Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/O (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | D – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Obcowanie świętych (communio sanctorum), dogmat Kościoła katolickiego, zawarty w symbolu wiary (Credo), określający moralną jedność i solidarność wiernych członków Kościoła, żywych i umarłych, stanowiących jeden mistyczny organizm (Kościół wojujący, cierpiący i triumfujący), którego członkowie wspomagają się nawzajem (ob. Kościół).
Obedjencja kanoniczna, ob. Posłuszeństwo kanoniczne.
Obedjencja zakonna, posłuszeństwo zakonne, ob. Zakony.
Oberammergau, ob. Pasyjne widowiska.
Objawienie. We wszystkich religjach, które dotychczas zostały poznane i zbadane, istnieją wierzenia w łączność człowieka z pierwiastkiem nadnaturalnym, wpływającym na umysł ludzki w kierunku poznania Boga. We wszystkich tych wierzeniach uderzająca jest zgodność poglądu, że religja czerpie swe zasady z objawienia, przez które bóstwo udzielało się ludzkości. Tak np. w religjach, zwanych klasycznemi, spotykamy się z wierzeniem, że świadomość o potrzebie kultu i o istnieniu bóstwa objawili sami bogowie.
Wiary w objawienie nie obalają najnowsze badania religioznawcze a chodzi tylko o to, aby zbadać charakter objawienia, to jest odnaleźć jego czystą formę przez odłączenie od niej tego, co przez ludzi zostało dodane. Wyniki badań stwierdzają bowiem, że wiadomość o objawieniu dochodziła do wszystkich ludów, nie wszystkie ludy jednak umiały je przechować w czystej i nieskażonej formie. Powiązane z mitami i legendami, traciło ono pierwotny charakter nadnaturalny i przybierało w niektórych religjach formy tak poziome, że trudno odszukać związek pomiędzy temi religjami a wiarą w istnienie Boga. Do tych wyników dochodzi w ostatniem trzydziestoleciu porównawcza historja religji, w szczególności drogą porównania religji chrześcijańskiej z innemi religjami.
(Por. Cyril Charles Martindale; The Bearing of the Comparativ Study of Religions, Oxford, 1907. A. Le Roy: La Religion des Primitifs, w tłumaczeniu polskiem: Religja ludów pierwotnych, Warszawa, 1912).
Objawienie boże, ob. Religja.
Objawienie św. Jana, ob. Apokalipsa.
Oblaci (łać. oblati — ofiarowani): 1) Dzieci, ofiarowane w klasztorach przez rodziców na służbę bożą, zwyczaj starożytny, praktykowany na Wschodzie w zakonach reguły św. Bazylego a na Zachodzie w zakonach reguły św. Benedykta. Na Wschodzie nie istniał przymus dla dzieci do pozostania w klasztorze, lecz każdy z oblatów mógł, doszedłszy do wieku lat około 15, zatwierdzić i ponowić ślub rodziców, lub wystąpić z klasztoru. Natomiast reguła św. Benedykta, pod wpływem prawa rzymskiego i właściwego mu pojęcia o wszechwładzy ojcowskiej, wprowadziła przymus pozostania w klasztorze dla dzieci, ofiarowanych przez rodziców. Instytucja ta dochowała się do XIII w., chociaż już w XI w. zniosły ją niektóre klasztory benedyktyńskie (w Clugny i w Hirschau) a nowopowstające w tym czasie zakony, jak karmelici, norbertanie, kartuzi, cystersi i wszystkie zakony żebrzące, nie znają jej wcale. Św. Tomasz z Akwinu uzasadnił teoretycznie warunek wolnej woli przy wstępowaniu do zakonu, a prawo kanoniczne za Grzegorza IX (1226 — 1241) uznało ofiarowanie dzieci do klasztoru przez rodziców za nie obowiązujące dzieci oraz określiło wiek lat 15 jako warunek przyjęcia do nowicjatu, a na zmuszających do wstąpienia do zakonu nałożyło kary kościelne (ob. Nowicjat).
2) Dorośli, którzy, nie wstępując do zakonu, poświęcają się życiu zakonnemu. Są to albo „oblaci klasztorni“ (regularni), w niektórych klasztorach zwani braćmi laikami lub konwersami (ob.), albo też „oblaci świeccy“, osoby, nie należące do familji klasztornej jak laicy, nie noszące habitów, żyjące poza klasztorem, nawet w związkach małżeńskich a składające zamiast ślubów zakonnych przyrzeczenie, że będą w miarę możności stosować sposób życia do reguły zakonnej. Tę formę życia półzakonnego, wygasłą z końcem XVIII w., wskrzesili w r. 1871 benedyktyni w Monte Cassino a następnie i inne klasztory benedyktyńskie, które uzyskały w latach 1888 — 1891 zatwierdzenie papieskie dla stowarzyszeń pobożnych, zwanych „świeckimi oblatami reguły św. Benedykta“.
3) Samoistne kongregacje zakonne, których członkowie zamiast ślubów uroczystych składają śluby proste (vota simplicia) albo też przyrzeczenie (zaofiarowanie — oblatio). Takich kongregacyj, męskich i żeńskich, jest 20. Kongregacje męskie: a) Oblaci św. Ambrożego czyli medjolańscy, kongregacja, założona w r. 1578 przez św. Karola Boromeusza w Medjolanie, po reorganizacji w r. 1848 zwani oblatami św. Karola, zgromadzenie księży świeckich, zajmujące się duszpasterstwem, kierownictwem seminarjów duchownych, pracami misyjnemi i t. p. b) Polscy oblaci Najśw. Marji Panny, czyli marjanie (ob.). c) Oblaci Niepokalanego Poczęcia N. M. P., bardzo rozpowszechniona i ruchliwa kongregacja, zał. w r. 1816 we Francji, trudniąca się wychowaniem młodzieży, misjami wewnętrznemi i zagranicznemi i opieką nad więźniami. W r. 1911 liczyła 1687 członków w 311 domach, w tem 212 domów misjonarskich w Ameryce Północnej, Azji (Cejlon), Australji i Afryce. d) Oblaci św. Franciszka Salezego w Annecy, zał. w r. 1883 dla celów misyjnych. Pracują w Anglji, w Indjach i w Chinach. e) Oblaci św. Franciszka Salezego z Troyes, zał. 1875, trudnią się wychowaniem i opieką nad młodzieżą robotniczą oraz misjami wśród pogan. Od czasu wydalenia z Francji posiadają dom macierzysty w Rzymie i zakłady wychowawcze we Włoszech, Austrji, Belgji, Anglji, Ameryce i w angielskich kolonjach Afryki południowej (Capland). f) Angielscy oblaci św. Karola, kongregacja, zał. w r. 1857 w Londynie przez kardynała Manninga. Działają, na polu duszpasterstwa w Londynie i w diecezjach Westminster i Southwark. g) Oblaci św. Hilarego, kongregacja kapłanów świeckich, zał. w r. 1850 we Francji w diecezji Poiriers. Pod nazwą Dzieci Marji Niepokalanego Poczęcia (Enfants de Marie Immaculée) czynni są jako misjonarze na Antylach. h) Oblaci Najśw. Marji Panny, kongregacja, zał. w r. 1816 w Piemoncie w celu podniesienia poziomu naukowego wśród kleru i szerzenia dobrych książek. Istnieją w Turynie, Nowarze i Pinerolo. i) Oblaci św. Alfonsa Liguorego, zał. w r. 1839 w Bobbio, prowincji Pawijskiej, pracują na tem samem, co poprzedni, polu. j) Oblaci Zbawiciela, kongregacja amerykańska, poświęcona pracy misyjnej wśród Indjan.
