Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/N (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | N – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Naaseńczycy, ob. Gnostycyzm.
Naczynia liturgiczne w Kościele katolickim: kielich, patena, puszka do przechowywania Najśw. Sakramentu czyli cyborjum i monstrancja nazywają się naczyniami świętemi i winny być poświęcane. Inne naczynia liturgiczne, jak ampułki, naczyńka do olejów św., kropielnice, chrzcielnice i turybularze, nie wymagają osobnego poświęcenia.
Nagrobki, ob. Zmarłych cześć.
Namaszczenie. 1) Zwyczaj namaszczania ciała, przyjęty szczególnie na Wschodzie, wywołany, tak jak zwyczaj kadzenia, warunkami klimatu, posiada we wszystkich religjach Wschodu znaczenie symboliczne oczyszczenia i przygotowania do walki zapaśniczej. Takim symbolem jest namaszczanie królów i arcykapłanów a nazwa Mesjasz („namaszczony“) oznacza najwyższego kapłana i króla. W tem znaczeniu przeszło namaszczenie do religji chrześcijańskiej, gdzie odgrywa znaczną rolę przy poświęcaniu osób w sakramentach chrztu, bierzmowania, kapłaństwa i ostatniego namaszczenia, oraz rzeczy przy poświęcaniu kościołów, ołtarzy, dzwonów i innych przyborów liturgicznych. 2) Ostatnie olejem św. namaszczenie, jeden z siedmiu sakramentów Kościoła katolickiego. Udziela go chorym, będącym w niebezpieczeństwie śmierci, proboszcz miejscowy lub w razie konieczności i za zezwoleniem (choćby domniemanem) proboszcza lub biskupa, każdy kapłan, wezwany do chorego. Jest „sakramentem żywych“, to znaczy, że przyjmujący go winien być przedtem pojednany z Bogiem przez spowiedź i komunję.
Namiotów święto, ob. Kuczki.
Napoleonici, ob. Rosyjskie sekty.
Narodowa polska cerkiew prawosławna. Część wyznawców „Polskiego narodowego kościoła“ (ob. Hodurowcy) pod przewodnictwem swego duchownego z Dąbrowy Górniczej, Andrzeja Huszny, byłego proboszcza katolickiego w Mstyczowie, zerwała w r. 1926 z „Kościołem narodowym“, połączyła się z Cerkwią prawosławną w Polsce (ob. Grecko-wschodni Kościół. 16) i zawarła z nią na podstawie obopólnych ustępstw „unję“, stwierdzoną przez uchwałę synodu biskupów prawosławnych w Warszawie dnia 1 lipca 1926. Przywódca secesjonistów z „Kościoła narodowego“ został przez prawosławnego metropolitę warszawskiego wyświęcony na protojereja i mianowany „administratorem generalnym Polskiego Narodowego Kościoła Prawosławnego“. Utworzono dwie parafje, w Warszawie i Dąbrowie górniczej. Ilość wyznawców tego wyznania wynosiła w r. 1927: w Dąbrowie górniczej 3000, w Łodzi 100, w Poznańskiem 90, w Warszawie 50 dusz. W r. 1928 nastąpiła w łonie tego wyznania secesja ze strony duchownego Zacharjasiewicza, który wraz ze swymi zwolennikami zerwał z protojerejem Huszną i rozpoczął starania o utworzenie samodzielnej parafji „Kościoła narodowego“ w Warszawie.
Narodowy Kościół czeski, sekta, ob. Czechosłowacja.
Narodowy kościół polski, sekta, ob. Hodurowcy.
Narodowy kościół włoski, sekta, ob. Chiesa evangelica italiana.
Naśladowanie Chrystusa, ob. Tomasz à Kempis.
Natchnienie pisarzy Pisma św. (łać. inspiratio, grec. theopneustia), nadprzyrodzone działanie Boga na piszącego, zawierające pobudkę do pisania, oświecenia myśli i sądu oraz opiekę nad piszącym, aby w niczem nie pobłądził i napisał to wszystko i tylko to, co Bóg chce. Jest dogmatem Kościoła katolickiego, że księgi kanoniczne Pisma św. zostały napisane pod bezpośredniem natchnieniem Ducha św. a przeto Bóg jest ich twórcą. Tak orzekły sobory: florencki (1441 r.), trydencki (1546 r.) i watykański (1870 r.). W najnowszych czasach Pius X zaznaczył to samo stanowisko wobec modernistów francuskich i na tym dogmacie opierają się też orzeczenia ustanowionej przez Leona XIII komisji biblijnej.
Nauki chrześcijańskiej bractwo, ob. Doktrynarjanie.
Nawiedzenia Najśw. Marji P. zakon, ob. Wizytki.
