[38]AKT II.
SCENA I.
Teresa (sama.)
Teresa.
Przybył nakoniec: godzin już kilka upływa
Jak w radości, bojaźni, niepewna, troskliwa,
Gdy każdy z nim rozmawia i wita ochoczy,
Ja ledwie nań niepewne śmiem podnosić oczy;
Pytaniami ciekawych ustawnie dręczony,
Nie dał i jednej chwili swojej ulubionej.
To serce trosków pełne, i w ustawnem drżeniu,
Wśród tylu przeszkód, po tak długiem niewidzeniu,
Co go ustawnie dręczy, co cierpi, co czuje,
Na łono przyjaciela wylać potrzebuje;
Dochowałam ci wszystkich uczuć moich święcie!
SCENA II.
TERESA, WALERY.
Walery (z uczuciem całując ręce Teresy.)
O! Boże co za radość, jak słodkie przyjęcie!
Teresa.
Jesteś z nami, twój widok troski me osładza,
I długiej niebytności tęsknotę nagradza.
[39]Walery.
Ta nieprzytomność co nas tak długo dzieliła,
Tereso, serca twego dla mnie nie zmieniła?
Teresa.
Mógłżeś wątpić? uczucia w dzieciństwie powzięte,
Dochowałam ci mimo przeszkody zawzięte:
Ty wśród zabaw, wśród świata wielkiego rzucony,
Samą pracą, widoków mnóstwem roztargniony,
Łatwiej ponosić mogłeś smutek oddalenia;
Mnie każde miejsce twoje wznawiało wspomnienia.
Przywodzić czasy z tobą strawione tak mile,
Myśleć o tobie, tobie poświęcać me chwile,
To szczęściem, zatrudnieniem to było codziennym.
Walery.
Wśród tyle roztargnienia, nie stałem się zmiennym,
Czas wszystek poświęcałem pierwszej powinności,
Odpoczynek wspomnieniom i czułej miłości.
Ani rozumiej, żem jest tak płochy, tak słaby,
Abym się przez łudzące dał uwieść powaby.
Te piękności tak bardzo podobać się chciwe,
Widziałem bardziej próżne aniżeli tkliwe;
Wolą być przez czcicielów roje otaczane,
Niż szczerze kochać i być nawzajem kochane.
Wierz mi: im bardziej chlubne wdzięki i ozdobą,
Niejedną z nich równałem w sercu mojem z tobą,
Tymeś się szacowniejszą w oczach mych stawała.
Teresa.
Jeźlim się godną twego szacunku zdawała,
Jeźli nie wszystko we mnie podległe naganie,
[40]
Taką mię uczyniło matki twej staranie;
Wdzięczność dla niej, mą tkliwość dla ciebie pomnaża,
Serce tobie oddane niczem się nie zraża;
Ty mnie kochasz, to dosyć: w układach swych dziwni
Ojciec mój i macocha, dotąd nam przeciwni,
Człeka pustego, trzpiota chcą mi dać za męża:
Ach! względy posłuszeństwa wstręt we mnie zwycięża.
(z rozrzewnieniem.)
Z tobą żyć tylko pragnę, ciebie kochać stale.
Walery.
Duszę mi przenikają Tereso twe żale.
Lżejszemi być powinny, bo wspólnie cierpiemy;
Może, że tyle przeszkód stałością zmożemy.
Ojciec twój, co bogactwa nad wszystko przenosi,
Sądzi, że zbiorów jego żądza mię unosi:
Jak się myli, jak krzywdzi me szczere płomienie!
Od wszystkich jego bogactw uczynię zrzeczenie;
Niech je zatrzyma, ale niech mi odda ciebie.
Część moja szczupła, przecież wystarczy potrzebie;
Z tobą milsze mi będzie nad posagi hojne
Słodkie pożycie, szczęście, godziny spokojne:
To me serce nad wszystkie dostatki przenosi.
Teresa (postrzegając lokaja Starościny.)
Lokaj.
Teresa.
Powiedz, że zaraz przyjdę: masz tedy dowody,
Momentu być nie możem z sobą bez przeszkody,
[41]
Ani osłodzić trosków, ni pocieszyć żale,
Bądź mi zdrów mój kochany, lecz nim się oddalę
(dobywa z kieszeni pas szyty.)
Przyjm tę pracę rąk moich, ten dar nader skromny,
Na dowód, żeś był zawsze myślom mym przytomny;
Strzeżona ustawicznie z pracą się mą kryłam,
Ukradkiem w nocy pas ten dla ciebie uszyłam,
Niechaj cię dar ten o mej wierności zapewnia.