Kongregacje żeńskie: a) Oblatki św. Franciszki Rzymianki, kongregacja pań świeckich, założona przez św. Franciszkę (zm. w r. 1440) w Rzymie (Oblate di Tor de’Specchi). Prowadzą życie wspólne, bez klauzury i bez składania ślubów. Składają przyrzeczenie na ręce swej „prezydentki“ na grobie założycielki. b) Oblatki Siedmiu Boleści N. M. P., zgromadzenie pań, jak poprzednie, założone w Rzymie w r. 1659 przez księżnę Savelli Farnese. c) Oblatki N. M. P. z Viterbo, kongregacja, zał. ok. r. 1620, dla pielęgnowania ubogich chorych, zniesiona przez rząd włoski w r. 1870. d) Oblatki św. Filipa z Neri, filipinki, kongregacja, zał. 1620 w Rzymie, opiekująca się dziewczętami. e) Oblatki Dzieciątka Jezus, kongregacja włoska, zał. 1661. f) Oblatki Opatrzności Boskiej (Oblate Sisters of Providence), kongregacja kobiet murzyńskich w Baltimore, zał. 1818, opiekuje się dziećmi murzyńskiemi, prowadzi szkoły i sierocińce w Stanach Zjednoczonych, na Kubie, Hawannie i t. d. g) Oblatki Bezustannej Adoracji, zał. 1857 przez opata benedyktynów Billigera w Rickenbach w Szwajcarji, trudnią się wychowaniem dziewcząt i posiadają liczne zakłady w Szwajcarji i Ameryce. h) Oblatki Wniebowzięcia N. M. P. (asumpcjonistki), zał. 1867, prowadzą od r. 1883 szkoły, ochronki i szpitale w Bułgarji, Turcji europejskiej i w Azji Mniejszej. i) Oblatki św. Franciszka Salezego z Troyes, zał. przez Marję Chappuis (1773 — 1875), trudnią się wychowaniem i opieką nad młodemi robotnicami. Po wydaleniu z Francji przeniosły dom macierzysty z Troyes do Perudżji i posiadają zakłady w Anglji, Austrji, Grecji i Ekwadorze. j) Oblatki św. Rodziny w Nowym Orleanie, zał. 1842, opiekują się dziećmi murzyńskiemi.
Oblatki, ob. Oblaci.
Oblaty, ofiary wiernych, składane do rozporządzenia Kościoła na cele kościelne i na ubogich. Od czasów apostolskich do XI w. składano na ołtarzu chleb i wino przyniesione w pochodzie ofiarnym i używane następnie przy mszy św. Resztę obracano na utrzymanie kleru i ubogich. Od XI do XVI w. składano w tym celu pieniądze na ołtarzu. Z tych oblat powstały później dziesięciny, prawa stuły (ob. Jura stolae), stypendja mszalne i inne ofiary. Zwyczaj składania ofiar w naturze utrzymał się przy niektórych obrzędach kościelnych, jak np. przy konsekracji biskupa, przy adoracji Krzyża w Wielki Piątek, podczas mszy za nowożeńców i t. p.
Obrazoburcy (ikonoklaści), przeciwnicy czci obrazów i niszczyciele obrazów w czasie od 726 do 842 r. Pierwsi chrześcijanie, pochodzący z żydów, nie używali przy nabożeństwie posągów i innych wyobrażeń osób świętych, bo osoby i zdarzenia, będące przedmiotem ich czci religijnej, były jeszcze zbyt bliskie a po wtóre dla odróżnienia się od pogan, zwłaszcza, że prawo mojżeszowe zakazywało oddawania czci wszelkim wyobrażeniom bóstwa. Cześć obrazów rozwijała się jednak już za czasów pierwszych prześladowań chrześcijan, jak o tem świadczy ikonografja katakumb. Papież Grzegorz Wielki (590 — 604) zganił Serena, biskupa Marsylji, za wyrzucenie z kościoła obrazów i posągów świętych i nazwał je książkami dla nie umiejących czytać. Pod koniec VIII wieku cześć obrazów rozpowszechniła się w całym Kościele. Wkrótce jednak, zwłaszcza na Wschodzie, cześć ta stała się przesadną i poczęła zmieniać się w zabobon. Te nadużycia wywołały reakcję, spowodowaną również wpływami islamu, który zakazywał czci obrazów. W r. 723 kalif Jesyd II wydał edykt, zabraniający chrześcijanom, zamieszkałym w jego państwie, umieszczania obrazów w kościołach. Za jego przykładem poszedł cesarz bizantyński, Leon III Izauryjczyk (716 — 741), który, pod wpływem teologów, pochodzących z Azji Mniejszej, nakazał niszczenie obrazów. Nakaz ten, mający głównie cel polityczny, a mianowicie upokorzenie Kościoła i wzmocnienie władzy cesarskiej, wywołał zaburzenia w całem państwie, zwalczane przez cesarza zapomocą gwałtownych środków. Niszczenie obrazów i posągów przybrało formy barbarzyńskie, gdyż przy tem uległo zagładzie wiele dzieł sztuki i zabytków starożytności a nawet bibljoteka publiczna w Konstantynopolu (oktogon) została spalona, ponieważ pracujący w niej liczeni wzbraniali się niszczyć obrazy. Papieże Grzegorz II i III potępili postępowanie cesarza i zerwali z nim stosunki. Następca Leona III, Konstantyn V Kopronymos, tępił z całem okrucieństwem czcicieli obrazów i przeprowadził w r. 753 uchwałę synodu (koncyljabulum) w Konstantynopolu, rzucającą klątwę na patrjarchę Germana, św. Jana Damasceńskiego i wszystkich obrońców czci obrazów. Prześladowania te trwały jeszcze za panowania następnego cesarza, Leona IV, i ustały dopiero po jego śmierci pod rządami cesarzowej Ireny, zwolenniczki czci obrazów. Za jej staraniem papież Hadrjan II zwołał w r. 787 sobór powszechny do Nicei, który potępił herezję obrazoburstwa i uchwałę koncyljabulum z r. 753, określił dogmatycznie cześć (proskynesis), winną obrazom świętym, odróżniając ją od adoracji (latreia), winnej osobom, które one przedstawiają. Tę samą naukę ogłosił w XVI wieku sobór trydencki (sesja XXV, 3 i 4 grudnia 1563 r.). Na Wschodzie starali się cesarze z pierwszej połowy w. IX wznowić obrazoburstwo, które ostatecznie zniknęło w 842 za rządów cesarzowej Teodory a synod w Konstantynopolu w r. 843 przywrócił uroczyście cześć obrazów. Kościół wschodni obchodzi na tę pamiątkę święto w pierwszą niedzielę Wielkiego Postu.
