredniego odziedziczania po wspólnym przodku.
 Ponieważ gatunki, należące do różnych klas, często przez powolne, nieznaczne przemiany, przystowywane bywały do życia przy jednakowych mniej więcej okolicznościach — każdy do zamieszkiwania trzech żywiołów: lądy, powietrza i wody — możemy ztąd zrozumieć, dlaczego obserwować się daje czasami parallelizm ilościowy pomiędzy podgrupami klas różnych. Przyrodnik, którego uderzyłby podobny parallelizm, mógłby go z łatwością znacznie rozszerzyć przez dowolne podnoszenie lub obniżanie wartości grup w rozmaitych klasach (a wszelkie doświadczenie uczy, że szacowanie tej wartości aż dotąd jest jeszcze dowolnem).
 W taki sposób powstały prawdopodobnie układy potrójne, poczwórne, po 5 i po 7. Istnieje inna jeszcze, dziwna grupa przykładów, gdzie wielkie podobieństwo zewnętrzne nie zależy od przystosowania się do podobnego sposobu życia, lecz osiągniętem zostało w celu obrony. Mam na myśli dziwne zjawisko u niektórych motyli naśladowania innych zupełnie gatunków, jak to Bates po raz pierwszy opisał. Dzielny ten badacz wykazał, że w pewnych okolicach Ameryki Południowej, gdzie np. gatunek Ithomia pojawia się wspaniałemi rojami, inny motyl, Leptalis przyłącza się nieraz do roju i tak jest podobny pod względem odcienia i prążkowatości barwy, a nawet po względem kształtu skrzydeł do Ithomia, że Bates pomimo bystrego wzroku, wyćwiczonego jedenastoletniem zbieraniem owadów i pomimo, iż ciągle miał się na baczności, wciąż co do niego się mylił. Jeśli schwytamy formy naśladujące i naśladowane i porównamy je z sobą, zobaczymy, że pod względem zasadniczej swej budowy różnią się zupełnie i należą nietylko do innych rodzajów, lecz często do innych nawet rodzin. Gdyby naśladownictwo to zdarzało się w jednym tylko lub w dwóch wypadkach, to możnaby je obejść jako szczególny przypadek. Jeśli jednak udamy się po za obręb okolicy, gdzie Leptalis naśladuje Ithomia, to znajdziemy inną znów podobną naśladowaną i naśladującą formę z tych samych dwóch rodzajów. Wszystkiego można naliczyć niemniej jak dziesięć rodzajów z gatunkami, naśladującemi inne motyle.
 Forma naśladowana i naśladująca zamieszkują zawsze tę samą okolicę; nie znajdujemy nigdy naśladowcy, który żyłby w oddaleniu od formy, którą naśladuje. Naśladowcy są prawie bez wyjątku owadami rzadkiemi; naśladowane zaś formy występują zawsze prawie w wielkich rojach. W tym samym okręgu, w którym Leptalis naśladuje Ithomia spotkać można nieraz inne też owady łuskoskrzydłe, imitujące znów Ithomia; tak że na tem samem miejscu istnieją gatunki trzech rodzajów motylów a nawet mól, wszystkie nadzwyczaj podobne do jednego gatunku czwartego rodzaju. Należy szczególniej zauważyć, że liczne tak naśladujące, jako też naśladowane formy Leptalis, mogą być przedstawione w szeregu stopniowanym, jako zwyczajne odmiany jednego i tego samego gatunku, gdy tymczasem inne są bezwątpienia wyraźnemi gatunkami. Dlaczegóż jednak, spytać można, jedne formy uważamy za naśladowane, inne zaś za naśladujące? Bates odpowiada zadawalniająco na to pytanie w taki sposób, że wykazuje, iż forma imitowana zachowuje zwykły wygląd (habitus) grupy, do której należy, podczas gdy formy naśladujące zmieniły wygląd swój i niepodobne są więcej do najbliższych swych krewnych.
 Dochodzimy teraz do pytania, dlaczego pewne motyle i mole przyjmują tak często pozory innych, zupełnie różnych form; dlaczego ku zmyleniu przyrodników natura zaczęła się wdawać w manewry sceniczne! Bates znalazł tu właściwe bezwątpienia wyjaśnienie. Formy naśladowane, występujące zawsze w nadzwyczaj wielkiej ilości, muszą zazwyczaj w wysokim stopniu unikać zniszczenia, w przeciwnym bowiem razie, nie mogłyby występować w tak wielkich rojach; zebrano też obecnie mnóstwo faktów dowodzących, że do owadów tych mają wstręt ptaki i inne zwierzęta owadożerne. Formy zaś naśladujące, które zamieszkują tę samą okolicę, są przeciwnie stosunkowo rzadkie i należą do grup rzadkich. Są one zapewne wystawione na jakieś niebezpieczeństwo, albowiem w przeciwnym razie, stosownie do ilości jaj składanych przez wszystkie motyle, pokryłyby one rojami całą okolicę po dwóch lub trzech pokoleniach. Jeśli teraz pewien członek tej prześladowanej i rzadkiej grupy przyjmie wygląd tak podobny do gatunku dobrze ochranianego, że myli zawsze wprawne oko entomologa, to może też zmylić nieraz ptaka drapieżnego i owada, a w skutek tego forma ochranianą będzie od zagłady. Można prawie powiedzieć, że Bates faktycznie wyświetlił proces, przez który forma imitująca staje się tak bardzo podobną do naśladowanej; albowiem wykazał on, że niektóre formy Leptalis, naśladujące liczne inne motyle, ulegają znacznym przemianom. W jednej okolicy żyją liczne odmiany, a z pośród nich na pewnej rozległości jedna tylko podobną jest do pospolitej Ithomia tego samego okręgu. W innym okręgu znajdują się dwie lub trzy odmiany, z których jedna częstszą jest od drugiej, a tę w wysokim stopniu naśladuje Ithomia. Z tego rodzaju faktów wnioskuje Bates, że rodzaj Leptalis nasamprzód uległ przemianom, i że ta odmiana, która przypadkowo w pewnym stopniu podobną była do jakiegoś pospolitego, tę samą okolice zamieszkującego motyla, miała w skutek tego podobieństwa do udatnego i mało prześladowanego gatunku, więcej widoków ujścia przed prześladowaniem ptaków drapieżnych i owadów i dlatego też częściej zachowywaną bywała; — „mniej dokładne stopnie podobieństwa bywały z pokolenia na pokolenie zmniejszane, a tylko inne utrwalone zostały dla zachowania gatunku”. Mamy więc tu doskonały przykład zasady doboru naturalnego.
 Wallace i Trimen podali również kilka uderzających przykładów naśladownictwa u motylów archipelagu Malajskiego. a także u kilku innych owadów; u większych atoli zwierząt ssących nie znajdujemy nic podobnego. O wiele silniejsze i częstsze naśladownictwo u owadów, aniżeli u innych zwierząt stanowi zapewne wynik mniejszej ich wielkości: owady nie mogą się same bronić, wyjąwszy gatunki uzbrojone w żądło; a nie słyszałem nigdy, aby owady takie naśladowały inne, jakkolwiek same bywają naśladowane; owady nie mogą uciekać przed większemi zwierzętami, dlatego też, podobnie jak większość innych słabych istot, skazane są na fortele i maskowania.
 Należy zauważyć, że proces naśladowania nigdy nie zaczynał się zapewne u form, które różniły się bardzo pod względem ubarwienia. Jeśli jednak zaczął się u gatunków, które były już cokolwiek podobne, w takim razie mogło być osiągniętem przez środki powyższe największe podobieństwo, jeśli takowe okazało się korzystnem; a skoro forma naśladowana w skutek pewnych wpływów, powoli się później zmieniała, forma naśladująca tą samą poszła drogą i dlatego w każdym prawie możliwym stopniu została zmienianą, tak że wreszcie otrzymała wygląd i barwę, różne zupełnie od wyglądu i barwy innych członków rodziny, do której należy. Jest tu jeszcze atoli pewna trudność; albowiem należy koniecznie przyjąć, że w niektórych razach dawne, do kilku różnych grup należące formy, zanim tak dalece jak obecnie różniły się pomiędzy sobą, przypadkowo dostatecznie były podobne do członka innej i bezpiecznej grupy, tak że mogły osiągnąć przez to pewnej nieznacznej ochrony. A to stanowiło punkt wyjścia dla późniejszego osiągnięcia najzupełniejszego podobieństwa.

Natura pokrewieństw, łączących istoty organiczne.

 Ponieważ zmodyfikowani potomkowie panujących gatunków wielkich rodzajów skłonni są do odziedziczania cech, jakie uczyniły wielkiemi i panującemi grupy, do których należą oraz przodków ich — dlatego też prawie z pewnością szeroko rozprzestrzenią się i zajmą w mniejszym lub większym stopniu miejsca w ekonomii przyrody. W taki sposób większe i panujące grupy każdej klasy, dążą coraz bardziej do powiększania się i zastępowania sobą licznych grup mniejszych i słabszych. Ztąd wyjaśnia się też fakt, że wszystkie wygasłe, podobnie jak żyjące jeszcze obecnie organizmy, tworzą nieliczne rzędy wielkie i jeszcze mniej liczne klasy. Jako dowód tego, jak nieliczne są grupy wysokie i jak szeroko rozmieszczone są na świecie, służyć może uderzający fakt, że odkrycie Nowej Holandyi nie przysporzyło ani jednego owada z nowej klasy i że do świata roślinnego, jak to słyszałem od D-ra Hookera, przybyły w skutek tego tylko dwie czy trzy małe rodziny.
 W rozdziale o następstwie geologicznem, na zasadzie tego, iż w ogóle każda grupa podczas długotrwałego procesu przemian w cechach swych znacznie się rozbiegła, starałem się wykazać, zkąd to pochodzi, że starsze formy życiowe przedstawiają często do pewnego stopnia pośrednie cechy pomiędzy istniejącemi obecnie grupami. Ponieważ niektóre z takich dawnych i średnich form rodowych, zachowały się do dziś dnia w nieznacznie tylko zmienionem potomstwie, z tego ostatniego powstają tak zwane przez nas grupy chwiejne czyli niepewne. Im chwiejniejszą jest forma, tem większą musi być liczba członków łączących, które zostały w zupełności wytępione i wyginęły. I na to także posiadamy pewne dowody, że formy chwiejne bardzo cierpiały w skutek wygasania; albowiem zwykle mają one przedstawicieli w bardzo nielicznych gatunkach, a gatunki rzeczywiście występujące są zazwyczaj bardzo różne od siebie, co także wskazuje wygasanie. Rodzaje Ornithorchynchus i Lepidosiren np. nie byłyby mniej chwiejne, gdyby każdy z nich zawierał zamiast jednego aż cały tuzin gatunków. Możemy, sądzę, tylko wtedy objaśnić to zjawisko, gdy formy chwiejne uważać będziemy jako grupy, które w walce ze zwycięzkim przeciwnikiem zostały pokonane i tylko nieliczne ogniwa przetrwały aż do dziś dnia w skutek niezwykłego zbiegu sprzyjających okoliczności.
