M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/F (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Michał Arct
Tytuł	M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd.	1916
Druk	Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	F – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[309]

F

 F, szósta litera alfabetu, spółgłoska wargowo-zębowa, mocna, powiewna; w muz. czwarty stopień tonacji c major, fa; f dur a. major, f moll a. minor = nazwy tonacji a. gam majorowej (twardej) i minorowej (miękkiej).

 Fabryczka (zdr. od Fabryka), łć., mała fabryka.

 Fabryczny, łć., przym. od Fabryka; dotyczący fabryki, pochodzący z fabryki, należący do fabryki, zrobiony maszynowo, nie ręcznie; przen., zrobiony ladajako; prawo f-e = regulujące stosunki między pracodawcami a robotnikami.

 Fabryka, łć.,. zakład przemysłowy, produkujący wyroby przy pomocy machin i przy podziale pracy, wyroby, służące do bezpośredniego użytku; większa robota, wykonywana zbiorowo przez różnych rzemieślników; budowanie, stawianie budowli; f. cukru = cukrownia; f. piwa = browar; f. papieru = papiernia.

 Fabrykacja, łć., przygotowywanie wyrobów; wyrób, produkcja, podrabianie, fałszowanie.

 Fabrykant, łć., przemysłowiec, wytwórca, właściciel fabryki; żarł. f. monety = fałszerz, f. plotek = plotkarz; (forma żeńska Fabrykantka).

 Fabrykat, łć., wyrób fabryczny, przedmiot wyrobiony w fabryce; rzecz podrobiona, sfałszowana, falsyfikat.

 Fabrykować, łć. wyrabiać, produkować, wytwarzać; podrabiać, fałszować, falsyfikować; zmyślać, kłaniać.

 Fabulista, łć., autor bajek, bajko-pisarz; plotkarz.

 Fabulistyka, bajkopisarstwo.

 Fabuła, łć. bajka, opowieść, [310]opowiadanie alegoryczne; rzecz, zdarzenie służące za osnowę utworu literackiego; plotka.

 Facecja, łć., koncept, dowcip, żart; opowiadanie krótkie dowcipne, pełne humoru, dykteryjka, fraszka; zdr. Facecyjka.

 Facecjonista, łć., lubiący mówić facecje, żartowniś, koncepcista, dowcipniś.

 Facet, łć., lekceważąca nazwa mężczyzny, szczególnie młodego eleganta; osobistość nieszczególna, ktoś.

 Facetka, łć., dziewczyna lekka, nieosobliwej opinji.

 Facetować, fr., szlifować drogie kamienie; zadawać szyku, stroić się.

 Fach, nm., rodzaj zatrudnienia, zajęcie specjalne, zawód, specjalność, proceder, profesja, rzemiosło (biegły w swoim fachu); mieć f. w ręku = znać jakie rzemiosło; przegroda, przedział (f. w ławce szkolnej, w skrzynce drukarskiej).

 Fachman, nm., p. Fachowiec.

 Fachowiec, nm., człowiek fachowo wykształcony, mający fach w ręku, obeznany z zawodem, zawodowiec, specjalista w pewnej gałęzi zajęcia, procederzysta.

 Fachowość, znajomość fachu, wykształcenie fachowe.

 Fachowy, przym. od Fach; tyczący ś. jakiego fachu; zawodowy, specjalny w jakim kierunku zajęcia; mający fach, uzdolniony, biegły w pewnym fachu.

 Facjata, wł., środkowa część przedniej ściany domu, wychodząca ponad dach; żart. twarz, oblicze, osoba śmieszna, człowiek nieosobliwy.

 Facjatka, wł., poddasze, izba na poddaszu (fig.).

 Facjenda, wł., zamiana, handel zamienny, tranzakcja, spekulacja; szacherka, frymark, afera.

 Facjendować, wł., handlować, spekulować, zamieniać.

 Facolety, wł., coś wiszącego jako ozdoba, strzęp wiszący przy ubraniu kobiecym.

 Faeton, gr., lekki powóz otwarty bez drzwiczek (fig.); rodzina ptaków podkasałych bocianowatych rudlonogich (f.).

 Fafka, nm., kowadełko okrągłe do wykuwania i gładzenia.

 Fafoł, strzęp, facolet, chwast wiszący buchasto; ochłap; fatałaszek, gałganek, męt, zgręz, nieczystość.

 Fafuła, Fafulski, człowiek do niczego, safanduła, niedołęga, gamajda, niezdara.

 Fagas, żart. lokaj, służący, posługacz; pogardl. kelner, garson; lizus, pochlebca.

 Fagasować, służyć, posługiwać.

 Fagasowstwo, służalstwo.

 Fagiedeniczny, gr., żrący, zgorzelinowy, gangrenowaty.

 Fagocista, wł., grający na fagocie.

 Fagocytoza, gr., zdrowotna działalność fagocytów.

 Fagocyty, gr., ciałka krwi, zwalczające jady przez organizm utworzone lub weń wszczepione.

 Fagot, wł., instrument muzyczny dęty o dźwięku nosowym podobny do fletu (fig.); żart. fagas, sługus, usługujący.

 Faja, nm., zgr. od Fajka; żart. człowiek ociężały, niedołężny, fuszer, fafuła, ciemięga, safanduła, fujara, rura.

 Fajans, fr., rodzaj glinki, do wyrobu różnych naczyń; w lm., zbior, naczynia z tej glinki.

[311] Fajansernia, fr., fabryka wyrobów fajansowych.

 Fajansowy, fr., zrobiony z fajansu.

 Fajczany, nm., przym. od Fajka.

 Fajczarnia, Fajkarnia, nm., pokój do palenia fajek przeznaczony; stojąca na ziemi podstawa, na której stoi dobór fajek na długich cybuchach (fig.).

 Fajczarz, Fajkarz, nm., namiętny palacz fajki.

 Fajeczka, nm., zdr. od Fajka.

 Fajer, nm., dosłow. ogień; zapał, gorliwość; mieć w głowie f. = być pijanym; dać f-u = obić.

 Fajerant, nm., koniec dnia roboczego u rzemieślników; odpoczynek po pracy.

 Fajerka, nm., krążek żelazny, pokrywający otwór w kuchni angielskiej (fig.); naczynie z węglem rozżarzonym (do kadzenia); piecyk przenośny do grzania kolb do lutowania (fig.).

 Fajerkasa, mn., opłata ubezpieczeniowa od ognia; asekuracja wypłacana po pożarze ubezpieczonemu.

 Fajerwerk, nm., ogień sztuczny; przen., efekt sztuczny; chwilowy wybuch uczucia; f-ki dowcipu = iskrzące dowcipy.

 Fajerwerkarz, nm., ten, co urządza fajerwerki, pirotechnik.