Obrządek (ryt, z łać. ritus). W łonie Kościoła katolickiego wytworzyły się z przyczyn etnicznych i historycznych ściślejsze koła, społeczności kościelne, których nie dzieliły różnice istotne, dogmatyczne, lecz tylko nieistotne różnice liturgiczne czyli obrządkowe. Powstały one już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa pomiędzy Kościołem wschodnim a zachodnim czyli rzymskim. Gdy różnice te przeszły na pole dogmatyczne, doprowadziły do zerwania jedności, czyli do schizmy Kościoła wschodniego. Gdy zaś w ciągu wieków niektóre społeczności religijne tego Kościoła w drodze unji połączyły się zpowrotem z Kościołem rzymskim, uznając łączącą je z nim jedność dogmatyczną a zatrzymując swe odrębne cechy liturgiczne, powstały obrządki. W ogromnej większości Kościoła katolickiego panuje obrządek łaciński, w którym pozostały tylko drobne różnice liturgiczne, jak ryt ambrozjański w Medjolanie, mozarabski w Hiszpanji i brakareński w Luzytanji. Obrządków wschodnich jest osiem a mianowicie:
a) Obrządek grecki z językiem liturgicznym 1) greckim, do którego należą Grecy — unici i italo-grecy, 2) starosłowiańskim (Rusini i Bułgarzy — katolicy) i 3) rumuńskim (Rumuni katolicy).
b) Obrządek ormiański z językiem liturgicznym armeńskim. Należą do niego armeńczycy-katolicy (ob. Ormianie).
c) Obrządek melchicki z językiem liturgicznym arabskim (ob. Melchici).
d) Obrządek syryjski, do którego należy część jakobitów w Mezopotamji, Syrji i Cylicji, którzy przyjęli unję z Kościołem katolickim (ob. Jakobici).
e) Obrządek chaldejski, do którego należą chaldejczycy w Mezopotamji i Armenji oraz nestorjanie-katolicy w Indjach Wschodnich.
f) Obrządek koptycki i abisyński, do którego należą nieliczni koptowie-unici i katolicy Abiisyńczycy.
g) Obrządek maronicki (ob. Maronici).
h) Obrządek wschodnio-słowiański (ob. Wschodnio-słowiański obrządek).
O przynależności do obrządku rozstrzygają postanowienia kodeksu kanonicznego, a na terenie Małopolski co do stosunków między obrządkiem łacińskim a grecko-rusińskim postanowienia Konkordji, czyli układu z r. 1863, zawartego między biskupami obydwu obrządków (ob. Konkordja).
Podczas gdy wedle kodeksu kanonicznego w razie różnicy obrządków wśród rodziców należy ochrzcić dzieci według obrządku ojca (z wyjątkiem specjalnych postanowień Benedykta XV dla italo-greków), konkordja małopolska postanawia, że dzieci z małżeństw mieszanego obrządku mają być ochrzczone i wychowane według płci, t. j. synowie według obrządku ojca a córki według obrządku matki. Każdy ma pozostać przy swoim obrządku, którego zmiana wymaga osobnego zezwolenia papieskiego. Duchowni, którzy bezprawnie przyjmują do swego obrządku osoby, należące prawnie do innego, podlegają karom kościelnym. Biskupi i proboszczowie nie mają żadnej jurysdykcji nad osobami, przynależnemi do innego obrządku, jeśli im osobno przez papieża nie została poruczona. Taki wyjątek zachodzi według art. XVIII konkordatu polskiego z r. 1925, który postanawia, że „duchowni i wierni wszelkich obrządków, znajdujący się poza swojemi diecezjami, podlegać będą ordynarjuszom miejscowym“. Z tego wynika, że duchowni i wierni obrządku łacińskiego, gdy się znajdują poza swoją diecezją, podlegać będą innemu ordynarjuszowi, ale zawsze obrządku łacińskiego, gdyż diecezje rzymsko-katolickie pokrywają cały obszar państwa polskiego; podczas gdy duchowni i wierni innych obrządków, przebywający poza swoją diecezją, a w szczególności poza diecezjami grecko-rusińskiemi, których obszar rozciąga się na województwo lwowskie, tarnopolskie, stanisławowskie i część krakowskiego, skoro się znajdą poza obszarami tych diecezyj, podlegać będą ordynarjuszom miejscowym obrządku łacińskiego.
Obrzezanie, zwyczaj starożytny, właściwy ludom semickim Wschodu, z wyjątkiem Asyryjczyków i Babilończyków, oraz niektórym szczepom Afryki, Ameryki Południowej i Polinezji. Pierwotne znaczenie tego zwyczaju, mającego wszędzie charakter religijny, jest sporne. Jedni, opierając się na Herodocie, tłumaczą go względami higjeny, inni uważają go za religijną odznakę przynależności szczepowej, inni znów za wkupienie się do związku religijnego przez obrzezanie, jako akt umartwienia, oczyszczający od zmazy grzechowej. U żydów obrzezanie było nakazane w prawodawstwie mojżeszowem (Genesis XVII. 10 — 14), jako znak przymierza między Bogiem a narodem wybranym. Z tego powodu, jak świadczą Dzieje Apostolskie (XV. 1 i i.), pierwsi chrześcijanie, pochodzący z żydów, uważali obrzezanie za obowiązujące również chrześcijan, przeciw czemu musiał wystąpić św. Paweł (list do Rzym, rozdz. IV). Uwolnienie chrześcijan, nawróconych z pogan, od obowiązku obrzezania uchwalił sobór w Jerozolimie pod przewodnictwem św. Piotra (ok. r. 51).