Nawiedzenie Najśw. Marji Panny, Według ewangelji św. Łukasza (1, 3956) Najśw. Marja Panna po Zwiastowaniu udała się do swej krewnej Elżbiety, żony kapłana Zacharjasza i matki św. Jana Chrzciciela, i bawiła u niej trzy miesiące, prawdopodobnie aż do narodzin św. Jana. Na powitanie św. Elżbiety, która rozpoznała w Niej przyszłą matkę Zbawiciela, odpowiedziała Najśw. Marja Panna hymnem, zaczynającym się od słów: Wielbij, duszo moja, Pana (ob. Magnifikat). Święto Nawiedzenia, ustanowione przez papieża Bonifacego IX w r. 1389, obchodzi Kościół katolicki dnia 2 lipca.
Nawiedzenie progów apostolskich, ob. Limina Apostolorum.
Nazarejczycy: 1) ludzie, związani ślubem nazireatu (ob. Nazirejczycy), 2) nazwa chrześcijan, nawróconych z żydów, nadawana przez Rzymian i Greków Chrystusowi i wszystkim chrześcijanom.
Nazareńczycy: 1) sekta pietystyczna w Wittembergu, założona przez Jakóba Wirza (1778 — 1858), tkacza jedwabiu z Bazylei, licząca w połowie XIX w. około 500 członków, obecnie prawie wygasła. 2) sekta nowochrzczeńców, istniejąca na Węgrzech od r. 1845, przeniesiona tam ze Szwajcarji przez braci Hemsey i rozpowszechniana przez Stefana Kalmara (zm. 1863). Liczy około 15000 zwolenników, należących przeważnie do sfer rękodzielniczych. Nazareńczycy, podobnie jak baptyści, odmawiają składania przysięgi i pełnienia służby wojskowej. 3) Mylna nazwa nazirejczyków (ob.).
Nazaret, miasto w Galilei, w którem Najśw. Marja Panna otrzymała Zwiastowanie, że będzie matką Zbawiciela, i w którem Chrystus spędził lata dziecinne i młodzieńcze aż do rozpoczęcia zawodu publicznego. Obecnie Nazaret (En-Nasira) jest miasteczkiem, liczącem przeszło 12.000 mieszkańców, w tem przeszło 10.000 chrześcijan, i mieści kościół Zwiastowania, obsługiwany przez franciszkanów.
Nazaretanki, polskie zgromadzenie zakonne, założone w Rzymie w r. 1875, zatwierdzone ostatecznie przez Stolicę Apostolską w r. 1909. Posiadają dom macierzysty w Rzymie, nowicjat w Albano, liczne domy w Polsce (Kraków, Wadowice, Lwów, Częstochowa, Warszawa i in.) oraz w Wiedniu, w Londynie, pod Paryżem i 18 domów w Ameryce Północnej. Trudnią się wychowaniem dziewcząt, opieką nad sierotami i ubogimi, prowadzą szpitale, przytułki i polskie szkoły parafjalne zagranicą.
Nazirejczycy (mylnie nazarejczycy) z hebr. nasir — poświęcony, postaci w Starym Testamencie, jak Samson, Samuel, Absalon, związane ślubem, który zobowiązywał do powstrzymywania się od wina, zabraniał dotykania zwłok i strzyżenia włosów, które uważano za źródło siły, pochodzącej od Boga. Przepisy nazireatu znajdują się w mojżeszowej „Księdze liczb“ (Numeri. VI. 1 — 21) i są podobne do norm, których trzymała się sekta rechabitów. Nazirejczycy nie stanowili jednak żadnego stowarzyszenia (sekty) ani kasty, lecz mogli należeć do wszystkich sfer społecznych. Do nazirejczyków należał także św. Jan Chrzciciel (Łuk. I. 14 — 15) i św. Paweł.
Nebo, 1) bóstwo Babilończyków, u Asyryjczyków Nabu, wymieniane obok najwyższego bóstwa Marduk (Bel) jako jedna z głównych postaci panteonu babilońskiego w okresie chaldejskim. 2) W związku z nazwą bóstwa stoi nazwa góry Nebo, we wschodniej Jordanji na wschód od Morza Martwego, z której Mojżesz oglądał Ziemię obiecaną i gdzie umarł, oraz dwóch miast Nebo (Nobe), wspomnianych w Pentateuchu (Deuteronomium XXXII. 49).
Nekromancja, w starożytności wróżenie przyszłości przez wywoływanie dusz zmarłych. W XI księdze Odysei Homera, zwanej nekromanteja lub nekyja, wywołuje Odyseus z podziemia przez złożenie krwawej ofiary dusze zmarłych a szczególnie ducha Tejrezjasza, który mu przepowiada przyszłość. W wielu okolicach starożytnej Grecji były wyrocznie, zwane nekromanteja, gdzie rzekomo wywoływano dusze zmarłych w celu wróżenia przyszłości. W Tesalji, gdzie nekromancja głównie się krzewiła, trudnili się nią szczególnie kapłani, zwani psychagogami, czyli przewodnikami dusz. Te praktyki, zwane także psychomanteją, doprowadzały w Grecji i w Italji, zwłaszcza w Rzymie, do wielu nadużyć. Nowożytną formą nekromancji jest w niektórych swych praktykach spirytyzm (ob.).
