Wikiźródła

M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/H (całość)

< M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd. 1916
Druk Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne H – wykaz haseł
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
H

 H, 8-ma głoska alfabetu, jedna ze spółgłosek, wymawia się słabiej aniżeli ch; h, w muz., siódma nuta oktawy.

 Ha! wykrz. wyrażający podziwienie (ha! otóż jest!), zgodzenie ś., potwierdzenie, rezygnację, zdecydowanie ś.: ha! wiem co zrobię!; śmiech głośny = cha! cha! cha!

 Haba, Chaba, arab.,, grube sukno białe, samodział; skromne mienie, bieda, ubóstwo.

 Habdank, nm., nazwa herbu; podziękowanie, spokój.

 Habdankować, nm., dziękować; prosić o zwolnienie.

 Habenda, łć., mienie, majątek; mała fortunka szlachecka.

 Habilitacja, łć., obrona publiczna rozprawy naukowej dla uzyskania prawa wykładania w uniwersytecie; dowody zręczności a. biegłości.

 Habilitować się, bronić publicznie rozprawy naukowej dla uzyskania prawa wykładania na uniwersytetach.

 Habit, łć., suknia zakonna, sukienka (fig.); stan, powołanie zakonnika.

 Habitacja, łć., zamieszkanie.

 Hacel, nm., gwóźdź do podkowy, ocel, gryfka.

 Hacjenda, hiszp., folwark, posiadłość wiejska.

 Haczyć, na haczyk zakładać, hakiem chwytać — p. Zahaczyć.

 Haczyk, zdr. od Hak; mały hak (h. u wędki, u lufcika); haftka; grzebak; w tek., narzędzie do chwytania tętnic; u roślin wyrostek, którym rośliny pnące zaczepiają się, korzonek, zapuszczany przez rośliny pnące się w rośliny, po których się pną; przen., podstęp, wykręt, wybieg, kruczek.

 Haczykowaty, podobny do haczyka, zakończony nakształt haczyka.

 Haczysty, jak hak zakrzywiony.

 Haczysz — p. Haszysz.

 Hać (-ci), grobla, nasyp.

 Hades, gr., królestwo cieni, świat podziemny, piekło.

 Hadki, praw., brzydki, obrzydliwy, wstrętny.

 Hadko, przysł. od Hadki; obrzydliwie, wstrętnie.

 Hadra, nm., gałgan, szmata, stara, podarta odzież; kobieta złych obyczajów.

 Hadrować, nm., kłócić ś., pieniąc się.

 Hadżi, arab., pielgrzym mahometański do Mekki.

 Hadżyb, arab., dawny wielkorządca arabs. w Hiszpanji.

 Haf, nm., zatoka morska, zawarta między wybrzeżem a wązkim pasem lądu, wchodzącym w morze (2 fig.).

 Hafciarka, Haftarka, nm., umiejąca haftować, posiadająca sztukę haftowania.

 Hafciarnia, nm., warsztat, pracownia hafciarska.

 Hafciarstwo, sztuka haftowania, przetykania.

 Hafciarz, nm., umiejący haftować; przen., żart., blagier, kłamca.

 Hafcik, nm., szlaczek drobno haftowany.

 Hafiz, arab., uczony muzułmanin, umiejący Koran na pamięć.

 Haft, nm., wyszycie wypukło nicią a. jedwabiem (fig.).

 Haftka, nm., spinka druciana, złożona z haczyka (konika) i uszka (kobyłki): klamerka, sprzążka; hak a. kółko u słupa.

 Haftować, nm., wyszywać haftem, przetykać (ręcznie, na krosienkach, na maszynie); zszywać rany; żart., przesadzać, kłamać; teatr., słowa zaokrąglać, uplastyczniać giestami; wykończać subtelnie.

 Haftowany, nm., przetykany, wyszywany w haft.

 Hagada, hebr., legienda, zapisana w Talmudzie; podanie, objawienie; wieczorna modlitwa Żydów przed świętem Paschy.

 Hagiel, nm., gruba mączka cukrowa, faryna.

 Hagjograf, gr., pisarz żywotów świętych.

 Hagjografja, gr., Hagjologja, gr., zbiór żywotów świętych i legiend o świętych.

 Hagjotyka, gr., nauka udoskonalenia, uświęcenie siebie samego.

 Haglować, nm., ciasto zanurzać w mączce cukrowej, obsypywać cukrem.

 Ha, ha, ha! wyrażenie śmiechu głośnego.

 Haja, nm., rekin, ludojad (ryba) (f.).

 Hajda! dalej! naprzód! odważnie! — p. Hajże!; de h. = siłą, prawem mocniejszego; skory do działania, burzliwy.

 Hajdamacki, tur., przym. od Hajdamak; rozbójniczy; po h-u = sposobem rozbójniczym, po łotrowsku.

 Hajdamactwo, tur., życie hajdamackie, rozbójnicze; rozbójnictwo, łotrowstwo.

 Hajdamaczka, forma ż. (od Hajdamaka).

 Hajdamak, Hajdamaka, tur., kozak zaporoski, żyjący z łotrostwa; Ukrainiec zbuntowany; rozbójnik, włóczęga, łotr, rabuś; przen., zawadjaka, hałaburda, junak.

 Hajdamaczeć, stawać się hajdamakiem. rozbójnikiem, burdą, awanturnikiem.

 Hajdamaczyzna, rozbójnicy (dawni Kozacy); rozboje, popełniane przez dawnych Kozaków zaporoż.

 Hajdawery, blp., szarawary, spodnie szerokie; żart., majtki.

 Hajducki, Hajduczy, węg., przym. od Hajduk; rozbójniczy, łotrowski.

 Hajduczek, chłopak, za lokaja usługujący, po węgiersku przebrany; przen., dziewczyna zuchowata.

 Hajduk, węg., dawniej żołnierz pieszy, po węgiersku ubrany; lokaj, po hajducku przebrany (fig.); w Węgrzech policjant; przen., rozbójnik, łotr; góralski taniec, w skokach i przysiadach tańczony.

 Hajer, nm., górnik.

 Hajlechryst, Hajlekryst, nm., cudowny starzec, przynoszący dzieciom podarki na gwiazdkę.

 Hajno, gr., tam, tu, tutaj, blizko.

 Hajstra, Hajster, nm., bocian czarny (fig.).

 Hajtować, nm., hutn., stary popiół przepalać powtórnie.

 Hajzówka, Hazuka, hebr., prawo talmudyczne, zabraniające Żydowi pod groźbą klątwy podkupywać innego Żyda w celu zagarnięcia po nim dzierżawy, handlu i t. p.; prawo wspólności na nieruchomości, przysługujące tylko Żydom.

 Hajże! wykrz., dalej! nuże! prędzej! chodźmy!

 Hak, nm., pręt żelazny na końcu zakrzywiony do chwytania czego; do grzebania; gwóźdź bez głowy zakrzywiony do zawieszania na nim (fig.) (na h-u co zawiesić); h. u drzwi = zawiasa; p. Hakownica; dostaniesz się na h. = na szubienicę, zawisł na h-u = zginął na szubienicy; kamienie pod wodą dla statków niebezpieczne; mielizna; przen., niebezpieczeństwo, opały, krytyczne położenie (przywieść na h.).

 Hakata, związek Niemców hakatystów, skierowany przeciw Polakom.

 Hakatysta, pierwotnie członek stowarzyszenia pruskiego, wrogiego Polakom, nazwanego H. K. T. od pierwszych liter nazwisk założycieli: Hanseman, Kenneman i Tiedeman, powstałego w celu systematycznego unicestwiania żywiołu polskiego w Poznańskiem; następnie wogóle polakożerca.

 Hakatyzm, cele i dążności hakatystów, skierowane przeciw Polakom.

 Hakim, arab., turecki mędrzec, lekarz i sędzia; h. effendi, główny lekarz przyboczny sułtana; h. pasza, lekarz nadworny w Persji.

 Hakować, nm., radlić, odwracać; h. ziemię, oraną ziemię przerzynać radłem na ukos.

 Hakowaty, podobny do haka, nakształt haka.

 Hakowiec, bot., krzew szakłak zwyczajny albo ciernisty.

 Hakownica, nm., a. Hak, rodzaj dawnej strzelby bez bagnetu, o zapale lontowym (fig.); arkabuz.

 Hala, słowack., dolina górska, pastwisko górskie w Tatrach (fig.); wysoka, łysa góra.

 Hala, nm., wielka sala, przeznaczona na koncerty i zabawy (h. gimnastyczna); otwarty budynek pod dachem na słupach do sprzedaży towarów, targowisko, nakryte dachem.

 Halabarda, nm., dawniej rodzaj broni, oszczepu z osadzoną na nim okszą, cz. dwupiórą siekierą o jednym ostrzu szerokim a drugim ostrym (fig.); narzędzie do obcinania wysokich gałęzi.

 Halabardnik, Halabardzista, nm., żołnierz, uzbrojony halabardą.

 Halali, nm., sygnał myśliwski na trąbce podczas polowania z ogarami przy dościganiu zwierzyny; otrąbienie.

 Halawa, ukr., duża zatoka stawu; miejsce odkryte bezdrzewne.

 Halbecwelwe, Halbecwelbe, Halbik, nm., rodzaj gry w karty: wpół do dwunastej.

 Halbfrancband, nm., oprawa książki w półskórek (grzbiet i rogi skórkowe).

 Halc, nm., wycięcie u sukni, do którego przyszywają kołnierz; kark; gm., kołnierz, kark, grzbiet.

 Halcjon, gr., ptak zimorodek.

 Halda — p. Hałda.

 Haleluja, hebr. — p. Aleluja.

 Halerz, nm., rodzaj dawnej drobnej monety; dzisiejsza drobna miedziana moneta austryjacka, setna część korony.

 Halifaksy, ang., nazwa gatunku łyżew (fig.).

 Haligrafja, gr., opisanie gatunków soli.

 Halizna, miejsce w lesie, drzew i krzewów pozbawione, drzewami niezarosłe, polanka.

 Halka, spódnica kolorowa pod suknię.

 Halny, słowack., przym. od Hala; górski wiatr h. = wiejący z gór, szczególnie w Tatrach.

 Halo, gr., nazwa kół świetlnych otaczających niekiedy słońce i księżyc (fig.).

 Halo! w myśl., okrzyk przyzywania; odezwa przy telefonie

 Halochemja, gr., część chemji o solach.

 Halogien, Haloid, gr., chem. chlorowiec; jakikolwiek pierwiastek, należący do tej samej gromady, co i chlor (np. brom, jad).

 Halografja, gr., opisanie salin.

 Halometr, Halimetr, Haloskop, gr., przyrząd do oznaczania zawartości soli w solance.

 Halotechnika, gr., przemysł dobywania soli; wiadomości niezbędne w tym przemyśle.

 Halować, płynąć blizko brzegu, przybijać do brzegu.

 Halsband, nm., naszyjnik.

 Halstuck, Halsztuk, nm., rodzaj krawata, w kształcie chustki, zawiązywanej na szyi (zdr. Halsztuczek).

 Halt! nm., stój! zatrzymaj się! (komenda).

 Halter, nm., sznur z chwastami do podpięcia firanki albo portjery (fig.): w lm. h-ry — p. Ciążki, Hantle.

 Haltsygnał, nm., znak, wywieszany w celu zatrzymania pociągu kolejowego (fig.).

 Halucynacja, łć., chorobliwe złudzenie zmysłów, polegające na tem, że wyobrażenie przybiera charakter rzeczywistości; przywidzenie; wizje, widziadła, marzenia na jawie, omamy.

 Halucynować, łć., podlegać halucynacjom, mieć widzenia.

 Halurgja, gr., nauka o salinach, o kopalniach soli.

 Hałaburda, Hałaburdnik, Haraburda, ukr., krzykliwy, burda, hałasujący, awanturnik, zawadjaka.

 Hała-drała! prędko, bez zastanowienia.

 Hałakać, krzyczeć, wrzeszczeć.

 Hałas, wrzask, krzyk, zgiełk, tartas, harmider; trzask, stuk, łoskot, szum; narobić h-u — p. Hałasować; huczny, głośny, dźwięk wielu instrumentów; wymówka, wymyślanie.

 Hałasować, robić hałas, krzyk, zgiełk, szumieć; robić awantury.

 Hałastra, motłoch, pospólstwo, gawiedź, tłuszcza, tałałajstwo, zgraja, gromada włóczęgów.

 Hałaśliwy, Hałaśny, lubiący robić hałas, wrzaskliwy, krzykliwy.

 Hałaśnik, ten, co wciąż hałasuje, skłonny do hałasów, burda.

 Hałda, Halda, górn., ziemia i kamienie wydobyte przy kopaniu szybu, razem złożone.

 Hałłachować, Hałłakować, ar., wzywać Allacha, Boga Mahometan (o Turkach i Tatarach).

 Hałwa, Hajwa, tur., rodzaj ciasta tureckiego z orzechów włoskich, mąki, masła, chleba i miodu.

 Hamadrjada, gr., nimfa leśna.

 Hamak, fr., rodzaj łoża wiszącego ze sznurków, siatki lub materji, przywiązanego między dwoma drzewami (fig.).

 Haman, pogardl., potwór, dziki olbrzym; popychadło; stworzenie wielkie, ciężkie i niezgrabne (od imienia biblijnego Hamana).

 Hamaniec, ukr., woreczek na pieniądze.

