M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/Ż (całość)
| <<< Dane tekstu | |
| Autor | |
| Tytuł | M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1916 |
| Druk | Drukarnia M. Arcta |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Ż – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
|
| Indeks stron | |
Żabcia, mała, ładna, zgrabna, żabka.
Żabeczka, zdr. od Żabka.
Żabi, właściwy żabie, odnoszący ś. do żaby: ż. krzek = ikrzenie ś. żab, płód żab; w anat., ż-ie żyłki = podjęzykowe; ż-ie gronka = roślina sporysz; ż-ie oczka = roślina przetacznik.
Żabiątko — p. Żabię.
Żabieńcowate, rodzina roślin jednoliścieniowych, z rzędu szlamowych.
Żabię, Żabiątko, młoda żabka, płód żabi.
Żabiniec — p. Żabieniec.
Żabińcowate — p. Żabieńcowate.
Żabiściegowate, rodzina roślin jednoliścieniowych, z rzędu szlamowych.
Żabiściek — p. Żabiścieg.
Żabiściekowate — p. Żabiściegowate.
Żabnica — p. Żabioryb.
Żabocik, fr., zdr. od Żabot.
Żabogłów, rodzaj ryby kościstej, skrzelowatej.
Żabojaszczur, rodzaj gada z rzędu jaszczurek.
Żaboryb — p. Żabioryb.
Żabot, fr., fałdowana ozdoba z muślinu, jedwabiu i t. p., noszona na piersiach u sukni lub u koszuli.
Żachnąć się, zrobić gwałtowny ruch niezadowolenia, niechęci, odrazy, gniewu.
Żaczek, zdr. od Żak.
Żaczysko, brzydki, niezgrabny żak; nieznośny chłopak.
Żaden, ani jeden, ani którykolwiek: ż. z dwuch — ni ten, ni ów, ż. człowiek = nikt; w ż. sposób, ż-ą miarą, pod ż-ym pozorem, ż-ym sposobem = niepodobna, zupełnie nie można.
Żadny, szpetny, brzydki, wstrętny, obmierzły, obrzydliwy — p. Żaden.
Żagawica, Żagawka — p. Żegawka.
Żagielek, zdr. od Żagiel; w bot., w koronie motylkowej płatek górny, zwykle prosto stojący, zwany też chorągiewką.
Żagiewka, zdr. od Żagiew.
Żaglica, rodzaj ryby kościstej, skrzelowatej.
Żaglik, nm., mały żagiel; rodzaj mięczaka, żeglarek.
Żaglisty, nm., pełen żaglów, opatrzony w żagle.
Żaglolotny, lecący na żaglach.
Żaglonośny, opatrzony żaglami.
Żaglościg, rodzaj ptaka morskiego.
Żaglowiec, nm., okręt, opatrzony żaglami.
Żaglownik, nm., rzemieślnik, wyrabiający a. naprawiający żagle, fabrykant żagli.
Żaglowy, nm., odnoszący ś. do żagla; mający żagle, zaopatrzony w żagle: okręt ż.; tkanina gruba, mocna z której robią ś. żagle: płótno ż-e.
Żaglówka, nm., łódź żaglowa.
Żagnot, fr., licha tkanina bawełniana, z jednej strony połyskliwa, z drugiej matowa, używana na podszewki.
Żagnotowy, fr., zrobiony z żagnotu.
Żak, łć., chłopak, student uczący ś. w dawnych szkołach; mały chłopak, smarkacz; ulicznik, łobuz; pedant szkolny.
Żakietek, fr., zdr. od Żakiet.
Żakietka, fr. — p. Żakiet.
Żakietkowy, fr. — p. Żakietowy.
Żakietowy, fr., odnoszący ś. do żakietu; garnitur ż. = żakiet, kamizelka i spodnie, jako jedna całość.
Żakostwo, Żakowstwo, łć., stan żaka; postępowanie, właściwe żakom, smarkaczom, niedorostkom, łobuzerstwo; zbior., żaki.
Żakowski, łc., należący do żaka, właściwy żakowi, łobuzowski, urwisowski, psotny.
Żakowstwo, łć. — p. Żakostwo.
Żakuła, łć., klecha, bakałarz.
Żal, żałość, boleść, ból serca, tęsknota, przykrość; przykre uczucie z powodu poniesionej straty, szkody: ż. straty, kosztu; żałowanie spełnionego złego uczynku, kajanie ś., skrucha: ż. za grzechy; użalenie, politowanie, litość, ubolewanie, współczucie: ż-u godny, ż. powszechny towarzyszył mu do grobu; próżny ż. po niewczasie = nie czas żałować po poniesionej stracie, szkodzie; skarga, żalenie ś., narzekanie: rozwodzić ż-e; uczucie żałosne z powodu doznanej krzywdy, rankor, ansa, uraza, pamięć obrazy; mieć ż. do kogo; ż. mi czego = żałuję; tren, elegja na czyjąś śmierć; urna z popiołami zmarłych u Słowian pogańskich; gorzkie ż-e = pieśni żałobne pokutne, śpiewane w czasie Wielkiego Postu.
Żalić się na kogo, rozwodzić żale, użalać ś.; utyskiwać, ubolewać, skarżyć ś.; litować ś. nad kim, nad czym, mieć politowanie współczuć komu, czemu: żal ś., Boże, tylu ofiar = litość bierze, patrząc na tyle ofiar.
Żalnie, przysł., z żalem, żałośnie.
Żalnik, kurhan na grobie z czasów pogańskich; cmentarz pogański.
Żalny, wyrażający żal, żałośny, żałobny.
Żałoba, żal, żałość, ból serca, smutek po stracie osoby drogiej; ubiór żałobny, noszony po śmierci jakiej blizkiej osoby: nosić ż-ę, chodzić w ż-ie; przen., smutek, nastrój smutny, boleść: nosić ż-ę w sercu; przepisany prawem zwyczajowym czas trwania żałoby; zażalenie, skarga, oskarżenie, zażalenie.
Żałobka, motyl z podrzędu nocnicówek, z rodziny przewierzgnic.
Żałobliwie, przysł., żałośnie, z żalem, ze skargą.
Żałobliwość, uczucie żalu, smutku, smętek.
Żałobliwy, żałośny, pełen żalu, godny żalu; żalący użalający ś., skarżący ś.; wnoszący zaskarżenie, skarżący, oskarżający.
Żałobnica, kobieta, chodząca w żałobie, opłakująca stratę drogiej osoby, pełna smutku, żalu; oskarżycielka.
Żałobny, wyrażający żal, pełen żalu, smutku, żałosny; odnoszący ś. do żałoby, dokonywający ś. na cześć osoby zmarłej: strój ż., muzyka ż-a, nabożeństwo ż-e, ż-i słuchacze = uczestnicy pogrzebu, kondukt ż. = pogrzebowy; wnoszący zaskarżenie, zażalenie, skarżący ś.
Żałomsza, msza żałobna, egzekwje.
Żałostka, pieśń żałobna przy pogrzebie.
Żałość, uczucie boleści, boleść, smutek; żal, tęsknota.
Żałośnie, Żałośliwie, przysł., głosem żałośnym, z żałością.
Żałośnonuty, Żałośnonutny, śpiewany na żałosną nutę.
Żałośność, własność tego, co jest żałosne, co jest pełne żalu.
Żałośny, czujący w sercu żałość, ból, pełen żalu, przejęty żalem, smutny, smętny, tęskny; wyrażający żałość: głos ż., pieśń ż-a; wzbudzający żałość: widok ż.; godzien litości, politowania, opłakany, żałobny.
Żałota, żałość, żal.
Żałować kogo, czego, czuć żal z powodu straty; ż. kogo, dzielić jego smutek, współczuć mu; czuć niepokój, smutek, niesmak, wstyd, żal z powodu tego, co ś. zrobiło a, powiedziało: ż. uczynku, postępku, mowy, słów własnych i t. p.; ż. za grzechy = czuć żal, skruchę, kajać ś., pokutować; ż. czego = szczędzić, oszczędzać, nie wydawać, nie trwonić, skąpić, ochraniać, skąpo, z żalem wydawać: ż. grosza, pieniędzy; nie ż. czasu i fatygi = poświęcać dużo czasu i trudu; ż. ś., oszczędzać, ochraniać samego siebie, nie wystawiać siebie samego na niebezpieczeństwo; ż. ś. na kogo, skarżyć ś., uskarżać ś., wnosić zażalenie.
Żandarmerja, fr., policja, zorganizowana wojskowo do pilnowania bezpieczeństwa w kraju.
Żandarmski, fr., dotyczący żandarma, należący do żandarmów, właściwy żandarmom.
Żankiel, roślina z rodziny gwoździkowatych.
Żanrowy, fr., malujący obrazy rodzajowe: ż. malarz.
Żar, węgle żarzące ś., żarzewie; upał, skwar; przen., zapał, gorącość duchowa, entuzjazm, podniesienie namiętne.
Żarcie, rzecz. od Żreć; pokarm, jedzenie dla zwierząt a. (w mowie wulgarnej) dla ludzi, strawa, jadło.
Żarcik, lekki, zręczny, niewinny, dowcipny żart, anegdotka.
Żargon, fr., zepsuta mowa o wyrazach poprzekręcanych, używana w wielkich miastach; zepsuty djalekt niemiecki, używany przez pospólstwo żydowskie w Polsce.
Żargonowiec, fr., Żyd polski, mówiący tylko żargonem, bądź dlatego, że innego nie posiada, bądź ze względów ideowych, nacjonalista żydowski.
