[172]CYKLOP
[173]
Cyklop.
Osoby dramatu.
SYLEN.
CHÓR SATYRÓW.
ODYSEUSZ.
CYKLOP.
|
Rzecz dzieje się na Etnie w jaskini Cyklopa Polyfema.
[174]
SYLEN.
Przez ciebie, Bromju, znoszę przetysiączne znoje —
Zarówno dziś, jak wówczas, kiedy ciało moje
Młodzieńczą kwitło siłą, gdy za Hery zdradą
Uciekłeś swym piastunkom, wdzięcznym Oreadom.
I w onej walce strasznej z olbrzymami ziemi
Jam wiernie służył tobie! Wszakże dłońmi temi
Zwaliłem Encelada: moja włócznia sroga
Przekłuła go wskroś tarczy! Majaczę? na boga!
Nie! dzisiaj duszy mojej żaden sen nie mroczy!
Toć Bromjos widział łup mój na swe własne oczy!
A dziś mnie jeszcze troska stokroć większa truje:
Bo kiedy przeciw tobie tyrsenijskie zbóje
Wysłała znowu Hera, byś uciekał dalej,
Ja, wieść powziąwszy o tem, nie bałem się fali.
Lecz razem ze synami skoczyłem do łodzi,
By szukać cię, o panie, na morza powodzi.
Na tyłach mego statku jam ster ujął w dłonie.
A zasię w te błękitne, pieniące się tonie
Synowie skwapliwemi uderzali wiosły.
A kiedy ku Malei wody nas poniosły,
Wiatr wschodni nas wyrzucił na Etny opoki —
O! tu, gdzie ludożerczy, straszny, jednooki
Cyklopów ród ma swoje ponure jaskinie.
Z tych dzieci boga morza oto jeden ninie
Przychwycił nas i w sługi zamienił w swym domu.
[175]
Polyfem zwie się pan nasz! O godzino-sromu!
Nie z Bacha dziś rozkoszy nasz się żywot składa:
Na paszę wyganiamy Cyklopowe stada!
Tam oto na tych zboczach moje syny młode
Jagnięta wypasają, a ja muszę wodę
Nalewać do koryta: na prostego chłopa
Przemienion, muszę izbę zamiatać Cyklopa
I jego przeohydne gotować mu jadło.
W tej oto właśnie chwili z służby mej wypadło,
Że trzeba mi się imać żelaznej motyki
I wymieść wszystkie kąty, aby pan mój dziki,
Pan Cyklop, mógł z owcami wejść do czystej groty.
Już, widzę, moje dzieci wrócą wnet z roboty —
Spędzają owce z stoków... A cóż to? tańczycie,
Jak ongi, gdy w uciechach upływało życie
Bachijskich? Gdy na czele rozbawionej zgraji
Przy dźwięku lir biegliście do domu Altaji?
CHÓR.
O zacnych ojców płodzie ty,
O płodzie zacnych matek,
Poco się błąkasz gdzieś śród skał,
Swój opuściwszy statek?
Ani tam świeży dmuchnie wiew,
Ni płynie strumień wody,
Ani cię słodki dojdzie bek
Twej latorośli młodej.
Rogaty koźle, idź-że precz,
Z tej rośnej idź uboczy!
Do Cyklopowej strągi wróć!
Coś taki dziś ochoczy?
[176]
Wróć, bo kamieniem palnę w łeb,
Aż ci się zaćmią oczy!
A ty wymiona pełne spuść,
Daj swojej trzodzie mleka,
Co, pobekując, w strądze tam!
Na swą maciorkę czeka.
Porzuć soczystych zieleń traw,
Bo skoro cię ukarzę,
I do swych śpiochów-koźląt spiesz
W etnijskiej tam! pieczarze.
Rogaty koźle, idź-że precz,
Z tej rośnej idź uboczy,
Do Cyklopowej strągi wróć!
Coś taki dziś ochoczy?
Wróć, bo kamieniem palnę w łeb,
Aż ci się zaćmią oczy!
Gdzieś, Bromjosie? gdzież jest tan
Bachantek z tyrsem w dłoni?
Już tympanonu nie brzmi głos
I ruczaj nam nie dzwoni!
Wina nie cieknie świeży zdrój!
Nysejskie gdzież boginie?
Już w Afrodyty naszej cześć
Jachijski hymn nie płynie —
W cześć Afrodyty, którą wraz
Goniłem z bachantkami!
O jasnowłosy Bromju nasz!
Zła dola władnie nami:
[177]
Zdala od twoich słodkich dróg
Błąka się moja stopa;
Odzian w kozłową wstrętną sierść,
Jam sługą dziś Cyklopa!
SYLEN.
No, bądźcie mi już cicho! Niech parobcy zgonią
Te owce, by spoczęły pod skalistą schronią.
CHÓR.
I owszem, ale czemu tak spieszyć należy?
SYLEN.
Greckiego łódź okrętu widzę u wybrzeży
I jacyś z naczelnikiem idą k’nam żeglarze.
Zapewne on żywności szukać im tu każe:
Naczynia mają próżne i skórzane wory
Do wody. Biedni ludzie! Polyfem nie skory
Powitać ich przyjaźnie. Nie wiedzą — ze strachem
To mówię, co ich czeka pod tym jego dachem!
Nie wiedzą cni przybysze, że przychodzą w gości
W tę ludożerczą gardziel Cyklopowej mości.
Sza! spytam, jakie wiatry ich tutaj przywiały
Pod Etny sykelijskiej niegościnne skały?
ODYSEUSZ.
Jest woda gdzie źródlana? Mówcie, przyjaciele!
A może i żywności — choćby małowiele —
Odsprzedać nam zechcecie? Umieramy z głodu
Ej! cóż to? snać jesteśmy śród Bromjosa grodu,
Bo widzę tłum satyrów naokół tej jamy...
Lecz przedsię najstarszego pięknie pozdrawiamy.
SYLEN.