 Hamburka, gatunek łodzi; rodzaj krótkiej igły; rodzaj bułki.

 Hamburski, pochodzący z miasta Hamburga; h-a skóra, gruba końska, wy prawna skóra; bułka h-a — p. Hamburka; pióra h-ie = hartowane w ogniu.

 Hamera, prow., burza, zawierucha, zawieja.

 Hamernia, nm., fabryka, gdzie się przerabiają metale przy pomocy młota maszynowego, młotarnia, kuźnica.

 Hamernik, właściciel hamerni; robotnik w hamerni.

 Hamilton, ang., rodzaj długiego surduta męskiego.

 Hamletyzować, naśladować Hamleta (bohatera jednego z dramatów Szekspira), t. j. deklamować przeciw objawom złego, nie przyczyniając się do polepszenia.

 Hammada, ar., rodzaj pustyni kamiennej, zasypanej okruchami.

 Hamować, nm., powstrzymywać, powściągać: h. koła = hamulcem zatrzymywać; przen., h. namiętności, gniew = powściągać; h. ś. = powstrzymywać ś.

 Hamownik, Hamulcowy, nm., obsługujący hamulec, brekowy.

 Hamrować, nm., kuć, klepać, nadawać twardość metalowi.

 Hamulec, nm., przyrząd do wstrzymywania kół lub wozu albo koni w ruchu (f.); powód wstrzymujący żądze i namiętność; przen., wędzidło.

 Handel, nm., wymiana towarów na pieniądze; kupno i sprzedaż, kupczenie, targ; skład, sklep; sklep korzenny.

 Handelek, nm., mały handel, sklepik, handel win, restauracja przy handlu win.

 Handełes, nm., uliczny handlarz starzyzny.

 Handgryf, nm., rękoczyn, manipulacja; rękojeść.

 Handikap, ang., (handicap), wyścig, w którym siły jeźdźców reguluje się przez różnice w wadze, w czasie lub w odległości, dawanych jeźdźcom stosownie do ich umiejętności lub właściwości.

 Handlarka, nm., żona handlarza, kobieta trudniąca ś. drobnym handlem; kobieta, lubiąca ś. targować.

 Handlarski, przym. od Handlarz, od Handlarstwo; kupiecki, kramarski.

 Handlarstwo, nm., kupiectwo, prowadzenie handlu, kupczenie.

 Handlarz, nm., handlujący, kupiec, przekupień, kramarz.

 Handlować, nm., kupczyć, kupować i sprzedawać towary dla zysku; targować; frymarczyć.

 Handlowiec, nm., pracownik handlowy, zajmujący się interesami handlowemi; bogaty kupiec, przemysłowiec.

 Handlowność, nm., kwitnący stan handlu kraju lub miasta.

 Handlowny, nm., prowadzący wielki handel, słynny z handlu dużego.

 Handlowy, nm., dotyczący handlu, będący przedmiotem handlu; kupiecki, komercyjny; h. regiestr księga, prowadzona przy właściwym sądzie, zawierająca wykaz firm, wiadomości osobiste o kupcach i spółkach handlowych w danej miejscowości.

 Handlówka, nm., szkoła handlowa, gazeta handlowa.

 Handryczyć, krzyczeć; h. ś. kłócić się, sprzeczać się, targować się.

 Handżar, Andżar, tur., rodzaj obosiecznego sztyletu z długą rękojeścią, zakrzywiony na końcu, puginał (fig.).

 Hangar, fr., wielka szopa na wozy, samoloty, narzędzia; remiza.

 Hangardy, fr., murowane ochronne pomieszczenie dla wojska w twierdzach.

 Hangować, nm., spuszczać na linie szybem do kopalni.

 Haniebnie, przysł., z hańbą, sromotnie, okropnie; brudno, szkaradnie; strasznie, ogromnie.

 Haniebny, hańbę przynoszący, sromotny, niecny, bezecny, niegodny, nikczemny; przen., okrutny, strasznie wielki.

 Hankier, nm., rodzaj bursztynu przeświecającego.

 Hanswurst, nm., komiczna osoba farsy ludowej niemieckiej; błazen, pajac, arlekin.

 Hantle, Haltery, ciążki: dwie kule żelazne połączone rączką do ujęcia, używane przy ćwiczeniach gimnastycznych (fig.).

 Hanza, nm., dawny związek handlowy miast w północnych Niemczech.

 Hanzeatycki, nm., przym. od Hanza; należący do Hanzy, mający styczność z Hanzą.

 Hanzjata, członek Hanzy.

 Hańba, sromota, wstyd, zakała, niesława, bezeceństwo, infamia (h-ę zadać = zganić); h.! = okrzyk, wyrażający potępienie kogoś albo czegoś, oburzenie; protest, pogarda.

 Hańbiący, przynoszący hańbę, sromotny, haniebny.

 Hańbiciel, ten, co hańbi, oszczerca, obmówca, przechera.

 Hańbić, okrywać hańbą, przynosić hańbę, sromocić, plamić; h. kobietę = uwieść ją; h. ś., okrywać ś. hańbą.

 Haraburda — p. Hałaburda; wrzawa, wrzask, burda, zwada; robiący burdę, awanturnik.

 Haracz, tur., danina, nałożona w Turcji na poddanych nie Mahometan; opłata, składana Turcji przez kraje hołdownicze; danina, opłacanie ś.

 Harakiri, japoń., samobójstwo przez rozcięcie sobie brzucha mieczem.

 Harambasza, ar., dowódca hajdamaków serbskich.

 Haramza, Haramdzia, pers., gawiedź, tłuszcza: hultaj, oszust, włóczęga.

 Haranga, fr., długa przemowa uroczysta.

 Harap, nm., Harapnik, bicz myśliwski z krótką rękojeścią, a długim sznurem rzemiennym (fig.); kańczug; już po h-ie = już po wszystkim, zapóźno, po dokonanym fakcie.

 Harbajtel, nm., woreczek używany w XVIII wieku przez mężczyzn dla pomieszczenia warkocza; warkocz u peruki (fig.).

 Harbuz — p. Arbuz, p. Dynia.

 Harc, pojedyńcza utarczka przed bitwą; przen., popis: na h. z czem wyjeżdżać = popisywać ś., ścierać h-ce = walczyć o pierwszeństwo; popisywanie się konną jazdą; sus, zwrot, swawolenie.

 Harcap, nm., warkocz, noszony dawniej przez mężczyzn — p. Harbajtel.

 Harcerstwo, ćwiczenia skautów; organizacja skautów.

 Harcerz — p. Harcownik; halabardnik; młodzieniec, członek organizacji harcerzy, wywiadowców, skautów (f.).

 Harcować, bić się pojedyńczo przed szykiem; skakać, hasać na koniu; przen., bujać, swawolić, unosić ś. (wiatr harcuje po polu).

 Harcownik, staczający bitwę pojedyńczo przed bitwą, przed wojskiem; harcujący na koniu.

 Hardo, przysł., dumnie, wyniośle, z pychą, szorstko, imponująco.

 Hardomówny, mówiący hardo, wyniośle.

 Hardosz, człowiek hardy, dumny, pyszałek.

 Hardość, duma, pycha, buta, harda wyniosłość, zuchwałość.

 Hardy, niechcący się ukorzyć, dumny, wyniosły, pyszny; (h-a dusza); zuchwały, nieposłuszny.

 Hardzić, robić hardym, uzuchwalać, wbijać w dumę; gardzić.

 Hardzieć, stawać ś. hardym, nieposłusznym, wbijać ś. w dumę.

 Harem, ar., pomieszczenie dla kobiet, żon u mahometan; ogół żon u mahometan.

 Harfa, nm., duży instrument muzyczny o formie trójkątnej ze strunami metalowemi (fig.) — p. Arfa.

 Harfiarka, Harfistka, Harfista, Harfiarz, nm., p. Arfiarka, Arfiarz.

 Harfować — p. Arfować.

 Harkot, nieprzyjemny odgłos rozmowy, prowadzonej gromadnie; szwargot.

 Harlinje, nm., cienkie linje, w które wpisuje się cyfry.

 Harmalin, ar., szkarłat turecki, substancja barwnikowa, otrzymywana z rośliny rutewnik pospolity.

 Harmata — p. Armata.

 Harmatan, nm., wiatr duszący w zatoce Gwinejskiej.

 Harmider, nm., hałas, wrzawa, gwar, zgiełk; zamieszanie, popłoch; rozgardjasz.

 Harmonijność, Harmoniczność, gr., zgodność.

 Harmonijny, Harmoniczny, gr., pełen harmonji, dźwięczny, zgodny, odpowiadający wymaganiom harmonji, układający się zgodnie w całość.

 Harmonika, gr., rodzaj instrumentu muzycznego o języczkach metalowych, wprawianych w ruch dmuchaniem miechem a. ustami (fig.); pociąg kolejowy, którego wagony łączą się z sobą gankami krytemi skórą pofałdowaną jak harmonika; h. chemiczna = płomień wodoru w rurce, powodujący dźwięki, nazwane h-ą.

 Harmoniści, łć., sekta w Ameryce półn., wyznająca wspólność własności i małżeństwa.

 Harmonizować, fr., zgadzać się z czem a. z kim, stosować ś. do czego a. do kogo; być we właściwym stosunku; sympatyzować, przystosowywać, aby wytworzyć harmonję, nastrajać ś. harmonijnie, w muz., dodawać akordy, dodawać akompanjament do melodji jednogłosowej.

 Harmonja, gr., zgodność, połączenie dźwięków, barw lub linji, wywierające estetyczne wrażenie; przen., zgoda, jedność; zgodne przystosowywanie części w całość; odpowiedniość między zjawiskami; h. społeczna=składność, zgodność interesów wszystkich warstw społecznych; w muz., zgodność tonów; w orkiestrze komplet instrumentów dętych; h. a. harmonika, instrument muzyczny rozciągany, z klapkami, klawiszami i mieszkiem (fig.).

 Harmonjum, gr., nieodm. — p. Fisharmonja.

 Harmonometr, gr., narzędzie do mierzenia harmonji dźwięków muzycznych.

 Harnadel, nm., szpilka podwójna do włosów.

 Harnadziej, Harnaś, prow., dowódca bandy zbójców.

 Harnasz, nm., pancerz, zbroja; zgiełk.

 Harnaś — p. Harnadziej.

 Harny, prow., dumny, butny, hardy, śmiały.

 Haro, fr., stój! — p. Halt!

 Harować, ukr., ciężko fizycznie pracować, mozolić się.

 Harpagon, gr., skąpiec, sknera; kutwa, chciwiec (nazwa, wzięta z jednej z komedji Moliera).

 Harpja, gr., w mitologji greckiej potwór w postaci ptaka drapieżnego z głową kobiecą, nienasycony i łaknący; ptak amerykański z rzędu sokołowatych, rodziny sokołów, podrodziny orłów (fig.); przen., człowiek drapieżny, drapieżnica.

 Harpun a. Harpuna, hol.,, rodzaj oszczepu, zakończonego ostrzem trójkątnym, używanego do połowu wielorybów (fig.); mała kotwica do przytrzymywania statków; przyrząd do przenoszenia siana na stertę i odwrotnie.

 Harpunnik, hol.,, rzucający harpunem, opatrzony w harpun.

 Harsztrych, nm., cienki sztrych w literze.

 Hart, nm., twardość, moc nadana jakiemu metalowi przez hartowanie; moc, siła, energja, nieugiętość, twardość, wytrzymałość.

 Hartarnia, nm., dział fabryki, w którym hartują żelazo lub stal.

 Hartful — p. Artful.

 Hartgus, nm., żelazo lane twarde.

 Hartmesel, nm., dłóto mocne do przecinania sztab żelaznych.

 Hartować, nm., nadawać metalowi większej twardości, mocy i wytrzymałości przez rozgrzanie i nagłe oziębienie; przen., wzmacniać, zatwardzać, krzepić, uodporniać, (np. h. ciało); h. ś. nabywać hartu, wytrwałości przez ćwiczenia i trud; zaprawiać ś. do znoszenia cierpień i przeciwności.

 Hartownia, nm., oddział fabryki żelaza, gdzie hartują żelazo a. stal.

 Hartowny, nm., mający hart, wytrzymały, twardy, zahartowany.

 Hasać, podskakiwać, skakać (o koniu); skakać na koniu, wiele jeździć konno, harcować; biegać, pląsać, tańczyć do upadłego; hulać; h. konia = męczyć, mordować — p. Zhasać.

 Hasło, okrzyk wojenny, parol, wyraz, dawany w wojsku dla rozeznania swoich od nieprzyjaciół; znak, sygnał (dać h. do boju); sztandar; symbol; dewiza; odezwa; w myśl. trąbienie jako znak wezwania.

 Haspel, nm., gór., kołowrót poziomy w kopalni; w powroź. narzędzie do zwijania lin, powrozów i t. p.

 Hasyd — p. Chasyd.

 Haszcza, krzaki gęste, zarośla — p. Chaszcz.

 Haszpień, nm., opiłki żelazne.

 Haszysz, arab., wyciąg z konopi indyjskich: silny środek narkotyczny, odurzający.

 Haśnik, gwar., chłopiec (u Podhalan).

 Hator, pastwisko (u Podhalan).

 Hatt, Hattiszeryf a. Hatti-Humajum, tur., rozkaz gabinetowy sułtana.

 Haubica, czesk., rodzaj armaty, śmigownica, granatnik (fig.).

 Hauptman, nm., naczelnik, dowódca, kapitan.