 Fajerwerkier, nm., podoficer w artylerji.

 Fajfer, nm., grający na piszczałce; odmiana gołębia.

 Fajfoklok, ang., dosł. piąta godzina; popołudniowe przyjmowanie gości.

 Fajka, nm., (zdr. Fajeczka), przyrząd do palenia tytuniu; lulka, cybuch z lulką (fig.).

 Fajla, nm., pilnik drobno nasiekany.

 Fajn, Fein, nm., czysty, wyborowy, przedni, wytworny, piękny, delikatny; dobrze, doskonale, wytwornie.

 Fajngold, nm., czyste złoto.

 Fajnować, nm., oczyszczać metale za pomocą topienia; kłamać, oszukiwać.

 Fajnzylber, nm., czyste srebro.

 Fajt! wykrz. oznaczający szybki zwrot a. przewrócenie się, przewinięcie się; szust! myk! klap! brzdęk! bęc! rym! buch!

 Fajtać — p. Fajtnąć.

 Fajtłapa, utykający na nogi, mający krzywe nogi, koszlawiec; niezgrabjasz, niedołęga, niezdara.

 Fajtnąć, nied. Fajtać, machnąć, kiwnąć, zabujać, zakołysać; przewrócić się, fiknąć.

 Fajtuś, głuptas, błazenek.

 Fakcik, łć., fakt małoznaczny; drobne zdarzenie.

 Fakcja, łć., stronnictwo, zwłaszcza polityczne, partja, poplecznicy, koterja; niezgoda, rozruch, spisek, zmowa, knowanie, konszachty.

 Fakcjonista, łć., tworzący stronnictwa, fakcje; wichrzyciel, burzyciel, podżegacz, agitator.

 Fakcyjka, zdr. od Fakcja, koteryjka, partyjka, małe stronnictwo.

 Fakcyjność, łć., stronniczość.

 Fakcyjny, fr., przym. od Fakcja (f. zatarg).

 Fakielcug, nm., pochód, korowód z pochodniami w celu uczczenia kogo.

 Fakieltanc, nm., taniec z pochodniami.

 Fakir, arab., mnich muzułmański (w Indjach), umartwiający ciało, pokutnik hinduski (fig.).

 Faksy, (-ów), nm., wykrzywianie twarzy, miny; w szew. deseń kolorowy na podeszwie.

[312] Faksymile, łć., nieod. dokładna kopja charakteru pisma, sztuczne odbicie jakiego rękopisu, podobizna.

 Fakt, łć., rzecz dokonana, niezawodna, czyn rzeczywisty; wypadek, zdarzenie, okoliczność stwierdzająca co, objaw; dowód czego.

 Faktor (forma żeńs. Faktorka), łć., pełnomocnik; pośrednik niższego rzędu, stręczyciel, rajfur, mekler, faktor w mat., p. Czynnik.

 Faktorja, łć, osada handlowa, skład towarów lub kantor kompanji handlowej w innej części świata.

 Faktorne, łć., zapłata za faktorowanie.

 Faktorować, łć., pośredniczyć w załatwieniu interesów; trudnić się faktorstwem, stręczyć; wstawiać się, przemawiać za kim, usprawiedliwiać go, adwokatować.

 Faktorstwo, łć., faktorowanie, pośrednictwo, zatrudnienie faktora, stręczycielstwo.

 Faktotum, łć., nieod., człowiek do wszystkiego, używany do najrozmaitszych posług, totumfacki, wyręczyciel, prawa ręka.

 Faktura, łć., rachunek, wystosowany przez kupca innemu handlującemu; szczegółowy wykaz towarów przesłanych; techniczna budowa utworu muzycznego lub literackiego.

 Faktur-księga = księga kupiecka ze spisem należności za towary.

 Fakturować, łć., wpisać należność szczegółowo do księgi i wypisać fakturę.

 Faktycznie, łć., przysł. rzeczywiście, prawdziwie.

 Faktyczny, łć., oparty na faktach, rzeczywisty, istotny, prawdziwy; aktualny, czynny.

 Fakultatywny, łć., dowolny, nieobowiązujący, do wyboru pozostawiony.

 Fakultet, łć., wydział w uniwersytecie; w mat. iloczyn o czynnikach postępujących w szeregu arytmetycznym.

 Fakunda, łć., wymowa; gadatliwość.

 Fala, nm., silny ruch wody, sprawiony przez wiatr, bałwan; wał wzburzonej wody; nurt, woda; gwałtowna smuga deszczu, ulewy, deszcz a. grad, pędzony wiatrem, nawałnica; przen., tłum, masa, chmara posuwająca ś. a. kołysząca ś. (f. ludu); przen. płynąć z f-ą = iść za ogółem; f-ą = ławą, masą, hurmem, tłumnie; ruchoma masa czego (f. ognia); w fiz. odległość, na której cząstki ciała drgającego pozostają jednocześnie we wszystkich fazach jednego drgnięcia.

 Falacja, łć., oszukaństwo, fortel.

 Falanga, gr., u Macedończyków starożytnych oddział wojska, ustawiony w specjalny szyk bojowy; zwarte szeregi, zastęp ludzi ławą idący, tłum, gromada.

 Falanster, gr., wielki budynek, urządzony według projektu socjalisty Fouriera (1772 — 1837) dla pewnej liczby osób, aby razem mieszkały, pracowały i wspólnie korzystały ze wspólnej pracy.

 Falansterjanin, gr., mieszkaniec falansteru.

 Falaryzm, łć., tyranja okrutna (od imienia Falarisa, tyrana w Agrigentum).

 Falba, nm., szczecina, włos jasny.

 Falbana, fr., marszczone obszycie u sukni kobiecych a. u fartucha.

 Falbaniasty, fr., kształtu falbany, obszyty falbanami.

 Falbanka, fr., mała falbana.

 Falc, nm., wpust, wcięcie w drzewie, w kamieniu dla założenia w nie drugiego kawałka; w blach. [313]zawinięcie brzegu jednej blachy w drugą przy spajaniu; p. Felc.

 Falcęgi, nm., cęgi do falcowania.

 Falcgrabstwo, nm., godność falcgrafa; państwo falcgrafa, palatynat; blm., zbiór., falcgrabia z żoną.

 Falcgraf, Falcgrabia, nm., dawny tytuł udzielnego władcy palatynatu reńskiego, bawarskiego.

 Falcmaszyna, Falcówka, nm., maszyna do falcowania (składania) arkuszy w formę książkową.

 Falcować, Felcować, nm., składać arkusze papieru w formę książkową; spajać drzewo, kamienie na fale; spajać dwa kawałki blachy, zwijając razem ich brzegi.

 Falcydja, łć., rozdział proporcjonalny majątku dłużnika między wierzycieli.