Walery.
Tereso! dobroć twoja do łez mię rozrzewnia.
Teresa.
Bądź zdrów, odchodzić muszę.
SCENA III.
WALERY (sam, trzymając pas.)
Walery.
Drogi upominku!
Tyś ujmowała godzin od twego spoczynku,
Żeby dla mnie pracować! zakazy surowe
Wydzierają mi życia mojego połowę:
Lecz nie wydrą pociechy w sercu mym stroskanym,
I słodkiego uczucia, że jestem kochanym!
Ale któż znów nadchodzi osobność mą kłócić.
SCENA IV.
WALERY i SZARMANTCKI.
Szarmantcki
(ufryzowany z wielkim halsztukiem i we fraku eleganckim, rzuca się na Walerego i całuje go.)
[42]
Pozwól się przyjacielu na łono twe rzucić,
Ucałować, przypomnieć tej przyjaźni świętej,
W młodych leciech w konwikcie tak czule powziętej.
Wiek minął, jakeśmy się z sobą rozdzielili,
Panowie tu na nowo Polskę przerobili,
Ledwiem ją poznał, kiedym wrócił z zagranicy:
Lecz jak to? lato całe strawiłem w stolicy,
Nigdzie się spotkać!
Walery.
Mocno tego żałowałem,
Moje zabawy, domy które uczęszczałem,
Może że nie te były, kędyś Waćpan bywał.
Szarmantcki.
Wtenczas u Kolsonowej najwięcejm przebywał,
W ulicy Ujazdowskiej: wpośród pracy takiej,
Jakżeś też nie wyjechał i razu na raki?
Walery.
Prawdziwie, że się tego nieszkończenienieskończenie wstydzę,
Lecz słodzę stratę, kiedy dziś Waćpana widzę;
Jak długo odwiedzałeś Waćpan cudze kraje?
Szarmantcki.
Rok tylko, alem przejął wszystkie ich zwyczaje.
Prawdziwie, już nie mógłem w ojczyźnie usiedzić;
Naprzód, ojciec mi kazał w sprawach się swych biedzić,
Jeździć po Trybunałach, to śliczne zabawy!
Wolałem przegrać dobra niż pilnować sprawy.
W rok zdało mu się oddać mię do gabinetu,
Porzuciłem: nie umiem dochować sekretu.
Dalej próbując mojej w żołnierce ochoty,
[43]
Nabył dla mnie chorągiew w rejmencie piechoty,
I to mi się sprzykrzyło; przecież Opatrzności
Zdało się ojca mego przenieść do wieczności!
Zobaczywszy się panem znacznego majątku,
Z radości nie wiedziałem, co robić z początku.
(poprawiając halsztuka i desynując się.)
To prawda, że Bóg człeka stworzył dosyć ładnie;
Żebym jednak wykształcił figurkę dokładnie,
Chciałem Paryż odwiedzić, dobra więc dzierżawą
Puściwszy, rozstałem się z kochaną Warszawą.
Walery.
To się Waćpan podówczas w Paryżu znajdował,
Gdy rewolucja, gdy się ów zapał zajmował?
Szarmantcki.
To mię też zamieszanie z Francji wypędziło.
Walery.
Właśnie wtenczas w tym kraju zostać się godziło;
Pewnieś się Waćpan starał widzieć i być wszędy,
Zważałeś ich ustawy, a nawet i błędy.
Szarmantcki.
Wyznam Waćpanu: nie wiem co się z niemi stało,
Bo mię, wszystkie ich czyny obchodziły mało.
Dziękuję za tę sławną i wolność i trudy:
Nie uwierzysz w Paryżu jakie teraz nudy!
Nic na świecie tak wielkiej nie nagrodzi szkody;
Panienek ani ujrzysz, teatra, ogrody,
Bulwary i foxale są prawie bez ludzi;
Człowiek nie ma co robić, cały dzień się nudzi.
Raz pamiętam wyszedłem kupować guziki,
[44]
Do ponsowego fraku; kupcy, czeladniki,
Jak gdyby ich umyślnie obrano z rozsądku,
Na warcie strzegli w mieście dobrego porządku;
Tak mię to rozgniewało, żem się wraz zawinął,
I czemprędzej przez Kale do Anglji popłynął.
Walery.
Przynajmniej ten kraj sławny, tak rozsądnie wolny,
Zastanowić uwagę Waćpana był zdolny;
Rząd jego, rękodzieła i ustaw tak wiele,
Dłużej go zatrzymały.
Szarmantcki.