 Hausknecht, nm., służący w oberży; stróż domowy, parobek.

 Haust, łć., łyk, połknięcie płynu.

 Hawana, cygaro hawańskie; h. kolor = kolor jasno bronzowy (jak cygaro hawańskie).

 Hawarja a. Awarja, wł., uszkodzenie, szkody i straty, jakie ponosi okręt podczas podróży morskiej; ubezpieczenie ładunku morskiego.

 Hawelok, ang., płaszcz bez rękawów z peleryną tylko z przodu (fig.).

 Hawernia, nm., kopalnia węgla.

 Hawerz, Hawiarz, nm., górnik.

 Hawrań, ukr., miejsce, gdzie ś. gnieżdżą gawrony.

 Hazard, fr., przypadek, traf, los, szczęście; narażenie ś.: niepewność, ryzyko, niebezpieczeństwo; awanturowanie ś., odwaga z narażeniem ś.; gra wysoka o pieniądze; stawianie na los szczęścia.

 Hazardować, fr., stawić na los szczęścia, na kartę, puszczać na los, ryzykować; h. ś. puszczać ś. na los, na niepewne; narażać ś., awanturować ś.; wystawić się na sztych, na niepewne.

 Hazardowny, fr., losowy, na los szczęścia puszczony, narażający się; zbyt odważny, awanturujący ś., stawiany na ślepo, niepewny, ryzykowny, niebezpieczny (h-na gra).

 Hazuka, Hażuka, łć., rodzaj długiej sukni zwierzchniej.

 Haż go! ha! okrzyk przy szczuciu psem.

 He! Hę? wykrz., wyrażający zadziwienie lub zapytanie: he = wyrażanie niezadowolenia lub urazy.

 Heban, gr., drzewo indyjskie czarnej barwy, ciężkie i zbite, służące na wyroby tokarskie i stolarskie; kolor czarny.

 Hebankowate a. Hebanowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.

 Hebanować, nadawać drzewu kolor hebanowy.

 Hebanowy, z hebanu; czarny jak heban; towar h. = niewolnicy murzyni jako towar.

 Hebd, gr., bez hebd, roślina z rodziny przewiertniowatych (fig.).

 Hebdomada, gr., tydzień, dyżur tygodniowy księdza w parafji.

 Hebe, gr., owad łuskoskrzydły z gromady prządkówek, grecka bogini młodości i piękności; podczaszyni bogów, roznosząca bogom nektar i ambrozję.

 Hebel, nm., narzędzie stolarskie do wygładzania drzewa, strug (fig.).

 Heber, nm., przyrząd do podnoszenia ciężarów, dźwignia, lewar.

 Hebes, łć., tępy, niepojętny, głowa zakuta, głupiec, idjota.

 Hebesowaty, łć., tępy w naukach, głupkowaty.

 Heblarka, nm., przyrząd do heblowania, strugarka, wiórownica (fig.).

 Heblarnia, nm., maszyna do heblowania; warsztat heblarski, stolarnia, strugarnia.

 Heblować, nm., heblem wygładzać, strugać, okrzesywać.

 Heblowiny, nm., blp., wióry (od hebla), strużyny od hebla.

 Hebraista, łć., znający dobrze język hebrajski.

 Hebraizm — p. Hebrajszczyzna.

 Hebrajczyk, Żyd.

 Hebrajski, przym. od Hebrajczyk; żydowski; po h-u = po żydowsku.

 Hebrajszczyzna, Hebraizm, język, literatura, starożytności hebrajskie i wogóle wszystko, co ś. odnosi do narodu żydowskiego.

 Heca, nm., szczwanie, łowy, gonienie, ujadanie; cyrk, widowisko; skoki, swawolenie zabawne, śmieszne rzeczy; awantura, brewerje.

 Hecarnia, nm., ujeżdżalnia do sztuk konnych.

 Hecarz, Hecownik, nm., sztucznie i dobrze jeżdżący na koniu, pokazujący sztuki na koniu.

 Hecia! heć! gmin., wołanie na woły: od siebie! na prawo!

 Heciak, prostak, gbur, cham.

 Hecie-pecie (ci-ci), żart., hetki, chude koniki; bzdurstwa, banialuki, trzy po trzy.

 Hecownik — p. Hecarz.

 Heć — p. Hecia.

 Hedonik, gr., — p. Hedonista.

 Hedonika, gr., część psychologii, traktująca o przyjemności i przykrości.

 Hedonista, Hedonik, gr., zwolennik hedonizmu, cyrenaik.

 Hedonistyczny, pojęty w duchu hedonizmu.

 Hedonizm, gr., system etyczny, uznający przyjemność a. rozkosz zmysłową za najwyższe dobro moralne; cyrenaizm, epikureizm.

 Hedżira a. Hegira, arab., ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny r. 622 po Chr., od której Mahometanie liczą lata; era mahometańska.

 Heft, nm., zeszyt.

 Heftlada, nm., deska ze szparą i haczykami oraz z dwiema śrubami, na której zszywają ś. książki (fig.).

 Hegiemon, gr., mający najwyższą władzę.

 Hegiemonja, gr., przewodnictwo, przewaga potężniejszego państwa nad słabszemi; zagarnięcie wpływu na obrót spraw wspólnych.

 Hegira — p. Hedżira.

 Heglista, uczeń Hegla, zwolennik filozofji Hegla.

 Heglistowski, pojęty w duchu filozofji Hegla, właściwy jej.

 Heglizm, filozofja Hegla; kierunek filozoficzny Hegla.

 Hegumen — p. Ihumen.

 Hegzametr — p. Heksametr.

 Hej! wykrz., wołający, a. Hejże! Hajże! pobudzający, zachęcający (hej! wstawać, hej! na koń); ostrzegający (hej! co robisz); wyrażający politowanie, boleść, żal (hej! jakiż ja biedny!), a. radość.

 Hejnał, Hajnał, węg., pieśń pobożna grana na dętych instrumentach o wschodzie i zachodzie słońca lub jako sygnał co godzina na wieży kościelnej.

 Hekatomba, gr., w starożytnej Grecji ofiara ze stu wołów na cześć bogów; przen. mordercza walka, rzeź.

 Hekatostylon, gr., portyk o stu kolumnach.

 Heksachord, gr., instrument muzyczny o sześciu strunach; średniowieczna sześciostopowa gama djatoniczna.

 Heksagon, gr., sześciobok.

 Heksagonalny, gr., sześciokątny.

 Heksakisoktaedr, gr., czterdziestoośmiościan prawidłowy.

 Heksakistetraedr, gr., nm., dwudziestoczterościan prawidłowy.

 Heksametr, Hegzametr, gr., sześciostopowy wiersz nierymowany, używany w epice.

 Heksapodja, gr., wiersz sześciostopowy.

 Heksenszus, nm., nagły i silny ból muskułów krzyża.

 Hektar, fr., miara powierzchni = 100 arom (= 2 morgi) = 10000 metrów kwadratowych.

 Hektograf, gr., przyrząd z zastygłą żelatyną do kopjowania pisma w wielu odbitkach bez prasy.

 Hektogram, gr., jednostka wag = 100 gramom = 10-ta część kilog.

 Hektolitr, miara objętości = 100 litrom = l00 decymetrom sześciennym = 25 garncom polskim.

 Hektometr, gr., miara długości = 100 metrom.

 Hektoster, gr., miara objętości = 100 metrom sześciennym.

 Hektowatt, miara prądu elektrycznego = 100 wattom — p. Watt.

 Hektyczny, niszczący, trawiący.

 Hektyka, gr., gorączka niszcząca.

 Hela, nm., skrzynia do wożenia ziemniaków lub buraków; wołanie na bydło.

 Helenina a. Elenina, łć., substancja krystaliczna, otrzymywana z korzeni rośliny: oman pospolity.

 Helenista, gr., znawca języka, literatury i starożytności greckich.

 Helenizm, gr., język, obyczaje i wszystko, co dotyczy starożytnej Grecji.

 Helenofil, gr., przyjaciel Greków.

 Helikoida, gr., linja ślimakowata, spiralna.

 Helikon, gr., największy rozmiarami dęty instrument muzyczny (fig.).

 Helikopter, gr., rodzaj maszyny latającej, z zastosowaniem do niej śruby i skrzydeł (fig.).

 Helisa, gr., linja śrubowa.

 Helisojda, gr., powierzchnia, utworzona przez styczne do helisy.

 Heljant, roślina słonecznik.

 Heljasta, gr., członek sądu w starożytnych Atenach.

 Heljocentryczny, gr., dotyczący środka słońca, śródsłoneczny; system h. = teorja układu słonecznego mieszcząca środek ruchów, planetarnych w słońcu; układ świata według Kopernika.

 Heljochromja, gr., fotograficzny sposób otrzymywania barwnych odbitek; fotochromja.

 Heljograf, gr., przyrząd fotograficzny, zastosowany do otrzymania fotografji słońca.

 Heljografja, gr., nauka o słońcu jako ciele niebieskim.

 Heljografja, Heljotypja, gr., sposób odbijania na papierze, za pomocą prasy drukarskiej zdjęć fotograficznych wytrawionych stosownemi bejcami; ob. Fotolitografja, Fototypja.

 Heljograwiura, gr., rycina, odbita z kliszy cynkowej sposobem fotograficznym; światłodruk.

 Heljolatrja, gr., oddawanie czci boskiej słońcu.

 Heljometr a. Astrometr, gr., przyrząd do mierzenia odległości kątowej gwiazd blizko siebie położonych a. do oznaczenia średniej pozornej tarczy słońca lub księżyca.

 Heljominjatura, gr., fotografja, kolorowana za pomocą podkładania farb na jej odwrotnej stronie.

 Heljominiaturzysta, gr., koloryzator portretów fotograficznych.

 Heljoskop, gr., dawny przyrząd astronomiczny do obserwowania powierzchni słońca.

 Heljostat, gr., przyrząd optyczny, służący do nadawania promieniom słonecznym stałego kierunku pomimo dziennego biegu słońca (f.).

 Heljotermometr, gr., narzędzie do mierzenia ciepła słonecznego.

 Heljotrop, gr., zegar słoneczny; przyrząd do rzucania obrazów słońca oddalonemu obserwatorowi, jako sygnałów przy pomiarach gieodetycznych; szlachetny kamień koloru zielonawego z krwistemi plamkami, chalcedon; roślina tomiłek (fig.).

 Heljotropizm, gr., własność niektórych części roślin zwracania się w kierunku padających na nie promieni światła (h. dodatni) lub odchylania się w kierunku wprost przeciwnym (h. ujemny) (fig.).

 Heljum, gr., chem., pierwiastek odkryty w atmosferze słońca.

 Hellenowie, nazwa starożytnych Greków, dawana także i dzisiejszym Grekom.

 Helleński, grecki.

 Helmintologja, gr., zoologja.

 Helmja, roślina z rodziny pokrzywowatych.

 Helota, Hota, gr., niewolnik spartański, należący do miejscowej ludności achejskiej, podbitej przez Spartan; wogóle niewolnik.

 Helotyczny, gr., niewolniczy.

 Helotyzm, gr., niewolnictwo, poddaństwo, obstawanie za poddaństwem, obyczaje niewolnicze.

 Helwecja, Szwajcarja.

 Helweckie wyznanie, wyznanie reformowane, kalwińskie.

 Hełm, nm., szyszak, przyłbica (fig.); kask; wierzchnia część herbu w postaci szyszaka nad tarczą; pagórek, okrągła, kopczasta góra na równinie, czapka góry; górna część alembika.

 Hełmek, nm., mały hełm; roślina z rodziny wargowych: żarnik, płomiennik, żabienieć.

 Hełmiasty, nm., opatrzony hełmem, kopczasty.

 Hełmik, nm. roślina — p. Tarczyna pospolita.

 Hełmowy, nm., mający postać hełmu (h. dach).

 Hematoglobulina, gr., barwnik ciałek czerwonych krwi; hemoglobina.

 Hematokracja, gr., rząd, który przelewem krwi utrzymać chce swą władzę; rządy tyrańskie.

 Hematoksylina, gr., barwnik czerwony, niebieski a. fijoletowy, otrzymywany z drzewa kampeszowego.

 Hematologja, gr., nauka o tworzeniu się krwi.

 Hematozoa, gr., pasorzyty, żyjące we krwi zwierząt kręgowych.

 Hematurja, gr., ukazywanie się i krwi w moczu.

 Hematyna, gr., barwnik czerwony krwi.

 Hematyt, gr., ruda żelazna, żelaziak brunatny lub czerwony.

 Hemeralopja, gr., kurza ślepota, niezdolność widzenia o zmierzchu.

 Hemerologja, gr., sztuka układania kalendarza.

 Hemicykl, gr., półkole.

 Hemidoma, gr., postać krystalograficzna; dwie ściany jednakowe w ortodomie.

 Hemimorfizm, gr., własność niektórych minerałów wytwarzania kryształów o ścianach niejednakowych.

 Hemin, Hemina, gr., chlorowodan hematyny, składnik krwi.

 Hemiopja, Hemiopsja, gr., choroba wzroku, skutkiem której widzi się połowę przedmiotu.

 Hemisfera, gr., półkula.

 Hemisferyczny, Hemisferny, gr., półkolisty.

 Hemoglobina, gr., czerwony barwnik krwi (2 fig.).

 Hemoptoe, gr., krwotok płucny.

 Hemoroidalny, gr., odbytnicowy, krwawnicowy.