 Faldystorjum, Fałdysterz, łć., taburet, na którym siada biskup w czasie obrzędów; krzesło biskupie, klęcznik.

 Faleder, garb., nm., skóra obrócona na wierzch wewnętrzną stroną wyprawioną.

 Falena, gr., gatunek motyla nocnego.

 Falendysz, nm., dawna nazwa cienkiego sukna holenderskiego a. angielskiego.

 Falern, łć., gatunek wina, używanego w starożytnym Rzymie.

 Faleza, fr., skała nadmorska, brzeg morza wysoki, skalisty.

 Faliment, wł., bankructwo, niewypłacalność, upadłość.

 Falisty, pełen fal, okryty falami, falujący, burzliwy; mający nierówności postaci fal, falowany, falowaty (grunt f. = nierówny).

 Falkonet, fr., dawna mała armata polowa, śmigownica.

 Fallo, wł., błąd, omyłka.

 Falmować, nm., odszumowywać szkło gdy jest, roztopione.

 Falochron, podwyższenie burty w łodzi wyścigowej, zabezpieczające od fali.

 Falować, nm., poruszać się jak fala, bałwanić ś., kołysać powierzchnię wody; przen. poruszać się nakształt fali, kołysać ś., (zboże), wznosić ś. i opadać (pierś, głos f-je; dążności f-ją).

 Falowanie, tworzenie fal, poruszanie ś., chwianie ś., wahanie ś., j rozchodzenie się fal powietrza wskutek drgania (f-e głosu i t. p.).

 Falowaty nierówny, falisty.

 Falownik w szew., wybierający i skórę zdatną na przyszwy i cholewki i krający tę skórę.

 Falsecista, wł., śpiewający falsetem.

 Falset, męski głos fistułowy, gardłowy, fałszywy.

 Falsyfikacja, łć., fałszowanie, podrabianie.

 Falsyfikat łć., rzecz sfałszowana, podrobiona, fabrykat.

 Falsyfikator, łć., ten, co falsyfikuje, fałszerz, podrabiacz.

 Faluna, fr., warstwa ziemi, składająca się z piaskowca, zmieszanego z wapniem.

 Fałagi, tur., plagi w pięty; przen. oszukanie, ogranie kogo.

 Fałat, węg., szmat, wiecheć (z odzienia i z butów wyłażą mu f-y).

 Fałda, Fałd, nm., zmarszczka, zakładka, załamek u sukni, u ubrania; przen. przysiąść f-ów = pilnie pracować; wygięcie warstw ziemi powstałe wskutek kurczenia się skorupy ziemskiej.

 Fałdka, Fałdeczka, mała fałda u sukni, u ubrania.

 Fałdować, nm., układać fałdy, zbierać w fałdy, marszczyć, drapować.

 Fałdysterz — p. Faldystorjum.

 Fałdzisty, suto fałdowany, pełen fałd.

 Fałeczny — p. Fałszywy.

 Fałsz, nm., nieprawda, kłam, [314]zmyślenie, oszustwo, obłuda; sfałszowanie, fałszerstwo; część sukni z tańszego materjału, nadstawiona w miejscu niewidocznym; w muz. niezgodność dźwięków, nuta niewłaściwa.

 Fałszerka, nm., kobieta fałszująca, fałszywa, kłamiąca.

 Fałszerstwo, nm., oszukaństwo, sfałszowanie, fałsz.

 Fałszerz, nm., ten, co fałszuje, podrabiacz, falsyfikator, oszust; — p. Fałszywy.

 Fałszować, nm., podrabiać, naśladować podstępnie, fabrykować (F. podpis, monetę); przekręcać, przedstawiać w fałszywym znaczeniu (F. czyje wyrazy); pozbawiać istotnej wartości, psuć podrabianiem, fabrykować (F. wino); śpiewać, grać z błędami barmonijnemi.

 Fałszowany, nm., podrobiony, fabrykowany, zaprawny czemś innym.

 Fałszywiec, nm., człowiek fałszywy, obłudnik; — p. Fałszywy.

 Fałszywy, nm., nieprawdziwy, kłamliwy, zmyślony, niezgodny z prawdą (wieść f-a); udany, kłamany, nienaturalny, pozorny (atak f.); mylny, tylko na pozór prawdziwy; sfałszowany, sfabrykowany, nieprawdziwy, podrobiony; omylny, mylny, wprowadzający w błąd, błędny; (f. krok, sąd); nieszczery, chytry, udany, obłudny (przyjaciel f.); bezzasadny, próżny, nieracjonalny; niewłaściwy, źle zrozumiany (wstyd f.); nieharmonijny, tworzący rozdźwięk w muzyce (ton, śpiew f.).

 Fama, łć., wieść, wiadomość, pogłoska; rozgłos, sława.

 Familijny, przym. od Familja; człowiek f. = mający rodzinę; f-a rada, regulująca stosunki rodzinne, złożona z zaproszonych krewnych i przyjaciół, pod przewodnictwem właściwego urzędnika, stanowiąca o prawach majątkowych sierot niepełnoletnich.

 Familister, łć., rodzaj falansteru, w którym rodziny robotników, pracujących w jednej fabryce, mieszkają razem, spłacając czynszem wartość mieszkań, żeby z czasem zostać ich właścicielami.

 Familja, łć., rodzina, dom (mieć liczną f-ę); ogół osób spokrewnionych, szczeg. jednego nazwiska, ród, pokrewieństwo, kuzynostwa, powinowactwo, szczep, parentela (f. szlachecka); w naukach przyrodniczych: rodzaj, gatunek, rodzina.

 Familjant (forma żeńs. Familjantka), łć., członek familji, krewny, krewniak, kuzyn, powinowaty; członek rodu, tegoż samego herbu, herbowny; człowiek z znakomitego rodu a. domu; pochodzący z dobrej a. bogatej rodziny, arystokrata.

 Familjarny, łć., poufały, zażyły.

 Familjaryzować ś., łć., poufalić ś.; czuć się u obcych jak wśród rodziny.

 Famulus, łć., poufały służący artysty, literata, studenta i t. d.

 Famuła, pogardl. Familja.

 Fanaberja, wybryk, grymas, kaprys, fantazja, uroszczenie aroganckie, nadętość, zadzieranie nosa; przybieranie tonów wielkopańskich.

 Fanaberjować, stroić fanaberje, dziwaczyć awanturniczo.

 Fanarjota, ngr., (Grek, mieszkaniec Fanaru (części Konstantynopola), potomek dawnej szlachetnej rodziny greckiej.

 Fanatyczny, łć., pełen fanatyzmu, zbyt gorliwy, zagorzały, zaślepiony, zaciekły.

 Fanatyk, łć., pełen fanatyzmu, zapaleniec religijny a. polityczny, zagorzalec, zaślepieniec.