Dziękuję, ale z jakim los cię krajem wiąże?
[178]ODYSEUSZ.
Z Itaki Odyseusz, kefaloński książę.
SYLEN.
A! chytry syn Syzyfa, gaduła i złodziej.
ODYSEUSZ.
I owszem, lecz obrażać wcale się nie godzi.
SYLEN.
A skądże na Sykelji ujrzeliśmy ciebie?
ODYSEUSZ.
Z Ilionu, po trojańskiej przybywam potrzebie.
SYLEN.
No, jakże? do ojczyzny nie znalazłeś drogi?
ODYSEUSZ.
Przemocą mnie tu wicher zapędził złowrogi.
SYLEN.
Ha! widzisz, i mnie również los podobny boli.
ODYSEUSZ.
Więc takżeś tu się dostał na przekór swej woli?
SYLEN.
Tak, wówczas, gdy mi Bromja porwali zbójowie.
ODYSEUSZ.
A powiedz, kto tu mieszka? jak się kraj ten zowie?
SYLEN.
To Etna, szczyt najwyższej sykelijskiej góry.
ODYSEUSZ.
I owszem, lecz gdzież miasta okoły i mury?
[179]SYLEN.
Tu niema ich — te głazy to pustka przeklęta.
ODYSEUSZ.
Lecz któż tu przemieszkuje? Czy tylko zwierzęta?
SYLEN.
Cyklopi, jaskiniarze, nieznający domu.
ODYSEUSZ.
Kto pan tu? lub czy ród ten nie służy nikomu?
SYLEN.
Nomadzi; nikt nikogo słuchać tu nie może.
ODYSEUSZ.
A czem ich pożywienie? Czy sieją też zboże?
SYLEN.
Ich strawą serki kozie, mleko, baranina.
ODYSEUSZ.
A trunek Bromjosa — co? nie znają wina?!
SYLEN.
Przenigdy! zbyt bezpłodną zamieszkują ziemię.
ODYSEUSZ.
A bywa też gościnne to Cyklopów plemię?
SYLEN.
Tak, — mówią — najsmaczniejsze z gości są mięsiwa.
ODYSEUSZ.
Co gadasz? Ludożercza to czerń obrzydliwa?
SYLEN.
Ktokolwiek tutaj przybył, co tchu go pożarto.
[180]ODYSEUSZ.
A Cyklop gdzie? czy w domu? Dowiedzieć się warto.
SYLEN.
Na Etnie, tam! ze sforą psów wyprawia łowy.
ODYSEUSZ.
A jakżeby stąd czmychnąć? Masz środek gotowy?
SYLEN.
Niestety, Odyseju! ot, pomógłbym chętnie.
ODYSEUSZ.
Odstąpcie nam żywności, wyszła nam doszczętnie.
SYLEN.
Nie mamy nie, prócz mięsa, jak rzekłem w tej chwili.
ODYSEUSZ.
Ha! trudno — niechże się tam człek czembądź posili.
SYLEN.
Jest także ser figowy, jest i mleko krowie.
ODYSEUSZ.
Więc pokaż! Brać na oślep nie idzie na zdrowie.
SYLEN.
A ile ja też złota — powiedz mi — zarobię?
ODYSEUSZ.
Nie złoto, Dionyza trunek mam przy sobie.
SYLEN.
O chwilo przenajsłodsza! chwilo utęskniona!
ODYSEUSZ.
A mam go od synalka bożego, Marona.
[181]SYLEN.
Od tego, com go chował jak swe własne dziecię?
ODYSEUSZ.
Od syna Bachowego, mówię prawdę przecie.
SYLEN.
Na statku masz ten trunek, tę rozkosz bez miary?
ODYSEUSZ.
Nie, tutaj, w tej ot! sakwie, popatrz się, mój stary.
SYLEN.
Co? tego naraz w gębę wystarczyć nie może!
ODYSEUSZ.
Dwa razy mamy tyle, niśli jest w tym worze.
SYLEN.
O jakaż mi się słodka krynica odsłania!
ODYSEUSZ.
A możebyś skorzystał naprzód bez mieszania?
SYLEN.
No, juści! inny handel, gdyś się napił krztynę.
ODYSEUSZ.
Przy sakwie jest i kubek.
SYLEN.
Me serce jedyne!
Nalewaj, bym zobaczył, co to za rozkosze!
ODYSEUSZ.
[182]SYLEN.
ODYSEUSZ.
SYLEN.
Nie widzę go, na boga! lecz czuję! wspaniały!
ODYSEUSZ.
Więc kosztuj, by nie były li w słowach pochwały.
SYLEN.
Oj dana! już mnie Bachus przywołuje w tany!
A! a! a!
ODYSEUSZ.
Co? dobrze płucze gardło ten trunek cacany?
SYLEN.
Wybornie! toć mi poszedł aż w palce u nogi.
ODYSEUSZ.
I złota ci sypniemy, przyjacielu drogi.
SYLEN.
Nalewaj tylko wino, złoto już poświęcę.
ODYSEUSZ.
A teraz gdzież te sery i mięso jagnięce?
SYLEN.
Przyniosę bez zbytecznej o mych panów troski.
Cyklopów wszystkich stada oddam za ten boski
Truneczek, potem, pijany, rzucę się z opoki
Z przymkniętą ach! źrenicą w morza wir głęboki.
Bo ten-ci jest szaleńcem, kto nie lubi wina!
[183]
Gdzie wino, tam i miłość budzić się zaczyna:
Na łonie leżysz białem i ku rajskim wdziękom
Ogrodu otwartego zbliżasz się swą ręką
I tańczysz i o twardej zapominasz doli.
Gdy mam ten napój słodki, los mnie już nie boli
I już mi ten łotr Cyklop nie wyłazi bokiem
Z tą dziką rubasznością i z tem jednem okiem.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Posłuchaj, Odyseju! pogawędźmy sobie.
ODYSEUSZ.