Obrzędy, ob. Rytuał.
Obserwanci, zwolennicy ścisłego przestrzegania reguły zakonnej. Od XV wieku począwszy, powstawały pod tą nazwą odłamy zakonów franciszkanów (bernardyni), karmelitów, kamedułów i wielu innych.
Obszczyje, ob. Rosyjskie sekty.
Oczyszczenie. Wedle prawa mojżeszowego (Lewit. XII. 2 i nast.) niewiasta, która odbyła poród, była uważana za nieczystą i winna była w celu oczyszczenia w 40 dni po urodzeniu dziecka płci męskiej a w 80 dni po urodzeniu dziecka płci żeńskiej złożyć w świątyni na ofiarę baranka albo parę synogarlic (ob. Wywód).
Oczyszczenie Najśw. Marji Panny, święto Kościoła katolickiego, obchodzone 2 lutego, zwane w Polsce świętem M. B. Gromnicznej, mieści w sobie pamiątkę trzech zdarzeń, opisanych w ewangelji św. Łukasza (II. 22 — 38) a mianowicie oczyszczenia Matki Bożej i ofiarowania Pana Jezusa w świątyni wedle prawa mojżeszowego, tudzież powitania Go tam przez starca Symeona i Annę prorokinię.
Odin, bóstwo skandynawskie, ob. Germańska religja.
Odkupienie, podstawowy dogmat wiary chrześcijańskiej, wedle którego Chrystus przez wcielenie i życie na ziemi, przez swą naukę a szczególnie przez mękę i śmierć na krzyżu zbawił upadły rodzaj ludzki i przywrócił mu utracona łaskę Boża. Nauka teologiczna o odkupieniu, która zajmuje się wyjaśnieniem tego dogmatu, nazywa się soterologją.
Odpusty, 1) akt jurysdykcji kościelnej, mocą którego dostępujący odpustu może, po otrzymaniu odpuszczenia winy przez sakrament pokuty, otrzymać także odpuszczenie kary doczesnej (lub czyścowej), którąby ponieść musiał jako zadośćuczynienie sprawiedliwości Boskiej. Władza Kościoła udzielania odpustów polega na „władzy kluczów“ (ob. Klucze św. Piotra), mocą której papież, kardynałowie w swoich kościołach i biskupi w swoich diecezjach dysponują ze skarbu duchownego, powstałego z zasług Chrystusa i świętych pańskich. Tylko papież może dać władzę delegowania innych do udzielania odpustów oraz udzielać odpustów, które można ofiarować za zmarłych. Odpusty dzielą się na zupełne i cząstkowe, to znaczy na takie, mocą których darowują się wszystkie kary doczesne, lub tylko ich część. W ostatnim wypadku wyrażenia „40 dni, 100 dni, 300 dni odpustu“ nie oznaczają długości kary, którąby grzesznik w czyścu miał ponosić, lecz długość pokuty, któraby grzesznik musiał odbywać wedle dawnych przepisów Kościoła (ob. Kanony pokutne). Możność uzyskiwania odpustów przez żyjących na rzecz dusz zmarłych członków Kościoła, cierpiących w czyścu, polega na wierze w Obcowanie świętych (ob.). Naukę o odpustach zwalczały sekty montanistów, nowacjanów, waldensów, wiklefitów i husytów oraz protestantyzm, odmawiający papieżowi i biskupom „władzy kluczów“.
2) Odpustem nazywa się w Polsce także uroczystość kościelna, obchodzona w pewnych kościołach, przedewszystkiem w tych, które są celem pielgrzymek w pewne dni roku, zwykle w dni patronów kościoła.
Odrodzenie w znaczeniu teologicznem, ob. Palingeneza.
Ofiara (słowiańskie obiata), podstawowe pojęcie wszelkiej religji, obok modlitwy główna treść kultu religijnego, jako stosunku między człowiekiem a bóstwem. W historji religij spotyka się różne rodzaje ofiar: ofiary krwawe, z ludzi i zwierząt, całopalne lub zapokojne (dziękczynne, błagalne i przebłagalne) i ofiary bezkrwawe z chlebów, zboża, mąki, wina, oliwy i kadzidła. Miejscem ofiary było albo otwarte pole, zwłaszcza gdy ją składano złym bóstwom, demonom, albo miejsce szczególnie uświęcone, jak szczyty gór, lasy, miejsca nad źródłami, wreszcie świątynie. Składanie ofiar odbywało się na ołtarzu i przez ludzi, szczególnie do tego powołanych, ojców rodzin, naczelników szczepów, królów, następnie przez kapłanów, jako pośredników między człowiekiem a bóstwem (ob. Kapłaństwo). Pojęcie ofiary zawiera następujące cechy: złożenie rzeczy, dla ofiarującego cennej, mającej być zniszczoną, oraz zniszczenie jej przez osobę do tego powołaną w celu uznania zupełnej i najwyższej władzy Boga nad człowiekiem. To pojęcie ofiary znają nawet religje stojące na najniższym stopniu rozwoju i łączą je z zasadniczemi pojęciami religji a mianowicie potrzebą zewnętrznego aktu czci boskiej (ofiara pokłonna), odpłatą i przebłaganiem bóstwa za popełnione winy (ofiara przebłagalna, zadość czyniąca), koniecznością upraszania bóstwa o dary i łaski (ofiara błagalna) i koniecznością podzięki za otrzymane dobro (ofiara dziękczynna). Tak jak rola tych czterech pierwiastków w kształtowaniu się pojęcia ofiary, tak samo związane z rozwojem religji jest wyobrażenie o zachowaniu się bóstwa wobec ofiar. Na najniższym stopniu rozwoju, u ludów pierwotnych i u Greków w okresie homeryckim, bóstwo łaknie ofiary i domaga się jej jak głodny człowiek lub zwierzę; zczasem to pragnienie ofiary ze strony bóstwa przybiera formy doskonalsze i szlachetniejsze (50 psalm Dawida: „Ofiara Bogu wdzięczna jest duch strapiony, serca skruszonego i uniżonego Boże nie wzgardzisz“) a w religji katolickiej polega na wierze w najwyższą, miłość ojcowską. Boga ku ludziom, domagającą, się czci i wzajemnej miłości. Według nauki katolickiej śmierć krzyżowa Chrystusa była krwawą ofiarą, złożoną przez Boga-człowieka za całą ludzkość a msza św. jest nakazanem przez Chrystusa jej powtórzeniem.