 Hemoroidarjusz, gr., cierpiący na hemoroidy.

 Hemoroidy, gr., blp., chorobliwa guzowatość w okolicy odbytu, wydzielająca krew; krwawnica.

 Hemorragja, gr., upływ krwi, krwotok.

 Hemostatyczne gr., środki lekarskie, powstrzymujące krwawienie.

 Hen! wykrz., wskazujący odległość daleką; het! daleko! wej! oto!

 Hengiewerk, nm., wiązanie dachowe wiszące.

 Henoteizm, gr., wiara w jednego Boga, monoteizm.

 Henotyka, gr., sztuka jednania, przejednywania.

 Heortologja, gr., nauka o dniach świątecznych, uroczystych.

 Hepatyk, gr., cierpiący na wątrobę.

 Hepatyt, gr., kamień wątrobiany.

 Hep! hep! wyraz obelżywy przeciw żydom.

 Heptachord, Heptakord, gr., dzisiejsza gama djatoniczna.

 Heptagon, gr., siedmiokąt.

 Heptameron, gr., zbiór powiastek rozłożony na siedm dni.

 Heptametr, gr., wiersz siedmiostopowy.

 Heptarchja, gr., panowanie siedmiu władców.

 Heraklita, członek sekty Heraklitów, odrzucających chrzest i małżeństwo.

 Heraldyczny, łć., dotyczący heraldyki.

 Heraldyk, łć., znający się na herbach, zajmujący ś. heraldyką.

 Heraldyka, łć., nauka o herbach.

 Herb, nm., godło lub znak nadany rodzinie szlacheckiej, odróżniający ją od nieszlachty; klejnot, godło państwa lub miasta; ród, dom, dziedzictwo.

 Herba, Herwa, portug., roślina brazylijska, na której naparzają napój tejże nazwy; herbata brazyl.

 Herbaciany, łć., przym. od herbata; mający przymioty herbaty, pochodzący od herbaty; róża h-a = blado-żółta.

 Herbaciarka, gospodyni lub właścicielka herbaciarni.

 Herbaciarnia, łć., zakład gdzie się można napić herbaty.

 Herbarjum, łć., zielnik.

 Herbarz, łć., dzieło, zawierające opisy herbów i rodowody familji szlacheckich.

 Herbata, łć., krzak herbaty (fig.), suszone liście tegoż krzaka; napój z liści herbaty; przyjęcie wieczorne; wieczór proszony z tańcami.

 Herbatka, łć., zdr. od Herbata; skromne przyjęcie wieczorne; h. tańcująca = skromne przyjęcie z tańcami.

 Herbatni — p. Herbaciany.

 Herbatnica, Herbatniczka, łć., puszka do przechowyw. herbaty.

 Herbatniki, łć., drobne suche ciasteczka, używane do herbaty ( = fr., petits fours).

 Herbomanja, namiętne upodobanie w rodach; w gienealogji; chełpienie się rodem.

 Herboryzować, łć., zbierać rośliny w celu naukowym, układać zielnik.

 Herbowny, Herbowy, nm., mający herb, pieczętujący ś. herbem, należący do herbu; h-a tarcza, wizerunek herbu w kształcie tarczy z hełmem i ozdobami (fig.).

 Hercog, nm., książę.

 Herda, ang., przeszkoda na torze wyścigowym, zielonemi gałązkami przykryta (fig).

 Heredytalny, łć., dziedziczny.

 Heretycki, gr., przym. od Heretyk.

 Heretyczeć, fr., stawać ś. heretykiem, przejmować herezję.

 Heretyczyć kogo, gr., skłaniać kogo do herezji.

 Heretyk (forma ż. Heretyczka), gr., odszczepieniec, kacerz, niewierzący tak jak naucza religja prawowierna.

 Herezja, gr., odszczepieństwo (od religji prawowiernej), kacerstwo; rzecz niesłychana, dziwoląg; odstępstwo od zasad ogólnych; awantura, burda.

 Herezjarcha, gr., twórca herezji, kacermistrz.

 Herkules, gr., przen., siłacz; gwiazdozbiór na półkuli północnej nieba; olbrzymi owad z rzędu chrząszczów, zamieszkuje Amerykę zwrotnikową (fig.).

 Herkulesowy, gr., silny, olbrzymi; h-a pałka, roślina żółtodrzew wiechowaty; h-a praca, olbrzymia praca, niemal przechodząca ludzkie siły.

 Herkulicznie, gr., przysł., jak Herkules, silnie, atletycznie.

 Herma, Hermes, gr., czterograniasty słup, zakończony głową ludzką, stawiany przez starożytnych Greków przy drogach, świątyniach i domach (fig.).

 Hermafrodyta, gr., osobnik dwupłciowy, obojnak.

 Hermafrodytyzm, gr., dwupłciowość, obojnactwo.

 Hermandada — p. Santa Hermandada.

 Hermelin, łć., gronostaj; h-y, futro gronostajowe.

 Hermeneutyczny, przym. od Hermeneutyka: wykładający, objaśniający.

 Hermeneutyka, gr., sztuka wykładania, objaśniania, interpretowania ksiąg, szczególnie biblijnych; egzegietyka.

 Hermes, gr., kamień graniczny: słup z wyciosaną na nim głową; (f.); w mit., bożek Merkury.

 Hermetyczny, gr., szczelnie zamknięty, niedopuszczający powietrza; odnoszący ś. do hermetyki.

 Hermetyka, Hermetyzm, gr., nauka tajemnicza, okultyzm średniowieczny wraz z alchemją.

 Hermjonka, gr., roślina z rodziny amarylkowatych, tacetta, narciszek, kwiat królewski.

 Hermografja, gr., opisanie planety Merkury.

 Hernhuci a. Bracia Morawczycy, sekta protestancka, założona w r. 1772 przez hr. Zimmermana.

 Herod, w lm., okrutnik, ciemięzca; H-y, jasełka, szopka, chłopcy poprzebierani, opowiadający o Bożym Narodzeniu; H. baba = kobieta duża, silna, popędliwa, mająca, przewagę w domu nad mężem.

 Herodowy, gr., okrutny, srogi.

 Heroiczny, bohaterski; lekarstwo h-e = mogące pomóc lub bardzo zaszkodzić.

 Heroida, gr., mały poemat bohaterski o nastroju elegijnym.

 Heroik, gr., poeta heroiczny, piszący epopeje; epik.

 Heroi-komiczny, gr., bohatersko śmieszny.

 Heroina, gr., bohaterka w powieści, główna osoba działająca; kobieta odważna, energiczna.

 Heroizm, gr., bohaterstwo, gotowość poświęcenia się, wspaniałomyślność.

 Herold, nm., zwiastun, poseł coś ważnego zwiastujący, oznajmujący; ten, co ogłasza coś ludowi, rodzaj woźnego; dozorca nad turniejami, sprawdzający pochodzenie i herby uczestników turnieju.

 Heroldja, łć., urząd, rozpatrujący dowody szlacheckie i wydający dyplomy szlacheckie.

 Heros, Heroj, gr., bohater grecki; wogóle bohater.

 Herostratowy, Herostratyczny, dążący do sławy drogą zbrodni.

 Herpetologja, gr., nauka o płazach.

 Herszt, nm., wódz, przywódca, głowa złych ludzi lub złej sprawy (np. h. zbójów).

 Hersztować nm., komu, być hersztem. przewodniczyć, rej wodzić.

 Herta, w hutn., spód pieca hutniczego.

 Herytaż, fr., dziedzictwo, posag.

 Herytjer, fr., dziedzic, spadkobierca (forma ż. Herytjera).

 Hesper, gr., wieczór, gwiazda wieczorna.

 Hester, duńs., rodzaj koni szwedzkich, żmudzkich; wogóle, koń, rumak.

 Het, przys., hen, daleko, dalej (h. aż za morze), tam, przez, wciąż; wnet, zaraz.

 Hetera, gr., kobieta z półświatka, lwica, rozpustnica, nierządnica.

 Heterja, gr., związek tajny w krajach, zamieszkałych przez Greków, mający na celu oswobodzenie się od jarzma tureckiego.

 Heterodoksja, gr., niezgodność z przepisami Kościoła.

 Heterogienetyczny, przym. od Heterogieneza; pochodzący od czegoś z swojej istoty odmiennego.

 Heterogieneza, gr., pochodzenie od czegoś z istoty swojej odmiennego; pochodzenie istot organicznych z materji nieorganicznej; samorodztwo; h. uczuć = pochodzenie zjawisk uczuciowych od zjawisk umysłowych.

 Heterogieniczny, gr., powstały z dwu różnych pierwiastków, od-rębnej. natury.

 Heterogienja, gr., przynależność do innego rodzaju; odmienność rodzajowa, odrębność natury.

 Heteroklityczny, gr., nieprawidłowy.

 Heterologiczny, gr., niepodobny, odmienny.

 Heteromorfizm, gr., różnopostaciowość.

 Heteronomiczny, fr., podlegający prawom innej obcej sobie dziedziny.

 Heteronomja, gr., zależność od praw obcych, innej dziedzinie właściwych, od warunków, poza obrębem właściwym będących.

 Heteroptyka, gr., ułuda, pozór.

 Heteroseksualny, gr., innorodzajowy.

 Heterysta, gr., członek heterji.

 Hetka, łć., koń lichy, ladajaki, szkapa; człowiek do niczego, byle kto; przen., mieć kogo za h-ę pętelkę = za nic, za zero.

 Hetman, nm., w dawnej Polsce najwyższy urząd wojskowy; wódz, dowódca wojska, gienerał: h. wielki koronny, h. wielki litewski, h. polny koronny, h. polny litewski; h. kozaków = ataman; jedna z figur w szachach: dama, królowa.

 Hetmanić, nm., być hetmanem; przen., przewodniczyć, stać na czele, przywodzić.

 Hetmanka, nm., przen., przewodnicząca, stojąca na czele, wódz, przewódczyni, przodująca, przewodniczka.

 Hetmański, nm., należący do hetmana, dotyczący hetmana (godność h-a, władza h-a); h. szlak — p. Czarny szlak.

 Hetmaństwo, nm., urząd hetmana, władza hetmana — p. Buława; hetmanienie, dowodzenie wojskiem; czas urzędu hetmana; przymioty hetmanowi potrzebne; zbior., hetman z żoną.

 Hetmańszczyzna, nm., dobra hetmańskie; kozacy ukraińscy a. zaporoscy.

 Heurystyczny, gr., podsuwający myśli, naprowadzający na pomysły.

 Heurystyka, gr., część logiki, podająca prawidła odnajdywania prawdy, robienia odkryć.

 Hezytacja, łć., wahanie się.

 Heźha! okrzyk: huzia! hajże! wyczha!

 Hę? zapytanie: co? — p. także Chę.

 Hiatus, łć., w gram., rozziew, niemiły zbieg samogłosek.

 Hiberna, łć., zimowe leże: chleb zimowy; dawny podatek na utrzymanie wojska w zimie.

 Hibometr, gr., narzędzie do mierzenia wypukłości.

 Hidalgo, hiszp., szlachcic hiszpański.

 Hidr — p. także Hydr-

 Hidrant, łć., kran wodociągowy, kran ogniowy (fig.).

 Hidrastyzacja, gr., połączenie się jakiegoś ciała z cząsteczkami wody.

 Hidrat, gr., chem., wodan, połączenie z wodą.

 Hidrauliczny, gr., dotyczący hidrauliki, według praw hidrauliki; prasa h-a = przyrząd, służący do wywierania ciśnienia znacznego za pośrednictwem wody (f.): baran h. = maszyna do podnoszenia na pewną wysokość wody płynącej.

 Hidraulika, gr., zastosowanie praw o równowadze i ruchu ciał ciekłych do celów praktycznych, hydrodynamika.

 Hidrocefal, gr., cierpiący na rozwodnienie mózgu.

 Hidrochemja, gr., badanie chemiczne wody.

 Hidrodynamika, gr., nauka o ruchu ciał ciekłych, o ich wypływie z naczyń i przepływie przez rury i kanały.

 Hidroelektryczna gr., fabryka, fabryka, wytwarzająca elektryczność siła naturalnego spadku wody.

 Hidrofitologja, gr., opisanie roślin wodnych.

 Hidrofobja, gr., wodowstręt.

 Hidrofon, gr., przyrząd, służący do wysłuchiwania szmeru płynących podziemnych zdrojowisk.

 Hidrogieologja, gr., nauka, wyjaśniająca tworzenie się ziemi przez wodę.

 Hidrognomonja, gr., sztuka wynajdywania źródeł za pomocą różdżki, jakoby czarnoksięskiej.

 Hidrognosta, gr., znający ś. na miejscowościach podziemnych wód i wyszukujący źródła.

 Hidrognozja, gr., nauka o wodach na kuli ziemskiej.

 Hidrograficzny, gr., odnoszący ś. do hidrografji; mapy h-e = mapy mórz, rzek i t. p.; papier h. = przygotowany chemicznie w ten sposób, ze można na nim pisać wyraźnie czystą wodą.

 Hidrografja, gr., gałąź gieografji: nauka o wodach, opis wód na powierzchni ziemi.

 Hidrokielometr, Hidrotachymetr, gr., narzędzie do mierzenia szybkości biegu wody.

 Hidrologja, gr., nauka o wodzie w ogólności.

 Hidromancja, fr., wróżen. z wody.

 Hidromechanika, gr., nauka o równowadze i o ruchu cieczy.