 Waterhouse zauważył, że jeśli pewien członek jakiejś grupy zwierząt okazuje pokrewieństwo z zupełnie inną grupą, pokrewieństwo to najczęściej jest ogólnem, a nie pokrewieństwem gatunków. Tak np., według Waterhouse’a, ze wszystkich gryzoniów wiskacha (Lagostomus) najbliżej jest spokrewnioną z torbaczami; lecz cechy, któremi zbliża się ona najbardziej do workowatych czyli torbaczy, posiadają ogólny związek z temi ostatniemi, a nie z tym lub owym gatunkiem w szczególności. Ponieważ te stosunki pokrewieństwa wiskachy z torbaczami uważane są jako rzeczywiste, a nie wprost jako skutki samego tylko przystosowania, musiały one zatem, według teoryi mojej, zostać odziedziczone od wspólnego przodka. Dlatego też musimy przyjąć, że albo wszystkie gryzonie włącznie z wiskachą pochodzą od jakiegoś bardzo dawnego zwierzęcia workowatego, które posiadało naturalnie cechy mniej lub więcej pośrednie w porównaniu ze wszystkiemi istniejącemi dziś torbaczami, lub też, że tak gryzonie jako też torbacze pochodzą od wspólnego przodka i że obie grupy rozbiegły się odtąd w różnych kierunkach w skutek silnych przemian. Według obu poglądów musimy przyjąć, że wiskacha więcej odziedziczyła cech po dawnym swym rodzicu, aniżeli wszystkie inne gryzonie; dlatego też nie okazuje ona żadnego szczególnego stosunku do tego lub innego istniejącego jeszcze torbacza, lecz tylko pośrednio do wszystkich lub prawie wszystkich torbaczy w ogóle, zachowawszy część cech wspólnego przodka lub też dawnego członka tej grupy. Z drugiej znów strony, według Waterhouse’a, z pomiędzy wszystkich torbaczy wombat (Phascolomys) najwięcej jest podobny nie do jakiegobądź pojedynczego gatunku, lecz do całego rzędu gryzoniów w ogóle. W tym wypadku należy przypuszczać, że podobieństwo jest tylko analogiczne, że wombat przystosował się do sposobu życia, jaki posiadają gryzonie. Starszy De Candolle zrobił podobną prawie uwagę co do ogólnej natury pokrewieństwa pomiędzy różnemi rzędami roślin.
 Przez zasadę rozmnażania się i stopniowej rozbieżności cech u gatunków, pochodzących od wspólnego przodka, w związku z dziedzicznem utrwalaniem pewnej części wspólnego charakteru — wyjaśniają się nader powikłane i promienisto rozchodzące się pokrewieństa, któremi wszyscy członkowie jednej rodziny lub też wyższej grupy zostają z sobą połączeni. Albowiem wspólny przodek całej rodziny, która obecnie w skutek wygasania rozpadła się na różne grupy i podgrupy, udzielił zapewne tym ostatnim niektóre cechy swe, zmodyfikowane w różny sposób i w różnym stopniu, a rozmaite gatunki zostały w taki sposób połączone z sobą liniami pokrewieństwa różnej długości, znajdującemi w bardzo odległych przodkach punkt łączny, jak to uwydatnia tyle razy przytaczany już szemat. Podobnie jak trudno jest wykazać pokrewieństwo pomiędzy licznemi członkami pewnej dawnej szlacheckiej rodziny nawet za pomocą drzewa rodowego, a niemożliwem jest uczynić to bez tego środka, tak też pojąć można nadzwyczajną trudność, jaką spotykają przyrodnicy bez pomocy obrazowego przedstawienia, gdy pragną wykazać rozmaite stosunki pokrewieństwa pomiędzy licznemi żywemi i wygasłemi członkami wielkiej klasy naturalnej.
 Wymieranie wielki okazywało wpływ, jak to widzieliśmy w czwartym rozdziale, na tworzenie i powiększanie lub pomiędzy różnemi grupami każdej klasy. Możemy nawet wyjaśnić sobie wzajemny rozdział całych klas, jak np. oddzielenie ptaków od wszystkich innych kręgowców — przypuszczeniem, że zupełnie wyginęły liczne dawne formy życiowe, za pośrednictwem których niegdyś połączeni byli liczni przodkowie ptaków z pierwszemi formami rodowemi pozostałych klas kręgowców, mniej jeszcze wtedy zróżnicowanych. Przeciwnie, wygasły tylko nieliczne formy życiowe, które niegdyś łączyły sobą ryby z plażami. W jeszcze mniejszym stopniu miało to miejsce w niektórych innych kla sach np. u raków, gdzie zadziwiająco różne formy połączone są z sobą długim i tylko częściowo przerywanym łańcuchem pokrewieństwa. Wymieranie tylko ograniczało grupy, lecz nie tworzyło ich. Albowiem, gdyby wszystkie formy, które niegdyś na tej ziemi żyły, mogły się nagle znów pojawić, nie możnaby było wprawdzie odróżnić od siebie grup tych przez definicyę, ale możebnąby była jednak klasyfikacya naturalna lub przynajmniej naturalne uporządkowanie.
 Możemy się o tem przekonać, spoglądając na nasz szemat. Przypuśćmy, że litery A do L przedstawiają jedenaście rodzajów syluryjskich, z których pewne pozostawiły po sobie wielkie grupy zmienionych potomków. Przypuśćmy, że każde ogniwo we wszelkich gatunkach i gałęziach potomstwa swego pozostaje jeszcze przy życiu i że ogniwa te tak są delikatnie ustopniowane, jak ogniwa pomiędzy najdelikatniejszemi odmianami. W tym wypadku niepodobnaby było przez definicyę odróżnić liczne ogniwa różnych grup od ich bezpośrednich rodziców i potomków. A jednak uporządkowanie, podane na tablicy, zupełnie by było odpowiedniem i naturalnem; albowiem według prawa dziedziczności, wszystkie formy pochodzące od A miałyby pomiędzy sobą coś wspólnego. Na jednem drzewie można odróżnić tę lub ową gałęź, jakkolwiek obie przy podstawie łączą się z sobą i zlewają. Nie moglibyśmy, jak powiedziano, określać grup różnych; lecz moglibyśmy uwydatnić typy lub też takie formy, które łączyłyby w sobie większość cech każdej grupy, małej lub dużej i dawałyby w taki sposób ogólne wyobrażenie o wartości różnic pomiędzy niemi. Oto do czegobyśmy doszli, gdyby kiedyś udało nam się zebrać wszystkie formy jednej klasy, jakie żyły gdziekolwiek i kiedykolwiekbądź. Nie będziemy mogli wprawdzie nigdy zrobić zupełnego zbioru takiego, jednakże w niektórych klasach zbliżymy się do tego celu, a Milne Edwards niedawno jeszcze w doskonałej swej rozprawie nastawał na doniosłość trzymania się typów, bez względu na to, czy możemy lub nie oddzielać od siebie grupy i określać, do jakich typów należą.
 Wreszcie widzieliśmy, że dobór naturalny, wynikający z walki o byt i prowadzący prawie koniecznie do wymierania i rozbieżności cech u wielu potomków panującego gatunku rodowego — wyjaśnia owe wielkie i ogólne rysy w pokrewieństwie wszystkich istot organicznych, a mianowicie podział ich na grupy i podgrupy. Używamy elementu pochodzenia przy klasyfikacyi osobników obu płci i wszelkiego wieku w jednym gatunku, jakkolwiek posiadają oni tylko niewiele cech wspólnych; używamy elementu tego przy porządkowaniu odmian ogólnie przyjętych, bez względu na to, że mogą one różnić się znacznie od swego gatunku rodowego; a sądzę, że ten element pochodzenia stanowi spójnię tajemniczą, której szukali wszyscy przyrodnicy, pod nazwę układu naturalnego.
 Ponieważ według pojęcia tego układ naturalny, o ile może być przeprowadzonym, jest uporządkowany genealogicznie, a stopnie różnic oznacza się mianem rodzajów, rodzin, rzędów, i t. d., pojmujemy tedy prawidła, których zmuszeni jesteśmy trzymać się przy klasyfikacyi naszej. Możemy rozumieć, dlaczego powinniśmy niektóre podobieństwa o wiele wyżej cenić niż inne; dlaczego uwzględniamy tu niekiedy organy szczątkowe czyli zbyteczne lub też inne, fizyologicznie małoznaczne; dlaczego przy szukaniu stosunków jednej grupy do drugiej zarzucamy cechy analogiczne czyli wynikające z przystosowania, jakkolwiek korzystamy z nich w obrębie tej samej grupy. Widzimy jasno, dlaczego możemy grupować w kilka wielkich klas wszystkie żyjące i wygasłe formy i dlaczego różni członkowie każdej klasy połączeni są ze sobą najbardziej powikłanemi i promienisto rozbiegającemi się liniami pokrewieństwa. Nigdy zapewne nie rozplączemy zawikłanej sieci pokrewieństwa pomiędzy członkami jakiejkolwiekbądź klasy; biorąc jednak pod uwagę określony przedmiot, a nie przypuszczalny plan stworzenia, możemy się tu spodziewać pewnego, jakkolwiek powolnego postępu.
 Profesor Haeckel w swojej „Ogólnej morfologii” i w kilku innych dziełach użył w nowszych czasach rozległej swej wiedzy i zdolności w celu zbadania tego, co nazywa on filoginią, czyli liniami pochodzenia wszystkich istot organicznych. Przy rozpatrywaniu oddzielnych szeregów, opiera on się głównie na cechach embryologicznyeh, ale bierze też do pomocy organy homologiczne i szczątkowe, a także okresy, podczas których, jak przypuszczamy, rozmaite formy życiowe występowały po sobie w naszych utworach geologicznych. Zrobił on tem śmiały krok pierwszy i wskazał, jak będzie w przyszłości traktowaną klasyfikacya.

Morfologia.

 Widzieliśmy, że członkowie tej samej klasy, niezależnie od sposobu ich życia podobni są do siebie w ogólnym planie organizacyi. Podobieństwo to bywa często oznaczone mianem „jedności typu”, lub też powiadamy, że pojedyncze części i organy różnych gatunków pewnej klasy są wzajemnie homologiczne. Cały ten przedmiot podchodzi pod nazwę morfologii. Jest to jedna z najciekawszych części historyi naturalnej i może być nazwana prawdziwą duszą jego. Cóż może być dziwniejszego nadto, że chwytna ręka człowieka, kończyna do kopania kreta, noga do biegania konia, płetwa żółwia morskiego i skrzydło nietoperza — wszystkie zbudowane są według tego samego planu i zawierają jednakowe kości w takiem samem położeniu wzajemnem. Jakże to jest dziwnem — dam przykład podrzędny, lecz uderzający — że noga tylna kangura, przystosowanego do skakania na otwartych równinach — noga łażącego i karmiącego się liśćmi koala, przystosowanego dobrze do chwytania gałęzi, noga żyjącego na ziemi i żywiącego się owadami i korzeniami bandicocta i niektórych innych torbaczy australskich — wszystkie zbudowane są według tego samego niezwykłego typu, a mianowicie posiadają niezmiernie długą i okrytą wspólną skórą kość drugiego i trzeciego palca, tak że one wydają się jako jeden palec, zaopatrzony dwoma pazurami. Pomimo tego podobieństwa budowy, nogi tylne tych różnych zwierząt używane bywają widocznie do tak różnorodnych celów, jak tylko wyobrazić sobie można. Przykład będzie jeszcze bardziej uderzającym, jeśli dodam, że dydelfy amerykańskie mające prawie taki sam sposób życia, jak niektórzy jego krewni australscy, posiadają nogi zbudowane według zwykłego typu. Profesor Flower, u którego wziąłem powyższe dane, powiada na zakończenie: „możemy to nazwać zgodnością typu, nie zbliżając się jednak bardzo przeto do wyjaśnienia zjawiska tego”, a później dodaje on: „czy nie skłania to nas do przypuszczenia rzeczywistego pokrewieństwa i odziedziczania od wspólnego przodka?”