Ofiarowanie (łać. offertorium) pierwsza część „mszy wiernych“ (ob. Msza). W pierwszych czasach chrześcijaństwa brali w niej udział wierni, składając na ołtarzu chleby, wino i inne ofiary (ob. oblaty). Obecnie w czasie ofertorjum kapłan odmawia modlitwy, z których dawniejsze są wersetami z psalmów, śpiewanych w czasie, gdy wierni składali ofiary na ołtarzu, a nowsze pochodzą ze średniowiecza (IX — XII wiek).
Ofici, ob. Gnostycyzm.
Oficjał biskupi, członek kurji biskupiej, zastępca biskupa w sprawach sądownictwa kościelnego, wyjąwszy te, które sobie biskup zastrzeże. Jeśli diecezja jest mała lub mało jest spraw do sądzenia, oficjał może być zarazem wikarjuszem generalnym (ob.). Mianuje go biskup i może go dowolnie usunąć. W razie opróżnienia stolicy biskupiej oficjał pozostaje przy swej władzy, wyjąwszy gdy zostanie wybrany na wikarjusza kapitulnego (ob.), w którym to wypadku sam mianuje nowego oficjała.
Ogrojec, ob. Gethsemane.
Ojciec duchowny, spowiednik w klasztorach, w seminarjach i innych zakładach duchownych, kierownik sumień wychowanków zakładu.
Ojcowie biali (Pères blancs), ob. Biali ojcowie.
Ojcowie dobrej śmierci (kamiljanie), zgromadzenie zakonne reguły św. Augustyna, poświęcające się pielęgnowaniu chorych, założone w Rzymie w r. 1582 przez św. Kamila de Lellis (1550 — 1614) przy kościele Madonna dei Miracoli. Prócz zwykłych trzech ślubów zakonnych, składają ślub posługiwania chorym, zwłaszcza w czasie zarazy. Pracują także na polu walki z alkoholizmem. Dzielą się na prowincje: rzymską, piemoncką, lombardzką, wenecką, francuską, niemiecką i hiszpańską. Mają też domy zakonne w Lainz pod Wiedniem i w Tarnowskich Górach na Górnym Śląsku. Byli czynni podczas wszystkich epidemij w XIX wieku w czasie epidemij cholery, tudzież na polach bitew pod Solferino (1859), Custozzą (1866), Mentoną (1867) i pod murami Rzymu (1870). Pielęgnując chorych, zwłaszcza w czasie epidemij, wielu członków zgromadzenia poniosło śmierć.
Żeński odłam zakonu, kamiljanki, zgromadzenie, założone w r. 1890, istnieje we Włoszech, Belgji i Ameryce Południowej.
Ojcowie Kościoła, w pierwszych czterech wiekach chrześcijaństwa nazywano tak wszystkich biskupów, od V wieku zaś wyłącznie biskupów dawniejszych, jako świadków tradycji kościelnej. Obecnie ojcami Kościoła nazywa się tylko tych, którym Kościół nadał ten tytuł i jako ojców Kościoła ogłosił. Ostatnimi ojcami Kościoła w Kościele wschodnim jest św. Jan Damasceński (zm. 754 r.), w Kościele zachodnim zaś św. Izydor Sewilski (zm. 636 r.). Dzieła, pozostawione przez ojców Kościoła, są, jako źródła autentyczne tradycji kościelnej, przedmiotem osobnej nauki, zwanej patrologją. Najwybitniejszymi ojcami Kościoła są: św. Klemens rzymski (zm. 101 r.), św. Cyprjan (zm. 258 r.), św. Atanazy (zm. 373 r.), św. Bazyli (zm. 379 r.), św. Grzegorz z Nazjanzu (zm. 389 r.), św. Ambroży (zm. 397 r.), św. Jan Chryzostom (zm. 407 r.), św. Cyryl Aleksandryjski (zm. 444 r.), św. Hieronim (zm. 419 r.), św. Augustyn (zm. 450 r.), św. Leon I (zm. 461 r.) i św. Grzegorz Wielki (zm. 604 r.).
Ojcowie nauki chrześcijańskiej, kongregacja księży świeckich, założona w r. 1592 we Francji przez Cezara de Bas, poświęcająca się nauczaniu prawd wiary chrześcijańskiej. W r. 1747 połączyła się z podobną kongregacją włoską. We Francji, zniesiona przez rewolucję, istnieje dotychczas w Rzymie.
Ojcze Nasz („Modlitwa Pańska“), modlitwa, której według ewangelji św. Mateusza (VI. 9 — 14) i św. Łukasza (XI. 2 — 4) uczył Chrystus swoich uczniów (ob. Modlitwa).
Okrużnicy i protiwokrużnicy, ob. Rosyjskie sekty.
Oksfordzki ruch (Oxford-Movement), ob. Pusey Edward.
Oktawa, ósmy dzień, w Kościele katolickim tydzień następujący po uroczystem święcie, aż do ósmego dnia po niem.
Oktawę uroczystą święci Kościół po uroczystości Bożego Narodzenia, Trzech Króli, Niedzieli Wielkanocnej, Zielonych Świąt i Bożego Ciała. Oprócz tego są miejscowe święta z oktawami, jak np. św. Stanisława w diecezji krakowskiej, św. Wojciecha w diecezji gnieźnieńskiej i t. p.
Okultyzm, dążność do naukowego zbadania rzeczy tajemnych. Ponieważ jednak poza sferą rzeczy już zbadanych istnieją jeszcze dwie sfery a mianowicie rzeczy takich, które dadzą się zbadać i takich, które leżą poza obrębem doświadczalności (ob. Metafizyka), okultyzm, który się mieni „nauką graniczną“ (ksenologją), może zachować charakter naukowy tylko wtedy, gdy zajmuje się zjawiskami, leżącemi na granicy między sferą rzeczy zbadanych a dających się zbadać, i gdy się posługuje metodą indukcyjną, formułując tezę na podstawie szeregu zbadanych zjawisk. Nie ma zaś tego charakteru wtedy, gdy umieszcza się na granicy dwóch ostatnich sfer, gdy wkracza w zakres rzeczy, usuwających się absolutnie z pod obserwacji i gdy dedukuje rzekomo fakty z pewnej tezy, zgóry powziętej, wymyślonej lub zapożyczonej (najczęściej z braminizmu). Wtedy bowiem z łatwością przeradza się w bezświadomą (lub umyślną) szarlatanerję i staje się czyto z powodu wadliwego urządzenia ludzkich zmysłów i instrumentów, mających je wspomagać, czyto z powodu niedostatecznej wiedzy, zwłaszcza w dziedzinie psychologji, ofiarą mylnych spostrzeżeń, złudzeń zmysłowych, halucynacyj, iluzyj, wizyj na tle chorobliwem, zjawisk rzekomej telepatji i telenergji, psychicznego dualizmu, transcendentalnego wymiaru czasu i przestrzeni i wszelakich pomysłów nowoczesnego gnostycyzmu. W ten sposób okultyzm, mający pośredniczyć między nauką ścisłą a religją i podający się za naukę i religję równocześnie, nie jest ani jedną, ani drugą. W Niemczech powstały zwalczające się nawzajem trzy główne kierunki okultyzmu: przyrodoznawczo-psychologiczny, spirytystyczny i teozoficzno-mistyczny. Dwa ostatnie, wymagające mniej naukowego przygotowania a najwięcej działające na wyobraźnię, znalazły licznych zwolenników także w Polsce.