 Hidromel, gr., miód do picia.

 Hidrometeor, gr., zjawisko atmosferyczne, powstające z powodu obecności w powietrzu pary wodnej (rosa, mgła, chmury, deszcz, śnieg).

 Hidrometr, gr., waga wodna, narzędzie do mierzenia ciężkości, gęstości, szybkości płynów.

 Hidropata, gr., lekarz, leczący za pomocą wody; zwolennik hidropatji.

 Hidropatja, gr., nauka, metoda leczenia zimną wodą.

 Hidropatyczny, gr., wodoleczniczy.

 Hidrosfera, gr., powłoka wodna ziemi.

 Hidroskop, gr., zegar wodny; przyrząd, wskazujący kierunek biegu zdrojowisk podziemnych.

 Hidrostatyczny, gr., należący do hidrostatyki; h-a waga = służąca do ważenia ciał, zanurzonych w cieczy, służy do oznaczania właściwego ciężaru (fig.); prasa h-a, przyrząd do wywierania wielkich ciśnień za pomocą wody.

 Hidrostatyka, gr., nauka o równowadze wody i innych płynów; nauka o własnościach fizycznych cieczy.

 Hidrotachimetr — p. Hidrokielometr.

 Hidrotechnik, gr., znający naukowo budownictwo wodne.

 Hidrotechnika, gr., budownictwo wodne.

 Hidroterapja, gr., zastosowanie zimnej wody do leczenia chorób.

 Hidrotropizm, gr., ruch roślin, spowodowany wpływem wody.

 Hieratyczny, gr., kapłański, używany przez kapłanów.

 Higjena, gr., nauka o zachowaniu zdrowia, o zdrowiu.

 Higjeniczny, gr., przym. od Higjena; stosujący się do zasad higieny, zgodny z higjeną, zdrowotny.

 Higjenista, gr., lekarz, zajmujący się higjeną, zdrowotnością siedlisk ludzkich i ich ulepszeniem.

 Higrologja, gr., nauka o wilgotności powietrza.

 Higrometr, Higroskop, gr., wilgociomierz, przyrząd do oznaczania wilgoci w powietrzu (fig.).

 Higroskopiczny a. Higroskopijny, gr., pochłaniający łatwo wilgoć z powietrza; h. wata = wata chemicznie oczyszczona.

 Hijena, gr., zwierzę ssące drapieżne Azji i Afryki, i z grzbietem ku tyłowi pochyłym (f.).

 Hij — p. Hj.

 Hijor, nm., wołanie kominiarza, stojącego na dole, do znajdującego się na kominie, aby spuszczał miotłę; kominiarz, którym straszą małe dzieci.

 Hikory, nieodm., ang., rodzaj drzewa orzechowego, rosnącego w Afryce.

 Hilologja, gr., nauka o materji.

 Hiloteista, gr., filozof, uważający materję albo świat materjalny za istotę boską, za bóstwo.

 Hilozoizm, gr., kierunek filozoficzny szkoły jońskiej, przypisujący materji zasadniczą własność życia; filozofja natury, rozważająca materję jako substancję życiową.

 Himatjon, gr., u starożytnych Greków narzutka, noszona przez mężczyzn i kobiety na chitonie (fig.).

 Hipalaga, gr., w retor., podstawienie jednego pojęcia pod drugie.

 Hiper-, Hyper-, gr., na początku wyrazów odpowiada polskiemu: nad-.

 Hiperastenja, gr., zupełna bezsilność, wielkie osłabienie.

 Hiperbat, gr., w retor., przekładnia, przestawienie wyrazów.

 Hiperbola, gr., w gieom., linja krzywa, powstająca z przecięcia stożka płaszczyzną (fig.); w retor., gatunek metafory, wyrażenie przesadne, przesadnia.

 Hiperboliczny, gr., przym. od Hiperbola; kształtu h-i, przesadny.

 Hiperborejczyk, gr., mieszkaniec dalekiej północy.

 Hiperemja, gr., nadmierny dopływ krwi, przekrwienie.

 Hiperestezja, gr., nadczułość chorobliwa, nadmierna wrażliwość dotykowa.

 Hiperfizyczny, gr., nadnaturalny, nadz my słowy.

 Hiperfrenja, gr., manja, szaleństwo.

 Hiperjoński, gr., słoneczny.

 Hiperkrytycyzm, gr., przesadna albo zbyt surowa krytyka.

 Hipermetryczny gr., wiersz, wiersz, w którym sylab jest o jedną za wiele.

 Hipermnezja, gr., pamięć osobliwie spotęgowana.

 Hiperprodukcja, gr., nadprodukcja, nadmiar, zbyt obfita wytwórczość ponad potrzebę.

 Hipersteniczny, gr., przemożny.

 Hiperstenit, gr., dawniejsza skała wybuchowa krystaliczna.

 Hiperstenja, gr., chorobliwie wzmożona działalność organizmu i siła życiowa.

 Hipertrofja, gr., przerost pewnego organu; nadmierne rozwinięcie, rozrost, tycie; nadmierne odżywianie się.

 Hiperyt — p. Hiperstenit.

 Hipetypoza, gr., figura retoryczna, wyrażająca z siłą i malowniczo to, czego pisarz nie określił zwięźle.

 Hipika, Hipologja, gr., znajomość wszystkiego, co dotyczy koni.

 Hipjatra, gr., lekarz koni, weterynarz.

 Hipjatrja, gr., nauka o leczeniu koni.

 Hipnolog, gr., badacz snu; badacz snów czyli marzeń sennych.

 Hipnologja, gr., nauka o śnie, teorja marzeń sennych

 Hipnotyczny, przym. od Hipnoza; do hipnozy należący, w stanie hipnozy zachodzący; usypiający.

 Hipnotyzer, fr., ten, co hipnotyzuje, wprawiający w stan hipnotyczny; magnetyzer.

 Hipnotyzm, gr., nauka a. teorja snu sztucznie wywołanego (błędnie, zamiast hipnoza); leczyć h-em = leczyć przy wywoływaniu stanu hipnozy.

 Hipnotyzować, gr., wprawiać kogoś w sen hipnotyczny, w stan hipnozy, magnetyzować.

 Hipnoza, gr., sen, sztucznie wywołany, stan snu sztucznego; przy którym występują charakterystyczne objawy cielesne i duchowe.

 Hipocentaur, gr., bajeczny potwór z ciałem końskiem a głową i kadłubem męskim (f.).

 Hipochondrja, gr., chorobliwy rozstrój psychiczny, wyrażający ś. w usposobieniu ponurem zgryźliwem, śledziennictwo.

 Hipochondryczny, gr., śledzienniczy.

 Hipochondryk (forma ż. Hipochondryczka), gr., cierpiący na hipochondrję, śledziennik; grymaśnik.

 Hipocyklojda, gr., krzywa, utworzona przez punkt okręgu, znajdującego się wewnątrz drugiego okręgu i toczącego się po nim.

 Hipodermokliza, gr., wstrzykiwanie podskórne.

 Hipodrom, gr., miejsce do wyścigów konnych; ujeżdżalnia, cyrk; arena cyrkowa.

 Hipofag, gr., żywiący się mięsem końskiem.

 Hipogieum, nieod., podziemie, katakumby, grobowce.

 Hipogryf, gr., koń skrzydlaty z głową gryfa, pegaz (fig.).

 Hipokaust, gr., przyrząd do ogrzewania.

 Hipokon — p. Hipochon-.

 Hipokras, gr., rodzaj wina przyprawionego a. likieru.

 Hipokratesa gr., sztuka, sztuka lekarska.

 Hipokratyczna gr., twarz, twarz o zmienionych rysach, oznaczająca śmierć blizką.

 Hipokrene, gr., w mit., na górze Helikonie w Grecji, źródło, z którego woda miała dawać natchnienie poetyczne.

 Hipokryta (forma ż. Hipokrytka), gr., obłudnik, fałszywy; człowiek skryty, świętoszek.

 Hipokrytyka, gr., deklamacja z muzyką.

 Hipokryzja, gr., obłuda, dwulicowość, fałszywość, świętoszkostwo.

 Hipologja, gr., nauka o koniu, jego rasach, charakterze, przymiotach i t. p.

 Hipoman, fr., namiętny miłośnik koni.

 Hipomanja, gr., przesadne zamiłowanie do koni.

 Hipopatologja, gr., nauka o chorobach konia.

 Hipopotam, gr., koń rzeczny, duże zwierzę parzystokopytowe, nieprzeżuwające, z rodziny ociężałych (fig.).

 Hipostatyczny, gr., wyrozumowany przez uprzedmiotowanie pojęcia.

 Hipostaza, gr., uprzedmiotowanie, uosobienie pojęcia; rozważanie istotnej cechy przedmiotu zamiast samego przedmiotu a. bytu realnego zamiast pojęcia.

 Hipostazować, gr., podstawiać byt zamiast pojęcia; uprzedmiotować pojęcie.

 Hipostyl, gr., kolumnada kryta z wierzchu.

 Hipotaksa, gr., podporządkowanie.

 Hipotalatyka, gr., sztuka pływania pod wodą.

 Hipoteczny, gr., zastawny, odnoszący się do hipoteki; h. wykaz = wyciąg z księgi hipotecznej, zawierający wyszczególnienie praw własności i zmian w tychże prawach, oraz długów, ciążących na majątku nieruchomym.

 Hipoteka, gr., instytucja, zabezpieczająca prawa rzeczywistych właścicieli oraz prawa osób trzecich do nieruchomości; zastaw dóbr nieruchomych, jako zabezpieczenie dla wierzyciela; dobra zastawione; archiwum akt hipotecznych, dotyczących własności nieruchomej; żart. pośladek.

 Hipotekarjusz, łć., wierzyciel hipoteczny.

 Hipotekować, gr., zapisywać wierzytelność do księgi hipotecznej, zabezpieczać na hipotece.

 Hipotenuza, gr., mat., przeciwprostokątna (fig.).

 Hipotetyczny, gr., przym. od Hipoteza; przypuszczalny, niepewny, prawdopodobny, możliwy.

 Hipoteza, gr., przypuszczenie naukowe; teorja, oparta na prawdopodobieństwie, domysł.

 Hipotomja, gr., anatomja konia.

 Hipp- — p. Hip-.

 Hipparjon, gr., gatunek konia zaginionego, kopalnego.

 Hipsometr, gr., przyrząd, służący zamiast barometru do mierzenia wysokości danego punktu na powierzchni ziemi, polegający na zasadzie, że woda wre w temperaturze tym niższej, im pod mniejszym znajduje się ciśnieniem (fig.).

 Hipsometrja, gr., nauka mierzenia wysokości miejsc, czyli wyniesienia ich nad poziom morza.

 Hipsometryczna gr., mapa, mapa, na której są wskazane różne wysokości grantu kraju.

 Hipuryty, gr., skamieniałe skorupy małżów w utworach osadowych formacji kredowej (fig.).

 His, muz., nuta h z krzyżykiem, czyli podwyższona o pół tonu.

 Histerja, Histeralgja, gr., choroba nerwowa kobieca, zwykle skutkiem cierpień macicy, nerwica.

 Histerotomja, gr., operacja rozcięcia macicy, cięcie cesarskie.

 Histeryczka, gr., kobieta, dotknięta histerją, dziwaczka.

 Histeryk, gr., ten, co cierpi jakoby na hi ster ję.

 Histochemja, gr., dział chemji, badający skład komórek i tkanek zwierzęcych i roślinnych oraz zachodzące w nich procesy chemiczne.

 Histogienja, Histogieneza, gr., powstawanie tkanek.

 Histolog, gr., uczony badacz budowy drobnowidzowej tkanek organizmu.

 Histologja, gr., część anatomji, nauka o tkankach i komórkach mikroskopijnych, składających organy ludzi, zwierząt lub roślin.

 Historja, łć., opis przebiegu tego, co się działo w pewnym czasie, opis dziejów, nauka dziejów, dziejoznawstwo, dziejopisarstwo; dzieło historyczne, opowiadanie historyczne; h. naturalna = nauki przyrodnicze: zoologja, botanika, mineralogja; przygody; powieść; zdarzenie, scena, awantura (to ci była h!), rzecz, sprawa (cała h., ciekawa h.).

 Historjograf, gr., historyk, dziejopis.

 Historjografja, gr., dziejopisarstwo, źródła historyczne, dzieła treści historycznej.

 Historjozof, gr., rozpatrujący dzieje z punktu widzenia filozofji.

 Historjozofja, gr., nauka o prawach rządzących dziejami; filozofja dziejów; wykład filozoficzny zasad historji.

 Historycznie, gr., przysł., dziejowo, faktycznie, według historji, istotnie, rzeczywiście.

 Historyczny, gr., przym. od Historja; dziejowy, właściwy historji; prawdziwy, istotny, rzeczywisty.

 Historyjka, gr., zdr. od Historja; powiastka, opowiadanie, anegdota.

 Historyk, dziejopis; znający historję lub dzieje; nauczyciel historji.

 Historyka, gr., teorja historji, sztuka pisania lub pojmowania historji.

 Historyzm, gr., pogląd, według którego każdy wytwór ducha ludzkiego jest głównie owocem całej dotychczasowej kultury, a także rasy, otoczenia, w małej zaś tylko części zarazem i owocem uzdolnienia jednostki, która ten wytwór wyprowadziła na świat.

 Histrjon, łć., aktor, komedjant, kuglarz.