 Fanatyzm, łć., przesadna żarliwość, przejęcie się fałszywemi [315]lub przesadnemi przekonaniami, połączone z prześladowaniem inaczej myślących.

 Fanatyzować, robić fanatykiem, fanatykami, krzewie fanatyzm, rozpalać namiętności, podburzać.

 Fanciarz (forma żeńs. Fanciarka), nm., ten, co pożycza pieniędzy na fanty, lichwiarz.

 Fandango, hiszp. wesoły taniec hiszpański z kastanjetami.

 Fanfara, fr., uroczysty sygnał na trąbkach w wojsku przy oddawaniu honorów przełożonym; krótki utwór muzyczny na trąby, wyrażający radość lub tryumf; sygnał, hasło wykonane na trąbach.

 Fanfaron, fr., pyszałek, zarozumialec, samochwał, bufon; elegant, modniś, dandys.

 Fanfaronada, fr., blm., junakierja, udana zuchowatość, chełpliwość, zarozumiałość; pretensjonalność, bufonada.

 Fanfaronować, fr., udawać zucha, chełpić się.

 Fanga, nm., wyrzucenie piłki wysoko, podbicie jej w grze; ciepły okład z borowiny.

 Faniura, czesk., policzek, uderzenie po twarzy.

 Fant, nm., rzecz dana jako zapewnienie zwrotu długu, zastaw, zakład; przedmiot dany w grze towarzyskiej jako rękojmia wykonania kary za uchybienie warunkom gry; przedmiot, stanowiący wygraną w loterji; przen. kłopot, ambaras; przen. co robić z tym f-em? = jak sobie poradzić w tym wypadku, co począć z takim kłopotem.

 Fantasmagorja, gr., przedstawienie duchów, widm i t. d. za pomocą specjalnych przyrządów, a zwłaszcza latarni czarnoksięskiej; urojenie, mamidło, widziadło.

 Fantasmoskop, gr., zwierciadło t. zw. czarodziejskie, dające obrazy zmienione, rozszerzone, zwężone.

 Fantasta, — p. Fantastyk.

 Fantastyczny, Fantazyjny, gr., przez fantazję utworzony, pełny fantazji, urojony, zmyślony, wymarzony; niezwykły co do formy i efektowny, dziwny, dziwaczny, kapryśny, grymaśny (charakter, plan, umysł f.)

 Fantastyk, Fantasta (forma żeńs. Fantastyczka), gr., człowiek z charakterem nierównym, zmiennym, marzyciel, roiciel, idealista; dziwak, grymaśnik, chimeryk.

 Fantazja, gr., władza duszy, odtwarzająca wyobrażenia; zdolność kombinowania nowych wyobrażeń, wyobraźnia, imaginacja; urojenie, zmyślenie, przywidzenie; zachcianka, kaprys, dziwactwo wybryk, uprzedzenie; dobra myśl, ochota, wesołość, humor, rezon, kontenans, dobra mina, animusz, odwaga; wytwór f-i, utwór pełen f-i, utwór muzyczny lub literacki o swobodnej formie; oryginalne ubranie, upięcie przy sukni a. przy kapeluszu damskim.

 Fantazjować, gr., marzyć, roić, wyobrażać sobie, puszczać wodze fantazji, snuć obrazy fantazyjne; kaprysić, grymasić, dziwaczyć; muz. improwizować, grać bez przygotowania przy pomocy własnej fantazji.

 Fantazm, Fantazmat, gr., wytwór wyobraźni; przywidzenie, urojenie, mańja, widziadło, halucynacja.

 Fantazyjny, przym. od Fantazja; p. Fantastyczny, urojony, dziwaczny, cudacki, fantastyczny, pełny fantazji, z wyobraźni wysnuty, odznaczający ś. różnorodnością, tworzącą całość artystyczną, oryginalny, odmienny.

 Fantom, fr., widmo, mara, złudzenie, upiór.

 Fanton, fr., chorągiewka.

[316] Fantosz, wł., teatr marionetek.

 Fantować, nm., kogo = zajmować komu rzeczy za długi, tradować, licytować go; f. ś. zastawiać swoje rzeczy dla zyskania pożyczki.

 Fantowy, przym. od Fant (loterja f-a = z rozgrywaniem fantów).

 Fanza, chińsk., chata, chińska (fig.).

 Fara, nm., kościół parafjalny, chuda f. = bieda, niedostatek.

 Farad, fiz., jednostka elektrojemnościelektropojemności przewodnika.

 Faradyzować, leczyć elektrycznością indukcyjną.

 Faramuszka, nm., polewka z wody i chleba a. mąki, gramatka; drobnostka, fraszka; w lm. grymasy, fochy, fanaberje.

 Faramuśnik, grymaśnik.

 Farandola, fr., taniec narodowy prowansalski.

 Faraon, nazwa dawnych królów egipskich; rodzaj gry hazardownej w karty.

 Farba, nm., barwa, kolor; substancja, nadająca barwę innym ciałom, barwnik; myśl. krew zwierząt, jucha, farba; meszek, osad na śliwkach, barwa.

 Farbiarnia, nm., zakład, gdzie farbują tkaniny, warsztat farbiarski.

 Farbiarstwo, blm., sztuka farbowania tkanin, zajęcie, rzemiosło farbiarza.

 Farbiarz (forma żeńs. Farbiarka), nm., ten, co farbuje tkaniny, właściciel farbiarni.

 Farbisty, nm., barwny, kolorowy, pstry.

 Farbka, nm., barwnik niebieski, lazurek berliński, używany przy praniu bielizny dla nadania koloru.

 Farbkować, nm., zaprawiać praną bieliznę farbką, lazurować.

 Farbować, nm., farbą napuszczać, nasycać; zaprawiać farbą, nadawać kolor, zabarwiać (f. szkło, wełnę, wodę winem); powlekać, kryć farbą, malować (f. włosy, brwi), puszczać kolor, obłazić z farby, brudzić, smolić, walać (sukno, ściana farbuje); w myśl. puszczać farbę (juchę), broczyć krwią, krwawić (kot f-je).

 Farbowany, nm., nasycony jaką farbą; przen. nieprawdziwy, fałszywy, kłamliwy, obłudny, podstępny, chytry; upiększony, osłodzony (słówka f-ne).

 Farbówka, nm., myśl. młoda gęś dzika, kaczka a. kuropatwa, u której poczynają dopiero wyrastać dłuższe pióra.

 Farfocel, nm., mb., strzęp; łachman wiszący (podszewka ci się obwiesiła i wiszą f-cle); w lm. nabrzmienia bolesne w otworze stolcowym.

 Farfura, Farfur, tur., fajans; w lm. naczynie fajansowe (zdr. Farfurka).

 Farfurowy, tur., fajansowy.