Neofici (z greck. neophytoi — nowe latorośle), nowoochrzczeni. Na starochrześcijańskich napisach grobowych tytuł neofity był zaszczytny, gdyż oznaczał, że zmarły przez chrzest otrzymał odpuszczenie grzechów i w stanie bezgrzesznym umarł.
Neoplatonizm, ob. Nowoplatonizm.
Nepotyzm, system protekcyjny, nadmierne faworyzowanie członków rodziny. Nepotyzm papieski, polegający na nadawaniu krewnym papieża najwyższych godności i urzędów kościelnych, był bardzo częsty u papieży XIV i XV wieku, jak Kalikst III (Borgia), Pius II (Piccolomini), Sykstus IV (Rovere), Aleksander VI (Borgia), Klemens VII (Medici), Paweł III (Farnese) i Paweł IV (Caraffa), którzy nadawali swym krewnym najwyższe godności kościelne, oddawali im w lenno dobra kościelne a nawet tworzyli dla nich osobne księstwa. Reakcję przeciwko nepotyzmowi rozpoczęli sami papieże a mianowicie Pius V w r. 1567 bullą „Admonet nos“, w której zakazał oddawania nepotom w lenno dóbr państwa kościelnego a Innocenty XII bullą „Romanum decet Pontificem“ z r. 1692 zadał stanowczy cios nepotyzmowi, zakazując nadawać krewniakom majątki i urzędy kościelne. Zjawisko nepotyzmu, ujemne w dziejach papiestwa, tłumaczy się historycznie stosunkami politycznemi ówczesnych Włoch i Europy zachodniej, które zmuszały papieży staczać ciężkie walki z ówczesną arystokracją rzymską i książętami panującymi i szukać oparcia w tych walkach o potęgę własnej rodziny.
Neptun, ob. Rzymska religja.
Nestorjanizm. Mnich antjocheński Nestorjusz, zostawszy w r. 428 biskupem w Konstantynopolu, począł głosić naukę szkoły antjocheńskiej (Diodora z Antjochji i Teodora z Mopsuestji) o dwoistości osób w Chrystusie i bronić herezji Anastazjusza, odmawiającego Najśw. Marji Pannie godności Bogarodzicy. Nie uznawał w Chrystusie zjednoczenia dwóch natur, boskiej i ludzkiej, w jednej osobie, nie uznawał, ażeby Chrystus był Bogiem, lecz sądził, że Słowo zamieszkało w Chrystusie tak, jak Bóg mieszka w świątyni. Nie uznawał, ażeby Najśw. Marja Panna była matką Boga (Teotokos), lecz twierdził, że była matką Chrystusa (Christotokos). W przeciwieństwie do dogmatu katolickiego, według którego zbawienie przez Mękę krzyża jest dziełem bożem o wartości nieskończonej, dla Nestorjusza było ono tylko dziełem ludzkiem o wartości ograniczonej, w którem Bóg brał udział tylko przez natchnienie i podporę. Przeciwko tej nauce wystąpił biskup aleksandryjski Cyryl, a gdy Nestorjusz znalazł poparcie u cesarza Teodozjusza, odwołał się do papieża o rozstrzygnięcie sporu. Papież Celestyn I (422 — 432), potępił na synodzie w Rzymie (430 r.) naukę Nestorjusza i kazał ją odwołać. Nestorjusz oparł się na protekcji cesarskiej i dalej szerzył swoją naukę. Pod wpływem sporu między nim a Cyrylem aleksandryjskim przyszło do zwołania soboru powszechnego w Efezie (431 r.), który potępił herezję Nestorjusza i wypowiedział zdanie, że „Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem“ oraz uznał Najśw. Marję Pannę jako Bogarodzicielkę. Nestorjusz, usunięty z patrjarchatu w Konstantynopolu i skazany na wygnanie, umarł w Egipcie w r. 440. Zwolennicy jego nauki szerzyli ją w Persji i w Indjach, gdzie nazywali się chrześcijanami chaldejskimi lub chrześcijanami św. Tomasza. W Persji utworzyli osobny kościół z patrjarchą na czele. Rozpowszechniali swoją naukę w Mongolji i w Chinach, gdzie utworzyli pierwsze gminy chrześcijańskie. Zczasem podupadli duchowo i zamknięci w górach Kurdystanu stracili możność rozwoju. Istnieją dotychczas, licząc wśród Kurdów około 150.000 wyznawców, i posiadają hierarchję, która składa się z patrjarchy, noszącego tytuł Mar-Szamun i rezydującego w Kodczanes (Kochanes), z dwóch arcybiskupów i ośmiu biskupów.