Oleje św. Namaszczenie oliwą lub balsamem w znaczeniu symbolicznem, znane u żydów i innych narodów Wschodu, przeszło do religji chrześcijańskiej (ob. Namaszczenie). Kościół katolicki używa przy ceremonjach religijnych olejów trojakiego rodzaju:
1) Olej święty czyli olej katechumenów, używany przy udzielaniu sakramentu chrztu (ob.), przy konsekracji kościołów i ołtarzy i przy poświęcaniu wody do chrztu. 2) Olej chorych przy udzielaniu sakramentu ostatniego namaszczenia. 3) Olej, zwany chrysma (po grecku hagion myron), używany przy udzielaniu sakramentu bierzmowania. Święcenie olejów odbywa się w Wielki Czwartek a przechowuje się je w małych naczyniach srebrnych lub cynowych, opatrzonych napisami. W Kościele wschodnim szczególne znaczenie ma olej chrysma (myron), który mogą poświęcać tylko niektórzy przełożeni Kościołów autokefalnych, podczas gdy inne oleje może poświęcać każdy kapłan.
Oliwetanie, benedyktyni z Góry Oliwnej (Congregatio Sanctae Mariae montis Oliveti), zgromadzenie zakonne reguły św. Benedykta, poświęcone nauce, założone z początkiem XIV w. w Monte Oliveto, zatwierdzone w r. 1348. Z końcem XIV w. zgromadzenie to liczyło przeszło 100 klasztorów we Włoszech i we Francji. Obecnie, prócz opactwa w Monte Oliveto, ma opactwa w Settignano pod Florencją, Seregno pod Medjolanem, przy kościele św. Franciszki Rzymianki na Forum Romanum w Rzymie i w Tanzenberg w Karyntji, nadto dwa prioraty i kilka rezydencyj we Włoszech. Gałąź żeńska zakonu, oliwetanki, posiada kilka klasztorów w Anglji, Szwajcarji i Ameryce Północnej.
Oliwna góra, ob. Gethsemane.
Ołtarz, miejsce do składania ofiar, w starożytności pagórek lub wzniesienie zbudowane z kamieni. U Żydów, Greków i Rzymian były ołtarze całopalne lub kadzielne, stosownie do rodzaju ofiar. W Kościele katolickim ołtarz, przy którym odprawia się ofiara mszy św., jest to stół kamienny lub drewniany z płytą kamienną, zawierającą cząstkę relikwji, czyli t. zw. grób ołtarzowy. Musi na nim stać krzyż i przynajmniej dwie świece. Ołtarz może być stały (altare fixum) albo ruchomy, przenośny (portatile). Ołtarzami uprzywilejowanemi są te, przy których tylko w pewne dni i tylko pewnym osobom wolno odprawiać mszę św., albo też ołtarze, mające przywilej papieski, że do każdej mszy, przy nich odprawionej, przywiązany jest odpust zupełny dla dusz cierpiących w czyścu.
Oneida Community (ang.), gmina perfekcjonistów, ob. Perfekcjoniści.
Opaci (łać. abbas, po syro-chaldejsku „ojciec“), 1) przełożeni klasztorni w zakonach benedyktynów, cystersów, trapistów i in. noszą ten tytuł, jeśli klasztor liczy przynajmniej 12 mnichów (w Polsce opactwo cystersów w Szczyrzycu, diec. tarnowska), 2) przełożeni kościołów kolegjackich, w których obowiązuje życie wspólne (prepozyci). Opaci, wyjęci z pod władzy biskupiej (abbates exempti) i zarządzający pewnem terytorjum z władzą biskupią, zwą się „abbates nullius“ t. j. opatami nie należącymi do żadnej diecezji. Opaci zakonni są albo dożywotni albo wybierani na trzy lata, stosownie do reguły zakonu. Wybiera ich ogół zakonników pewnego klasztoru a zatwierdza biskup, opatów zaś, wyjętych z pod władzy biskupiej, papież. Opatom przysługuje prawo używania odznak biskupich, t. j. mitry (infuły), pierścienia i pastorału. W klasztorach żeńskich godności opata odpowiada godność ksieni (abbatissa).
W Polsce istniały bardzo liczne i bogato uposażone opactwa, z których 13 za czasów Augusta III należało do nominacji królewskiej. Po rozbiorach w b. zaborze austrjackim zniósł je Józef II a w b. zaborze pruskim rząd pruski w r. 1830. W b. Królestwie Kongresowem arcybiskup warszawski, Franciszek Malczewski, przedstawił papieżowi, że na uposażenie nowych biskupstw i seminarjów duchownych można użyć tylko dóbr klasztornych, uzyskał zezwolenie papieskie i pismem z 17 kwietnia 1819 zniósł w granicach Królestwa wszystkie opactwa, bogatsze klasztory i kolegjaty, a mianowicie opactwa benedyktyńskie św. Krzyża i w Sieciechowie, cysterskie w Jędrzejowie, Lędzie, Koprzywnicy, Wąchocku i Sulejowie, norbertańskie w Hebdowie i Witowie, kanoników laterańskich w Mstowie i Czerwińsku i wiele innych.
(Por. artykuł p. t. Opaci i opactwa w „Encyklopedii Staropolskiej” Zygmunta Glogera).