 Hiszpanka, kobieta rodem z Hiszpanji; bródka, na sposób hiszpański przystrzyżona (fig.); tabaka hiszpańska; przyprawa do ryby; odmiana wiśni czarnej.

 Hiszpański, pochodzący z Hiszpanji, odnoszący się Hiszpanów; h. atłas = tkanina jedwabno-bawełniana, używana na podszewki; mucha h-a = kantaryda.

 Hizop, Hyzop, Izop, gr., roślina z rodziny wargowych, józefek (fig.).

 Hjacynt, gr., roślina z rodziny liljowatych; nazwa dawana roślinie Szafirek (fig.); min. — p. Cyrkon.

 Hjacyntowy, gr., zrobiony z hjacyntu (z cyrkonu), zawierający hjacynt; barwa czerwona z odcieniem żółtawo-brunatnym.

 Hjalit, gr., w min. gatunek opalu; h-towe szkło: szkło czarne nieprzezroczyste.

 Hjalograf, gr., narzędzie do zdejmowania perspektywy (fig.).

 Hjalurgja, gr., sztuka robienia szkła.

 Hjerarcha, gr., przełożony; prałat kościoła greckiego.

 Hjerarchalny, Hjerarchiczny, gr., przym. od Hjerarchja; według hjerarchji.

 Hjerarchja, gr., rząd, władza duchowna, w której stopniowo podlegają jedni drugim; porządek stopniowy godności duchownych i świeckich.

 Hjeratyczny, gr., kapłański; h-e pismo = pismo egipskie kapłańskie, późniejsze, prostsze niż hjeroglify.

 Hjerodul, gr., niewolnik kapłański w dawnej Fenicji.

 Hjerofant, gr., arcykapłan.

 Hjerofylaks, gr., stróż świątyni i świętości.

 Hjeroglif, gr., pismo obrazowe dawnych Egipcjan (fig.); przen., pismo nieczytelne, niezrozumiałe.

 Hjeroglifik, fr., napis hjeroglificzny.

 Hjeroglifika, gr., sztuka odczytywania hjeroglifów.

 Hjerografika, Hjerografja, gr., święte pismo tajemne; sztuka przedstawiania przedmiotów świętych (w malowidłach, rzeźbach, opisach).

 Hjerokracja, gr., kościelna forma rządu; rządy kapłańskie.

 Hjerologja, gr., opisanie rzeczy duchownych.

 Hjeromancja, Hjeroskopja, gr., wróżbiarstwo z ofiar, szczególnie ze zwierząt, poświęconych na ofiarę.

 Hjeronimicki gr., alfabet, głagolica.

 Hjetometr, Hjetoskop, gr., narzędzie do mierzenia opadów atmosferycznych.

 Hjob, nędzarz, biedak, żebrak (od imienia postaci biblijnej).

 Hjobowa wieść, okropna, przerażająca, żałobna wiadomość.

 Hladzić, słow., spoglądać, upatrywać.

 Hlak, ukr., butla gliniana, fajansowa lub porcelanowa, kamionka; dzbanuszek z rączką na wodę.

 Hładysz, Hładysza, Hładyszka, ukr., garnek gliniany w kształcie dzbana bez ucha, do zbierania mleka, dzieżka.

 Hłuzdy (-ów), ukr., mózg; pojęcie, objęcie rzeczy, rozum, ma h. = niegłupi; zebrać h. = zorjentować ś.

 Hm! wykrz., oznaczający niedowierzanie, powątpiewanie, przypuszczenie, możność, namysł.

 Ho! a. Ho! ho! wykrz., oznaczający zdziwienie.

 Hoc, hoc! wykrz., oznaczający skakanie — p. Hyc.

 Hodogietyczny, przym., odnoszący się do nauki nauczania.

 Hodogietyka, gr., wskazówki, przewodnik do studjów nad daną umiejętnością w wyższych zakładach naukowych.

 Hodometr, fr., narzędzie do mierzenia liczby zrobionych kroków a. ilości drogi; drogomiar.

 Hodować, karmić, wychowywać; piastować, utrzymywać, żywić, chować, pielęgnować (dzieci, zwierzęta, rośliny); h. ś. chować się, rosnąć, wychowywać się.

 Hodowca (forma ż. Hodowczyni), ten, co hoduje, wychowywa.

 Hodowla, hodowanie, chów; h. zwierząt, ryb, roślin, bakterji; pielęgnowanie, karmienie, utrzymywanie.

 Hodyniec, odyniec.

 Hodzia, Hodża, Chodża, tur., nauczyciel duchowny u muzułmanów.

 Hofmana krople — p. Anodyny.

 Hofmistrzyni, nm., przełożona nad domami dworskiemi.

 Hofrat, nm., radca dworu, radca nadworny (w Austrji i w Niemczech).

 Ho! ho! wykrz., oznaczający zadziwienie, przecząc zarazem temu, co go wywołało.

 Hoja, ozdobna roślina z rodziny trojeściowatych.

 Hojda! rzecz., dryblas, gidja; wykrzyknik = hej! hopsasa! h. = okrzyk przy bujaniu dzieci.

 Hojdać, prow., huśtać, kołysać; h. ś. huśtać ś., bujać ś., kołysać się.

 Hojdałka, Hojdawka, huśtawka.

 Hojnie, Hojno, przysł. od Hojny; bogato, obficie.

 Hojnorosłka a. Hojnorostka, roślina Rutewnik.

 Hojność, szczodrość, obfitość.

 Hojny, szczodry, szczodrobliwy, suty; przen., obfity, liczny.

 Hojże ino! wesoły okrzyk, zachęta.

 Hokus pokus, nm., zręczna przemiana, sztuki kuglarskie; kuglarstwo, mamidło (pokazywać h.-p.).

 Hola! wykrz., wyrażający: wołanie, wezwanie (h.! jest tam kto?); wzywanie do zamilczenia czegoś, wstrzymywanie (h.! mój panie, tego nadto); radość, ukontentowanie: zastanowienie, zadziwienie.

 Holajza, nm., dłóto stolarskie półokrągłe do wyżłabianie w desce dziur okrągłych (fig.).

 Holcsznyt, nm., rycina rznięta na drzewie, drzeworyt.

 Holcśruba, Holcszruba, nm., śruba, w drzewo wkręcana, do przymocowywania przedmiotu metalowego do drzewa.

 Holec, Holak, ukr., suche gałęzie na sosnach, chróst.

 Holender, osadnik z Holandji, potem: wogóle osadnik obcego, zwłaszcza germańskiego pochodzenia; w lm. osada, kolonja holendrów; dukat holenderski; ser holenderski; łuk, deseń zataczany na lodzie przez łyżwiarza; przyrząd w papierni do robienia papki papierowej; wiatrak z dachem ruchomym na nieruchomym budynku; h-dry, gatunek ziemniaków.

 Holenderka, osadniczka rodem z Holandji; krowa rasy holenderskiej; dachówka wyginana; gatunek łyżwy; gatunek tabaki.

 Holendernia, folwark, osada holenderska, gdzie się Holendrzy gospodarstwem nabiałowem trudnią; obora.

 Holendrować, zakreślać łyżwami na lodzie linje esowate.

 Holendry, nm., maszyny w papierniach do rozdrabniania i miażdżenia szmat (fig.).

 Holkiel, nm., dłótko do robienia żłobków; hebel stolarski z ostrzem półokrągłym.

 Holm, chem., pierwiastek metaliczny z minerałów cerytowych, Hm.

 Holometr, gr., narzędzie do mierzenia kątów.

 Holomorficzny, gr., jednowartościowy (w mat. funkcja h-na).

 Holosteryk, gr., w fiz., barometr metaliczny.

 Holować, nm., ciągnąć statek (zwykle w górę pod wodą) przy pomocy ludzi, konia lub innego statku.

 Holowniczy, nm., holujący, ciągnący statki w górę rzeki.

 Holownik, nm., flis holujący; statek holujący, statek do holowania.

 Hołd, nm., uroczysta przysięga na wierność królowi, składana przez lennego księcia, homagjum; lenne poddaństwo; przen., okazywanie należnej komu czci, uszanowania, cześć, czołobitność, uległość; uleganie, poddawanie.

 Hołda, nm., góm., kupa ziemi, zawierająca jeszcze w sobie cząstki kruszcu.

 Hołdować, nm., komu: być czyim hołdownikiem, poddanym; podlegać, zostawać pod czyim rządem; składać hołd, oddawać cześć; h. kogo: podbijać, ujarzmiać, zniewalać.

 Hołdownictwo, nm., hołdowanie; lenne poddaństwo.

 Hołdowniczy, Hołdowny, nm., oddający hołd, lenny, poddany, danniczy.

 Hołdownik, nm., ten, co hołduje komu, lennik, wasal.

 Hołobla, ukr., jeden z dwu dyszlów pobocznych, w które konia wprzęgają do pojedyńczego wozu (fig.).

 Hołota, ukr., golizna, bieda, nędza, ubóstwo; zbiór., hołysze; biedni, nędzni ludzie; czeladź obozowa; pospólstwo, motłoch, zbieranina (zdr. Hołotka).

 Hołowica, ukr., gatunek sztucznych drożdży, używanych do zatorów wódczanych, drożdże gorzelnicze.

 Hołub, Hołubczyk, Hołubek, ukr., gołąb, gołąbek.

 Hołubić, ukr., pieścić, tulić; jednać sobie kogoś łagodnym obejściem.

 Hołubiec, Hołupiec, ukr., uderzenie w tańcu do taktu obcasami; rodzaj figury tanecznej; potrawa z kaszy jaglanej i kapusty, gołąbek.

 Hołubka, ukr., gołąbka.

 Hołysz, ukr., golec, biedak.

 Homagjalny, przym. od Homagjum; hołdowniczy, poddańczy; przysięga h-na = wiernopoddańcza.

 Homagjum, łć., nieod. hołd; hołdownictwo, przysięga na wierność panującemu.

 Homalograficzna gr. mapa, mapa, przedstawiająca części ziemi równe co do powierzchni jako figury równoważne, choćby z uszczerbkiem podobieństwa do kształtów naturalnych.

 Homar, fr., rak morski (fig.).

 Homen, ukr., korowód widm i straszydeł w czasie morowej zarazy; hałas, zgiełk, wrzawa silna.

 Homeografja, gr., przeniesienie starego druku na płytę drukarską, aby z niej czynić odbitki podobne do dawnych.

 Homeopata, gr., lekarz, leczący metodą homeopatyczną, według zasad homeopatji.

 Homeopatja, gr., metoda leczenia, polegająca na dawaniu choremu takich lekarstw w małych dozach, które w większej ilości wywołują skutki podobne do objawów danej choroby, w myśl zasady, że „podobne“ leczy ś. „podobnem“.

 Homeopatyczny, przym. od Homeopatja; przen., zbyt mały, w nader małej ilości.

 Homeoplastydy, gr., jednakowe komórki.

 Homeotelenton, gr., zakończenie jednobrzmiące w prozie, z którego powstały rymy nowożytne.

 Homerologja, gr., literatura dotycząca Homera.

 Homerul, ang., hasło narodowców irlandzkich, domagających ś. własnej administracji i parlamentu.

 Homeruler, ang., zwolennik Homerulu irlandzkiego.

 Homeryczny, przym. od Homer; h. śmiech = głośny wybuch śmiechu, niepowstrzymany; wiersze h-e = właściwe starożytnej epopei; przen., epiczny, opisowy.

 Homerydzi, blp., piewcy, utrzymujący w ustnym podaniu pieśni Homera.

 Homerysta, uczony, poświęcający ś. badaniom dzieł Homera.

 Homespun, ang., dosł., przędziwo domowe, krajowe; tkanina w rodzaju partu na suknie kobiece.

 Homicydjum, łć., mężobójstwo, morderstwo.

 Homileta, Homiletyk, gr., wykładacz tekstu Pisma św.

 Homiletyka, gr., teorja wymowy kościelnej, nauka umiejętnego wypowiadania kazań.

 Homilja, gr., prosty wykład jakiego ustępu Pisma Św. z budującym zastosowaniem do życia.

 Homiljarz, łć., księga, mieszcząca homilje na każdy dzień.

 Homocentryczny, gr., jednośrodkowy.

 Homochroniczny, gr., zgodny, odpowiedni co do czasu.

 Homofoniczny, gr., w muz., jednogłośny, w którym głosy nie występują samodzielnie, lecz są podporządkowane głosowi, prowadzącemu melodję.

 Homogien, gr., rzecz, istota jednorodna.

 Homogieniczny, gr., jednorodny, należący do jednego rodzaju.

 Homograficzny, gr., jednokreślny, rzutowy; faksymilowy; h. przedruk = odbicie rękopisu lub starego druku w dokładnej podobiznie.

 Homojuzja, gr., podobieństwo co do istoty, co do treści.

 Homologacja, łć., zatwierdzenie przez sąd umów dobrowolnych a. uchwał.

 Homologiczny, gr., jednoimienny; zgodny, odpowiedni; analogiczny, podobny, równobrzmiący.

 Homologizować, gr., upodabniać, porównywać.

 Homologja, gr., zgodność, odpowiedniość.

 Homologumena, gr., księgi Nowego Testamentu, których autentyczność została udowodniona i uznana.

 Homomorficzny, gr., równokształtny, jednakiej postaci.

 Homonim, gr., wyraz, mający dwa lub więcej znaczeń (np. róża — kwiat, róża — choroba).