Próby nawrócenia nestorjanów na łono Kościoła katolickiego zaczynają się w XIII w„ kiedy patrjarcha nestorjański Ibal II przyjął katolicyzm. Jego następcy jednak wrócili do herezji nestorjańskiej i zaproszeni na sobór do Florencji w r. 1439 nie przybyli. Po przeniesieniu soboru florenckiego do Rzymu w r. 1445 przybył tam metropolita nestorjański Tymoteusz z Tarsu i zaprzysiągł unję, którą zatwierdził synod nestorjański w Mosulu. Następni patrjarchowie w Mosulu nie dotrzymali unji, mimo że kilku z nich w ciągu XVII wieku było katolikami. Symeon, patrjarcha Kurdystanu, zaprzysięgał w r. 1770 nową unję z Rzymem, która jednak trwała krótko. Wreszcie w r. 1841 został biskup nestorjański Bar Józef przez papieża prekonizowany jako Józef V „patrjarcha babiloński Chaldejczyków“. Od tego czasu istnieje kościół nestorjańsko unicki, zwany chaldejskim, podlegający Propagandzie a częściowo delegatowi apostolskiemu w Persji. W r. 1826 liczono chaldejskich chrześcijan 120.000, liczba ta jednak zmalała w ciągu XIX w. do 30.000 wskutek wojen, chorób, głodów i okrucieństw Kurdów.
Nicejskie wyznanie wiary, ob. Symbole wiary.
Nicejskie sobory powszechne. W Nicei, mieście w Bitynji, w Azji Mniejszej odbyły się dwa sobory powszechne czyli ekumeniczne a mianowicie:
1) Pierwszy sobór powszechny w r. 325, zwołany przez cesarza Konstantyna W. w porozumieniu z papieżem Sylwestrem I, potępił herezję arjanów i schizmę Melecjusza. Na tym soborze ułożono symbol wiary, zwany Credo Soboru Nicejskiego (ob. Symbole wiary).
2) Siódmy sobór powszechny, rozpoczęty w r. 786 w Konstantynopolu, za zgodę, papieża Hadrjana I odbył się w r. 787 jako drugi sobór nicejski. Potępił obrazoburców i wydał 22 kanony w sprawach dyscyplinarnych, liturgicznych i hierarchicznych.
Nicz Jan, ob. Leopolita.
Niebo, symbol nieskończoności i doskonałego dobra i szczęścia w przeciwstawieniu do ziemi, jako sfery skończoności i dziedziny cierpienia i grzechu, pojawia się niemal we wszystkich religjach świata. Dogmat katolicki, sformułowany na soborze florenckim w r. 1439, głosi, że dusze sprawiedliwych, niesplamione grzechem lub z grzechów oczyszczone, wchodzę, po śmierci cielesnej do nieba, gdzie oględają Boga. Niebo to nie oznacza miejsca w znaczeniu fizycznem, lecz wyraża rzeczywistość bytu istot stworzonych (skończonych) w życiu wiecznem (nieskończonem). Istnienie wiary w niebo od pierwszych czasów chrześcijaństwa stwierdza przedewszystkiem ewangelja, następnie pisarze starochrześcijańscy jak św. Ireneusz i Tertuljan a wreszcie epigrafika i symbolika katakumbowa.
(Moody, Heaven, its inhabitants, ils richcs, London 1894; Boudreaux, The Happiness of Heaven; dhambers, Our life afler death, London 1894; W. A Brown, The Christian Hope, 1911; Meric, L’autrevie, Paris 1880 (tłum. pol. „Życie przyszłe, Warszawa 1885); Bougaud, Le christianime et les temps prèsents, Paris 1884, tom V; X. Marjan Morawski, Świętych Obcowanie, Kraków 1904).
Niekonformiści, ob. Nonkonformiści.
Niemcy. Chrześcijaństwo dostało się do krajów, stanowiących obecne Niemcy, prawdopodobnie za pośrednictwem legjonów rzymskich. Nad Renem i Dunajem istniały już w IV w. gminy chrześcijańskie a w Moguncji, Kolonji i Trewirze pierwsze biskupstwa. Wędrówki ludów, kładąc kres państwu rzymskiemu, wstrzymały też na pewien czas szerzenie się chrześcijaństwa. Do połowy VI w. utrzymywało się pogaństwo zwłaszcza na obszarach czysto germańskich. Chrystjanizacja Sasów nastęąpiła dopiero w VIII w. W tym czasie głosił chrześcijaństwo w Niemczech zakonnik anglo-saski Winfried, nazwany przez papieża Bonifacym, biskup Moguncji, mianowany w r. 732 prymasem Niemiec.