Trzy tylko niedziele
Bawiłem w Anglji; srodze powietrze niezdrowe:
Kupiłem dwie par sprzączek i szpadę stalowę;
Byłem na Parlamencie: tak jak u nas krzyki,
Lecz za to co za sklepy, łańcuszki, guziki,
Kursa koni! to w świecie najlepsza ustawa.
Ach! przyjacielu, co to za szczęście zabawa;
Tych się cudzoziemcowi opuścić nie godzi,
Co to za widowisko! człek w głowę zachodzi,
Nie możesz pojąć jeden za drugim jak leci,
Na takich koniach, ot tak prawie małe dzieci.
Pamiętam dnia jednego, śmiech mię bierze pusty,
Angielczyk jeden z małą peruczką i tłusty,
Przegrał niezmierny zakład, w zapalczywym gniewie,
Chciał koniowi w łeb strzelić: przypadam szczęśliwie,
Daję sto funtów: i tak od śmierci niebogę,
Uwalniam biedną klaczkę, gniadą białonogę.
Potem fraszek kupiwszy moc na darowizny,
[45]
Powróciłem nareszcie do matki ojczyzny.
Kiedym ja się tak bawił, pan sławą okryty,
Chodził ustawnie koło Rzeczypospolitej,
Wpośród obywatelskich strawił czas swój trudów,
Winszuje bardzo ustaw, nie zazdroszczę nudów.
Walery.
Ta przyjaźń, z którąś Waćpan raczył mię uprzedzić,
Jeżeli mi pozwala prawdę mu powiedzieć,
Powiem: że to bez zysku żadnego jeżdżenie,
Wymówić chyba może wiek, niedoświadczenie.
Odtąd innym winieneś zatrudnić się celem,
Pamiętać, żeś Polakiem, żeś obywatelem,
Żeś najpierwsze twe winien ojczyznie usługi.
Szarmantcki.
Mam się znów dosługiwać? to sposób zbyt długi.
Urzędy, dostojeństwa, słowem wszystkie żądze,
Łatwe do dostąpienia, gdy człek ma pieniądze.
Będą się kłaniać, chociaż nie będę pracować.
Walery.
Będą się kłaniać, ale nie będą szanować:
Publicznego szacunku ten tylko bezpieczny,
Kto cnotliwie pracując, ludziom pożyteczny:
Ale go nie otrzyma, kto tylko próżnuje.
Szarmantcki.
Chcesz bym był posłem na sejm, co dziś następuje?
Bardziej się jeszcze znudził, jak tu Waćpanowie?
A dobrodzieju! wolę nadewszystko zdrowie;
Lata przeszłego gdyście na sesjach siedzieli,
Gdyście się przez dzień cały męczyli, krzyczeli,
[46]
Ja z pudrem i z pomadą włos szczesawszy wonną,
Wsiadłszy w mą karjolkę, alboli też konno,
Obleciałem Mokotów, Wolę, Królikarnię,
Łazienki i Powązki; czasem Bażantarnię;
Wieczorem przebrawszy się przy powiewnym chłodzie,
Łajałem wraz z drugimi sejm w Saskim ogrodzie;
Wypiłem z przyjaciołmi ponczu dużą czarę,
Zjadłem brzoskwiń, morelów za dukatów parę;
Potem koło dziesiątej, kończąc dzień przyjemny,
Foxalowe zabawy okrywał mrok ciemny.
Walery.
Gdyby każdy tak żyć chciał, czemby Polska była.
Szarmantcki.
Nie wiem coby z nią było, leczby się bawiła;
Zawsze zdania Waćpana są nazbyt surowe:
Żebyś mi też ustąpił statku choć połowę!
Ale słyszałem, że Pan myśli stan odmienić,
Że się okrutnie kocha, ma się wkrótce żenić,
Z piękną, posażną, grzeczną, słowem zacną damą.
Walery.
Ja właśnie o Waćpanu słyszałem to samo.
Szarmantcki.
Dalibóg że nie, ale krewne uprzykrzone
Pokoju mi nie dają, żebym pojął żonę!
Co to za kłopot, co za bieda nieustanna,
Tutaj ciągną rodzice, tu kocha się panna.
Prawie chcą mię już gwałcić; no i cóż mam robić!
Już z biedy na małżonka trzeba się sposobić,
[47]
Tylu prośbom, wzdychaniom dać się ułagodzić:
Prawdziwie, że to bieda pięknym się urodzić.
Walery.
Te skargi oznaczają skromnego człowieka,
Szczęśliwy kto na piękność swą tylko narzeka!