Żargonowy, fr., odnoszący ś. do żargonu, pisany, mówiony w żargonie.
Żarki — p. Żarliwy.
Żarliwie, przysł., z żarliwością, gorliwie, z zapałem.
Żarliwiec, człowiek, oddający ś. czemu żarliwie; żarliwy stronnik czyj, gorliwiec, zelant.
Żarliwość, zapał, gorliwość; zapał, entuzjazm religijny, gorąca pobożność.
Żarliwy, pełen zapału, gorliwy, entuzjastyczny, gorący pod względem duchowym: ż. stronnik czyj; ż-a pobożność, ż-a prośba = gorąca, natarczywa.
Żarłoctwo — p. Żarłoczność.
Żarłoczka, for. żeń. od Żarłok.
Żarłocznie, przysł., sposobem żarłocznym, z żarłocznością, zbyt łapczywie.
Żarłoczność, Żarłoctwo, nienasycony apetyt, niepohamowana chęć żarcia, obżartość; przen., chciwość, łakomstwo.
Żarłoczny, odznaczający ś. apetytem nienasyconym, chciwie żrący, objadający ś., obżarty; przen., chciwy, łakomy.
Żarłok, ten, który żre, pożera co chciwie, obżerca, obżartuch; przen., chciwiec, łakomca; gałązka cienka, wodnista, wysysająca soki z drzewa.
Żarna (żarn), młyn ręczny, składający się pierwotnie z dwu kamieni, w jeden z nich, wklęsły, sypano zboże, a drugim rozcierano je.
Żarnice (-nic), gorączka potna, połączona z wysypką czerwoną na całym ciele, najczęściej spotykana u dzieci, kur.
Żarnik, naczynie, napełnione żarem, szufla z żarzącemi węglami.
Żarnkarz, człowiek, mielący zboże w żarnach.
Żarnowcowy, odnoszący ś. do żarnowca, właściwy tej roślinie.
Żarnowy, odnoszący ś. do żarn, młyński.
Żarnówka, rękojeść żarn; kamyk wapienny, znajdujący ś. w żołądku raka przed linieniem, racze oko.
Żarny, pełen żaru, upalny, skwarny.
Żaromierz, przyrząd do mierzenia wysokich temperatur, pyrometr.
Żarota, żarliwość.
Żarowy, odnoszący ś. do żaru, polegający na rozżarzaniu czego: lampa ż-a — p. Żarówka.
Żarstwa, piasek gruby, żwir.
Żart, coś zrobionego a. powiedzianego dowcipnie dla rozśmieszenia, rozweselenia; dowcip uszczypliwy, szyderstwo; igraszka, swawola, zabawka; ż-ów tak skąpo używać, jak soli = nie należy nadużywać żartów, bo ś. sprzykrzą; ze mną nie ż-y = ze mną nie wolno żartować; to nie ż-y! = to rzecz poważna, ważna, nie byle jaka, to nie przelewki; obraził ś. nie na ż-y = naprawdę obraził ś.: wystroił ś. nie na ż-y = wspaniała tualeta; ż-y go ś. trzymają = lubi żartować, jest jowialny; dobry ż. tynfa wart = zręczny żart jest zawsze mile widziany; niech ś. ciebie takie ż-y nie trzymają = przestań żartować; nie do ż-u mi = nie mam usposobienia do żartowania; z nim niema ż-ów — nie żartuje, jest tęgi gracz, z nim nie przelewki; nie zna ś. na ż-ach = obraża ś., gdy z niego żartują; wolne panu ż-y = pan (t. j. możny pan) może sobie pozwolić na żarty; ż-y sobie z kogo stroić = żartować, kpić, drwić sobie z kogo, naigrawać ś. z niego; ż-em, na ż. = żartując, udając, nie na serjo; ż. na bok, ż. na stronę, bez ż-u = mówiąc serjo, poważnie, porzuciwszy żartowanie.
Żartki, chyży, żwawy, rzeźki, szybki, prędki, bystry, rwący; przenikliwy, prędko pojmujący, obdarzony bystrym umysłem.
Żartko, przysł., chyżo, żwawo; bystro, przenikliwie.
Żartkolotny, żartko lecący.
Żartkomówność, zbytnia pochopność do przemawiania, do wyrywania ś. z mówieniem.
Żartkomówny, pochopny do mówienia, wyrywający ś. z mówieniem.
Żartkonogi, żartko biegający, szybkonogi, chybki w nogach.
Żartkoskrzydły, mający żartkie skrzydła, szybko latający.
Żartkość, szybkość, chyżość, żwawość, prędkość; bystrość umysłu, przenikliwość, żywość charakteru: ż. dowcipu.
Żartobliwie, przysł., z żartobliwością, żartując, nie na serjo.
Żartobliwość, skłonność do żartowania, umysł żartobliwy, pochopność do żartów.
Żartobliwy, zawierający w sobie żarty; skłonny do żartowania, lubiący żartować, krotochwilny, jowjalny.
Żartogłupski, głupio żartobliwy.
Żartomówność, sposób mówienia żartobliwy.
Żartomówny, mówiący żartobliwie, żartobliwy.
Żartować, mówić żarty, stroić żarty, bawić ś. żartami, dla żartu mówić coś nieprawdziwego, udawać coś żartobliwie: ż-ujesz! = chyba nie mówisz prawdy!, udajesz!, czy to możliwe?, on nie ż-uje = zaraz bije; ta choroba nie ż-uje = jest poważna; ż. z kogo, z czego, szydzić, kpić, drwić, wyśmiewać ś. z kogo, z czego, wydrwiwać kogo, co.
Żartownica, Żartowniczka, Żartownisia, kobieta żartobliwa, strojąca żarty.
Żartownie, przysł., żartobliwie, żartując, żartem, nie na serjo.
Żartownik, Żartowniczek(-czka), Żartowniś, człowiek żartobliwy, krotochwilny, strojący żarty, szyderca, kpiarz.
Żartownisia — p. Żartownica.
Żartowniś — p. Żartownik.
Żartowność, żartobliwość, skłonność do żartowania, jowjalność.
Żartowny, żartobliwy, śmieszny, zabawny, dowcipny, krotochwilny, jowjalny.
Żartwa — p. Żertwa.
Żarzący, który żarzy, rozżarza; który ś. żarzy: ż. węgiel.
Żarzątek, węgiel przygasły.
Żarzelnia, naczynie zamknięte, napełnione żarem a. gorącą wodą, do ogrzewania łóżek osób chorych, do gorących okładów itp., szkandela.
Żarzewie, Zarzewie, węgle rozżarzone, żar, zwłaszcza ukryty w popiele; przen., zarodek, zawiązek, początek, źródło jakiegoś wybuchu namiętnego: ż. gniewu, buntu.
Żarzewny, żarzący, rozpalający.
Żarzyć, rozżarzać, rozpalać, rozniecać ogień; rozpalać do czerwoności; rumienić, czerwienić; przen., podniecać, podżegać, zagrzewać, jątrzyć, poduszczać; ż. ś., palić ś., gorzeć bez płomienia; przen., zapalać ś., iskrzyć ś., płonąć, pałać; rozpalać ś. do czerwoności; czerwienić ś., rumienić ś.; iskrzyć ś., świecić ś.; przen., jątrzyć ś., srożyć ś.
Żarzystość, żar, żarzenie ś.; przen., zapał, entuzjazm.
Żarzysty, pełen żaru, żarzący ś.
Żarzyzna, żertwa, całopalenie, ofiara całopalna.
Żąć, ścinać zboże sierpem a. maszyną żniwiarką.
Żądać, wyrażać życzenie czego, wymagać, prosić natarczywie, dopominać ś., domagać ś. czego; pożądać, pragnąć, życzyć sobie czego.
Żądalny, wyrażający żądanie, zawierający żądanie.
Żądanie, rzecz. od Żądać; to, czego kto żąda, przedmiot żądania; życzenie, wyrażone, zwłaszcza na piśmie, w formie urzędowej, wobec sądu, wymaganie wykonania.
Żądełko, zdr. od Żądło.
Żądlasty, opatrzony żądłem.
Żądlica, owad z rzędu błonkoskrzydłych.
Żądlić, ranić żądłom, kąsać, kłuć żądłem.
Żądlisty, Żądłowaty — p. Żądlasty.
Żądliwie — p. Żądnie.
Żądliwość — p. Żądność.
Żądliwy — p. Żądny.
Żądłowaty — p. Żądlasty.
Żądnie, Żądliwie, przysł., pożądliwie, z wielką chęcią osiągnięcia celu życzeń.
Żądność, Żądliwość, pożądanie, pożądliwość; chciwość, łakomstwo; chuć, żądza.
Żądny, Żądliwy, pożądliwy, pożądający, chciwy czego; pożądany, upragniony, rozkoszny, przyjemny.
Żądza, gorące pragnienie, pożądanie, gwałtowna chęć osiągnięcia czegoś, posiadanie; pożądanie cielesne, chuć, miłość cielesna.
Żątka, żęcie, zbieranie zboża.
Żdżgać, dok. Żdżgnąć; zacinać, uderzać, ukłuć, zakłuć.