 Geoffroy Saint Hilaire nastawał uporczywie na wielką doniosłość wzajemnego połączenia i układu części w organach homologicznych; części mogą się zmieniać we wszelkich prawie stopniowaniach formy i wielkości, lecz pozostają połączone z sobą w ściśle ten sam sposób. Tak np. nie znajdujemy nigdy przestawionych kości w ramieniu i przedramieniu, w udzie i przedudziu. Dlatego też można kościom homologicznym bardzo różnych zwierząt nadać tę samą nazwę. To samo wielkie prawo występuje w budowie części gębowych owadów. Cóż może być więcej rożnem, jak niezmiernie długa, spiralna trąbka ssąca ćmy, dziwnie załamana trąbka pszczoły lub pluskwy i wielkie szczęki chrząszcza? A jednak wszystkie te do tak różnych celów służące organy powstały w skutek nieskończenie licznych modyfikacyj wargi górnej, szczęki górnej i dwóch par szczęk dolnych. Podobne prawo panuje też w budowie gęby i odnóży raków. To samo stosuje się też do kwiatów i roślin.
 Próba objaśnienia podobieństwa w planie budowy członków u tej samej klasy za pomocą teoryi pożytku, czyli nauki o przyczynach celowych niezmiernie ma mało widoków powodzenia. Daremność usiłowań w tym kierunku wyraźnie uwydatnił Owen w nadzwyczaj ciekawem dziele „Nature of limbs”. Zgodnie ze zwykłym poglądem o samodzielnem stworzeniu każdego gatunku, można tylko powiedzieć, że tak jest i że Stwórcy podobało się zbudować wszystkie zwierzęta i rośliny każdej wielkiej klasy według jednego planu; to nie jest jednak objaśnienie naukowe.
 Przeciwnie zaś, kolejne przemiany nieznaczne można bardzo łatwo objaśnić za pomocą teoryi doboru naturalnego, albowiem każda przemiana jest do pewnego stopnia pożyteczną dla form zmienionych, a w skutek korelacyi może dotknąć nieraz innych także części organizacyi. Przy przemianach tego rodzaju wcale się nie okazuje, lub też tylko w małym stopniu okazuje się skłonność do przemiany pierwotnego planu budowy lub też układu części. Kości kończyny mogą w różnej mierze ulegać skracaniu lub spłaszczaniu, mogą jednocześnie być otaczane grubą skórą i służyć jako pletwa; lub też noga zaopatrzona błoną pomiędzy palcami może mieć rozmaicie wydłużone wszystkie kości, lub też pewne tylko kości i stosownie do tego — różnej też wielkości błonę, tak że może służyć jako skrzydło; a jednak pomimo wszystkich tak znacznych przemian nie występuje skłonność do modyfikacyi części składowych kości lub też do innego ich ułożenia. Jeśli przypuścimy, że u dawnej formy rodowej, czyli że tak powiem, u typu pierwotnego, wszystkich ssących, ptaków i gadów — kończyny powstały na zasadzie ogólnego planu, bez względu na cel, do jakiego były przeznaczone, pojmiemy natychmiast jasno znaczenie budowy homologicznej kończyn w całej klasie. Jeśli zaś co do gęby owadów przyjmiemy, że ich wspólny przodek posiadał wargę górną, szczękę górną i dwie pary szczęk dolnych bardzo prostej może budowy, dobór naturalny wystarczy w zupełności do wyjaśnienia nieskończonej rozmaitości w budowie i czynnościach części gębowych owadów. Pomimo to łatwo zrozumieć, że pierwotny plan ogólny organu może być powoli tak zatarty, że wreszcie ginie w zupełności w skutek zmniejszania się i ostatecznego zaniku pewnych części, w skutek zlewania się innych części, lub też w skutek podwajania się i różnicowania jeszcze innych części: a są to wszystko przemiany pozostające, o ile wiemy, w granicach możliwości. W nogach wiosłowatych niektórych wymarłych olbrzymich jaszczurów morskich (Ichtyosaurus) i w częściach gębowych niektórych raków zachowany jest, zdaje się, do pewnego stopnia zasadniczy plan ogólny.
 Inna, również ciekawa gałęź morfologii trudni się homologią szeregów, t. j. porównywaniem nie tych samych części u różnych przedstawicieli jednej klasy, lecz różnych części czyli organów u tego samego osobnika. Większość fizyologów twierdzi, że kości czaszki są homologiczne, co do liczby i wzajemnych stosunków, składowym częściom pewnej ilości kręgów[1]. To samo prawo stosuje się też do dziwnie zbudowanych szczęk i odnóży raków. Każdy prawie wie o tem, że w kwiecie ułożenie wzajemne działek kielicha i płatków korony oraz pręcików i słupków zarówno jak ich budowę wewnętrzną objaśnić można przypuszczeniem, że są to wszystko zmodyfikowane, spiralnie ułożone liście. U roślin potwornych, mamy nieraz bezpośredni dowód możliwości przemiany jednego z tych organów na drugi; u kwiatów zaś podczas wczesnego stadyum ich rozwoju, podobnie też jak u zarodków raków i wielu innych zwierząt, widzimy rzeczywiście, że organy, w stanie dojrzałym bardzo różne, w młodocianym wieku niezmiernie są do siebie podobne.
 Jakże trudno wyjaśnić się dają podobne zjawiska homologii szeregowej zwykłym poglądem o stworzeniu! Dlaczego mózg zawarty został w skrzynce, zbudowanej z tak wielu i tak niezwykle ukształtowanych kawałów kości, które o ile się zdaje, przedstawiają kręgi! Jak to Owen zauważył, pożytek, wynikający, w skutek rozdziału części, z podatności czaszki przy akcie rodzenia u ssących, nie może nam tłómaczyć podobnego sposobu budowy czaszki u ptaków i gadów. Lub też dlaczego nietoperz posiada takie same kości, jak inne ssące w skrzydłach swych i nogach, jakkolwiek służą one do zupełnie innych celów: do latania i chodzenia? A dlaczegóż raki posiadające gębę zaopatrzoną wielu parami organów, mają odpowiednio do tego mniej odnóży i naodwrót — więcej odnóży, posiadając gębę uzbrojoną mniejszą ilością części gębowych? Wreszcie, dlaczego działki kielicha i płatki korony, pręciki i słupki jednego kwiatu, pomimo przeznaczenia ich do różnych zupełnie celów, zbudowane są wszystkie według tego samego wzoru?
 Teorya doboru naturalnego daje nam odpowiedź na wszystkie te pytania. Nie mamy tu potrzeby rozpatrywać, w jaki sposób ciało niektórych zwierząt rozpadło się z początku na szereg odcinków, lub też na prawą i lewą połowę z odpowiadającemi sobie organami: albowiem pytania podobne leżą po za obrębem poszukiwania naszego. Prawdopodobnie jednak, niektóre powtarzające się szeregami utwory stanowią rezultat rozmnażania się komórek przez dzielenie, sprowadzające za sobą pomnażanie się części, powstających z takich komórek. Dla celów naszych wystarczy, gdy zapamiętamy, że nieograniczone powtarzanie się tej samej części lub organu, jak to zauważył Owen, stanowi ogólną właściwość wszystkich mało zróżnicowanych form; dlatego też nieznana forma rodowa wszystkich kręgowców, posiadała zapewne liczne kręgi, nieznana forma rodowa wszystkich roślin jawnokwiatowych — liczne na jednej lub wielu liniach spiralnych ułożone liście. Widzieliśmy też przedtem, że części, często się powtarzające, bardzo są skłonne do zmienności nietylko w liczbie, lecz i kształcie. Z czego znów wynika, że części takie — jako występujące w znacznej ilości i zmienne — przedstawiać będą naturalnie materyał nadający się do przystosowań do celów najróżnorodniejszych; a jednak w skutek siły dziedziczności zachowają one w ogóle wyraźne ślady pierwotnego swego czyli zasadniczego podobieństwa. Zachowają one to podobieństwo tem bardziej, że zboczenia przedstawiające osnowę dla przyszłych modyfikacyj drogą doboru naturalnego, będą, zdaje się, od samego początku jednakowe, ponieważ części na wcześniejszem stadyum rozwoju są jednakowe i podlegają tym samym mniej więcej warunkom. Części podobne, mniej czy też więcej zmienione, przedstawiać będą szeregi homologów, o ile tylko wspólne ich pochodzenie nie zostanie w zupełności zatartem.
 W wielkiej klasie mięczaków można wprawdzie wykazać homologie pomiędzy częściami różnych gatunków, lecz niewiele tylko przedstawić można homologij szeregowych, jak np. skorupki Chitonów, t. j. rzadko tylko możemy powiedzieć, że dana część lub organ jest homologiczny innemu organowi tego samego osobnika. Można to z łatwością wytłómaczyć, albowiem u najniższych nawet przedstawicieli typu mięczaków, nie znajdujemy nawet w przybliżeniu takiego nieograniczonego powtarzania się części pojedynczych, jak w innych wielkich klasach państwa zwierzęcego i roślinnego.
 Morfologia atoli przedstawia przedmiot o wiele bardziej złożony, aniżeli się wydaje na pierwszy rzut oka, jak to niedawno wykazał Ray Lankester w świetnej swej rozprawie. Przeprowadza on ścisłą granicę pomiędzy pewnemi klasami zjawisk, uważanych jednakowo przez wszystkich przyrodników jako homologie. Proponuje on nazywać twory, podobne do siebie w skutek pochodzenia od wspólnego przodka i później tylko zmodyfikowane u różnych zwierząt — homogennemi, podobieństwa zaś, które nie mogą być w ten sposób wyjaśnione — homoplastycznemi. Twierdzi on np., że serca ptaków i ssących są sobie w całości homologiczne, to znaczy od wspólnego przodka odziedziczone, że jednak cztery jamy sercowe w obu klasach są homoplastyczne, czyli rozwinęły się niezależnie. Lankester przytacza także wielkie podobieństwo części prawej i lewej strony ciała i następujących po sobie odcinków jednego i tego samego osobnika zwierzęcego: leżą tu części, zwane zwykle homologicznemi, a nie mające żadnego związku z pochodzeniem różnych gatunków od wspólnego przodka. Twory homoplastyczne są to takie, które przedstawiłem w sposób bardzo wprawdzie niedokładny, jako modyfikacye lub podobieństwa analogiczne. Powstanie ich może być przypisane po części tej okoliczności, że różne organizmy lub też różne części tego samego organizmu zmieniły się w sposób analogiczny, po części zaś temu, że modyfikacye podobne zachowały się dlatego samego ogólnego celu, lub też dla funkcyi podobnej, czego liczne przykłady przytoczyćby można.
 Przyrodnicy przedstawiają często czaszkę jako szereg zmodyfikowanych kręgów, szczeki krabów — jako zmienione odnóża, pręciki i słupki kwiatów — jako zmodyfikowane liście; jednakże, jak to Huxley zauważył, właściwiej będzie powiedzieć w wielu wypadkach, że czaszka i kręgi, szczęki i odnóża i t. d. nie powstały jedne z drugich, tak jak obecnie istnieją, lecz że rozwinęły się w obu wypadkach ze wspólnego elementu. Tymczasem większość przyrodników używa wyrażenia tego tylko w sposób przenośny, albowiem daleką jest od poglądu, że jakiekolwiekbądź organy pierwotne — kręgi w jednym, odnóża w drugim wypadku — przekształciły się rzeczywiście w ciągu długiego szeregu pokoleń w czaszkę lub szczęki. A jednak prawdopodobieństwo, iż modyfikacja tak rzeczywiście się odbyła, tak jest wielkiem, że przyrodnicy z trudnością tylko mogą unikać używania odpowiedniego wyrażenia w tem ostatniem znaczeniu. Na zasadzie wypowiedzianego tu poglądu, wyrażenia te mogą być wzięte w dosłownem znaczeniu; a dziwny fakt, że szczęki np. krabów noszą na sobie liczne cechy, jakie odziedziczyły zapewne w ciągu długiego szeregu pokoleń, przekształcając się powoli ze zwykłych, bardzo prostych odnóży — staje się jasnym.