Stosunkiem średniowiecznych Niemiec do papiestwa wstrzęsała walka o inwestyturę (ob.), zakończona w r. 1122 konkordatem wormackim. W wojnach krzyżowych brały Niemcy udział bardzo niewielki, o ile te wyprawy stały w związku z imperjalistycznemi planami Hohenstaufów. Popularnemi jak we Francji nie były nigdy. W XIII w. nastąpił w Niemczech silny wzrost religijności pod wpływem kazań zakonów jałmużniczych, franciszkanów i dominikanów. Na ten czas przypada również rozkwit mistyki niemieckiej (ob. Eckhart, Suzo, Henryk z Nordlingen).
Powstała w Niemczech w XVI w. reformacja protestancka miała tyleż przyczyn politycznych i socjalnych, co religijnych. Były niemi: osłabienie powagi papiestwa, humanizm i upadek scholastyki średniowiecznej, z drugiej strony zaś zdzierstwa książąt niemieckich, wywołujące wojny chłopskie, zeświecczenie biskupów niemieckich, przeważnie władców udzielnych, trwoniących dobra kościelne i trudniących się więcej wojnę i politykę, niż powołaniem duchownem, wreszcie kler niższy, żyjący w niedostatku, częstokroć w stanie upadku moralnego, prawie zawsze w ignorancji. (O rozwoju i skutkach reformacji w Niemczech ob. Protestantyzm i Luter). Niemcy, kolebka protestantyzmu, pozostały jednak w znacznej części katolickie. Katolicka jest Bawarja, kraje nadreńskie, Westfalja i pozostała przy Niemczech część Górnego Śląska. W reszcie krajów niemieckich istnieję mniej lub więcej liczne mniejszości katolickie. Katolicyzm, prześladowany przez Bismarcka w czasie t. zw. Kulturkampfu (ob.), wyszedł z tej walki zwycięsko i zorganizował silną partję polityczną, zwaną centrum. Oprócz dawnej nuncjatury w Monachjum przy rzędzie bawarskim, powstała w r. 1920 nuncjatura w Berlinie. W r. 1924 Stolica Apostolska zawarła konkordat z Bawarją, w r. 1929 z Prusami. Bawarja stanowi pod względem kościelnym dwie prowincje: monachijską, z biskupstwami w Augsburgu, Pasawie i Ratysbonie, oraz bamberską z biskupstwami w Eichstadt, Spirze i Wirchurgu. W Prusach siedzibą metropolity jest Kolonja. Do tej prowincji kościelnej należą biskupstwa w Trewirze, Monasterze i Paderbornie. Oprócz nich istnieją w Prusach diecezje, podlegające bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, a mianowicie: Wrocław, Berlin, Frauenburg (Frombork, Warmja), Hildesheim i Osnabrück (Hanower), oraz wikarjaty apostolskie w Prusach północnych dla Meklemburga (Szweryn i Strelitz) i dla Szlezwiku-Holsztynu. Saksonja, dawniej wikarjat apostolski, stanowi od roku 1921 biskupstwo Miśni z siedzibą biskupa w Bautzen. Prowincja kościelna badeńska z siedzibą w Freiburgu obejmuje diecezje w Fuldzie (Prusy), w Limburgu (Hesja), w Moguncji i Rottenburgu (Wirtemberg).
Ludność Rzeszy Niemieckiej, która według spisu ludności z r. 1926 wynosi 62.410.619 mieszkańców, dzieli się według wyznań na 20.193.300 katolików, 40.014.700 protestantów, 87.000 innych wyznań chrześcijańskich niekatolickich, 564.400 żydów i 1.550.619 zwolenników innych wyznań i bezwyznaniowych. Liczba katolików niemieckich dzieli się na poszczególne państwa Rzeszy w sposób następujący:
| Anhalt | 14.100 |
| Badenja | 1.350.500 |
| Bawarja | 5.163.100 |
| Brunświg | 24.600 |
| Brema | 21.900 |
| Hamburg | 60.000 |
| Hesja | 415.000 |
| Lippe | 7.900 |
| Lubeka | 4.000 |
| Meklemburg Szweryn | 36.400 |
| Meklemburg Strelitz | 5.600 |
| Oldenburg | 123.700 |
| Prusy | 11.941.000 |
| Saksonja | 179.500 |
| Schaumburg Lippe | 620 |
| Turyngja | 45.60 |
| Waldeck | 2.290 |
| Wirtembergja | 796.900 |
| Terytorjum Saary | 555.000 |
Niemieccy katolicy (Deutschkatholiken), sekta, założona w r. 1845 przez wyklętych księży katolickich Jana Czerskiego, wikarego w Pile (Schneidemühl) (1813 — 1893) i Jana Rongego, kapelana w Grotkowie na Śląsku (1813 — 1887). Czerski, suspendowany z powodu złamania celibatu, wystąpił z Kościoła katolickiego i utworzył w Pile gminę „niemieckch katolików“. Ronge zaś w liście otwartym do biskupa trewirskiego Arnoldiego i w całym szeregu broszur wystąpił z gwałtownemi atakami na Kościół i zorganizował taką samą gminę w Wrocławiu. Dar wymowy Rongego zyskiwał mu zwolenników i wkrótce powstały gminy „niemieckich katolików“ w Berlinie, Lipsku i innych miastach niemieckich. W r. 1847 sekta liczyła 249 gmin. Równocześnie jednak z nadzwyczajnym wzrostem sekty przyszło rozdwojenie pomiędzy jej założycielami, Czerskim i Rongem, a wkrótce potem upadek sekty, która w r. 1858 liczyła już tylko około stu gmin. Obecnie istnieje kilka gmin „niemieckich katolików“ w Saksonji, w Offenbach, Frankfurcie, Moguncji i Wiesbadenie, liczących razem około 10.000 członków. Odrzucają oni prymat papieża, cześć świętych, celibat i posty.