Że, spójn., służący do łączenia zdań podrzędnych, dopełniających a. podmiotowych z głównemi: mówią, że; myślę, że dobrze czynisz, że; lepiej, że ś. tak stało i t. p.; ponieważ: że nie chcesz słuchać, będziesz ukarany; w różnych wyrażeniach używa ś. jako wyraz bez znaczenia, np., ale że jeszcze nie przyszedł, chodź-że, bądź-że tu mądry, że też zawszą musisz ś. spóźnić, chyba że tak i t. p.; w połączeniu z innemi spójnikami tworzy spójniki złożone, np.: pomimo, że, mimo, że = chociaż; dlatego, że = ponieważ; chyba, że = chyba; dość, że = krótko mówiąc i t. p.
Żeberny — p. Żebrowy.
Żebracki, Żebraczy, właściwy żebrakowi, należący do żebraka, nędzny, ubogi, biedny.
Żebractwo, stan, żywot żebraczy, żebranina; zbior., żebracy.
Żebraczek, mały żebrak.
Żebraczka, kobieta żebrząca, żyjąca z jałmużny.
Żebraczy — p. Żebracki.
Żebraczyna, nędzny, godny pogardy żebrak.
Żebraczysko, nędzny, obrzydliwy, wstrętny, natrętny żebrak.
Żebrać, Żebrzeć, prosić o wspomożenie, o jałmużnę, żyć z jałmużny; przen., prosić, błagać o co pokornie, uniżenie, z zapomnieniem godności osobistej.
Żebrak, człowiek żebrzący, żyjący z jałmużny, nędzarz, ubogi.
Żebranina, żebranie, proszenie o jałmużnę; żywot żebraka, stan żebraczy; to, co uzyskano z żebrania, jałmużna wyżebrana; chodzić po ż-ie = żebrać.
Żebrany, otrzymywany przez żebranie: chodzić po ż-ym chlebie = żebrać, żyć z jałmuźny.
Żebrować, prosić o jałmużnę, żebrać; prosić, błagać, zaklinać pokornie; nacinać w drzewie, w kamieniu podłużne wgłębienia.
Żebrowato, przysł., w kształcie żeber, na podobieństwo żeber.
Żebrowaty, mający kształt żeber, podobny do żeber.
Żebrowień, ryba koścista, skrzelowata, brzuchopłetwa, sumowata.
Żebrowy, odnoszący ś. do żeber.
Żebry (-ów), żebranina, żebranie.
Żebrzeć — p. Żebrać.
Żebrzyca, roślina koprownik.
Żeby, spójn., łączący zdanie poboczne okolicznościowe celu z głównym, ażeby, aby, by, iżby: przyszedł, żeby mi coś powiedzieć; łączący zdanie poboczne dopełniające z głównym: boję ś., żeby ś. o tym nie dowiedział; chce, żeby to ś. stało; nawet, choćby, gdyby nawet: żeby mi nie wiem co obiecywał, nie ustąpię; oby!, bogdajby!, niechby tak było: żeby to było prawdą!
Żegać, Żgać, Żec, dok. Żgnąć, Żegnąć; palić; uderzać czymś ostrym i kolącym; przen., dokuczać, doskwierać, dopiekać komu.
Żegadło, narzędzie do wyżegania piętna, do przyżegania, kauterjum; narzędzie chirurgiczne, dawniej używane, do przekłuwania puchliny, wrzodu i t. p., i otwór, tym narzędziem w ciele zrobiony, przen., męka, katownia, męczarnia.
Żegawnica, zwierzę jamochłonne z gromady tejże nazwy, opatrzone przyrządami pokrzywowemi, zawierającemi gryzący płyn.
Żeglarczyk, nm., zdr. od Żeglarz.
Żeglarka, nm., kobieta, zajmująca ś. żeglugą; żona żeglarza: żegluga, żeglowanie.
Żeglarski, nm., należący do żeglarza, odnoszący ś. do żeglarstwa.
Żeglarstwo, nm., sztuka kierowania statkiem, pływającym po wodzie; życie, stan, zajęcie żeglarza; żegluga, żeglowanie.
Żeglarz, nm., człowiek, pływający po morzu, zajmujący ś. żeglugą, marynarz; ż. napowietrzny = człowiek, latający po powietrzu w balonie a. samolocie.
Żeglować, nm., pływać statkiem po wodzie, kierować statkiem wodnym; trudnić ś. żeglarstwem.
Żeglowanie, nm., żegluga.
Żeglowny, nm., po którym można żeglować, spławny; dobrze żeglujący, umiejący żeglować.
Żeglówka, nm. — p. Żegluga.
Żegluga, nm., pływanie statkiem wodnym, żeglowanie; ż. napowietrzna = podróżowanie balonem a. samolotem.
Żegnać, łć., czynić nad kim, nad czym znak krzyża świętego: ż. kogo, co krzyżem = błogosławić; ż. kogo, żegnać ś. z nim, rozstając ś. z kim, życzyć mu szczęścia; ż. świat nogami = wisieć na szubienicy; ż. czary, choroby = chcieć je oddalić, odpędzić znakiem krzyża świętego; ż. kogo kijem = bić, tłuc, łomotać; ż. ś., czynić na sobie znak krzyża świętego; ż. ś. z kim, rozstawać ś. z nim, dobrze mu życząc, błogosławić oddalającemu ś.; przen., rozstawać ś., rozłączać ś., brać rozbrat z kim, z czym, nie mieć nadziei odzyskać czego.
Żegnąć — p. nied. Żegać.
Żegżułka, kukułka.
Żelastwo, Żelaziwo, rzeczy, sprzęty, naczynia żelazne osobliwie stare, niepotrzebne, zużyte.
Żelatyna, fr., gatunek kleju zwierzęcego, zupełnie oczyszczonego, dodawanego do mięsiwa, do ryb, z których wygotowuje ś. galareta.
Żelatynowy, fr., zrobiony z żelatyny a. z żelatyną.
Żelazawy, w chem., w którego skład wchodzi jedna cząsteczka żelaza.
Żelaziak, minerał, w którego skład wchodzi żelazo, ruda żelazna.
Żelazian, w chem., sól kwasu żelazowego.
Żelazicjanik, w chem., żelazawy cjanek wodoru.
Żelazik w chem., związek, w którego skład wchodzi żelazo w jednej cząsteczce, związek żelazawy.
Żelazisto, Żelezisto, przysł., z domieszką żelaza.
Żelazisty, Żelezisty, zawierający w sobie żelazo.
Żelaziwo, wszelki sprzęt z żelaza, żelastwo.
Żelazny, zawierający w sobie żelazo: ruda ż-a, woda ż-a; zrobiony z żelaza: naczynie ż-e, przyrząd ż-y; droga ż-a, kolej ż-a = posuwająca ś. po żelaznych szynach; mający kolor żelaza: koć sierści ż-ej; przen., mocny, twardy, nieugięty, hartowny, okrutny: ż-e serce, ż-a wytrwałość; prawić komu, jak o ż-ym wilku = prawić rzeczy niezrozumiałe, duby smalone; wiek ż. = wiek zepsuty, wedle podań greckich następował po złotym, srebrnym i miedzianym; list ż. = list bezpieczeństwa, glejt; ż-e drzewo — p. Żelaźniak; ż-e korale — p. Aragonit.
Żelazo, pierwiastek metaliczny, obficie znajdujący ś. w przyrodzie, odgrywający ważną rolę w życiu organicznym; wytapiany w wielkich piecach hutniczych, bywa używany powszechnie do przeróżnych użytków: ż. lane, kute, sztabowe i t. p.; rzecz, zrobiona z żelaza, przyrząd żelazny, sprzęt żelazny, naczynie żelazne; przen., miecz, oręż: pustoszyć kraj ogniem i ż-em; dźwigać ż-e pęta = łańcuchy, kajdany, być w niewoli; ż-a na wilki, na lisy = samołówka żelazna; ż. oracza = pług, lemiesz; ż. krawieckie = duże żelazko do prasowania ubrania; mieć serce z ż-a = okrutne; kuć ż., póki gorące = załatwiać sprawę, póki czas, ażeby nie minęła.
Żelazocjanek, w chem., żelazowy cjanek wodoru.
Żelazowato, przysł., nakształt żelaza.
Żelazowatość, własności tego, co jest podobne do żelaza.
Żelazowaty, podobny do żelaza.
Żelazowy, zawierający w sobie żelazo: ż-e rudy; w chem., w którego skład wchodzi żelazo w ilości co najmniej dwu cząsteczek: tlenek ż., wodzian ż., chlorek ż., siarczan ż., siarek ż., kwas ż. itp.
Żelaźnictwo, wyrób żelastwa, handel żelazem.
Żelezce, Żeleźce, grot żelazny na końcu strzały, lancy i t. p., śpica żelazna; koniec igły, strzałki kompasowej i t. p.
Żelezieć, przechodzić w żelazo, stawać ś. podobnym do żelaza.
Żeleźniak, wielki garnek żelazny. do gotowania — p. Żelaziak.
Żeleźnica, kobieta, pracująca przy wyrobie żelaza, kobieta, handlująca żelazem; szyna kolejowa.
Żeleźnictwo, przemysł żelazny, wyrób przedmiotów żelaznych; handel żelazem.
Żeleźnik, Żelaźnik, rzemieślnik, pracujący koło żelaza, kowal, giser; handlarz żelazem; garnek, kocioł żelazny.
Żelisławka, rodzaj motyla.
Żełw, Żełwica, Żołwica, siostra męża w stosunku do jego żony.
Żełwa, szyldkret.
Żełwica — p. Żełw.
Żenada, fr., nieśmiałość, zakłopotanie, wstydzenie ś., przymus.
Żenąć, gnać, pędzić.
Żeniaczka, żenienie ś., pora żenienia ś.