 Farma, ang., — p. Ferma.

 Farmaceuta, gr., słuchacz uniwersytetu, mający zostać aptekarzom; aptekarz.

 Farmacja, gr., nauka lub sztuka przyrządzania lekarstw.

 Farmak, gr., żart., farmaceuta, student farmacji.

 Farmakognozja, gr., nauka o własnościach materjałów surowych, używanych do przygotowywania lekarstw, lekoznawstwo.

 Farmakolog, gr., lekarz, zajmujący się badaniami farmakologicznemi; znawca farmakologji.

 Farmakologja, gr., nauka o działaniu środków lekarskich.

 Farmakopeja, gr., spis i opis materjałów aptecznych razem z przepisem robienia lekarstw, obowiązujący aptekarzy w danym państwie.

 Farmazon, fr., mason, wolny mularz, członek stowarzyszenia [317]wolnych mularzy, frankmason; pog. niedowiarek, liberał i rewolucjonista; człowiek wolnomyślny.

 Farmer — p. Fermer.

 Farny, Farski, nm., przym. od Fara, parafjalny.

 Faro, fr., rodzaj piwa z żyta.

 Farsa, fr., wesoła komedja z płaskiemi żartami, krotochwila; żart. kpina, fałsz w tonie żartobliwym; głupstwo, niedorzeczność, plotka, śmieszna bajka.

 Farser, fr., niesmaczny koncepcista, żartowniś.

 Farsz, fr., nadzienie z siekanego mięsa, z ryb, bułki z cebulą itp.

 Farszować, fr. — p. Faszerować.

 Fartuch, nm., okrycie przy robocie, na pierś, brzuch i nogi, przypasywane w talji, zapaska; skórzane lub sukienne zakrycie jadącego w powozie.

 Fartuszek, nm., zdr. od Fartuch, mały f. od pasa, klapa frontowa u spodni; (biegać za f-kiem = uganiać się za kobietami; siedzieć pod f-kiem = być pod pantoflem a. zbyt lubić kobiety; trzymać się f-ka = nie wychodzić z pod opieki kobiet (o chłopcach), być niesamodzielnym.

 Fartuszkowy, nm., przym. od Fartuszek, kobiecy, niewieści, babski (protekcja f-a).

 Farwater, ang., wązki przesmyk, po którym okręty płyną bezpiecznie między rafami lub mieliznami; droga, przebyta przez okręt, płynący na przedzie.

 Faryna, łć., mączka cukrowa, nierafinowana; garkuchnia, jadłodajnia pod gołym niebem, wędliniarnia; sklepik; kiełbasa z sosem; tejże f-y = takież ladaco.

 Faryniarz (forma żeńs. Faryniarka), łć., utrzymujący garkuchnię; pogard. kupiec korzenny, kupiec sprzedający wędliny.

 Farys, ar., jeździec konny arabski; rycerz u Beduinów.

 Faryzeizm — p. Faryzeuszostwo.

 Faryzeusz, hebr., członek sekty żydowskiej, cechującej się obłudną pobożnością; przen. obłudnik, nabożniś, świętoszek, bigot.

 Faryzeuszostwo, Faryzeizm, hebr. obłuda, nieszczerość, pobożność fałszywa, bigoterja.

 Fasa, nm., naczynie bednarskie z jednym dnem, kadź, stągiew, okseft (f. mąki, śliwek); wielka beczka na piwo; w garb. naczynie wkopane w ziemię, w którym się garbują skóry, kadź; przen. człowiek otyły, gruby, tłuścioch.

 Fasada, fr., front, frontowa przednia część budynku.

 Fascykuł, łć., zwój, plik papierów, dokumentów; duży zeszyt jakiego dzieła.

 Fascynacja, łć., urok, oczarowanie, olśnienie.

 Fascynować, łć., rzucać urok, czarować, olśniewać.

 Faseta, fr., gzyms ozdobny, przykrywający górny kąt między sufitem a ścianami (fig.); w druk. ostry kant stereotypu, wchodzący w oprawę, przytrzymującą go, gdy ma iść pod prasę; zebrany kant kliszy; w jubil. ścięcie kanciaste w drogich kamieniach i w wyrobach metalowych; zdr. Fasetka.

 Fasja, łć., obrachowanie dochodu, zrobione przez opodatkowanego i przedstawione władzy, która według tego obrachowania oznacza podatek (w Galicji).

 Fasjonować, łć., wykazać czysty dochód z majątku do opodatkowania.

 Faska, nm., naczynie bednarskie o klepkach prostych, szersze ku górze (fig.).

 Faskula, nm., kula armatnia tej wielkości, co rura tej armaty.

[318]

 Fasola, łć., roślina uprawna, jadalna, z rodziny motylkowych, o pożywnych nasionach, (fig.).

 Fasolka, zdr. od Fasola; gatunek fasoli delikatnej, soja.

 Fasoł, nm., kłótnia, swary; troska, mozoł.

 Fason, fr., forma, model, krój, kształt, sposób; forma kapelusza damskiego, zrobiona ze sztywnego materjału, mająca być pokrytą i ubraną; f-y = ceremonie, formy etykietalne.

 Fasonować, fr., nadawać fason, kształtować, urabiać.

 Fasować, nm., co w co, co czym = ładować, napełniać, napychać, pakować; ubijać, zatykać; z większej ilości brać częściowe porcje.

 Fast, łć., duma, pycha.

 Fastryga, czes., jeden z szerokich ściegów tymczasowych, któremi się przypasowuje dwa kawałki tkaniny w czasie roboty krawieckiej; nić, na takie ściegi użyta.

 Fastrygować, czes., sczepiać fastrygami przed ostatecznym zeszyciem; f. ś., żart. fatygować ś.

 Fasulec, nm., jeden z rzemyków w uprzęży konia, idących od kantaru do chomąta, miarkujących ruchy konia głową (fig.); narzędzie do ubijania piasku w skrzyniach odlewniczych (fig.); drąg do zatykani a otworu spustowego pieca hutniczego.

 Faszerować, Farszować, fr., nadziewać, przekładać farszem, nadzieniem.

 Faszyna, fr., wiązka chróstu, gałązek obciętych, używanych przy budowaniu tam brzegowych, do zawalania rowu przy szturmie, do naprawy dróg i t. p. (fig.).

 Faszynować, fr., zatykać, okładać f-ną.

 Fata, łć., wypadki losowe.

 Fatalista (forma żeńs. Fatalistka), łć., człowiek, wierzący w fatalność, w przeznaczenie; zachowujący się biernie wobec dopuszczeń losu.

 Fatalistyczny, łć., przym. od Fatalizm; zgubny, nieszczęsny, krytyczny, zły, nieuchronny, nacechowany fatalizmem.