Rozwój i embryologia.

 Jest to jedna z najważniejszych części historyi naturalnej. W ogóle przemiany owadów odbywają się urywkowo, w kilku stadyach; przeobrażenia atoli są rzeczywiście liczne i stopniowe, jakkolwiek ukryte. Tak np. Sir J. Lubbock wykazał, że pewien owad jętkowaty (Chloëon) lini się w czasie rozwoju swego przeszło dwadzieścia razy, za każdym razem ulegając pewnej przemianie; w wypadku tym mamy przed sobą akt przemiany w jego naturalnym i pierwotnym przebiegu. Jak wielkie zmiany w budowie zachodzą podczas rozwoju u niektórych zwierząt, wskazują to liczne owady, a jeszcze wyraźniej liczne skorupiaki.
 Przemiany podobne dosiągają jednak najwyższego stopnia przy tak zwanej przemianie pokoleń niektórych niższych zwierząt. Cóż może np. bardziej nas dziwić jak to, iż delikatna, rozgałęziona, okryta polipami i do skały podmorskiej przymocowana kolonia naprzód drogą pączkowania, następnie zaś poprzecznego dzielenia, wydaje znaczną ilość wielkich, pływających meduz i że te ostatnie produkują jajka, z których nasamprzód powstają swobodnie pływające zwierzątka, przyczepiające się do kamieni, rozgałęziające się i znów tworzące kolonię polipów — i tak wciąż bez końca! Pogląd o identyczności przemiany pokoleń ze zwykłą przemianą, silnie został poparty w ostatnich czasach przez odkrycie Wagnera, iż gąsienice pryszczarka (Cecidomyia) czyli robaki muchy, wydają na drodze bezpłciowego rozmnażania się inne podobne gąsienice, te zaś znów inne, które wreszcie przeistaczają się w dojrzałe samce i samice, rozmnażające się na drodze płciowej za pośrednictwem jaj.
 Godnem jest zaznaczenia, że skoro dowiedziano się po raz pierwszy o odkryciu Wagnera, zapytano mnie, w jaki sposób można sobie objaśnić, że gąsienice much tych osiągnęły możność bezpłciowego rozmnażania się? Dopóki wypadek ten był pojedynczy, niepodobna było dać wyjaśnienia. Ale Grimm wykazał niedawno, że inna mucha ochotka (Chironomus) rozmnaża się w podobny prawie sposób; przypuszcza on, że zjawisko podobne często się zdarza. Ale u ochotki nie gąsienica lecz poczwarka posiada tę zdolność; Grimm zaś wykazał dalej, że wypadek ten do pewnego stopnia łączy z sobą zjawiska u „Cecidomyia z dziewicorodztwem czerwców (Coccidae)” — przyczem słowo dziewicorodztwo oznacza fakt, że dojrzałe samice czerwców zdolne są do składania płodnych jaj bez wszelkiego współudziału samców. Znane są obecnie pewne zwierzęta, należące do różnych klas, a posiadające zwykłą zdolność rozmnażaniu się w nadzwyczaj młodym wieku. Otóż możemy dziewicorodztwo sprowadzić wprost stopniowo do zjawiska rozmnażania się w coraz wcześniejszym wieku — przyczem Chironomus przedstawi nam stan prawie pośredni, a mianowicie poczwarkę — a w taki sposób możemy, zdaje się, objaśnić sobie dziwny wypadek u Cecidomyia.
 Zauważono już wyżej, że rozmaite części tego samego osobnika, które we wczesnym okresie embryonalnym zupełnie są do siebie podobne, w dojrzałym wieku zwierzęcia okazują się bardzo różnemi i przeznaczonemi do zupełnie nie różnych funkcyj. Podobnie też wspomniano, że zarodki różnych gatunków i rodzajów tej samej klasy, są bardzo do siebie podobne, gdy się zaś zupełnie rozwiną, stają się nader niepodobne. Nie można przytoczyć lepszego na to dowodu jak fakt, o którym wspomina v. Baer: „że zarodki ssących, ptaków, jaszczurek, wężów, a zapewne także żółwi tak dalece podobne są do siebie we wczesnych stadyach rozwoju w całości oraz w częściach oddzielnych, że można je rzeczywiście odróżniać tylko na zasadzie wielkości. Posiadam dwa zarodki w spirytusie zachowane, które zapomniałem oznaczyć, a teraz nie mogę dowiedzieć się, do jakiej należą klasy. Mogą to być jaszczurki lub ptaki małe, albo też bardzo młode ssące, tak dalece podobnym jest sposób powstawania głowy i kadłuba u wszystkich tych zwierząt. Kończyn jednak brakuje jeszcze. Ale nawet one nicby nie wskazywały we wczesnem stadyum rozwoju; albowiem nogi jaszczurek i ssących, skrzydła ptaków, jak również ręce i nogi człowieka rozwijają się wszystkie z tej samej formy zasadniczej”.
 Larwy większości skorupiaków są do siebie nader podobne w odpowiednich stadyach rozwoju, jakkolwiek formy dojrzałe mogą się bardzo różnić; to samo stosuje się też do wielu innych zwierząt. Niekiedy pozostaje w późniejszym także wieku ślad podobieństwa embryonalnego; tak np. ptaki tego samego rodzaju, lub też blisko spokrewnionych rodzajów, często posiadają podobne upierzenie w młodości: np. wszystkie drozdy z ich plamistem upierzeniem. W rodzinie kotów większość gatunków w stanie dorosłym jest prążkowaną lub też prążkami centkowaną; a takie prążki lub centki występują także wyraźnie u nowonarodzonych lwiąt, lub pum. Widzimy, jakkolwiek bardzo rzadko, coś podobnego i u roślin. Tak np. listki embryonalne Ulex i pierwsze liście akacyj nowoholandzkich, w przyszłości wydających już tylko liściaki (phyllodia), są złożone lub pierzaste, jak zwykłe liście roślin strąkowych (Leguminosae)
 Te punkta organizacyi, co do których zarodki zupełnie różnych zwierząt tej samej klasy zgadzają się z sobą, nie mają nieraz żadnego bezpośredniego związku z ich warunkami bytu. Nie możemy np. przypuścić, że w zarodkach zwierząt kręgowych specyalny, pętlicowaty przebieg tętnic w bliskości szczelin skrzelowych pozostaje w zależności od podobieństwa warunków życiowych: u młodego ssaka, odżywiającego się w ciele macierzystem, u ptaka, wykluwającego się z jajka, oraz u żaby, rozwijającej się ze skrzeku pod wodą. Nie mamy więcej prawa wierzyć w zależność taką, podobnie też jak w to, że podobieństwo w budowie kości ręki ludzkiej, skrzydła nietoperza i płetwy foki pozostaje w zależności od podobieństwa zewnętrznych warunków życia.
 Nikt nie przypuści, że prążki na młodym lwie lub też centki na młodym kosie przynoszą jakiś pożytek tym zwierzętom. Rzecz ma się atoli inaczej, gdy zwierzę podczas pewnego okresu swego życia embryonalnego jest czynnem i samo o siebie dbać musi. Okres takiej działalności może nastąpić w życiu wcześniej lub później; bez względu jednak na to, kiedy następuje, przystosowanie larwy do warunków życiowych jest zarówno dokładnem jak pięknem, podobnie jak przystosowanie zwierzęcia dojrzałego. Jak ważne są te zjawiska, wykazał niedawno Sir J. Lubbock, zwróciwszy uwagę na wielkie podobieństwo larw niektórych owadów, należących do bardzo odległych rzędów oraz na różnicę larw innych owadów tych samych rzędów, w zależności od sposobu życia. W skutek podobnych przystosowań, szczególniej jeśli w różnych stadyach rozwoju, następuje podział pracy, jeśli np. larwa w jednym stanie poszukuje pożywienia, w drugim — miejsca przymocowania się, podobieństwo wzajemne larw spokrewnionych z sobą zwierząt bywa nieraz bardzo niejasnem; a można przytoczyć przykłady, gdzie larwy dwóch gatunków, a nawet grup gatunków bardziej jeszcze różnią się od siebie, aniżeli dojrzali ich rodzice. W największej atoli ilości wypadków nawet larwy czynne podlegają mniej lub więcej prawu podobieństwa embryonalnego. Raki wąsonogie przedstawiają dobry tego dowód: nawet znakomity Cuvier nie poznał w kaczennicy (Lepas) raka; lecz wystarcza spojrzeć tylko na larwy jej, aby przekonać się o tem najwyraźniej. Podobnie też dwie grupy główne raków wąsonogich, szypułkowe i bezszypułkowe, w stanie dojrzałym tak bardzo różne, posiadają larwy, które we wszystkich okresach rozwoju zaledwie odróżnić się dają.
 Zarodek w rozwoju swym doskonali się zwykle w organizacyi; używam tego wyrażenia, jakkolwiek wiem, że prawie niepodobna ściśle określić, co nanależy pojmować po wyższą i niższą organizacyą? Wszelako nikt nie zaprzeczy, że motyl wyżej jest uorganizowany, aniżeli gąsienica. W niektórych atoli wypadkach, np. u raków pasorzytnych, zwierzę dojrzałe uważanem bywa powszechnie za niżej uorganizowane aniżeli larwa. Powołam się znów na raki wąsonogie. Na najwcześniejszym stadyum rozwoju larwa ich posiada trzy pary nóg, jedno bardzo proste oko i trąbkowatą gębę, którą przyjmuje obfity pokarm i przez co szybko rośnie. Na drugiem stadyum, odpowiadającem poczwarce motyla, posiada już ona sześć par pięknie zbudowanych nóg pławnych, parę wspaniałych oczu i bardzo złożone różki, lecz gębę zamkniętą i niezupełną, którą pokarmu przyjmować nie może; działalność jej polega wtedy na wyszukaniu sobie za pomocą doskonale rozwiniętych zmysłów i silnych odnóży — odpowiedniego miejsca, gdzie mogłaby się przyczepić i odbyć ostatnią przemianę.
 Gdy zadanie to zostało wypełnione, zwierzę pozostaje całe życie przymocowane do jednego miejsca; odnóża jego przeobrażają się w organa chwytne; na nowo powstaje dobrze wykształcona gęba; ale nie posiada ona rożków, a para oczu jej przekształca się znów w maleńką i bardzo prostą plamkę oczną W tym ostatnim, zupełnym już stanie można uważać raki wąsonogie jako wyżej lub niżej uorganizowane, aniżeli w stanie larwy. W niektórych atoli rodzajach, larwy albo rozwijają się w zwykłych obupłciowców, lub też w tak nazwanych przezemnie samców dopełniających; a u tych ostatnich organizacyą z pewnością cofnęła się wstecz, albowiem składają się wprost z woreczka krótkotrwałego, bez ust, żołądka i wszelkich innych ważniejszych organów, wyjąwszy płciowe.