Żenić (o mężczyznach) kogo: dawać mu żonę; ż. s., brać żonę.
Żeniec, mężczyzna, który żnie zboże, żeńca, żniwiarz.
Żenować, fr., przyprawiać o zakłopotanie, wstydzić, ambarasować; ż. ś., doznawać zakłopotania, czuć ś. zaambarasowanym, onieśmielonym, wstydzić ś.
Żentyca, rum. — p. Żętyca.
Żeńca — p. Żeniec.
Żeńczy, odnoszący ś. do żeńca.
Żeński, odnoszący ś. do żony, t. j. do kobiety, kobiecy, niewieści, białogłowski; należący do żony, właściwy żonie; oznaczający płeć żeńską, samiczy; w bot., kwiat ż. = mający tylko pręciki; w gram., jeden z trzech rodzajów gramatycznych, wyrażający w końcówkach imion płeć żeńską w kobietach i istotach żywych, a przez podobieństwo rozciągający ś. i na mnóstwo rzeczy nieżyjących; przen., zniewieściały, miękki, łagodny, czuły, tkliwy.
Żeńskość, kobiecość, niewieściość.
Żer, pokarm zwierząt, pasza: iść na ż. dzikich zwierząt i ptaków = być przez nich pożartym; przen., zdobycz, łup; iść na ż. kogo a. czego = być oddanym na ofiarę, na łup.
Żerant, fr. — p. Żyrant.
Żerca, ten, który żre, pożeracz.
Żerdka, zdr. od Żerdź.
Żerdziowaty, podobny do żerdzi.
Żerdziowy, odnoszący ś. do żerdzi, z żerdzi zrobiony.
Żerdź, cienki, długi drąg drewniany, tyka, tyczka.
Żeremię, osada bobrów.
Żerminal, fr., we francuskim kalendarzu republikańskim nazwa miesiąca od 21 marca do 19. kwietnia.
Żernie, przysł., tucznie, tłusto.
Żerność, otyłość, tuczność.
Żernowiec — p. Żarnowiec.
Żerny, dający żer, obfity w żer, w paszę tłustą, tuczący; tuczny, tłusty, otyły; chętny do jadła, chciwy na żer.
Żerować, szukać żeru; żywić ś., paść ś., żreć.
Żerowe (-ego), opłata od wypasu trzody chlewnej, wpędzonej do lasu na żołędzie i bukiew.
Żerowisko, miejsce żerowania, gdzie żerują ptaki i zwierzęta; żer, żerowanie, szukanie żeru.
Żerowny — p. Żerny.
Żerść, piasek gruboziarnisty, krupowiec.
Żertwa, Żartwa, ofiara całopalna; wszelka ofiara: dać, rzucić na ż-ę = poświęcić na ofiarę.
Żertwować, składać na ofiarę, ofiarowywać, poświęcać.
Żerunek, żerowanie, poszukiwanie żeru, żerowisko.
Żerzec — p. Żerca.
Żeściany, wyrobiony z białej blachy, z żeści.
Żeść, cienka blacha żelazna, pobielana cyną.
Żetonik, fr., mały żeton.
Żetonowy, fr., odnoszący ś. do żetonu.
Żęcie, rzecz. od Żąć; żniwo.
Żęty, którego żną a. zżęto.
Żętyca, Żentyca, rum., serwatka z mleka owczego.
Żgać — p. Żegać.
Żgadło — p. Żegadło.
Żglić (się), tlić (ś.).
Żgnąć — p. nied. Żgać.
Żłobczasto, Żłobkowato, przysł., nakształt żłobka, z wielu żłobkami.
Żłobczasty, Żłobkowaty, mający kształt żłobka, mający po sobie żłobki, t. j. wydrążenia podłużne, laskowany, rurkowaty, karbowany.
Żłobek, zdr. od Żłób; ż. dla podrzutków = zakład dobroczynny do wychowywania dzieci podrzuconych.
Żłobiarka, maszyna do wyrzynania żłobków.
Żłobić, Żłobkować, wydrążać w żłobki, laskować, karbować; bróździć, marszczyć.
Żłobienie, Żłobkowanie, rzecz, od Żłobić i Żłobkować; wydrążenia, karby nakształt żłobu a. żłobków.
Żłobień — p. Żłobkowiec.
Żłobik, roślina z rodziny storczykowatych.
Żłobkować — p. Żłobić.
Żłobkowanie — p. Żłobienie.
Żłobkowatość, właściwość tego, co jest żłobkowate.
Żłobkowaty — p. Żłobczasty.
Żłobkowiec, Żłobień, rodzaj hebla do wyrzynania żłobków.
Żłobkowy, odnoszący ś. do żłobku.
Żłobowacina, Żłobowina, miejsce wyżłobione, żłobkowate.
Żłobowy, Żłobny, odnoszący ś. do żłobu, dotyczący żłobu.
Żłop, żłopanie; napój, napitek.
Żłopać, dok. Żłopnąć; pić łapczywie, chłeptać, chlać (o zwierzętach i pogardliwie o ludziach).
Żłopień, rodzaj owada błonkoskrzydłego.
Żłopnąć — p. nied. Żłopać.
Żłód, Żłódź, deszcz zlodowaciały, szron.
Żmigrosz, skąpiec, sknera, chciwiec.
Żmijka, zdr. od Żmija; przen., kobieta złośliwa, uszczypliwa.
Żmijogad, płaz czerwonawy z brunatnemi plamami.
Żmijowaty, podobny do żmii.
Żmijowisko, zbiór żmij, splecionych ze sobą; miejsce pobytu żmij.
Żmijownik, korzeń żmijowca.
Żmijowy, właściwy żmii, dotyczący żmii; złośliwy, uszczypliwy.
Żminda, roślina z rodziny komosowatych; sknera, skąpiec; nudziarz.
Żmindacki, skąpy, sknerski.
Żmindactwo, skąpstwo, sknerstwo.
Żmindak — p. Żminda.
Żmindzić, być sknerą, skąpić.
Żmuda — p. Zmuda.
Żmudny — p. Zmudny.
Żmudzić — p. Zmudzić.
Żmudzinek, koń żmudzkiej rasy małego wzrostu, hester.
Żniwacz, Żniwak — p. Żniwiarz.
Żniwaczka, f. żeń. od Żniwacz.
Żniwiarz, Żniwacz, Żniwak, mężczyzna, zajęty żęciem zboża, żeniec, żeńca.
Żniwo, żęcie zboża, zbieranie zboża; czas żęcia zboża; zboże użęte, plon ze zboża; pole, na którym żną; przen., zdobycz, dochód, znaczna korzyść, plon obfity, znaczny zarobek, zbiór, obfitość; przen., praca, trud, robota.
Żniwny — p. Żniwowy.
Żniwować, zajmować ś. żniwem.
Żniwowy, Żniwny, odnoszący ś. do żniwa.
Żokiejka, ang., czapeczka półkulista z lekkiego materjału, z dużym daszkiem, używana przez żokiejów; kobieta-żokiej.
Żokiejski, ang., odnoszący ś. do żokieja, właściwy żokiejowi.
Żoła, Zoła, popiół, powstający przy ługowaniu potażu, używany do uprawy łąk i wyrobu saletry.
Żołądeczek, zdr. od Żołądek.
Żołądkować się, gniewać ś., irytować ś., zrzędzić.
Żołądkowy, odnoszący ś. do żołądka: sok ż. = płyn, wydzielany przez gruczoły śluzowe żołądka, mający własność rozpuszczania białka; choroba ż-a = choroba żołądka; lekarz ż. = leczący specjalnie na choroby żołądkowe; krople ż-e = leczące choroby żołądka; gorączka ż-a = pochodząca z choroby żołądka, gastryczna.
Żołądkówka, wódka skuteczna na chorobę żołądka, np. nalana na. piołun, korzenię i t. p.
Żołądziorodny — p. Żołędziorodny.
Żołd, nm., płaca, dawana wojskom najemnym, pensja, jurgielt; służba wojskowa, wojskowość; przen., wogóle zapłata za jakąś stałą pracę, pensja; być na czyim ż-dzie = być od niego zależnym pod względem materjalnym, pobierać od niego stałe wynagrodzenie z uszczerbkiem swobody osobistej.
Żołdacki, Żołdaczy, nm., odnoszący ś. do żołdaka a. żołdactwa, żołnierski.
Żołdactwo, służba żołnierska, żołnierka; zbior., żołdacy, żołnierze.
Żołdak, nm., żołnierz najęty a. wogóle żołnierz w znaczeniu pogardliwym.
Żołdować, nm., być żołdakiem.
Żołdownik, nm., żołnierz najemny, służący za żołd, zaciężny.
Żołdowy, Żołdowny, nm., odnoszący ś. do żołdu, najęty za żołd, najemny, zaciężny.
Żołędne (-ego), opłata, pobierana niegdyś przez panów za prawo zbierania żołędzi lub pasania trzody chlewnej w lasach dębowych.
Żołędniak, wieprz, karmiony żołędziami.
Żołędny, odnoszący ś. do żołędzi (koloru w kartach), treflowy.
Żołędzianka, rodzaj galasówek.
Żołędziorodny, Żołądziorodny, wydający, rodzący żołędzie.
Żołędziowy, odnoszący ś. do żołędzi (owocu dębu), zrobiony z niej.
Żołnierka, nm., kobieta, służąca w wojsku, kobieta-żołnierz, rycerka; żona żołnierza; służba wojskowa, stan żołnierski.