Powinszować Waćpanu serdecznie należy,
Najszczęśliwszyś podobno ze wszystkiej młodzieży,
Że bez najmniejszych starań, prawie przez niechcenie,
Umiesz wzbudzać w kobietach najtkliwsze płomienie.
Szarmantcki.
Szczęście się przywiązało do mojej osoby,
Ale wyznać należy, mam moje sposoby,
I ktokolwiek iść zechce podług mych prawideł,
ŻadneŻadna kobieta jego nie uniknie sideł;
Na dowód, że na próżno pochwał mych nie liczę,
Wraz Waćpanu pokażę wszystkie me zdobycze,
Listy, portrety, włosy, obrączki, pierścionki,
Te panienek, te wdowy, te od cudzej żonki.
Walery.
Daję wiarę, żeś Waćpan był bardzo szczęśliwy,
Proszę, nie dowódź tego przez czyn nieuczciwy,
Tych co mu zawierzyły, nie zdradzaj czułości.
Szarmantcki.
Otóż znowu pocieszne są delikatności!
Jeźli masz za uczciwość ochraniać kobiety,
Wierz mi, w ich oczach żadnej nie znajdziesz zalety:
Chciej się tylko w mej szkole cokolwiek przećwiczyć,
Tysiącami kochanek jak ja będziesz liczyć;
Muszę ci me portrety pokazać koniecznie.
[48]Walery.
Na cóż? może się obejść bez tego bezpiecznie.
Szarmantcki.
Walery.
Ale wcale nie jestem ciekawy.
Szarmantcki.
Ale co ci to szkodzi, choćby dla zabawy?
Walery.
Wierz mi, gorszyć się będę z takiego uczynku.
Szarmantcki.
SCENA V.
CIŻ SAMI i KOZAK.
Szarmantcki.
Czy masz portrety, co to na kominku
Leżały, i te listy co porozrzucane
Na stole, te pierścionki z włosów?
Kozak.
Szarmantcki.
(Kozak szuka w szarawarach, i wyciąga portrety listy, włosy, pierścionki.)
To nie wszystko, gdzie reszta hultaju?
Gdzie ów mały portrecik?
Kozak.
[49](Szuka w szarawarach, za cholewami, znalazłszy za butem, oddaje.)
Szarmantcki.
Zważaj Waćpan proszę,
Patrzeć na te zdobyczy, co to za rozkosze!
(Walery poziera wzrokiem pogardy pełnym.)
Walery.
Przynajmniej nie chciej Waćpan imion ich powiadać.
Szarmantcki.
Czemuż nie? tych skrupułów czasby już postradzać.
(krzyczy.)
Portret Szambelanowej; patrz jak wdzięków wiele!
Kochałem ją serdecznie, całe dwie niedziele.
(Wyjmuje duży pierścień z włosow i przypatruje się.)
Już zapomniałem czyje te włosów pierścienie;
Ha, ha, pułkownikowej, oj ta się szalenie
Kocha we mnie, ja zaś jej nie lubiłem wcale,
Co to były za szlochy, narzekania, żale;
(pokazuje drugi portret.)
Ten portret z dezabilu i w nocnym negliżu,
Francuzka na wyjezdnym dała mi w Paryżu,
(bierze jeden po drugim i pokazuje prędko.)
To portret Cześnikowej, włosy Podczaszanki,
Obrączka Chorążyny, pierścień Kasztelanki,
A to wachlarz kuzynki, w tem zamknięciu złotem.
Listy, chcesz czytać teraz, alboli też potem?
Walery.
Schowaj Waćpan i listy i te upominki.
[50]Szarmantcki.
Patrzaj, te wszystkie piękne brunetki, blondynki,
Płaczą dziś po mnie, jęczą, chorują i mdleją;
Każda, że się powrócę cieszy się nadzieją:
Myli się, będę srogim i nieprzebłaganym.
Walery, jeźli chcesz być od kobiet kochanym,
Nie kochaj nigdy, wskazuj nadziei promyki.
Oj, nie wiesz jeszcze co to są za dobrodziki!
Człek, co kobiecie szczerze czucia swe oddaje,
Igrzyskiem się jej chimer i lekkości staje.
Zaraz go w poczet swoich niewolników liczy;
Pewna już ciebie, innej wraz szuka zdobyczy.
Porzuć więc skoro ujrzysz cokolwiek niestałą,
I powiedz wszystkim co się między wami działo.
Walery (z grozą.)
I Waćpan z tak haniebnym zdaniem śmiesz się chlubić!