Gadajcie jak ze swoim, krzywdy wam nie zrobię.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Więc Troję wraz z Heleną już wy tam wzięliście?
ODYSEUSZ.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Ano, oczywiście,
Dostawszy raz tę dziewkę w tej zwycięskiej chwili,
Porządnieście ją jeden po drugim sprawili —
Lubiła przecież wszystkim dogadzać bez miary!
Zdrajczyni, co ujrzała krase szarawary
Na biodrach i na szyi jakiś łańcuch złoty,
Odrazu się wyrzekła swego poczciwoty —
Mężusia Menelaja!... mówię to niekłamnie:
Gińcie, baby! a — żyjąc, żyjcie tylko — dla mnie!
SYLEN.
Mój książę Odyseju! Najtłustsze ci wiodę
Barany i bekliwe jagniąteczka młode
I ze zsiadłego mleka sera warstwy grube.
[184]
Zabieraj te i w drogę, byś nie popadł w zgubę,
A dla mnie tu w nagrodę niech wino zostanie.
O rety! Cyklop idzie! Co nam począć, panie?!
ODYSEUSZ.
Zginiemy! Starcze, rady! Co ja tu uczynię?
SYLEN.
Ha! trzeba gdzieś się ukryć! Dalej! W tę jaskinię!
ODYSEUSZ.
Zła rada! Sam do sieci idzie-li półgłówek.
SYLEN.
Bynajmniej! W tej jaskini pełno jest kryjówek.
ODYSEUSZ.
Nie mogę! Cóżby na to powiedziała Troja,
Że zląkłem się jednego, gdy ta ręka moja,
W tarcz zbrojna, nieraz Frygów waliła tysiące!
Nie! umrzeć, lub mieć życie chwałą jaśniejące!
CYKLOP.
Do pracy! do roboty! Cóż to się tu dzieje?
O, jeszcze Dionyzos nie zaszedł w te knieje —
Z dzwoneczków swoich brzękiem, z swymi bębenkami!
Czekajcie! Ja tu zrobię wnet porządek z wami.
Cóż? w strądze me jagniątka? Dobrze ssią wymiona?
Czy chodzi przy maciorce młódź rozweselona?
A sery, tęgo zbite, napełniają kosze?
Mów! gadaj! bo tym kołem ściągnę was po troszę,
Aż świerszczki staną w oczach! No, ślepie do góry!
CHÓR.
Toć widzisz, że je wznoszę do Zeusa, nad chmury —
Tam hen! ku Orjonowi! hen! ku gwiazd tych rojom!
[185]CYKLOP.
A jadło me gotowe? potrawy me stoją?
CHÓR.
Są, tylko każ się na smak zdobyć swej gardzieli.
CYKLOP.
Do garnców czyście mleka dostatnio naleli?
CHÓR.
Gdy zechcesz, to i beczkę wypić nie zawadzi.
CYKLOP.
Mleko owcze? czy krowie? czy mieszane — w kadzi?
CHÓR.
Do woli! Tylko proszę, nie połknij mnie społem.
CYKLOP.
O jam w usposobieniu nie tak zbyt wesołem,
Bym pęknąć miał ochotę, gdybyście mi jeszcze
Wyprawiać chcieli w brzuchu swe skoki złowieszcze.
Lecz jakąż to ja widzę zgraję przed mą chatą?
Udałoż tu się wtargnąć złodziejom? piratom?
Z jaskini mojej, widzę, ktoś wyniósł jagnięta,
Wikliną powiązane — on to popamięta!
I sera przeróżnego leżą sterty całe!
A ty aż spuchłeś, dziadu, tak ci zbito pałę.
SYLEN.
Niestety! aż gorączkę mam od tego bólu.
CYKLOP.
Któż śmiał ci łeb tak wyprać? powiedz mi, dziadulu.
SYLEN.
O, ci, gdym chciał ich wstrzymać na rabunku drodze.
[186]CYKLOP.
Nie wiedzą, żem jest bogiem i z bogów pochodzę?
SYLEN.
Mówiłem im, lecz oni, jak zbóje zwyczajni,
Poczęli ser rabować i jagnięta z stajni,
Z tą groźbą, wiesz, że wezmą trzy łokcie łańcucha,
Skrępują cię i wszystkie wyciągną ci z brzucha
Wnętrzności het! przez oka jedynego dziurę;
Że biczem ci porządnie wygarbują skórę,
A potem, w łódź rzuciwszy, sprzedadzą po cenie
Bądź jakiej, byś meł w żarnach albo tłukł kamienie.
CYKLOP.
Doprawdy? Chybaj, brachu! wyostrz nóż co żywo
I potem kupę drzewa przynieś na paliwo!
Wprzód zarznę ich, a zasię na węgiel pokładę —
Z pieczeni mój żołądek będzie miał biesiadę,
Zaś reszta niech się w kotle na papkę zgotuje.
Już dość mi strawy łowczej; wiedzcie o tem, zbóje:
Ze lwa albo z jelenia nie zjadłbym ni kęsa,
Od dawna mam tęsknicę do ludzkiego mięsa.
SYLEN.
Po zwykłej, panie, strawie, taki przysmak świeży
To coś wyśmienitego! U twoich wybrzeży
Od dawna już nie było cudzoziemskich gości.
ODYSEUSZ.
Cyklopie! racz też w swojej wysłuchać miłości,
Co rzekną ci przybysze: szukającym jadła,
Do twojej tu jaskini droga nam wypadła
I ot za kubek wina sprzedał nam barany
[187]
Ten chłystek — wolnym targiem, a teraz, pijany
I schwytan na twej trzody tajemnej sprzedaży,
Te głupie plecie brednie.
SYLEN.
Cóż się tobie marzy?
Ja? — sprzedał?... bierz cię licho!
ODYSEUSZ.
SYLEN.
Ha! słuchaj mnie, Cyklopie! ha! na wielkie znamię
Twojego rodziciela, boga Posejdona!