 Jesteśmy tak dalece przyzwyczajeni do upatrywania różnic w budowie pomiędzy zarodkami i organizmami dojrzałemi, że z konieczności uważamy zjawisko to za poniekąd związane ze wzrostem. Tymczasem nie mamy żadnej podstawy do wyjaśnienia sobie, dlaczego plan np. skrzydła nietoperza lub płetwy delfina ze wszystkiemi częściami swemi nie jest wtedy już naszkicowany w zarodku, gdy tylko jakakolwiekbądź budowa staje się w nim widoczną. W niektórych zaś całych grupach zwierzęcych podobnie jak u pewnych członków innych grup taki wypadek ma właśnie miejsce, tak że zarodek niewiele różni się w każdym okresie życia swego od formy dorosłej; tak np. Owen zauważył ze względu na mątwę: „iż niema tu żadnej przemiany; cechy ogólne głowonogów występują tu wyraźnie o wiele jeszcze wcześniej, aniżeli wykształcają się zupełnie części zarodka”. Mięczaki lądowe oraz skorupiaki wód słodkich rodzą się z właściwą im formą, gdy tymczasem formy morskie tych wielkich dwóch klas ulegają znacznym, a nieraz bardzo wielkim przemianom w rozwoju. Dalej zaś, pająki nie odbywają żadnej przemiany. U wszystkich prawie owadów larwy, czy pozostają one czynne i do różnych warunków życia przystosowane, czy też bezczynne, karmione przez rodziców lub też w pośród właściwego im pożywienia umieszczone — w każdym razie przechodzą podobne, robakowate stadyum rozwoju; w niektórych atoli wypadkach jak np. u mszycy (Aphis) sądząc ze wspaniałych rysunków Huxleya, dotyczących rozwoju owadu tego, niepodobna prawie znaleźć śladu tego stanu robakowatego.
 W niektórych wypadkach brakują tylko wczesne stadya rozwoju. Tak np. Fritz Müller zrobił ciekawe odkrycie, iż niektóre raki garnelowate (spokrewnione z Penaeus) pojawiają się naprzód w prostej formie Nauplius, następnie w jednem lub dwóch stadyach Zoea, później przebiegają formę Mysis i wreszcie dochodzą do dojrzałości. Ale oto w całej wielkiej klasie pancerzowatych (Malacostraca), do których raki te należą, nieznaną jest dotąd żadna forma, któraby przechodziła naprzód stadyum Nauplius, jakkolwiek bardzo liczne pojawiają się jako Zoea. Pomimo to jednak Müller dowodzi, że wszystkie raki rodziłyby się jako Nauplii, gdyby nie zachodziły pewne przeszkody w rozwoju.
 W jakiż jednak sposób można objaśnić te różnorodne zjawiska embryologiczne? — a mianowicie: bardzo zwykłą, jakkolwiek nie powszechną różnicę pomiędzy zarodkiem i osobnikiem dorosłym? — podobieństwo różnych części tego samego zarodka we wczesnym okresie rozwoju, części, które w następstwie stają się bardzo niejednakowe i do różnych służą celów? — ogólne prawie, jakkolwiek nie bezwarunkowe podobieństwo pomiędzy zarodkami lub larwami różnych gatunków tej samej klasy? — istnienie w zarodku, pozostającym w jajku lub ciele macierzystem, tworów, które ani w tym, ani w późniejszym okresie życia nie przynoszą mu pożytku, podczas gdy larwy, pozostawione same sobie, dokładnie są przystosowane do warunków zewnętrznych? — a wreszcie fakt, że pewne larwy stoją wyżej na drabinie ustrojowej, aniżeli zwierzęta dojrzałe, w jakie larwy te przechodzą? Sądzę, że wszystkie te zjawiska w następujący sposób dają się wyjaśnić.
 Zazwyczaj przyjmujemy — być może dlatego, że często potworności zaczynają się zjawiać bardzo wcześnie u zarodka — że słabe modyfikacye, lub różnice indywidualne występują na jaw z konieczności we wczesnym okresie rozwoju zarodka. Jednakże mamy mało na to dowodów, a te ostatnie wskazują raczej zupełnie co innego; wiadomo bowiem, że hodowcy bydła, koni i wszelkich innych zwierząt swojskich, dopiero w pewien czas po urodzeniu się młodego zwierzęcia mogą powiedzieć, jaki kształt i jakie zalety będzie ono miało. Widzimy to wyraźnie u dzieci naszych; nie zawsze możemy powiedzieć, czy dzieci będą miały w przyszłości wysmukłą lub krępą figurę, lub też jak w ogóle wyglądać będą. Nie idzie o pytanie w jakim okresie życia odbywa się przemiana, lecz o to, w jakim zaczyna się przejawiać działanie jej. Przyczyna mogła już działać przedtem, a według mego zdania działała już zwykle na ojca lub matkę, lub też na oboje rodziców jeszcze przed wydaniem potomstwa. Zasługuje na uwagę, że dla bardzo młodego zwierzęcia, pozostającego w ciele macierzystem, lub w jajku, albo też karmionego i ochranianego przez rodziców, nic nie znaczy, czy osiągnęło ono w życiu większość cech swych nieco wcześniej lub później. Tak np. dla ptaka, pobierającego pokarm głównie za pomocą silnie zakrzywionego dzioba, wszystko będzie jedno, czy otrzyma on odpowiedniego kształtu dziób dopóki będzie jeszcze odżywiany przez rodziców, lub też nie.
 W pierwszym rozdziale wspomniałem o tem, że przemiana, która w jakimkolwiekbądź okresie życia występuje po raz pierwszy u rodziców, dąży do przejawienia się u dzieci w tym samym wieku. Pewne przemiany mogą tylko w odpowiednim wieku występować, jak np. właściwości gąsienicy, poczwarki lub formy dojrzałej u motyla jedwabnika, lub też rogów u dorosłego prawie bydła. Ale prócz tego przemiany, które, jak wiemy, mogły wcześniej lub później wystąpić niegdyś w życiu, dążą do przejawiania się w potomstwie w odpowiednim wieku. Daleki jestem od przypuszczenia, że jest to zjawisko bezwarunkowe, a mógłbym sam przytoczyć wielką ilość wyjątków, gdzie przemiany (w najobszerniejszem znaczeniu tego słowa) wystąpiły w dziecku wcześniej niż w rodzicach.
 Dwie te zasady, a mianowicie, że nieznaczne przemiany występują w ogóle w niezbyt wczesnym okresie życia i że zostają odziedziczone w odpowiednim, późniejszym okresie, wyjaśniają, jak sądzę, wszystkie wyliczone powyżej zasadnicze zjawiska embryologii. Ale spójrzmy naprzód na niektóre wypadki analogiczne u odmian naszych zwierząt domowych. Niektórzy autorowie, piszący o psie, twierdzą, że chart i brytan, jakkolwiek różne z wyglądu, w rzeczywistości stanowią odmiany blisko spokrewnione, pochodzące od tego samego rodu dzikiego. Byłem też dlatego ciekawy, o ile różnią się ich tylko co zrodzone szczenięta. Hodowcy powiedzieli mi, że różnią się prawie tak samo, jak rodzice ich; a na pozór zdawało się, że tak jest w rzeczywistości. Ale po wymierzeniu starych psów i szczeniąt sześciodniowych znalazłem, że to ostatnie nie miały jeszcze różnych stosunków wymiarowych. Podobnie też zdawało mi się, że źrebięta konia powozowego i wyścigowego — ras w zupełności prawie przez hodowlę w stanie swojskim wytworzonych — różnią się pomiędzy sobą tak jak formy dorosłe. Lecz gdy zrobiłem staranne wymiary matek i źrebiąt trzydniowych znalazłem, że taka różnica nie istnieje.
 Ponieważ posiadamy stanowcze dowody, iż różne rasy gołębi domowych pochodzą od jednego tylko gatunku dzikiego, porównałem z sobą młode gołębice różnych ras, w dwanaście godzin po wykluciu się ich; zmierzyłem stosimki wielkości (szczegółów niechcę tu przytaczać) dzioba, szerokości ust, długości otworów nosowych i powiek, stopy i palców tak u gołębia dzikiego, jakoteż u gołębia pawika, torbacza, gołębia pocztowego, młynka, brodacza i innych. Niektóre z tych ptaków w stanie dojrzałym różnią się tak dalece pomiędzy sobą długością i kształtem dzioba, oraz innemi cechami, że uważanoby je bezwątpienia za różne rodzaje, gdyby były wytworami naturalnemi. Jeśli jednak pisklęta tych różnych ras uporządkujemy w jeden szereg, to jakkolwiek większość ich można jeszcze odróżnić od siebie, różnice stosunków powyższych okażą się bez porównania mniejszemi, aniżeli u ptaków dorosłych. Niektóre różnice charakterystyczne form dorosłych, jak np. szerokość szczeliny gębowej, zaledwie można zauważyć u młodych. Znalazłem jeden tylko dziwny wyjątek z tego prawa, a mianowicie: młode młynków krótkoczołowych tak samo prawie pod każdym względem różniły się, od młodych dzikiego gołębia skalnego, oraz innych ras, jak dorosłe.
 Dwie postawione wyżej zasady wyjaśniają fakta te. Lubownicy wybierają sobie do hodowli konie, psy i gołębie, gdy są już prawie dorosłe. Wszystko im jedno, czy pożądane utwory i zalety wcześniej lub później występują w życiu, skoro tylko posiada je zwierzę dorosłe. A tylko co przytoczone przykłady, szczególniej co do gołębi, dowodzą, że różnice charakterystyczne, warunkujące wartość każdej rasy i nagromadzone przez dobór sztuczny, nie zawsze występowały na jaw we wczesnym okresie życia i odziedziczane były przez potomstwo w odpowiednio też późniejszym wieku. Ale przykład gołębia młynka krótkoczołowego, który w dwunastodniowym wieku posiada już właściwe mu wymiary, dowodzi, że nie jest to prawo ogólne; albowiem różnice charakterystyczne muszą zjawiać się tu albo wcześniej niż zwykle, lub też w razie przeciwnym, muszą być odziedziczane we wcześniejszym wieku, zamiast w odpowiednim.
 Zastosujmy teraz dwie te zasady do gatunków w stanie naturalnym. Weźmy grupę ptaków, pochodzącą od jakiejś dawnej formy i przez dobór naturalny zmodyfikowaną odpowiednio do różnego sposobu życia. Otóż w skutek licznych kolejnych przemian nieznacznych, jakie wystąpiły w późniejszym nieco wieku i były odziedziczane dalej w wieku odpowiednim, młode będą nieznacznie tylko zmodyfikowane i więcej podobne do siebie, aniżeli formy dorosłe, zupełnie tak samo jak u gołębi. Pogląd ten możemy rozciągnąć na bardzo różne twory i na całe klasy. Kończyny przednie np., które służyły formie rodowej jako nogi, mogły w skutek długotrwałej modyfikacyi przekształcić się u jednego potomka w rękę, u drugiego w płetwę, u trzeciego w skrzydło, ale zgodnie z obu zasadami powyższemi, przednie kończyny nie będą zbyt odmienne u zarodków różnych tych form, jakkolwiek kończyny przednie dorosłych osobników każdej formy bardzo są odmienne. Jakikolwiek byłby wpływ długotrwałego używania lub nieużywania na przemianę kończyn lub innych części ciała zwierzęcego, wpływ taki będzie głównie lub wyłącznie dotykał zwierzęcia prawie dorosłego, które osiągnęło najwyższej swej działalności i które samo musi utrzymywać się w życiu; a powstałe w taki sposób modyfikacye zostaną odziedziczone w odpowiednim, dojrzałym prawie wieku. Młode nie będą przeto wcale, lub też będą nieznacznie tylko modyfikowane przez wpływ zwiększonego używania lub nieużywania.