Masz za żart zdradzać czułość i kobietę zgubić!
Wierzaj mi, nic po takim człowieku nie wróżę,
Który krzywdzi takiego, co się mścić nie może.
Osławiać tę płeć słabą, jest niegodziwością,
Jest to połączyć razem, występek z podłością.
Jeźli przez skłonność, lub też przez świetne zalety,
Potrafisz zyskać ufność i serce kobiety;
Jeźli ci czucia swoje powierzy zbyt tkliwa,
Niech ten sekret na zawżdy w piersiach twych spoczywa;
Niech narzekać na ciebie nie znajdzie przyczyny,
Umiej pokryć jej słabość, a nawet i winy.
Szarmantcki.
Zbyt surową naukę chcesz mi Waćpan dawać,
[51]
Ale najlepiej rzeczy po skutkach poznawać;
Kto a nas szczęśliwszy? czy ja z niegodziwością,
Czy Waćpan z swą dyskrecją, swą delikatnością?
Patrz:
(pokazuje mu portret.)
Walery (z największem zadziwieniem.)
Portret Starościanki! ach przysięgnę śmiele,
Nie masz go z rąk jej, powiedz przez jakie fortele
Do zbioru uwiedzionych przez sztuczne obroty,
Przydałeś obraz wdzięków, czułości i cnoty?
Powiedz, oddaj go zaraz, albo w tem żelazie,
Znajdziesz koniec twym zbrodniom i czułej urazie:
Uspokój mię! wszak widzisz moją zapalczywość!
Szarmantcki.
Ale po co te gniewy, dla czego ta żywość?
Gniewasz się, że kochanka ciebie oszukuje!
Śmiać się należy.
SCENA VI.
CIŻ SAMI i STAROSCINA.
Starościna (w dezabilu i z miną omdlewającą.)
(patrząc na Walerego, który w pomieszaniu.)
Cóż to? Waćpan wyrabiasz tak okropne krzyki,
Parlez plus bas, wszakże to nie wasze sejmiki,
La tête me fait mal; wszystkie nerwy mi wstrząsnąłeś
Z odmianą stroju widzę i tonu przyjąłeś.
Wolę wyjść, bo to taka turniura już wasza,
Gotóweś się i na mnie porwać do pałasza.
[52]Walery.
Waćpani dobrodziki żądaniom dogodzę,
Chciej zostać, nie lękaj się, ja z miejsc tych odchodzę.
(Wychodzi.)
SCENA VII.
SZARMANTCKI i STAROSCINA.
Starościna.
Quel ton! po cóż tak krzyczał sposobem nieznośnym?
Szarmantcki.
Nie wiem zkąd mu się wzięło być zemną zazdrosnym.
Starościna.
C’est assez drôle prawdziwie; to on kochać umie?
Szarmantcki.
A zkąd znowu? on tego wcale nie rozumie.
Jego rzecz mowy pisać, prawo zacytować,
Lecz tej tkliwej czułości, nie umie pojmować,
Tych rzutów serc do siebie, tego rozrzewnienia.
Starościna.
Tych łez słodkich, tych nocy bezsennie trawienie.
Szarmantcki.
Bezsennie? on noc całą chrapie jak zabity.
Starościna.
Ach! bo mu serca ogień nie pali ukryty,
Ni okrutne suwniry!
(płacze.)
Szarmantcki.
Te łzy, te rozpacze,
Porzuć proszę, bo ja się prawdziwie rozpłaczę.
[53]Starościna.
Comme vous êtes bon, honnete, jak masz duszę tkliwę,
Ty jeden cieszyć możesz serca nieszczęśliwe.
Szarmantcki.
Wszystkiego mi się zwierzyć możesz poufale,
Z dawna widzę, że smutek, ciężkie jakież żale,
Struły życie Waćpani; ustawnieś stroskana.
Starościna.
Twarz Waćpana otwarta, dyskrecja tak znana,
Ufność we mnie wzbudzają; wszystko mu odkryję.
Widzisz w jakich supirach i tęsknocie żyję:
Une perte cruelle o Boże! w kwiecie mej młodości,
Kochałam Szambelana, cud doskonałości,
Quelle figure et quels talents, jak cudnie walcował,
Jakie fraki, halsztuki, ach! jak się fryzował!
Ja co zawsze nad względy miłość mą przekładam,
Mimo rodziców, chciałam z nim uciec od madam,
Złączyć się z mym Idolem... Kiedy parki srogie,
Przecięły nożyczkami dni jego tak drogie.
(płacze.)
Szarmantcki.