 Homonimja, gr., w logice: sofizmat wynikający stąd, że którykolwiek termin użyty jest w dwojakim znaczeniu, blizkoznaczność, dwuznaczność

 Homoseksualizm, łć., zwyrodniały pociąg do osoby tej samej płci.

 Homunkul, Homunkulus, łć., człowieczek, człeczyna, zarodek człowieka.

 Honeste, łć., suto, okazale, gościnnie, zaszczytnie, uczciwie.

 Honor, łć., godność osobista, poczucie własnej godności, dobre imię, cześć; h. kobiety = cześć niewieścia; poczciwość; obowiązek poczucia: h. rycerski, kawalerski; zaszczyt (mam h. go znać); przyrzekam na h. = daję słowo; mieć sobie za punkt h-u = postanowić sobie co; obraza h-u = obraza czci; wyjść z h-em; nazwisko rodowe, godność (jak h. pana? = jakie nazwisko?); w lm. h-y, dostojeństwa, odznaczenia; ubiegać się za h-mi; oznaki czci; h-y wojskowe; czynić h-y domu = przyjmować gości, pełnić względem nich obowiązki gospodarza; w kartach: najwyższe karty od asa do dziesiątki; najlepsze rzuty w grze w kręgle.

 Honoracjores, łć., dostojnicy, goście zaszczytni.

 Honorant, łć., akceptujący weksel na rachunek drugiej osoby.

 Honorarjum, łć., wynagrodzenie pieniężne, zwłaszcza za pracę lekarską, literacką, adwokacką, profesorską; czesne.

 Honorat, łć., osoba, na której rachunek weksel został zaakceptowany.

 Honorować, łć., wysoko kogoś cenić, szanować; okazywać honor komu, oddawać honory; zaszczycić, poważać; dawać honorarjum, wynagradzać; przyjąć weksel (h. weksel) z zobowiązaniem zapłacenia.

 Honorowanie łć., wekslu = zapłata wekslu przez osobę nieobowiązaną do tego, ale czyniącą to dla nie zdyskredytowania wystawcy.

 Honorowany, łć., obdarzony honorami, czczony, zaszczycony; wynagrodzony, pobierający honorarjum.

 Honorowo, łć., według praw honoru, uczciwie.

 Honorowość, łć., cecha honorowa, charakter czegoś honorowy, uczciwość.

 Honorowy, łć., przym. od Honor; mający honor, uczciwy; zgodny z honorem; zaszczyt czyniący, zaszczytny, do okazania komuś czci przeznaczony (tytuł h.); spełniający obowiązki dla zaszczytu, bez pobierania płacy lub wynagrodzenia za nie (urząd h.); tytularny (np. członek h.); dług h. = zaciągnięty bez rewersu a. wynikający z przegranej w karty; sąd h. = polubowny a. rozstrzygający sprawę, w której chodzi o honor; sprawa h-a = sprawa, w której idzie o honor, pojedynek.

 Honwedzi, węg., wojsko wyłącznie węgierskie, nie należące do wspólnej armji austro-węgierskiej; landwera węgierska.

 Hopać, dziec., skakać, podskakiwać, rzucać się w górę.

 Hopa, hopcasa! wykrz., oznaczający skok, podskakiwanie.

 Hopak, ukr., taniec kozak.

 Hopek, pająk dwupłucny.

 Hop! hop! wykrz., pobudzający do skoku, nawoływanie ś. (np. w lesie).

 Hopki (-ów), blp. podskakiwanie małych dzieci na kolana starszych, podrzucanie w pieszczotach dzieci na kolanach, naśladując jazdę na koniu; taniec, pląsy.

 Hoplita, gr., w starożytnej Grecji żołnierz pieszy ciężko zbrojny (fig.).

 Hopnąć, Chopnąć, uderzyć, trzasnąć, palnąć; podskoczyć, wierzgnąć; poskoczyć, pobiec, polecieć; popędzić, krzyknąć na kogo, zawołać hop!

 Hopsa! Hopsasa! wykrzyknik zachęcający do skoku, podskakiwania lub gonitwy.

 Hora, gr., godzina, godzina kanoniczna, nabożeństwo brewjarzowe.

 Horda, tat., obóz, koczowisko Tatarów; przen., zgraja, dziki tłum, tłuszcza, gromada, rzesza; koczujące plemię Tatarów (złota h., dzika h., h. kipczacka); barbarzyńca, junak.

 Hordownik, Hordowina, ukr., kalina, roślina z rodziny witułkowatych.

 Hordyniec, Ordyniec, tat., jeden z hordy, Tatarzyn.

 Hordynka, Ordynka, tat., szabla tatarska.

 Hornblenda, nm., min., amfibol nieprzezroczysty, zielony.

 Hornista, nm., trębacz, grający na trąbie sygnałowej.

 Horno, ukr., piec garncarski do wypalania naczyń glinianych; ognisko kowalskie; przysł., butnie, górnie.

 Horodnia, ukr., gród sądowy, sądy grodzkie; budynki grodzkie.

 Horodniczy, ukr., w dawnej Polsce urzędnik, mający straż nad grodami; obecnie w Rosji urzędnik, pełniący obowiązki policmajstra w miastach.

 Horodykt, gr., zegar, kompas.

 Horodyszcze, Horodziszcze, ukr., miejsce, gdzie było ogrodzenie a. zamek; grodzisko, uroczysko.

 Horografja, Horolografja, gr., — p. Gnomonika.

 Horokilometrowy, Horokilometryczny łć., przyrząd, przyrząd, mierzący czas i drogę przebytą.

 Horologjografja, gr., sztuka robienia kompasów.

 Horologjum, gr., godzinnik, zegar.

 Horometrja, gr., mierzenie godzin.

 Horopter, gr., fiz., kontur, łączący wszystkie punkty przestrzeni zewnętrznej, które odtwarzają się na identycznych miejscach siatkówek, zatem widziane pojedyńczo.

 Horor, łć., strach, przerażenie.

 Horoskop, gr., wykaz długości dnia i nocy w rozmaitych miejscach i o każdym czasie; w astrol., wróżba przyszłości, przepowiednia losu człowieka ze stanu gwiazd w chwili przyjścia jego na świat; punkt ekliptyki, który właśnie wschodzi czyli wysuwa się nad poziom w chwili, gdy człowiek się rodzi; wogóle wróżba.

 Horoskopja, gr., wieszczbiarstwo z położenia planet.

 Horrendum, łć., rzecz straszna, okropność.

 Hortensja, bot., ogrodówka, roślina z rodziny skalnicowatych (fig.).

 Hortolog, gr., znawca i miłośnik sztuki ogrodniczej.

 Hortologja, gr., nauka ogrodnictwa i sztuka ogrodnicza.

 Hortykultura, łć., uprawa roślin ogrodowych, ogrodnictwo.

 Horyzont, gr., widnokrąg, poziom; przen., zakres wiedzy lub pojęcia, zakres działania.

 Horyzontalny, gr., poziomy, poziomowy, płaskoprosty.

 Hosanna, Hozanna, hebr., zawitaj! zbaw nas! wspomóż!

 Hosjer, fr., spekulujący na giełdzie na zwyżkę kursów.

 Hospicjum, łć., gospoda, schronisko, przytulisko; klasztor, służący za schronisko dla podróżnych, dla pielgrzymów.

 Hospitant, łć., członek parlamentu, należący do jakiego klubu sejmowego, lecz zastrzegający sobie wolność głosowania w pewnych sprawach; słuchacz na uniwersytecie (uważany jako gość) bez prawa zdawania egzaminów.

 Hospitantka, łć., uczęszczająca do uniwersytetu bez zapisania się w poczet stałych studentów.

 Hospodar, ukr., pan, tytuł panujących w d. Litwie, oraz książąt na Multanach i Wołoszczyźnie.

 Hospodarstwo, ukr., godność, dostojeństwo hospodara; prowincje, rządzone przez hospodara; hospodar z żoną.

 Hospodyn, młr., pan; ksiądz.

 Hossa, fr., zwyżka kursu papierów na giełdzie, spekulacja na tę zwyżkę.

 Hostja, łć., opłatek poświęcony, spożywany przy Komunji Św., Przenajświętszy Sakrament, komunikant kapłański.

 Hotel, fr., dom, do którego zajeżdżają podróżni, dom zajezdny, zajazd, oberża; pałac.

 Hotelarz, Hotelista, fr., właściciel hotelu, ten co utrzymuje hotel.

 Hotel garni, fr., mieszkanie do najęcia z urządzeniem domowym i usługą; hotel.

 Hotentot, murzyn z południowej Afryki; przen., człowiek dziki, bez oświaty.

 Hottonja, roślina Okrężnica.

 Hozanna — p. Hosanna.

 Hoży, kwitnący zdrowiem, czerstwy, krzepki, rzeźki, żwawy, nadobny, urodziwy.

 Hrabia, nm., lm. -owie, jeden z tytułów arystokratycznych, graf.

 Hrabianka, nm., córka hrabiego.

 Hrabiątko, Hrabicz, nm., syn hrabiego.

 Hrabina, Hrabini, nm., żona hrabiego.

 Hrabiostwo — p. Hrabstwo.

 Hrabski, Hrabiowski, nm., należący do hrabiego.

 Hrabstwo, Hrabiostwo, nm., tytuł, godność hrabiego; majątek, dobra hrabiego; terytorjum w kraju z tytułem hrabstwa z własnym samorządem; zbior., hrabia z hrabiną.

 Hradyszcze, ukr. — p. Horodyszcze.

 Hramota, ukr., dokument piśmienny, list uwierzytelniający, pełnomocnictwo.

 Hreczany, ukr., gryczany, z gryczanej mąki.

 Hreczka, ukr., gryka, rdest, gryka; siać h-ę = gospodarzyć na małem, uprawiać ziemię własnemi rękami.

 Hreczkosiej, ukr., grykosiej; żart., ten, co sam koło roli chodzi; gospodarujący na małem; gospodarz wiejski, właściciel ziemski, zawołany gospodarz.

 Hreczkowaty, ukr., pewien kolor sierści końskiej.

 Hreczuszki (-ów), ukr., blp., placuszki gryczane a. kartoflane na oleju smażone.

 Hreczysko, ukr., pole, na którym była hreczka.

 Hryć, ukr., prostak, cham, gbur.

 Hrymnąć, prow. — p. Rymnąć.

 Hu! wykrz., oznaczający przerażenie, niezadowolenie, zadziwienie: hu! co za zimno! hu! co za mina!

 Hu, hu! okrzyk zachęcający; naśl. głosu puszczyka.

 Huba, ukr., gąbka, żagiew, roślina z gromady grzybów z rodziny żagwiowatych (fig.); h., nm., miara powierzchni gruntu = 24 morgom; gospodarstwo, kolonja.

 Hubczasty, ukr., przym. od Hubka, zawierający hubkę, opatrzony w hubkę.

 Hubiarz, ukr., właściciel huby, t. j. jednej włóki roli.

 Hubielica, ukr., roślina z rodziny złożonych.

 Hubka, ukr., żagiew, sztucznym sposobem wyrobiona z huby, używana do rozniecania ognia wykrzesanego.

 Huciany, nm., przym. od Huta (robotnik itd.).

 Hucuł, mieszkaniec wschodnich Karpat, góral rusiński (fig.); koń huculski.

 Huczeć, wydawać głos gruby i krzykliwy; grzmieć, brzmieć, szumieć (morze, wiatr); rozlegać się (echo); krzyczeć, hukać, wykrzykiwać.

 Huczek, zdr. od Huk; szum; krzyk, wrzask, łoskot, wrzawa; człowiek krzykliwy; będzie h. = wrzawa, zamieszanie, awantura; w myśl., zapędzający w obławie krzykiem zwierza do ostępu.

 Hucznie, Huczno, przysł. od Huczny; szumnie, z hałasem, głośno; wystawnie, okazale, pokaźnie (h. przyjąć gości).

 Huczny, Hukliwy, pełen huku, wydający huk, głośno brzmiący, głośny, szumny; wystawny, okazały, pokaźny.

 Huf, Hufiec, nm., gromada, kupa; oddział wojska, idący ściśniętemi szeregami; kolumna, zastęp zbrojny, poczet.

 Hufnal, Ufnal, nm., gwóźdź od podkowy.

 Hugonot, Hugienot, kalwinista francuski z w. XVI i XVII.

 Huha! wykrz., pobudzający, zachęcający do wesołości, do raźności w tańcu.

 Huk, odgłos gruby i donośny, baczenie, głośne stuknięcie, stuk silny, trzask, łoskot, szum, grzmot, wrzask, krzyk, hałas (h. dział, piorunu); w lm., łajania, wrzaski; przen., obfitość, mnóstwo czego, co niemiara (h. pieniędzy, wina); z h-em na kogo wpaść = z krzykiem, hałasem, łajaniem; więcej h-u niż puku = dużo hałasu bez potrzeby; h., puk, stuk, a dalej nic = niepotrzebny hałas.

 Hukać, jdtl. Huknąć; wydawać huk, robić stuk, łoskot; wydawać huczne okrzyki, krzyczeć; głośno wołać na kogo; odezwać ś. hucznie (h-ęły działa, h-ął z pistoletu = strzelił, palnął); huczeć, szumieć, hałasować; fukać, łajać; (o sowie) głos wydawać; h-nąć = uderzyć, palnąć, upaść z łoskotem.