 W innych wypadkach kolejne stopnie przemiany mogą już występować w bardzo wczesnym okresie życia, lub też każdy taki stopień może być odziedziczany we wcześniejszym wieku, aniżeli w jaki powstał pierwotnie. W obu wypadkach młode zwierzę lub też zarodek (jak wykazały obserwacye nad gołębiem młynkiem krótkoczołowym) w zupełności będzie podobny do dorosłej formy rodzicielskiej. A przejawia się stale w niektórych całych grupach zwierzęcych, lub też tylko w pewnych podgrupach, jak np. u mątw, mięczaków lądowych, raków słodkowodnych, pająków, a w niektórych razach w wielkiej klasie owadów. Co się zaś tyczy ostatecznej przyczyny, dlaczego młode nie ulegają w tym wypadku przemianie, to można zauważyć, że wynika to z dwóch następujących powodów: po pierwsze ztąd, że młode, poczynając od bardzo wczesnego stopnia rozwoju, musiały same troszczyć się o zaspokojenie własnych potrzeb, powtóre zaś ztąd, że prowadziły ściśle taki sam sposób życia, jak rodzice ich: albowiem w takim razie byłoby koniecznem dla bytu gatunku, aby dziecko ulegało takiej samej modyfikacyi jak rodzice jego. Co się tyczy dalej dziwnego faktu, że tak liczne formy lądowe i słodkowodne nie odbywają przemian, podczas gdy morscy przedstawiciele tych samych grup ulegają różnym przeobrażeniom, to Fritz Müller zrobił przypuszczenie, iż proces długiej modyfikacyi i przystosowania zwierzęcia do życia na lądzie lub w wodzie słodkiej, zamiast do życia w morzu znacznie bywa uproszczony, skoro zwierzę nie przebiega w rozwoju swym stadyum larwy; albowiem nie jest to prawdopodobne, aby miejsca w naturze, odpowiadające tak larwom jak i stanom dojrzałym przy tak nowych i znacznie odmiennych sposobach życia, nie miały być zajmowane przez inne organizmy zupełnie, lub częściowo. W tym wypadku stopniowemu osiąganiu budowy dojrzałej w coraz wcześniejszym wieku sprzyjałby dobór naturalny, a wszelkie ślady dawniejszych przeobrażeń zupełnieby wreszcie zanikły.
 Jeśli atoli z drugiej strony dla dziecka korzystnym jest sposób życia, cokolwiek różny od rodzicielskiego a tem samem i nieco odmienna także budowa, lub też gdy dla larw, które różnią się już od rodziców swych, korzystnem jest bardziej jeszcze wyróżnić się — w takim razie zgodnie z zasadą dziedziczności w odpowiednich okresach życia, młode zwierzę lub larwa coraz więcej różnić się może od rodziców swych aż do bardzo widocznego stopnia. Różnice w larwach mogą też być w związku korektywnym z kolejnemi stopniami rozwoju, tak że larwa na pierwszym swym stopniu różnić się będzie znacznie od larwy na drugim stopniu, jak to się często zdarza u wielu zwierząt. Dorosłe także zwierzę może się przystosować do położenia i do zwyczajów, przy których stają się zbyteczne organy ruchu, zmysłów i inne, a w takim razie można ostatnią ich przemianę uważać za wsteczną.
 Na zasadzie uwag powyższych można zrozumieć, w jaki sposób w skutek przemian w budowie młodych i zgodnie z odziedziczaniem w odpowiednim wieku, zwierzęta osiągają wreszcie to, że przebiegają stopnie rozwoju zupełnie różne od pierwotnego stanu dorosłych swych rodziców. Większość naszych najlepszych specyalistów przekonaną jest obecnie, ze różne stany larw i poczwarek owadów zostały w ten sposób osiągnięte przez przystosowanie, a nie przez odziedziczanie od dawnej formy. Zadziwiający przykład majówki z rodzaju Sitaris, chrząszcza, który przebiega pewne, niezwykłe stadya rozwoju wyjaśni nam, jak się to dzieje. A mianowicie, pierwsza forma larwy, jak opisuje Fabre, przedstawia małego ożywionego owadka, o sześciu nóżkach, dwóch długich rożkach i czterech oczach. Larwy te wychodzą na świat w gnieździe pszczół; a gdy trutnie wyłażą na wiosnę z kryjówek swych, a czynią to wcześniej niż samice, larwy te wskakują na nie, a następnie korzystają z parzenia się pszczół, aby przedostać się na samice. Gdy te ostatnie składają jajka swe na miód znajdujący się w komórkach, larwa wskakuje na jajko i zjada je. Później ulega zupełnej przemianie; oczy zanikają, nogi i różki stają się szczątkowe, a larwa żywi się miodem. Wtedy podobną jest do zwykłych gąsienic owadów. Wreszcie ulega jeszcze dalszym przeobrażeniom i przedstawia nakoniec chrząszcza dojrzałego.
 Otóż jeśli owad z takiemi przemianami jak Sitaris, byłby przodkiem rodowym całej wielkiej klasy owadów, w takim razie przebieg ogólny rozwoju, a szczególniej pierwsze stadya larw, byłyby bardzo różne od rozwoju owadów, obecnie żyjących. A z pewnością pierwsze stadya larw nie reprezentowałyby sobą wczesnego stanu jakiegokolwiekbądź dorosłego i dawnego owada.
 Z drugiej zaś strony bardzo jest prawdopodobnem, że w wielu grupach zwierzęcych stany embryonalne lub stadya larw wskazują nam mniej lub więcej dokładnie formę przodka całej grupy w dorosłym jego stanie. W olbrzymiej klasie raków dziwnie różne od siebie formy, jak raki ssące pasorzytne, raki wąsonogie, członowce a nawet pancerzowate zjawiają się w pierwszem stadyum larw, jako forma Nauplius; ponieważ zaś larwy te odżywiają się i żyją na otwartem morzu i nie są przystosowane do jakiegobądź szczególnego sposobu życia, prawdopodobnem jest, jeśli uwzględnimy też niektóre dowody podane przez Fritza Müllera, że samoistne dorosłe zwierzę podobne do Naupliusa żyło w bardzo dawnym czasie, a następnie w kilku rozbiegających się szeregach wydało różne, wspomniane wyżej grupy raków. Podobnie też na zasadzie tego, co wiemy o zarodkach ssących, ptaków, ryb i gadów, prawdopodobnem jest, że zwierzęta te stanowią zmodyfikowanych potomków jakiegoś dawnego przodka rodowego, który w stanie dorosłym zaopatrzony był w skrzela, pęcherz pławny, cztery pletwowate kończyny i długi ogon, wszystko to zastosowane do życia w wodzie.
 Ponieważ wszystkie istoty organiczne, jakie obecnie jeszcze żyją lub kiedykolwiek żyły na ziemi, podzielone są na kilka wielkich klas i ponieważ w obrębie każdej klasy, według teoryi naszej były one z sobą dawniej połączone najdelikatniejszemi przejściami, to najlepszem, a może rzeczywiście jedynie możliwem — gdyby zbiory nasze były do pewnego stopnia zupełne — uszeregowaniem, byłoby genealogiczne. Wspólność pochodzenia stanowi tajemniczą spójnię, której przyrodnicy szukali pod nazwą układu naturalnego. Pojmujemy też zkąd to pochodzi, iż w oczach największej ilości przyrodników budowa zarodka jest nawet dla klasyfikacyi ważniejszą, aniżeli budowa zwierzęcia dorosłego. Dwie grupy zwierząt mogą obecnie różnić się bardzo wzajemnie budową swą i sposobem życia, jeśli jednak przebiegają podobne, lub jednakowe stadya embryonalne, powinniśmy być przekonani, że obie od jednych i tych samych pochodzą przodków i że przeto blisko są z sobą spokrewnione.
 Tak więc zgodność rozwoju embryonalnego zdradza wspólność pochodzenia; lecz niepodobieństwo w rozwoju embryonalnym nie dowodzi jeszcze wcale różnego pochodzenia, albowiem w jednej z dwóch grup mogą być pewne stadya rozwoju zatarte, lub też przez przystosowanie do nowego sposobu życia tak dalece zmodyfikowane, że niepodobna ich poznać. Nawet w grupach, gdzie formy dorosłe w najwyższym stopniu zostały zmienione, wspólność pochodzenia, bywa często odsłanianą przez budowę larw; widzieliśmy np., że raki wąsonogie, jakkolwiek z pozoru tak bardzo do mięczaków podobne, wskazują jako larwy, związek swój z wielką klasą skorupiaków.
 Ponieważ budowa zarodka przekazuje nam w ogólności mniej lub więcej wyraźnie budowę dawnej, nieznacznie jeszcze zmodyfikowanej formy rodowej, pojmujemy więc, dlaczego dawne i wygasłe formy życiowe tak często podobne są do zarodków dzisiejszych gatunków tej samej klasy. Agassiz uważa to jako prawo ogólne; a sądzę, że zostanie ono w przyszłości bardziej jeszcze stwierdzonem. Wszelako można tego tylko w tych wypadkach dowieść, kiedy dawny stan przodka pewnej grupy nie został zatarty ani przez późniejsze przemiany, jakie we wczesnym okresie życia wystąpiły, ani też przez odziedziczanie zboczeń takich we wcześniejszym wieku, aniżeli ten, w jakim pierwotnie powstały.
 Należy też pamiętać, że prawo to może być zupełnie prawdziwem, a jednak długo lub też nigdy może nie być dowiedzionem dlatego, że dane geologii nie sięgają dostatecznie daleko wstecz. Prawo to nie będzie miało znaczenia w tych wypadkach, kiedy dawna forma, jako larwa, przystosowaną została do pewnych specyalnych warunków życia i taki stan larwy przekazała całej grupie potomków; albowiem ci ostatni nie będą podobni w stanie dojrzałym do żadnej z form jeszcze dawniejszych.
 Tak więc fakty przewodnie embryologii, pod względem doniosłości swej nie ustępujące żadnym innym, wyjaśniają się, jak sądzę, przez następującą zasadę: przemiany w długim szeregu potomków dawnego przodka nie występują w bardzo wczesnym wieku każdego z nich, lecz zostają odziedziczane w wieku odpowiednim. Embryologia zyskuje na doniosłości, gdy będziemy sobie wystawiali zarodka, jako mniej lub więcej wyblakły obraz wspólnej formy rodowej w stanie dorosłym lub młodocianym, wszystkich członków tej samej wielkiej klasy zwierząt.

Szczątkowe, zanikowe i zaczątkowe organy.

 Organy lub części noszące na sobie piętno nieużyteczności są w naturze bardzo pospolite, a nawet powszechne. Nie można znaleźć żadnego zwierzęcia wyższego, u którego jakabądź część ciała nie znajdowałaby się w stanie szczątkowym. U ssących np. samcy posiadają zawsze sutki szczątkowe; u żmij jedna połowa płuc jest szczątkową; u ptaków można śmiało uważać skrzydełko kciukowe (alula, ala spuria) za palec zanikowy, a u niektórych gatunków całe skrzydło jest tak dalece szczątkowem, że nie może być używanem do lotu. Cóż może być dziwniejszego nad obecność zębów u zarodków waleni, które w stanie dojrzałym nie posiadają żadnego zęba w głowie, oraz obecność u cieląt przed urodzeniem, siekaczy w szczęce górnej, nigdy nie przerzynających dziąseł.