Niemolaki (nie modlący się), ob. Rosyjskie sekty.
Nienaruszalność, ob. Przywileje kościołów.
Nieomylność, przymiot Kościoła katolickiego, będący podstawą niezmienności jego nauki, polega na nieomylnem głoszeniu nauki wiary i obyczajów i nieomylnem wierzeniu. Dogmat katolicki uważa nieomylność Kościoła w rzeczach wiary i obyczajów za skutek opieki bożej, nie zaś roztropności ludzkiej lub wiedzy teologicznej i przyznaje ją 1) papieżowi, 2) soborowi powszechnemu czyli ekumenicznemu i 3) ogółowi biskupów katolickich całego świata, którzy stanowią zwykłe i powszechne nauczycielstwo kościelne. Dogmat nieomylności papieskiej ogłosił sobór watykański (1870) w słowach: „Orzekamy, że Biskup Rzymski, kiedy przemawia ex cathedra, na mocy Swej najwyższej apostolskiej powagi i gdy orzeka decydująco (ostatecznie) o nauce, odnoszącej się do wiary i obyczajów, której winien trzymać się cały Kościół, — wówczas, dzięki opiece Bożej, przyrzeczonej Mu w osobie św. Piotra, posiada tę nieomylność, w którą Boski Odkupiciel chciał mieć wyposażony Swój Kościół w rzeczach wiary i obyczajów; dlatego też takie orzeczenia Biskupa Rzymskiego nie mogą ulegać żadnym poprawkom i to z istoty swojej, nie zaś dopiero po przyjęciu ich przez Kościół“.
(Granderath, Geschichte des Vatikanischen Konzils, 1903 — 1903; I. Chapman, The 8 Generał Concils and papai Infallibility, London 1906; Bougaud, Le christianisme et les temps prèsentn. Paris 1901; tłum. pol. p. t. „Kościół“, Warszawa 1907).
Niepokalane Poczęcie Najśw. Marji Panny. Dogmat Kościoła katolickiego, określony w bulli Piusa IX „Ineffabilis Deus“ z dn. 8 grudnia 1854 r. głosi, że „Najśw. Marja Panna zachowaną została wolną od wszelkiej zmazy pierworodnej winy w pierwszej chwili swego poczęcia, a to za szczególną łaską i przywilejem, udzielonym przez Boga dla zasług Jezusa Chrystusa“. Dogmat ten rozwijał się od pierwszych wieków chrześcijaństwa do XII wieku, jako wiara Ojców Kościoła, w czasie od XII do XV w. był roztrząsany naukowo przez teologów, a papieże Sykstus IV, Paweł V, Grzegorz XV i Aleksander VII potępili naukę przeciwną, aż wreszcie Pius IX określił go wyraźnie i bezpośrednio. Święto Niepokalanego Poczęcia było obchodzone w Kościele wschodnim już od VI w., na Zachodzie zaś rozpowszechniło się najpierw w Irlandji w IX w., następnie we Francji, Anglji, Hiszpanji i Niemczech w XII w., w liturgji słowiańskiej zaś w w. XIV. (Ob. Marja, Marjańskie zakony i kongregacje).
Niepokalanki, polskie zgromadzenie zakonne „Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najśw. Marji Panny“, założone w Rzymie w r. 1854, zatwierdzone w r. 1863, posiada zakłady wychowawcze w Jazłowcu, Jarosławiu, Niżniowie, Nowym Sączu i w Szymanowie pod Warszawą.
Nieszpory (z łać. vesperae od hesperus — gwiazda wieczorna), nabożeństwo wieczorne, odprawiane w Kościele katolickim uroczyście w niedziele i w dni poprzedzające święta uroczyste. Składa się z pięciu psalmów, hymnu Magnifikat i innych modlitw.
Nietowcy, ob. Rosyjskie sekty.
Nikolaici, ob. Mikołaici.
Nirwana, ob. Buddyzm.