Żołnierski, nm., odnoszący ś. do żołnierza, właściwy żołnierzowi; po ż-u = jak przystoi na żołnierza.
Żołniersko, przysł., po żołniersku, jak żołnierz; służyć ż. = służyć w wojsku.
Żołnierstwo, nm., stan żołnierski, służba wojskowa, wojskowość; zbior., żołnierze, żołdacy, żołdactwo.
Żołnierszczyzna, nm., służba wojskowa, stan żołnierski; żołnierka, żołnierstwo.
Żołnierz, nm., człowiek, służący w wojsku za żołd, odbywający służbę wojskową.
Żołnierzować, nm., być żołnierzem, służyć w wojsku, odbywać służbę wojskową.
Żołnierzyk, nm., mały, młody żołnierz.
Żołnierzyn, nm., żołnierski, żołdacki.
Żołnierzyna, nm., nędzny, lichy żołnierz.
Żołnierzysko, nm., brzydki, wielki, wstrętny żołnierz.
Żołtarz — p. Zołtarz.
Żołwica — p. Żełwica.
Żona, kobieta względem swego męża, małżonka; wogóle kobieta, niewiasta, białogłowa; śmierć i ż. od Boga przeznaczona = nikt nie uniknie śmierci ni małżeństwa, zgodnego z wolą Boga.
Żonaty, mający żonę, ożeniony.
Żonąć, gnać, pędzić; biec prędko, zmykać, mijać szybko.
Żoneczka, zdr. od Żona.
Żongler, fr., kuglarz, zręcznie manipulujący przedmiotami, przerzucanemi z ręki do ręki; w wiekach średnich: śpiewak, wykonywający pieśni rycerskie.
Żonglerka, fr., kobieta-żongler; sztuka żonglerska, żonglerstwo.
Żonglerski, fr., właściwy żonglerowi.
Żonglerstwo, fr., sztuka żonglerska, żonglerka; przen., ż. myśli, ż. słowa = zręczne operowanie pojęciami i słowami dla złudzenia i wprawienia w podziw czytelnika lub słuchacza.
Żonin, Żenin, właściwy żonie, należący do żony, stanowiący jej własność.
Żonisko, brzydka, niemiła żona; poczciwa, dobra żona.
Żonkoś, pieszczotl., mężczyzna żonaty; pogardl., mąż, ulegający żonie, starający ś. jej we wszystkim dogodzić, pantofel.
Żonobójca, zabójca żony.
Żonobójstwo, zabójstwo żony.
Żonokradca, mężczyzna, który komuś wykradł żonę.
Żonokradztwo, ukradzenie żony.
Żonokupca, mężczyzna, który kupił sobie żonę.
Żonokupstwo, kupienie żony.
Żonusia, pieszcz. od Żona.
Żółcian, związek chemiczny solny, w którego skład wchodzi żółć i jakaś zasada.
Żółcianka, ziemia, zawierająca w sobie rudę żelazną, rudowizna żółta.
Żółciany — p. Żółciowy.
Żółcica — p. Żółtaczka.
Żółcić, farbować na żółto, żółtym czynić, sprawiać, że co żółknie.
Żółciecz, drzewo, rosnące w Indochinach i na Cejlonie, za nacięciem wydziela sok żółty, zwany gumigutą, smaczelina.
Żółcieczowate, rodzina roślin dwuliścieniowych, zwrotnikowych.
Żółcieć, Żółknąć, stawać ś. żółtym. nabierać barwy żółtej.
Żółciokrew, w med., choroba, powstała z przedostania ś. żółci do krwi.
Żółciołojak — p. Żółciotłuszczak.
Żółtołój — p. Żółciotłuszcz.
Żółcionośny, wytwarzający żółć.
Żółciopędny, pobudzający organizm do wytwarzania żółci.
Żółciośniady, koloru żółci, ciemno-żółty.
Żółciotłuszcz, w med., pierwiastek, znajdujący ś. w żółci, w krwi, rdzeniu pacierzowym i mózgowym, w kamykach żółciowych itd.
Żółciotłuszczak, w med., nowotwór, zawierający masę żółciotłuszczową.
Żółciowaty, podobny do żółci.
Żółciowo, przysł., w sposób żółciowy, podobnie do żółci; przen., zgryźliwie, zjadliwie, uszczypliwie, pesymistycznie.
Żółciowy, odnoszący ś. do żółci, właściwy żółci, podobny do żółci; przen., zgryźliwy, złośliwy, zrzędziarski, skłonny do gniewu; temperament ż. = choleryczny.
Żółcisto, przysł., z obfitością żółci, goryczy; zgryźliwie, złośliwie.
Żółcistość, przymiot tego, co jest żółciste.
Żółcisty, pełen żółci, goryczy; zgryźliwy, gniewliwy, złośliwy, zrzędziarski.
Żółciuchny, Żółciuteńki, bardzo żółty, zupełnie żółty.
Żółciuteńki — p. Żółciuchny.
Żółcizna, kolor żółty, barwnik żółty.
Żółć, ciecz gorzka, żółtawa, zbierająca ś. w pęcherzyku żółciowym w wątrobie i wylewająca ś. do jelit podczas trawienia; gorycz, gorzkość; przen., gniew, złość, irytacja; człowiek bez ż-i = nie umiejący ś. gniewać, łagodny; myślałem, że mnie ż. zaleje = uniosłem ś. gniewem; świat go ż-ą napawał = gniewał, rozgoryczał; ż. smolna = woda o nieprzyjemnym zapachu, gęsta, kwaśna, koloru ciemno-brunatnego, wydzielająca ś. podczas pędzenia smoły.
Żółklina, pożółknienie, żółtość, na czym powstała.
Żółknąć, Żółknieć — p. Żółcieć.
Żółna p. Żołna.
Żółtaczek, ptak śpiewający, zębodzioby, z rodziny gajówek.
Żółtaczka, zabarwienie całej skóry na kolor cytrynowo-żółty, występujące przy różnych chorobach, np. przy katarze kiszek z zajęciem wątroby, zapaleniu wątroby, kamieniach żółciowych, żółtej febrze.
Żółtaczny, odnoszący ś. do żółtaczki, chory na żółtaczkę.
Żółtak, rodzaj grzyba jadowitego.
Żółtawo, przysł., nieco żółto, wpadając w kolor żółty.
Żółtawy, nieco żółty, wpadający w kolor żółty.
Żółtek — p. Żółtko.
Żółtko, Żółtek, środek jaja, otoczony białkiem, żółtego lub żółtawo-zielonego koloru, jądro komórki jajowej.
Żółtkowy, odnoszący ś. do żółtka.
Żółtnik, pierwiastek, znajdujący ś. w żółci, w odchodach, a czasem w moczu, w krwi i pocie.
Żółto, przysł., z żółtym kolorem, mając żółty kolor; ma ż. w dzióbku = jest głupi smarkacz.
Żółtoblady, mający kolor jasny żółty, żółtawy.
Żółtobrudny, brudny i żółty, ciemno-żółty.
Żółtobrzuch, mający żółty brzuch; pasibrzuch, smakosz; hołysz, obdartus, zwłaszcza nadęty.
Żółtobrzuchy, mający żółty brzuch; dogadzający brzuchowi, smakoszowski.
Żółtochrom, farba żółta, używana w malarstwie i farbiarstwie, dająca bardzo trwały kolor.
Żółtocytrynowy, w kolorze cytryny, żółty.
Żółtoczerwony, ognistej farby, w żółty kolor wpadający.
Żółtodrzew, roślina z rodzaju strączynu.
Żółtodzioby, mający żółty dziób; właściwy żółtodziobowi, smarkaczowski.
Żółtodziób, mający jeszcze żółto w dziobie, głupiutki, smarkacz, dzieciak zarozumiały, fąfel.
Żółtodzióbek, zdr. od Żółtodziób.
Żółtofarbownik, roślina, której liście farbują na żółto.
Żółtogłowy, mający żółtą głowę.
Żółtogorący, jaskrawo żółty, żółto-czerwony.
Żółtogrzywy, mający żółtą grzywę.
Żółtokasztanowaty, żółty i kasztanowaty.
Żółtokłosy, żółcący ś. kłosami, mający kłosy żółte.
Żółtokrusz, kruszec twardy żółtego pospolicie koloru, ma w sobie miedź, żelazo, siarkę i arszenik.
Żółtoniebieski, żółty, wpadający w błękitny.
Żółtonogi, mający żółte nogi.
Żółtonosy, mający żółty nos a. dziób.
Żółtonóg, owad z rzędu błonkoskrzydłych.
Żółtopióry, okryty żółtemi piórami, mający pierze żółte.
Żółtorzytka, gatunek czerwonki.
Żółtoskóry, mający skórę albo sierść żółtą.
Żółtoskrzydły, mający żółte skrzydła.
Żółtosok — p. Żółciecz.
Żółtosokowate — p. Żółcieczowate.
Żółtość, kolor żółty, żółcizna.
Żółtowłosy, mający żółte włosy.
Żółty, mający barwę jednego z siedmiu zasadniczych kolorów tęczy, w widmie słonecznym ukazującego ś. między czerwonym a zielonym; ż-a choroba = żółtaczka; ż. przypołudnik = gatunek jaskra; ż-a bylica = chryzantema, złocień; pojechać w ż-ej karecie = być oddanym do zakładu dla obłąkanych; ż., jak wosk = mający kolor wosku.