O żale! o rozpacze! o dniu nader smutny!
Starościna.
Nie wiesz jeszcze przez jaki przypadek okrutny;
(wyjmuje z kieszeni pulares atłasowy, i z niego papiery.)
Oto wierszopis jeden, znany z swej czułości,
Podał go rymy swemi do nieśmiertelności.
Ja nie mam siły sama mówić o tej zgubie.
[54]Szarmantcki.
Przeczytam, bo ja bardzo smutne wiersze lubię.
(Szarmantcki czyta.)
Elegia na śmierć Szambelana.
„Płaczcie małe amorki! płaczcie Alciony!
Szambelan już nie żyje, Szambelan zgubiony,
A z nim zginęły wdzięki, młodość i rozkosze.
Uciszcie się Zefiry!... Zgon jego ja głoszę.“
Starościna.
Jak to czule pisano... O gorzkie wspomnienie!
Szarmantcki (czyta dalej.)
„Febus dnia tego mgliste rzucając promienie,
Ojciec wiecznej światłości, czynów naszych świadek,
Zapłakany przeglądał nieszczęsny przypadek.“
Starościna.
Ach czemuś go nie przestrzegł, mieszkający w niebie,
O ty nielitościwy! o okrutny Febie!
Szarmantcki (czyta dalej.)
„Gdy Szambelan do butów srebrne przypiął kolce,
I przed ganek zajechać kazał karyolce,
Wskoczył na powóz świetny, i w prędce podane,
Chwycił jak od niechcenia lejce srebrem tkane;
I bicz angielski, giętki, długi, trzaskający.
Tak podobny do Bogów, w powozie stojący,
Przelatywał ulice wśród przepysznych gmachów,
Sięgając prawie głową latarni i dachów.
Leciał: bystre bieguny nieścignione okiem,
Okrywały go gęstym kurzawy obłokiem:
Zbiegały się do okna panny i mężatki,
[55]
Widzieć ten cel swych życzeń, widzieć ten cud rzadki;
Szczęśliwa! którą spostrzegł i uchylił głowy.
Już był biegu swojego dopełnił połowy,
Kiedy o ostry kamień koło rozpędzone,
Uderza, pęka, powóz schylony na stronę,
Wyrzuca Szambelana; pada i umiera...
Napróżno zbroczonego stangret z krwi obciera,
Już nie żył, taka była srogich Bogów wola:
Amorki duszę jego w Elizejskie pola
Przeniósłszy, postawiły między Adonisem,
Dydoną, Eurydyką i pięknym Parysem.
Równie świeży jak róża, żył tyle co ona,
O strato równie ciężka, jak nienagrodzona?
Nigdy więcej na świecie drugi nie powstanie,
Równie piękny młodzieniec jak ty Szambelanie!
W cóż się teraz obrócą piękne twoje sprzączki,
Konie, fraki, łańcuszki i złote obrączki?
Ach w cóż się twoja czuła kochanka obróci!
Smutek, żałość i rozpacz życia jej ukróci.
Fatalna karjolko ja będę przeklinał,
Dzień nieszczęsny, gdzie Dangiel robić cię zaczynał.
Płaczcie małe amorki, płaczcie Alciony!
Szambelan już nie żyje, Szambelan zgubiony!“ —
Szarmantcki (z rozrzewnieniem.)
Ach co za czułe wiersze! żal mi serce ściska,
I chociaż ten przypadek nie tyka mię zbliska,
Smutny będę przez tydzień.
Starościna.
[56]
W plętach i gorzkich żalach trawić będę skrycie.
O vous ombre cherie!
(płacze.)
Szarmantcki.
Czemuż nieba zagniewane,
Złączyć nie dozwoliły serca tak dobrane?
Starościna.
Tą śmiercią omylona w najtkliwszym wyborze,
Le reste de mes jours chciałam przepędzić w klasztorze,
I zostać bernardynką. Rodziców rozkazy,
Nowe sercu mojemu przyczyniły razy,
Łącząc mię malgré moi z dziwacznym człowiekiem,
Co się nie zgadza ze mną ni gustem ni wiekiem;
Który nawet wyrazów moich nie rozumie,
Co się attandryssować ni jęczeć nie umie:
I kiedy ja w najtkliwszem jestem rozkwileniu,
On przychodni mi gadać o życie, jęczmieniu,
O fryorze do Gdańska.
Szarmantcki.
A to rzecz nieznośna,
I cierpi na to dusza prawdziwie miłosna;
Delikatnej czułości Waćpaniś jest wzorem,
Ach! czemuż Starościanka, nie idzie jej torem?