 Fatalizm, łć., wiara w przeznaczenie, w los nieuchronny, prodestynacja, konieczność, nie dająca się usunąć, fatalność.

 Fatalność, łć., — p. Fatalizm; niepomyślny zbieg okoliczności, nieuniknione przykre zdarzenie, nieszczęście, prześladowanie losu, los nieszczęśliwy, fatum.

 Fatalny, łć., stanowiący o losie; z góry przeznaczony, nieuchronny; nieszczęsny, zgubny, krytyczny, feralny, fatalistyczny (dzień f.); haniebny, okropny, kaduczny, piekielny, nieznośny, niemożliwy (bruk, krój f.).

 Fatałach, tur., szmat, gałganek, rupieć, szpargał; częś. żart. Fatałaszek, częś. w lm. f-ki drobnostka, drobiazg, fraszka, grat bez pożytku; zgręzy, męty, płatki pływające, farfocle.

 Fatamorgana, wł., ułudny obraz optyczny, zjawiający się w powietrzu wśród pustyń a. na morzu, jako odbicie oddalonych przedmiotów, miraż (fig.); przen., odbicie się w myśli, w pamięci, w sercu.

 Fatermerder, nm., wysoki kołnierzyk męski zachodzący na brodę (dawniej noszony).

[319] Fatersztul, nm., fotel.

 Fatum, konieczność, przeznaczenie, los, fatalność, nieszczęście, los nieprzyjazny.

 Fatyga, fr., trud, utrudzenie, zmęczenie, znużenie; trud łaskawie, dobrowolnie podjęty, usługa.

 Fatygant, łć., żart. mężczyzna oddający ustawicznie usługi kobiecie; mężczyzna na utrzymaniu.

 Fatygować, łć., trudzić, męczyć, nużyć, utrudzać, narażać na fatygę; f. ś.. trudzić ś., męczyć ś. chodzeniem, ruchem; przybyć łaskawie; zadać sobie fatygę, trud.

 Faun, łć., rzymski bożek leśny (w mit. greck. — PanPan) (fig.).

 Fauna, łć., ogół zwierząt pewnej okolicy.

 Faustrecht, nm., prawo pięści.

 Fawoni (-ego), łć., wiatr zachodni.

 Fawor, łć., łaska szczególna, względy, przychylność, poparcie; F. a. Fabor, Fafor, wstążka u kołnierzyka, tasiemka.

 Faworek, fr., lekkie ciasto karnawałowe, słodkie i kruche, pieczone na smalcu a. maśle, chróst; barwne wstążki u koszuli w krakowskim stylu.

 Faworyt, fr., ulubieniec, pieszczoch, gagatek, kanak, kochanek; w lm. f-ty, zarost na obu policzkach, baki, bakiembardy, bokobrody (fig.).

 Faworytalny, fr., ulubiony.

 Faworytka, fr., ulubienica, pieszczoszka.

 Faworytyzm, łć., nadmierne uleganie osoby, zajmującej wysokie stanowisko, wpływom swoich ulubieńców.

 Faworyzacja, łć., okazywanie komu szczególnej życzliwości.

 Faworyzować, łć., otaczać szczególnemi względami, łaską, protegować.

 Faza, gr., odmiana pewnego zjawiska, różny stopień rozwoju zjawisk, perjodycznie wracających; okres, zmiana, kolej, stadjum, zwrot, stan przejściowy; odmiana księżyca, lunacja; fr., kant spadzisty okładki książkowej; w stolar. zebranie kantu na f-ę = na półokrągło.

 Fazenda, — p. Hacjenda.

 Fazender, port. właściciel fazendy, plantator kawy w Brazylji.

 Fazować, fr., zbierać, ścinać kanty, brzegi na fazę.

 Fąfel, fr., smark z nosa; smarkacz, dzieciuch, berbeć, pędrak.

 Fąfry, fr. — p. Fonfry.

 Fe! Fi! pfe! wykrz., oznaczający wstręt, obrzydzenie, nieładnie! brzydko!

 Feb, Febus, grecki bożek słońca, Apollo; przen. słońce.

 Feblik, fr., słabość, skłonność.

 Febra, łć., zimnica, choroba objawiająca się perjodyczną gorączką i ziębieniem; przen. dreszcz, drżączka, mrowie, ciarki, wstręt, namiętność, pasja.

 Februarius łć., luty.

 Febryczny, Febrowy, łć., przym. od Febra, mający objawy febry, gorączkowy.

 Fecesy, Fekalja, łć., odchody ludzkie, kał, ekskrementy.

 Fechtmistrz, nm., nauczyciel fechtunku; szermierz.

 Fechtować ś., nm., uprawiać fechtunek, szermować, kształcić ś. w robieniu rapirem, pałaszem, szpadą, floretem.

 Fechtunek, nm., fechtowanie ś.; sztuka robienia bronią białą, szermierka.

 Fechty, nm., różne sztuki i fortele przy fechtowaniu się.

 Fecjał, łć., kapłan rzymski, który w imieniu państwa wypowiadał wojnę i zawierał pokój.

[320] Federacja, łć., połączenie, związek kilku samoistnych prowincji, miast, krajów, państw, tak, aby tworzyły na zewnątrz jedną polityczną całość.

 Federalista, łć., zwolennik federacji, federalizmu.

 Federalizacja, łć., dążenie ludów, krajów do połączenia się na zasadach federalizmu.

 Federalizm, łć., ustrój państwowy oparty na federacji; kierunek polityczny dążący do federacji; system wolnego związku krajów.

 Federalny, łć., związkowy.

 Federpusz, nm., herb, kita, pióropusz na przyłbicy, na szyszaku (fig.).

 Federwajs, nm., biel talkowa, talk w proszku, wsypywany w rękawiczki, w obuwie, aby łatwiej wchodziły.

 Feerja, fr., sztuka sceniczna, w której główną treścią są dekoracje, czarodziejskie zmiany, balet, ubiory i t. p.

 Fefer, nm., żart. pieprz; przen. zadać komu f-u = dokuczyć mu; dam ja ci f-u = dam ja tobie! nauczę cię! popamiętasz mię!

 Fejleton, — p. Feljeton.

 Fekalja, łć., blp. — p. Fecesy.

 Fel, kolor skóry, maść.

 Felajza, nm., podróżna torba skórzana, tłumoczek, mantelzak.

 Felc, nm., spojenie na zakładkę, odpowiednie nacięcie brzegów drzewa dla spojenia; pasek płótna łączący wewnątrz okładkę książki z forzecem; zakładka, żłobek, rowek, p. Falc.

 Felcech, nm., pas na którym wisi szabla, pendent (fig.).

 Felcować, nm., spajać na zakładkę, wklejać felc.

 Felczer, nm., wykonawca chirurgji niższej, cyrulik, balwierz.