Ha! klnę się na Nereja! ha! i na Trytona
Ha! klnę się na Kalypso i na orszak święty
Nereid — ha! na morza niebieskie odmęty —
Na wszystkie klnę się ryby, jak nie chcę twej zguby,
Cyklopku przenadobny, mój paniczku luby:
Jam nigdy nie sprzedawał twej drogiej chudoby
Tym ludziom! Jeślim zełgał, to niech-że choroby
Nawiedzą mych wisusów, najdroższych mi w świecie!
CHÓR.
Niech ciebie licho weźmie! sam widziałem przecie
Szacherkę twą z obcymi! niech to każdy słyszy:
Gdym zełgał, giń nasz ojcze, a nie krzywdź przybyszy!
CYKLOP.
Kłamiecie! Radamantys mniej u mnie ma wiary
I mniej jest sprawiedliwy, niżeli ten stary!
Chcę teraz odpowiedzi: skąd na mojej ziemi
I jakie wy dzierżawy zowiecie swojemi?
[188]ODYSEUSZ.
W Itace nasze gniazdo; gród Ilionu duży
Rozbiwszy, wracaliśmy, ale dzięki burzy
Jesteśmy w twoim kraju, Cyklopie, nie w domu.
CYKLOP.
To wyście dla Heleny, dla takiego sromu,
Płynęli nad Skamander, aby zburzyć Troję?
ODYSEUSZ.
Tak, my! A przebyliśmy straszne, krwawe znoje.
CYKLOP.
Ohydna to wyprawa! Niema w tem zalety
Gdzieś płynąć w kraj frygijski dla jednej kobiety!
ODYSEUSZ.
Bóg na nas to nałożył, nie ludzie wyniośli.
O boga ty morskiego zacna latorośli,
Błagamy cię, otwarcie mówiąc i swobodnie;
Na przyjaciołach swoich chcesz popełnić zbrodnię?
Nie morduj nas, przybyłych w te twoje dzierżawy!
Zaniechaj zgotowania wstrętnej uczty krwawej
Z nas, którzy wszystkie greckie zatoki, o panie,
W cześć ojca twego w święte zmieniamy przystanie:
Wszak jemu poświęcone są Malei skały,
Na wzgórzu tenaryjskiem przybytek wspaniały,
Ateny srebrnonośne głazy w Sunionie —
On także panem dla nas w gerastyjskim schronie!
Na Frygów natarliśmy dla zmycia tej plamy,
Co spadła na Helladę — za to zginąć mamy?
I tyś spólnikiem czynów, dokonanych świetnie:
Na greckich władniesz kresach, na ognistej Etnie!
Wysłuchaj naszej prośby, jako zwyczaj każe,
[189]
I ugość nas, rozbitków, i daj sukien w darze,
A nie pchaj nas do brzucha, na bawole rożny
Nadzianych bez litości! czyn to byłby zdrożny!
Wszak Pryamowa ziemia dość osierociła
Helladę, krew wypiwszy mężów, których siła
Zginęła od oszczepów! Ileż u nas matek
Bez synów! Iluż starców padło w niedostatek
I ileż owdowiało zacnych żon!... Cyklopie!
Jeżeli nas, ostatnich, uwarzysz w ukropie
I pożresz na obmierzłą, obrzydłą wieczerzę,
To gdzie ma się kto zwrócić?... Słuchaj — radzę szczerze:
Poskromij swe obżarstwo, bądź w cnotę bogaty —
Niejeden przez chęć zysku wielkie poniósł straty.
SYLEN.
Ja lepszą dam ci radę, Cyklopie! Ty z mięsa
Człeczyny tego, panie, nie zostaw ni kęsa,
A zjesz-li jego język, nabierzesz wymowy
I dowcip w każdej chwili będziesz miał gotowy.
CYKLOP.
Bogactwo to bóg mędrców, a reszta, ludkowie,
To pusty dźwięk, co nigdy nie idzie na zdrowie.
Przybytki, które sobie mój ojciec wystawił,
Nie wiele mnie obchodzą, po coś o nich prawił?
Ognistych gromów Zeusa także się nie boję:
Nie mniejszym ja od niego panem! Serce moje
Nie troszczy się oń wcale. Jak mało ja sobie
Ze wszystkich jego czynów i zarządzeń robię,
Posłuchaj: gdy on deszczem siec rozpocznie z góry,
Odrazu ja się chronię do tej skalnej dziury,
Pieczone zjadam cielę lub spożywam wieprza,
A potem, by zabawa była jeszcze lepsza,
[190]
Na wznak się położywszy, biorę wiadro mleka
I, ciesząc się, że tak mi do żołądka ścieka,
W zawody z grzmotem Zeusa walę się po skórze.
A gdy od trackiej strony śnieżne miecą burze,
W cieplutką zwierząt wełnę otulam swe ciało
I ogień rozpaliwszy, o śnieg dbam już mało.
Ta ziemia, chce czy nie chce, trawą porośnięta,
Zmuszona jest wypasać te moje bydlęta;
Brzuchowi-li mojemu ja składam ofiary,
Boć on największy z bogów. Jeść i pić bez miary
Od świtu aż do nocy to Zeus jest dla ludzi,
U których jeszcze trochę mądrości się budzi.
Niech licho weźmie wszystkich tych, co, przemądrzali,
Prawami przeróżnemi życie pokrajali
Na cząstki i cząsteczki; mem prawem jedynie
Dogadzać swojej duszy w wszelakiej godzinie,
Dlatego pożrę ciebie; lecz abym nagany
Nie doznał, przyjmij, bratku, gościniec wybrany,
Ten ogień i ten rondel ojcowski: w nim, czuję,
Twe mięso, ciężkostrawne, pięknie się zgotuje!
Do dziury! Z ustawionych na ołtarzu boga
Jaskini rychło będzie kolacyjka błoga.
ODYSEUSZ.
O biada! jam w trojańskiej nie zginął potrzebie,
Przemogłem burzę morską, a teraz przez ciebie
Mam paść, ty twardy zbrodniu! Paść od twego noża!
