Wikiźródła

M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/G (całość)

< M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd. 1916
Druk Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne G – wykaz haseł
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
G


 G, spółgłoska gardłowa, słaba, twarda; w muz., nazwa piątego stopnia skali muzycznej (= sol); nazwa tonacji majorowej o jednym krzyżyku, tonacji minorowej o dwuch bemolach.

 Gabać, zaczepiać, zagabać, zapytać znienacka; nagabać, napadać, dotknąć; oskarżać.

 Gabar, fr., statek towarowy o dnie drewnianym a bokach żelaznych; płaski, szeroki statek naładowany towarem, holowany przez parostatek.

 Gabarny, fr., starszy majtek na gabarze.

 Gabaryt, fr., światło wozu, wagonu, ładunku w przecięciu poprzeczno-pionowym; linje takiego przekroju, poza które ładunek nie powinien wystawać, profil.

 Gabel, nm., grabki u żniwiarki, widełki w zegarze, poruszające wahadło.

 Gabinecik, zdr. od Gabinet, mały pokoik do pracy, do czytania i pisania, do spoczynku; wygódka z klozetem

 Gabinet, fr., pokój odosobniony do pracy, do czytania i pisania, do odpoczynku; kancelarja domowa, pokój osobny w restauracji; pomieszczenie jakiego zbioru okazów naukowych, artystycznych, muzeum, kolekcja (g. zoologiczny, numizmatyczny); fotogram wymiarów 12X16 centymetrów, fotografja g-wa; rada ministrów, komplet ministrów.

 Gabinetowy, przym. od Gabinet; rozkaz g. = rozkaz od panującego, bez podpisu ministra.

 Gabje (-ji), wł., blp., gniazdo bocianie na maszcie okrętu.

 Gablota, Gablotka, wł., szafa wystawowa na towary, oszklona (fig.) leżąca lub stojąca.

 Gabnąć — p. Gabać.

 Gabrjela, suknia kobieca z nieodciętym stanikiem, rodzaj szlafroczka wciętego w pasie (fig.).

 Gabro, wł., skała krystaliczna wybuchowa, złożona z labradoru i djalagu.

 Gacek, gatunek nietoperza (fig.).

 Gach, nm., zalotnik, kochanek.

 Gachować, bałamucić kobietę, zalecać się, być kochankiem.

 Gacić, bić a. naprawiać groblę, robić tamę, mościć gacią; okładać ściany budynku na zewnątrz liśćmi, ziemią, mchem, gnojem itp., dla ochrony od zimna, opatrywać budynek na zimę.

 Gacie (-i), Gatki (-ek), blp., majtki, noszone przez mężczyzn pod spodniami, kalesony.

 Gać, materjał do gacenia: faszyna, pęki chróstu, gałęzi; grobla, tama z tego materjału.

 Gad, zwierzę kręgowe zimnokrwiste, oddychające płucami, ze skórą pokrytą łuskami; człowiek zjadliwy, podstępny, podły, nikczemny; g. albo gadzina, zwierzę domowe, drób, ptactwo.

 Gadacz, ten, co dużo gada, gaduła, wymowny; spierający się, rzecznik, adwokat.

 Gadać, mówić, powiadać, wymawiać słowa (papuga g-a), dużo mówić; pleść, paplać, bajać, zmyślać (et, gadasz!); g. co, o czym = prawić, rozgłaszać, powtarzać, mówić (nie g-j nikomu!, nie warto o tym g. ); z kim = porozumiewać ś., rozmawiać poufnie (g-łem już z nim o tym, nie g-my z sobą = gniewamy ś.); g. komu = przekładać, tłumaczyć, perswadować; g. na kogo = zmawiać, wygadywać, szemrać, złorzeczyć.

 Gadanie, rz. od Gadać; gadanina, brednie, bajka, plotka; g.! = akurat!, a jakże!, a zaraz!

 Gadanina, próżne, niedorzeczne gadanie, paplanina, frazeologja; wieści, bajka, plotka.

 Gadany, g-ne, gra w g-ego, mimowolne objaśnianie a. wydawanie gry.

 Gadateusz — p. Gaduła.

 Gadatliwość, chęć ciągłego gadania, gadulstwo, bajanie.

 Gadatliwy, skłonny do gadania, wielomówny, wygadany.

 Gadatywus — p. Gaduła.

 Gadka, opowiadanie, rozmowa, mowa, gadanie, gawęda, wzmianka; pogadanka, obmowa, plotka; wieść, pogłoska, fama; anegdota, bajka, baśń, podanie.

 Gadu-gadu, rozmowa, gadanie, zagadanie się.

 Gadulski, g-ska, rz. żart., dużo mówiący (-ca) — p. Gaduła.

 Gadulstwo, wielomówność, gadatliwość.

 Gaduła, Gadulski, Gadateusz, Gadatywus, gadatliwy, gawędziarz, paplacz, pleciuga.

 Gadułka, gadanie, rozmowa, gawęda, pogawędka.

 Gadzi, przym. od Gad.

 Gadziagłówka, owad prostoskrzydły z rodziny ważek.

 Gadzieniec, roślina z rodzaju puzyrnika.

 Gadzina, zwierzę pełzające, płaz, gad, wąż; gad jadowity; przen., człowiek szkodliwy, zjadliwy, zaciekły, podły; jaszczurka, żmija, padalec, złośnik, złośnica, jędza; zwierzęta i ptactwo domowe.

 Gadzinowaty, mający w sobie coś gadzinowego, złośliwego.

 Gadzinowy, przym. od Gadzina; przen. fundusz g. = przeznaczony przez rząd niemiecki na walkę z narodowością polską.

 Gadzinówka, pismo gadzinowe, korzystające z funduszów gadzinowych.

 Gagat, gr., odmiana węgla kopalnego, czarnego, z którego po wypolerowaniu robią galanterje; lawa, bursztyn czarny.

 Gagatek, gr., mały sprzęcik z gagatu; delikacik, pieszczoch, faworyt, oczko w głowie; iron., człowiek dokuczliwy, dający się we znaki, sztuczka, ziółko.

 Gagizm, ang., metoda, polegająca ha przeszkadzaniu mówcy w celu niedopuszczenia do rozbioru jakiejś kwestji.

 Gaić, zagajać, zakładać, zasiewać, zapuszczać las; ubierać zielenią, gałęźmi, liśćmi, maić; g. ś. (o drzewie) rozrastać ś. szeroko w konary, gałęzie.

 Gaik, Gaiczek, zdr. od Gaj; stanowisko ptasznika na łowach; ludowa uroczystość wiosenna; pęk ziół, ozdobionych wstążkami, noszony przez dziewczęta we wtorek wielkanocny.

 Gaisty, suto zagajony, krzewisty, zarosły, cienisty.

 Gaj, lasek, dąbrowa, knieja; zieloność, maj, liście, gałęzie zielone ścięte, jako ozdoba; zdr. Gaik, Gaiczek.

 Gajda, kobza, koza, dudy, multanki; kobziarz, dudarz, duda; polna kołyska na drągach; przen., ociężały, safanduła, do ni czego, niedołęga.

 Gajdaki, lud., ziemniaki, kartofle.

 Gajdy (gajd, gajdów), blp., dudy, kobza, multanka; żarty, drwiny, kpiny, docinki; spodnie.

 Gajowe, opłata za pozwolenie zbierania w gaju.

 Gajowiec, roślina z rodzaju wargowych, bezząb, ziejec; motyl dzienny perłowiec.

 Gajowina, Gajowisko, grunt, na którym rośnie gaj, pole po wyciętym lesie; pole na las zapuszczone, zagajnik.

 Gajowy, przym. od Gaj; rz. strażnik gaju, stróż leśny, leśniczy.

 Gajówka, chatka gajowego; ptak wróblowaty, zębodzioby z rodzaju gajówek (fig.).

 Gajzlera rurki — p. Geisslera rurki.

 Gala, fr., rub., święto dworskie, święto galowe, galówka; mundur, uniform galowy; uroczystość, bal, zabawa, festyn, uczta; tech., smoła w stanie rozkładu.

 Galago, nm., zwierzę afrykańskie z rzędu małpozwierzy o długim puszystym ogonie i bardzo długich uszach (fig.).

 Galaktometr, Galaktoskop, gr., przyrząd do oceniania stopnia dobroci mleka.

 Galaktoza, gr., cukier mleczny.

 Galakturja, gr., chorobliwe wydzielanie mleka w moczu.

 Galamacja — p. Galimatjas.

 Galancki, fr., elegancki, modny, szykowny, strojny, pełen galanterji, szarmancki, nadskakujący, ugrzeczniony.

 Galant, fr., człowiek pełen galanterji, szczególniej wobec kobiet, szarmant, dandys, elegant.

 Galanterja, fr., wysoka uprzejmość, wykwintność, elegancja w obejściu; ugrzecznienie dla kobiet; przedmioty zbytku, służące do ozdoby mieszkania i stroju, wyroby galanteryjne.

 Galanternictwo, fr., fabrykacja i handel galanterji.

 Galanternik, Galanteryjnik, fr., ten, co wyrabia galanterje a. nią handluje.

 Galanteryjny, przym. od Galanterja.

 Galantom, Galantuomo, wł., człowiek szlachetnego i wytwornego obejścia.

 Galantować ś., fr., stroić ś, elegantować się.

 Galantyna, fr., mięsiwo (szczeg. drób) na zimno, ubrane galaretą.

 Galar, fr., statek rzeczny płaski, bez masztu, do owoców, zboża (zdr. Galarek).

 Galarepa, łć., — p. Kalarepa.

 Galareta, nm., masa nawpół stała, drżąca, powstała za ostudzeniem roztworu żelatyny, z rozgotowanego mięsa, ryb, owoców, na zimno, potrawa galaretowata: trzęsie się jak g. = drży (zdr. Galaretka).

 Galaretowaty, podobny do galarety.

 Galaretówka, nm., roślina z gromady wodorostów.

 Galas, łć., narośl na liściu dębu od ukłócia owadu galasówki, jabłko g-owe, orzeszek g-owy; materjał garbnikowy, kwas galasogarbnikowy.

 Galasować, zaprawiać tkaniny przed farbowaniem roztworem galasowym, garbnikować, tanizować.

 Galasówka, Galasownik, łć., owad błonkoskrzydły, z rodzaju rośliniarek (f.).

 Galban, Galbanowiec, łć., roślina: gatunek opichu.

 Galeina, łć., rodzaj barwnika.

 Galena, Galenit, gr., błyszcz ołowiany, w min. i chem., siarek ołowiu często z domieszką srebra, ruda ołowiana i srebrna.

 Galenoid, gr., błyszcz antymonowy, antymonit.

 Galeota, Galjota, wł., statek jednomasztowy (fig.).

 Galera, wł., średniowieczny statek wojenny, poruszany za pomocą trzech lub czterech wioseł; w lm., wielkie statki bez masztów, na których dawniej we Francji pracowali zbrodniarze, skazani na ciężkie roboty; wogóle ciężkie roboty (fig.).

 Galerja, łć., ogrodzenie ozdobne, balustrada, balkon, ganek kryty, portyk, perystyl; korytarz zamknięty, pasaż; długa sala z kolumnadą; w kopalni chodnik podziemny; miejsca na najwyższych piętrach w teatrze; publiczność teatralna z galerji; przypatrujący się czemu (np. grze), widzowie; budowla, lokal z wystawą dzieł sztuki, zbiorów (g. drezdeńska); salon artystyczny; zbiór, zasób, teka (g. szlachciców tego artysty jest niewyczerpana).

 Galernik, przestępca, skazany na galery; żart., widz z galerji.

 Galeryjka, zdr. od Galerja, mała ozdobna balustrada, mały korytarzyk, małe ogrodzenie ażurowe, ganeczek; żart., kołnierz.

 Galeta, rum., szkopek do mleka, faska na masło.

 Galgant, nm., Gałgan, roślina z rodziny imbierowatych.

 Galgenhumor, nm., humor wisielców, humor rozpaczy.

 Galicjanka, czapka granatowa czworograniasta z daszkiem i sznurkiem nad nim.

 Galicyzm, fr., zwrot francuski w innym języku.

 Galikanin, wyznawca kościoła galikańskiego.

 Galikański kościół, kościół katolicki we Francji, dążący do niezależności od kurji rzymskiej.

 Galileja, żart., Galicja austryjacka.

 Galilejczyk, żart., Galicjanin.

 Galimatjas, fr., zamieszanie, gmatwanina, zawikłanie, zamęt, skweres, kram.

 Galizować, łć., poprawiać wina, zrobione z kwaśnych winogron.

 Galjarda, wł., skoczny taniec włoski.

 Galjon, fr., rodzaj statku kupieckiego żaglowego (fig.).

 Galjonizm, łć., obojętność w sprawach religijnych.

 Galjota — p. Galeota.

 Gallofobja, gr., nienawiść do Francji i Francuzów.

 Gallomanja, łć., przesadne zamiłowanie wszystkiego, co francuskie.

 Gallon, ang., angielska miara = 4,54 kwartom = ⅛ huszla.

 Galman, nm., ruda cynkowa, złożona z węglanu a. krzemianu cynku.

 Galmanin, nm., biały proszek przeciw potowi i odparzaniu, złożony z tlenku cynku i bieli talkowej.

 Galon (zdr. Galonek, Galonik), fr., taśma złota a. srebrna na rękawie, kołnierzu mundura a. liberji; lamówka, obramowanie, taśma szmuklerska przy meblach, portjerach; haft na tiulu srebrem, złotem, jedwabiem do przybrania sukien kobiecych.

 Galonowany, ubrany w mundur, w liberję z galonami.

 Galop, fr., najszybszy bieg konia, cwał; g-em, przys., co tchu, natychmiast, pędem — p. Galopada.

 Galopada, fr., galopowanie; rodzaj tańca w szybkim tempie, galop, galopka.

 Galopować, fr., pędzić galopem, cwałować; przen., spieszyć się na gwałt (g. z robotą).

 Galowy, fr., przym. od Gala (dzień g. = święto dworskie, galówka); mundur g., mundur paradny, przepisany na uroczystość galową.

 Galówka — p. Gala; nabożeństwo galowe; uroczystość dworska.

 Galwaniczny, przym. od Galwanizm; baterja g-a = aparat do wzbudzania prądu elektrycznego, składający się z połączonych elementów galwanicznych; złocenie, srebrzenie g-e = dokonywane przy pomocy prądu elektrycznego; wypalanie g-e = galwanokaustyka.

 Galwanizacja, Galwanizowanie, pokrywanie metali warstwą cynku a. miedzi, przy pomocy prądu elektrycznego.

 Galwanizerja, oddział fabryki, gdzie galwanizują.

 Galwanizm (od nazw. Galvani): 1) albo galwaniczność, elektryczność galwaniczna, 2) dział nauki o elektryczności, obejmujący elektryczność galwaniczną.

 Galwanizować, powlekać metalem za pomocą prądu elektrycznego; leczyć elektrycznością, elektryzować.

 Galwano, klisza miedziana z drzeworytu, wykonana sposobem galwanicznym.

 Galwanochromja, gr., barwienie wyrobów metalowych za pomocą osadów metalicznych, wydzielających się z roztworów pod działaniem prądu elektrycznego.

 Galwanografja, gr., kopjowanie na miedzi za pomocą prądu elektrycznego obrazów, wykonanych pędzelkiem na płycie srebrnej albo miedzianej.

 Galwanokaustyka, gr., leczenie za pomocą przypalania chorych miejsc ciała drutem rozpalonym za pomocą prądu galwanicznego; wytrawianie rysunków na płytach metalowych za pomocą prądu galwanicznego.

 Galwanomagnetyzm, gr., magnetyzm powstały pod wpływem prądu galwanicznego.

 Galwanometr, Galwanoskop, gr., przyrząd, pokazujący obecność, kierunek i natężenie prądu galwanicznego (fig.).

 Galwanoplastyka, gr., otrzymywanie odcisków różnych przedmiotów przez tworzenie na nich osadu miedzi działaniem prądu elektr. (fig.)

 Galwanopunktura, łć., nakłówanie galwaniczne w celach leczniczych.

 Galwanoskop — p. Galwanometr.

 Galwanostegja, gr., srebrzenie, złocenie, niklowanie za pomocą prądu elektrycznego.

 Galwanotechnika, gr., przemysłowe zastosowanie elektrolizy.

 Galwanoterapja, gr., leczenie elektrycznością.

 Galwanotropizm, gr., zjawisko posuwania się niższych ustrojów od bieguna dodatniego ku ujemnemu baterji galwanicznej, jeżeli one są umieszczone w płynie, przez który przechodzi prąd galwaniczny.

 Galwanotyp, gr., kopja drzeworytu, wykonana z miedzi sposobem galwanoplastycznym, elektrotyp.

 Galwanotypja, gr., drukowanie przy zastosowaniu prądu elektrycznego, elektrotypja.

 Gała, zgr. od Gałka; g-ły, żart., oczy.

 Gałachy, szmaty, gałgany.

 Gałązka, mała gałąź, pęd; witka; odnoga nerwu; g. oliwna = symbol pokoju.

 Gałązkować, ogr., rozmnażać roślinę z gałązek.

 Gałąź (-ęzi), konar, ramię drzewa, odrośl; przen., rozgałęzienie, odłam, odnoga, oddział, dział (g. przemysłu); w łm., myśl., rogi jelenie.

 Gałeczka, zdr. od Gałka, mała gałka, mała kulka (z chleba, z papieru).

 Gałeczkowaty, mający postać gałki.

 Gałecznica, apt., przyrząd do dzielenia na równe części wałeczków z ciasta na pigułki; roślina z rodziny gałecznicowatych; roślina z gromady wodorostów, z klasy krasnorostów, chrzęsło, szuwar.

 Gałecznicowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.

 Gałecznik, ciało białkowate czerwone, znajdujące się w krążkach krwi.

 Gałęziak, bot., skrócony pęd, mający postać liścia (u myszopłochu, szparaga).

 Gałęziasty, Gałęzisty, podobny do gałęzi; krzaczasty, rosochaty, rozłożysty, rozczapierzony (g. słup dymu).

 Gałęźnik, Gałęza, szubienicznik, obwieś, wisielec, łotr.

 Gałgan, nm., szmat, szmata, łach, łachman, ubranie podarte, zniszczone; łotr, nicpoń, szubrawiec, ladaco; rzecz nic nie warta (koń, scyzoryk g. ) — p. Galgant.

 Gałganduch, kręgiel z dzwonkiem, stawiany na środku bilardu; szalbierz, oszust.

 Gałganek, zdr. od Gałgan, szmatka, płatek (maczać g-ki i na oczy przykładać); żart., fatałaszek, kawałek materjału na stroje kobiece, na ubranie lalek.

 Gałganerja, nm., zbiór., gałgany, nicponie, szubrawcy.

 Gałganiarz (forma ż. Gałganiarka), nm., ten, co zbiera i sprzedaje gałgany, szmaciarz, śmieciarz.

 Gałganica, nm., kobieta gałgan, łajdaczka, ulicznica, ladacznica, nierządnica, łotrzyca.

 Gałganieć, nm., stawać ś. gałganem, nicponiem, nikczemnieć, ujadać nizko.

 Gałganowaty, nm., wyglądający, jak gałgan, zakrawający na gałgana.

 Gałgant, Gałgan, nm., roślina z rodziny imbierowatych.

 Gałgański, nm., przym. od Gałgan, nikczemny, łotrowski, podły, hultajski, szelmowski; zły, lichy, kiepski, marny, partacki, fuszerski (robota g-a, materjał g.); po g-u, nikczemnie, podle.

 Gałgaństwo, nm., to, co nic nie warte, lichota, łachy, łachmany, graty, rupiecie, tandeta; nikczemność, łotrostwo, brudy, szubrawstwo, podłość, hultajstwo; zbiór., gałgany, tałałajstwo, plugawstwo.

 Gałka, kulka, przedmiot kulisty (g. u laski); pigułka (g. z chleba, z papieru); g. oczna = oko; głos, kreska przy głosowaniu (biała, czarna g.); dostać czarną g-ę = być odrzuconym przy losowaniu, głosowaniu.

 Gałka muszkatołowa, owoc rośliny, muszkatołowiec zwyczajny.

 Gałkodrzew, roślina z rodziny mirtowatych, rozdręb.

 Gałkować, rzucać gałki, balotować, głosować.

 Gałucha, roślina z rodziny baldaszkowych, przewłoka, pęczyna.

 Gałuszka, gałeczka, pigułka, kluska, kulka z mąki, pulpet z mięsa; główka lnu; owoc na drzewie świeżo zawiązany po opadnięciu kwiatu; roślina paprotnica (fig.).

 Gałuszyć, ogłuszać, robić wrzawę, zgiełk, hałas.

 Gama, gr., szereg następujących po sobie tonów w oznaczonej liczbie i porządku, składających jedną lub kilka oktaw, należących do jednej tonacji; przen., skala, ogół, ciąg (cała g. uczuć).

 Gamajda, niedołęga, ciemięga, niedojda, niemrawa.

 Gamarografja, gr., opisanie różnych gatunków raków.

 Gamba, wł., dawne narzędzie muzyczne smyczkowe, podobne do basetli (fig.).

 Gambady, fr., skoki, susy.

 Gambit, fr., poświęcenie figury w grze szachowej dla otrzymania pozycji zaczepnej.

 Gambo, wł., rodzaj konopi.

 Gambrino, nm., pewien gatunek sera, używanego na zakąskę.

 Gambrynus, żart., piwo, napój gambrynusowy.

 Gamen, fr., ulicznik.

 Gamoniowaty, gapiowaty, gap, głupowaty, bałwanowaty.

 Gamoń, gamajda, ciemięga, gapa, zakuta głowa.

 Gamracić ś., Gamratować komu, umizgać ś., przymilać ś., romansować, rub., gachować, zalecać się do kobiety.

 Gamracki, od Gamrat, wszeteczny, lubieżny, romansowy, miłosny.

 Gamrat, łć., gach, kochanek; towarzysz, kolega (p. Kamrat).

 Gamratka, łć., kochanka, nałożnica, nierządnica.

 Gamuła, bydlę, nie mające rogów od urodzenia — p. Gamoń.

 Gan, nm., wierzch wzgórza, pasmem ciągnącego się lub wysoki brzeg parowu, pokryty lasem.

 Gandziara, arab., batóg, korbacz, przen., gamajda, ciemięga, niedołęga.

 Ganek, nm., wystawka u wejścia do domu, przedsionek; wystawka z balustradą, na piętrze balkon; chór, chórek, loża wewnątrz budynku; krużganek, korytarz, galerja; w gór., przejście podziemne w kopalni, chodnik, galerja, gang: w wojs., galerja podkopowa; zdr. Ganeczek.

 Gang, nm., chód zegarka, cykanie; wychwyt w zegarku; dźwięk, odgłos przy uderzeniu (np. w metal); w gum. — p. Ganek.

 Gangljon, gr., zwój, skupienie komórek nerwowych, z którego rozchodzą się włókna nerwowe, ośrodek nerwowy; guzowatość rozwijająca się w okolicach napięstka ręki.

 Gangrena, gr., rozkład organiczny tkanki ciała, sprowadzający jej obumarcie, zgorzel, zgorzelina; przen., zgnilizna moralna, zepsucie.

 Gangrenować, gr., być dotkniętym gangreną, psuć ś., rozkładać ś.; szerzyć zepsucie, zarażać zgnilizną moralną, psuć moralnie.

 Gangrenowaty, gr., dotknięty gangreną, zgangrenowany.

 Ganiać, biegać, latać, harcować, brykać (cielę g-a jak szalone); pędzić, biec, rypać, machać (g-j za nim!); g. kogo = gonić, pędzać, gnać; uganiać ś. za kim; g. ś., gonić się, ścigać się.

 Ganiana, Ganianka, rodzaj gry w piłkę, gonienie ś. w grze w piłkę.

 Ganić, wyszydzać błędy, wady, niedoskonałości, mówić, że coś jest złe, przymawiać, przyganiać, potępiać, krytykować; wystawiać w niekorzystnem świetle.

 Ganister, ang., tech., rodzaj cegły ogniotrwałej.

 Gaolan, chińsk., właściwie kaolin; u Arabów: daura, durra, sorgo, rodzaj kukurydzy, rozpowszechniony w Azji, Afryce i Europie południowej (f.).

 Gap (-pia), człowiek, bezmyślnie przyglądający ś, głuptas, gawron; gapa, gapeusz, ten, co się zgapił, przeoczył coś (na drugi raz g-iu, uważaj!); ciąć g-i a, gapić ś., gawronić ś.; przyjść na g-ia, przyjść dla przyglądania ś.; rodzaj gry w karty, kasztelan; ptak płetwonogi, wiosłonogi, głuptak.

 Gapa — p. Gap; łapać g-y, gapić się; jechać koleją na g-pę = bez biletu; siodło miękkie pikowane, rodzaj poduszki skórzanej na konia — p. Wrona.

 Gapiątko, dzieciak nierozwinięty, bezmyślny, głuptasek.

 Gapić ś., patrzeć bezmyślnie.

 Gapieć, stawać ś. gapiem, gawronieć, głupieć.

 Gapiostwo, bezmyślność, niezastanawianie ś., nieuwaga, niedopatrzenie się.

 Gapiowaty, głupkowaty, bezmyślny.

 Gar — p. Garnek.

 Gara, dziura w drzewie, otwór od szpunta w beczce; wyżłobienie, rowek w drzewie, w desce; podłużne wyżłobienie w balach; dziura w kamieniu młyńskim; kłąb u konia; naczynie z żarzącemi ś. węglami, fajerka; w piek., opóźnienie się w robocie, rośnięcie ciasta.

 Garancyna, Garansyna, fr., rodzaj farby, ekstrakt marzanny.

 Garant, fr., poręczyciel.

 Garaż, fr., wynajem samochodów, wozownia na samochody.

 Garb, wypukłość wykrzywionej kości pacierzowej (fig.); ułomność, wydatność, nierówność, wyniosłość, grzbiet, wypukłość, góra (g. na polu, na nosie); fałda, załamek, zmarszczka.

 Garbacieć, stawać ś. garbatym, dostawać garbu, pochylać ś., krzywić się.

 Garbacizna, Garbizna, nierówność, miejsce faliste, garbate, krzywizna.

 Garbarka, żona garbarza; zajęcie garbarza.

 Garbarnia, nm., zakład, w którym garbują, wyprawiają skóry.

 Garbarstwo, nm., rzemiosło garbarza.

 Garbarz, rzemieślnik, wyprawiający skóry zwierzęce, trudniący się garbarstwem, właściciel garbarni.

 Garbatość (-i), wadliwość ciała wskutek garbu; garbacizna, ułomność, posiadanie garbu; nierówność powierzchni.

 Garbaty, mający garb, nierówny, pogarbiony (droga g-a ); rz., człowiek z garbem, garbus, garbusek (forma ż. Garbata, Garbuska).

 Garbek (-bka), mały garb; wyrostek u łokcia ręki ludzkiej.

 Garbiak, groniak, jagódka, guz chorobowy na gałce ocznej.

 Garbić, garbacić, pochylać, krzywić; g. ś., pochyło, garbato się trzymać.

 Garbik, Garbek, zdr. od Garb.

 Garbnik, nm., substancja gorzka wyciągana z kory niektórych drzew i z dębianek, używana do garbowania, w medycynie i w technice.

 Garbnikomierz, Barktrometer, w garb., przyrząd do mierzenia ilości i siły garbnika w cieczy.

 Garbnikowate — p. Garbnikowate.

 Garbonos, człowiek z nosem garbatym; koń o wypukłej linji nosa.

 Garbować, nm., wyprawiać skórę, nasycając ją garbnikiem; przen., żart., g. komu skórę = obić go, oćwiczyć.

 Garbowiny, nm., odpadki garbarskie.

 Garbownik, nm., roślina z rodziny garbownikowatych.

 Garbownikowate, Garbnikowate, nm., rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.

 Garbówka, garb., kora dębowa, kwaśniejąca w wodzie i wydająca dębnicę kwaśną — p. Garbowiny.

 Garbus, Garbusek, Garbuska, człowiek garbaty.

 Garda, fr., blacha, otaczająca rękojeść szpady, pałasza a. rapira, chroniąca palce od cięcia przeciwnika, koszyk, furdyment (fig.).

 Gardełko, Gardłko, Garełko, zdr. od Gardło.

 Gardenja, roślina z rodziny marzanowatych, przepyszlin (fig.).

 Garderoba, fr., pokój do przechowywania odzieży, szatnia; ubieralnia aktorów; skład kostjumów teatralnych; ogół ubrań, suknie, odzież.

 Garderobiana, Garderobianka, fr., służąca mająca nadzór nad garderobą.

 Garderobny, od Garderoby, służący ubierający pana, mający nadzór nad garderobą, szatny, kamerdyner, pokojowiec.

 Garderóbka, zdr. od Garderoba, fr., pokoik do przechowywania ubrań i niektórych rzeczy; pokoik z klozetem.

 Gardina, Gardyna, fr., zasłona u okna lub przy łóżku, firanka.

 Gardlany, dotyczący gardła; sprawa g., niebezpieczna, za którą można odpowiadać głową; suchoty g., gruźlica krtani — p. Gardłowy.

 Gardlica, choroba, odznaczająca się gruczołami w gardle; wole; roślina miechunek.

 Gardlina, wiązka prostej równej słomy lub trzciny.

 Gardłacz, Garłacz, ten, co ma wole (guz wydęty) pod gardłem; krzykacz, wiele i głośno mówiący, rozprawiający; wiele pijący, opój; rodzaj strzelby o lufie przy wylocie rozszerzonej, szturmak (f.); w odmiana gołębia swojskiego, mająca zdolność nadymania gardła (fig.).