Starościna.
Jakże panna Teresa Waćpana znajduje?
Szarmantcki.
Kocha mię, ale tego niedość pokazuje,
Podkomorzyc ją także pono bałamuci.
[57]Starościna.
Bądź Waćpan pewien, że się konkurencja skróci;
En vain Podkomorzyna krząta się i swata,
Córki naszej nie damy, nigdy za sensata.
Szarmantcki.
Zamiast romansów, w których czułość i zabawa,
On by jej kazał czytać wolumina prawa.
Starościna.
Zanudziłby ją na śmierć, tego nie ścierpimy,
I ja i mąż mój nawet Waćpana życzymy.
Szarmantcki (klękając z zmyślonym zapałem.)
Wszechmocne nieba, coście dały jednę duszę,
Bym nieszczęsnej czułości ponosił katuszę,
Dajcie drugą bym znieść mógł rozkosz niepojętę!
Starościna.
Ach! wszak to słowa z nowej Heloizy wzięte!
Jak szczęśliwieś przytoczył. Takiego kochanka
En verité nie warta zimna Starościanka.
Mais bientôt ma tu nadejść mąż mój uprzykrzony,
Chcę z nim pomówić; Waćpan bądź już zapewniony,
Że koniec położymy czułej jego męce,
Że Teresa już jego.
Szarmantcki.
W Waćpani ja ręce,
Składam me losy, czucia i ogień ukryty.
(Odchodzi.)
SCENA VIII.
Starościna (sama.)
O Nieba, co to będzie za mąż wyśmienity!
[58]
Je suis fière de mon choix i wielbię niebiosy;
Zaraz mu Starościanka musi dać swe włosy.
W czułych tandressach słodkie te serca daniny,
Więcej są warte, niż te głupie zaręczyny.
(po chwili zamyślenia.)
Ils sont passés pour moi te chwile miłośne,
Zostały się cyprysy i ciernie nieznośne.
Dni moje pełne smutku i pełne żałoby;
Z tobą ja Jungu mieszkać, będę między groby.
(Dobywa nocy Junga i czyta, przerywa czytanie i woła.)
O Jungu! twoja córka, twa córka kochana,
Nigdy nie była warta mego Szambelana.
SCENA IX.
STAROSCINA i STAROSTA.
Starosta.
Cóż się Waćpani dzieje! sądziłem, że gore,
Albo, że które w domu zemdlało lub chore.
Zkądże te krzyki?
Starościna.
Mon coeur, źle się trochę czuję,
Głowa mię boli, jakiś frisson mię przejmuje.
Starosta.
Jaki u licha frisson? ciało pewnie zdrowe,
Lecz te djabelskie książki bałamucą głowę:
Te was przenoszą w jakieś dziwaczne krainy,
I każą płakać, wzdychać, choć nie ma przyczyny.
[59]
Nie w takiem matki nasze bałamuctwie żyły,
Przędły, piekły pierniki, lub w krosienkach szyły;
Były przytem wesołe, szczęśliwe i zdrowe,
Nie durzyły im głowy dymy romansowe.
Starościna (płacze.)
Chcieć Waćpanu dogodzić, jest rzecz widzę próżna,
Kiedy się nie podobam, to się rozwieść można.
Starosta (na boku.)
Tam do kata; gdyby iść chciała do rozwodu,
Utraciłbym połowę rocznego dochodu,
To nie żart, żonę taką trzeba menażować,
(Do Starościny śmiejąc się, i biorąc ją za rękę.)
Nie robaczku, ja tylko chciałem tak żartować:
To się ciebie nie tyczy, bądź uspokojoną,
Ach! drugiej takiej żony nie znalazłbym pono!
Nie rozdzielim się nigdy: lecz czemuż tak biedna,
Nie chcesz się czem rozerwać, siedzisz sama jedna?
Starościna.
Lubię sobie przez okno patrzeć na naturę,
Szarmantcki robił zemną maleńką lekturę;
Tout à fait garçon brave, i pełen tandressy,
Vraiment bardziej nad innych wart panny Teresy:
Nie refiuzuj mu dłużej.
Starosta.
Trudno trochę człeku
Wybrać między młodzieżą zepsutego wieku.
Mamy dwóch konkurentów, każdego ktoś swata,
Potrzeba wziąść za zięcia trzpiota lub sensata:
Przyznam się, wolę tego co już jest swym panem,
[60]
Nie będę się zatrudniał przynajmniej ich stanem;
Lecz sensat bez majątku, bez dóbr i pieniędzy,
Morałami swojemi nie opędzi nędzy,
Nowy przyczyni zachód, wydatek i troski,
Trzeba zaraz dać posag, lub wypuścić wioski.