Żółwi, Żółwiowy, odnoszący ś. do żółwia, właściwy żółwiowi; zrobiony z żółwia: ż-ia zupa; podobny do żółwia, taki, jak u żółwia; iść ż-im krokiem = ciągnąć ś. powoli.
Żółwiak, gatunek żółwia.
Żółwiątko, młode żółwia.
Żółwica, żółw samica — p. Żołwica.
Żółwiec, zwierzę ssące z rzędu bezzębnych.
Żółwik, mały żółw, młody żółw.
Żółwiojad, ten, który jada żółwie.
Żółwiojedź, ludzie, karmiący ś. żółwiami.
Żółwiowaty, podobny do żółwia.
Żółwiowy — p. Żółwi.
Żółwiozwierz, gatunek żółwia.
Żórawi, Żurawi, właściwy żórawiowi, należący do żórawia; ż-ie noski = roślina bodziszek; ż-ie jagody = gatunek wrzosu; ż-ie oczy — p. Żórawnik.
Żórawiątko, Żurawiątko, młode żórawia, pisklę żórawie.
Żórawica, Żurawica, samica żórawia.
Żórawinny, Żórawinowy, Żurawinny, Żurawinowy, dotyczący żórawiny (rośliny); zrobiony z żórawiny (owocu).
Żórawiowaty, Żurawiowaty, podobny do żórawia; w lm., ż-e, rząd ptaków grzebieniowców.
Żórawiowy, Żurawiowy — p. Żórawi.
Żórawka, Żurawka, rodzaj gry towarzyskiej, staropolskiej.
Żórawnik, Żurawnik, skamieniałość w kształcie oczu żórawich, oczy żórawie, gieranit.
Żrawość, własność tego, co jest żrawe, żrące.
Żrawy, żrący, gryzący.
Żrący, który żre; mający własność przeżerania, t. j. utleniania gwałtownego, gryzący, palący: ż. kwas, ż. ogień; ż-e łzy — gorzkie.
Żreć, jeść chciwie, łapczywie, pożerać; niszczyć przez gwałtowne utlenianie, przeżerać, trawić, gryźć, palić, przepalać; przen., martwić, trapić, wyniszczać siły duchowe: gniew, smutek go żre; ż. ziemię, piasek = umrzeć i być pogrzebanym; ż. ś., być pożeranym; żreć siebie wzajemnie; przen., kłócić ś., sprzeczać ś., gryźć ś.; przen., frasować ś., martwić ś., tracić siły duchowe w jakiej namiętności: ż. ś. w gniewie, w rozpaczy.
Żuawi, fr., właściwy żuawowi, odnoszący ś. do żuawów.
Żubrować — p. Zubrować.
Żubrowy, Żubrzy, właściwy żubrowi, dotyczący żubra.
Żubrzę, małe żubra.
Żubrzy — p. Żubrowy.
Żubrzyca, samica żubra.
Żubrzyk, mały żubr, młody żubr.
Żubrzyna, mięso żubra.
Żuchać, żuć pomału z powodu twardości pokarmu a. braku zębów.
Żuchel, kęs, kawał.
Żuchelek, zdr. od Żuchel.
Żuchew — p. Żuchwa.
Żuchwa, szczęka, zwłasz. górna.
Żuchwowy, odnoszący ś. do żuchwy.
Żucie, rzecz. od Żuć; gryzienie.
Żuczek, zdr. od Żuk.
Żuć, Żwać, gryźć powoli pokarm żuchwami, t. j. szczękami; o zwierzętach przeżuwających: gryźć na nowo pokarm, powracający do gęby; przen., rozważać, rozbierać jaką sprawę starannie.
Żujka, pokarm zwierząt przeżuwających, na nowo powracający do gęby dla ponownego przeżucia.
Żukodław, rodzaj ptaka, dławik.
Żukowiec, maleńki pajączek z rzędu roztoczy.
Żuława, nizkie wybrzeże jakiej rzeki, często zalewane i pokrywane iłem, posiadające z tej przyczyny grunt urodzajny.
Żuławczyk, Żuławianin, mieszkaniec żuław.
Żuławianka, mieszkanka żuław.
Żuławski, odnoszący ś. do żuławy, właściwy żuławie.
Żupa, kopalnia soli a. dawniej innych minerałów; skład wydobytej soli a. innych minerałów.
Żupanik, zdr. od Żupan; strój kobiecy w dawnej Polsce.
Żupaństwo, godność żupana; okrąg, prowincja, pozostająca pod władzą żupana.
Żupica, suknia spodnia, żupan, kitlik.
Żupniczy, dotyczący żupnika, właściwy żupnikowi.
Żupnik, dozorca żupy, przełożony nad kopalniami soli (dawniej i innych minerałów).
Żupny, odnoszący ś. do żupy: pisarz ż. = dozorca żupy.
Żur, polewka z mąki owsianej, trochę zakwaszonej; podobna polewka z mąki żytniej, biały barszcz.
Żuraw — p. Żóraw.
Żurek, zdr. od Żur.
Żurnal, fr., dziennik, a zwłaszcza pismo perjodyczne z modami; jak z ż-u = podług najświeższej mody, elegancko.
Żurnalista, fr., dziennikarz, publicysta.
Żurnalistyka, fr., dziennikarstwo; ogół dziennikarzy; zajęcie dziennikarzy; prasa perjodyczna.
Żurnica, gatunek marchwi.
Żurowina, Żórowina — p. Żurawina.
Żurzyć się, okazywać niezadowolenie, gniewać ś., wściekać ś., zrzędzić; o koniu: strzyc uszami.
Żuwaczka, gatunek ruchomego i twardego zęba u owadów tęgopokrywych, służącego im do rozdrabiania pokarmów.
Żuwek, Żuwka, lekarstwo, przeznaczone do żucia.
Żuwipalma. rodzaj palmy, rosnącej w Afryce południowej, żuwna, areka.
Żuwka — p. Żuwek.
Żuwna — p. Żuwipalma.
Żużel, częściej w lm. ż-żle, minerał nawpół stopiony i stwardniały, powstaje w piecu skutkiem stopienia ś. cegieł, minerałów, wrzucanych tam wraz z paliwem, wyrzucany bywa w wielkiej ilości z lawą przez wulkany, oddziela ś. od kruszcu przy topieniu.
Żużelarz, robotnik przy piecu hutniczym, wybierający krukiem żużle z roztopionej rudy.
Żużelasty, Żużelisty, Żużelowaty, mający kszfałt żużlów, pełen żużlów, nie oczyszczony z żużlów.
Żużelokrusz, kruszec kobaltowy.
Żużlować, oczyszczać z żużli.
Żużlowaty p. Żużelisty.
Żużlowy, odnoszący ś. do żużli,
Żużmant, rodzaj wykwintnej sukni kobiecej w czasach saskich.
Żwać — p. Żuć.
Żwadło, Żwak — p. Żwacz.
Żwawiuteńki, Żwawiutki, bardzo żwawy.
Żwawiec, człowiek żwawy, żywego temperamentu, obrotny.
Żwawo, Żwawie, przysł., ze żwawością, zwinnie, szybko.
Żwawość, żywość, zwinność, obrotność.
Żwawy, żywy, chyży, prędki we wszystkim; zwinny, obrotny; gorący, namiętny, gwałtowny, ognisty: ż-a dysputa, ż-a utarczka.
Żwir, gruby piasek, cząsteczki pokruszonych skał.
Żwirować, wykładać lufę strzelby, jakby żwirem, drobnemi cząsteczkami metalu innej barwy.
Żwirowato, przysł., na podobieństwo żwiru; z obfitością żwiru.
Żwirowaty, pełen żwiru, podobny do żwiru.
Żwirowisko, kupa żwiru.
Żwirownia, kopalnia, żwiru.
Żwirówka, strzelba żwirowana; droga, usypana żwirem, szosa.
Życie, zespół sił wewnętrznych w organizmie ludzkim, zwierzęcym i roślinnym, mocą których organizm ten kształci ś., rośnie, trwa i mnoży ś., stan organizmu żywego; wiek człowieka a. zwierzęcia od narodzin do śmierci; kochać coś nad ż. = gorąco; nastawać na czyje ż., targnąć ś. na czyje ż., dokonać ż-a = umrzeć; żywot, bieg żywota, wiek; utrzymywanie życia, pędzenie życia: drogie tu ż.; pomieszkanie z ż-iem = z wiktem, dawać na ż.; sposób, w jaki kto zarabia na utrzymanie, sposób, w jaki kto żyje: pędzić ż. uczciwe, nieuczciwe; stan duszy po śmierci: ż. wieczne, ż. przyszłe; biografja, żywot, życiorys; pierwiastek żywotności w całej naturze, we wszechświecie, jako przeciwstawienie tworom nieżyjącym, byt organiczny; istnienie wogóle: wprowadzać w ż-e, powołać do ż-ia; zapał, werwa, ożywienie: tańczyć, rozprawiać z ż-iem; pieszcz., moje ż.! = moje kochanie!, moje złoto!, moje seroe! i t. d.
Życiobójczy, zabijający.
Życiodawca, dawca życia, ojciec, rodzic; początek, źródło czego.
Życiodawczy, Życiodajny, dający życie, ożywiający.
Życiodawczyni, matka, rodzicielka.
Życiolubny, lubiący życie.
Życiopis, Życiopisarz, opisujący czyje życie, czyj żywot, żywot opisarz, biograf.
Życiopiski, Życiopisarski, dotyczący życiopisa, biograficzny.
Życiopismo, Życiopis, opis życia, biografja, żywot, życiorys.