 Gardło, tylna część jamy ustnej przed gardzielą, tylna część przewodu pokarmowego poniżej podniebienia; gardziel; pełne g., dosyć, za dużo; pełnem g-em, głośno, dobitnie; na całe g., na cały głos, co sił; stać kością w g-le, sprzykrzyć ś., dać ś. we znaki; wygląda, jakby psu z g. wyciągnął = pomięte, pogniecione; myśleć tylko o g., o jedzeniu; odpowiadać g-em, utratą życia; skazany na g., na utratę życia; nastawać na g., na karę śmierci; nie wolno pod g-em, pod grozą kary śmierci; mieć nóż na g-le, być pod przymusem zagrażających okoliczności, być w niebezpieczeństwie; wole, szyja wydęta; podgardle; otwór w organach, którędy wiatr z miecha wychodzi; przen., ujście rzeki, kanału.

 Gardłopłetwe, ryby z rzędu miękkopłetwych, mające płetwy brzuszne, osadzone przed lub pod piersiowemi.

 Gardłować, krzyczeć, wiele mówić, rozprawiać; g. za kogo = stawać w obronie kogoś; g. w czyjej sprawie = krzyczeć, adwokatować, żywo przemawiać, ujmować się za kim albo za czym.

 Gardłowy, Gardlany, od Gardła; dźwięki g-we, chrapliwe; sprawa g-a, pociągająca za sobą karę śmierci; g. przesmyk, otwór, łączący jamę ustną z gardzielą.

 Gardzić, okazywać pogardę, pogardzać, lekceważyć, nie cenić, nie szanować, nie dbać; odrzucać, odpychać, odtrącać, nie chcieć, poniewierać.

 Gardziel, przedłużenie jamy ustnej w szyi, przełyk (fig.); wylot kominowy, luft, otwór w górnej części pieca; rozpadlina, przepaść między górami; odmęt, wir morski, ujście rzeki.

 Gardziołko, Gardełko, Garełko, zdr. od Gardło.

 Gargaryzować, gr., płókać gardło, glegotać.

 Gargota, fr., garkuchnia, licha restauracja.

 Garkuchmistrz, Garkuchnik, nm., utrzymujący garkuchnię.

 Garkuchnia, nm., podrzędna restauracja, traktjernia; licha restauracja.

 Garł- — p. Gardł-.

 Garmont, fr., gatunek czcionek dziesięciopunktowych, mniejszy od cycera, większy od burgosu, korpus: garmont.

 Garnąć, zsuwać ręką, zagartywać, garścią w jedną kupę zbierać; zbierać (pieniądze), grabić; przygarnąć, przyciskać, tulić; podbijać, opanowywać, zagrabiać; ściągać, kaptować, zwabiać; g. ś. do czego, brać ś., przykładać ś.; g. ś. do kogo: lgnąc, tulić ś., zbierać się, chronić się; rwać się.

 Garncarczyk, terminator lub czeladnik garncarski.

 Garncarnia, warsztat garncarski.

 Garncarka, robiąca garnki, sprzedająca garnki.

 Garncarstwo, sztuka wyrabiania naczyń z gliny palonej, przemysł, zajmujący ś. wyrobem takich naczyń; rzemiosło garncarza.

 Garncarz, rzemieślnik wyrabiający garnki i kafle, stawiający piece, zdun; zool., owad krajowy błonkoskrzydły z rodziny grzebaczów, zakładający gniazda w dziurawych słupach i parkanach i wytępiający je wewnątrz gliną; ptak brazylijski wróblowaty, budujący na drzewach gniazda z gliny i błota w kształcie małego pieca piekarskiego.

 Garncówka, naczynie (butla, beczułka), zawierające garniec.

 Garnczek, Garnuszek, mały garnek.

 Garnek, naczynie glinianie lub metalowe na masło, mleko; do gotowania; w cudze g-ki zaglądać, mieszać ś. w cudze sprawy; ciemno, jak w g-u, zupełnie ciemno; wielkie lejkowate zagłębienie w gruncie, w którym skutkiem spadku wody wirują głazy.

 Garnela, hol., krewetka, drobny skorupiak morski jadalny, o miękkim pancerzu (fig.).

 Garniec, miara do ciał ciekłych i sypkich = 4 kwartom a. litrom.

 Garnirować, fr., obszywać po brzegach wstążkami lub koronkami, bramować, ozdabiać, przyozdabiać, ubierać; okładać gustownie potrawy różną jarzyną, ubierać.

 Garnirunek, fr., przyozdobienie ubrania tiulem, wstążką, taśmą itp.

 Garnitur, fr., dobór przedmiotów, należących do jednego kompletu: komplet naczyń stołowych, mebli jednakowych, biżuterji; całkowity ubiór męski.

 Garnizon, fr., wojsko stałe w pewnej miejscowości, załoga (miasta, twierdzy).

 Garnkoskrob, żart., pieczeniarz, próżniak, darmozjad.

 Garnkotłuk, pogard., kucharka, kucharz-partacz; posługująca w kuchni.

 Garnkowiec, kamień gliniasty do wyrobu naczyń.

 Garnuszek, zdr. od Garnek, mały garnek, kubek, kubeczek; oddać na g., oddać niemowlę na wykarmienie; na swój g., odstawienie od piersi.

 Garnuszkowy, przym. od Garnuszek: flaki g-e, przyrządzone w oddzielnym garnuszku dla każdego jedzącego.

 Garota, hiszp., klamra żelazna ze śrubą do duszenia przestępców (f.); kara śmierci przez uduszenie; wymuszenie czegoś na kimś.

 Garotować, hiszp., wykonywać karę śmierci przez uduszenie; wiązać; wymuszać co na kimś.

 Garować, nm., wycinać, wyżłabiać w drzewie dziurę (garę); zawiewać z boku (wiatr); rosnąć (ciasto w piekarni).

 Garson, fr., posługacz, lokaj w restauracjach, w piwiarniach, w cukierni, w kawiarni; kelner.

 Garstka (zdr. Garsteczka), mała garść, mała ilość, szczypta, kupka, trochę; gromadka, kupka (ludzi); maleństwo, drobiazg.

 Garść, część ręki od palców do stawu napiąstkowego; dłoń zgięta do objęcia czegoś, pięść, kułak; przen., miarka, szczypta; mała liczba, niewielka ilość czego, trocha, kupka, wiązka, pęk; trzymać w g-ci, mieć w swojej mocy; chuchać w g-cie, żałować straconych korzyści, nie mieć nic, stracić; włosy wyrywać sobie g-ami, rozpaczać, żałować.

 Garuga, w flis., wiatr wiejący z boku na wodzie.

 Garus, gr., zupa z powideł, powidlarka; zupa owocowa; marmelada owocowa.

 Garybaldka, czapka okrągła, z rondem, obejmującym główkę (fig.); gra w karty we dwoje: kasztelan.

 Gasić, tłumić światło, ogień; przen., zaspokajać, uśmierzać, łagodzić: g. pragnienie, zaspokajać je; g. kogo, przewyższać, zaćmiewać, zakasowywać; studzić, chłodzić, hartować (stal w wodzie); g. wapno, rozrabiać je wodą, lasować; g. świece, przyjść na koniec nabożeństwa.

 Gasidło, przyrządzik a. narzędzie z kapturkiem na kiju do gaszenia; zmaczany pęk łyka na pręcie do gaszenia ognia; żart. nos.

 Gasiświeczka, mechaniczne gasidełko do świecy, gdy się do pewnego miejsca dopali.

 Gaskonada, fr., chełpienie się, przechwalanie się, przechwałki; ubarwianie opowiadania nieprawdopodobnemi szczegółami.

 Gasnąć, przestawać ś. palić lub świecić; stygnąć, chłodnąć; maleć, zmniejszać ś.; niknąć, konać, umierać; znikać, tracić na wartości; na świetności; przestawać błyszczeć, blednąc, blaknąć, ściemniać ś., ciemnieć; słońce g-nie, zachodzi.

 Gasparone, wł., kapelusz pilśniowy z dnem zapadłem przez środek.

 Gastralgja, gr., ból żołądka.

 Gastritis, Gastryta, gr., zapalenie kiszek.

 Gastrologja, gr., nauka o żołądku; sztuka kucharska.

 Gastronom, gr., znawca sztuki kucharskiej; amator wykwintnych potraw, smakosz, łakotniś.

 Gastronomiczny, gr., przym. od Gastronomja; zakłady g-e, restauracje.

 Gastronomja, gr., sztuka kucharska, sztuka przyrządzania smacznych, wykwintnych potraw.

 Gastroskopja, gr., badanie żołądka za pomocą aparatu elektrycznego, oświetlającego jego wnętrze.

 Gastrotomja, gr., przecięcie chirurgiczne żołądka.

 Gastrula, gr., stadjum w rozwoju zarodkowym tkankowców, w kształcie woreczka o ścianach, złożonych z dwu (lub trzech) warstw komórek (fig.).

 Gastryczny, gr., żołądkowy; spowodowany niestrawnością (gorączka g-a).

 Gastrycyzm, gr., rozstrój żołądkowy, niestrawność.

 Gastrylogja, gr., brzuchomówstwo.

 Gastryta — p. Gastritis.

 Gastrzyca, kość ogonowa, kuper u ptaka.

 Gaszek, zdr. od Gach.

 Gaśnik, przyrząd do gaszenia świecy w kształcie kapturka (fig-).

 Gatki (-tek), blp., Gacie, kalesony, majtki męskie.

 Gatunek, nm., poddział rodzaju, podstawowa jednostka klasyfikacji; zbiór wszystkich osobników, okazujących podobieństwo we wszystkich prawie szczegółach budowy; dobroć, wartość.

 Gatunkować, nm., dzielić na gatunki, grupować, klasyfikować, sortować, szeregować; rozradzać się w nowe gatunki.

 Gatunkowy, nm., dotyczący gatunku, należący do gatunku, odróżniający go, właściwy jakiej rzeczy lub danemu ciału (ciężar g. ).

 Gauczos, Gauchos, hiszp., pasterz bydła i koni na stepach połud. Ameryki (fig.).

 Gaudjum, łć., radość.

 Gaudować, łć., ucztować, bawić się.

 Gaudy, łć., blp., uciechy, zabawy.

 Gaus, blp., jednostka magnetyzmu.

 Gawęda, Gawędka, rozmowa poufała, gawędzenie, pogadanka, pogawędka; rodzaj opowiadania epickiego wierszem lub prozą z życia potocznego i stylem potocznym; bajka, zmyślenie, gadka, gadanina; gaduła; nie wdawać się w g-y, nie mówić o rzeczach ubocznych, przystąpić wprost do rzeczy.

 Gawędziarstwo, gadulstwo, przyzwyczajenie do gawędzenia, gadanina.

 Gawędziarz, lubiący gawędzić, gawędą się bawić, gaduła.

 Gawędzić, rozmawiać poufale, przepędzać czas na gawędce, gwarzyć, gadać, bajać, pleść, bałamucić, opowiadać.

 Gawiedź, pospólstwo, gmin, motłoch, zgraja, tłuszcza, hałastra.

 Gawjal gatunek krokodyla, zamieszkujący Indostan i Australję (fig.).

 Gaworzyć, gwarzyć, pleść, paplać, bajać; usiłować mówić (o niemowlęciu), szczebiotać; gadać; przen., mruczeć, szeptać, szmerać (drzewa, woda).

 Gawot, fr., rodzaj tańca francuskiego i muzyka do niego.

 Gawra, w myśl.: legowisko niedźwiedzia, matecznik, nora, knieja.

 Gawron, krajowy ptak wróblowaty, z rodziny kruków, barwy czarnej z połyskiem fijoletowym (fig.); przen., gap, gamoń, głupiec.

 Gawronić, a. g. ś., gapić się, patrzeć bezmyślnie, głupowato.

 Gawronieć, stawać się gawronem, gapieć, głupieć, baranieć.

 Gawronię, pisklę gawronie.

 Gawrosz, fr., ulicznik.

 Gawruk, gospodarz; stróż domu.

 Gaz, gr., fiz., ciało lotne, podobne do powietrza, nie mające własnej postaci ani objętości, odznaczające się dążnością do zajęcia jak największej przestrzeni, z powodu braku spójni między cząsteczkami; g. oświetlający, jeden z produktów suchej destylacji węgla kamiennego, składający się z mieszaniny lotnych węglowodorów; g. rozweselający, tlenek azotu; g-y kiszkowe, wiatry; przen., łuczywo, światło.

 Gaza, fr., rodzaj tkaniny rzadkiej i przezroczystej; g-ą osłonić słowa, powiedzieć prawdę lub zarzut w sposób grzeczny nieobraźliwy.

 Gazda, węg., u górali karpackich: gospodarz, pan domu (forma żeńs. Gaździna).

 Gazdostwo, węg., gospodarstwo, zagroda gazdy.

 Gazdować, węg., gospodarzyć, przewodniczyć.

 Gazdowski, węg., przym. od Gazda.

 Gazeciarski, wł., dotyczący gazeciarza a. gazeciarstwa; dziennikarski.

 Gazeciarstwo, wł., pogard., czasopiśmiennictwo, dziennikarstwo, prasa perjodyczna.

 Gazeciarz, wł., pogard., dziennikarz, współpracownik pism, publicysta; pilnie czytający gazety; roznoszący gazety.

 Gazela, Gazal, arab., forma utworów poetyckich na Wschodzie, składających się ze strof dwuwierszowych.

 Gazella, arab., gatunek antylopy (f.).

 Gazeta, wł., czasopismo, pismo perjodyczne, dziennik.

 Gazetożerca, czytający chciwie gazety, czytający wiele gazet.

 Gazochemja, gr., chemiczne badanie gazów.

 Gazolina, łć., część ropy naftowej, lotny płyn, używany do wyrobu gazu domowego.

 Gazometr, Gazomierz, gr., przyrząd do oznaczania ilości gazu oświetlającego, zużytego do oświetlania, do maszyn (fig.).

 Gazon, fr., trawnik miejsce murawą zarosłe, murawa, miejsce zasiane trawą.

 Gazownia, gr., fabryka gazu oświetlającego, zakład gazowy.

 Gazowy, gr., przym. od Gaz, zawierający w sobie gaz; napój g., musujący; motor g., poruszany za pomocą gazu oświetlającego; g., fr., przym. od Gaza.

 Gazożarowy, świecący wskutek żarzenia się ciał stałych w gazie palącym się.

 Gaździna — p. Gazda.

 Gaża, fr., pensja, płaca, żołd.

 Gąbczak, gąbka; g-i, gromada jamochłonnych, gąbki.

 Gąbczasty, Gąbkowaty, podobny do gąbki, mający własność gąbki, dziurkowaty, lekki, pulchny, miękki; chleb g., źle wypieczony.

 Gąbka, mała gęba, gębka, usteczka; zwierzę z typu jamochłonnych; szkielet tego zwierzęcia, używany do mycia (fig.); g. platynowa, masa szara gąbczasta, złożona z niezmiernie drobnego proszku platyny, posiadająca zdolność gwałtownego zagęszczania gazów, co wywołuje bardzo silne rozgrzanie; pić jak g., pić dużo i prędko; zdr. Gąbeczka.

 Gądziel, Dąbrówka, krajowa roślina zielna z rodziny wargowych (fig.).

 Gąga, sztuka drzewa do zbijania belek, przeznaczonych na spław.

 Gągać, Gęgać, dok. Gęgnąć, mówić przez nos; skosztować, łyknąć.

 Gągół, gatunek kaczki dzikiej, gnieżdżący ś. na dalekiej północy, do nas przylatujący na zimę.

 Gąsiątko, Gąsię, małe gąsię, pisklę gęsie; głupiutka dziewczyna.

 Gąsienica, liszka, larwa motyli, posiadająca wyraźną głowę, 3 pary nóg tułowia i dodatkowe niestawowate nogi na odwłoku (fig.).

 Gąsienicznik, krajowy owad z rzędu błonkoskrzydłych, składający jajka w ciało innych owadów, zwłaszcza gąsienic (fig.).

 Gąsieniczny, Gąsieniczy, przym. od Gąsienica.

 Gąsierza, roślina z rodziny traw.

 Gąsię — p. Gąsiątko.

 Gąsiniec, komórka na gęsi, chlew gęsi.

 Gąsionka, roślina stokrotka.

 Gąsior, Gęsior, samiec gęsi; iść g-em a. g-a a. gęsiego, iść jeden za drugim; naczynie szklane, pękate, z małą szyjką, butla, flacha, bania; dachówka, obejmująca kant dachu; dyby, kłoda; żóraw w studni; więzienie; belka, wycięta w zęby, służąca do spychania statku z mielizny.

 Gąsiorek, Gęsiorek, mały gąsior, flaszka, butla; zagięcie w kielni mularskiej w kształcie gęsiej szyjki; gatunek dzierzby, cierniokręt (fig.).

 Gąska, Gąsiątko, zdr. od Gęś, mała a. młoda gęś; przen., dziewczyna naiwna, głupowata.

 Gąska, krajowy grzyb jadalny z rodz. opieńki (fig.); roślina pieprznik (ob.); w hut.: forma na odlewy; rodzaj gry a. zabawy.

 Gąszcz (-u), rzecz gęsta; fusy, ustałość, mgły, breja; zarośla gęste, krzaki gęsto rosnące, gęstwina; miazga żołądkowa, pokarmowa (chymu).

 Gąścioł, Gorgonia, koral rogowy, mający kształt młodego krzaczastego wachlarza barwy czarnej, często trzymany dla ozdoby w konsolach.

 Gąść — p. Gędzić.

 Gązewka — p. Gązwy.

 Gązewnik, krzew z rodziny gązewnikowatych, pasorzytujący na drzewach.

 Gązewnikowate, rodzina roślin dwuliścieniowych, pasorzytujących na drzewach.

 Gązwy, blp., Gązewka, rzemień, którym się obie części cepa (bijak z dzierżakiem) związuje.

 Gbur, nm., grubijanin, człowiek nieokrzesany, prostak, impertynent; cham, ordynus; gospodarz, rolnik (u Kaszubów); chłop, wieśniak.

 Gburowacieć, stawać się gburowatym, nieokrzesanym, ordynarnieć.

 Gburowaty, nie umiejący grzecznie mówić lub zachować się, zachowujący się jak gbur, grubijański, prostacki, chamski, ordynarny.

 Gburski, przym. od Gbur.

 Gburstwo, zbior., gbury, chłopi; gburowatość, prostactwo.

 Gburzysko, pogard., gbur.

 Gdaczeć — p. Gdakać.

 Gdak, gdakanie, kwokanie (o kurach); gaduła, papla, marudziarz, zrzęda.

 Gdakać, Gdaczeć, kwokać (o kurze po zniesieniu jaja); przen., paplać, trajkotać, zrzędzić, gderać; nadymać ś., puczyć ś., chwalić ś.; zegar g-cze = cyka.

 Gdanka, Gdańszczanka, wódka gdańska, goldwasser.

 Gderacz, Gdera, a. Gdyracz, Gdyra, zrzęda, maruda, nudziarz, mantyka, dziwak, tetryk.

 Gderaczka, forma ż. od Gderak.

 Gderać a. Gdyrać, zrzędzić, nudzić, marudzie, mantyczyć, gadać ciągle nad uszami; napominać aż do uprzykrzenia.

 Gderliwy, Gdyrliwy, skłonny do gderania, zrzędny, nudny, ciągle mający coś do zarzucenia.

 Gdula, rodzaj gruszki — p. Gduła.

 Gduła, cyklamen, fijołek alpejski, roślina z rodz. pierwiosnkowatych (fig.).

 Gdy, spójn., kiedy, wtenczas, skoro, jak, ponieważ; jeżeli, jeśli.

 Gdyby, spójn., jeżeliby, jeśliby; oby, żeby, bogdajby; jakby, jak, jako.

 Gdyr. — p. Gder.

 Gdyż, spójn., ponieważ, bo, bowiem, albowiem.

 Gdzie, przysł., oznacza: miejsce: kędy, np. tam, g. ta góra, w tem miejscu, w którem; pytanie: na którem miejscu? np. g. jest moja laska? błęd. zam. dokąd? g. idziesz? g. zaś! g. tam! skąd? jakim sposobem? co znowu?

 Gdziebądź? — p. Gdziekolwiek.

 Gdzieby, w którym miejscu, czyżby.

 Gdzieindziej, przys., nie tu, w innem miejscu.

 Gdziekolwiek, Gdziebądź, przys., w jakimbądź miejscu, byle gdzie, kędykolwiek; dokądkolwiek, skądbądź.

 Gdzieniegdzie, przys., tu i tam, tam i ówdzie, tam i sam, miejscami.

 Gdzieś, Gdzieści, Gdzieśtam, przys., w jakiemś miejscu, w niepewnem a. niewiadomem miejscu, dokądściś, gdzie chcesz, skądciś, mam cię g., w pewnym miejscu (w tyłku); pocałuj mnie g. (w tyłek).

 Gdzież, przys., wyraż. pyt.: w jakiem miejscu? dokądże? gdzieżby? cóż znowu? skądże? jakże? jakim sposobem? zadziwienie: gdzież tam? gdzie tam?

 Ge — p. także Gie...

 Geisslera rurki, rurki szklane różnych kształtów, wypełnione gazami silnie rozrzedzonemi i posiadające na końcach 2 wtopione druty platynowe, przy przepuszczaniu silnego prądu elektrycznego jaśniejącego pięknym światłem (fig.).

 Gejzer, islan. źródło gorące, wybuchające perjodycznie (fig.).

 Gekko — p. Giek.

 Gentleman — p. Dżentelmen.

 Getto — p. Ghetto.

 Gęba, otwór między wargami do przyjmowania pokarmów, jama ustna, usta; cóż tak g-ę otwierasz, rozdziawiasz, czego tak patrzysz gapiowato, czego ś. gapisz, cóż ś. tak dziwisz?; zatkać g-ę, zaspokoić tymczasowo, dać odczepnego; rozpuścić g-ę, krzyczeć, wymyślać, kłócić ś.; stulić g-ę, uspokoić ś., zamilknąć; zamknąć g-ę, zmusić do milczenia; dać (uderzyć) kogo w g-ę, w policzek, w twarz; całą g-ą, w całym znaczeniu tego wyrazu (pan całą g-ą = wielki pan); wycierać sobie kim g-ę, obgadywać, oczerniać; sznurować g-ę, nie chcieć odpowiedzieć, udawać poważnego, dyskretnego; na g-ę, ustnie.

 Gębacz, Gębal (forma ż. Gębaczka), człowiek mający wielką gębę, gębaty; wielkie wargi, odmigęba; wielomówny, wyszczekany, krzykacz, garłacz, człowiek gębaty.

 Gębaty, Gębiasty, Gębiaty, wielkiej gęby, pucołowaty; krzykliwy, gadatliwy, kłótliwy, pyskaty, hardy.

 Gębka, Gębeczka, usteczka; gatunek grzyba bedłki.

 Gębować, hardo odpowiadać, rozprawiać głośno, dowodzić, ujadać, pyskować; g. na kogo, wymyślać, wygadywać, czernić.

 Gębula, Gębunia, Gębusia, mała gęba, usteczka, gąbka; iron.: wyprawiły język.

 Gędzenie, brząkanie, rzępolenie; próżne gadanie, nudzenie.

 Gędziec, grajek, muzyk, muzykant; przen., poeta, śpiewak, pieśniarz.

 Gędźba, gędzenie, muzyka; instrument muzyczny.

 Gędźbiarz, pieśniarz, grajek.

 Gęg, Gęgot, krzyk gęsi, gęganie.

 Gęgać, Gęgotać (o gęsiach), wydawać głos; przen., odezwać się przez nos, niewyraźnie bąknąć pod nosem; zrzędzić, dziamdziać, mantyczyć, dziwaczyć, klektać.

 Gęgała, Gęgot, niewyraźnie przez nos mówiący a. czytający.

 Gęgnąć — p. Gęgać.

 Gęgot (-u) p. Gęg; krzyk gęsi; mówiący przez nos.

 Gęgotać — p. Gęgać.

 Gęsi, przym. od Gęś; g-a skórka, chropowatość skóry wskutek skurczu mięśni skórnych pod wpływem zimna; iść g-ego a. gąsiora, jeden za drugim; g-e wino, woda; chód g., taczanie ś., słanianie się.

 Gęsiarek, pastuszek gęsi.

 Gęsiarka, pasterka gęsi.

 Gęsiarnia, miejsce, gdzie przechowują gęsi na sprzedaż.

 Gęsiarz, handlujący gęśmi, pastuch gęsi.

 Gęsić ś., marszczyć ś. jak skóra na gęsi.

 Gęsina, mięso gęsie.

 Gęsiniec, chlew gęsi.

 Gęsiówka, krajowa roślina zielna z rodziny krzyżowych, dziko rosnąca.

 Gęstnąć, Gęścieć, Gęstnieć, stawać ś. gęstym, zgęszczać ś., zsiadać ś., ścinać ś., krzepnąć, tężeć, zbiegać się (o suknie).

 Gęsto, st. wyż. Gęściej, przys. od Gęsty; często g. = częstokroć, nieraz, czasami.

 Gęstoliści, Gęstolistny, obrosły, okryty obficie liśćmi.

 Gęstościomierz, Gęstomierz — p. Areometr.

 Gęstość, ścisłość, znaczna ilość cząstek ciał stałych, płynów, gazów i w ogóle przedmiotów, zgromadzona w małej przestrzeni; spójność, tęgość, nagromadzenie; g. cieczy; g. zaludnienia = ilość ludzi na pewnej przestrzeni.

 Gęstrzan, roślina z rodziny marzanowatych.

 Gęstwa, gęstość, gęstwina; tłum, mnogość, ćma, mrowie, rój.

 Gęstwina, gąszcz w lesie, gęste zarośla, gęstwa.

 Gęsty, st. wyż. Gęściejszy albo Gęstszy, którego cząsteczki są mocno skupione, nie rzadki, ścisły, zwarty, pełen, liczny; nieprzejrzysty; nabity, dychtowny; deszcz g. = rzęsisty; przen., dziarski, tęgi, butny (mina g-a, niby groźna).

 Gęś, ptak płetwonogi, płaskodzioby, hodowany i dziki (fig.); w hut.: żelazo lane, surowiec; przen., kobieta głupia, nie orjentująca ś.; pogardl., pensjonarka, uczennica.

 Gęścieć — p. Gęstnąć.

 Gęściutki, Gęściuchny, b. gęsty.

 Gęśl, Gęśliki, dawny instrument muzyczny o 3 strunach, podobny do dzisiejszej cytry; rodzaj skrzypiec używanych przez górali (fig.).

 Gęślarz, grający na gęśli, pieśniarz towarzyszący sobie na gęśli.

 Ghetto, Getto, wł., dzielnica żydowska w miastach włoskich i wschodnich, a później i w. innych.

 Giaur, tur.,, nazwa chrześcijan u mahometan, niewierny.

 Giąć, prostą rzecz nakrzywiać, naginać, zginać, wyginać; g. ś. = uginać ś., schylać ś., skłaniać, kłonić ś., prężyć ś., upokarzać ś.; miętość, gnieść.

 Giba, w tkactwie przyrząd na którym robi ś. osnowa tkaniny.

 Gibać, kołysać, nachylać, chwiać — p. Gibnąć.

 Gibki, giętki, sprężysty, elastyczny, smagły, dający ś. giąć, gnący ś., podatny; wymowny, giętki (język g.); umysł g. = ruchliwy, lotny, szybko orjentujący się.

 Gibnąć, nied. Gibać, Gibotać, przekrzywić nagle, zachwiać, zachybotać, chybnąć, zakołysać, poruszyć, zawahać; g. ś. = chybnąć, zachwiać ś., przechylić ś., pochylić się.

 Gibon, małpa azjatycka wązkonosa o bardzo długich kończynach przednich, dostających do; ziemi (fig.).

 Gibotać ś., zginać ś., pochylać się, chwiać się.

 Gibus, fr., kapelusz cylinder, szapoklak.

 Gichciarz, nm., robotnik, sypiący materjał w piec hutniczy; szychciarz, sychtarz.

 Gicht — p. Podagra, Gościec.

 Gichta, nm., warstwa materjału, przeznaczonego do topienia w piecu hutniczym, szychta.

 Giczał, Giczoł, Giczal, u zwierząt część dolna goleni ze stawem; przen., noga ludzka, goleń, piszczel.

 Gidja, rub., człowiek wysoki, niezgrabny, człowiek wielki a cienki.

 Gidy, fr., straż przyboczna konna w wojsku francuskiem i polskiem za Księstwa Warszawskiego w r. 1830 (fig.).

 Gieantropologja, gr., nauka o rozmieszczeniu ludzi na świecie.

 Giefrejter, nm., kapral, starszy żołnierz, podoficer, zaprowadzający wartę, uczący rekrutów.

 Giehenna, hebr., piekło.

 Giejsza, jap., tancerka japońska; posługująca w kawiarni japoń.

 Giek, Giekko, jaszczurka południowoazjatycka z rodziny mierzienic z fałdami skóry po bokach.

 Giełda, nm., miejsce zebrań kupców i bankierów, w celu ustanowienia kursu papierów publicznych, dopełnienia tranzakcji na towary; bursa kupiecka, stowarzyszenie, zgromadzenie kupieckie; g. pieniężna (dla obrotów pieniężnych); g. zbożowa, cukrowa; g. obliczeń = biuro, gdzie instytucje kredytowe i bankierzy wyrównywują wzajemne rachunki; grać na g-zie = spekulować na kursie papierów publicznych; g. żydowska = zebranie hałaśliwe; przen., zbiorowisko, motłoch.

 Giełdziarstwo, nm., spekulacje giełdowe (pokątne g.).

 Giełdziarz, nm., grający na giełdzie.

 Giemajn, Giemejner, nm., żołnierz prosty, szeregowiec.

 Giemma, łć., drogi kamień wklęsło lub wypukło rzeźbiony (kamea) (fig.).

 Giemza, nm., kozica.

 Giemzać, Giemzić, swędzić, świerzbić, łaskotać; jeść powoli; przen., korcić, niepokoić.

 Giencjana, łć., Goryczka, roślina z rodziny goryczkowatych (fig.); substancja gorzka, dobywana z korzeni goryczki.

 Gienealog, Gienealogista, gr., biegły w rodowodach, rodopis, znawca, badacz gienealogji.