Opatrzność Boża. Dogmat wiary Kościoła katolickiego, że Bóg rządzi światem i opatrznością swoją zachowuje stworzenie od zagłady, mieści w sobie wiarę w opiekę Boga nad światem, czyli działalność, różną od działalności twórczej, obejmującą zachowywanie stworzenia i współdziałanie z nim, czyli rząd nad światem. Przeciwnikami tego dogmatu są ateiści, nie uznający istnienia Boga, materialiści, fataliści i deiści, widzący w wszechświecie tylko działanie przypadku lub ślepych sił przyrody, oraz pesymiści, podnoszący przeciwko wierze w opatrzność zarzut istnienia zła na świecie. Stoicy, arystotelicy arabscy i Platon uznawali opatrzność tylko w znaczeniu opieki nad całością rzeczy ludzkich a odrzucali wiarę w opiekę bożą nad poszczególnemi indywiduami i nad drobnemi sprawami ludzkiemi.
Opatrzność bożej kongregacji: 1) Córki Opatrzności Bożej, zgromadzenie, założone w Paryżu w r. 1643. 2) Siostry Op. B. a) w Alzacji, zał. 1783 r., b) w Lotaryngji, zał. 1762 r., c) w Monasterze w Westfalji, zał. 1842 r., d) w Moguncji, zał. 1851, e) w Turynie, zał. 1834, i f) w Udine i Cormons, zał. 1839. 3) Córki Opatrzności, czyli rosminjanki we Włoszech. 4) We Francji powstawały pod wezwaniem Opatrzności Bożej w XVII do XIX w. liczne kongregacje żeńskie, poświęcające się nauce i wychowaniu dziewcząt, prowadzeniu ochronek dla sierot, zakładów dla głuchoniemych i ciemnych, pielęgnowaniu chorych, jak Siostry Op. B. w Evereux, Saumur, Portieux, Ruillé (Soeurs de la Charité de la Providence), które po wydaleniu z Francji w r. 1905 osiedliły się w Kanadzie w Montreal (Sisters of Providence of Charity) i w licznych Stanach Ameryki Północnej, gdzie pracują w szpitalach, przytułkach dla sierot, zakładach dla głuchoniemych i trudnią się nauczaniem ubogich dzieci.
Opętani (energumeni, demoniacy), wspomniani w ewangeljach jako opanowani przez złego ducha (ob. Djabeł), nie byli to wyłącznie chorzy fizycznie (psychopaci, neuropaci, histerycy, manjacy), gdyż opętanie, opisane w ewangeljach, niezawsze jest połączone z chorobą fizyczną a wypędzanie czartów przez Chrystusa stanowi osobną kategorję cudów obok leczenia chorych.
Opłatki. Starodawny zwyczaj polski posyłania i roznoszenia opłatków w okresie świąt Bożego Narodzenia pochodzi od starochrześcijańskich eulogjów (ob. Eulogja, 2), nazwa zaś opłatków od oblaty (ob.). Sposób zdobienia opłatków, w godła i rysunki scen ewangelicznych jest jednym z objawów sztuki ludowej.
Oratorjanie, ob. Filipini.
Oratorjum, ob. Kaplica.
Ordalja (z anglosaskiego ordal — wyrok), sądy boże, zwyczaj pogański, przeniesiony przez Germanów w średniowiecze jako sposób procesowy udowodnienia niewinności lub rozstrzygnięcia sprawy spornej. Polegały na zasadzie prawa staroniemieckiego, które nie zobowiązywało oskarżyciela do przeprowadzenia dowodu winy lecz raczej oskarżonego do udowodnienia niewinności. Ordalja były albo jednostronne, gdy tylko oskarżony miał się im poddać, albo dwustronne, gdy oskarżony i oskarżyciel brali w nich udział. Dwustronną formą ordaljów były pojedynki i los, jednostronną próba ognia (włożenie ręki do ognia), próba wody (gorącej — wyjmowanie pierścienia z kotła z wrzącą wodą lub zimnej — rzucenie związanego do wody), próba krzyża (stanie z rozkrzyżowanemi rękami), próba poświęconego kęsa (połknięcie bez udławienia kęsa chleba), próba krwi (dotykanie zwłok zamordowanego przez podejrzanych o morderstwo, przyczem krwawienie ran miało zdradzić winnego i inne. Wielu papieży potępiało ordalja (Mikołaj I, Stefan V, Aleksander II, Celestyn III, Honorjusz III), zabronił ich papież Grzegorz IX dekretem z r. 1234. Wskutek tego ordalja wyszły z użycia prawnego w wieku XIII, pozostały tylko jako nadużycie w w. XIV i XV, w procesach przeciw czarownicom w w. XVI i XVII a dotychczas w formie pojedynków.
Ordynacja, akt wprowadzenia duchownego w służbę kościelną, w Kościele katolickim święcenia, nadające przyjmującemu je charakter kapłański przez sakrament (ob. Kapłaństwo III). U protestantów akt ten, pozbawiony godności sakramentu, jest tylko urzędowem uznaniem zdatności kandydata i polegał pierwotnie na przedstawieniu go gminie, połączonem z t. zw. introdukcją, t. j. wprowadzeniem w urzędowanie (ob. Introdukcja, 2). Obecnie jest to u luteranów urzędowy akt, który spełnia superintendent na polecenie konsystorza. Mocą tego aktu kandydat zostaje uznany za uzdatnionego do pełnienia obowiązków pastora.
Ordynarjat biskupi, ob. Kurja biskupia.
Ordynariusz, biskup diecezjalny, ob. Biskup.
Orenda, wyraz u Irokezów (Ameryka Półn.), oznaczający siłę tajemniczą, która wywołuje nadzwyczajne i straszne zjawiska przyrody. Siłę tę przypisują Irokezi niektórym duchom i tym wyjątkowym ludziom, którzy ją otrzymali od duchów lub od dusz przodków. To samo pojęcie określają ludy Polinezji wyrazem Manu, a amerykańscy Algonkini wyrazem Manitu. Zwolennicy teorji animistycznej, którzy uważają magję (ob.) za pierwotną religję, stworzyli teorję, jakoby pojęcie orenda było podstawą wszystkich wierzeń religijnych (ob. Animizm).
Orfeusz. Starogrecki mit o Orfeuszu, poecie i muzyku, który śpiewem i grą na lutni czarował ludzi i poskramiał dzikie zwierzęta a po śmierci swej żony Eurydyki zstąpił do Hadesu i tak wzruszył śpiewem władcę podziemia, że mu pozwolił zabrać małżonkę, — przeszedł do symboliki chrześcijańskiej jako symbol ujarzmienia namiętności przez piękno moralne i jako symbol nieśmiertelności. Wyobrażenia Orfeusza na pomnikach starochrześcijańskich w katakumbach mają być nadto śladem podania, że Orfeusz, jako wieszcz, przepowiadał przyjście Chrystusa i ma być wyobrażeniem samego Chrystusa, który zwyciężył śmierć i poskromił nieprawe żądze ludzkie. Niektórzy pisarze kościelni, jak np. Klemens Aleksandryjski (zm. ok. r. 220), sprzeciwiali się przedstawianiu osoby Chrystusa pod postacią Orfeusza, skutkiem czego symbol ten znika, zastąpiony przez wyobrażenie Chrystusa, jako pasterza owiec.