 Feldcechmistrz, Feldcajgmajster, nm., główny naczelnik artylerji.

 Feldfebel, Feldwebel, nm., sierżant, najstarszy podoficer w kompanji piechoty.

 Feldjeger, nm., kurjer rządowy, goniec wojskowy.

 Feldmarszałek, nm., marszałek polny (najwyższa ranga wojskowa).

 Feldszpat, Feldspat, nm., szpat polny, pospolity minerał, składający się z glinki, krzemionki i potażu (wapna lub sody), skaleń.

 Feldwach, nm., warta, placówka.

 Feler, nm., wada, brak, uszkodzenie, skaza; omyłka, błąd; defekt; kalectwo, ułomność.

 Felerowaty, nm., przym. od Feler, wadliwy, defektowy, mający pewne wady, braki; wybrakowany, wysortowany.

 Felicjanki, zakonnice św. Feliksa z regułą kapucynów.

 Felicytacja, łć., życzenie szczęścia, powinszowanie.

 Feljeton, Fejleton, fr., odcinek dziennika, w którym mieszczą się utwory beletrystyczne oraz sprawozdania i krytyki z dziedziny sztuki i literatury.

 Feljetonista, fr., autor feljetonu, piszący feljetony.

 Feljetonowo, fr., pisać w sposób nie wyczerpujący przedmiotu, w sposób ulotny.

 Feljetonowy, fr., przym. od Feljeton; styl f. = lekki, barwny, potoczysty, błyskotliwy.

 Fellah, arab., wieśniak, rolnik, wieśniak w Egipcie.

 Felonja, łć., w dawnym prawie lennym: zdrada, złamanie wiary; w prawodawstwie angielskim: zbrodnia polityczna.

 Feloplastyka, gr., sztuka wyrabiania figur i obrazów plastycznych z drzewa korkowego.

 Felpa, wł., tkanina jedwabna z włosem długim, podobna do [321]pluszu, używana do wyrobu kapeluszy.

 Feluka, wł., mały, wązki a długi statek korsarski żaglowy z wiosłami.

 Felzyt, nm., skała, złożona z ortoklazu i kwarcu.

 Femiczny, nm., tajemny; sąd f., średniowieczny sąd tajemny, skazujący na śmierć osoby wysoko postawione.

 Feminista, łć., zwolennik równouprawnienia kobiet z mężczyznami.

 Feministka, łć., emancypantka, kobieta, dążąca do równouprawnienia płci swojej z mężczyznami.

 Feminizm, łć., emancypacja kobiet, dążność do ich całkowitego równouprawnienia z mężczyznami.

 Fenacetyna, łć., przetwór fenolu, jako środek lekarski przeciw migrenie, newralgji.

 Fenakistoskop, gr., — p. Stroboskop.

 Fenek, lis stepowy, drobny gatunek lisa, zamieszkujący Saharę (fig.).

 Fenig, Fenik, nm., drobna moneta niemiecka = ¹/₁₀₀ marki; grosz, szeląg.

 Feniks, gr., ptak bajeczny, odradzający się z własnych popiołów, symbol odrodzenia; osoba a. rzecz rzadka, cenna, jedyna.

 Fenjanin, cng.ang., członek stowarzyszenia fenjan w Trlandji.

 Fenjanizm, ang., tajne stowarzyszenie w lrlandji, dążące do uwolnienia kraju z pod panowania angielskiego.

 Fenol, gr., kwas karbolowy oczyszczony: środek dezynfekcyjny i opatrunkowy.

 Fenologja, gr., część klimatologii, badająca wpływ klimatu na rozwój organizmów roślinnych i zwierzęcych.

 Fenomen, gr., zjawisko, objaw niezwykły, osobliwość.

 Fenomenalista, gr., zwolennik, wyznawca fenomenalizmu.

 Fenomenalizm, gr., kierunek filozoficzny, uznający poznawalność tylko fenomenów.

 Fenomenalny, gr., przym. od Fenomen, rzadki, osobliwy, nadzwyczajny, niezwykły, wyjątkowy, niebywały, zadziwiający.

 Fenomenologiczny, gr., zjawiskowy.

 Fenomenologja, gr., nauka o zjawiskach nadzwyczajnych, o fenomenach w świecie materji a. ducha.

 Fenta, fr., podział pokrewieństwa na linję ojczystą i macierzystą, gdy zgłaszają się do spadku krewni wstępni i boczni, a niema krewnych zstępnych.

 Feod, Feudum, nm., lenno, lenność, część ziemi posiadana przez lennika na prawie lennym.

 Feodalizm, Feudalizm, nm., system średniowieczny, polegający na podległości wasalów (dzierżących lenna) swoim zwierzchnikom (właścicielom tych lenn).

 Feodalny, Feudalny, nm., lenny, lenniczy, hołdowniczy.

 Feodał, Feudał, Feudatarjusz, Feudator, nm., wasal, lennik.

 Feralny, łć., uważany za nieszczęśliwy, niepomyślny, nieszczęsny, krytyczny, fatalny, złowieszczy.

 Ferbel, nm., rodzaj gry hazardownej w karty, straszak.

 Fercentag, nm., robota rzemieślnicza dwutygodniowa; zapłata za robotę dwutygodniową.

 Ferdeka, nm., pokład na statkach ładunkowych.

 Feredżja, tur., zwierzchnie ubranie tureckie podobne do szlafroka — (p. Ferezja).

 Feret, fr., ozdoba metalowa wypukła na sukni, sprzączka, klamra; zdr. Ferecik.

[322]

 Feretron, gr., obraz a. ołtarzyk, noszony na procesji (fig.).

 Ferezja, tur., rodzaj wierzchniej sutej sukni męskiej, nie przepasywanej; okrycie kobiet tureckich (fig.). — p. Feredżja.

 Ferglajch, nm., przyjęcie przez ogół czeladników świeżo wyzwolonego rzemieślnika za towarzysza.

 Ferik-pasza, tur., generał dywizji u Turków.

 Ferje (-ji), łć., wakacje, dni wolne od pracy, święta.

 Ferklajdunek, nm., rama z szerokiej listwy naokoło drzwi, naokoło okna.

 Ferm, fr., silnie, stale, mocno, wytrwale; dekoracja ustawiona z przystawek w głębi sceny.

 Ferma, Farma, ang., folwark, małe gospodarstwo rolne, w budow. wiązanie,

 Fermata, wł., znak dłuższego zatrzymania się na jednym tonie w muzyce.

 Ferment, łć., substancje i drobnoustroje wywołujące fermentację; przen. czynnik burzący w społeczeństwie; wrzenie.

 Fermentacja, łć., Ferment, proces chemiczny fermentowania, kiśnienia; wzburzenie, ruch podniecający do działania.