Władczyni ma, Pallado, święta córko boża!
Z pomocą przyjdź mi, błagam! Cięższym ja tu znojom
Podlegam, niźli ongi, kiedym stał pod Troją!
O Zeusie, na gwiaździstym królujący tronie,
Przybyszów opiekunie! patrz, wyciągam dłonie:
[191]
Spójrz na to, co się dzieje! Gdy mi swem obliczem
Nie błyśniesz, już nie Zeusem będziesz, tylko niczem!
CHÓR.
Gardzieli wielkiej rozdziaw spust —
Biesiada już dla ciebie sprawiona, Cyklopie!
Smażone i pieczyste i mięso w ukropie
Już czeka na koziej skórze.
Krajane w kęsy duże.
A ty zaś nie zdradź mnie
I niechaj do ucieczki będzie łódź gotowa!
Klątwy ci rzucam słowa,
O straszny schronie ty!
Objato Cyklopowa,
Którą ten zbrodzień w bezbożnej jaskini
Z mięsa swych gości czyni!
Straszliwy potwór to.
Co w bezlitośnej złości
Uśmierca swoich gości,
Kraje i piecze
I zęby ohydnymi — wstrętna to biesiada —
Gorące [ludzkie] mięso po kawale zjada.
ODYSEUSZ.
O Zeusie, co ja mówię! wszak widziałem rzeczy,
Które chyba do baśni włoży mózg człowieczy.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Odpowiedz, niech i nasze ucho to usłyszy?
Czy Cyklop już twych drogich zarżnął towarzyszy?
[192]ODYSEUSZ.
Dwóch wybrał straszny zbrodniarz i na ręku zważył —
Dwóch, których los największą słoniną obdarzył.
CHÓR.
O! jakże to się stało? Mów, biedny! Słuchamy.
ODYSEUSZ.
W tej chwili, gdyśmy weszli do skalistej jamy,
Nasamprzód wzniecił ogień, olbrzymie kłodziska
Dębowe do wielkiego rzucając ogniska —
Trzy fury wraz ich zabrać nie byłyby w stanie.
Z jodłowych potem iglic rozścielił posłanie
Przy ogniu i do kadzi dziesięciogarncowej
Świeżego nalał mleka, wydoiwszy krowy.
Wraz także przyniósł kubek ten stwór jednooki,
Trzy łokcie wszerz mający, a cztery głęboki;
Miedziany rondel w krwawych płomieniach się pławił.
On zasię to ognisko kołami obstawił
Z głogowych pni, zaciętych na ostro, zarazem
Wniósł misy, z drzew etnijskich strugane żelazem.
Tak z wszystkiem gdy się sprawił kuchta, rodem z piekła,
Dwóch moich towarzyszy droga krew pociekła:
Jednego z nich, w rytmicznym kołysząc go ruchu,
Pogrążył zaraz w kotła miedzianego brzuchu;
Drugiego, silną ręką schwyciwszy za pięty,
O skałę rzucił ostro ten zbrodniarz przeklęty —
Aż mózg biednemu trysnął — i, pełen wściekłości,
Co tchu mu chciwym nożem mięso odarł z kości
I piekł je w żywym ogniu, a zaś resztę ciała
Do kotła, w ukrop, prasnął. Umarłem bezmała!
A jednak, z łzami w oczach, pomny strasznej nędzy,
By służyć Cyklopowi, zwlokłem się coprędzej;
[193]
Zaś reszta mych przyjaciół, nakształt trwożnych ptaków,
Pokryła się po żlebach snać bez życia znaków;
Lecz kiedy legł, przesycon tem obmierzłem jadłem
I ciężkie jął wydawać wyziewy, jać wpadłem
Na boski iście pomysł: napełniłem czaszę
Maronem i, podając mu, rzekłem: To nasze
Helleńskie rodzą pola taki napój boży —
Pij sok Dionyzosa! I on wnet przyłoży
Do ust ten kubek z winem i odrazu wchłonie
Do brzucha, wydętego obżarstwem, i dłonie
Radośnie wyciągnąwszy, te słowa mi rzecze:
»Do pięknej mi biesiady, o słodki człowiecze,
Podałeś piękny trunek!« Ja, widząc w Cyklopie
Wesele, drugim kubkiem co tchu go zakropię:
Myślałem, że go zmoże siła tego wina
I wtedy zemsty dla nasz przyszła już godzina.
Już zaczął podśpiewywać i ja bez ustanku
Dolewam i podaję mu dzbanek po dzbanku,
A on się od napoju cały w ogniach żarzy
I nuci pośród moich płaczących żeglarzy
Fałszywie, a tak silnie, że się trzęsła grota.
Wylazłem z niej ukradkiem: czy jest w was ochota
Uciekać ze mną razem od tego człowieka
Do zabaw bachusowych, tam, gdzie na nas czeka
Drużyna skocznych Najad przy ołtarzach boga?
I ojcu się waszemu uśmiecha ta droga,
Lecz trunkiem osłabiony, jak ptak, co się w sidła
Załapał, przy kubeczku opuścił już skrzydła.
Lecz wam, jako jesteście i silni i młodzi,
Ratunku ze mną razem próbować nie szkodzi,
Do Dionyzosa idźmy, do starego druha —
On inny, niż ten potwór. Któż mnie z was posłucha?
[194]PRZODOWNIK CHÓRU.
O jakże byłbym szczęśliw, gdybym mógł w te tropy
Porzucić niegościnne, obrzydłe Cyklopy!
Do słodkiej tęsknię pipy i do pełnej beczki.
Lecz ujrzeć dziś nie mogę sposobu ucieczki.
ODYSEUSZ.
Posłuchaj, jaką karę mam na tego zwierza
I dokąd plan ratunku, którym wysnuł, zmierza.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Rozkoszy mniej Azyatów przyniosą mi lutnie,
Niż tego skon, co wszystkich tak dręczy okrutnie.