Orfickie misterja, ob. Misterja.
Organista, funkcjonarjusz kościelny, grający na organach, był przez długie wieki po wprowadzeniu chrześcijaństwa także nauczycielem w szkole parafjalnej.
Organy, instrument muzyczny, będący w użyciu kościelnem od starożytności, wprowadzili na Zachodzie Pipini i Karol Wielki, poczem organy rozpowszechniły się w całem chrześcijaństwie z wyjątkiem Kościoła wschodniego, który dotychczas nie używa organów przy liturgji. W początkach t. zw. reformacji zwolennicy Lutra i Kalwina wyrzucali i niszczyli organy kościelne wraz z obrazami i posągami świętych, później jednak luteranizm przyjął je zpowrotem.
Orleańczycy, francuska sekta średniowieczna, pochodząca od dwóch duchownych przy Kościele św. Krzyża w Orleanie, Stefana i Lizojusza w XI w., którzy szerzyli teorje gnostyczno-manichejskie i rozróżniali w Piśmie św. sens dosłowny dla ludzi „zmysłowych“ i sens ukryty dla „wybranych“. Mimo że jeden z nich był spowiednikiem królewskim, król Robert zwołał w r. 1022 do Orleanu synod przeciwko nim i skazał przywódców na śmierć na stosie.
Ormazd (Ahura Mazda), pierwiastek dobra w nauce Zoroastra, stwórca nieba i ziemi, słońca i gwiazd, nieprzyjaciel zła, Arymana, ojciec cnoty i mądrości (ob. Parsyzm).
Ormianie, przybyli do Polski w XIII w., byli przeważnie schizmatykami i wyznawcami nauki monofizytów (ob. Armenja). W połowie XIV w. pojawiają się we Lwowie ormiańscy mnisi katoliccy. Mimo unji z Kościołem katolickim na soborze florenckim (1439) większość Ormian polskich podlegała aż do r. 1666 patrjarsze armeńskiemu w Eczmiadzynie i trzem biskupom dyzunickim ormiańskim we Lwowie, Kamieńcu i Łucku. Do unji przystąpił w r. 1630 ormiański arcybiskup lwowski Mikołaj Torosowicz (1604 — 1681) ze względów osobistych. Dopiero w drugiej połowie XVII w. unja poczęła się krzewić i utwierdzać pośród Ormian polskich, dzięki pracy misjonarskiej księży teatynów, Klemensa Galana i Alojzego Pidona, którzy w r. 1664 przybyli do Lwowa i założyli tam kolegjum w celu kształcenia księży ormiańskich. Od czasu objęcia arcybiskupstwa lwowskiego przez Wartana Humańjana w r. 1686 unja utrwaliła się u Ormian nietylko w Polsce ale i w krajach sąsiednich, Mołdawji i Siedmiogrodzie. Rząd austrjacki za Józefa II zamknął we Lwowie ormiańskie kościoły podmiejskie i pozostawił tylko katedrę i klasztor benedyktynek ormiańskich, a kolegjum teatynów, w którem mieściło się seminarjum duchowne ormiańskie, zniósł i zamienił na koszary. Odtąd duchowieństwo ormiańskie kształci się w seminarjum lwowskiem obrządku łacińskiego. Katedra ormiańska we Lwowie, pomnik historyczny kultury i pobożności Ormian polskich, została artystycznie odrestaurowana w ostatnich czasach dzięki niezmordowanym zabiegom ks. arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
Ornat, ozdobna szata liturgiczna kapłanów katolickich, powstała z płaszcza rzymskiego, zwanego penula (ob. Szaty liturgiczne).
Orologion, część brewjarza Kościoła wschodniego, zawierająca psalmy, antyfony i krótkie hymny.
Ortodoksja (greck. prawdziwa nauka), przeciwieństwo do heterodoksji lub herezji (ob.), czyli błędnej nauki, ma oznaczać jedynie prawdziwą, i czystą naukę wiary. Tę nazwę nadał sobie grecko-wschodni Kościół, który święci corocznie od 842 r. święto ortodoksji. Nazwy tej poczęli używać z końcem XVI w. także niektórzy protestanci dla odróżnienia się od sekt, powstałych w łonie protestantyzmu. Ortodoksami nazywają się w szczególności luteranie, uznający prócz biblji tylko powagę słów Lutra i stawianej narówni z biblją księgi konkordji (ob. Konkordji księga). Dla ortodoksów kalwińskich znów najwyższym autorytetem jest Kalwin oraz sformułowane pod jego wpływem t. zw. helweckie wyznanie wiary (ob.) i uchwały synodu w Dordrechcie (ob.). Ortodoksami wreszcie nazywa się potocznie żydów, trzymających się ściśle przepisów talmudu.
Ortodoksji święto, w Kościele wschodnim uroczystość, obchodzona w pierwszą niedzielę postu na pamiątkę zakończenia walki i prześladowań z powodu czci obrazów (ob. Obrazoburcy).
Osiris, bóstwo staro-egipskie, ob. Egipska religja.
Ośle święto, francuskie święto ludowe, obchodzone w średniowieczu w miastach Beauvais, Rouen, Antun i Sens, utrzymało się wbrew zakazom biskupim i papieskim aż do XVI w. Urządzano owację osłu na pamiątkę, że na nim Marja z Dzieciątkiem Jezus schroniła się do Egiptu i że na nim Chrystus odbył wjazd do Jerozolimy. W Rouen zaś czczono pamięć oślicy Balaama, która według IV księgi Mojżesza (Numeri, XXII 27 — 30) przemówiła do swego pana.
Ostatnia Ewangelia, zakończenie mszy św., która pierwotnie kończyła się słowami: Ite, missa est i błogosławieństwem kapłana. W ciągu wieków powstał zwyczaj odczytywania potem początku ewangelji św. Jana, zaczynającej się od słów: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo...“
Ostatnie olejem św. namaszczenie, ob. Namaszczenie, 2.
Ostiarjusz, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa oddźwierny kościelny. Na Zachodzie podniesiono ostiarjat do rzędu niższych święceń, na Wschodzie zaniechano go zupełnie.
Oświeceni, sekta, ob. Iluminaci.
Oziris, ob. Egipska religja.