Nomokanon, księga, będąca podstawą prawną rządów kościelnych w Kościele wschodnim (ob. Grecko-wschodni Kościół). Składa się z dwóch zbiorów, a mianowicie ze zbioru postanowień cywilno-prawnych cesarza Justynjana i systematycznego zbioru uchwał synodalnych w 50 rozdziałach na wzór pandektów. Obydwa zbiory ułożył Jan Scholastyk, patrjarcha carogrodzki (565 — 578), a połączył je w jedno nieznany autor VII w., zestawiając przepisy prawa świeckiego (grec. nomoi) z przepisami kościelnemi (grec. kanones), stąd nazwa nomokanon.
Nonkonformiści, wyznawcy protestantyzmu angielskiego, którzy w przeciwieństwie do konformistów, czyli wyznawców państwowego Kościoła anglikańskiego, nie chcieli zastosować swych wierzeń do t. zw. aktu uniformistycznego z 19 maja 1662 r. i wskutek tego od czasu wstąpienia na tron angielski Karola II wyłączeni od wszelkich urzędów i z korporacyj publicznych, doznawali dotkliwych prześladowań narówni z katolikami. Nazwy nonkonformistów używa się także w tem samem znaczeniu, co „dissenters“ (ob.), nazwy późniejszej, powstałej w r. 1658, na o znaczenie wszystkich protestantów angielskich, nie łączących się z oficjalnym kościołem anglikańsko-episkopalnym. Należą do nich purytanie, kongregacjonaliści, prezbiterjanie, baptyści, unitarjusze, kwakrzy, irwingjanie i t. p.
Norbertanie, jeden z najwybitniejszych zakonów średniowiecza, założony przez św. Norberta (1082 — 1134), który w Prémontré koło Laon we Francji, założył w r. 1120 pierwszy klasztor kanoników regularnych obostrzonej reguły św. Augustyna, zwanych premonstratami. Zakon ten rozszerzył się wkrótce z Francji po całej Europie, poświęcając się pracy duszpasterskiej i misyjnej. Głównem polem działania zakonu była zachodnia słowiańszczyzna, Pomorze i Prusy; między innemi w Magdeburgu, stolicy arcybiskupiej św. Norberta, powstał wielki klasztor norbertanów. Zakon dzieli się na szereg prowincyj, zwanych cyrkarjami, których do upadku zakonu w XVIII w. było 28. Każda cyrkarja obejmowała kilka klasztorów, na czele których stali proboszczowie (prepozyci). Generalnym przełożonym był opat z Premontre, a pomocnikami jego opaci z Floreff (w Belgji), z Laon i Cuissy. Od XIII w. zaczęło się wkradać zeświecczenie i rozluźnienie dyscypliny zakonnej i tak jak w innych zakonach w tym czasie powstało rozdwojenie pomiędzy stosującymi surowszą, lub łagodniejszą regułę zakonną. Ciężkie ciosy zadała zakonowi t. zw. reformacja z XVI w., następnie reformy Józefa II w Austrji, rewolucja francuska, a wreszcie sekularyzacja zakonów w Niemczech. Od połowy XIX w. rozpoczął się nowy okres żywotności zakonu. Z początkiem bieżącego stulecia liczył on pięć prowincyj: austrjacką (czeską), węgierską, brabancką, francuską i prowancką. W Polsce posiadali norbertanie 14 klasztorów, założonych pierwotnie jako podwójne klasztory, męskie i żeńskie (ob. Norbertanki). Takiem było opactwo św. Wawrzyńca pod Kaliszem, klasztor pod Brzeskiem (woj. krakowskie), przeniesiony później do Hebdowa, klasztory w Strzelnie, Witowie, Busku, Krzyżanowicach, Rybniku, Żukowie, Imbramowicach, Łęczycy i Czerwińsku. Ostatnim z męskich klasztorów norbertanów w Polsce był klasztor w Nowym Sączu, zniesiony w r. 1787. Obecnie największe opactwa norbertanów istnieją w Czechosłowacji (Strahow w Pradze i Tepl), w Austrji (Geras, Schlagl i Wilten), oraz opactwa w Belgji, Holandji i na Węgrzech, podczas gdy francuskie klasztory uległy zniesieniu. Norbertanie utrzymują misje w Danji, Anglji, Kanadzie, Brazylji, na Madagaskarze i w belgijskiem Kongo. Trudnią się duszpasterstwem i szkolnictwem.