 Gienealogiczny, gr., rodowodowy; tablica g-a, drzewo g-e = wykaz rodowodu.

 Gienealogizować, trudnić ś. dochodzeniem gienealogji; rysować drzewa g-e; mówić o gienealogji.

 Gienealogja, gr., rodowód, ród, rozgałęzienie rodu, dynastji.

 Gieneracja, łć., ród, pokolenie, potomstwo; średni wiek człowieka (lat 30).

 Gieneralicja, Gieneralność, Gieneralitet, łć., ogół najwyższych oficerów; rząd naczelny; najwyżsi naczelnicy, zwierzchność.

 Gieneralissimus, łć., najwyższy wódz.

 Gieneralista, łć., chrześcijanin, nie chcący należeć do żadnego obrządku a. sekty chrześcijańskiej.

 Gieneralizować, łć., uogólniać, rozciągać na ogół.

 Gieneralja, łć., szczegóły, dotyczące czyjego pochodzenia, miejsca zamieszkania, zajęcia itp.

 Gieneralny, łć., główny, powszechny, ogólny, walny (g. sztab — p. Sztab; g-e Stany: sejm, kongres, złożony z przedstawicieli wszystkich stanów); g-a spowiedź = z całego życia; g-a próba = ostatnia przed przedstawieniem.

 Gieneralstwo, łć., stopień gienerała; gienerał z żoną; gienerałowie; prowincja kraju; urząd zwierzchniczy nad prowincją.

 Gienerał, łć., dowódca kilku pułków; g. brygady, dywizji, jazdy, piechoty; najstarszy przełożony w niektórych zakonach (g. jezuitów); g. w dawnej Polsce = tytuł niektórych wojewodów a. starostów; g. na Litwie = woźny sądowy; starszy na województwo a. powiat; w daw. Polsce g. sejmik: zjazd powszechny z danej prowincji; g. audytor = audytor (ob.) gieneralny; g. kwatermistrz, główny naczelny kwatermistrz; g. gubernator = naczelnik prowincji, złożonej z kilku gub.; naczelnik kraju.

 Gienerałbas, łć., w muz., nauka harmonji i kompozycji.

 Gienerał-gubernatorstwo, urząd gienerał gubernatora, część kraju pod zarządem gien. gubernatora.

 Gienerałmarsz, marsz gieneralny (podczas rewji).

 Gienerałowa, żona gienerała.

 Gienerałówna, córka gienerała.

 Gienerator, łć., przyrząd, w którym wytwarza się prąd elektryczny; piec do wytwarzania gazów palnych.

 Gienerozja, łć., wspaniałomyślność, szlachetność.

 Gieneryczny, łć., właściwy jakiemu rodzajowi, wiekowi.

 Gienetta, gatunek wiwery dający się oswoić i używać do łapania myszy (fig.).

 Gienetyczny, gr., przym. od Gieneza; tyczący ś. początku jakiej rzeczy, rodowodu, pochodzenia; rodowodowy: idący porządkiem rodu; metoda g-a = badająca pochodzenie, rozwój czegoś.

 Gieneza, Gienezys, Genesis, gr., rodowód, pochodzenie, powstanie czego (np. g. poematu); rozwój, początek; g. pojęcia, uczucia, fantazji, woli; g. psychologiczna = psychogieneza.

 Gienitalja, łć., części płciowe, narządy rozrodcze u ssących.

 Gienjalność, łć., cecha gienjuszu, gienjusz.

 Gienjalny, łć., przym. od Gienjusz; mający gienjusz, mający cechy gienjuszu; odznaczający ś. nadzwyczajną zdolnością twórczą; twórczy; pomysłowy.

 Gienjusz, łć., umysł wyższy, torujący nowe drogi w naukach a. w sztukach; wyjątkowa inteligiencja, wyjątkowa twórczość umysłu; duch opiekuńczy, kierujący, sprawca; człowiek gienjalny o zdolności twórczej; istota, charakter, duch (g. ludzkości, g. narodu).

 Gienjuszek, łć., żarł., mały gienjusz, dziecko, obiecujące być gienjuszem, cudowne dziecko.

 Gientylny, łć., należący do tego samego rodu.

 Gieocentryczny, łć., śródziemny, dotyczący środka ziemi; g. system: starożytny pogląd, według którego środkiem wszechświata, celem i głównym przedmiotem stworzenia jest ziemia.

 Gieod, Gieoda, gr., nazwa ogólna agregatów minerałów.

 Gieodesta, Gieodeta, gr., zajmujący się gieodezją.

 Gieodetyczny albo Geodezyjny, gr., przym. od Gieodezja; g-a linja = najkrótsza droga między dwoma punktami na sferoidalnej powierzchni ziemi.

 Gieodezja, gr., nauka mierzenia powierzchni ziemi, wyższe miernictwo, nauka o sposobach rysowania map.

 Gieodynamika, gr., dział gieologji, nauka o przemianach zachodzących w skorupie ziemskiej i o czynnikach, powodujących takowe.

 Gieofagowie, gr., dzikie ludy niektórych krajów, jedzące ziemię (tłustą glinkę).

 Gieofizyka, gr., nauka o zjawiskach fizycznych na ziemi; gieografja fizyczna.

 Gieogienja, Gieogonja, gr., ziemiotwórstwo, część gieologji o powstawaniu i kształtowaniu kuli ziemskiej.

 Gieognosta, gr., uczony, biegły w gieognozji; gieolog.

 Gieognozja, Gieognostyka, Gieotektonika, gr., gieologja opisowa, nauka o obecnym składzie skorupy ziemskiej.

 Gieogonja — p. Gieogienja.

 Gieograf, gr., znawca gieografji, uczony, zajmujący się opisaniem ziemi, ziemiopis.

 Gieografja, ziemioznawstwo, ziemiopisarstwo; opisanie ziemi, krajów i miejscowości na niej; g. fizyczna, dział gieografji ogólnej, zajmujący się powłoką ziemską, jako złożoną z lądu, wody i powietrza, oraz zjawiskami na niej zachodzącemi; g. matematyczna, dział gieografji ogólnej, badający ziemię, jako ciało niebieskie, t. j. położenie jej we wszechświecie, kształt, wielkość i prawa ruchu; g. polityczna, dział gieografji ogólnej, zajmujący się ziemią jako siedliskiem człowieka, a więc podziałem na narody, państwa, oświatą, handlem, przemysłem itp.

 Gieoid, Gieoida, gr., powierzchnia bryły ziemskiej; bryła matematyczna zbliżona do istotnej postaci ziemi.

 Gieoidalny, gr., zbliżony kształtem do kuli ziemskiej, kulisty.

 Gieolog, gr., uczony, zajmujący się gieologją.

 Gieologja, gr., nauka o budowie i tworzeniu się ziemi, a w szczególności jej warstw zewnętrznych, czyli t. z w. skorupy ziemskiej.

 Gieomechanika, gr., mechanika ciał stałych.

 Gieometra, gr., mierniczy zajmujący ś. pomiarami gruntowemi; znawca gieometrji; miernik.

 Gieometrja, gr., nauka o mierzeniu linji, powierzchni i brył.

 Gieometryczny, gr., przym. od Gieometrja; dotyczący gieometrji; stosunek g., postęp g. = taki stosunek między szeregiem liczb, że każdą następną można otrzymać, mnożąc poprzednią przez liczbę stałą, niezmienną; przen., regularny, prosty, równy.

 Gieomorfologja, gr., nauka o kształtach ziemi (góry, doliny itp.).

 Gieonomja, gr., nauka o gatunkach ziemi, o użytkowaniu ziemi.

 Gieoplastyk, gr., wykonywający wypukło mapy ziemi.

 Gieoplastyka, gr., blm., znajomość wyżyn i nizin ziemi.

 Gieorgiki, gr., poematy, opiewające prace rolnicze.

 Gieorginja, Gieorgina, ozdobna roślina ogrodowa z rodziny złożonych, dalja (fig.).

 Gieoskopja, gr., obserwacje procesów, zwłaszcza cieplnych, odbywających się pod powierzchnią ziemi.

 Gieostatyka, gr., nauka o równowadze ciał stałych.

 Gieotaktyzm, gr., ruch organizmów, spowodowany przyciąganiem ziemi; g. dodatni: ruch ku środkowi ziemi; g. ujemny: ruch, oddalający się od środka ziemi.

 Gieotektonika, gr., dział gieologji, nauka o ułożeniu skał, ich wzajemnym stosunku i względnym wieku.

 Gieotermiczny stopień, gr., różnica głębokości, przy której temperatura w głębi ziemi wzrasta o 1°C, średnio 33 metry.

 Gieotermika, gr., nauka o zmianach temperatury w głębi ziemi.

 Gieotermometr, gr., termometr do mierzenia temperatury ziemi w znacznych głębokościach.

 Gieotropizm, gr., własność niektórych części roślin (korzeni, łodyg), wskutek której rosną one w kierunku siły ciężkości lub jej przeciwnym.

 Gieozofja, gr., filozoficzne rozważanie kuli ziemskiej; filozofja gieografji.

 Giepard, fr., zwierzę drapieżne z rodziny kotów, zamieszkujące Azję i Afrykę i dające się układać do polowania (fig.).

 Gierada, łć., wyprawa ślubna kobieca; statki; naczynia domowe, rzemieślnicze.

 Gieranina, wyciąg z korzeni bodziszka.

 Gieranja, Gieranjum, gr., roślina z rodziny bodziszkowatych, bodziszek (fig.).

 Gierencja, łć., przedstawicielstwo; przeprowadzenie (sprawy).

 Gierent, łć., zawiadowca, zarządca, pełnomocnik handlowy, przemysłowy a. polityczny.

 Giereza, Niedołęga Giereza, małpa afrykańska wązkonosa, o jedwabistej czarnej sierści z długą białą grzywą i białą kiścią na końcu ogona

 Gierka, zdr. od Gra; rodzaj ubioru; zalotnica, gamratka; dziewczyna szturmak, podlotek.

 Gierłasz, Gieryłasz, ros., rodzaj gry w karty: wist bezatutowy.

 Giermak, tur., czamara, sukmana, ubranie zwierzchnie.

 Gierman, chem., pierwiastek z gromady azotowców = Ge.

 Giermanista, uczony znawca starożytności niemieckich lub języka niemieckiego i literatury.

 Giermanizacja, Giermanizowanie, nm., niemczenie, narzucanie niemczyzny.

 Giermanizator, łć., dążący do zniemczenia.

 Giermanizm, wyrażenie a. zwrot właściwy językowi niemieckiemu, użyty w innym języku.

 Giermanizować, niemczyć.

 Giermanofilstwo, gr., namiętność do wszystkiego, co niemieckie.

 Giermanofobja, gr., wstręt ku Niemcom i niemczyżnie.

 Giermanomanja, gr., zamiłowanie wszystkiego co niemieckie, giermańskie.

 Giermanowie, łć., nazwa przodków dzisiejszych Niemców i ludów plemiennie im pokrewnych.

 Giermański, niemiecki; g-ie języki, języki ludów pochodzenia giermańskiego: niemiecki, holenderski, angielski, fryzyjski, duński, szwedzki, norweski, islandzki.

 Giermańskość, cecha Niemców, przynależenie do Giermanów.

 Giermek, węg., pomocnik rycerza, noszący za nim broń a. rynsztunek; figura w szachach (= laufer).

 Gierokomika, gr., sztuka pielęgnowania starości.

 Gieront, gr., dosł. starzec; w starożytnej Sparcie członek Gieruzji.

 Gierować, nm., przycinać listwę aby z niej zrobić ramkę, spajać ją w winklach (w kątach).

 Giers, Giersz, nm., groch zielony, podagrycznik.

 Gierszownik, nm., roślina z rodziny baldaszkowatych.

 Gierunek, nm., połączenie pod kątem prostym dwóch kawałków drzewa, ściętych ukośnie.

 Gieruzja, gr., senat w starożytnej Sparcie; w Grecji nowożytnej rada państwa.

 Gierydon (zdr. Gierydonik), fr., stolik okrągły o jednej nodze (f.); stoliczek kątowy; podnóże na lichtarz; podstawa do cukierków.

 Gierylas, hiszp., wolny strzelec, powstaniec hiszpański.

 Gierylasówka, partyzantka na sposób powstańców hiszpańskich.

 Gieryłasz — p. Gierłasz.

 Giest, łć., ruch ręką, podniesienie ciała, towarzyszące mowie lub ją zastępujące; skinienie.

 Giestykulacja, łć., Giestykulowanie, wykonywanie, używanie giestów w rozmowie.

 Giestykulować, łć. robić giesty, używać giestów; giestami pomagać sobie w rozmowie.

 Gieszefciarstwo, nm., oddanie ś. interesom pieniężnym, giełdowym; usilne ubieganie ś. za interesami zyskownemi; szachrajstwo, prowadzenie gieszeftów.

 Gieszefciarz, nm., trudniący ś. gieszefciarstwem, przebiegły spekulant, faktor; szachraj; oddany robieniu interesów pieniężnych.

 Gieszeft, nm., interes nieuczciwy, spekulacja, szacherka, afera; interes brudny, nieczysty.

 Gieszeftman, Gieszefciarz, nm., trudniący ś. gieszeftami, aferzysta, spekulant.

 Giesztel, nm., pręty parasola z całem urządzeniem; ramka z rączką do obsadzenia laubzegi.

 Gietry, fr., rodzaj kamaszy zimowych z grubego sukna (fig.).

 Giewer, Giwer, nm., karabin; kołpak żołnierski.

 Giez (gza) (zdr. Gzik), owad dwuskrzydły, składający jajka na rozmaitych zwierzętach ssących (g. owczy, koński, bydlęcy (fig.); g. (gzu), gżenie ś. bydła, wskutek ukłócia gza przy składaniu w jego skórę jajek; przen., żądza płciowa, szaleństwo, manja, bzik.

 Giezel, w rzem., towarzysz, czeladnik, subjekt handlowy.

 Giezelsztyk, nm. wyrób popisowy terminatora przy wyzwolinach na czeladnika.

 Giezłeczko, Giezłko, koszulka, sukienka dziecinna płócienna.

 Giezło (zdr. Giezłko, Giezłeczko), p. Gzło.

 Giętarnia, oddział fabryki mebli giętych, gdzie wyginają drzewo.

 Giętki, dający ś. giąć, gibki, sprężysty; dający ś. urabiać; podatny, poddający się wpływom, wrażliwy.

 Giętkość, przymiot tego co się łatwo giąć daje; sprężystość.

 Gifes, Giefes, nm., miejsce, gdzie się zaczyna rękojeść szpady; jelca.

 Gig, ang. czółno, łódka mała, bąk; powozik dwukołowy, jednokonny.

 Giga, fr., staroświecki taniec francuski i muzyka do niego.

 Gigant, gr., olbrzym.

 Gigantyczny, przym. od Gigant, olbrzymi, imponujący ogromem.

 Gigierl, nm., przesadny elegant, modniś.

 Gil, krajowy ptak wróblowaty, z rodziny łuszczaków, na przodzie czerwono upierzony (f.); przen., g. (na nosie) = czerwoność końca nosa; smarkacz, młokos.

 Gilbas, niezgrabiasz; duży chłopiec, wyrostek.

 Gildja, nm., cech kupiecki, podział kupców na klasy: wyższą i niższą; tytuł przynależności do zgromadzenia kupieckiego.

 Gildyjny, nm., przym. od Gildja; kupiec g. = należący do gildji.

 Gilosze, fr., ozdoby linijne. wykonane sposobem mechanicznym, stanowiące tło druku papierów wartościowych, akcji i t. p.

 Giloszowanie, fr., sztuka ratowania ozdób linijnych za pomocą specjalnego przy rządu na kamieniu albo metalu.

 Gilotyna, fr., przyrząd, machina do ścinania głowy (fig.).

 Gilotynka, fr., przyrząd do obcinania łebków od cygar; w druk., maszynka do ciocia interlinji na kawałki.

 Gilotynować, fr., zadawać śmierć gilotyną.

 Gilotynowanie, fr., ścinanie na gilotynie; g. obrad=uchwała obradujących, aby zamknąć obrady nad jaką sprawą, gdy ś. przeciągają zbyt długo.

 Gilować, nm., kryć się w upał przed owadami (o bydle).

 Gilza, nm., rurka a. tutka z bibułki z munsztuczkiem do papierosów; rurka metalowa do ładunków armatnich, karabinowych lub rewolwerowych.

 Gimnastyk, gr., nauczyciel gimnastyki; człowiek wprawny w ćwiczeniach gimnastycznych, ekwilibrysta, zręczny.

 Gimnastyka, gr., sztuka wykonywania ćwiczeń ciała; ćwiczenia fizyczne, systematyczne ruchy ciała, dla wzmocnienia mięśni, rozwoju sił fizycznych i nabrania zręczności.

 Gimnastykować, gr., ćwiczyć, urabiać ciało, siły, umysł; g. ś., wykonywać ćwiczenia cielesne.

 Gimnazista, Gimnazjalista, Gimnazjasta, gr., uczeń gimnazjum.

 Gimnazjum, gr., szkoła, zakład szkolny, średni zakład naukowy, przysposabiający młodzież do uniwersytetu.

 Gimnosofista, gr., filozof indyjski, asceta, chodzący prawie nago, gardzący dobrami doczesnemi.

 Ginajkokracja, Ginekokracja, gr., panowanie kobiet (szczeg. w epoce matrjarchatu).

 Ginąć, przestawać istnieć, przepadać, niknąć, znikać; marnieć; upływać, mijać bezpowrotnie; tracić życie, umierać, ponosić śmierć; ulegać nieszczęściu, ciosowi losu; zapodziewać się, zaprzepaszczać się.

 Gineceum, gr., mieszkanie kobiet w starożytnej Grecji.

 Ginekolog, gr., lekarz chorób kobiecych.

 Ginekologja, gr., nauka o chorobach kobiecych.

 Gipiura, fr., rodzaj grubej koronki.

 Gips, gr., minerał: siarczan wapnia z wodą krystalizacyjną, używany do wyrobu figur, odcisków itp.; ozdoba, na g-ie wytłaczana; żart., taki g.! = taka sprawa!

 Gipsatura, gr., figura lub ozdóbka z gipsu; sztukaterja, płaskorzeźba.

 Gipsiarz, gr., sztukator, robiący figury gipsowe.

 Gipsować, gr., gipsem powlekać, bielić; nawozić pole gipsem; zaprawiać wino gipsem; owinąć bandażem, namoczonym w gipsie.

 Gipsówka, fajka z gipsu; bot. — p. Waplinek.

 Gira, gwar., noga człowieka, duża, niezgrabna noga.

 Girafa — p. Żyrafa.

 Girandola, wł., fajerwerk włoski.

 Girlanda, fr., wieniec, splot z liści i kwiatów; rysunek, ozdoba architektoniczna w kształcie wieńca zamkniętego lub rozwartego (fig.).

 Giro — p. Żyro.

 Giroskop, gr., przyrząd, służący do wykazania zasady mechanicznej, że oś wolna, dokoła której wykonywa się obrót wirowy, usiłuje zachować położenie niezmienne.

 Girotrop, gr., przyrząd, przerywający prąd elektryczny lub zmieniający jego kierunek, przerywacz, komutator.

 Giser, nm., odlewacz, robotnik pracujący w giserni.

 Gisernia, nm., lejnia czcionek; odlewnia, fabryka odlewów metalowych (g. armat, dzwonów = ludwisarnia).

 Gista, nm., miał węgla kamiennego.

 Giszer, nm., maszyna do skręcania grubych lin.

 Gitana, hiszp. (chitana), cyganka; taniec hiszpański.

 Gitano, hiszp., Cygan.

 Gitara, fr., instrument muzyczny strunowy, szarpany palcami (fig.); żart. — głowa: nie zawracaj mi g-y = nie nudź mię, daj mi pokój.

 Gitarzysta, grający na gitarze.

 Gitra, nm., medaljon zduńskiej roboty jako ozdoba w ścianie frontowej pieca.

 Glacjalny, łć., lodowy (okres g.).

 Gladjator, szermierz, zapaśnik występujący w cyrku w dawnym Rzymie (f.).

 Gladiolus, roślina Mieczyk (ob.).

 Glajcha, nm., w robocie mularskiej wyrównanie muru dla ułożenia belek.

 Glajchowe, nm., napiwek, dawany mularzom z powodu ukończenia pewnej kondygnacji muru.

 Glan, męty, fusy, gąszcz, zgręzy.

 Glanc — p. Glans.

 Glancuś, rub., elegancik; kobieciarz, zalotnik.

 Glanek, nm., część podeszwy między obcasem a zelówką.

 Glans, Glanc, nm., blask, połysk, odblask, polor, lustr; przen., urok, piękność, świetność.

 Glansować, Glancować, nm., nadawać glans, nadawać powierzchnię lśniącą, polerować; g. papier =przeprowadzać go przez walce, satynować, aby był gładki.

 Glansowny, nm., mający glans, lśniący, błyszczący, połyskujący; papier g. = gładki, welinowy, satynowany.

 Glas, fr., sok grzybowy, mięsny.

 Glasa, fr., żagnot krochmalony glansowany.

 Glaserować — p. Glazurować.

 Glaskord, nm., instrument muzyczny, mający sztabki szklane, w które uderza się młoteczkiem.

 Glasować, fr., obraz malowany pociągać farbą przezroczystą dla nadania mu połysku.

 Glaspapier, nm., papier z drobno utłuczonym szkłem do szlifowania wyrobów metalowych.

 Glauberska sól, siarczan sodu.

 Glaukoma, gr., jaskra (niebezpieczna choroba oczu).

 Glaukonity, gr., drobne ziarenka, złożone z krzemionki, tlenniku żelaza i potażu w glinie i marglu.

 Glazerunek, nm., połysk, wywołany przez glazurowanie.

 Glazura, nm., polewa szklista do naczyń, szkliwo, emalja; polewa cukrowa do lukrowania ciasta.

 Glazurować, nm., powlekać glazurą, polewać naczynia, lukrować.

 Glądnąć, spojrzeć, zajrzeć.

 Gleba, łć., ziemia orna, rodzajna, grunt, rola, ziemia.

 Gleboznawstwo, nauka i sztuka poznawania gleby.

 Gleczer, nm., lodnik, lodowiec, masa zlodowaciałego śniegu, powstała wskutek ciśnienia mas górnych śniegu na dolne (fig.).

 Gledyczja (Gleditschis) — p. Iglicznia.

 Glej, ziemia gliniasta; grunt iłowaty, nieprzepuszczalny.

 Glejak, nowotwór chorobowy, najczęściej w mózgu napotykany.

 Glejchenja roślina z rzędu paproci.

 Glejowaty, Gleisty, gliniasty, iłowaty.

 Glejowa wierzba — p. Wierzba.

 Glejt, nm., świadectwo na wolny przejazd, karta bezpieczeństwa, list żelazny; dodanie konwoju dla bezpieczeństwa.

 Glejta, nm., minerał, tlenek ołowiu.

 Glejtować, nm., zabezpieczać glejtem, odprowadzać w orszaku dla okazania czci, towarzyszyć.

 Glemzić, marudzić.

 Gleń, drzewo zbite na tratwy; duży kawał chleba, bochen, pajda, glon; zdr. Glonek.

 Glewijnik, dawny rzymski żołnierz uzbrojony glewją, kopijnik.

 Glewik, roślina z gromady wątrobowców, z rzędu glewików (fig.).

 Glewina, Glewja, łć., roślina z rodziny mi litowały ch; spisa, kopja.

 Ględa, Glemda, nudziarz, maruda, zrzęda.

 Ględa, roślina z rodziny pierwiosnkowatych.

 Ględy, ględzenie, bajdy, gadanina.

 Ględzenie, Ględy, gadanina rozwlekła, nudna, bez sensu.

 Ględzić, mówić ni to, ni owo, gadać niepotrzebnie, marudzić, gadać rozwlekle, rozprawiać bez sensu, barłożyć, pleść trzy po trzy.

 Gliandyna, gr., ciało roślinne białkowate, wchodzące w skład glutenu.

 Gliceryna, gr., ciecz gęsta, słodka, bezbarwna i bezwonna, składająca ś. z węgla, wodoru i tlenu.

 Glicyna, gr., roślina z rodziny strąkowych; chem., g. a. Glikokol, kwas amido-octowy.

 Glid, nm., rząd, szereg.

 Glif, gr., rozszerzenie muru we framugach drzwiowych i okiennych, skos.

 Glijować, nm., rozpalać drut żelazny, aby był miękki, żarzyć.

 Glikogien, gr., węglowodan, t. j. połączenie węgla, wodoru i tlenu, wytwarzane w wątrobie, służące za materjał do pracy mięśni.

 Glikokol — p. Glicyna.

 Glikoniczny gr., wiersz, pewien rodzaj wiersza, złożony ze spondeju i dwóch daktylów.

 Glikoza — p. Glukoza.

 Glikozyd, Glukozyd, gr., nazwa substancji roślinnych, tworzących glikozę i inne substancje.

 Glin, aluminjum, metal lekki, barwy biało-srebrnej.

 Glina, minerał, składający się z krzemianu glinu, używany do wyrobu cegieł i naczyń (naczynie z g-y); rozmaite gatunki ziemi; wszelka ziemia.

 Glinianka, miejsce, dół po wybranej glinie, napełniony wodą.

 Gliniany, zrobiony z gliny; kruchy, łamliwy.

 Gliniarnia, izba, w której urabiają glinę.

 Gliniasty, pełen gliny, do gliny podobny, zawierający w sobie glinę, lepki, klajstrowaty, koloru gliny; g. chleb = chleb, jak glina, miękki, niewypieczony.

 Glinka, czysta glina; grunt gliniasty; tlenek glinu, znajdujący się w naturze w postaci krystalicznej (niektóre drogie kamienie, jak korund, szafir, rubin i inne).

 Glinkowaty, z glinką zmieszany.

 Glinopac, ściana, zrobiona z gliny zmieszanej ze słomą.

 Glinować, ziemię piaszczystą nawozić gliną dla użyźnienia jej.

 Gliptografja, gr., opisanie kamieni rzniętych, figur na nich.

 Gliptoteka, gr., zbiór rzniętych kamieni; galerja rzeźb i posągów.

 Gliptyka, gr., sztuka rzeźbienia na kamieniu; rzeźbiarstwo.

 Glista, robak płaski lub obły, zwłaszcza pasorzytny; g. ziemna — p. Dżdżownik (fig.); g. ludzka (askaryda), robak grubości pióra gęsiego, zamieszkujący kiszkę cienką człowieka i niektórych zwierząt ssących; g. mała, glistnica a. rup; przen., człowiek cienki a wysoki.

 Glistewnik a. Glistnik, inaczej Jaskółcze ziele, chwast z rodziny makowatych, o kwiatach żółtych i żółtym soku mlecznym (fig.).

 Glistnica, zool., obleniec pasorzytny.

 Glistnik, roślina z rodzaju byliny, piołun glistny, glistne ziele.

 Gliwein, nm., gorące wino czerwone z cukrem i korzeniami.

 Gliwieć, psuć ś., gnić, ulęgać ś.

 Gliwy, koloru zgniłego, brudno kasztanowaty (koń).

 Glob, łć., kula ziemska, bryła, ziemia, krąg świata; kula złota, jabłko, oznaka godności monarszej; bania, kula szklana na lampę.

 Globe-trotter, ang., turysta, ustawicznie podróżujący po całym świecie,

 Globigieryna, łć., rodzaj otwornic (korzenionóżek) morskich.

 Globulina, łć., gałecznik, ciało białkowate, czerwone, znajdujące się w krążkach krwi.

 Globus, łć., kula sztuczna z tektury, z siatką gieograficzną, wyobrażająca kulę ziemską (f.); takaż kula, przedstawiająca sklepienie nieba.

 Gloksinja, nm., Marcinka, Wdziękla, roślina ozdobna z rodziny ostrojowatych, o kwiatach dużych dzwonkowatych (fig.).

 Glon, kawał chleba, krajanka, skiba, pajda; w bot., wodorost.

 Glorja, łć., chwała, świetność, wspaniałość, nimbus, aureola; obwódka promienista naokoło głowy świętych w obrazach; część Mszy św., zwana hymnem anielskim.

 Glorjeta, fr., altana na wzniesieniu z pięknym widokiem, pawilon.

 Glorjola, łć., sława, rozgłos; aureola.

 Glorjosa, łć., bot. — p. Wdzięczelina.

 Gloryfikacja, łć., wychwalanie, wysławianie, uwielbianie.

 Gloryfikator, łć., głosiciel sławy, wysławiający.

 Gloryfikować, łć., wychwalać, wysławiać.

 Glosa, gr., objaśnienie a. tłumaczenie wyrazu na marginesie lub pomiędzy wierszami tekstu; objaśnienie, dopisek, przypis; rodzaj formy poetyckiej; uwaga ironiczna.

 Glosarjusz, Glosarz, gr., słownik, zbiór glos; słownik objaśniający ze wskazaniem pochodzenia wyrazów.

 Glosator, łć., objaśniacz wyrazów.

 Glosografja, gr., nauka o glosach.

 Glosolalja, gr., mówienie w stanie hypnotycznym językami sobie nieznanemi.

 Glosologja, Glotologja, gr., nauka o języku, językoznawstwo.

 Glot, Glut, nm., siekany ołów do nabijania strzelby, siekaniec.

 Glozna, kość łokciowa, goleniowa, kostka u nogi.

 Glucyn, gr., — p. Beryl.

 Glukać, przelewać się z odgłosem, bulgotać, chlupać; w brzuchu g-a = burczy.

 Glukoza, gr., cukier gronowy (owocowy).

 Glukozyd — p. Glikozyd.

 Glut, łć., sopel u nosa, smark, gil; żart., świeczka u nosa.

 Gluten, łć., klej roślinny.

 Gluza, gr., uszczerbek, szkoda; ujma, uchybienie; brak; zarzut, nagana.

 Gluzować, łć., wyskrobywać, wymazywać błędy z pisma, wywabiać plamy; gładzić, niszczyć, tępić.