Życiopistwo, Życiopisarstwo, sposób układania życiorysów, literatura biograficzna.
Życiorys, opis czyjego życia, biografja.
Życiowość, właściwość, cecha tego, co daje życie.
Życiowy, dotyczący życia, właściwy życiu; odnoszący ś. do praktyki życiowej, wypływający z doświadczeń życiowych.
Życzący, ten, który wyraża jakieś życzenie, objawiający jakieś życzenie, pragnący czegoś; dawna nazwa trybu warunkowego w tych wypadkach, jeśli wyraża jakieś życzenie, np.: obym był fałszywym prorokiem!
Życzenie, rzecz. od Życzyć; to, czego kto sobie życzy, pragnienie, żądanie, prośba, rozkaz; to, czego kto komu życzy, powinszowanie: składać komu ż-a, najserdeczniejsze ż-a i t. d.
Życzka, wstążeczka ponsowa.
Życzliwie, przysł., z życzliwością.
Życzliwiec, człowiek życzliwy komu.
Życzliwość, życzenie komu dobrze, sprzyjanie komu, stosunek życzliwy względem kogo: okazać komu ż. = okazać mu ś. nie niechętnym, dobrze usposobionym, pragnącym, aby mu było dobrze.
Życzliwy, dobrze życzący komu, przyjazny, chętny, skłonny ku komu a. czemu, nie niechętny i nie obojętny względem kogo a. czego; pozostaję szczerze ż. = sposób grzecznego, ale dość zimnego zakończenia listu.
Życzyciel, ten, kto komu dobrze życzy, kto komu sprzyja.
Życzyć, okazywać ś. życzliwym względem kogo, sprzyjać komu, pragnąć dobra dla kogo, okazywać ś. względem kogo przyjaznym, chętnym; wyrażać komu swoje życzenia, składać życzenia z powodu jakichś uroczystości, imienin, świąt, wesela i t. p., winszować; życzliwie radzić, dawać poczciwą radę; ż. komu dobrze = pragnąć, by mu ś. powodziło; czego pan sobie ż-y? = uprzejmy sposób zapytania osoby, zwracającej ś. do kogo z jakim interesem, prośbą, zapytaniem i t. p.
Żyć, odbywać wszelkie funkcje organiczne, właściwe danemu ustrojowi, ludzkiemu, zwierzęcemu a. roślinnemu; nie umierać, być przy życiu, być żyjącym, istnieć, egzystować; karmić ś., żywić ś., odżywiać ś.: ż. roślinami, mięsem, nabiałem, ż. powietrzem = prowadzić nędzne życie, nie mieć środków na utrzymanie; utrzymywać ś., zarabiać na życie: ż. z pracy, z jałmużny, z grabieży; wieść taki lub inny żywot, prowadzić ś., postępować: ż. uczciwie, nieuczciwie, skromnie, wystawnie, po pańsku; mieszkać, przebywać gdzie; przestawać, obcować, przyjaźnić, mieć stosunki z kim; ż. z kobietą, ż. na wiarę z panną, z cudzą żoną = utrzymywać stosunek miłosny poza małżeństwem; ż. z kogo, żyć z czyjej pracy a. z darów, udzielanych przez kogo; ż. dla siebie = pędzić żywot egoistyczny, być samolubem; umieć ż. = być oszczędnym, a. hulać, używać życia; nie ma z czego ż. = nie ma środków utrzymania; przestać ż. = umrzeć; niech żyje! = radosny okrzyk, wyrażający dobre życzenia względem kogo, wiwat!; przen., ż. w pamięci ludzi = być pamiętanym, nie ulegać zapomnieniu.
Żyd, mężczyzna, należący do narodu izraelskiego i wyznania mojżeszowego; handlarz, kramarz; przen., lichwiarz, nieuczciwy handlarz; żart., plama na papierze z atramentu; kiedy bieda, to do Ż-a = w razie potrzeby trzeba ś. nieraz udać o pomoc do osoby nie lubianej; iść na Ż-y = do sklepów żydowskich po zakupy; kupić co na Ż-ach = w sklepie żydowskim; Ż-y wozić = kiwać ś. drzemiąc na siedzeniu; Ż-a w brodę pocałować = pożyczyć od niego pieniędzy; Ż-om wodę nosić a. w piecu palić = wykonywać najniższą pracę.
Żydek, zdr. od Żyd.
Żydostwo — p. Żydowstwo.
Żydowczyzna — p. Żydowszczyzna
Żydowieć, nabierać cech żydowskich, stawać ś. podobnym do Żyda.
Żydowię, chłopiec, wyrostek żydowski, bachur żydowski, Żydzię.
Żydowin, Żyd uczony, mędrzec żydowski; wogóle Żyd.
Żydowski, właściwy Żydom, odnoszący ś. do Żydów, należący do Żydów: język ż. = hebrajszczyzna a. szwargot Żydów polskich; taki, jak u Żydów; ż-a smoła, ż. klej = zimny klej, asfalt; po ż-u = w języku żydowskim, przen., jak Żyd, sposobem żydowskim.
Żydowstwo, Żydostwo, ogół cech, właściwych Żydom; zbior., Żydzi, tłum żydowski; naród żydowski, ogólnie wzięty.
Żydowszczyzna, Żydowczyzna, ogół cech żydowskich, wszystkiego, co jest właściwe narodowi żydowskiemu, jego zwyczaje, obyczaje, język i t. p.; część miasta, zamieszkała przez Żydów.
Żydóweczka, zdr. od Żydówka.
Żydówica, Żydowica, pogardl., Żydówka, kobieta żydowska.
Żydówka, kobieta żydowska; handlarka, przekupka, kramarka żydowska.
Żydziak, Żydziaczek, chłopiec żyaowski, bachur.
Żydziątko — p. Żydzię.
Żydzieć, stawać ś. Żydem, nabierać cech właściwych Żydom, żydowieć.
Żydzię, Żydziątko, dziecię żydowskie.
Żydzina, biedny, nędzny Żyd; Żyd, budzący politowanie.
Żydzisko, wstrętny, niegodziwy Żyd.
Żygadło, Zygadła, rodzaj kaktusa, opuncja.
Żyjący, ten, który żyje; język ż. = będący współcześnie w użyciu, którym mówią ludzie dzisiejsi; rzecz., człowiek, który żyje, śmiertelnik.
Żyjątko, istota, mająca życie, twór żyjący, zwłaszcza drobny, mikroskopijny organizm zwierzęcy.
Żylasty, Żylisty, podobny do żyły, mający kształt żyły; obfitujący w żyły, pełen żył; mający mocne żyły; o mięsie: twardy, łykowaty z powodu obfitości żył.
Żylenica, owad siatkoskrzydły, rodzaj rośliny.
Żylnik, gatunek kamieni lub skał, składający żyły kruszcowe.
Żylny, właściwy żyłom, odnoszący ś. do żył: krew ż-a = płynąca po żyłach ku sercu, zużyta.
Żyła, naczynie krwionośne w organizmie, doprowadzające krew zużytą do serca, wena; w gieol., szczelina w skałach, wypełniona inną skałą, minerałem, rudą itp.; pokład jakiegoś kruszcu a. minerału: ż. węgla kamiennego, żelaza, złota i t. p; przen., ż. złota = źródło obfitego dochodu; przen., wyzyskiwacz, lichwiarz, człowiek nieużyty.
Żyłka, zdr. od Żyła; w bot., nerw w liściu, jako ostatnie rozgałęzienie łodyżki liściowej; linja wężykowata odmiennej barwy w jakim minerale, np. w marmurze; przen., skłonność do czego: ż. do kart, do pijaństwa, ż. do koni, ż. kupiecka; przen., ślad, oznaka, drobna cząstka czego: niema w nim ż-i uczciwości.
Żyłkoskrzydły — p. Siatkoskrzydły.
Żyłkowaty, obfitujący w żyłki, pełen żyłek.
Żyłocisk, narzędzie do ściskania żył dla wstrzymania krwotoku, pinsetka.
Żyłokruch, w gieol., odstęp różnej wielkości między żyłą kruszcową a przypierającą do niej skałą, napełnionej iłem, marglem lub jakąkolwiek glinką.
Żyłopór, w gieol., rozpadlina w żyle kruszcowej.
Żyłospój, w anat. — p. Wiąz.
Żyłościek, kurczowe naprężenie ś. muskułów szyi, przyciskające żyły szyjowe.
Żyłowacieć, stawać ś. żyłowanym.
Żyłować, wyrzynać żyły z mięsa, oczyszczać mięso z żył; przen., ż. kogo, zanudzać, zamęczać, np. nadmierną pracą, narzucaniem obowiązków i t. p.; wyzyskiwać kogo; ż. ś., być żyłowanym; przen., zamęczać ś., trudzić ś. nad siły.
Żyłowaty, żylasty, łykowaty; mający po sobie żyły, żyłki, fladrowany.
Żynać, żąć często i długo.
Żyr — p. Żer; ż. zajęczy = roślina, zwana też sałatą zajęczą; ż. wilczy = gatunek maku polnego.
Żyrafię, młode żyrafy.
Żyrant, wł., przekazujący weksel osobie trzeciej (a ten następnemu i t. d.), poręczający weksel, poręczyciel.
Żyrny, tłusty.
Żyro, wł., przelew, formuła pisania na odwrotnej stronie wekslu, zawierająca przekazanie tegoż wekslu na osobę trzecią; poręczenie zapłaty wekslu.