 Organy szczątkowe pozwalają nam w różny sposób ocenić początek ich i znaczenie. Istnieją np. chrząszcze, należące do blisko spokrewnionych gatunków, lub nawet do jednego i tego samego identycznego gatunku, a posiadające albo zupełnie rozwinięte skrzydła, albo też nadzwyczaj małe błoniaste szczątki, często ściśle zrosłe z sobą pod pokrywami; a niepodobna wątpić, że szczątki te zastępują tu sobą skrzydła. Organy szczątkowe zachowują niekiedy możność funkcyonowania; zdarza się to niekiedy z piersiowemi gruczołami mlecznemi samców ssących zwierząt, o których wiadomo, że czasami rozwijały się doskonale i wydzielały mleko. Samice rodzaju Bos posiadają zazwyczaj cztery rozwinięte i dwie szczątkowe sutki na wymionach; lecz u naszej krowy domowej rozwijają się też niekiedy dwie ostatnie i wydają mleko.
 U roślin bywają niekiedy u osobników tego samego gatunku płatki korony albo szczątkowe, lub też zupełnie rozwinięte. U niektórych rozdzielnopłciowych roślin Kölreuter zauważył, że po skrzyżowaniu gatunku, którego kwiaty męzkie miały szczątkowy słupek, z gatunkiem obupłciowym, którego kwiaty posiadają naturalnie słupek rozwinięty, szczątek powiększał się nieraz znacznie w potomstwie mieszanem; a to dowodzi wyraźnie, że słupki szczątkowe i zupełne są z natury swej istotnie jednem i tem samem. Zwierzę może posiadać różne części w stanie zupełnym, a jednak mogą one być w pewnem znaczeniu szczątkowe, ponieważ nie są pożyteczne.
 Tak np. larwa pospolitej salamandry wodnej lub traszki (Triton), jak powiada G. H.Lewes „posiada skrzela i spędza życie pod wodą, lecz Salamandraatra, żyjąca wysoko na górach, wydaje młode zupełnie rozwinięte. Zwierzę nigdy nie żyje w wodzie. Jeśli jednak otworzymy brzemienną samicę, znajdziemy wewnątrz jej larwy z doskonałemi, pierzastemi skrzelami; a jeśli włożymy je do wody, będą pływały, podobnie jak larwy salamandry wodnej. Widocznie organizacya ta, zastosowana do życia wodnego, niema żadnego związku z przyszłem życiem zwierzęcia, podobnie też nie stanowi ona przystosowania do stanu embryonalnego; ma ona natomiast jedynie związek z przystosowaniami przodków, powtarza tylko pewną fazę rozwoju przodków”.
 Organ służący do dwóch funkcyj może stać się dla jednej z nich, a nawet ważniejszej szczątkowym, lub też zupełnie nieczynnym, zachowując względem drugiej zupełną działalność. Tak np. przeznaczenie słupka polega na umożliwieniu woreczkom pyłkowym przedostania się do zalążków, ukrytych na dnie jajnika. Słupek składa się ze znamienia, osadzonego na szyjce, u niektórych atoli złożonych (Compositae) kwiaty męzkie, które naturalnie nie mogą być zapłodnione, posiadają słupek w stanie szczątkowym, ponieważ nie mają znamienia; a jednak jest on zresztą dobrze rozwinięty i podobnie jak u innych złożonych pokryty włoskami, aby zmiatać pyłek z otaczających i połączonych z sobą pylników. Organ może także stać się szczątkowym ze względu na własne swe przeznaczenie, a może być użytym do jakiegobądź innego celu; tak np. u niektórych ryb, jak się zdaje, pęcherz pławny staje się prawie szczątkowym ze względu na właściwą mu funkcyę pomagania rybie przy pływaniu, a zaczyna natomiast przekształcać się w organ oddechowy, czyli płuco. Możnaby jeszcze przytoczyć liczne inne podobne przykłady.
 Słabo nawet rozwinięte, lecz używalne jeszcze organy nie należy nazywać szczątkowemi, skoro nie mamy podstawy do przypuszczenia, że dawniej były one wyżej rozwinięte; mogą one być uważane, jako organy „tworzące się” w przejściu do dalszego rozwoju. Przeciwnie zaś, organy szczątkowe są albo zupełnie nieużyteczne: jak np. zęby, nigdy nie przerzynające dziąseł, lub też prawie nieużyteczne, jak skrzydła strusia, służące tylko jako żagle. Ponieważ organy w takim stanie dawniej, gdy jeszcze mniej były rozwinięte, mniejszy jeszcze przynosiły pożytek aniżeli obecnie, nie mogły się też były utworzyć przedtem w skutek zboczenia i doboru naturalnego, działającego tylko przez utrwalenie zboczeń pożytecznych. Wskazują one tylko dawniejszy stan posiadacza ich, a zachowały się po części tylko w skutek dziedziczności.
 Wszelako trudno jest określić, jakie organy są szczątkowe, jakie zaś zaczątkowe; albowiem możemy tylko na zasadzie analogii sądzić o tem, czy pewna część zdolną jest do dalszego rozwoju, a tylko w tym wypadku zasługuje ona na nazwę zaczątka. Organy w tym stanie są jednak zawsze rzadkie; albowiem twory z organami zaczątkowemi będą zazwyczaj wypierane przez potomków z organami w stanie doskonalszym i bardziej rozwiniętym, w skutek czego prędko wyginą. Szczątki skrzydeł pingwina, jako wiosła, wielki przynoszą pożytek i dlatego też mogą przedstawiać zaczątkowe skrzydła ptasie; nie idzie zatem, abym twierdził, że jest tak w samej rzeczy, albowiem prawdopodobnie stanowią one zredukowany i do innego celu przeznaczony organ. Skrzydło bezlotka (Apteryx) jest zaś zupełnie nieużytecznem i rzeczywiście szczątkowem. Proste nitkowate odnóża płazaka (Lepidosiren) Owen uważa jako „początki organów, które u wyższych kręgowców osiągają zupełnego rozwoju funkcyonalnego”; według atoli najnowszego poglądu Dr-a Güunthera, stanowią one zapewne szczątki, składające się ze stałej osiowej części płetwy, której promienie boczne czyli gałęzie zanikły. Gruczoły mleczne dziobaka (Ornithorchynchus) mogłyby może być w porównaniu z wymionami krowy uważane za zaczątkowe. Sznurki jajowe niektórych raków wąsonogich (Ciripedia), słabo rozwinięte i nie służące do przymocowania jaj, stanowią skrzela zaczątkowe.
 Organy szczątkowe zmieniają się bardzo łatwo tak w stopniu rozwoju swego jak i pod innemi względemi u osobników tego samego gatunku. Prócz tego stopień, do jakiego organ stał się szczątkowym, bywa nieraz bardzo różny u blisko spokrewnionych gatunków. Doskonały przykład tego ostatniego wypadku nastręcza stan skrzydeł u niektórych samic motylów nocnych, należących do tej samej rodziny.
 Organy szczątkowe nieraz wcale się nie rozwijają i ztąd też wynika, że o niektórych zwierząt i roślin nie znajdujemy już ani śladu pewnego organu, którego wszakże na zasadzie analogii mamy prawo się spodziewać; spotykamy go zaś tylko niekiedy u osobników potwornych. Tak np. u większości trędownikowych (Scrophularieae) piąty pręcik zupełnie jest nierozwinięty; jednakże możemy wnosić, że piąty pręcik istniał dawniej; albowiem u wielu gatunków rodziny znajdują się jego szczątki, a niekiedy rozwijają się zupełnie jak np. u pospolitej lwiej paszczęki (Anthirrnum). Gdy rozpatrujemy homologią części u różnych członków pewnej klasy, niema nic prostszego, lub też dla należytego zrozumienia wzajemnego stosunku części, nic pożyteczniejszego, nad wynajdywanie szczątków. R. Owen uwydatnił to bardzo dobrze na rysunkach kości nóg konia, wołu i nosorożca.
 Jest to ważny fakt, że organy szczątkowe, jak zęby w szczęce górnej wielorybów i przeżuwających, często występują u zarodka, a później w zupełności zanikają. Jest to także, sądzę, prawo ogólne, że organ szczątkowy u zarodka w porównaniu z sąsiedniemi częściami wydaje się większym, aniżeli u formy dorosłej, tak iż u zarodka jest on mniej szczątkowy i nieraz zaledwie tylko może być oznaczony jako szczątkowy. Dlatego też mówimy często o organie szczątkowym, że pozostał u formy dorosłej na embryonalnym stopniu rozwoju.
 Przytoczyłem tedy fakta przewodnie, dotyczące organów szczątkowych. Przy głębszym rozbiorze kwestyi tej, musi się każdy zadziwić; albowiem toż samo rozumowanie, które tak łatwo pozwala nam ocenić, jak doskonale większość części i organów przystosowaną jest do pewnych funkcyj, uczy nas też najwyraźniej, że te szczątkowe i zanikłe organy są niezupełne i nieużyteczne.
 W dziełach z dziedziny historyi naturalnej czytamy zazwyczaj, że organy szczątkowe istnieją tylko „dla symetryi”, lub też „dla dopełnienia szematu naturalnego”, to zaś, zdaje mi się, nie jest wyjaśnienie, lecz opisanie faktu. I nie można też tego konsekwentnie przeprowadzić; tak np. boa dusiciel (Boa constrictor) posiada szczątki kończyn tylnych i miednicy, a skoro mówimy, że kości te zachowały się „dla uzupełnienia szematu naturalnego”, dlaczegóż, pyta Prof. Weismann, nie zachowały się one także u innych wężów, nie posiadających ani śladu tych kości? Co myślanoby o astronomie, któryby twierdził, że ponieważ planety krążą po elipsach, księżyce ich w podobny sposób krążą dokoła planet tylko dla symetryi? Pewien dzielny fizyolog tłómaczy istnienie organów szczątkowych tem, że służą one do wydzielania nadmiernej lub też szkodliwej dla organizacyi materyi. Ale czyż podobna przypuścić, aby mała, tylko z tkanki komórkowej złożona brodawka, istniejąca w męzkim kwiecie na miejscu słupka, mogła zadanie to wypełnić? Czyż można przyjąć, że zęby szczątkowe, które później zostają znów wessane, mogą przynosić pewien pożytek szybko rosnącemu zarodkowi cielęcia przez wydzielenie tak ważnego dlań fosforanu wapna? Gdy człowiek w skutek amputacyi traci palec, na szczątku jego zjawia się niekiedy niezupełny paznokieć. Możnaby zatem twierdzić, że szczątek ten występuje tak w tym wypadku dla wydzielania materyi rogowej, jako też i na nogach wiosłowatych rochlicy (Manatus).
 Na zasadzie przypuszczenia o rozmnażaniu się z przemianami, wyjaśnia się stosunkowo łatwo powstawanie organów szczątkowych, a czynniki wpływające na niezupełny ich rozwój, możemy w dosyć wysokim stopniu określić. Znamy wielką ilość przykładów organów szczątkowych u tworów kultury naszej, jak np. szczątki ogona w rasach bezogonowych, szczątki ucha w rasach bez uszu u owiec, pojawienie się małych i pod skórą tylko ukrytych rogów u ras bydła bezrogiego, a szczególniej według Youatta u młodych ich przedstawicieli, a wreszcie całkowity stan kwiatów w kalafiora. Często też widzimy szczątki różnego rodzaju u potworów. Ale wątpię, czy jakikolwiek z tych wypadków mógłby wyjaśnić powstawanie organów szczątkowych w naturze bardziej jeszcze nad to, że wykazałby, iż szczątki mogą w ogóle powstawać; jeśli bowiem zważymy obustronne dowody, szala przeważy na stronę przypuszczenia, że gatunki w stanie natury nie podlegają żadnym wielkim i nagłym przemianom. Nasze zaś wytwory kultury uczą nas, że nieużywanie części prowadzi do redukcyi ich wielkości i że rezultat ten zostaje odziedziczony.