Ja zaś, niech się jak kto chce śmieje i urąga,
Ja za życia mojego nie dam i szeląga;
Niechaj się sam jegomość fortuny dorabia.
Starościna.
Votre argent Szarmantckiego zapewne nie zwabia,
Au dessus des trésors, nad drogie kamienie
Woli regard Teresy, albo jej westchnienie.
Starosta.
I jakże? to o posag przykrzyć się nie będzie?
Starościna.
Jamais, on sobie w małej kabance osiędzie,
Na zielonym ryważu jasnego strumyka,
Słuchać będzie z Teresą tkliwego słowika:
A quoi bon les richesses? w cichej solitudzie,
Żyć będą, nie zważając co powiedzą ludzie.
Des fruits, du lait, to ich będzie pożywienie,
Łzy radosne napojem, pokarmem westchnienie.
Starosta.
Jeżeli tylko takie mieć będą zabawy,
Jeżeli się będą tuczyć takiemi potrawy,
To pewnie w krótkim czasie oboje wychudną,
I gościom u ichmościów będzie bardzo nudno:
Lecz powiedz szczerze, to on posagu nie żąda?
[61]Starościna.
Parole d’honneur wcale się na to nie ogląda,
Nie myśli o posagu, gdy kto kocha szczerze.
Starosta.
To dobrze, niechże sobie córkę moją bierze,
Ja nic mu dać nie mogę, choć te wszystkie swaty,
Rozumieją, że jestem okrutnie bogaty;
Ja atoli nic nie mam, nie takie to czasy!
Grunta pojałowiały, spustoszały lasy,
I w polu tego roku zupełnie chybiło;
Po nizinach wymokło, na wzgórkach spaliło;
Siana i źdźbła nie będzie, toż samo z jarzyną;
Cieszyłem się przynajmniej cokolwiek oźminą,
Alić się dowiaduję z listów ekonoma,
Że i te nie omłotne, sama tylko słoma;
Na przyszły rok nie myślić nawet o fryorze.
Starościna.
Mon coeur, ty jesteś pono w niedobrym humorze,
Mam cię prosić o łaskę.
(Głaszcze go pod brodę.)
Starosta (całuje ją.)
Powiedz, tylko śmiele,
Powiedz me życie, mój ty kochany aniele!
Starościna.
Oto przeciw kabanki coś mi dał w boskiecie.
Gdzie sobie przesiaduję na wiosnę i w lecie,
Jest karczma z młynem, a w niej szynkuje żyd brzydki.
Starosta.
Cóż, że nie piękny? ale mam z niego użytki,
Z karczmy tej dwa tysiące płaci mi arędy;
[62]Starościna.
Eh! vous me sacrifierés tak maleńkie względy,
Znieść karczmę, prospektowi czyni mi zawadę,
A gdzie młyn pozwól niech ja zrobię tam kaskadę;
Ach! co to za delicje, wśród wód tych mruczenia,
Wśród kwiatów, słodkie będę przywodzić wspomnienia,
A berżerek z daleka smutnie grając sobie,
Będzie wdzięków dodawał przy wieczornej dobie.
Starosta.
Jak też Waćpani możesz takich rzeczy prosić!
Mam znów żyda wypędzać, młyn i karczmę znosić?
Żeby zasadzać kwiaty i robić kaskady!
Starościna.
Toujours je vois en vous twardej duszy ślady,
Nie znasz się na tej tkliwej czułości, o Boże!
Co się to bardziej czuje, jak powiedzieć może.
Wszak posag mój wystarczy pono na kaskadę,
Si vous étes si cruel, to ja precz odjadę.
Starosta.
Pozwól Waćpani, niechaj pomówię wprzód z żydem,
Może się to ułoży.
Starościna.
To dla mnie jest wstydem,
Że tego na Waćpanu wyprosić nie mogę.
(Rzuca się na krzesło i omdlewa.)
Je suis mal, je me meurs!
Starosta (krzyczy.)
[63](Przybiega Agata i lokaj, dają jej wąchać wódkę i ratują.)
Trzeba prędko zapobiedz tej nagłej chorobie,
(krzyczy do ucha.)
Jutro żyda wypędzę, i kaskadę zrobię,
Niechaj się uspokoi me drogie serduszko!
Nie przychodzi do siebie! nieście ją na łóżko
(Wynoszą Starościnę z krzesłem.)