Żyrondysta, fr., członek stronnictwa republikańskiego umiarkowanego w pierwszej rewolucji francuskiej.
Żyrować, wł., przekazać, ustąpić weksel osobie drugiej, poręczyć wypłatę wekslu.
Żytko, zdr. od Żyto.
Żytni, Żytny, odnoszący ś. do żyta, zrobiony z żyta: mąka ż-ia; zrobiony z mąki żytniej: chleb ż.
Żytnica, śpichlerz na żyto, gumno.
Żytniowy — p. Żytni.
Żytniówka, wódka, pędzona na życie.
Żytnisko, pole, skąd zebrano żyto.
Żyw — p. Żywy; kto ż.= wszyscy, co żyją, wszyscy bez wyjątku.
Żywcem, przysł., ż. wziąć, schwytać = nie umarłego, żyjącego, za życia.
Żywe, żyjąca, zdrowa część ciała: ukłuć do ż-ego = tak, że boli; przen., dotknąć do ż-ego = obrazić boleśnie, dokuczyć.
Żywica, ciało szkliste, kruche, pół przezroczyste, białe, żółte lub brunatne, topiące ś. i palne, wydzielane z pni i gałęzi niektórych drzew.
Żywiciel, człowiek, który żywi kogoś, pracuje na jego utrzymanie.
Żywicowaty, Żywiczasty, podobny do żywicy, wydający żywicę, obfitujący w żywicę.
Żywiczasty — p. Żywicowaty.
Żywiczka, roślina, zwana też szałwią leśną.
Żywiczlin, drzewo afrykańskie szyszkowe z rodziny cyprysowatych, wydzielające żywicę sandarakę.
Żywiczny, zawierający w sobie żywicę; wydzielający żywicę.
Żywić, karmić, dawać jeść, dostarczać żywności, dawać na życie; pozostawiać przy życiu, nie zabijać; powoływać do życia, ożywiać kogo; przen., podniecać, podsycać: drzewo ż-i ogień; ż. nadzieję = spodziewać ś. czego; ż. w sercu gniew, urazę, nienawiść = chować, zachowywać; ż. ś., karmić ś., przekarmiać ś.; ż. ś. czym, utrzymywać ś. z czego; przen., zasilać ś., mieć pomoc z czego, czerpać skąd.
Żywię, mały twór żyjący, istotka żyjąca.
Żywignat — p. Żywokost.
Żywina, Żywizna, istota żyjąca, stworzenie.
Żywioł, według nauki filozofów starożytnych, jeden z czterech zasadniczych składników wszechświata, pierwiastek natury, element: ziemia, woda, powietrze i ogień; wogóle siła przyrody i jej przejaw, zwłaszcza potężny; to, co żywi, karmi, podsyca, zachęca, podnieca, materjał czego: drzewo jest ż-em ognia; istota żywa, twór; to, co komu a. czemu jest właściwe, przyrodzone: być, jak w swoim ż-le = dobrze, swojsko gdzie ś. czuć.
Żywiołek, drobna istota żywa, żywię.
Żywiołowo, przysł., tak, jak żywioł, w sposób właściwy żywiołowi, rozpędnie, niszcząco.
Żywiołowy, odnoszący ś. do żywiołu, należący do żywiołów, będący ich przejawom; taki, jak żywioł, potężny, nieujarzmiony, nieposkromiony: ż-a siła przyrody, namiętności.
Żywiuchny, Żywiutki, Żywiuteńki, zupełnie żywy.
Żywizna, zapas żywności, prowjant.
Żywłoga, rodzaj zwierzokrzewu.
Żywnie, przysł., zupełnie, zgoła, bez wyjątku, bardzo, wielce, niezmiernie, mocno; co mi ś. ż. podoba = wszystko, co mi ś. podoba.
Żywnostka, skromny posiłek, prosty pokarm.
Żywnościowy, dotyczący żywności, dostarczający żywności, zajmujący ś. żywnością, prowjantowaniem.
Żywność, wszystko, co służy do utrzymania życia, co żywi, karmi, strawa, pokarm, pożywienie, jedzenie, jadło, prowjant.
Żywny, pożywny, sytny, posilny, posilający.
Żywo, przysł., żywcem, przy życiu; szybko, żwawo, zwinnie, pośpiesznie; jako ż.! = przysięgam!, słowo daję, prawdziwie; co ż.! = jak najprędzej, jak najszybciej, duchem!
Żywociarski, dotyczący żywociarza a. żywociarstwa.
Żywociarstwo, układanie żywotów, biografji.
Żywociarz, autor życiorysu, biograf, życiopis, żywotopisarz.
Żywocina, żywa istota, żywię, żywina.
Żywojadacz, pożeracz żywych istot.
Żywomyślny, mający żywą myśl.
Żywopłon, Żywoziół, rodzaj rośliny.
Żyworodny, wydający żywe potomstwo.
Żyworód, ryba koścista, skrzelowata, gardłopłetwa.
Żywosrebrzyć (się), przemieniać (ś.) w żywe srebro, powlekać (ś.) żywym srebrem.
Żywość, żwawość, rzeźkość, żywe, czynne usposobienie: ż. umysłu, charakteru, temperamentu; w stylisty ż. stylu = styl, polegający na pobudzaniu wyobraźni i zaciekawianiu czytelnika drogą doboru wyrazów i form gramatycznych, tudzież szyku wyrazów.
Żywot, brzuch, zwłaszcza dolna jego część; wnętrze brzucha, jama brzuszna, trzewia, jelita wraz z żołądkiem; macica niewieścia; życie, pobyt na ziemi, czas pozostawania przy życiu, bieg życia; ż. wieczny, ż. po śmierci = byt pośmiertny duszy, życie nieśmiertelne duszy po śmierci ciała; sposób życia, stan życia, powołanie, zajęcie, fach: ż. żołnierski, zakonny, świecki i t. p.; biografja, życiorys, opis życia, zwłaszcza jakiego świętego.
Żywotlin, rodzaj rośliny.
Żywotliwy, zdolny do życia.
Żywotni — p. Żywotny.
Żywotność, władza żywotna, siła życia, zdolność do życia; ważność, powaga, dostojność czego.
Żywotny, dotyczący żywota, t. j. brzucha, brzuszny; dający życie, ożywiający, życiodajny, potrzebny do życia; mający w sobie siłę życia, zdolny do życia; ważny, poważny, palący: ż-a kwestja; w gram., oznaczający żywą istotę, człowieka a. zwierzę: imię ż-e.
Żywotodajny, dający życie, ożywiający, powołujący do życia.
Żywotopisarski, dotyczący żywotopisarza a. żywotopisarstwa.
Żywotopisarstwo, pisanie biografji, żywotów, hagjografja.
Żywotopisarz, autor żywotów, hagjograf, biograf.
Żywotosprawny — p. Żywotodajny.
Żywotowy, dotyczący żywota; odnoszący ś. do życia.
Żywotworny, Żywotworzący — p. Żywotodajny.
Żywoziół — p. Żywopłon.
Żywy, mający życie, będący przy życiu, obdarzony życiem; taki, jakgdyby żył, podobny do żywego; jasny, nieciemny, jaskrawy: ż. kolor, malować co w ż-ych barwach = opowiadać o czym w sposób barwny, obrazowy; rzeźki, żwawy, pobudliwy, czynny: ż. umysł, charakter; świeży, czerstwy: ż-e kolory na twarzy; widoczny, namacalny, przekonywający, dowodny: ż. dowód, ż-e kłamstwo = bijące w oczy, wierutne; o wodzie: w ruchu będący, nie stojący, wciąż płynący: zdrój ż-ej wody; ognisty: ż-e oczy, ż. wzrok; żarzący ś.: ż-e węgle, ż. ogień; łatwo unoszący ś., porywczy: ż. temperament; ż-e srebro = rtęć, merkurjusz; to istne ż-e srebro = to człowiek bardzo żywego usposobienia, niespokojny, niestateczny; ż. płot = żywopłot; ż. obraz = malownicza grupa osób, przybranych w kostjnmy i wyobrażających jakąś scenę historyczną a. symboliczną: ledwie ż. = na pół umarły; na Boga ż-ego! = zaklinam cię w imię Boga!; jako ż-o! = nigdy!, przenigdy!; żaden ż. człowiek, żaden ż. duch, żadna ż-a dusza, żadna ż-a noga = nikt a nikt; ż. głos = ustne opowiadanie albo wykład; ż. styl = pobudzający wyobraźnię czytelnika lub słuchacza drogą doboru wyrazów i form gramatycznych, tudzież szyku wyrazów; mieć co w ż-ej pamięci = dobrze pamiętać; stał, jak ż. kamień = jak słup, jak skała; w ż-e oczy = wprost, w same oczy: szydzić z kogo w ż-e oczy; kłamać w ż-e oczy = bezczelnie; kradnie w ż-e oczy = z przed oczu; w żaden ż. sposób = żadną miarą, żadnym sposobem, nigdy; ż. kamień, ż-a opoka = rodzima, naturalna; urazić, ranić w ż-e mięso = w bolesne miejsce, w żyjące tkanki ciała; zaklinać ś. w ż. pień, w ż-e kamienie = przysięgać solennie, uroczyście; rzecz., człowiek żywy.
Żyzno, przysł. p. Żyźnie.
Żyzność, własność tego, co jest żywe, płodność, urodzajność.
Żyzny, wydający wiele owoców, płodny, plenny, urodzajny.
Żyźnie, Żyzno, przysł., urodzajnie, obficie.