 Według wszelkiego prawdopodobieństwa, głównie nieużywanie uczyniło organy szczątkowemi. Naprzód prowadzi ono wolnym krokiem do coraz zupełniejszej redukcyi pewnej części, która wreszcie zupełnie zanika, jak np. oczy zwierząt żyjących w ciemnych jaskiniach, lub skrzydła ptaków, zamieszkujących wyspy oceaniczne, rzadko zmuszanych do lotu przez ptaki drapieżne i dlatego zupełnie tracących tę zdolność. Podobnie też organ przy pewnych okolicznościach pożyteczny, może stać się przy innych okolicznościach szkodliwym, jak np. skrzydła owadów, zamieszkujących małe i otwarte wyspy oceaniczne. W tym wypadku dobór naturalny wpływał wciąż na to, że organ powoli się zmniejszał, aż wreszcie stał się nieszkodliwym i szczątkowym.
 Wszelka zmiana w budowie i czynnościach, występująca w nieznacznych stopniowaniach, leży w obrębie działania doboru naturalnego; ztąd organ, stający się w skutek zmienionego sposobu życia nieużytecznym lub szkodliwym, może być zmieniony i użyty do innych czynności. Lub też organ może zachować jedną tylko z dawniejszych swych czynności. Utworzony pierwotnie przez dobór naturalny, lecz później nieużyteczny już członek ciała będzie zmiennym dlatego, że przemiany jego nie będą mogły być powstrzymywane przez dobór naturalny. Wszystko to zgadza się doskonale z tem, co widzimy w stanie natury. W jakim zaś wieku życia organ zostaje zredukowanym przez nieużywanie lub dobór (a to będzie miało miejsce zazwyczaj wtedy dopiero, gdy zwierzę dosiągnie zupełnej dojrzałości i działalności) — w takim samym odpowiednim dojrzałym wieku, na zasadzie prawa dziedziczności, organ ten zjawi się w stanie szczątkowym i dlatego też rzadko tylko będzie już u zarodka uszkodzony. W taki sposób wyjaśnia się znakomitsza wielkość organów szczątkowych u zarodka w stosunku do części sąsiednich i stosunkowo mniejsza ich wielkość u form dorosłych. Gdy np. jakiś palec u dorosłego zwierzęcia w skutek pewnej zmiany sposobu życia coraz mniej będzie używanym, lub też gdy jakiś organ lub gruczoł będzie coraz słabiej i słabiej funkcyonował, możemy wnioskować, że część ta u dorosłego potomstwa tego zwierzęcia zostanie zredukowaną w wielkości swojej, lecz zachowa pierwotny swój sposób rozwoju u zarodka.
 Pozostaje atoli jedna jeszcze trudność. Skoro organ więcej nie jest używany i w skutek tego znacznie się zmniejsza, w jaki sposób może on coraz dalej się zmniejszać, aż wreszcie tylko ślady jego pozostają i w jaki sposób może wreszcie zupełnie zaniknąć? Niemożliwem jest prawie, aby nieużywanie mogło wywierać pewien dalszy jeszcze wpływ, skoro organ raz już zatracił funkcye swe. Tu potrzebne jest pewne dalsze wyjaśnienie, którego dać nie mogę. Gdyby np. można było dowieść, że każda część organizacyi w większym stopniu dąży w zmienności swej do zmniejszania się niż do powiększania, wtedy zrozumielibyśmy, w jaki sposób organ, który stał się nieużytecznym, mógł stać się szczątkowym niezależnie od działania nieużywania i wreszcie w zupełności zanikł; albowiem zboczenia, dążące do zmniejszania organu, nie będą w tym razie więcej powstrzymywane przez dobór naturalny.
 Wyjaśnione w jednym z poprzedzających rozdziałów prawo ekonomii, na zasadzie którego materyały używane do tworzenia pewnej części, zbytecznej już dla właściciela, jaknajbardziej bywają oszczędzane, odgrywa, być może, także rolę przy tworzeniu szczątkowych, zbytecznych części. Prawo to jednak z konieczności prawie ograniczyć się musi do wcześniejszych stadyów procesu zanikania; albowiem nie możemy przyjąć, aby np. bardzo mała brodawka, która w męzkim kwiecie reprezentuje słupek żeńskiego kwiata i tylko z tkanki komórkowej się składa, miała być dalej jeszcze zmniejszaną i absorbowaną dlatego, aby zaoszczędzić pokarmu.
 Ponieważ wreszcie organy szczątkowe, bez względu na stopień, na jakim znajdują się w obecnym, nieużytecznym stanie, opowiadają dzieje dawniejszego stanu rzeczy i zachowały się tylko przez dziedziczność, pojmujemy ztąd ze stanowiska klasyfikacyi genealogicznej, dlaczego systematycy przy porządkowaniu organizmów w układzie naturalnym, uważają dla celów swych organy szczątkowe za tak samo użyteczne, a nawet użyteczniejsze, aniżeli części wysokiej doniosłości fizyologicznej. Organy szczątkowe można porównać z literami wyrazu, które przy sylabizowaniu wyrazu tego zachowały się jeszcze, ale nie są wymawiane i przy badaniu pochodzenia wyrazu służą jako znakomita nić przewodnia. Przyjmując teoryę pochodzenia drogą przemian, możemy wnioskować, że istnienie organów w zredukowanym, niezupełnym i nieużytecznym stanie oraz zupełny ich zanik, zamiast nastręczać wielkie trudności (wobec zwykłej teoryi stworzenia) mogą być raczej przewidywane na zasadzie wyłuszczonych tu zapatrywań.

Streszczenie.

 Starałem się wykazać w tym rozdziale, że uszeregowanie wszystkich i po wsze czasy żyjących istot organicznych w podporządkowane wzajemnie grupy, — że natura stosunków, której wszystkie żyjące i wygasłe istoty połączone są w kilka klas wielkich za pośrednictwem złożonych, promienistych, a często bardzo pośrednio powiązanych z sobą linij pokrewieństwa, — że prawidła jakich trzymają się przyrodnicy przy klasyfikacyi oraz nastręczające się przytem trudności, — że wartość stałych i trwałych cech, bez względu na to, czy są one wielkiej doniosłości dla czynności życiowych, lub też, jako organy szczątkowe, żadnej prawie, — że wielka różnica w wartości pomiędzy cechami analogicznemi, czyli wynikającemi z przystosowania i cechami prawdziwemi, krewniaczemi: że wszystkie te i jeszcze inne podobne zjawiska prawidłowe, dają się wyjaśnić bardzo naturalnie, skoro przyjmiemy wspólność pochodzenia form pokrewnych i modyfikacyę ich przez przemianę i dobór naturalny przy współdziałaniu wygasania i rozbieżności cech. Rozpatrując klasyfikacyę z tego stanowiska, należy pamiętać o tem, że element pochodzenia bywa w ogóle uwzględniany, gdy zestawiamy z sobą w jednym gatunku dwie płcie, dwa wieki, dwukształtne formy i powszechnie uznane odmiany, bez względu na to, jak dalece różnią się one od siebie w budowie swej. Jeśli element pochodzenia, jako jedyną pewną przyczynę wzajemnego podobieństwa istot organicznych, rozszerzymy nieco dalej, znaczenie układu naturalnego stanie się dla nas jaśniejszem; jest on genealogicznie uszeregowany, przyczem stopnie różnic, zachodzących pomiędzy oddzielnemi rozgałęzieniami, oznaczamy sztucznemi wyrazami: odmiany, gatunki, rodzaje, rodziny, rzędy i klasy.
 Wychodząc z ogólnej zasady rozmnażania się z przemianami, możemy wyjaśnić sobie wszystkie wielkie, zasadnicze zjawiska morfologii: tak wspólny plan budowy organów homologicznych u gatunków jednej klasy, bez względu na cel, do jakiego są przeznaczone, jako też szeregowe i boczne homologie każdego osobnika zwierzęcego i roślinnego.
 Wielkie fakta przewodnie embryologii wyjaśniają się przez to, iż kolejne przemiany nieznaczne, niekoniecznie i nie ogólnie występują w bardzo wczesnym okresie życia i odziedziczają się dalej w wieku odpowiednim. Ztąd podobieństwo u zarodka części homologicznych, różniących się od siebie znacznie kształtem i funkcyą w stanie dojrzałym, — oraz podobieństwo wzajemne części homologicznych czyli organów u gatunków pokrewnych, jakkolwiek bardzo różnych, gdy części te do różnych nawet służą celów zwierzętom dorosłym. Larwy są to czynne wiodący żywot zarodki, w mniejszym lub większym stopniu specyalnie zmodyfikowane ze względu na różny sposób życia, przyczem modyfikacye te odziedziczają one w odpowiednich okresach życia.
 Zgodnie z zasadami powyższemi, uwzględniąjąc to, że organy zmieniają się w skutek nieużywania lub doboru w tych okresach życia, kiedy istota sama dbać musi o siebie, a także mając na uwadze to, jak ścisłem i ogólnem jest prawo dziedziczności — istnienie organów szczątkowych możnaby samemu z góry przewidzieć. Doniosłość dla klasyfikacyi cech embryonalnych i organów szczątkowych staje się zrozumiałą, skoro przyjmiemy, iż układ naturalny musi być genealogiczny.
 Wreszcie zdaje mi się, że różne grupy faktów, jakie rozpatrzyliśmy w tym rozdzielę, tak wyraźnie przemawiają za tem, iż liczne gatunki, rodzaje i rodziny istot organicznych, zamieszkujących ten świat, wszystkie razem w ogóle, a każda we własnej swej klasie lub grupie w szczególności, pochodzą od wspólnych rodziców i uległy modyfikacyi w ciągu rozwoju rodowego — że bez namysłu zgodziłbym się na taki pogląd wtedy nawet, gdy nie popierały go żadne inne jakiekolwiekbądź fakta i dowody.







  1. ↑ Teorya, iż kości czaszki są homologiczne składowym częściom pewnej ilości kręgów (teorya Goethego, Okena i Franka) obecnie zasadniczej uległa modyfikacyi. Nowsze poszukiwania Huxleya, Gegenbauera, Parkera i innych dowiodły, iż nie można upatrywać ścisłej homologii pomiędzy oddzielnemi kośćmi czaszki i składowemi częściami kręgów, albowiem, jak się okazało, w skład czaszki kręgowców wchodzą liczne kości, rozwijające się ze skóry i żadnego związku z kręgami nie mające, a tylko podstawowa część cząstki przedstawia sumę znacznej ilości kręgów pierwotnych, zlewających się z sobą (u ryb 9 — 10 lub jeszcze więcej) czyli powstaje według tego samego typu, co kręgosłup. W dojrzałym atoli stanie niepodobna upatrywać homologii pomiędzy kośćmi czaszki i składowemi częściami rozwiniętych kręgów, jak to czynili dawniejsi zoologowie.
    Przyp. tłóm.






Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autora: Charles Darwin i tłumaczy: Szymon Dickstein, Józef Nusbaum-Hilarowicz.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=O_powstawaniu_gatunków/Rozdział_XIV&oldid=3547743”