 Gładki, równy, nie chropawy; bez zmarszczek, nie szorstki, nie ostry, nie kosmaty, nie zadzierzysty; miły, łagodny, grzeczny (g-ie obejście = uprzejme); bez odmian, bez deseniów (tkanina, obicie); suknia g-a = bez fałdów; mięso g-ie = nie przy kości; dobrze wyrobiony; potoczysty, płynny, swobodny (styl); piękny, śliczny, urodziwy.

 Gładko, st. w. Gładziej, przysł. od Gładki; równo, udatnie, pięknie; zręcznie, grzecznie, uprzejmie, po przyjacielsku, bez sporu; cichaczem, niepostrzeżenie; bez ambarasu, bez kłopotu; zręcznie, zgrabnie, dyplomatycznie (wywinąć się g-o).

 Gładkolicy, o gładkich licach, przystojny, ładny.

 Gładkość, niechropowatość, równość; polor, ogłada; piękność, uroda.

 Gładysz, wymuskany, elegant, laluś, gładki, piękny; narzędzie w kształcie pilnika do gładzenia i polerowania wyrobów metalowych.

 Gładysz albo Przebiśnieg, Śniegułka, fałszywie zwany pierwiosnkiem, roślina zielna o pojedynczym kwiecie 6 działkowym, barwy białej, kwitnąca zaraz po zniknięciu śniegów (f.).

 Gładyszek, zdr. od Gładysz, bot., roślina z rodz. amarylkowatych, fijołek biały, śnieżyca, białawiec (fig.).

 Gładyszka, narzędzie do gładzenia, do równania, do składania arkuszy (kostka, nożyk); kobieta ładna, kochanka; garnek do mleka, dzieżka.

 Gładzić, gładkim robić, równać, zagładzać chropowatość; polerować, szlifować, wygładzać, prostować; głaskać, muskać, pochlebiać, ujmować, jednać; zacierać złe, zgładzać; ogładzać, wykończać; nadawać harmonijność, potoczystość (styl); znosić, tępić, niszczyć, usuwać, wykorzeniać, zacierać (grzechy świata); wywabiać, czyścić, zacierać (plamy); g. ś., stroić ś.; g. włosy = przygładzać, czesać; g. brodę.

 Gładzidło, narzędzie do gładzenia, gładyszka, hebel, strug.

 Gładzizna, Gładź (-i), miejsce nagie, równe, przestrzeń gładka, równina, płaszczyzna.

 Gładziutki, Gładziuchny, Gładziuteńki, Gładziusieńki, bardzo gładki, zupełnie gładki.

 Gładzony, polerowany, szlifowany, satynowany, glansowany.

 Gładź — p. Gładzizna.

 Głagolica, ros., najdawniejsze pismo starosłowiańskie.

 Głaskać, muskać ręką, dotknąć lekko, pomuskiwać, muskać, połechtać; przen., schlebiać, pochlebiać, ujmować, pobłażać, dogadzać, pieścić; łagodzić, owijać w bawełnę; przen., iron., dać się we znaki, uderzyć, zdzielić (g. jak niedźwiedź = drapać).

 Głaszczek, nitkowaty, członkowaty wyrostek na zewnętrznym brzegu żwaczki, szczęki a. wargi dolnej u stawonogich.

 Głaz, wielki kamień polny, skała, opoka; g-y narzutowe, kamienie rozmaitej wielkości, znajdowane u nas na polach, a przyniesione na lodowcach w okresie lodowym ze Skandynawji i Finlandji.

 Głazik, gatunek łupku do ostrzenia i szlifowania narzędzi małego rozmiaru, osełka.

 Głąb, łodyga krótka i mięsista z liśćmi; pień niektórych jarzyn, głowa (g. kapusty); niezdara, pień, głowa kapuściana, zakuta głowa, tępa głowa.

 Głąb a. Głębia, głębizna, głębina, miejsce głębokie, toń, topiel, bezdeń, odmęt, otchłań, przepaść; plan odległy, dal, oddalenie; sam środek, wnętrze; w g. = głęboko, na głębokość (wnikanie w g. duszy = zatapianie się, zgłębianie); w g-i = wpośród, w środku (w g-i serca; w g-i nocy).

 Głąbiasty, w kształcie głąba, mający duży głąb (kapusta g-a).

 Głąbigroszek, krajowa roślina zielna z rodziny motylkowych, dziko rosnąca.

 Głąbik, mały głąb; bezlistna łodyga zielna, wyrastająca z pośród liści odziomkowych i mająca tylko kwiaty na sobie (fig.) (np. u pierwiosnka, babki); odmiana sałaty ogrodowej, której głąby się kwaszą.

 Głębia — p. Głąb.

 Głębić, tworzyć głębinę, wygłębiać, pogłębiać, dobierać się do gruntu, do dna.

 Głębina, Głębizna, miejsce głębokie, głąb.

 Głębocznica, wąwóz, jar.

 Głęboki, st. w. Głębszy, zachodzący znacznie do wnętrza ziemi, mający głębokość, nie płytki, daleko zachodzący (las g.); daleki, odległy, oddalony; nieprzejrzany (g-e ciemności); niczem niezakłócony (g-a cisza); g-o obmyślany, przenikliwy, bystry, gruntowny; serdeczny, gorący, szczery; wysoki (g. szacunek); późny, zapadły; twardy, silny; nie powierzchowny, nie płytki, nie pospolity, nie banalny; trudny do pojęcia; wielki, ciężki; g. ton = głos nizki, basowy (w śpiewie).

 Głęboko, st. w. Głębiej, przys. od Głęboki; silnie, do wysokiego stopnia; z głębi.

 Głębokość, odległość od powierzchni do dna; głąb, wnętrze; niedościgłość; gruntowność.

 Głobić, ściskać, spajać; uciskać, uwierać, gnębić; g. ś. o co = troszczyć ś., niepokoić ś., martwić ś.

 Głodać, gryźć, ogryzać; obskubywać; uwierać, uciskać; podrywać (brzegi przez rzekę).

 Głodek, roślina z rodziny krzyżowych, wiosnówka.

 Głodnia, roślina z rodziny mirtowatych.

 Głodnieć, być głodnym, stawać się głodnym; głód cierpieć, łaknąć; przymierać głodu.

 Głodniuteńki, bardzo głodny.

 Głodny, łaknący jedzenia, nienasycony, zgłodniały, głód cierpiący; czczy, łakomy, chciwy, żądny; g. żołądek = pusty; głód przynoszący, nieurodzajny; cierpiący niedostatek, potrzebnicki; na g-no = naczczo, o głodzie, o suchej gębie.

 Głodomór, Głodomorek, ten, co się dobrowolnie głodem morzy, co ś. głodzi; przymierający z głodu, biedak; chciwy, nienasycony.

 Głodować, głód cierpieć, nie mieć co jeść.

 Głodowy, przym. od Głód (g-e lata); głodny.

 Głodzić, nie dać jeść, głodem morzyć; nie dopuszczać jedzenia, pożywienia (g. miasto, kraj).

 Głogowiec, gatunek motyla dziennego z rodzaju bielinka, biały z czarnemi żyłkami, którego liszka niszczy liście drzew owocowych i głogu (fig.).

 Głos, drganie powietrza działające na słuch; dźwięk, odgłos brzmienie, szmer, szum, wrzawa; mowa, śpiew, muzyka; g. przyrody: brzęk, chrzęst, zgrzyt, tętent, tupanie, gwizd, świst, grzmot, szelest, pukanie, klaskanie, sykanie, syk, trzask, trzeszczenie, huk, huczenie, dudnienie, łoskot, łomot, furkot, turkot, warczenie, grzechotanie, echo i t. d.; g. ludzki = mowa, krzyk, śpiew, ton przez g. ludzki wydawany, w muz., np. tenor, bas; ton, rodzaj głosu, skala, komplet tonów; muzyka, śpiew: na 1 g. = solo; na 2 g-y = duet, na 3 g-y = tercet, na 4 g-y = kwartet; śpiew na wiele g-ów = chór; śpiewać na g-y: gdzie każdy g. śpiewa swoją część melodji; rozłożyć na g-y = rozpisać nuty na każdy g. lub instrumenty w orkiestrze, aby wspólnie oddały pożądaną melodję; przen., śpiewać baranim g-em = płakać, beczeć; wieść, pogłoska, plotka, echo, rozgłos, fama (rozpuścić g.); mowa, przemówienie, odezwanie się, przymówienie ś.; prawo mówienia, prawo g-u (zabrać, mieć g.); pozbawić kogo, odmówić komu g-u, prosić o g., g. doradczy, g. decydujący; sąd, wyrok, zdanie, opinja, wola; g. wyborczy = wotum, kreska, gałka; nawoływanie, rada, przestroga, napomnienie, zaklinanie, uprzedzenie, wskazówka; co g-u = na cały g., przys., co gardła, z całego gardła; na g. = głośno, nie pocichu; w myśl. g-em gonić = wydawać g. idąc za tropem (o psach); g-y w organach = regiestr, g-y w chórze; g., w parlamencie, prawo przemowy, podanie wniosku.

 Głosić, mówić, powiadać, opowiadać, oświadczać, ogłaszać, rozgłaszać, wiadomo czynić; rozpuszczać pogłoskę, wieść; wysławiać, uwielbiać, podnosić, wynosić; rozwodzić żale, opłakiwać, podnosić zalety.

 Głosik, zdr. od Głos, niewielki, słaby głos, głos o niedużej skali.

 Głoska, dźwięk, brzmienie;dźwięk wydawany za pomocą organów mownych; litera, czcionka drukarska, znak.

 Głosować, za kim a. za czem, albo przeciw komu: dawać swój głos, wotować, uchwalać, postanawiać, zatwierdzać przez zbieranie głosów, dopełniać skrutynjum.

 Głosowanie, oddawanie swego głosu na wyborach; g. powszechne = całego ludu, plebiscyt, decydowanie przez większość głosów.

 Głosownia, w gram., nauka o dźwiękach językowych, o brzmieniach języka; fonetyka, fonologja.

 Głosowy, od Głosu; wokalny; głos wyrażający, fonetyczny.

 Głosujący, biorący udział w głosowaniu, wybierający, wotujący, balotujący, wyborca.

 Głośnia, szpara prowadząca z gardzieli do krtani.

 Głośnik, naczynie gliniane, zawieszane w świątyniach starożytnych dla spotęgowania głosu.

 Głośno, st. w. Głośniej, przys. od Głośny, na głos, w głos; jawnie, otwarcie, wiadomo.

 Głośny, st. w. Głośniejszy, głośno mówiący, wydający silny głos, donośny, brzmiący; krzykliwy; sławny, rozgłośny, znakomity.

 Głowa, najwyższa część ciała człowieka a. zwierzęcia, złożona z czaszki i twarzy, zawierająca narządy zmysłów; siedlisko władz duchowych, rozum, umysł (mieć g-ę na karku); mieć dobrze w g-ie = być rozumnym; dobra, tęga, mocna g. = mądra a. wytrzymała (na trunek); żartobl., czapka, kapelusz (gdzie moja g.?; włożyć co pod g-ę = pod poduszkę; piecza, odpowiedzialność, kłopot, ambaras (mieć co na g-ie); zachodzić w g-ę, łamać sobie g-ę = biedzić ś., rozmyślać; podnosić, zadzierać g-ę = być pysznym, hardym; zmyć komu g-ę = dać mu nauczkę, wyłajać go; nie mieć g-y, stracić g-ę = nie mieć zastanowienia; przen., zabójstwo (sąd o g-ę = kryminalny), kara pieniężna za zabójstwo; człowiek, osoba, jednostka (podatek g-y); g. koronowana = monarcha panujący, starszy, przełożony, zwierzchnik (g. kościoła = papież); w g-ach łóżka= od strony g-y, u wezgłowia; człowiek z g-wą = rozumny; mieć w g-ie, zalać g-ę = być podchmielonym; mieć przewrócone w g-ie = nie mieć rozumu, ogłupieć; zawracać g-ę = chcieć na co namówić, oszukać; rozkochać; wziąć sobie do g-y = zapamiętać, uprzedzić ś., być ostrożnym; pobić nieprzyjaciela na g-ę = rozbić go zupełnie; odpowiadać g-ą = być narażonym na karę śmierci; ognisko, stolica; stożek cukru a. soli; złote g-y = złotogłów.

 Głowacz, człowiek a. zwierzę o wielkiej głowie; człowiek, mający tęgą głowę cz. rozum; krajowa ryba jadalna, słodkowodna z rodziny kostolicych, stary karp, gatunek szczupaka (fig.).

 Głowatka, główka nasienna niektórych ziół; zawiązka owocu; gatunek cebuli — p. Głowacz.

 Głowiasty, Głowiaty, Główczasty, mający głowę, mający dużą głowę; (o roślinie) rozrastający się w głowę (np. kapusta).

 Głowica, łeb, łbisko; koniec grubszy, np. u szpady, laski; główka, gałka; w budow., kapitel, rozszerzony wierzch słupa, makowica; g. pierścienia = oczko, tarcza, płatka.

 Głowienka, zdr. od Głownia; ołowianka do mierzenia głębokości morza; roślina zielna z rodziny wargowych (fig.); ptak płetwonogi z rodziny kaczek.

 Głowina, zdr. od Głowa, mała a. biedna głowa.

 Głowizna, pog., łbisko, pusta głowa; głowica, głowa do pozłoty, głowa kapuściana; potrawa z głowy wieprzowej (z uszów, języka, podbródka) i t. p.

 Głownia albo Głównia, szczapa drzewa paląca się, a nie dopalona; broń sieczna a. nóż bez oprawy, klinga, brzeszczot; g. strzelby, działa=rura; średnia z trzech części słupa, trzon.

 Głownica, w bot., sporysz.

 Głowomierz, anat., narzędzie do mierzenia głowy; cefalometr.

 Głowonóg, Głowonogi, gromada mięczaków morskich o wyraźnej głowie, okolone wieńcem mięsistych ramion i lejkowatej nodze, mątwa, kałamarnica (fig.)

 Głowotułów, część ciała u niektórych stawonogich (pająków i skorupiaków), składająca ś. z głowy, zrośniętej w jedną całość z tułowiem.

 Głożek, bot. — p. Ścigoda.

 Głód, żądza jedzenia, łaknienie; czczość, pragnienie; niedostatek żywności; wilczy g., apetyt = zbytnia żarłoczność, ciągła żądza jedzenia; chytrość na co, łakomstwo, łapczywość; g. psi = klęska głodowa, ogólny brak żywności.

 Głódek, krajowa roślina zielna, z rodziny krzyżowych, dziko rosnąca.

 Głóg, roślina drzewiasta z rodziny jabłkowatych, o, ciernistych gałązkach, białych kwiatach i czerwonych owocach (fig.); dzika róża polna (niewłaściwie).

 Główczasty — p. Głowiasty.

 Główczyzna — p. Główszczyzna.

 Główeczka, zdr. od Głowa.

 Główienka, bot. — p. Głowienka.

 Główka, zdr. od Głowa; bot., kwiatostan krótki i szeroki, o krótkiej osadzie i krótkich szypułkach kwiatów pojedynczych (jak u koniczyny); rozgałęzienie korzenia zgrubiałe główkowato (np. u gieorginji).

 Główka, zdr. od Głowa, mała głowa, łebek; g. kapusty, g. gwoździa, szpilki; mundsztuk, bursztyn u lulki, cybucha; w druk., nagłówek tabeli, koniec czcionki, na którym jest litera; osada widelców.

 Główkowaty, główkę mający, o kształcie główki, okrągławy; cebulkowaty.

 Głównia — p. Głownia; g. albo śnieć pyłkowa, sporysz, grzybek pasorzytny, niszczący kłosy zbóż (fig.).

 Głównie, przys. od Główny, najbardziej, przedewszystkiem, szczególnie.

 Głównodowodzący, wódz, stojący na czele wojsk, wódz naczelny, głównokomenderujący.

 Główny, przym. od Głowa; naczelny, przełożony; najważniejszy, pryncypalny, pierwszy, najprzedniejszy, stołeczny, zasadniczy; przewodni, podstawowy; wyborny, wyśmienity, kapitalny, paradny (g-e miasto = stolica).

 Główszczyzna, Główczyzna, podatek od Głowy (od osoby), kara za mężobójstwo.

 Głuch, człowiek niedosłyszący; człowiek głuchoniemy.

 Głuchać, tokować (o głuszcach); stukać dziobem w drzewo (o dzięciołach).

 Głuchawy, niedosłyszący, nieco głuchy.

 Głuchnąć, tracić słuch, niedosłyszeć, stawać się głuchym; umilkać, uciszać się.

 Głucho, przys. od Głuchy; cicho, nic nie słychać; spokojnie, milcząco, niewyraźnie, zlekka, powierzchownie; na g.= zupełnie.

 Głuchoniemy, pozbawiony słuchu i mowy, głuchy i niemy.

 Głuchoń — p. Głuszec.

 Głuchota, Głuchość, brak słuchu.

 Głuchowaty, trochę głuchy.

 Głuchy, przymnie słyszący, pozbawiony słuchu; nie chcący słuchać; g-e wieści = nieokreślone, bez szczegółów; niechętny, niewyraźny, przytłumiony, niejasny; g-a jesień=późna; g-a pokrzywa — p. Jasnota; g. las = bagnisty; ból g. = tępy; cichy, milczący, opustoszały, bezludny.

 Głupawy — p. Głupowaty.

 Głupi, st. w. Głupszy, przym., niemądry, nierozsądny, bezmyślny, ograniczony, nierozgarnięty, nierozumny; kiepski, marny, lichy; niebaczny, nierozważny; nieorjentujący się; nie mający wartości, bezużyteczny, dziwny, niedorzeczny (g-e usposobienie, po g-emu = głupio; niedorzeczny, bezsensowny; niepożądany, groźny (g. interes, g-a sprawa).

 Głupiec, człowiek głupi, półgłówek, dureń, kiep, idjota.

 Głupieć, stawać ś. głupim, tracić głowę, tracić rozum, rozsądek; nie orjentować się.

 Głupio, przys. od Głupi; niemądrze, nierozsądnie; niedogodnie, niebezpiecznie; niewłaściwie, niebacznie; dziwnie, niedobrze, nieprzyjemnie; z g-a = po głupiemu; z g-a frant=udając głupiego.

 Głupiuchny, Głupiusieńki, Głupiuteńki, Głupiutki, zdr. od Głupi; zupełnie głupi.

 Głupkowaty — p. Głupowaty.

 Głupota, brak rozumu, nierozsądek; niedołęstwo umysłu, niedorzeczność, zaślepienie

 Głupowaty, Głupawy, nieco głupi, nierozgarnięty.

 Głupstwo, niemądrość, nierozum, brak rozsądku; postępek głupi a. nierozsądny; mowa głupia, niedorzeczność, niewłaściwość, bagatela, fraszka, błahostka.

 Głuptak, gap, ptak płetwonogi, zamieszkujący morza północne (fig.); człowiek niedołężny umysłowo.

 Głuptas, Głuptasek, Głuptasiński, niemyślący, głuptas, głupawy, półgłówek, mały dzieciak.

 Głusza, głuchość, cisza; miejsce odludne, zapadły kąt, pustkowie, pustynia, ustronie.

 Głuszec, duży krajowy ptak kurowaty czarny, z granatowym połyskiem (f.).

 Głuszyć, nied., pozbawiać kogo słuchu, ogłuszać; zagłuszać, tłumić wzrost, niweczyć wpływ.

 Głuszyn, roślina z rodziny owełkowatych.

 Gmach, nm., wielki, ogromny, wspaniały, okazały budynek; pokój, gabinet; przen., wogóle coś wielkiego, ogromnego, ogromna ilość; przen., g. pływający = okręt; wielka ilość, wielkie dzieło; dużo, wiele, ogrom.

 Gmaszek, zdr. od Gmach; mała budowla, budynek; pokoik, gabinecik.

 Gmatwać, plątać, wikłać, mieszać, mącić, kręcić; zadzierzgiwać, targać (np. nici); przen., g. interes, g. rozumowanie = wprowadzić nieład, zamęt, zamieszanie; g. ś., mieszać ś, plątać ś., wikłać się.

 Gmatwanina, plątanina, mieszanina; powikłanie, zamieszanie, zamęt, chaos, zagmatwanie.

 Gmatwek, w bot., roślina z gromady grzybów — p. Siatkowiec.

 Gmeracz, Gmerała, Gmeralski, ten, co gmera, szperacz; ten co się gmerze, guzdrała, maruda, żmuda, mantyk, nudziarz, ciemięga, niedojda, ciura.

 Gmerać albo Gmyrać, grzebać, grzebać się, szperać w czem; przebierać, dłubać, ryć; wtrącać się, wdzierać się; g. ś., guzdrać ś., opóźniać, marudzić, ociągać ś.

 Gmeranina, długa, powolna, nudna robota; żmudne szukanie.

 Gmin, nm., lud; niższy stan; pospólstwo, kupa, tłum, gromada; tłuszcza, motłoch; społeczeństwo pod jednym prawem żyjące; ludność uboga, nieoświecona.

 Gmina, nm., gromada wiejska; część powiatu, zarządzana przez wójta; mieszkańcy wiejscy podlegli wójtowi, zjednoczenie, stowarzyszenie, stowarzyszenie religijne, związek; społeczeństwo, społeczność; urząd gminny.

 Gminiak, mieszkaniec gminy, członek gminy.

 Gminny, przym. od Gmin; ludowy, pospolity, niedelikatny, niepolityczny, trywjalny, rubaszny, prostacki, ordynarny, nizki, płaski (wyrazy, żart, ułożenie g-e); g. od Gmina; gromadzki, w daw. Polsce: urzędowy przedstawiciel; fundusz g. = należący do gminy.

 Gminowładny, demokratyczny, ludowy, ludowładny.

 Gminowładztwo, rząd gminowładny, demokracja.

 Gmyr- — p. Gmer-.

 Gnać, pędzić (przed sobą), zaganiać; lecieć, biec — p. Gonić.

 Gnarować, opędzać swoje potrzeby, podtrzymywać, żywić, karmić, obchodzić ś. z kim a. z czym.

 Gnat, kość wielka z mięsa obrana, kość goła, naga; sterczą mu g-y = jest bardzo chudy; pieniek, kloc trudny do połapania na szczapy; nasada u prostych sani, łącząca płozy.

 Gnejs, nm., kamień (skała) podobny do granitu, składający się tak samo z kwarcu, miki i feldspatu, ale mający budowę łupkową.

 Gnet, łć., Gniot, roślina zwrotnikowa z rodziny gnetowatych (fig.).

 Gnetowate, rodzina roślin z działu nagoziarnowych.

 Gnębiciel, Gnębicielka, ten, który gnębi, uciska, tyran, ciemięzca.

 Gnębić, przytłaczać, gnieść, uciemiężać, uciskać, trapić, męczyć, nękać.

 Gniadosz, koń gniady.

 Gniady (o koniach); maści ciemno-kasztanowatej; rz., koń gniady, gniadosz.

 Gniazdeczko, w bot. — Pszczelina.

 Gniazdeczko, Gniazdko, zdr. od Gniazdo, małe gniazdo ptasie; przen., łóżeczko, posłanie; przen., mieszkanko, miluchna siedziba, kącik.

 Gniazdo, schronienie budowane przez ptaki dla jaj i piskląt (fig.); legowisko, nora, jama; ród, szczep, plemię; dom; rodzina, pochodzenie, siedlisko, ognisko domowe, strzecha ojczysta; kryjówka; ognisko, siedlisko, źródło, rozsadnik, miejsce, z którego szerzy się choroba; otwór, w który zachodzi czop; dziura, wyżłobienie do spajania drzewa, fuga; wycięcie w bocznej ścianie szybu albo sztolni, w którym się utwierdza krokiew, użyta do oprawy; w tokars., krążek żelazny z otworem w środku, w który są zakładane końce sztuki, mającej się toczyć; w młynar., stępka, w której spoczywa dolny koniec wrzeciona; miejsce przy zamku u strzelby, gdzie się nabój osadza; rodzaj ćwiczenia gimnastycznego; miejsce w jabłku, w gruszce, w którem są ziarna umieszczone; skupienie, rój, gromada; bocianie g., kosz majtka na maszcie; w min., odosobniona masa minerałów, wypełniająca dziury w pokładach innej natury; w bot., g. ptasie, roślina — p. Gnieźnik.

 Gniazdosz, ptak młody w gnieździe; w bot., p. Gnieźnik; przen., żart., człowiek lubiący siedzieć w domu, domator.

 Gniazdowisko, miejsce gnieżdżenia się, miejsce, gdzie są gniazda.

 Gnicie, rozkład, psucie się ciał i związków organicznych; jeden z rodzajów fermentacji.

 Gnić, nied., rozkładać ś., psuć ś., butwieć, murszeć, gnoić ś.; ulegać rozkładowi chemicznemu, gnoić się; przen., gnuśnieć, marnieć, wegetować, przepędzać czas na próżniactwie (g. w więzieniu, g. w lenistwie); pog., spać, wysypiać się, przewalać ś., gnuśnieć w pościeli; nie żyć, leżeć w grobie.

 Gnida, jajko wszy, gza i t. p. owadów, przylepione do włosów lub sierści; przen., człowiek mały i wątły.

 Gnidosz, roślina zielna z rodziny trędownikowatych (fig.).

 Gnidziarka, perukarska szczotka z drutu do ściągania pyłu lub gnid z włosa.

 Gnieść, miąć, miętosić, ugniatać, ściskać, cisnąć, przygniatać; tłoczyć, prasować, uwierać, dolegać, dokuczać; zagniatać, zarabiać (ciasto); niepokoić, uciskać, ciemiężyć, nękać, gnębić, dręczyć, martwić, truć; g. ś., tłoczyć się, ściskać ś., pocić ś., mozolić ś.; kroić ś. na co, święcić ś.; g. ś. na posłaniu, układać ś., gnieździć ś., poprawiać ś., przewracać ś.

 Gniew, podniecenie, gwałtowna niechęć, oburzenie, złość, irytacja, wściekłość, zapalczywość.

 Gniewać, wzbudzać w kim gniew; irytować, przyprowadzać do gniewu, wyprowadzać z cierpliwości, złościć, drażnić; g. ś. na kogo, mieć gniew na kogo, pałać, płonąć, zapalać ś. gniewem, żywić gniew w sercu, irytować ś., sierdzić ś., tracić cierpliwość, oburzać ś., mieć urazę.

 Gniewica a. Gniewnicha, w bot., roślina z rodziny ostrojowatych.

 Gniewiec, gatunek węża — p. Miedzianka.

 Gniewliwy, skłonny do gniewu, kłótliwy, porywczy, obraźliwy, zapalczywy; przyprowadzający do gniewu, obrażający, oburzający.

 Gniewny, zagniewany, rozgniewany, zirytowany, nadąsany.

 Gniewosz, w bot. — p. Niecierpek; człowiek gniewliwy.

 Gnieździć, zakładać gniazdo, słać, wić, budować; rozpładzać; przen., pielęgnować: g. nienawiść w sercu; g. ś., gniazdo sobie słać; osiadać, obierać siedlisko, przebywać, zakorzeniać ś.; mieszkać na kupie, ciasno, niewygodnie; poprawiać ś., przewracać ś., układać się (do spania).

 Gnieździsty, pełen gniazd.

 Gnieźnik, Gniazdosz, Gniazdo ptasie, krajowy gatunek storczyka, o łodydze żółto-brunatnej bezlistnej, rosnący w lasach.

 Gnieżdżenie się, słanie gniazda, zamieszkiwanie w jakiej miejscowości, zakładanie siedliska.

 Gnilec, gnicie, gnilizna, zgnilizna, gorączka gnilna, szkorbut; choroba pszczół, od zbytniej wilgoci pochodząca.

 Gnilica, rozkład krwi, zakażenie.

 Gnilikowate, rodzina chrząszczów pięcioczłonkowych.

 Gnilizna — p. Zgnilizna.

 Gnilny, podlegający gniciu, sprowadzający gnicie.

 Gniłek, grzyb z klasy śluzowców, z rodziny maworkowatych (fig.).

 Gniłka, rzecz zgniła, spróchniała; gruszka zgniła albo przegnojona, ulęgałka.

 Gniły — p. Zgniły.

 Gniot, gniecenie, ucisk — p. Gnet.

 Gniotek albo Gniotka, placek ugnieciony, placek z makiem i miodem; męczący się przy jakiej robocie, leniuch.

 Gniotowate, rodzina roślin nagozalążkowych.

 Gniotownik, w garb., wałek do wyciskania groszku na skórze; gospodarski młynek do gniecenia ziarna, kartofli; szrubownik, młyn walcowy do gniecenia rud.

 Gnoić, czynić zgniłym; dać gnić; sprawiać gnojenie, ropienie; gnojem nawozić; przen., niszczyć, rujnować, dezelować (budynki); g. się, gnić, ropić się.

 Gnoisty, pełen gnojówki, gnojny, ropisty, pełen gnoju.

 Gnojarka, przyrząd do rozrzucania nawozu na roli.

 Gnojarnia — p. Gnojownia, Gnojowisko.

 Gnojek, biedak na gnoju mieszkający; plugawy, obrzydliwy, smrodliwy; piecuch, domator; biedak, charłak, brudas, flejtuch; leniuch, śpioch.

 Gnojenie, czynność słowa Gnoić.

 Gnojnica, wóz do rozwożenia gnoju.

 Gnojnik, gnojek, wóz gnojny; kupa gnoju, gnojowisko — p. Gnojownia.

 Gnojny, z gnoju, od Gnoju, gnojowy, ugnojony, pełen gnoju, gnoisty, mający styczność z gnojem.

 Gnojowisko, Gnoisko, Gnojownia, Gnojarnia, Gnojnica, gnojnik, dół do składania gnoju, jama gnojowa, dół kloaczny, cuchnąca kałuża.

 Gnojownik, ten co gnój wozi; miejsce przed oborą, gdzie wyrzucają gnój.

 Gnojówka, woda gnojna, płynna część gnoju.