Norbertanki, czyli „drugi zakon św. Norberta“, założony przez niego i przez błogosławioną Ricovere de Clastre z początkiem XII w. Pierwotnie obok klasztorów zakonników św. Norberta (ob. Norbertanie) powstawały klasztory żeńskie. Z końcem XIII w. dokonano rozłączenia. Klasztorów żeńskich było w XIV w. około 400, obecnie jest ich 8. W Polsce również zakładano w XII w. klasztory norbertanek obok klasztorów męskich. Wkrótce jednak przenoszono klasztory żeńskie do innej miejscowości, (jak np. z opactwa św. Wawrzyńca pod Kaliszem do Strzelna), lub też klasztor męski zanikał, a zostawał tylko żeński, jak np. klasztor pod Krakowem. Klasztory norbertanek w byłym zaborze rosyjskim i pruskim uległy kasacie. Został tylko klasztor norbertanek w Krakowie „na Zwierzyńcu“ nad Wisłą, założony w r. 1162 przez Jaksę z Miechowa.
Norwegja, statystyka wyznań, ob. Europa.
Nowa Jerozolima, ob. Swedenborg Emmanuel.
Nowacjanizm, sekta i schizma, powstała wskutek wyboru kapłana rzymskiego Nowacjana w r. 251 na antypapieża przeciwko papieżowi Komeljuszowi I (251 — 253). Nowacjan i jego zwolennicy poróżnili się z Kościołem przez zapatrywanie, że Kościół nie może cierpieć w swojem łonie grzeszników, nie ma prawa przyjmować zpowrotem do Kościoła odstępców (ob. Lapsi) i udzielać im rozgrzeszenia, choćby nawet odbyli pokutę, oraz że kapłani, będący w stanie grzechu śmiertelnego, nie mogą ważnie udzielać sakramentów. Nauka Nowacjana, potępiona przez synod rzymski w r. 251 i wiele innych synodów we Włoszech i w Afryce, pozorami gorliwości zjednała sobie zwolenników, którzy, zorganizowawszy się w gminy kościelne, walczyli w IV wieku przeciwko arjanom po stronie Kościoła powszechnego. Cesarze wschodnio-rzymscy, sprzyjający arjanizmowi, prześladowali nowacjanów narówni z Kościołem katolickim. Dopiero w VII wieku wygasła ta sekta w zupełności.
Nowicjat, czas próby wstępujących do zakonu przed złożeniem ślubów zakonnych. W tym czasie zakon ma poznać kandydata co do obyczajów i zdolności oraz kandydat ma poznać życie zakonne, jego obowiązki i prawa. Według obowiązującego prawa kanonicznego warunkiem przyjęcia do nowicjatu jest ukończony 15 rok życia, a czas trwania nowicjatu wynosi cały rok bez przerwy spędzony w domu nowicjatu. Wyznaczony przez konstytucje niektórych zakonów czas nowicjatu, dłuższy niż rok, nie jest warunkiem ważności profesji. Oprócz małoletnich niżej lat 15 nie wolno także przyjmować kandydatów, wstępujących do zakonu bez własnej woli, lecz pod wpływem przymusu, bojaźni lub podstępu, a wywieranie przymusu w tym kierunku jest przez kodeks kanoniczny zagrożone ekskomuniką. Według konkordatu polskiego z r. 1925 nowicjusze, którzy wstąpili do nowicjatu przed wypowiedzeniem wojny, są narówni z zakonnikami uwolnieni od służby wojskowej z wyjątkiem pospolitego ruszenia.
Nowobramanizm, ob. Hinduizm.
Nowochłyści, ob. Rosyjskie sekty.
Nowochrzczeńcy, ob. Anabaptyści.
Nowoplatonizm (neoplatonizm), ostatnia z wielkich szkół filozofji greckiej. Powstała ze stopienia nauki Platona, Arystotelesa i stoików z syryjsko-żydowskiemi wpływami Wschodu. Ojczyzną nowoplatonizmu jest Aleksandrja, środowisko intelektualnego świata starożytnego, a twórcą jego Ammonius Saccas (zm. w r. 242) i jego uczeń Plotyn (205 — 270), Grek, pochodzący z Egiptu. Jego naukę głosili Porfirjus (233 — 304) i Syryjczyk Jamblich (zm. w r. 337). Wszyscy ci neoplatonicy byli przeciwnikami chrześcijaństwa a cesarz Juljan Apostata, walcząc z niem, opierał się na nauce Jamblicha. W ciągu IV wieku myślenie nowoplatońskie poczęło przechodzić do filozofji chrześcijańskiej a niektórzy pisarze kościelni, jak np. Dionizy Areopagita, wybierali zeń szczytne myśli i oczyszczali je z błędów.
Przewodniemi myślami nowoplatonizmu są: religijna tęsknota, platońskie przeciwstawienie właściwego bytu świata ducha materjalnemu światu złudy, oraz idea emanacji czyli powstawania z bóstwa istot pośrednich między niem a światem. Nowoplatonizm uważają za próbę upadającego poganizmu przeciwstawienia zwycięskiemu chrześcijaństwu zdobyczy klasycznej filozofji greckiej, ujętych w system religijno-mistyczny.
Nowoskopcy, ob. Rosyjskie sekty.
Nuncjusze, ob. Legaci papiescy.