ODYSEUSZ.
Z ogromnej on z napoju Bachusa radości
Do braci swych, Cyklopów, chce się powlec w gości.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Rozumiem: chcesz go ubić gdzieś w puszczy głębokiej,
Lub strącić na wiek wieków ze stromej opoki.
ODYSEUSZ.
Przenigdy! Na podstępie oprę się w tej chwili.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Na jakim? Mądrość twoją dawno mi wielbili.
ODYSEUSZ.
Ja sam mu tej przyjemnej odradzę wyprawy
I tak mu, słuchaj, powiem: »Cyklopie łaskawy,
Sam wypij, sam się uracz, bo szkoda to wielka,
By innym tego wina padła choć kropelka«.
A potem, gdy go Bachus już do cna powali,
Jest w grocie szczep oliwny: ja ostrzem mej stali
[195]
Ociosam go z gałęzi i, zaciąwszy, włożę
Do ognia i opalę i w tej samej porze
Podniosę i żarzący w Cyklopa źrenicę
Tak wbiję, że mu cała wypłynie na lice.
Bo jak ów człek, co belki sprawia na okręcie,
W obydwie ręce ujmie świder i zawzięcie
Nim wierci, tak i ja też będę wiercił właśnie
W Cyklopa lśnistem oku, aż blask jego zgaśnie.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Hej! hej!
Jakiż to świetny pomysł! szalenie-m wesoły!
ODYSEUSZ.
A potem razem z tobą, z twymi przyjacioły
I z starcem, zgromadzeni w wnętrzu czarnej łodzi,
Puścimy się po morza rozlewnej powodzi
I wartko dzierżyć będziem dwurzędowe wiosła,
Ażeby jak najprędzej łódź nas stąd uniosła.
PRZODOWNIK CHÓRU.
A ja, przyjaźni święte zawarłszy sojusze,
Mogę-ż mu wespół z tobą zadawać katusze
Tą żagwią? Chętnie w mordzie tym współudział biorę.
ODYSEUSZ.
Tak! pal ten jest ogromny, przychodzisz mi w porę.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Stu wozów ciężar wielki podniosę wysoko,
Jeżeli dziś wykręcim to Cyklopa oko,
Jak gniazdo os, i jeśli on haniebnie zginie.
ODYSEUSZ.
Cicho! cicho! mój zamysł poznaliście ninie —
Lecz skoro wydam rozkaz, wysłuchacie święcie
[196]
Człowieka, co wymyślił takie przedsięwzięcie.
Przyjaciół mych atoli zostawić nie mogę
I bez nich sam się puścić na ratunku drogę.
Mógłbym uciec, za sobą mając już jaskinię,
Lecz takiej druhom moim krzywdy nie uczynię.
CHÓR.
Któż pierwszy z nas tu stanąć ma,
Któż drugi żagwi się imie,
Aby pozbawić światła dziś
Cyklopa oko olbrzymie?
(Słychać śpiew z wewnątrz groty).
Cicho! cicho! choć pijany,
Jeszcze nam ten bałwan drże się,
Niezadługo z wielkiem wyciem
Z groty on się tej wyniesie.
Nauczmy go krotochwili —
Grzmij, pieśni wesoła!
Wszak on chce oślepnąć zgoła!
Szczęśliw, szczęśliw, kto przy winie,
Przy rozkosznej kto biesiadzie
Wokół szyi przyjaciela
Przyjacielską rękę kładzie;
Kto złociste gładząc włosy
Przyjaciółki swojej hożej,
Na posłaniu legł przewonnem
I woła namaszczony: kto mi drzwi otworzy?
CYKLOP.
Hej-że! płynę, pełen trunku
I słodkiego jadła syty,
Niby okręt ładunkowy,
[197]
Towarami het! nabity!
Miłe w słońcu ucztowanie,
Luba nęci mnie darnina
Do Cyklopów, moich braci:
Więc, drogi mój gościu, co tchu przynieś wina!
CHÓR.
Cudny blask mu w oczach świeci.
Cudny on wychodzi z groty,
By nas kochać, sam kochany.
Płomień cię popieści złoty,
Jak kochanki pocałunek —
W grocie chłodnej, pełnej woni,
Przebarwisty, piękny wieniec,
Owije się niebawem naokół twej skroni.
ODYSEUSZ.
Cyklopie, słuchaj, znam się na Bacha sposobie
I pić go — tę naukę przyswoiłem tobie.
CYKLOP.
A jakim on jest bogiem? Odpowiedz mi, proszę.
ODYSEUSZ.
Największe on śród ludzi obudza rozkosze.
CYKLOP.
Odbija mi się w gardle bóg twój coraz słodziej.
ODYSEUSZ.
To bóstwo opiekuńcze, nikomu nie szkodzi.
CYKLOP.
Lecz czemu lubi mieszkać w tym skórzanym worze?
[198]ODYSEUSZ.
Gdzie tylko zechcesz, wszędzie rad przebywać może.
CYKLOP.
Lecz w skórze mieszkać bogom wcale nie przystoi!
ODYSEUSZ.
Cóż skóra, jeśli on jest miłym duszy twojej!
CYKLOP.
Pić lubię go, do skóry tylko wstręt mnie bierze.
ODYSEUSZ.
Więc pij go, mój Cyklopie, i raduj się szczerze.
CYKLOP.
A braciom mym nie warto zanieść tego trunku?
ODYSEUSZ.
Pij sam, większego będziesz zażywał szacunku.
CYKLOP.
A moim przyjaciołom mogę zanieść wina?
ODYSEUSZ.
Pomiędzy pijanymi bój i swar się wszczyna.
CYKLOP.
O, choćbym się i upił, nikt mnie nie zaczepi.
ODYSEUSZ.
Jeżeliś jest pijany, w domu zostać lepiej.
CYKLOP.
Głupi, kto się nie bawi, mając trochę w czubie.
ODYSEUSZ.