 Gnom, fr., bajeczna istota nadprzyrodzona, duch ziemny, duch gór, krasnoludek, kobold, skarbnik, mieszkający w ziemi i strzegący skarbów.

 Gnom, Gnoma, gr., zdanie moralne, w krótkim wierszu wyrażone; przypowieść.

 Gnomiczny, gr., przym., od Gnom; wiersz g. = ucinkowy; g-a poezja, złożona z krótkich zdań i sentencji.

 Gnomik, gr., autor przysłów i sentencji.

 Gnomologja, grzbiór gnomów.

 Gnomon, gr., zegar słoneczny; przyrząd, używany przez astronomów starożytnych do oznaczania wysokości i zboczeń ciał niebieskich (f.).

 Gnomonika, gr., sztuka robienia zegarów słonecznych.

 Gnoseologja, gr., wjiloz., teorja poznania.

 Gnosis, Gnoza, Gnozis, gr., nauka gnostyków.

 Gnostycyzm, gr., nauka gnostyków o objawieniach i tajemnicach boskich.

 Gnostyczny, gr., pojęty w duchu gnostycyzmu, osiągnięty za pomocą gnozy.

 Gnostyk, gr., członek sekty religijnej w II w. po Chr., dążącej do poznania Boga drogą rozumową, drogą spekulacyjną a. kontemplacyjną.

 Gnostyka, gr., ogół pism o kierunku gnostycznym.

 Gnoza, gr., rozumowe poznanie Boga; nauka gnostyków.

 Gnój, odchód zwierzęcy, łajno; nawóz, mierzwa; ropa (mieć pieniędzy jak g-ju = bardzo dużo).

 Gnójka, krajowy owad dwuskrzydły, brunatny w żółte plamy, którego larwa żyje w wodach gnijących, kanałach i t. p. (fig.).

 Gnu, zwierzę południowo-afrykańskie przeżuwające, z rodziny antylop, mające postać, grzywę i ogon konia, rogi zaś i kopyta wołu (fig.).

 Gnurować, zrzędzić, łajać, gderać.

 Gnuśliwy, skłonny do gnuśności, leniwy, ospały.

 Gnuśnieć, nied. stawać ś. gnuśnym, próżnować, trawić czas na lenistwie, wegetować, marnieć, marnować się, tracić energję.

 Gnuśność, lenistwo, próżniactwo, ospałość, ociężałość.

 Gnuśny, leniwy, próżniaczy, ospały, zniewieściały, apatyczny.

 Gnyk, kość podjęzykowa; g-i = kości kręgowe u wieprza.

 Gnyp, Knyp, nóż szewcki.

 Gobelin, fr., wzorzysty dywan lub obicie artystycznie tkane, naśladujące do złudzenia malowidła olejne.

 Gobelinowy, fr., przym. od Gobelin (dywan g.).

 Gocki — p. Gotycki.

 Godło, znak umówiony, hasło, parol; emblemat, symbol, motto, dewiza, wróżba; myśl przewodnia; znamię, piętno, chryzmat.

 Godnie, przys. od Godny, należycie, dobrze, odpowiednio, zacnie, szlachetnie, dostojnie.

 Godność, poczucie własnej wartości, cześć, honor; dostojeństwo, urząd wysoki; nazwisko, nazwisko rodu; powaga, dystynkcja, szlachetność; g. piastować = piastować urząd, zajmować wysokie stanowisko; świadczyć sobie g. = prawić sobie komplimenty.

 Godny, zacny, szanowny; g. a. godzien, odpowiedni, właściwy; wart czego, zasługujący na co, zacny, szlachetny; okazały, słuszny.

 Godować, sprawiać gody, wesele, ucztować, biesiadować; raczyć, ugaszczać.

 Godownik, sprawujący gody; biesiadnik.

 Godowy, przym. od Gody, biesiadny, weselny, uroczysty, odświętny.

 Gody, blp., biesiada, uczta; uczta weselna; wesołość, uciecha; czas między Bożem Narodzeniem a Nowym Rokiem.

 Godziciel, godzący, pojednawca, pośrednik.

 Godzić, w kogo a. w co, mierzyć, celować; na kogo a. na co, zamierzać cios; czyhać; chcieć co osiągnąć, mieć co na celu; zgadzać, zastosowywać; g. kogo o co, umawiać ś.; g. kogo, z kim przyprowadzać do zgody, jednać; g. ś. z kim, umawiać ś., przychodzić do zgody, jednać ś; g. ś., na co, przystawać na co, zezwalać, zgadzać się; g. ś., do czego, umawiać ś. o jaką robotę, być przydatnym; nieos., g-dzi ś. = wolno, należy, przystoi, można.

 Godzien — p. Godny.

 Godzina, 24-ta część doby = 60 minutom; czas, chwila; ostatnia g. = konanie, śmierć (w g-ę śmierci); jeszcze nie wybiła moja g. = nie nadszedł czas; przen., lekcja; g. kanoniczne = pacierze kapłańskie, do pewnych niegdyś godzin przywiązane (z 7-iu godzin złożone: jutrznia, pryma i t. d.); zdr. Godzinka.

 Godzinka, zdr. od Godzina; zaledwie godzina, krótkie chwile; w lm. pacierze, modlitwy kapłańskie; nabożeństwo na cześć Niepokalanego Poczęcia N. M. P.; książka z godzinkami.

 Godzinnik, zegar; skazówka godzinowa na zegarze.

 Godzinny, Godzinowy, przym. od Godzina; od Godziny; godzinę trwający; w astr.; koła g-e = koła zboczeń; wielkie koła sfery niebieskiej, prostopadłe do równika i przechodzące przez biegun; kąt g. gwiazdy = zawarty między jej kołem godzinnym a południkiem danego miejsca.

 Godziwie, przys., należycie, godzi się, wolno, przystoi, zacnie.

 Godziwość, słuszność, przyzwoitość, właściwość.

 Godziwy, który się godzi, przystoi, uczciwy, słuszny, dozwolony.

 Goecja, gr., czarodziejstwo za pomocą złych duchów.

 Goeletta, fr., mały statek trójmasztowy (fig.).

 Gofry, fr., ciastka deserowe; badjanki, wiórki, wafle.

 Gogo, Gogątko, laluś wymuskany, bezmyślny, strojniś, fircyk.

 Gograbia, Gograf, nm., dawniej sędzia powiatowy.

 Goić, leczyć rany zewnętrzne, zabliźniać; łagodzić, uśmierzać, koić, uspakajać; g. ś., zabliźniać ś., zarastać (o ranach).

 Goj, Goim, hebr., nazwa, dawana przez żydów innowiercom.

 Gojawa, hiszp., drzewo amerykańskie z rodziny mirtowatych o owocach jadalnych (fig.).

 Gojenie, zabliźnianie, leczenie.

 Golarnia, izba do golenia; zakład golarza, balwiernia.

 Golarski, przym. od Golarz; felczerski, balwierski, cyrulicki.

 Golarz, golibroda, balwierz, cyrulik, fryzjer.

 Golas (zdr. Golasek), człowiek goły; placek z mąki żytniej razowej.

 Golaźń — p. Gołoborze.

 Goldkrem, ang., maść, kosmetyk do rąk i twarzy, chroniący skórę i nadający jej białość; koldkrem.

 Goldwaser, nm., wódka gdańska słodka na anyżu i kminie z listeczkami złota malarskiego.

 Golec, człowiek goły, obnażony; hołysz, biedak; charłak.

 Goleć, nied., stawać ś. gołym, tracić mienie, biednieć.

 Goleniowy, przym. od Goleń; kość g-a.

 Goleń, rz. ż., część nogi od kolana do stopy (fig.).

 Golf, fr., zatoka morska, odnoga; ang., rodzaj gry na wolnym powietrzu, polegający na podrzucaniu kul specjalnemi kijami (fig.).

 Golfstrem, ang., prąd zatokowy; ciepły prąd morski, wypływający z zatoki Meksykańskiej i opływający brzegi Europy.

 Golgota, chald., wzgórze, na którym ukrzyżowano Chrystusa; męczeństwo, cierpienie; miejsce kaźni.

 Golgotać — p. Gulgotać.

 Golibroda — p. Golarz.

 Golić, gołym czynić; strzyc a. obcinać włosy, wąsy albo brodę brzytwą; przen., zdzierać, łupić, drzeć, ogołacać, obierać; g. wódkę, żart., pić wódkę; g. ś., golić sobie zarost na twarzy.

 Golirdoża, wł. — p. Goljard.

 Golizna, miejsce gołe, szczególniej pole niezarosłe; bieda, niedostatek, pustki w kieszeni; przen., gołota, biedacy, charłacy, golcy.

 Goljard, Golirdoża, wł., w wiekach średnich aktor wędrowny.

 Goljat, hebr., olbrzym filistyński, który pokonał Dawida; przen., olbrzym; żart., golec, hołysz.

 Golnąć, od Golić; palnąć, uderzyć, huknąć, strzelić; chwytnąć, złapać, ukraść; wypić, wychylić; g. sobie = upić się.

 Golonka, część szynki od kolanka z kością goleniową.

 Goluchny, Golusieńki, Goluteńki, Golutki, zdr. od Goły; zupełnie goły, nagusieńki.

 Gołąb, ptak, należący do rzędu gołębi (fig.); lm., rząd ptaków o krótkim dziobie z narością u nasady, długich skrzydłach i nizkich nogach; zdr. Gołąbek; gwiazdozbiór na półkuli południowej.

 Gołąbek, mały gołąb; przen., pieszcz., serce, kochanie, duszka, niewiniątko; motyl z grupy sfinksów, latający w dzień i odznaczający się zdolnością robienia szybkich zwrotów; g. a. serojeszka, surojadka, krajowy grzyb jadalny z grupy bedłek (fig.); rodzaj potrawy z krup i mięsa.

 Gołąbka, gołębica; pieszcz. = duszka, serce, kochaneczka; niewinna, naiwna, czysta, skromna istota; bezbronna ofiara.

 Gołek, bot., roślina z rodziny storczykowatych; koźlarek (fig.).

 Gołębi, przym. od Gołąb; g-ie ziele — p. Witułka zwyczajna.

 Gołębiarz, hodujący albo handlujący gołębiami, amator gołębi — p. Jastrząb g. i Sokół g.

 Gołębica, samica gołębia, gołąbka.

 Gołębię, Gołębiątko, pisklę gołębie.

 Gołębieniec, Gołębiniec — p. Gołębnik; bot. — p. Drjakiew górna.

 Gołębina, mięso gołębie.

 Gołębnik, Gołębiniec, budyneczek dla gołębi.

 Gołgotać — p. Gulgotać.

 Gołka, odmiana pszenicy zwyczajnej.

 Goło, przys. od Goły; ubogo, kuso.

 Gołoborze, Gołobórz, Golaźń, miejsce, pozbawione lasu; pole po wykarczowanym lesie.

 Gołoborzyć, wycinać las.

 Gołobrody, przym., bezbrody; rzecz., goło wąs, młodzik.

 Gołobrzegi, brzegi płaskie, odkryte.

 Gołobrzuch, ryba kostołuska, jesiotrowata.

 Gołocić — p. Ogołocić.

 Gołogłowy, z odkrytą głową, łysy.

 Gołoledź, lód ślizki, powstały z wody deszczowej a. ze śniegu po odwilży; stoję, jak na g-dzi = jestem w niebezpieczeństwie.

 Gołonogi, bosy.

 Gołoskrzydły, o skrzydłach jeszcze nieopierzonych.

 Gołosłowny, w samych słowach zawarty, słowami tylko wyrażony, ustny; na słowach tylko, nie na faktach oparty, bezpodstawny, nieudowodniony, w czczych wyrazach wypowiedziany.

 Gołość, golizna, nagość; bieda, ubóstwo, niedostatek.

 Gołota — p. Hołota.

 Gołowąs, młodzik bez wąsów, młokos.

 Gołowąsy, bezwąsy.

 Goły, nieokryty, nieodziany, nagi, obnażony; łysy; bez pierza, bez łuski; bosy; niezakryty, nienakryty (pod g-em niebem); niezarosły, nieobrosły, nieopierzony; bez przydatków; przen., czczy, gołosłowny, daremny, bez znaczenia, marny; próżny (z g-mi rękami); ubogi, golec ('g. rozboju ś. nie boi); szczery (g. piach); g. miecz = dobyty; ustny, nie stwierdzony pismem, nie poparty dowodami; czysty, niezapisany; nieuzbrojony; nie odejść z g-emi rękami = bez pieniędzy, bez datku.

 Gołysz — p. Golec, — p. Hołysz.

 Gomfolit, gr., rodzaj skały okruchowej, zlepieniec różnorodny.

 Gomoły, tępo zakończony, bezrogi; przen., gładki, niewieści.

 Gomołówka, roślina z rodziny przekwiatowatych.

 Gomon, nm., zwada, kłótnia, poswarka, swar, zatarg, chryja, awantura; piekło, tartas, wrzawa, zamieszanie; bajeczny pochód zwierząt, roślin i kamieni, hałaśliwy pochód.

 Gomonić, hałasować.

 Gomółka, bryłka z sera twarożnego, kukiełka z twarogu (zgr. Gomóła).

 Gon, gonienie, gonitwa, uganianie się, ściganie, wyścigi; łowy, obława, naganka, zapędy; pęd, latorośl na drzewie i krzewach; odrostek; miejsce zwrotu pługa przy orce; g. bobrowy (częściej w lm.) a. bobrownia, żeremie, domki, budowane przez bobry na wodzie lub na jej brzegu; w bot. — p. Lisianka.

 Gonagra, gr., reumatyzm stawu kolanowego.

 Gonalgja, gr., ból kolan.

 Gonciany — p. Gontowy; kryty gontami.

 Gonciarnia, warsztat, w którym wyrabiają gonty.

 Gonciarz, rzemieślnik, wyrabiający gonty a. pokrywający dachy gontami.

 Gondola, wł., rodzaj łodzi, używanej w Wenecji do przejażdżki i do przewozu, bez steru i żagla (fig.).

 Gondoljer, wł., przewoźnik na gondoli.

 Gondoljera, wł., pieśń gondoljerów.

 Gonfalonjer, wł., chorąży, niosący sztandar; tytuł prezydenta niektórych dawnych respublik włoskich.

 Gong, Gongong, narzędzie muzyczne Hindusów i Chińczyków, w kształcie talerza — p. Tam-tam.

 Gongoryzm, styl ciemny, zawiły a kwiecisty (od nazw. poety hiszp. Gongory w XVI w).

 Gonić, biedz żeby dopędzić; pędzie, doganiać, gnać, ścigać, tropić. prześladować, nękać, gnębić, prawować, procesować, pociągać do odpowiedzialności, prześcigać, wyprzedzać, zakasowywać, dorównywać, wyrównywać, współubiegać się, emulować, konkurować, sprostać; g. za czym: uganiać się, upędzać ś., szukać czego, wzdychać za czym, marzyć o czym; chwytać, dosięgać, łowić co (g. za szczęściem lub szczęście); grosz grosz g-ni, g. resztką = brak pieniędzy, bieda; szukać czego, nastręczać ś. jej, wystawiać ś.; pędzić, biedz, cwałować, galopować, gnać; g. na ostre = potykać ś. kopją; g. czym = żyć, pędzić życie, opędzać potrzeby; g. kogo do czego= naganiać, napędzać, przynaglać, naglić; w myśl. g. wiatrem = iść za węchem; g. na oko = widząc zwierza gonionego; g. ś., uganiać ś., przeganiać ś., ścigać ś., wyścigać, pędzić jeden za drugim, biegać w zawody; parzyć ś., cichać ś., ratować wilki

 Gonidium, gr., komórki chlorofilowe porostów.

 Goniec, ten, co pędzi; ten, co goni za kim a. kos:o prześladowca; poganiacz, handlarz trzody, świniarz, wieprzarz; zgonnik; posłaniec, kurjer, zwiastun, herold; w szachach: laufer.

 Goniony, rodzaj gry; rodz. tańca.

 Gonitwa, ubieganie ś. do mety, bieganie w zawody, wyścigi, turniej; zapasy; g-y = turnieje, igrzyska.

 Gonjatyt, gr., nazwa skamieniałych skorup, należących do zaginionych mięczaków gromady głowonogów.

 Gonjometr, gr., kątomierz, przyrząd do mierzenia kątów w kryształach (fig.).

 Gonjometrja, gr., nauka mierzenia kątów w kryształach.

 Gonnie, bujnie.

 Gonny, przym. od Gon, wyścigowy, gonitewny; wybiegły, bujny, wybujały, wyniosły, rosły, wysmukły, smagły.

 Gonokoki, gr., drobnoustroje w ropie wenerycznej.

 Gont, cienka deseczka z wrębem a. gładka do krycia dachów, dranica (fig.).

 Gontal, gwóźdź gontowy, bretnal, ćwiek, głowacz.

 Gontowy, Gonciany, przym. od Gont.

 Gontyna, świątynia pogańska u Słowian.

 Gońba — p. Gonitwa.

 Gończak, pies gończy.

 Gończy, umiejący gonić, do gonienia służący; pies g., gatunek psa myśliwskiego, ogar; w pogoń za kim posłany z wyroku sądowego list g.

 Goplana, gatunek kiełża (skorupiaka), mieszkający w wodach stojących (fig.).

 Gorąco, rz. od Gorący; gorącość, upał, żar, spiekota, skwara.

 Gorąco, st. w. Goręcej, przys. od Gorący; z zapałem, serdecznie; g. kąpany = porywczy, prędki; na g. = w stanie gorącym; przen., natychmiast, bez zwłoki.

 Gorącokrwisty, mający krew gorącą, nader żywy, krewki, popędliwy, zapalczywy.

 Gorącość, gorąco, zapał.

 Gorącować ś., prow., zapalać ś., unosić się.

 Gorący, st. w. Gorętszy; ciepły w najwyższym stopniu, rozżarzony, palący; w g-ej wodzie a. gorąco kąpany: żywy, niecierpliwy; rozgrzewający, rozpalający, tęgi, mocny (o napojach); zapalczywy, zapalony, gorączka, porywczy, ognisty; gorliwy, żarliwy; nieobojętny, serdeczny, usilny, rzewny; złapać kogo na g-ym uczynku = świeżo popełnionym, lub podczas samego uczynku; jawny, oczywisty, pilny, ważny; koloru ognistego; raptowny; nagły, naglący, niecierpiący zwłoki, niepokojący, leżący na sercu.

 Gorączka, podniesienie temperatury ciała ponad normalną, objawiające się przy rozmaitych chorobach; wielkie gorąco, upał, skwar, spiekota; biała g. = obłęd opilczy; przen., człowiek w gorącej wodzie kąpany, zapalczywy, porywczy; upodobanie, zamiłowanie, słabość, pasja, manja, chciwość (g. złota); porywczość, popędliwość; zniecierpliwienie, zdenerwowanie, podniecenie.

 Gorączkować, znajdować się w g-ce, mieć g-ę, przechodzić g-ę = majaczyć, bredzić w gorączce; g. się = niecierpliwić się, brać rzecz gorąco; zapalać ś., hazardować ś.; niepokoić ś., trwożyć ś.

 Gorączkowaty, gorączkowy przypominający gorączkę, przyśpieszony (puls).

 Gorączkowy, przym. od Gorączka; pochodzący z gorączki = prędki, przyśpieszony (puls); pośpieszny (chód g., ruchy g-owe); g. temperament = niecierpliwy; bez chłodnej rozwagi, nie biorący na zimno; nagły, żywy, raptowny (pośpiech).

 Gorączkowo, nerwowo, szybko.

 Gorączkujący, mający gorączkę.

 Gorczyca, roślina krajowa z rodziny krzyżowych, której nasiona służą do przyrządzania musztardy i do okładów leczniczych (fig.).

 Gorczycowaty, goryczkowaty, upstrzony małemi punkcikami, niby ziarnkami gorczycy; cętkowaty, cętkowany (koń).

 Gorczyczka, musztarda; małe cętki na białej sierści.

 Gorczycznik, roślina krajowa z rodziny krzyżowych o liściach jadalnych w postaci sałaty (fig.).

 Gorczyczny, Gorczycowy, przym. od Gorczyca.

 Gordon, Gordonceter, ang., wyżeł wyborny do polowania w lesie, w polu i na błocie (fig.).

 Gordyjski węzeł, rzecz trudna, zawiła do rozwiązania, do odgadnięcia, kwestja, zagadka, łamigłówka; rozciąć g. szybko i energicznie rozwiązać jakąś trudność.

 Gore! wykrz., pali się! na złoczyńcu czapka g. = winowajcę łatwo poznać z pomieszania; g. mu wszystko w ręku = pilnie i szybko pracuje; g. namiętnością = płonie, pała.

 Goreć — p. Gorzeć.

 Gorejący, imiesł. od Gorzeć, pałający, ognisty; przen., zapalony, pełen zapału, namiętny.

 Gorgony, w mit., trzy potworne kobiety z wężami na głowie, których widok przemieniał ludzi w kamienie; głowa G-ny, symbol okropności, zgrozy.

 Gorgończyk, łatwo zmieniający przekonania.

 Gorlić, głos wydawać (o synogarlicy); gniewać ś., oburzać ś.

 Gorliwiec, żarliwiec, człowiek gorliwy, zapalony do czego.

 Gorliwość, pilność, żarliwość, zapał.

 Gorliwy, pilny, żarliwy, gorąco obstający za czem, zapalony do czego, dbały, troskliwy, sumienny.

 Gors, fr., szyja i pierś kobiety, biust, piersi, tors; kryza; część koszuli pierś okrywająca; garnirowanie sukni kobiecej na piersiach, żabot; do g-u = z wycięciem, obnażającym szyję i część piersi.

 Gorseciarka, franc., szwaczka, pracująca przy gorsetach.

 Gorsecik, zgrabny, mały gorset.

 Gorset, fr., stanik obcisły, z fiszbinami, podtrzymujący piersi, sznurówka (fig.); stanik wieśniaczy strojny, sznurowany, wycięty, bez rękawów.

 Gorsować się, ubierać się do gorsu, odsłaniać gors.

 Gorszący, sprawiający zgorszenie, demoralizujący, sprośny.

 Gorszy, st. w. od Zły; rzecz g-a = ważniejsza, smutniejsza.

 Gorszyciel, ten, co innych gorszy.

 Gorszyć, robić gorszym, psuć, do złego mową lub przykładem pobudzać; g. ś., gorszym ś. stawać, brać z czego zgorszenie, ulegać zgorszeniu; g. ś. czem a. kim = zżymać ś., oburzać ś., obruszać ś., mieć za złe.

 Gorycz, gorzkość, smak gorzki, goryczka; przen., uczucie gorzkie, żółć, udręczenie, przykrość, smutek, żal, rozczarowanie.

 Goryczak, grzyb grubotrzonowy.

 Goryczka, smak gorzki, gorzkawy, gorycz, gorzkawość w potrawie a. napoju jako zaleta; roślina z rodziny goryczkowatych, której korzeń zawiera substancję leczniczą, zwana giencjaną (fig).

 Goryczkowate, rodzina roślin dwuliścieniowych, zawierających gorzkie substancje.

 Gorycznik, wyciąg z korzeni goryczki.

 Goryl, największa z małp człekokształtnych, zamieszkująca Afrykę zachod. (f.).

 Gorysz, rodzaj roślin z rodziny baldaszkowatych, którego niektóre gatunki mają zastosowania lecznicze.

 Gorzałczany, przym. od Gorzałka.

 Gorzałka, wódka, wyrób z okowity (zdr. Gorzałeczka, zgr. Gorzała).

 Gorzeć a. Goreć, palić ś., płonąć; kipieć, wrzeć, burzyć ś., zaogniać ś., jątrzyć ś., piec ś., smażyć ś., być wystawionym na upał; prażyć ś., schnąć; żarzyć ś., świecić, jaśnieć, błyszczeć, iskrzyć ś.; pałać czym, płonąć; głowa mi g-je = w głowie mi ś. pali (z kłopotów).

 Gorzej, przysł., st. w. od Źle.

 Gorzekwiat, w bot. — p. Miłek.

 Gorzelany, zajmujący ś. pędzeniem wódki; gorzelnik, majster w gorzelni.

 Gorzelina, pogorzelisko, zgliszcza, drzewo zdatne do gorzelni.

 Gorzelnia, budynek do pędzenia wódki, fabryka wódki, dystylarnia.

 Gorzelniany, Gorzelniczy, przym. od Gorzelnia; kampanja g-a: właściwy czas pędzenia okowity.

 Gorzelnictwo, umiejętność wyrabiania okowity, wódki, spirytusu.

 Gorzelnik, ten, co w gorzelni wódkę pędzi; technik gorzelany.

 Gorzkawy, nieco gorzki.

 Gorzki, niesłodki, mało słodki, smaku szczypiącego, gorzkiego, piołunowego; sól g-a a. angielska = siarczan magnezu; g-a woda = wzbudzająca przeczyszczenie; przen., przykry, nieprzyjemny, niemiły, nieznośny, ciężki, dojmujący, bolesny, pełen goryczy; żałosny, g-e żale = pieśni śpiewane podczas W. Postu; rzewny, serdeczny; ironiczny (uśmiech); g. szpat, min., p. Dolomit.

 Gorzknąć, Gorzknieć, gorzkim ś. stawać, brzydnąć, mierznąć; przen., tetryczeć, zniechęcać ś., zrażać ś., stawać ś. mizantropem, nieznośnym, przykrym.

 Gorzknia, kwasja, drzewo brazylijskie z rodziny biegunecznikowatych, którego kora zawiera pierwiastek gorzki, używany jako lekarstwo (fig.).

 Gorzkość, gorycz, żal, rozgoryczenie, niechęć.

 Gospocha, poufale i z uznaniem: dobra, skrzętna gospodyni.

 Gospoda, dom gościnny, zajazd, dom zajezdny, noclegowy, karczma, oberża, austerja; mieszkanie; stanąć gdzie g-dą = zamieszkać (czasowo), gościną; miejsce zebrań rzemieślników, posiedzeń cechowych, kancelarja cechowa; przen., przytulisko, schronienie.

 Gospodarczy, dotyczący gospodarstwa; gospodarujący, zarządzający, ekonomiczny (komitet g.).

 Gospodarka, prowadzenie gospodarstwa, gospodarowanie na wsi; zarząd czem, gospodarstwo, rządzenie się, nieumiejętne lub szkodliwe, lekkomyślne, g. rabunkowa = gospodarowanie, rządzenie szkodliwe.

 Gospodarność, umiejętność gospodarowania w sposób oszczędny, dobry zarząd gospodarczy.

 Gospodarny, umiejący gospodarować, rządzić; oszczędny, rządny.

 Gospodarować, Gospodarzyć, gospodarstwo prowadzić, gospodarstwa pilnować; być gospodarzem wiejskim; rządzić, zarządzać, rządzić się; rabować, plondrować, przewracać, niszczyć, burzyć, grasować (nieprzyjaciel g-uje).

 Gospodarski, gospodarza dotyczący; gospodarczy: zatrudnienie g-e, sprzęty g-e, rachunki g-e; sejmik g. = narady właścicieli, polityczne, ekonomiczne; domowy, nie tyle wykwintny, ile smaczny, zdrowy i obfity (obiad, flaki, kawa g-a); po g-sku, jak w dobrym gospodarstwie, oszczędnie: bez ceremonji, poprostu.

 Gospodarstwo, zakres działalności gospodarza albo gospodyni; majątek, mienie, dom, majątek ziemski, chodzenie koło roli, rolnictwo; g. narodowe = bogactwo, dobytek, mienie, dobrobyt, przemysł, stan ekonomiczny narodu; zbior., chudoba, inwentarz, narzędzia, rzeczy, sprzęty, statki, naczynia domowe, gospodarskie; gospodarz z gospodynią; dział, wydział, gałąź, specjalność w ogólnem g-ie leśne, rybne, fabryczne; zajęcia kobiece koło domu); umiejętne gospodarowanie, ład, rząd, praktyczność.

 Gospodarz, pan domu, zarządzający gospodarstwem domowem; właściciel gospodarstwa, właściciel majątku; rolnik; wieśniak, włościanin, mający własne gospodarstwo; obywatel, ziemianin, przyjmujący u siebie gości; urządzający co, urządziciel, np. g. balu, majówki; najstarszy oryl na tratwie, który ma nad nią dozór; właściciel hotelu, zajazdu; karczmarz, oberżysta, restaurator; właściciel domu, obywatel miejski; żart., brzuch, żołądek; zwierzę lub roślina, na którego ciele żyje jakiś pasorzyt.

 Gospodarzyć — p. Gospodarować.

 Gospodni, przym. od Gospoda; g. ojciec, zarządzający w gospodzie rzemieślniczej.

 Gospodyn, słow., pan.

 Gospodyni, zajmująca ś. gospodarstwem, zarządzająca domem; pani domu; kobieta gospodarna; właścicielka domu, obywatelka, karczmarka; urządzicielka np. g. balu (zdr. Gosposia).

 Gosposia, zdr. od Gospodyni; wieśniaczka.

 Gościa, forma ż. od Gość.

 Gościć, być gościem, być w gościnie, bawić, przebywać, mieszkać, stać, kwaterować, ugaszczać, przyjmować, podejmować.

 Gościec, reumatyzm, bóle w członkach.

 Gościna, odwiedziny, nawiedzenie, wizyta; jechać w g-ę, być w g-ie = być gościem, bawić jako i gość; przyjęcie gościnne; schronienie, przytułek; popas, pobyt w domu zajezdnym.

 Gościniec, droga bita, trakt, szosa; nurt, koryto, prąd rzeki; podarunek z podróży.

 Gościnność, uprzejmość dla gości, uprzejme przyjmowanie gości.

 Gościnny, dla gości (pokój); dom g. = gospoda; uprzejmie przyjmujący gości, rad gościom.

 Gość (forma ż. Gościa), odwiedzający drugiego w jego domu; goszczący w obcym domu darmo a. za zapłatą; niedługo gdzie bawiący: przybysz, obcy, nieswój; niestały mieszkaniec, przyjezdny; przychodzień, turysta; kundman, interesant, kupujący, dający targować.