 Hukanie, wydawanie huku, okrzyków hucznych, wołania; fukanie, łajanie; zaspakajanie popędu płciowego (u świń); gonienie się, łachanie się.

 Hukier, hol., mały dwu lub trzymasztowy statek holenderski.

 Hukliwy, lubiący hukać, skłonny do huku.

 Huknąć — p. Huczeć, Hukać.

 Huku! puku! — wykrz., naśladujący huk; krzyk, hałas, awantura.

 Hulacki, Hulaszczy, przym. od Hulaka; birbancki, rozpustny.

 Hulać, przepędzać czas hucznie, wesoło, marnotrawnie; oddawać ś. zapamiętale niepomiarkowanej wesołości; używać, tańczyć całą noc, pić, dokazywać; nadużywać, rozbijać.

 Hulaj-dusza — p. Hulaka.

 Hulajgród, Hulaj gorod, ukr., rodzaj wieżyczki z desek ze strzelnicami, wożonej na kołach lub saniach, służącej do osłony wojska.

 Hulaka, żyjący hucznie, wesoło i marnotrawnie; tracący czas na piciu, nadmiernych zabawach i t. p.; birbant.

 Hulanka, Hulatyka, huczna, wesoła zabawa, lusztyk, huczne, wesołe przepędzenie czasu, pijatyka.

 Hu! la la! okrzyk myśliwski przy dopędzaniu zwierza.

 Hulaszczy, Hulacki, hulający, lubiący hulać, wesoło żyjący, rozpustny.

 Huligan, Chuligan, uczestnik szajki łupieżców ulicznych, rozbójnik; pogardl., przen., człowiek skrajnie konserwatywnych zasad, zacofaniec.

 Hulknąć, ukr., wskoczyć, chlusnąć, buchnąć.

 Hultaić, h. ś., ukr., stawać się hultajem, żyć po hultajsku; próżnować, łajdaczyć ś., łotrować ś.

 Hultaj, ukr., człowiek bezrolny, włóczęga, tułacz; próżniak, leniuch, leniwiec; zalotnik, bałamut; łajdak, nicpoń, wisus, huncwot, łotr, nic dobrego, ladaco; nm., holkel, zetknięcie ś. dwóch płaszczyzn dachu, gdzie jest rynna; rynna w dachach łamanych.

 Hultajka, ukr., kobieta ladaco, łajdaczka, nierządnica; życie hultajskie, rozwiązłe.

 Hultajski, ukr., łajdacki, nierządny; próżniaczy; rozwiązły, szelmowski; bigos h., gatunek bigosu z różnych mięsiw; po h-u = tak jak robią hultaje; h-a trójka = trzech hultajów razem hultających się, wesoła kompanijka.

 Hultajstwo, ukr., życie hultajskie; próżniactwo; nierząd, łajdactwo; zbior., hultaje, hałastra.

 Hułan, tat. — p. Ułan.

 Hum! wykrz., wyrażający zadziwienie, powątpiewanie, namysł.

 Humanista, łć., człowiek wykształcony wszechstronnie na podstawach klasycyzmu; przyjaciel ludzi, ludzkości, filantrop; ludzki, popularny; uczony, filolog, gramatyk.

 Humanistyczny, łć., przym. od Humanizm; studja h-e, wymagające dokładnej znajomości języków starożytnych.

 Humanitarność, łć., usposobienie, mające na względzie dobro ludzkie, miłość ludzkości, ludzkie postępowanie, dodatnie przymioty człowieka; ludzkość (w przeciwieństwie do zwierzęcości, brutalności).

 Humanitarny, łć., ludzki, mający na względzie dobro ludzkie, z miłości dla ludzi; h-e nauki, zajmujące się umysłową stroną człowieka, dotyczące głównie człowieka: etyka, estetyka, filozofja, ekonomja społeczna.

 Humanitaryzm, łć., dążenie do humanitarności w kierunku filozoficznym; kierunek komunistyczny.

 Humanizm, łć., kierunek wychowania i kształcenia, opierający ś. na literaturze starożytnych Greków i Rzymian i dążący do wyswobodzenia umysłu ludzkiego z więzów dogmatów i formułek.

 Humanizować, łć., czynić ludzkim, uczłowieczać, uobyczajniać; h-na ospa, szczepionka ospy, zaczerpnięta z człowieka dla zaszczepienia jej na innym człowieku.

 Humanjora, łć., blp., to, co uszlachetnia człowieka; nauki wyzwolone, szczególnie filologiczne.

 Humbug, ang., kłamstwo, podane w takiej formie, iż zwodzi łatwo wielu łatwowiernych; wielkie kłamstwo, w celu reklamy; szarlatanerja.

 Humerał, łć., naramiennik, biała chusta, którą kapłan okrywa szyję i ramiona podczas Mszy św.

 Humor, łć., wilgoć, soki w ciele ludzkim, limfa; przen., usposobienie, nastrój ducha (zły, dobry h.); wesoły pogląd na świat; wesołość, fantazja (mieć h. = być wesołym; stracić na h-rze = posmutnieć, być w różowym h-rze = być bardzo wesołym, dowcipnym, być podchmielonym); dobroduszna żartobliwość z lekką ironją połączona; wesołość dowcipna i żartobliwa; w lm. h-y = kaprysy.

 Humorek, łć., zdr. od Humor; dobre lub złe usposobienie, kapryszenie; różowy humor: podchmielenie.

 Humoreska, fr., powiastka wesołej treści, opowiadanie humorystyczne; krótki utwór muzyczny pełen pogodnego humoru.

 Humorysta, fr., opowiadający z humorem, dowcipnie; pisarz obdarzony humorem.

 Humorystyczny, łć., pełen humoru, wesołości, dowcipny, zabawny; satyryczno-dowcipny, pobudzający do wesołości, śmieszny.

 Humorystyka, łć., rodzaj literatury, której cechą jest humor; iron., rzeczy lub czyny śmieszne, naiwność, niedołęstwo, niekonsekwencje śmieszne w czynach ludzkich.

 Humus, łć., ziemia urodzajna, czarnoziem, próchnica.

 Huncwocki, Huncfocki, szelmowski, łajdacki, łotrowski.

 Huncwot, Huncfot, nm., niegodziwiec, nicpoń, łotr, wisielec; kawałek skóry lub gwoździk przy obcasie buta dla ułatwienia zdejmowania obuwia.

 Hunt, nm., wózek do przewożenia rud, węgla i soli w kopalniach (fig.).

 Hunter, ang., koń angielskiej rasy, używany do polowania parfors.

 Hura! Huraha! Hurra! wykrz., oznaczający wesołość; okrzyk zwycięstwa, powitania, wiwat!

 Huragan, karaib., orkan, gwałtowna burza na morzu, wielki gwałtowny wicher.

 Hurba, ukr., hurma, kupa, zaspa; tłum ludzi, gromada.

 Hurdu-burdu! wykrz., oznaczający stukot, hałaśliwość, niepokój, burdę, fukanie, zawadjactwo.

 Hurgot, Hurkot, turkot, łoskot, stuk.

 Hurgotać, Hurkotać, stukać, wydawać łoskot, turkotać.

 Hurm, Hurma, ukr., kupa, gromada; chmara, masa, wielka ilość.

 Hurmem, Hurmą, przysł., tłumnie, gromadą.

 Huron, Hurońska formacja, grupa skał osadowych pierwotnych.

 Hurt, nm., płoty ruchome do ogradzania na polu bydła lub owiec; przen., stado, trzoda, tabun, gromada; kamień narożny, mający dwa boki pod kątem prostym; ryczałtowa sprzedaż lub kupno; zbiór wielu jednostajnych przedmiotów; h-em, na h. = wszystko razem, ryczałtem, ogółem.

 Hurtować, nm., w hurtach na polu bydło lub owce przez noc trzymać, dla ugnojenia pola; zasilać pole w ten sposób.

 Hurtownik, nm., kupiec, hurtem towary kupujący lub sprzedający, angrosista.

 Hurtowny, Hurtowy, nm., ryczałtowy, zbiorowy, na wielką skalę.

 Hurysa, Huryska, arab., dziewica hoża, młoda, w raju Mahometa, w której objęciach oczekują wiernego niewysłowione rozkosze.

 Husar, węg. — p. Huzar; rozbójnik, korsarz u Serbów.

 Husarja, Usarja, węg., zbior., pułki husarskie.

 Husarz, Usarz, węg., jeździec pancerny w dawnym wojsku polskim, w przyłbicy, ze skrzydłami u zbroi, uzbrojony kopja; kopijnik (fig.).

 Husycki, przym. od Husyta; odnoszący się do wyznawców Husa.

 Husyt — p. Chasyd.

 Husyta, wyznawca nauki Jana Husa; w lm. H-ci = bracia czescy; h. a. h-t = Chasyd; przen., człowiek mądry, uczony.

 Husytyzm, czes., nauka i zasady Husa.

 Huś, huś! husiajże mi husiaj! śpiew przy kołysaniu.

 Huśla, czes. — p. Gęśl.

 Huślar, ukr., gęślarz, guślarz.

 Huśtać, kołysać, bujać; h. ś., kołysać się, bujać się.

 Huśtawka, przyrząd do huśtania ś., składający się z krzesła a. deski zawieszonej powrozami na słupach (fig.).

 Huśtnięcie, zabujanie, zakołysanie.

 Huta, nm., fabryka, w której przetapiają metale lub robią szkło.

 Hutman, nm., dozorca huty, hutniczy.

 Hutmistrz, nm., urzędnik hutniczy, pilnujący i kierujący robotami w hutach.

 Hutnictwo, nm., nauka o zasadach chemicznych wytapiania metalów z rud; metalurgja; fabrykacja szkła w hutach.

 Hutniczy, nm., przym. dotyczący hutnika lub hutnictwa; rzecz., dozorca huty, hutman.

 Hutnik, Hutarz, nm., robotnik pracujący w hucie.

 Hutor — p. Chutor, p. Futor.

 Huzar, węg., żołnierz z lekkiej jazdy, ubrany i uzbrojony z węgierska (fig.); kiełek wychodzący z pod plewy ziarna moczonego słodu; przednówek, czas głodu.

 Huzarka, węg. (forma ż. od Huzar); żona a. służąca huzarska; rodzaj spencerka węgierskiego.

 Huzarski, przym. od Huzar; h-a pieczeń = pieczeń wołowa przekładana farszem.

 Huzia! Huź! wykrz., szczwanie psów; h. na kogo = wpaść ostro na kogo z wymówką.

 Huź go! huź! Huź ha! — p. Huzia.

 Hy — p. także Hi i Hj.

 Hybel — p. Hebel.

 Hybernować, łć., zimować.

 Hybryd, Hybryda, łć., stworzenie, pochodzące z pomieszania dwu rozmaitych gatunków, dwu ras; mieszaniec; wyraz, utworzony z dwu języków.

 Hybrydyzm, łć., krzyżowanie ras, mieszanie gatunków.

 Hyc! wykrz. oznaczający skok, szust; h. rzecz., nm., żelazo rozpalone do białości; gorąco, upał.

 Hycać, dok. Hycnąć, skakać, podskakiwać, przeskakiwać, zeskakiwać.

 Hycel, nm., sługa katowski, oprawca; łapacz psów; czyściciel miejski; przen., łotr, szubrawiec, hultaj; żart., salceson najpośledniejszy, psi, kadryl.

 Hyclówka, żona hycla; przen., łajdaczka.

 Hycnąć — p. Hycać.

 Hycować, nm., puścić silny ogień na wędzące się mięso; rozpalać żelazo do hycu; h. a. hyrować, podnosić żagle.

 Hydliwy, Hydny, ohydny, obrzydliwy.

 Hydra, gr., gad, gadzina, smok, przen., zły duch, nieszczęście, przeciwności, zło, ciągle szerzące się, trudne do wykorzenienia; wąż wodny; rodzaj zwierzęcia jamochłonnego drobnych rozmiarów (fig.); h. a. wąż: gwiazdozbiór.

 Hydrat — p. Hidrat.

 Hydzić, ohydzać, obrzydzać, mazać, mierzić, czernić, szkalować; h. ś., brzydzić się, mieć wstręt, wstydzić się.

 Hyl (-u), miejsce wzniesione, odkryte dla wiatrów, wydma, pustkowie; zawada.

 Hymen, gr., (mit. bożek małżeństwa); przen., wesele, małżeństwo (rozkosze h-u); błona dziewicza.

 Hymn, gr., wzniosła pieśń religijna, chwale boskiej poświęcona; pieśń uwielbienia; h. narodowy = pieśń narodowa, patrjotyczna.

 Hymnista, gr., śpiewak hymnów.

 Hymnologja, gr., historja śpiewu kościelnego; literatura pieśni nabożnych, kościelnych.

 Hymnopis, autor hymnów.

 Hypostyl, gr., kryty krużganek, kryta kolumnada.

 Hyr, Chyr, węg., głos, echo, wieść, pogłoska; rozgłos.

 Hyrny, dumny, pyszny, zarozumiały; kapryśny, bogaty; znany, honorowy.

 Hys, Chys, duńsk. flis., wiatr, bijący prosto w żagle, wiatr pomyślny; przen., pod dobrym h-em płynąć = mieć powodzenie w czym.

 Hysować, Hycować, duńsk., podnosić żagle.

 Hyz, pole otwarte, miejsce wyrąbane.

 Hyzop — p. Hizop.

 Hyżo — p. Chyżo.






Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słownik_ilustrowany_języka_polskiego/H_(całość)&oldid=3074929”