Lecz mądry siedzi w domu, ja tę mądrość lubię.
[199]CYKLOP.
Jak radzisz, mój Sylenie, mam pozostać w domu?
SYLEN.
Pozostań! Poco wino dawać ladakomu!
CYKLOP.
Jak wełna, tak się wokół ruń zielona ściele —
SYLEN.
A w słońcu pić, Cyklopie, to istne wesele!
Na miękkiej tej murawie wyciągnij-że nogi.
CYKLOP.
Dlaczego stawiasz kubek poza mną, mój drogi?
SYLEN.
CYKLOP.
Sam masz chęć kradzieży!
Tu w środku postaw kubek! tu się on należy!
A ty jakże się zowiesz? Kto jesteś, kochanie?
ODYSEUSZ.
Ja? »Nikt«, lecz jakiż mi się gościniec dostanie?
CYKLOP.
Z twych druhów z ciebie będzie ostatnia biesiada.
SYLEN.
Godziwieś uczcił gościa! Łaska to nielada!
CYKLOP.
A łotrze! Toć mi Bacha wypijasz tajemnie!
SYLEN.
Całuje mnie, bom piękny! zakochał się we mnie!
[200]CYKLOP.
Nie ciebie on, lecz ty go całowałeś, drabie.
SYLEN.
Nie! mówił, że się w moim zakochał powabie.
CYKLOP.
Nalewaj! dalej! spiesz się! tylko pełną czaszę!
SYLEN.
Zobaczę, jak smakuje; dobre wino nasze!
CYKLOP.
SYLEN.
Nie prędzej dam tobie,
Aż ujrzę cię we wieńca ponętnej ozdobie.
CYKLOP.
Złodziejski ty podczaszy!
SYLEN.
Co za wino! nieba!
Nim zaczniesz pić, usteczka wprzód obetrzeć trzeba.
CYKLOP.
Toć patrzaj! wargi czyste, jak i włosy moje.
SYLEN.
Wprzód wdzięcznie ułóż ramię — patrz, jak ja się poję —
O, z taką, jak ja, gracyą nie pije nikt w świecie!
CYKLOP.
Ha! trutniu! co ty robisz?
SYLEN.
[201]CYKLOP.
Przybyszu! ty usługuj, on mi jest na zdradzie.
ODYSEUSZ.
Przynajmniej ja się dobrze znam na winogradzie.
CYKLOP.
ODYSEUSZ.
Nalewam, tylko milczę, panie.
CYKLOP.
Kto napił się troszeczkę, milczeć nie jest w stanie.
ODYSEUSZ.
Masz, pij, a nie pozostaw w kubku ni kropelki!
Ze śmiercią pić przestaje każdy pijak wielki.
CYKLOP.
Mądre drzewo winograd! Cześć mu się należy.
ODYSEUSZ.
Napiwszy się, wiesz, dobrze po dobrej wieczerzy,
Wnet w błogi sen zapadniesz z weselem na duszy;
Zostawisz choćby krztynę, Bachus cię wysuszy.
CYKLOP.
Oj dana!
Dyć tonę! Co za rozkosz pływać w takiej fali!
Zda mi się, niebo z ziemią płynie coraz dalej —
Porywa mnie — snać jestem już przy Zeusa tronie —
Już widzę wszystkie bóstwa w promiennej koronie!
Dziś żadna z was, Charyty, już mnie nie uwiedzie:
Spoczywać jakże błogo tu, przy Ganymedzie!
Co, baby!? Głupi wymysł?... Już ja wolę chłopię!
[202]SYLEN.
Więc Zeusa Ganymedem mam ci być, Cyklopie?
CYKLOP.
Zabieram go Zeusowi z Dardanosa ręki.
SYLEN.
Ratunku, dzieci! Hańba czeka moje wdzięki!
CYKLOP.
Kpisz ze mnie, żem pijany, ty podła gadzino!?
SYLEN.
O rety! Już ja czuję, źle się skończy wino.
ODYSEUSZ.
Hej! dzieci Dionyza! Poco czekać więcej!
Za chwilę sen go zmoże i ten brzuch bydlęcy
Wyrzucać z siebie pocznie obrzydliwe jadło!
Już z groty dym wychodzi! Teraz nam wypadło
Zabierać się do pracy i wypalić oko
Cyklopa! Tylko wiercić mężnie a głęboko.
CHÓR.
Będziemy wszyscy twardzi jako dyamenty,
A teraz spiesz do groty, nim będzie poczęty
Ten srom na naszym ojcu! Cnie się wszystko składa.
ODYSEUSZ.
Hefajście, książę Etny! pozbądź się sąsiada
I ogniem swoim wypal oka mu promienie!
O śnie, którego nocne urodziły cienie,
Ty całą swą potęgą zwal się na to zwierzę!
Nie dopuść, by Odysej, co cię błaga szczerze,
Miał zginąć wraz z swoimi po trojańskiej chwale
[203]
Przez tego, który wszystkim urąga zuchwale,
Inaczej bogiem będzie przypadek i siła
Przypadku będzie większą od bóstw się mieniła!
CHÓR.
Już obcęgi wnet pochwycą
Całą siłą kark zbrodniarza,
Co gości swych pożera i na nic nie zważa.
Wnet mu w żarach oko zgaśnie;
Już się ogień skrzy i dymi,
Już w skrzącym się popiele kryje kół olbrzymi.
Gniewny, srogi spiesz, Maronie.
Żagwią wypal mu źrenicę,
By pokarać pijanicę —
Lecz jabym pragnął w bluszczach ujrzeć Bromja skronie!
Rzucić pragnąłbym w godzinie
Cyklopową tę pustynię!
Czyż to szczęście mi zapłonie?
ODYSEUSZ.
A! milczcie mi, bydlęta! niech was! Na zawiasy
Zamknijcie swoje pyski! Miłe będą czasy,
Jeżeli mi tu z gęby puścicie choć parę!
Nie ruszyć mi powieką! Zbudzicie poczwarę.