 Gotiu, żart., gotówką, w gotowiźnie.

 Gotować, przyrządzać, urządzać, przygotowywać, przysposabiać, warzyć (jedzenie); g. co = układać, planować, kartować, knować, dysponować; g. drogi Pańskie = torować, prostować; g. ś., przygotowywać ś.; zanosić ś. na co (wojna ś. g-uje; g. na śmierć); warzyć ś.; wybierać ś., zabierać ś. do czego; wrzeć, kipieć; przen., g-uje się we mnie, kiedy coś podobnego słyszę = burzę ś., oburzam się.

 Gotowalnia, toaleta z przyborami do ubierania ś, do trefienia głowy; mały osobny pokój do ubierania ś., buduar, rodzaj gry towarzyskiej.

 Gotowizna, Gotówka, gotowe pieniądze, jakie mamy w danej chwili, wyliczane na miejscu monetą lub banknotami, brzęcząca moneta.

 Gotowość, przygotowanie, pogotowie; chęć, ochota, zdecydowanie ś., usposobienie, przysposobienie, ofiary; mieć co w g-i = na pogotowiu, w przygotowaniu.

 Gotowy, Gotów, przysposobiony, przyrządzony, przygotowany, już zrobiony, istniejący, dokończony, wykończony, sporządzony; skłonny, pochopny do czego; uzdolniony, wydoskonalony, biegły, wprawny, zdecydowany, chętny, odważający ś. na co; pewny, nieunikniony, niezawodny; sejm g. = stały, stale zasiadający; g-e pieniądze = które nie trzeba ś. starać, złożone; przyjść do g-ego = bez trudu; będący na podorędziu; dokonywający ś., na poczekaniu, wybuchający (kłótnia g-a, przemówienie g-e).

 Gotów — p. Gotowy.

 Gotówka — p. Gotowizna.

 Gotówkowy, od Gotówki; gotówką płacony, zaraz płacony.

 Gotycki — p. Gotyk; g. język, najstarsza odrośl języków giermańskich.

 Gotycyzm, Gotyzm, charakter i kierunek gotycki w budownictwie.

 Gotyk, Gotycki a. Gocki styl, styl staroniemiecki w budownictwie, ostrołukowy, ze strzelistemi wieżyczkami i laskowaniem; budowla w tym stylu (fig.); pismo g-e, druk g. = staroniemiecki.

 Goworzyć — p. Gaworzyć.

 Goździanka, Gwoździanka, Goździeniec, Gwoździeniec, krajowy grzyb jadalny z grupy bedłek (f.).

 Goździk, roślina z rodziny lepnicowatych (dawniej goździkowatych), dzikich i hodowanych w ogrodach (f.); g. korzenny, zasuszony pączek kwiatowy goździkowca, używany jako przyprawa do potraw.

 Goździkowate, Gwoździkowate, dawna nazwa rodziny roślin dwuliścieniowych, obejmującej 2 dzisiejsze (lepnicowate i mokrzycowate).

 Goździkowiec, drzewo południowo-azjatyckie z rodziny mirtowatych, którego pączki kwiatowe pod nazwą goździków, używane bywają do przypraw (fig.).

 Góra, wysoka wyniosłość ziemi, miejsce wyżej położone, pagórek, wzgórze; wypukłość, wyniosłość; część wyżej leżąca, wyższa, wierzch, szczyt; łańcuch, pasmo gór (fig.); kopalnia, żupa, szyb (g-y kruszcowe); kupa, stos, sterta; g. ognista = wulkan; g. lodowa = lodowiec; g. rzeki = część rzeki bliższa źródeł; wyższe piętro, strych, poddasze; kierunek ku zenitowi, przestrzeń wyższa, wysokość; za g-mi, za lasami = bardzo daleko; obiecywać złote g-y = czynić nadzieje, które się nie mogą ziścić; z g-ą = z dosypką, z czubem, z przewyżką; duża ilość, ogrom; od g-y, od początku, od wierzchołka; u g-y = u wierzchu, wysoko; do g-y nogami = odwrotnie; zadzierać nosa do g-y = pysznić ś., gardzić innymi; traktować z g-y = wyniośle, lekceważąco; uszy do g-y! = śmiało! odważnie!; ostrzegać z g-y = naprzód, zawczasu; z g-y płacić = naprzód, wpierw; iść w g-ę = podnosić ś., zyskiwać na wartości, posuwać ś. w karjerze, pysznić ś.; przewaga, górowanie; patrzyć w g-ę = ku wyższym sferom myśli, ku ideałom; wznosić oczy do g-y = ku niebu, do Boga; rozkaz z g-y = od władzy; g-ą nasi! być g-ą = zwyciężać; przen., z g-y = od początku, naprzód, uprzednio; g. miłosierdzia, g. zbożności = rodzaj lombardu w wiekach średnich; stronnictwo Jakobinów podczas wielkiej rewolucji francuskiej; anat., g. łonowa a. g. Wenery — p. Wzgórek.

 Góral (forma ż. Góralka, zdr. Góralczyk), mieszkaniec gór, mieszkaniec Tatr, Podhalanin (f.)

 Góralek, drobne zwierzę kopytkowe, z wyglądu podobne do gryzoniów; daman (fig.).

 Góralski, przym. od Góral (taniec, ubiór); po g-u = jak góral.

 Góralszczyzna, wszystko, co góralskie; górale, kraj górali.

 Górka, wzgórek, pagórek; pokój a. pokoje na piętrze, przy cukierni, kawiarni; z g-i na pazurki = z góry na dół; grzbietowa część cielęcia; pieczeń z nerką.

 Górnictwo, gałąź przemysłu, zajmująca się wydobywaniem z ziemi pożytecznych minerałów, kopalnictwo.

 Górniczek, ptak wróblowaty z rodziny skowronków.

 Górniczka, żona górnika.

 Górniczy, górnictwa lub górników dotyczący (nauka, zakład, towarzystwo).

 Górnie, przys., wzniośle, korzystnie, przesadnie, napuszenie; wyniośle, dumnie.

 Górnik, kopacz w górach, pracujący w kopalniach; inżynier górniczy, student instytutu górniczego.

 Górnobrzmiący, górnolotny, szumny, podniosły, wzniosły.

 Górnolotny, wysoko latający, bujający; wzniosły, szumny, napuszony, nadęty, przesadny (np. styl).

 Górnomyślny, wyniosły, dumny, ambitny, wysoko patrzący.

 Górnosłupny, bot., mający słupek górny (kwiat).

 Górność, wyższość, szczytność, buta; wyrażenia górnolotne, deklamacja.

 Górny, na górach ś. znajdujący; (o kraju) wśród gór położony, bliżej źródła rzeki leżący (np. Śląsk g.); wysoko się unoszący; wierzchni, wyższy (piętro); wzniosły, szczytny, górnolotny (np. g. styl); górnomyślny, wyniosły, przesadny, szumny: g-ne wyrażenia; g-a dodana, w muz., linja nad pięcioma zwykłemi, dla oznaczenia wyższych tonów; w bot., g. słupek = zajmujący szczyt wypukłego dna kwiatowego, umieszczony wyżej od pozostałych części kwiatu; g. kwiat (nadzalążniowy), mający słupek dolny, umieszczony niżej innych części kwiatu; w min., g. kryształ (p. Kryształ).

 Górować nad czem, być wyżej położonym, panować nad czem, dominować; g. nad kim, mieć przewagę, pierwszeństwo nad kim, przewyższać kogo, trzymać prym, odznaczać ś., panować; (o broni) strzelać za wysoko; w astr., przechodzić przez południk miejsca (gwiazda g-je).

 Górowanie, chwila przejścia gwiazdy lub słońca przez południk danego miejsca.

 Górowaty, nierówny, górzysty, falisty, pagórkowaty, chropowaty, pogurbiony.

 Górski, gór dotyczący, właściwy górom, właściwy mieszkańcom gór; g. len, min. — p. Len górski; g-e mleko, min. — p. Mleko górskie; g-e mydło, min. — p. Mydło górskie.

 Górzystość, mnogość gór; wypukłość, wyniosłość, nierówność, górka; g-ci = pasmo, łańcuch gór, góry.

 Górzysty, pełen gór, górami pokryty (miejscowość), kształtu góry, kopulasty.

 Góźdź — p. Gwóźdź.

 Gra, zabawa towarzyska (g. w piłkę, w ciuciubabkę, cenzurowanego; g. w szachy, warcaby, domino, karty; możność wyzyskania danych kart w grze w karty, kombinacja w grze; ryzyko, usiłowanie, zapęd, przedsięwzięcie (wchodzić w grę = grać rolę, trzeba zważyć); sposób grania; rzecz służąca do grania (g. pedagogiczna); granie na narzędziu muzycznym; migotanie, drganie (g. kolorów); sposób odtwarzania roli na scenie; ścieranie ś., walka; g. giełdowa = spekulacja na giełdzie; komplet kart, dwie talje; sprawa, interes, kwestja (g. nie warta świeczki = sprawa nic nie warta; trudna z nim g. = nie da ś. skłonić; zmiany (g. uczuć, g. wyobraźni); miejsce próżne między częściami składowemi maszyny; myśl, g. albo g-nie = wydawanie szczególnego głosu przez samca głuszca, cietrzewia i jarząbka w czasie parzenia się.

 Grab, drzewo z rodziny miseczkowatych, mające twarde drewno, dobre na opał i do wyrobów (fig.).

 Grabarka, kopanie, praca przy robotach ziemnych; żona grabarza.

 Grabarnia, budynek do umieszczania zmarłych przed pogrzebem, trupiarnia.

 Grabarstwo, zajęcie grabarza, roboty ziemne.

 Grabarz, kopacz grobów na cmentarzu; zool., chrząszcz pięcioczłonkowy z rodziny omarlicowatych.

 Grabia — p. Hrabia.

 Grabiarka, maszyna do grabienia siana ciągniona przez konie (fig.).

 Grabiciel, Grabieżca, Grabieżnik, ten, co grabi, rabuje, dopuszcza ś. grabieży, łupieżca, przywłaszczyciel.

 Grabić, zgarniać grabiami (np. siano); równać grabiami, zmiatać; gwałtem zabierać, rabować.

 Grabie (-i), blp., narzędzie gospodarskie do grabienia siana i zboża (fig.); pog., łapy, ręce.

 Grabieć, kostnieć, sztywnieć, drętwieć od zimna (np. palce).

 Grabież, Grabiestwo, zabieranie gwałtem, łupiestwo, łupież, rabunek.

 Grabieżca — p. Grabiciel.

 Grabieżny, Grabieżczy, skłonny do grabieży, łupieżczy, łapczywy, chciwy.

 Grabieżyć, dopuszczać ś. grabieży, łupieżyć.

 Grabina, drzewo grabowe.

 Grabki, małe grabie; przyrząd do wyrobu taśm; pręty przy kosie, zagarniające pokos.

 Grabołusk, ptak wróblowaty z rodziny łuszczaków — p. Grubodziób.

 Grabówki, bulwy psianki kartofla.

 Grabski — p. Hrabski.

 Grabsztych, Grabsztychiel, Grabsztykiel, nm., rylec do robienia grubych nacięć w pieczętarstwie.

 Graca, nm., narzędzie ogrodnicze do oczyszczania ścieżek z zielska (fig.); narzędzie kominiarskie do zeskrobywania sadzy w kominach; narzędzie do lasowania wapna.

 Gracarz, wyrobnik, trudniący się gaszeniem wapna lub rozrabianiem zaprawy wapiennej.

 Graciarnia, miejsce na stare graty, skład rupieci.

 Gracik, sprzęcik, cacko, drobnostka ozdobna.

 Gracja, łć., bogini wdzięku, wdzięk, powab, urok, dystynkcja, elegancja, zgrabność; utrzymanie dożywotne, dożywocie, łaskawy chleb; pensja, przyznana wysłużonemu oficjaliście; modlitwa dziękczynna.

 Gracjalista, łć., emeryt-oficjalista, służący u dworu, który po skończeniu całej służby otrzymał chleb łaskawy do śmierci, dożywotnik, będący na gracji (forma ż. Gracjalistka).

 Gracjować, łć. ułaskawiać.

 Gracki, dzielny, tęgi, walny, chwacki; zręczny, sprawny, obrotny.

 Gracko, przys. tęgo, zręcznie, gładko; g. się spisać.

 Gracować, nm., oczyszczać gracą ziemię z zielska; w hut., wygarniać żużle z wielkiego pieca.

 Gracownik, rodzaj przyrządu do gracowania; ten, co gracuje wapno.

 Gracz, grający w jaką grę; grający na instrumencie, muzyk, aktor; zuch, człowiek dzielny, gracki, doskonały w swej sztuce, mistrz; szuler; szczwany, zwinny, przebiegły; partner; zapaśnik.

 Grać, częst. Grywać, bawić się w jaką grę (w karty, w szachy, bilard); g. w ślepą babkę = na oślep, na domysł; wydobywać tony na instrumencie muzycznym (na skrzypcach, na fortepjanie); występować w jakiej roli na scenie (o aktorze) przedstawiać, wystawiać na scenie jaką sztukę; przen., g. rolę = udawać kogo; g. komu na nosie = powodować nim, żartować z niego; wydawać dźwięk chrapliwy (gra mu w piersiach); mieć znaczenie: w myśl. (o psach) szczekać, gonić głosem; przen., armaty, działa g-ją = biją, huczą; przen., w to mi g-j! = to mi ś. podoba! właśnie! tak jest najlepiej; g. na giełdzie = spekulować; próbować szczęścia (g. na loterji); g. jak z nut = dobrze; w grze w karty obierać jaki g. kolor jako atu (g. w kiery) wychodzić z jakiej karty: gram damę; g. barwami tęczy = odbijać barwy, świecić; wydawać głos: derkacze g-ją po rosie; las gra = szumi; mienić ś., migotać: g-ją fale w promieniach słońca; burzyć ś., wrzeć = krew we mnie zagrała.

 Grad, zjawisko spadania z wyższych warstw atmosfery bryłek lodu; przen., g. kul, słów, obelg = mnóstwo, potok, masa; g-em = gęsto, rzęsisto.

 Grad, nm., stopień; na g. = spojenie dwuch desek za pomocą wpuszczenia jednej deski w żłobek drugiej.

 Gradacja, łć., stopniowanie; wznoszenie ś. albo zniżanie ś. według stopni; następstwo; układ według stopni; w retoryce: przejście od wyrażeń słabszych do silniejszych.

 Gradjent ang. barometryczny, różnica ciśnienia atmosferycznego, wyrażona w milimetrach, jaką znajdujemy na dwu izobarach odległych o 100 kilometrów.

 Gradjernia, nm. — p. Tężnia.

 Gradjerować, nm., czyścić sól, wywarzoną z wody, osadzać sól na dnie.

 Gradobicie, gwałtowne padanie gradu; szkoda, przez grad zrządzona.

 Gradochron, przyrząd ochraniający, zabezpieczający od gradu.

 Gradonośny, niosący grad, brzemienny gradem (chmura).

 Gradowisko, pole, gradem zniszczone.

 Gradowizna, zboża gradem wybite.

 Gradowy, przym. od Grad, g. chmura; g-a kasza = perłowa.

 Gradówka, sól krupiasta, z wody słonej wywarzona, warzonka.

 Graduał, Graduale, łć., część Mszy pomiędzy Epistołą a Ewangielją; księga, zawierająca tekst graduału.

 Graduować, łć., nadawać stopień naukowy akademicki; posuwać na wyższy stopień.

 Gradus, łć., stopień, schód, trep; stopień = 360-ta część koła; stopnie służące do siedzenia jak w amfiteatrze; schodki drewniane przenośne; podwyższenie z krzesłem, na którym zasiada sędzia a. nauczyciel; stopień termometru i barometru.

 Gradywowy, łć., wojenny

 Gradzisty, pełen gradu.

 Graf, nm., hrabia.

 Grafianka, nm., hrabianka.

 Grafiątko, pog., nm., hrabiątko.

 Graficzny, gr., piśmienny, rysunkowy, przedstawiony za pomocą rysunku a. djagramu.

 Grafika, gr., sposób oddawania na piśmie dźwięków danego języka za pomocą osobnych znaków; sztuka pisarska, rysunkowa i malarska; sztuka robienia akwafort i akwatynt albo zbiór takich dzieł; dyplomatyka, nauka czytania dyplomatów.

 Grafina, Grafini, nm., hrabina.

 Grafit, gr., minerał, krystaliczna odmiana czystego węgla, barwy szarawo-czarnej, używana do wyrobu ołówków, tyglów ogniotrwałych i t. p.

 Grafjon, gr., narzędzie do kreślenia linji tuszem (fig.).

 Grafka, gr., pręcik, pałeczka, ołówek do pisania, kreślenia, do wskazywania liter przy czytaniu.

 Grafofon, gr. — p. Fonograf.

 Grafolog, gr., umiejący rozpoznawać charakter osoby z jej pisma.

 Grafologja, gr., sztuka rozpoznawania charakteru i skłonności człowieka z jego pisma.

 Grafoman (forma ż. Grafomanka), gr., mający manję do pisania utworów literackich, nie posiadając talentu,

 Grafomanja, gr., manja pisania.

 Grafometr, gr., półkole mosiężne, zaopatrzone w lunetę, rozdzielone na 180°, służące do mierzenia kątów (fig.).

 Grajcar, nm. — p. Grajcarek; drut, świdrowato skręcony, na pręcie osadzony, do wykręcania tego, co uwięzło w lufie strzelby; rodzaj dawnej monety austrjackiej = 2 halerzom; łupak, miedziak.

 Grajcarek a. Grajcar, nm., korkociąg, trybuszon, świderek spiralny (fig.); lok, pejs.

 Grajcarkowaty, w kształcie grajcarka, śrubowaty, ślimakowaty, spiralny.

 Grajek, grający na instrumencie muzycznym, skrzypek wiejski; przen., pieśniarz, poeta.

 Grajzlernia, nm., sklepik z mąką i krupami.

 Gral, łć., mniemana czara ze szmaragdu, z której Fan Jezus miał pić podczas ostatniej Wieczerzy.

 Gram, fr., jednostka wagi według systemu metrycznego, ciężar 1 centymetra sześciennego wody czystej przy +4° C.

 Gramatka, rodzaj polewki z chleba, albo z chleba, piwa i żółtka, rozgotowanego w wodzie, wodzianka, farmuszka, smelka, kapłon.

 Gramatyczny, gr., dotyczący gramatyki, z zakresu gramatyki; według zasad gramatyki.

 Gramatyk, gr., nauczyciel gramatyki, biegle posiadający gramatykę.

 Gramatyka, gr., nauka poprawnego mówienia i pisania; książka zawierająca w sobie wykład prawideł gramatycznych; druga klasa w dawnych szkołach, następująca po infimie; g., w muz., początki teorji muzyki, jako wstęp do harmonji, kompozycji i instrumentacji.

 Gramatyt, gr., lub Tremolit a. Kalamit, w min., biała, szara a. jasno-zielona odmiana amfibolu.

 Graminologja, gr., opisanie traw.

 Gramofon, gr., — p. Fonograf.

 Gramolić ś., dostawać ś. z trudnością na miejsca wyższe, z wysiłkiem wspinać ś., wdrapywać ś., leźć; dążyć do czego z wysiłkiem, guzdrać ś.. grzebać ś., telepać ś., dążyć, marudzić, bałamucić.

 Gramoła, ten, co się gramoli, guzdrała, maruder, opóźniający ś.

 Gran, łć., jednostka wagi aptekarskiej = 1/28 skrupuła; jednostka wagi złota i srebra.

 Grana, łć., blp. pięć czerwonych gałek, umieszczonych w kształcie krzyża na świecy zw. paschałem, jako symbol pięciu ran Zbawiciela.

 Granacik, Granatek, łć., mały granat, paciorek wyrobiony z minerału granat.

 Granat, łć., minerał z grupy krzemianów o składzie chemicznym rozmaitym, w ładnych odmianach, używany do wyrobów jubilerskich; owoc granatowca, odmiana jabłoni (fig.); kolor granatowy (ciemno-niebieski); pocisk ręczny lub działowy, wypełniony materjałem wybuchowym, po uderzeniu pękający (fig.).

 Granatek, łć., szałwja łąkowa, nazwa ludowa grzyba siniak.

 Granatnica, Granatjerka, łć., ładownica do granatów ręcznych.

 Granatnik, łć., rodzaj działa polowego do wyrzucania granatów; robiący granaty.

 Granatny, łć., przym. od Granat.

 Granatoeder, gr., dwunastościan rombowy, jedna z postaci krystalicznych układu równoosiowego, zamknięta 12 rombami.

 Granatowieć, łć., drzewo z rodziny mirtowatych o owocach jadalnych — p. Granat.

 Granatowy, łć., przym. od Granat; z g-u zrobiony; g. kolor = kolor granatu, z odcieniem niebieskim, koloru indygo.

 Grand, hiszp., magnat hiszpański wysokiego rodu.

 Granda, fr., żart., zabawa, uciecha; gruby interes, wielka zbrodnia, rozbój; gromada, kupa; na g-ę = na wielką skalę, na dobre, gwałtownie; brać na g-ę = oszukać; pożyczyć na g-ę = nie oddać; zjeść na g-ę = zjeść, nie zapłacić.

 Grandeca, Grandezza, wł., ród znakomity, dostojność granda.

 Grandesa, fr., wielka, znakomita, bogata dama.

 Grandilokwencja, łć., wielkie obietnice, własna chwalba.

 Grandioso, wł., wzniosie, wspaniale.

 Grandziarz, Grandus, fr., łobuz, oszust, szalbierz, naciągacz, rabuś.

 Grangarda, Grandgarda, fr., polowy posterunek wojenny w sile 80 do 100 ludzi, ustawiony w punktach strategicznych.

 Graniastosłup, bryła gieometryczna: wielościan mający za podstawy wielokąty równoległe i za ściany boczne równoległoboki; pryzmat.

 Graniasty, Graniaty, o wystających krawędziach, węglasty, kanciasty, węgłowaty, pryzmatyczny; pstrokaty, łaciasty, mający łaty, szczególnie czerwonawe na białym tle.

 Granica, kraniec, kres, koniec czego; linja, zamykająca przestrzeń; obwód jakiej rzeczy; miedza; przen., bez g-c = nieskończony; nad g-ą = na pograniczu, na kresach, na okrainie, na kończynach państwa; za g-ą = w kraju obcym, poza krajem, o ścianę, o miedzę, w sąsiedztwie, na obczyźnie; opuście g-e = wyjść z kraju, emigrować, uciekać; wypędzić za dziesiątą g-ę = bardzo daleko, na bory, na lasy; zakres, rozmiary, kompetencja; miara, miarka, kres, koniec, ograniczenie; meta; ramy, umiarkowanie.

 Granicha, krowa graniasta.

 Granicznik, słupek graniczny, kopiec, kamień graniczny; roślina z gromady porostów, z rodziny tarczownicowatych, gatunek: płucnik.

 Graniczny, przym. od Granica; sąsiedni, sąsiadujący, pograniczny, ościenny, nadgraniczny, demarkacyjny (g. sąd, g-e spory); kresowy, ostateczny; g. kąt, największy kąt padania, przy którym promień jeszcze do ciała rzadkiego przedostać się może.

 Graniczyć, stykać się granicą z czem, przylegać, sąsiadować; ograniczać, stawiać granice; dochodzić do kresu, do krańców.

 Granie, gra; w myśl., szczekanie, odzywanie się psów, goniących zwierza; charczenie w piersiach, rzężenie.

 Granit, fr., skała ziarnista, złożona ze szpatu polnego, kwarcu i miki, tworzy rdzeń gór wyniosłych, używana w budownictwie i do brukowania ulic.

 Granito, wł., rodzaj lodów, niezupełnie domrożonych.

 Granitowy, z granitu.

 Granityt, łć., odmiana granitu.

 Grankulka a. Grandkulka, nm., kula myśliwska mniejsza od zwyczajnej, większa od loftki; śrut najgrubszy.

 Granulacja, łć., wyniosłość; gruczołki mięsne, tworzące się na wewnętrznej stronie powiek, na ranach zabliźniających się; ziarnina.

 Granulit, łć., skała krystaliczna łupkowa, złożona z feldspatu, kwarcu i granatu w bardzo drobnych ziarnkach, używana do budowli i do dróg bitych.

 Granulizować, łć., obracać co w ziarna, w kulki, nadawać kształt ziarnisty.

 Granulować, łć., nadawać metalowi postać drobnych ziarnek przez stopienie go i wylanie powolnym strumieniem ze znacznej wysokości do zimnej wody; pokrywać się ziarniną (o ranach).

 Granuloza, łć., część składowa skrobi czyli krochmalu, w wodzie nierozpuszczalna.

 Grań, krawędź, kant, węgieł, róg; wydatna krawędź górska, granica, obwód, obręb, zakres, miara (zachowaj się w przyzwoitej g-i); psia g. = kanikuła, upał; miejsce właściwe w organizmie.

 Grapa, nm., sagan, kociołek na trzech nóżkach z żelaza ulany z dwojgiem uszu; grzbiet stromy wzgórza, urwisko; wznoszący się ponad inne grunt orny a lesisty; wzgórze wśród rozpadlin; usypisko, parów.

 Graptolit, gr., Graptolity, skamieniałości zwierząt jamochłonnych, z gromady stułbiochełbi, charakterystyczne dla formacji syluryjskiej (fig.).

 Grasant, Grasownik, łć., ten, co grasuje, zbieg z wojska, trudniący się rozbojem; drapieżnik, łupieżca.

 Grasować, łć., rozszerzać się, szerzyć się, panować (o chorobach); plądrować, zbijać bruki, włóczyć ś., łobuzować ś., dawać się we znaki, dokazywać, niepokoić, przebywać w jakiej miejscowości w celu grabieży.

 Grassejować, fr., mówić po francusku wybornym paryskim akcentem, nie wymawiając wyraźnie litery r.

 Grasunek, rabunek.

 Grat, stary sprzęt domowy; g-y = rzeczy, manatki, sprzęty domowe, dobytek, mienie, ubóstwo, chudoba; stara rzecz, rupiecie, łachy; gruchot, rzecz zepsuta, bez wartości, szmelc; przen., stary g. = stary niedołęga, stary dziad, stara baba.

 Gratis, Gratys, łć., przys., za darmo, bezpłatnie, bezinteresownie.

 Gratisowy, Gratysowy, łć., bezpłatny, dany darmo.

 Gratka, łć., podarunek, prezencik, obrywka, napiwek; szczęśliwa, sprzyjająca chwila, okazja sprzyjająca; to, co samo w ręce wpada, darmocha.

 Gratuar, fr., nóż do zeskrobywania farby ze szkła a. porcelany; nóż szewcki do krajania skór, krawalnik.

 Gratulacja, łć., powinszowanie, życzenie, pozdrowienie.

 Gratulacyjny, łć., dziękczynny, pełen życzeń (list, ukłon).

 Gratulant, łć., składający życzenia.

 Gratulować, łć., winszować, życzyć, pozdrawiać.

 Gratyfikacja, łć., wynagrodzenie, dodatek do płacy udzielany przez pracodawcę; wynagrodzenie ponad umówioną płacę; nadzwyczajne wynagrodzenie pieniężne, udzielone przez chlebodawcę podwładnemu w dowód zadowolenia z pracy; dodatek jednorazowy do rocznej pensji dawany po ukończeniu roku.

 Gratyfikacyjny, łć., od Gratyfikacja (fundusz).

 Gratyfikować, łć., wynagradzać, obdarzać, udzielać gratyfikacji.

 Grauwaka, nm., szarowaka, szarogłaz, miękka odmiana bazaltu, barwy szaro-zielonej.

 Grawamina, łć., oskarżenie, zażalenie, żal, zarzut, groźba; okoliczności obciążające.

 Grawer, fr., rytownik, sztycharz, pieczętarz.

 Grawerować, Grawirować, fr., rytować, wyrzynać (rysunek, stemple w szkle, kamieniu, metalu).

 Grawerowany, fr., sztychowany.

 Grawerski, przym. od Grawer; robota g-a.

 Grawerstwo, sztuka, rzemiosło grawera, pieczętarstwo.

 Grawerunek — p. Grawiura.

 Grawimetr, łć., ciężkomierz, areometr; przyrząd do mierzenia ciężaru właściwego.

 Grawitacja, łć., — p. Ciążenie; powszechne przyciąganie ciał.

 Grawitować, łć., ciążyć ku czemu a. ku komu; krążyć koło kogo a. czego.

 Grawiura, fr., staloryt, miedzioryt, rycina, sztych.

 Grażdanka, ros., abecadło (litery) rosyjskie, druk, pismo ross.

 Grąd, miejsce wyniosłe i suche wpośród łąk błotnistych.

 Grądziel — p. Grządziel.

 Grąz, Grąż, grzązkie błoto, trzęsawisko; w lm., zgręzy, fusy, męty; w rybac., ciężarek u sieci dla jej obciążenia.

 Grąż — p. Grąz; w myśl., przesmyk w lesie.

 Grążel, roślina — p. Grzybień.

 Grążyca, ptak płetwonogi z rodziny kaczek.

 Grążyć, zagłębiać, zanurzać, pogrążać; g. ś., pogrążać ś., zanurzać ś., iść na dno.

 Grdacz, duży piat amerykański z rzędu kurowatych z czubem na głowie — p. Czubacz.

 Grdać, głos wydawać (o derkaczu).

 Grdakać, krakać.

 Grdanie, głos, wabienie się derkacza.

 Grduła, ciasto źle wypieczone.

 Grdyca, Grdyka, jabłko Adama, chrząstka tarczowa krtani; gardło, krtań.

 Grdyń, żart., grosz, grosik.

 Grecki, wschodni; deseń g. złożony z linji prostych schodzących się pod kątami prostemi (f.).

 Grecyzm, łć., zwrot, wyrażenie lub wyraz, wzięty z mowy greckiej.

 Greczyzna, Greka, język grecki; starożytności greckie.

 Gregaryny, łć., mikroskopijne żyjątka z typu pierwotniaków, pasorzytujące w organach wewnętrznych różnych zwierząt (fig.).