Nim zdążym mu wypalić to oko zwierzęce.
CHÓR.
Tak, milczmy! Tak, i oddech zatrzymajmy w szczęce.
ODYSEUSZ.
A teraz do jaskini i za pal rękami!
Przepysznie się opalił, będzie dobrze z nami.
[204]PRZODOWNIK CHÓRU.
Rozkazuj, kto z nas pierwszy ma się oprzeć ciałem
Na drągu, by oślepić drzewem ogorzałem
Cyklopa i brać udział w twojem wielkiem dziele?
PÓŁCHÓR I.
Dalekośmy od wejścia, pomożem niewiele.
Zbyt trudno mu do oka wrazić płomień srogi.
PÓŁCHÓR II.
A nam tu codopiero okulały nogi.
PÓŁCHÓR I.
Nam stało się to samo — posłuchajcie, chłopy:
Stojący myśmy sobie wywichnęli stopy.
PÓŁCHÓR II.
Co, stojąc zwichnęliście?
PÓŁCHÓR I.
Pełno też popiołu
I piasku mamy w oczach! Trudno iść pospołu.
ODYSEUSZ.
A tchórze! Z wami walczyć to byłby ostatek!
CHÓR.
Dlatego, że mi żal jest grzbietów i łopatek,
Że nie chcę, aby kto mi powybijał zęby,
Dlatego obelżywe-ć »tchórz« wychodzi z gęby?
Lecz znam ja Orfejową pieśń, co tak wesoła,
Że przy niej pal się wbije sam do jego czoła
I spali jednooką ziemską tę poczwarę.
[205]ODYSEUSZ.
Te, łotrze, nuty twoje są-cić dla mnie stare,
A dzisiaj jeszcze bardziej! Więc się udać muszę
Po pomoc do mych druhów i ratować duszę,
A ty, jeżeli zbytnio szanujesz swe pięści,
Obzywaj się, niech przy tem dzieło się nam szczęści.
CHÓR.
I owszem — gdy przy taczkach inny za mnie stanie!
Oślepnij więc. Cyklopie, przez me obzywanie:
Hej! na owczarza
Mężnie co tchu!
Tę brew nad okiem
Przepalcie mu!
Kłuj! wierć! Niech wszystka
Moc się wysili,
Ażeby ci judojad,ludojad, gdy zaryknie z bólu,
Nie zepsuł krotochwili!
CYKLOP.
Zwęglone moje oko! żar mnie jeszcze pali!
CHÓR.
Cyklopie, ładnie śpiewasz! Śpiewaj-że tak dalej.
CYKLOP.
O biedny-m ja! nieszczęsny, połamany cały!
Lecz nikt mi tu nie wyjdzie ze środka tej skały!
Nie cieszcie się, nicponie! Będzie koniec z wami:
Ja otwór ten założę swojemi rękami.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Cyklopku, co tak wrzeszczysz?
[206]CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Okropnie coś wyglądasz! powiedz, czemu?
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Pijany wpadłeś w ogień? Któż na cię nastawa?
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Jeżeli nikt, poco ta wrzawa?
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Chyba żeś bez głowy:
Kto — pytam — cię oślepił? Mówisz: »Nikt« — więc, proszę,
Nie możesz być oślepion.
[207]CYKLOP.
Cicho! kpin nie znoszę.
Gdzie »Nikt«?
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
Byś wiedział dokładnie,
Ten przybysz tak mnie dzisiaj oporządził zdradnie,
Wprzód winem osłabiwszy... O ludzki potworze!
PRZODOWNIK CHÓRU.
Ba! trunek to jest mocny, nikt go nie przemoże.
CYKLOP.
Na boga! Czy uciekli, czy są jeszcze w jamie?
PRZODOWNIK CHÓRU.
Wykradli się po cichu — o! są tam! nie kłamię!
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
[208]CYKLOP.
A! klątwa tej męce.
O kamień łeb rozbiłem!
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
Którędy? Toć nie tędy, tak jakeście rzekli.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Krążą właśnie
Naokół twojej lewej.
CYKLOP.
Niech was piorun trzaśnie!
Szydzicie sobie ze mnie, nieszczęsnego człeka.
PRZODOWNIK CHÓRU.
Przenigdy! Oto teraz ktoś na ciebie czeka.
CYKLOP.
PRZODOWNIK CHÓRU.
CYKLOP.
A gdzie ty jesteś, sprawco klęski mojej?
ODYSEUSZ.
Tu, dość od ciebie zdala, Odyseusz stoi.
CYKLOP.
Co mówisz? Zmieniasz imię?
[209]ODYSEUSZ.
Odysej się zowię,
Bo tak mnie zawsze moi wołali ojcowie,
Lecz ty za straszną ucztę, przez ciebie wyknutą,
Musiałeś zaznać pomsty, spotkać się z pokutą,
Bo juścić bym z pod Troi powrócił bez chwały,
Jeśliby niepomszczone me druhy skonały.
CYKLOP.
A! spełnia mi się dzisiaj dawna przepowiednia,
Że oka mnie pozbawi twa ręka poślednia.
Gdy będziesz wracał z Troi, lecz za twoją zbrodnię
I tobie naprzód karę wymierzono godnie:
Musiałeś się po morzach błąkać czasu wiele.
ODYSEUSZ.
Przeklęty bądź! Mnie dziś się dostało w udziele,
Com pragnął... Sykelijskie czeka mnie wybrzeże,
Skąd okręt mój nas wszystkich do domu zabierze.
CYKLOP.
Przenigdy! Ja z tej turni urwę kawał głazu
I ciebie wraz z twoimi zdruzgocę odrazu,
Choć ślepiec, jeszcze ja się wdrapię po tej perci
Na szczyt, zkąd moja ręka wszystkich was uśmierci.
CHÓR.
A my z Odyseuszem płyńmy w kraj daleki,
Gdzie służyć Bachusowi będziemy na wieki!
• PDF 
• MOBI 