 Gregorjanin, łć., należący do wyznania ormiano-gregorjańskiego.

 Gregorjański, od im. Grzegorz; g. kalendarz, poprawiony przez papieża Grzegorza XIII w 1582 r., t. zw. nowego stylu; śpiew g. = poważny śpiew kościelny jednogłosowy, nie oznaczony ścisłym taktem; g-a woda = woda z domieszką wina, soli i popiołu, do poświęcenia kościoła; g-a msza = przez miesiąc z rzędu odprawiana wskutek zakupu czyjego; g-ie wyznanie = wyznawane przez jednę z sekt ormiańskich.

 Grek, wyznawca kościoła wschodniego; dyzunita; znawca języka greckiego.

 Grekounita (forma ż. Grekounitka) — p. Unita.

 Grelotka, fr., frendzelka dżetowa.

 Gremjalnie, łć., przysł., razem, w całym gronie, gromadnie, kolegjalnie.

 Gremjalny, łć., przym. od Gremjum; gromadny, łączny, ogólny; należący do kapituły (kanonik g.).

 Gremjał, łć., chusta z tegoż materjału, co ornat, do przykrycia kolan biskupa, który siedzi na tronie podczas celebry.

 Gremjum, łć., nieod., ogół osób, wydających decyzję o czym (np. sędziów, nauczycieli), grono, kolegjum, komplet.

 Grempla, nm., szczotka lub walec, igłami nabity, służący do gremplowania włókien wełny i bawełny (fig.).

 Gremplarka, przyrząd, narzędzie do gremplowania.

 Gremplarnia, warsztat gremplarski.

 Gremplować, nm., gremplą wełnę czesać.

 Grenadjer, fr., rodzaj żołnierza, którego pierwotnie zadaniem było rzucanie granatów ręcznych; żołnierz wyborowych oddziałów piechoty (fig.); przen., człowiek wysokiego wzrostu, drągal, drab.

 Grenadyna, fr., tkanina półjedwabna, podobna do gazy.

 Grępl- — p. Grempl-.

 Grobarz, Grabarz, krajowy owad z rzędu chrząszczów, czarny z dwiema pomarańczowemi przepaskami na pokrywach skrzydeł (zakopuje trupy drobnych zwierząt i składa w nie jajka) (f.).

 Grobelka, zdr. od Grobla; g. uszna, wewnętrzny zatok ucha.

 Grobla, nasyp z ziemi, drzewa, kamienia, chróstu, w celu zatrzymania wód przy młynach, lub zbudowana na błotach, trzęsawiskach dla udogodnienia jazdy, tama (fig.).

 Grobowiec, nagrobek, pomnik nagrobny, grób okazały, mauzoleum.

 Grobowisko, wielki grób; cmentarz; kurhan.

 Grobowy, od Grobu, właściwy grobom, nagrobny; jak w grobie (np. milczenie g-e); przen., aż do g-ej deski = aż do śmierci; ponury, pogrzebowy, żałobny, smutny, żałosny.

 Grobsztyn, nm., kamień grobowy, mogiła, grób; przen. perzyna, proch.

 Grocernia, ang., w Ameryce sklep z różnorodnemi artykułami.

 Groch, roślina uprawna z rodziny motylkowatych (fig.) o strąkach ziarnistych.

 Grochodrzew, akacja biała, drzewo z rodziny motylkowatych o liściach pierzastych i białych pachnących kwiatach, hodowane w ogrodach (fig.).

 Grochowaty, podobny do grochu.

 Grochowianka, wieniec grochowy; słoma grochu; p. Grochówka.

 Grochowiec a. Kamień grochowy, Pizolit, minerał, odmiana aragonitu, złożona ze spojonych kulek, tworzy się jako osad źródeł gorących.

 Grochowiny, blp., łodygi i strąki grochowe po wymłóceniu lub zebraniu ziarn.

 Grochowisko, rżysko grochowe.

 Grochownik albo akacja żółta, drzewko z rodziny motylkowatych o kwiatach żółtych, hodowane w ogrodach; małż słodkowodny krajowy o muszelce różowawej, mniej więcej kulistej, dosięgającej wielkości grochu.

 Grochowy, z grochu; przen., dostać g. wieniec a. Grochowiankę = dostać odmowną odpowiedź od panny; dostać odkosza, arbuza, czarną polewkę, rekuzę.

 Grochówka, polewka z grochu, zupa grochowa.

 Grodetur, fr., gatunek ciężkiej materji jedwabnej.

 Grodowy, przym. od Gród; starosta g. — p. Starosta.

 Grodzianin, mieszkaniec grodu (forma ż. Grodzianka).

 Grodzić, otaczać płotem, parkanem, ogrodzeniem; ogradzać, stawiać płot; odgraniczać, opasowywać, obwarowywać; zagradzać, tamować; odgradzać, dzielić, oddzielać; mieścić, zawierać, przechowywać; g. ś. otaczać się, wystrzegać się, znikać.

 Grodziec, Grodzisko — p. Gród.

 Grodzki, przym. od Gród; sąd g. = sąd starościński, dla spraw kryminalnych.

 Grodź, Gródź, okólnik (np. dla źrebiąt); podwórze, podwórko.

 Grog, Grok, ang., napój z rumu, cukru i wody, rodzaj ponczu.

 Grojecznik a. Drzewo Judaszowe, drzewo z rodziny motylkowych o kwiatach różowych lub i białych, ukazujących się na początku wiosny, hodowane w ogrodach.

 Grom, huk piorunu, grzmot; huk, łoskot; przen., cios, klęska, kara boska, niespodziane ważne zdarzenie, niespodziany rozkaz, strach, zgroza.

 Gromada, duża ilość, mnóstwo, kupa rzeczy; kupa ludzi, zbiorowisko, tłum, ciżba; w klasyfikacji zwierząt i roślin = klasa (g. np. ssących), jeden z działów zworza czyli typu (kręgowców) dzieli się na rzędy (małp, parzystokopytnych i t. d.); gmina wiejska, zebranie gminne; g-dą = razem, kupą.

 Gromadka, mała ilość, niewiele, garstka; pewna ilość dzieci.

 Gromadnie, przysł. w wielkiej ilości, licznie, kupą, ciżbą, tłumnie.

 Gromadny, w kupie będący, liczny, gromadą, kupą występujący; wiejski, gminny; ludny.

 Gromadzić, zbierać w jedną kupę, skupiać, zgromadzać, nagromadzać; g. ś. zbierać ś., skupiać ś.

 Gromadzki, należący do gromady czyli gminy.

 Gromić, razić, bić, porażać, pobijać, zwyciężać; surowo, ostro napominać, strofować, łajać, fukać; wyklinać, egzorcyzmować (djabła); wymyślać.

 Gromki, głośny, hałaśliwy, bardzo silny, donośny (np. głos, grzmiący, piorunujący).

 Gromnica, świeca woskowa poświęcona, zapalana podczas burzy dla odwrócenia piorunów, lub wsuwana do ręki konającemu; lm. święto N. M. P. Gromicznej; święto Oczyszczenia N. M. P.

 Gromniczny, przym. od Gromnica; Najśw. Panna Gromniczna = święto Oczyszczenia Najśw. Marji Panny, w który to dzień poświęcają gromnice.

 Gromowładca, władający gromami; w mit. Jowisz (forma ż. Gromowładczyni).

 Gromowładny, piorunowładny, władający, ciskający gromami.

 Gromownik, zsyłający gromy; patron od piorunów.

 Gromowy, przen., od Grom; piorunowy (chmura g-a).

 Grondy, kępy lasów wśród trzęsawisk; las rzadko rosnący.

 Groniak, miód sycony na winnych jagodach.

 Gronianka, wodorost lądowy, wyrastający w miejscach, często zalewanych wodą, mający kształt kulek wielkości łebka od szpilki, osadzonych nóżkach.

 Groniasty, pełen gron, układający się jakby w grona.

 Gronik, rodzaj grzyba.

 Grono, kwiatostan, w którym na wspólnej szypułce wyrastają w równych mniej więcej odstępach mniejsze szypułki, zakończone kwiatkiem; pęk jagód na jednej szypułce powstały z takiego kwiatostanu, np. g. winne = winogron (fig.); g. morskie, kupka jaj mątwy, przyczepiona do kamieni lub roślin morskich; zbiór, zebranie, dobrane towarzystwo, kompanja.

 Gronorost a. Sargassum, wodorost z rzędu morszczynów, pływający po powierzchni morza za pomocą kulistych pęcherzów, znajdujących się na łodydze i wypełnionych powietrzem (fig.).

 Gronostaj, zwierzę drapieżne z rodziny kun w lecie czerwonobrunatne, w zimie białe z czarnym końcem ogona (fig.); w lm. = futro gronostajowe.

 Gronowiec, bot., roślina z rodziny języcznikowatych, z gromady paproci (fig.).

 Gronowy, przym. od Grono; cukier g. = jedna z dwu glukoz, na które rozpada się cukier gronowy podczas inwersji, glukoza; kartacze g-e = dawny pocisk pękający, w kształcie winnego grona.

 Groń, grosik; w lm. żart., g-nie, pieniądze.

 Grończa, roślina z rodziny liljowatych.

 Gros, nm., dwanaście tuzinów.

 Grosik, Grosina, zdr. od Grosz.

 Grosista, fr., kupiec prowadzący handel hurtowy.

 Grosiwo, grosze, pieniądze.

 Grossular, łć., minerał barwy zielonawej, będący odmianą granatu.

 Grosz, nm., pieniądz dawniej rożnej wartości, miedziany polski = 1/30 złotego = 3 szelągom (g. turonski, g. polski, g. czeski, g. pruski); drobny pieniądz, szeląg; (za g-e = za drobne kwoty); grosiwo, pieniądze, gotówka (ładny g.); kupować na g-e = za małe kwoty; zbijać g-e = zbierać majątek za swoje trzy g-e = za własne pieniądze); przen., gotówka, gotowizna; koszt, nakład; g. św. Piotra = danina składana papieżowi, świętopietrze; ostatni g. = skraj miasteczka, nędzne domy na przedmieściu.

 Groszak, grosz; pieniądz miedziany, miedziak, łupak.

 Groszek, roślina z rodziny motylkowatych dziko rosnących i zasiewanych (fig.); g. zajęczy, nasiona wyki pastewnej.

 Groszkowaty, Groszkowy, jakby groszkiem osypany, chropowaty (g-a skóra do oprawy książek).

 Groszkowy, mający powierzchnię nakształt drobniutkiego groszku (skóra g-a).

 Groszorób, człowiek, zbierający pieniądze, kutwa

 Groszowy, kosztujący grosz, tani; mający do czynienia z drobnemi sumami; g-wy interes = drobny, nieznaczny, drobiazgowy; przen., zamożny, bogaty.

 Groszówka, przedmiot tani, mogący być kupiony za grosz (świeczka, cygaro, książka).

 Grot, żeleźce strzały a. włóczni; strzała, pocisk, włócznia, dzida, pika, przen., cios, raz (fig.).

 Grota, wł., wydrążenie w skale, jaskinia, pieczara (fig.); sztuczne urządzenie naśladujące grotę skalną (z kamieni, muszli, z papier maché).

 Grotesk, fr., gatunek czcionek grubszych, czarniejszych od zwykłego druku, służące do uwydatnienia wyrazów; wszystko, co karykaturalnie przesadzone, dziwaczne.

 Groteska-polka, fr., polka-mazurka (taniec i muzyka do niego).

 Groteski, ozdoby fantastyczne, arabeski, ozdoby rysunkowe i architektoniczne, dziwaczne.

 Groteskowy, fr., dziwaczny.

 Groza, trwoga, przestrach, rygor, surowa, groźna karność, srogość; trzymać kogo w grozie = ostro, w obawie; groźba, pogróżka; rzecz oburzająca, wstrętna — p. Zgroza.

 Grozić, straszyć czym (karą), zagrażać, zapowiadać co; sprowadzać (deszcz, chorobę, nieszczęście); odgrażać ś., odkazywać ś., zanosić się na co.

 Groźba, grożenie, pogróżka, straszenie; trwoga, strach.

 Groźny, grozę sprawiający, grożący. straszliwy; srogi, surowy, niebezpieczny.

 Grób, miejsce w którym grzebią ciało zmarłego, dół; grobowiec; przen., śmierć, zguba stać nad g-em = być blizkim śmierci; (za g-em = na tamtym świecie); w lm. dekoracje wielkotygodniowe po kościołach, wyobrażające grób Chrystusa; miejsce w ołtarzu, gdzie przechowują się relikwie.

 Gród, miasto, twierdza, zamek, warownia; zamek królewski, gdzie starostowie sprawowali sądy; sąd grodzki, starościński, (zapozwać do g-du), g. syreni = Warszawa.

 Gródek, Grodek, mały zamek.

 Gródź, ogrodzenie, płot, parkan; okólnik, pastwisko, zagroda; księża g. = cmentarz; łąka, którą koszą dwa razy; materjał na ogrodzenie.

 Gruba, nm., dół, loch, piwnica, sklep; pieczara; szyb, żupa, kopalnia; otwór pieca, luft. duży piec; dół, skrzynia do lasowania wapna; zagon, grzęda.

 Grubas, człowiek gruby, otyły, dobrej tuszy, tłuścioch.

 Grubawy, nieco gruby; nieokrzesany, rubaszny; nieco gęsty.

 Grubić, pogrubiać, czynić grubszym.

 Grubieć, stawać się grubym, grubszym.

 Grubjanin, Grubjan, nm., gbur, impertynent. nieokrzesany prostak (forma ż. Grubjanka).

 Grubjański, niegrzeczny, nieokrzesany, gburowaty, prostacki, ordynarny, impertynencki.

 Grubjaństwo, postępowanie grubjańskie, prostactwo; mowa, słowo grubjańskie, gburowatość; niegrzeczność, impertynencja.

 Grubo, przys., nie cienko, szeroko; wiele, znacznie; niedelikatnie, nieobyczajnie; g. grać = na wielką sumę, hazardownie; g. ś. mylić = bardzo ś. mylić; z g-a = w grubych zarysach, powierzchownie.

 Grubodziób a. Grabołusk, krajowy ptak wróblowaty z rodziny łuszczaków, nieco większy od wróbla, odznaczający się grubym i mocnym dziobem (fig.).

 Gruboklowate, bot., rodzina roślin dwuliściennych.

 Grubokościsty, mający grube kości.

 Grubopłaski (o koniu), zwięzłej budowy, tęgi, na krótkich nogach, przysadzisty.

 Gruboskórne, Gruboskórze, zwierzęta ssące, okryte grubą skórą, o ciężkiej budowie ciała (np. słoń, hipopotam, nosorożec, świnia).

 Grubosz, rodzaj roślin zielnych z rodziny gruboszowatych o bardzo symetrycznych kwiatach, mających wszystkich części po 5, hodowany w ogrodach.

 Gruboszowate, rodzina roślin dwuliścieniowych wolnopłatkowych o łodydze grubej i mięsistej.

 Grubość, znaczna objętość, szerokość; niesubtelność, niedelikatność: g. rysów; gburowatość, grubjaństwo, prostactwo, nieobyczajność. nieokrzesanie, ważność, ciężkość; g. błędu = duży błąd.

 Grubowłóknisty, złożony z grubych włókien.

 Gruboziarnisty, mający grube ziarna.

 Gruby, znacznej objętości, nie cienki, miąższy; otyły, opasły, znacznej tuszy; nie miałki, gruboziarnisty; niedelikatny, grubjański, nieokrzesany, prostacki, surowy, barbarzyński; (g-e obyczaje), rubaszny, nieprzyzwoity, (g-e żarty); g-a robota, ciężka robota, niewykwintna (dźwiganie, kopanie); przen., ciężki, ważny (g. błąd); bogaty, zamożny (g. gazda); dotkliwy, poważny (g-a strata); g-e pieniądze = znaczna suma pieniędzy; głos g-y = nizki, basowy; z g-a — p. Grubo; w myśl. = wielki, większy (g. zwierz albo g-a zwierzyna, np. niedźwiedź, łoś, jeleń); g-a = brzemienna, ciężarna (kobieta, samica).

 Gruca, nm., kasza, krupy, owsiana a. orkiszowa; polewka z owsa, owsianka; grube, proste jedzenie.

 Grucha, zgr. od Gruszka; duża gruszka.

 Gruchać, wydawać głos (o gołębiach); szczebiotać, mówić wzajemnie słodkie słówka, gaworzyć, pieścić się.

 Gruchnąć, runąć z trzaskiem, paść gwałtownie, przewrócić się, brzdęknąć; uderzyć mocno, palnąć, obalić ś., grzmotnąć, rąbnąć; odezwać ś., zabrzmieć, dać ś. nagle słyszeć (gruchnęła wieść).

 Gruchot, trzask; rzecz stara połamana, zużyta; osoba stara, wątła, schorowana, do niczego.

 Gruchotać, łoskot wydawać, turkotać; trzeszczeć; łamać z trzaskiem, rozstrzaskiwać, druzgotać, rozbijać, kruszyć; głos wydawać (o gołębiach, o maciorze dzika); g. ś. trzaskać ś., kruszyć ś.

 Gruczlin, bot., roślina z rodziny rutowatych.

 Gruczoł, narząd, służący do wydzielania płynów potrzebnych organizmowi (np. ślinianki, nerki, trzustka, wątroba); nabrzmiałość chorobna; guzy zaskórne, zołzy.

 Gruczołek, zdrobn. od Gruczoł; mały gruczoł, nabrzmienie, przysadka mózgowa.

 Gruczołomięsak, nowotwór złośliwy na ciele.

 Gruczołowaty, podobny do gruczołu, skrofuliczny.

 Gruda, bryła, kawał; błoto zamarzłe na drodze; jak po grudzie = z ciężkością, z trudem, ledwo; gleba, ziemia, grunt; g. u koni = zapalenie skóry na nogach.

 Grudka, zdr. od Gruda; bryłka (sera, soli); gatunek sera owczego; skrzep (g. krwi); rodzaj wysypki skórnej.

 Grudkowaty, pełen grudek; w bot. g-e rodzina grzybów.

 Grudniowiec — p. Dekabrysta.

 Grudniowy, przym. od Grudzień.

 Grudowaty — p. Grudzisty.

 Grudzień, 12-ty miesiąc roku, december.

 Grudzisty, Grudziasty, pełen grudy; chropowaty, niegładki.

 Grudź, nasyp, żwir, piasek.

 Grule, ziemniaki, kartofle.

 Grum (Groom), ang., chłopiec, towarzyszący państwu w przejażdżce konnej; foryś, mały lokaj.

 Gruncik, mały kawałek gruntu.

 Grundrys, Gruntrys, nm., plan, rysunek konturowy budowli, domu, rzut poziomy.

 Grundwaga, Gruntwaga, nm., sznurek z ciężarkiem, przymocowany w środku deszczułki trójkątnej, służący do oznaczania pionu (fig.).

 Grunt, nm., wierzchnia uprawna warstwa ziemi, rola, gleba, gatunek ziemi; posesja, własność ziemska, włość; miejsce, granice, obręb, ląd, kontynent; twardy pokład ziemi, fundament, cale; tracić g. pod nogami = tracić punkt oparcia, ginąć; podwalina, podkład, spodnia warstwa: g. rzeki = dno; w malar. pierwsza farba, na którą dają inne, tło; do g-u, z g-em = ze szczętem, do cna, na wylot, nawskroś; rzecz główna, istota, podstawa (w g-cie rzeczy = w istocie, w zasadzie); z g-u = od fundamentów, całkowicie, zupełnie; prawn. wyjaśnienie istoty sprawy przed sądem.

 Gruntować, nm., zasadzać, zakładać, utwierdzać, utrwalać, opierać, fundować na czym np. zdanie swoje; w malar. pociągać farbą raz pierwszy dla dania tła kolorowi, pierwszym kolorem nakładać; przen., zgłębiać, badać, wyrozumiewać; wypływać z czego, opierać ś. na czym; przytaczać co jako dowód; szukać gruntu, dna rzeki a. morza, zgłębiać, sondować; g. ś. zasadzać ś, fundować ś., zależeć, utwierdzać ś.

 Gruntownie, nm., przysł., na pewnej podstawie, trwale, fundamentalnie, dokładnie.

 Gruntowność, nm., zasadniczość, fundamentalność, pewność, dokładność; stałość; głębokość.

 Gruntowny, nm., zasadniczy, podstawowy; fundamentalny, mocny, pewny, do gruntu sięgający, głęboki, nie powierzchowny, dokładny, wytrawny.

 Gruntowy, nm., dotyczący gruntu, rolny; z gruntu zupełnie, od podstawy; podatek g. od Gruntu.

 Gruntpal, gruby pal wbity w rzekę, służący pod most.

 Grupa, fr., zestawienie, układ przedmiotów lub osób w pewną całość; grono, partja osób; malownicze ułożenie z osób lub figur (f.); g. drzew skupionych malowniczo; stronnictwo; pewna ilość, gromada.

 Grupować, układać, ustawiać w grupy; g. ś. układać, ustawiać się w grupy, dzielić się na grupy; gromadzić ś., zbierać ś., obstępować, otaczać; układać się w obraz; dobierać, porządkować, klasyfikować.

 Grusza, drzewo gruszkowe, drzewo z rodziny jabłkowatych o owocach jadalnych.

 Gruszczanka, zupa z gruszek.

 Gruszec, Gruszka, gzyms, z brzegu żłobiasty, przy nasadzie wypukły na podobieństwo litery S.

 Gruszecznik, napój z gruszek.

 Gruszka, owoc gruszy (fig.), drzewo gruszy; g. miłosna, jajko krzewiste, oberżynka, uprawny gatunek psianki o owocach jadalnych kształtu g-ki; zausznica, kolczyk; kułak, szturchaniec (natrząść komu g-ek = wyczubić kogo); guz, stwardnienie; g-i na wierzbie = obietnica płonna, rzecz nieziszczalna, urojenie; nie zasypiać g-ek w popiele = nie zaniedbywać ważnej sprawy; szprycka gumowa w kształcie g-ki.

 Gruszkowaty, przypominający kształtem gruszkę.

 Gruszla, Gruszlina, Gujawodrzew, roślina z rodziny mirtowatych.

 Gruszyczka, zdr. od Gruszka; roślina krajowa zielna z rodziny gruszyczkowatych o kwiatach jakby z wosku urobionych, barwy białej lub różowej (fig.).

 Gruszyczkowate, rodzina roś. dwuliścieniowych, zrosłopłatkowych.

 Gruz, rum, szczątki rozbitego muru; w lm. g-y = zwaliska, rozwaliny, ruiny; rumowisko; w min. odłamki skalne.

 Gruzeł, Gruzła, zdr. Gruzełek, Gruzełka; bryłka, grudka; gruczoł, ropiasty nowotwór w płucach, powodujący gruźlicę.

 Gruzełek, Gruzłek, zdr. od Gruzeł; gatunek drobnego grzybka z rzędu otoczniowatych (fig.).

 Gruzełkowaty, do gruzełka podobny, guziczkowaty; g-te rodzina grzybów.

 Gruzło, anat. — p. Trzustka.

 Gruzłowacieć, skupiać ś. w gruzły.

 Gruzłowaty, pełen gruzłów, bryłkowaty.

 Gruzować, nasypywać ścieżkę, drogę, tłuczoną cegłą i ubijać ją.

 Gruzowisko, kupa gruzów, gruzy, rumowisko.

 Gruźlasty, zawierający gruzły.

 Gruźlica, tworzenie się w ciele szczegół, w płucach chorobliwych gruzełków, suchoty, tuberkuloza.

 Gruźliczy, Gruźliczny, przym. od Gruźlica.

 Grycht, nm., sztuka mięsa wołowego, pod zrazówką a. z grzbietu: zdr. Grychcik.

 Gryczak, ciasto z mąki pszennej pośledniej; żurek na gryce; prostak, cham, gbur.

 Gryczan, ciasto z mąki gryczanej; rodzaj chrząszcza; pędrak ogrodniczy.

 Gryczanka, słoma od Gryki; kluska z mąki gryczanej.

 Gryczany, Hreczany, przym. od Gryka, Hreczka; z gryki, tatarczany.

 Gryczka, ciemne cętki na białej szerści konia.

 Gryf, gr., zwierzę bajeczne z ciałem lwa, skrzydłami i głową orła (fig.); g. nm rękojeść, ujęcie u skrzypców, gitary (fig.); szpon, pazur; nuty podwójne, brane smyczkiem na dwóch strunach.

 Gryfel, nm., rysik do pisania na tabliczkach szyfrowych.

 Gryfon, fr., ozdoba architektoniczna w kształcie gryfa.

 Gryft, nm., skrzynia inspektowa

 Gryka, łć., Hreczka, roślina uprawna z rodziny rdestowatvch, o ziarnkach, do starczających kaszy i mąki, tatarka, poganka (fig.).

 Grykosiej, łć. — p. Hreczkosiej.

 Grymas, fr., skrzywienie, wykrzywienie twarzy, ust, wyrażające niesmak, niezadowolenie; miny; nieuzasadnione niezadowolenie; zachcianka, fantazja kaprys, dąs; przen., g-y stroić = grymasić, dąsać ś., kaprysić.

 Grymasić, fr., nie chcieć tego, co dają, co się innym podoba, być ciągle niezadowolonym; dziwaczyć, kaprysić, dąsać się.

 Grymaśnik, fr., przebierający, kapryśnik, dąsający ś., dziwak, fantastyk (forma ż. Grymaśnica).

 Grymaśny, fr., kapryśny, wybredny, niezadowolony.

 Grynder, nm., spekulujący akcjami niepewnemi, opartemi na przedsiębiorstwach, pieniądze wyłudzających.

 Grynderstwo, zakładanie przedsiębiorstw, towarzystw akcyjnych albo banków w celach spekulacji zwykle nieuczciwych; spekulowanie akcjami niepewnemi.

 Grynszpan, Gryszpan, nm., octan miedzi, zielona farba, używana w farbiarstwie; śniedź tworząca ś. na naczyniach miedzianych i mosiężnych.

 Grypa, fr., katar oskrzeli z gorączką, zaburzeniami w trawieniu, wymiotami, rozwolnieniem, bólem głowy, łamaniem w członkach; bezsenność: influenca.

 Grypsać, dok. Grypsnąć, nm., ukradkiem ściągnąć, chwytnąć, ukraść; upaść, rymnąć.

 Grysik, drobniutka kaszka pszenna.

 Gryszpanowy, kolor zielony wpadający w błękitny.

 Gryz, nm., Gryżówka, Grys, poślednia mąka, grubo mielona, pszenna, ryżowa, kukurydzowa, lub gryczana; pokost do złocenia a. malowania marmuru; gruby piasek, żwir.

 Gryzące — p. Gryzonie.

 Gryzący, żrący, palący (płyn).

 Gryzeta, Gryzetka, fr., dziewczyna paryska (np. szwaczka), utrzymująca stosunek miłosny z malarzem, artystą, studentem i t. p.

 Gryzik, węgiel kamienny w drobnych kawałkach.

 Gryzipacierz, świętoszek, nabożniś.

 Gryzipiórek, iron., pismak, literat; kancelista, pisarek, urzędnik.

 Gryzmolić, bazgrać, niezgrabnie pisać a. rysować; nieudolnie pisać.

 Gryzmoła, bazgracz, bazgrała, pismak; w lm. g-y = bazgranina, piśmidła.

 Gryzonie a. Gryzące, szczurowate, rząd zwierząt ssących o zębach przednich łukowato zgiętych i ciągle narastających (np. wiewiórki, myszy, bobry i t. d.).

 Gryźć, ciąć, ściskać a. szarpać zębami, kąsać, głodać, żuć; ogryzać, rozgryzać, przejadać, trawić, niszczyć (rdza gryzie żelazo); szczypać, piec (pieprz gryzie w język, dym gryzie w oczy); g. ziemię = cierpieć głód; leżeć w grobie: przen., trapić, martwić, dokuczać, doskwierać, dopiekać, (sumienie go gryzie); g. ś. kąsać ś. z kim, ogryzać ś., kłócić ś. ząb za ząb; frasować ś., trapić ś., martwić ś., znosić w milczeniu; mieszać się szybko i gwałtownie (o płynach); rażąco odbijać jeden od drugiego (o kolorach).

 Gryźliwość, uszczypliwość, zjadliwość.

 Gryźliwy, ostry, szczypiący; dokuczliwy, przykry; — p. Zgryźliwy.

 Gryża, roślina z rodziny traw, sorgo, proso murzyńskie, durra.

 Gryżyna, kapusta, brukiew, potrawa z ich naci i liści.

 Grzać, robić ciepłym (piec grzeje), ocieplać, ogrzewać; udzielać ciepła; przen., zagrzewać, zachęcać; dawać się komu we znaki, gromić, prażyć; bić; g. ś. wygrzewać ś., rozpalać ś., pocić ś.; ciepła nabywać; łączyć się płciowo, parzyć ś., ciekać ś. (o zwierzętach).

 Grzalnik, rodzaj małego piecyka.

 Grzanka, kromka chleba lub bułki suszona w piecu a. przysmażona z masłem lub sadłem, łojem; przen., gratka, obrywka, kąsek, zysk; w myśl. przynęta na lisy (kawałek chleba w witerunku usmażony).

 Grządka, zdr. od Grzęda; mała grzęda; g-ki, szczeble dla drobiu.

 Grządziel, Grądziel, dyszel u pługa a. u sochy.

 Grzązki, Grzęzki, w którym się grzęznie; błotnisty, błoto grzązkie, lepki.

 Grzązkowaty, nieco grzązki.

 Grzbiecie, zool., wierzchnia część ciała gąsienicy.

 Grzbiecik, zdr. od Grzbiet.

 Grzbiecisty, barczysty, wyniosły.

 Grzbiet, tylna część tułowia od karku do krzyżów, plecy (fig.); przen., ciało (nie mieć koszuli na g-cie); dostać, oberwać po g-cie = po plecach; orać po g-cie = bić; górna cześć, górna krawędź; g. góry, dachu; tylna część, tylny kant (g. książki, noża); wierzch, powierzchnia; wierzch niektórych części ciała (nosa, ręki); g. a. tercja w fecht. uderzenie poziome od strony lewej ku prawej.

 Grzbietoród, gatunek żaby, zamieszkującej Brazylję, której samica nosi jajka i małe na grzbiecie (fig.).

 Grzdyka — p. Grdyka.

 Grzebacze, rodzaj owadów błonkoskrzydłych, podobnych do os, składających jajka w kanałach, wygrzebanych w ziemi.

 Grzebać, Grześć, szukać w czem, przeszukiwać, przepatrywać, gmerać, dłubać; chować (umarłego); skrobać, drapać; grabić; g. ś. gramolić ś., drapać ś.; guzdrać ś., marudzić; ratować ś., krzątać ś., zabiegać, starać ś.; wertować, zagłębiać ś. (w książkach, w papierach, w dokumentach).

 Grzebalny, służący do grzebania zmarłych.

 Grzebała, guzdrała, maruda.

 Grzebiące ptaki — p. Kurowate.

 Grzebielucha, gatunek jaskółki (fig.).

 Grzebieniarz, ten, co robi grzebienie a. handluje niemi; futerał do chowania grzebieni (forma ż. Grzebieniarka).

 Grzebieniasty, Grzebienisty, mający grzebień (kogut, tryton); mający kształt grzebienia.

 Grzebienica, zool., rząd zwierząt jamochłonnych, żebropławy; bot., rodzaj trawy o kłosach, najeżonych pojedyńczemi kłoskami, jak grzebień (fig.).

 Grzebieniec, roślina z rodziny obrazkowa tych, czerwień błotna, czermień, grzebień, grzybień (fig.).

 Grzebień, narzędzie zębate do czesania i upinania włosów; używane w różnych rzemiosłach narzędzia albo część maszyn albo narzędzi w kształcie g-nia; zęby żelazne; wierzchnia krawędź fali, skały; szczyt, turnia; wyrostek mięsisty na głowie i dziobie niektórych ptaków (u koguta); g. koguci, roślina — p. Grzebionatka; g. św. Jakóba — p. Przegrzebek.

 Grzebionatka, roślina grzebień koguci, amarant.

 Grzebło, graca mularska do rozczyniania wapna; g. kulas, w hutn., ożóg trójgraniasty do czyszczenia brózdy w wielkim piecu — p. Zgrzebło.

 Grzebnąć, skrobnąć nogą, ręką, gracą, motyką — p. Grzebać.

 Grzebowisko, miejsce, gdzie zakopują padlinę; w myśl., miejsce, gdzie spoczywa sarna.

 Grzebółka, Grzebiółka, Grzebielucha, Brzegówka, gatunek jaskółki.

 Grzebuszka, bot., roślina z rodziny traw; zool. — p. Ropuszka.

 Grzebycznica, bot., roślina z gromady wodorostów.

 Grzebycznik, bot., roślina — p. Szelężnik.

 Grzebyk, Grzebyczek, zdr. od Grzebień; gwoździk, ćwieczek; anat. g. koguci a. g. kurzy = wyrostek kości sitowej w czaszce: (grzebień koguci, sitowy); w lm., bot. — p. Plewikwiat; w lm., lek., szyszkowiny, grzybki; w przędzalnictwie: g. padający = pręty, nabijane igłami do przeczesywania.

 Grzech, zły uczynek, umyślny lub mimowolny; czyn, potępiony przez religję, nieprawość; wina, przewinienie, uchybienie, ułomność, słabostka, wybryk, nadużycie, rzecz karygodna; g. nieczystości: cudzołóstwo (warta g-u = pokusa, warta przestąpienia 6-go przykazania, warta zachodu).

 Grzechotać, Grzegotać, poruszać grzechotką,, aby wydała hałas, znak wezwania; wydawać dźwięk podobny do grzechotki; przen.: trajkotać, zrzędzić; g., rechotać, wydawać głos (o żabach) — p. Rzechotać.

 Grzechotka a. Grzegotka, narzędzie drewniane wewnątrz zębate, z rączką do obracania, wydające suchy odgłos, kołatka; przen., kobieta gadatliwa, trajkotka, papla; w mech., g. a. knara: osada z kołem zębatym i zatrzaskiem; zool. — p. Krakwa.

 Grzechotnik, wąż jadowity amerykański, wydający za poruszeniem ogona odgłos jakby grzechotki (fig.).

 Grzecznie, uprzejmie, należycie, przyzwoicie, obyczajnie.

 Grzeczniś, człowiek uprzejmy, przesadnie grzeczny.

 Grzeczniuchny, Grzeczniusi, Grzeczniutki, zdr. od Grzeczny, bardzo grzeczny.

 Grzecznostka, zdr. od Grzeczność; przysługa, odwzajemnienie się; okazanie uprzejmości, drobny podarek.

 Grzeczność, dobre zachowanie się, uprzejmość, ujmujące, uprzejme obejście ś., galanterja, przyzwoitość, obyczajność, układność, względy okazywane, dworstwo, przysługa.

 Grzeczny, spokojny, nie naprzykrzający się (o dzieciach); dorzeczny, przyzwoity, uprzejmy, ujmujący w obejściu; układny, delikatny, obyczajny, dworny; piękny, pokaźny; miły, przyjemny, uczynny, usłużny.

 Grzegotać — p. Grzechotać; głos wydawać (o niektórych ptakach).

 Grzesznica, Grzesznik, grzesząca, grzeszący, popełniająca (-cy) grzech; pełna, pełen grzechów, człowiek grzeszny.

 Grzeszność, podleganie grzechom, skłonność do grzeszenia.

 Grzeszny, grzeszący; pełen grzechów; skłonny do grzechu.

 Grzeszyć, popełniać grzech; g. przeciw czemu = wykraczać, występować z czym zbytecznie; mieć przymioty pożądane lub niepożądane; g. prawdomównością, otwartością = mówić prawdę, być otwartym; g. brakiem taktu; nie g. rozumem = być głupim; g. łatwowiernością = być łatwowiernym.

 Grześć — p. Grzebać.

 Grzęda, zagon między brózdami (fig.); drążek w kurniku dla kur; drążek do wieszania bielizny, odzieży, mięsa; w bud., belka dachowa, położona najbliżej grzbietu; ten, co grzędzi, zrzęda — p. Grządka.

 Grzędzić, nudzić, marudzić, zawracać głowę.

 Grzępik, pospolity skorupiak słodkowodny z rzędu małżoraczków.

 Grzęsiołek, bot., roślina z rodziny rdestowatych; hakowa gałka.

 Grzęzawica, Grzęzawisko, miejsce grzązkie, trzęsawisko, bagno.

 Grzęzki — p. Grzązki.

 Grzęznąć, pogrążać się, tonąć w czemś grzązkim, zagłębiać się; przen., g. w długach po uszy = zadłużać się coraz bardziej.

 Grzmiący, imiesł. od Grzmieć; donośny, gromki, bardzo głośny, piorunujący.

 Grzmieć, wydawać grzmot; wydawać huk podobny do grzmotu; głośno brzmieć, rozlegać się; huczeć, dudnić; ciskać gromy, piorunować.

 Grzmiel, wąż — p. Żmija.

 Grzmocić, dok. Grzmotnąć; bić, uderzać z trzaskiem; rzucać.

 Grzmot, grom, towarzyszący piorunowi, huk, rozlegający ś. po uderzeniu piorunu; łoskot, trzask; mb., stary człowiek, stara baba, grzyb, grat; g. a. grzmocik, bot., roślina pięciornik srebrzysto-biała.

 Grzmotnąć, uderzyć, trzasnąć, palnąć; cisnąć, rzucić gwałtownie o ziemię; g. ś., uderzyć ś., upaść, przewrócić ś.; nied., Grzmocić.

 Grzyb a. Grzyby, gromada roślin plechowatych bezkwiatowych, nie zawierających chlorofilu; w szczególności: — rodzaj grzyba prawdziwego cz. borowik (fig.); dwa g-y w barszcz = za wiele czego dobrego; iść na g-y = dostać odprawę, pójść z torbami; taniej g-a = bardzo tanio; spalona część knota, lampy, świecy; narośl chorobliwa na ciele podobna do g-a; przen., stary g. = człowiek zgrzybiały, stary, dziad; tępy na umyśle.

 Grzybek, zdr. od Grzyb; grzyb mikroskopijny; g-bki chorobotwórcze = bakterje; g-bki drożdżowe, drożdżaki; grzybki, żyjące w płynach, zawierających cukier i przerabiające go na alkohol; rodzaj potrawy mącznej zapiekanej; rodzaj czapki a. kapelusza w kształcie grzyba; gwóźdź z płaskim łebkiem.

 Grzybianka, Grzybinka, koral o koralowinie wapiennej, płaskiej, na powierzchni górnej promienisto brózdowanej, wogóle przypominającej z kształtu kapelusz grzyba.

 Grzybiasty, mający szeroką, płaską główkę jak grzyb — p. Grzybowaty.

 Grzybica, gatunek grzyba trującego.

 Grzybieć, stawać się zgrzybiałym.

 Grzybieniec, bot., roślina z rodziny obrazkowatych: czerwień błotna, grzybień.

 Grzybieniowate, rodzina roślin dwuliściennych wolnopłatkowych wodnych.

 Grzybień, roślina krajowa wodna z rodziny grzybieniowatych; g. biały = lilja wodna, nenufar; g. żółty = grążel (fig.).

 Grzybnia, bot., ciało: podstawowa część grzyba, utkana z cieniutkich nitek (strzępek), zazwyczaj ukryta w ziemi.

 Grzybobranie, zbieranie grzybów przez kilka lub kilkanaście osób naraz.

 Grzybowaty, Grzybiasty, podobny do grzyba.

 Grzybowy, przym. od Grzyb.

 Grzywa, włosy długie na szyi u wielu zwierząt (fig.); u człowieka długie włosy spadające na czoło.

 Grzywacz, krajowy gatunek gołębia z piórami na szyi, tworzącemi rodzaj kołnierzyka (fig.); rodzaj owsa; przen., pogardl., stary człowiek, dziad.

 Grzywiasty, mający długą a. gęstą grzywę.

 Grzywica a. Dorada, rodzaj ryby morskiej (fig.).

 Grzywka, zdr. od Grzywa.

 Grzywna, pewna liczba futer, zastępujących pieniądze u starożytnych Słowian; dawna miara wagi = ½ funta; dawna moneta polska; pieniądz, moneta, grosz; 20 groszy polskich, dwudziestówka; kara pieniężna (skazać kogo na g-y).

 Guanako a. Huanako, peruw. gatunek lamy (fig.).

 Guano, peruw., nawóz w postaci proszku wyrabiany z wydzielin zwierzęcych, zwłaszcza ptaków wodnych.

 Guarana, odwar z owoców paulinji, jako środek leczniczy przeciw migrenie (od nazwy plemienia w Ameryce południowej).

 Guasz — p. Gwasz.

 Gubernator, łć., rządca prowincji, naczelnik gubernji, wielkorządca; dawniej: guwerner, nauczyciel, wychowawca; rządca majątku.

 Gubernatorstwo, urząd gubernatora; zbiór, gubernator z żoną.

 Gubernja, łć., część administracyjna kraju, zostająca pod zarządem gubernatora; biuro gubernatora.

 Gubernjalny, łć., dotyczący guberji, należący do gubernji.

 Gubernjum, łć., władza prowincjonalna w dawnej Galicji.

 Gubica, rodzaj sieci.

 Gubić, tracić, utracać (przypadkowo); ronić; pozbywać ś. czego; (g. febrę) wygubiać, wytracać, zatracać, niweczyć; g. kogo = oczerniać, obmawiać, przywodzić do zguby; g. ś. niknąć, znikać; zatapiać ś., zagłębiać ś.; (g. ś. w domysłach); narażać ś. na zgubę; g. oczka w robocie na drutach = opuszczać; w bil. wpędzać swoją bilę do łuzy.

 Gubin, bot., roślina z rodziny marzanowatych.

 Gudronit, fr., wyrób ze smoły, chroniący mury i drzewo od wilgoci.

 Gugiel, Kugiel, nm., żydowskie ciasto szabasowe.

 Gujawodrzew — p. Gruszla.

 Gula, gałka, kula, guz powstały z uderzenia, narośl (zdr. Gulka).

 Gulardowa, fr., woda, octan ołowiu z wodą, jako lekarstwo zewnętrzne.

 Gulasz, węg., potrawa z mięsa pokrajanego, zaprawionego papryką.

 Gulden, nm., moneta austryjacka: złoty reński, floren.

 Guldynka, dawna licha strzelba myśliwska.

 Gulgotać, (o płynach) wydawać odgłos wody gotującej ś., bulgotać, chlupotać, chlupać; wydawać głos bełkotliwy (o indykach).

 Gul! gul! naśladowanie głosu łykania a. przelewającego ś. płynu; przywoływanie indyków.

 Gulistan, pers., ogród róż.

 Guła — p. Gula; człowiek powolny, gapiowaty; głupia kobieta.

 Guma, łć., substancja roślinna, kleista; g. arabska: żywica z drzew akacjowych, rosnących w Arabji i Afryce; g. elastyczna — p. Kauczuk; kawałek kauczuku do wycierania ołówka albo atramentu; obręcz gumowa, nakładana na koła (jeździć na gumach).

 Gumalastyczny, Gumelastyczny, kauczukowy, gumowy, elastyczny.

 Gumalastyka, Gumelastyka, łć., guma elastyczna, kauczuk, guma.

 Gumienny, przym. od Gumno; rzecz. g. (-go) a. gumiennik, dozorca gumna a. robót gumiennych, karbowy.

 Gumiguta, arab., sok żywiczny z drzewa zwrotnikowego gumigutnika (żółcieczy), używany jako farba żółta w malarstwie i jako środek leczniczy.

 Gumigutnik, drzewo indochińskie, wydające gumigutę, sinaczelina.

 Gumikopal, meksyk., zasuszona smoła drzewa rhus copallinum, podobna do bursztynu.

 Gumilaka, łć., szellak, farba żółtego koloru; środek lekarski silnie drastyczny.

 Gumka, tasiemka a. sznureczek gumowy.

 Gumnisko, plac przy gumnie, otoczony zabudowaniami gospodarskiemi.

 Gumno, plac między stodołami, gumnisko; podwórze gospodarskie; prow. stodoła; klepisko, boisko (do młócki), tok.

 Gumować, powlekać, napuszczać, smarować gumą.

 Gumowy, z gumy; gutaperkowy; kauczukowy.

 Gunia, Guńka, łć., gatunek grubego sukna; przykrycie, dera, koc na konie; rodzaj burki brunatnego koloru, używanej przez górali tatrzańskich (f.).

 Gurami, ryba koścista słodkowodna z Azji południowej, budująca gniazdo z mułu i części roślinnych.

 Gurbić, marszczyć, miąć; g. ś. marszczyć ś., fałdować ś., krzywić ś.

 Gurdlina, bot., roślina z rodziny dyniowatych.

 Gurmana, sukmana, kapoto.

 Gurmand, fr., żarłok, obżartuch, lubiący łakotki.

 Gurt, nm., pas; klapki ze sprzączką do zapinania i ściągania.

 Gurtować, nm., opasywać; w łap. przybijać pasy na meblu dla ułożenia sprężyn.

 Gus, nm., czynność wylewania metalu wyrobionego z rudy; żelazo lane, odlew.

 Gusła (-seł), blp., obrzędy przy odprawianiu czarów, czary, praktyki czarodziejskie, zaklęcia; zabobony, przesądy.

 Gust, łć., smak; przen., poczucie piękna; upodobanie w czemś; rodzaj, sposób, styl, moda; w guście = w rodzaju, w stylu; z g-em = chętnie, z przyjemnością.

 Gustować, łć., znajdować upodobanie, smakować, lubić.

 Gustowny, łć., z dobrym gustem, gustownie zrobiony; przypadający do gustu; piękny, wytworny, elegancki.

 Guścik, zdr. od Gust.

 Guślarstwo, czarodziejstwo, czarnoksięstwo, praktyki czarodziejskie, wiara w gusła.

 Guślarz, czarodziej, czarownik; wróżbiarz; zabobonnik (forma ż. Guślarka, Guślarycha).

 Guślić, czynić gusła.

 Gutaperczany, Gutaperkowy, malajs., z gutaperki, gumowy.

 Gutaperka, malajs., wyschły sok mleczny z nacięć w drzewie gutaperkowym (parcha) (fig.), służący do wyrobu rur, zabawek gumowych, narzędzi i t. p.

 Guwernantka, fr., nauczycielka domowa, ochmistrzyni; kobieta, narzucająca się ze swemi radami, ciągle strofująca.

 Guwerner, fr., Gubernator, łć., nauczyciel domowy i wychowawca zarazem, ochmistrz.

 Guwernerka, Guwernerstwo, fr., zajęcie guwernera.

 Guwernerować, fr., zajmować ś. guwernerką, być guwernerem.

 Guz, nabrzmiałość, gula, na ciele lub wewnątrz ciała: powstaje wskutek stłuczenia, lub jest chorobliwy; g. złośliwy, tunior (np. rak); wielki guzik do zapinania; narośl na drzewie; oberwać g-a, szukać g-a, narażać się na niebezpieczeństwo, na nieprzyjemność.

 Guzdrać się, leniwo, powoli ś. wybierać, zabierać ś. do czego lub zajmować ś. czym, robić co powoli; ociągać ś., nie śpieszyć ś.; grzebać ś.; dłubać ś., zwlekać.

 Guzdralska, Guzdralski, Guzdrała, guzdrająca (-y) się.

 Guzdrała, Guzdracz, maruda, gramoła, nudziarz.

 Guzica, kość ogonowa; kuper; ptak kukułka.

 Guziczek, zdrobn. — p. Guz; g-i srebrne: roślina ogrodowa, odmiana krwawnika piłkowanego, o kwiatach pełnych białych; g-i złote: roślina ogrodowa, odmiana jaskra ostrego, o kwiatach pełnych żółtych.

 Guziczkowaty, do guziczka podobny, guziczkowaty, gruzełkowaty.

 Guziec, afrykański gatunek świ ni z potężnemi kłami zagiętemi do góry i śpiczastemi naroślami na pysku (fig.).

 Guzik, mały guz, zapinka przy sukni do zapinania; mały guz na ciele; część jakiegoś przyrządu, służąca do naciskania (np. przy dzwonku elektrycznym).

 Guzikarnia, fabryka, gdzie robią guziki.

 Guzikarstwo, rzemiosło guzikarskie, wyrabianie guzików.

 Guzikarz, ten, co wyrabia guziki.

 Guzikowiec, Drzewo guzikowe, roślina z rodziny marzanowatych.

 Guzman, błazen, kuglarz.

 Guzowacieć, Guzowacić ś., dostawać guzów.

 Guzowatość, nabrzmiałość, zgrubiałość.

 Guzowaty, pełen guzów.

 Gwajak, Gwajakowiec, hiszp., drzewo zachodnio-indyjskie z rodziny parolistowatych, dostarczające żywicy, używanej w lecznictwie (gwajakol) (fig.).

 Gwałciciel, ten co wyrządza gwałt, co go popełnia, gwałcący, przestępca.

 Gwałcić, nm., gwałt zadawać komu, dopuszczać ś. gwałtu nad kim (g. kobietę); przymuszać; łamać, naruszać (święto, przysięgę, układy, prawidła języka).

 Gwałt, nm., przemoc, przymus, użycie siły, znaglenie (użyć g-u); silne natarcie, siła, moc; hałas, krzyk, zamieszanie (narobić g-u); g. czynić, zadawać komu = gwałcić; użyć g-u = przymuszać; g-tem = siłą, przemocą, koniecznie; natarczywie; na g. = na trwogę np. dzwonić, wołać gwałtu! = o pomoc; na g. co robić = robić bardzo śpiesznie, na łeb na szyję.

 Gwałtować, hałasować, krzyczeć, gwałtem domagać ś. czego, naglić.

 Gwałtownie, przysł. szybko, nagle i z trzaskiem; silnie; porywczo; z impetem; przemocą; bardzo, niezmiernie, strasznie, ogromnie.

 Gwałtownik, człowiek gwałtowny, niepohamowany, porywczy, raptus, wyprawiający gwałty, krzyki.

 Gwałtowność, skłonność do gwałtu; porywczość, nagłość; siła gwałtowna: g. wichru, burzy.

 Gwałtowny, gwałtownie działający a. postępujący, niepohamowany, porywczy, popędliwy, namiętny; bardzo silny, natarczywy, deszcz g. = rzęsisty; gwałtownie zadany; bardzo pilny, naglący (potrzeba), niecierpiący zwłoki; potężny; wielki, znaczny; śmierć g-a = nienaturalna, nagła, zadana czyją ręką.

 Gwar, zgiełk wielu głosów razem; rozmowa, szczególnie głośna, hałaśliwa; g. uliczny = hałas, turkot; g. ptasząt = szczebiot; gwarzenie; pogłoska, wieść.

 Gwara, mowa, język, żargon; narzecze ludowe; człowiek wielomówny, gaduła.

 Gwarancja, łć., poręczenie, zabezpieczenie, rękojmia, poręczycielstwo.

 Gwarancyjny, łć., oparty na gwarancji a. dający gwarancję.

 Gwarant (forma ż. Gwarantka), łć., poręczyciel (-ka).

 Gwarantować, łć., poręczać, zabezpieczać.

 Gwardja, wł., straż przyboczna monarchów; pułki wyborowe wojska; rodzaj wojska nie zawodowego (g. narodowa), wojsko obywatelskie; orszak, poczet, świta.

 Gwardjan, łć., przełożony klasztoru.

 Gwardzista, Gwardjak, łć., oficer a. żołnierz z gwardji.

 Gwarecki, nm., przym. od Gwarek.

 Gwarectwo, nm., spółka przedsiębiorców, użytkujących kopalnię.

 Gwarek, nm., członek gwarectwa, przedsiębiorca posiadający przywilej użytkowania kopalni; posiadacz kopalni, wogóle górnik.

 Gwarny, Gwarliwy, gwar czyniący; pełen gwaru; hałaśliwy, rozmowny, gadatliwy.

 Gwarowy, przym. od Gwara; djalektyczny.

 Gwaroznawczy, gwaroznawstwa dotyczący, djalektologiczny.

 Gwaroznawstwo, badanie gwar ludowych, narzeczy; djalektologja.

 Gwarzyć, gwar czynić; gawędzić, gadać; szczebiotać, gaworzyć, zaczynać mówić (o dzieciach); szczebiotać, świergotać.

 Gwasz, Guasz, fr., gatunek farb malarskich wodnych; sposób malowania farbami wodnemi, rozrobionemi z gumą.

 Gwazdacz, Gwazdała, bazgracz, gryzmoła; pisarz albo malarz bez talentu; partacz, fuszer.

 Gwazdać, licho pisać a. malować, bazgrać, gryzmolić, partolić, partaczyć.

 Gwazdanina, liche malowidło, mazanina, gryzmoły.

 Gwebr, pers., czciciel ognia w Persji.

 Gwelf, wł., członek stronnictwa włoskiego, przeciwnego zwierzchnictwu cesarzów niemieckich nad Włochami.

 Gweśny, pewny, niezawodny; grzeczny, przyjemny.

 Gwiazda, figura, ciało z promieniami, wychodzącemi z jednego punktu albo koła środkowego; ciało niebieskie świecące własnem światłem, błyszczące z powodu znacznej odległości jako punkt promienisty; g. ogoniasta = kometa; g-y spadające = drobne meteory; g. poranna, wieczorna = planeta Wenus; g. polarna = biegunowa, północna; g. dzienna = słońce; czytać w g-ach = wróżyć z gwiazd; g. morza, przen., (o Najświętszej M. P.); przen., przeznaczenie, los (pod złą a. dobrą g-ą się urodzić); z pod ciemnej g-y = najgorszego gatunku; g. przewodnia = wskazówka, zasada postępowania; osobistość sławna, znakomitość; wysoki order, odznaczenie; każda rzecz z kształtu podobna do g-y; rodzaj latarni w formie g-y, z którą kolędnicy chodzą po kolędzie; g. morska a. rozgwiazda, zwierzę z typu szkarłupni (fig.).

 Gwiazdeczka, zdr. od Gwiazda.

 Gwiazdka, mała gwiazda (chcieć g-i z nieba = chcieć za wiele, rzeczy nieziszczalnych); znaczek metalowy na czapce urzędniczej w kształcie gwiazdy; znaczek przy wyrazie w książce, jako odsyłacz; plamka biała, strzałka na czole u konia; podarunek, ofiarowywany dzieciom w Wigilję Bożego Narodzenia, choinka Wigilijna, kolenda, święta Bożego Narodzenia; g-ki, przen., oczy; w księgarstwie: czas przed świętami Bożego Narodzenia do Nowego Roku, w którym najwięcej się sprzedaje książek stosownych na podarki gwiazdkowe.

 Gwiazdkowy, przym. od Gwiazdka, na gwiazdkę: podarek g. = kolęda.

 Gwiazdnia, rodzaj korali, biorących udział w budowie raf koralowych.

 Gwiazdnica, wodorost słodkowodny, mający kształt okrągławych tafelek.

 Gwiazdownica, roślina — p. Muchotrzew.

 Gwiazdosz, roślina z rodziny różowatych: nawrotnik, lwia łapa, aster.

 Gwiazdowaty — p. Gwiaździsty.

 Gwiazdowy rok, przeciąg czasu, jakiego potrzebuje słońce albo planeta, aby wrócić do gwiazdy, przy której poprzednio się znajdowała; rok syderyczny.

 Gwiazdozbiór, konstelacja, grupa gwiazd na sklepieniu nieba, blizko siebie leżących i tworzących jakby pewną figurę.

 Gwiaździarstwo, Gwiaździarzstwo, astronomja, astrologja.

 Gwiaździarz, Gwiazdarz, obserwujący gwiazdy, astronom, astrolog.

 Gwiaździeniec, Drzewo gwiazdowe; roślina z rodziny zbuczynowatych.

 Gwiaździsty, Gwiazdowaty, iskrzący, błyszczący, jak gwiazda; pełen gwiazd; kształtem podobny do gwiazdy.

 Gwicht, nm., ciężarek do ważenia, który się kładzie na szali wagi.

 Gwiezdny, Gwiazdowy, przym. od Gwiazda.

 Gwieździsty — p. Gwiaździsty.

 Gwinciarka, nm., śrubownica, maszyna do wyrabiania śrub; g. ręczna = przyrząd do ręcznego wyrabiania śrub.

 Gwinciarz, nm., ten, co wyrabia gwinty.

 Gwinea, ang., złota moneta angielska = 21 szylingom = 972 rb.

 Gwint, nm., rowek ślimakowato ś. kręcący na śrubie lub w rurze wyrznięty w kształcie ślimaka, skręt śrubowy; śruba (fig).

 Gwintowany, nm., mający gwinty; strzelba g-a — p. Gwintówka.

 Gwintówka, strzelba gwintowana.

 Gwizd, głos wydany przez usta rurkowato ściśnięte a. przez gwizdawkę; świst.

 Gwizdać, świstać, wydawać ostry dźwięk przez ściśnione usta lub przez gwizdawkę; wiatr gwiżdże = świszczy; wydawać głos gwiżdżący (o niektórych ptakach); nauczę cię po kościele g. = oduczę cię zuchwalstwa!

 Gwizdawka, Gwizdek, narzędzie do gwizdania, świstawka, rodzaj piszczałki (g. parowa) (fig.).

 Gwizdnąć, Gwiznąć, świsnąć; uderzyć, lunąć, palnąć — p. Gwizdać.

 Gwoli, przys. (właśc. ku woli), stosownie do woli, dla, według czyjej chęci; w celu, z powodu, ze względu na...

 Gwozdawa, bot., roślina z rodziny sandałowcowatych.

 Gwoździarka, maszyna do robienia gwoździ.

 Gwoździarnia, warsztat gwoździarski, fabryka gwoździ.

 Gwoździarstwo, rzemiosło gwoździarskie, wyrób gwoździ.

 Gwoździarz, wyrabiający gwoździe, sprzedający gwoździe.

 Gwoździć (działo) zatykać gwoździem zapał, zagważdżać.

 Gwoźdź — p. Góźdź.

 Gwóźdź, Gwoźdź, kawałek żelaza lub drzewa spiczasto zakończonego z główką do wbijania; ćwiek, czop u beczki; część głowni noża a. broni siecznej, wchodząca w rękojeść; przen., utrapienie, kłopot, frasunek; wbić komu g-dzia w głowę = nabawić go kłopotu, w kartach (wincie): zamienianie jednej karty przez dwóch partnerów.

 Gynerium, bot. — p. Okólcz (fig.).

 Gzelce, grzanki.

 Gzems — p. Gzyms.

 Gzić, kąsać mocno, żgać; przen., drażnić, jątrzyć; g. ś. (o zwierzętach), biegać z bólu od ukąszenia gzów, czuć popęd płciowy; przen., szaleć z miłości; figlować, zbytkować, swawolić.

 Gzik, mały giez; czas gżenia ś. bydła szał, bzik, swawolna zabawa.

 Gzło, obszerna szata lniana; koszula śmiertelna.

 Gzy, figle, zabawy, żarty.

 Gzygzak, Zygzak, linja, złożona z kątów, nakształt litery Z; linja łamana, wężykowata; podpis niewyraźny; wężyk.

 Gzyms, Gzems, nm., poziomo biegnące wystąpienie muru, zwykle jako ozdoba ściany (fig.); takież wystąpienie na szafie, piecu i t. p.; listwa do zawieszania firanek albo portjer.

 Gzymshubel, nm., hebel do wygładzania gzymsów.

 Gzymsować, ozdabiać gzymsami.

 Gzymsówka, gatunek cegły używanej do wysadzania gzymsów.

 Gżegżółka, kukułka.

 Gżenie (się), czynność czasow. Gzić (się).






Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słownik_ilustrowany_języka_polskiego/G_(całość)&oldid=3074928”