 Fermentować, łć., ulegać fermentacji, burzyć ś., rozkładać ś. pod wpływem fermentu, robić; przen. burzyć ś., nurtować, wrzeć, gotować ś., kipieć (umysły fermentują).

 Fermer, Farmer, ang., w Anglji, i w Ameryce: właściciel a. dzierżawca fermy.

 Fermoar, Fermuar, fr., klamerka, zameczek, zapinka, np. przy łańcuszkach, naszyjnikach (fig.).

 Fernambuk, drzewo brazylijskie, barwnik czerwony pochodzący z tego drzewa.

 Fernepiksu, łć., dać a. zadać komu = zadać komu feferu, dać się komu we znaki, zalać komu sadła za skórę.

 Ferotypja, gr., sztuka nadawania połysku fotografjom.

 Ferować, łć., wydać (wyrok); postanowić, orzec (F. komu przysięgę); nadać, ofiarować komu co.

 Fersznit, nm., dolewanie do wina jakiej domieszki dla nadania mu pożądanych przymiotów: smaku, woni, barwy i t. p.

 Fertać czym = wiercić, kręcić, machać, szastać; f. ś., kręcić ś., szastać ś., wiercić ś., zwijać ś., uwijać ś., obracać ś.

 Fertalski, żywiec, wiercipięta.

 Ferton, łć., wierdunek, ¼ część grzywny = 12 gr. polsk.

 Fertyczny, nm., żywy, żwawy, obrotny, zwinny, ruchliwy, zgrabny, hoży.

 Feruła, łć., rózga, przen. kara, władza, dyscypliną, karność, powaga.

 Ferwor, łć., zapał, żarliwość, uniesienie, junakierja, brawura.

 Feryjny, przym. od Ferja, wakacyjny.

 Fes, nieod. w muz., nuta f z bemolem.

 Fest, nm., przym., mocny, dziarski, gracki, silny, krzepki, wyborny; przysł. mocno, stale.

 Fest, łć., rzecz., święto, uroczystość, biesiada, zabawa, bal.

 Festival, ang., wielka uroczystość muzyczna.

 Feston, fr., ozdoba w kształcie półwieńca, zwieszająca ś. malowniczo, a ułożona z kwiatów, zieleni lub draperji (fig.).

 Festunek, nm., warownia, forteca, twierdza.

[323] Festyn, fr., Fest, łć., uroczystość, uroczysta uczta, wielka zabawa publiczna, święto.

 Feta, fr., uczta, biesiada, stypa.

 Feteć, w., tasiemka czerwona, wstążka u ubrania; gałgan, strzęp.

 Fetfa, Fetwa, arab., dekret sądowy w Turcji.

 Fetor, łć., smród, odór, woń przykra.

 Fetować, fr., raczyć, częstować, podejmować hojnie, ugaszczać.

 Fetysz, fr., przedmiot czczony jako bóstwo u niektórych ludów Afryki, bałwan.

 Fetyszyzm, fr., cześć oddawana fetyszom, bałwochwalstwo.

 Feu, fr., (fö), oddzielne wynagrodzenie aktorów7 za każdy występ, oprócz stałej płacy.

 Feud, — p. Feod.

 Fez, Fezka, tur., czerwony kołpaczek turecki z czarnym chwastem (fig.).

 Fędesiekl, fr., (fin de sieècle) koniec stulecia, schyłek 19 wieku.

 Fędesieklista (forma żeńs. Fędesieklistka), fr., schyłkowiec, degenerant.

 Fi! — p. Fe!

 Fibra, łć., włókno, włókno mięśni; cewka nerwowa; cienka płytka kauczuku rogowego, stanowiąca materjał izolacyjny w elektrotechnice.

 Fibroina, łć., związek organiczny, stanowiący ważną część składową jedwabiu, nici pajęczych, gąbek.

 Fibrylla, łć., włókienko mięsne.

 Fibryna, łć., włóknik krwi, substancja białkowata, powstająca przy krzepnięciu krwi.

 Fibula, łć., sprzączka (fig.).

 Fichteanizm, filozofja Fichtégo.

 Ficlauz, nm., mały gatunek ptaka bekasa.

 Fideikomis, łć., majątek, spadek lub zapis, powierzony komu dla oddania osobie trzeciej; pełnomocnictwo; majorat.

 Fideikomisarjusz, łć., osoba, której powierzono fideikomis.

 Fidejusor, łć., poręczyciel.

 Fidejusoryczny, łć., poręczony wierzytelnością czyją; poręczony przez osobę godną zaufania.

 Fidelis, łć., powiernik, faworyt.

 Fidrygans, nm., kręcicki, wiercipięta (forma żeńs. Fidrygantka), wietrznik, trzpiot, fircyk; niezwykły skok, sztuka, łamaniec.

 Fidybus, Filipus, nm., zwitek papierowy do zapalania fajki (fig.).

 Fifik, nm., chytrze, przebiegle.

 Figa, łć., — p. Figowiec; owoc figowca; układ palców, polegający na wetknięciu palca wielkiego pomiędzy palce: wskazujący i serdeczny, oznaczający drwiącą odmowę, zaprzeczenie (fig.), figus; f. marynowana a. f. z makiem = nic zgoła; pokazać komu f-ę = odprawić go z niczym; osoba a. rzecz mała, maleństwo.

 Figarnia, łć., cieplarnia na drzewa figowe, hodowla drzew figow.

 Figaro, fr., żart. cyrulik, fryzjer; staniczek damski (bez rękawów), otwarty, wkładany na stanik od sukni (ob. Bolero).

 Figiel, Figlas, psota, pustota, psikus, szpas, w lm. zbytki (spłatać figla, psie figle go się trzymają); sztuka, łamaniec, sus, skok (małpa stroi figle, wyuczył psa wielu figlów); sztuka magiczna (co f. to grosz, f. migiel); f. a. f. mądrości = sztuczka, wybieg, wykręt, fortel, podstęp; f. a. figlas ozdóbka dowcipna, dodatek dziwaczny, ogonek fantastyczny przy podpisie, zakręt, zakrętas, wykrętas, deseń zawiły, w lm. f-sy esy — floresy; [324]bagatelka, drobnostka, ździebło (o mały f. nie upadłem = o mały włos); zdr. Figielek.

 Figlarek, roślina z rodziny trędownikowatych (fig.).

 Figlarny, skłonny do figlów, lubiący figlować; psotny, pocieszny, zabawny, filuterny (minka figlarna = filuterna).

 Figlarz (forma żeńs. Figlarka), ten, co lubi figlować, figle płatać; żartowniś, zbytnik, swawolnik, psotnik; zwodziciel, matacz, oszust; kuglarz, pajac, błazen, trefniś; roślina z rodziny trędownikowatych.

 Figlas, — p. Figiel.

 Figliki, zbiór wierszy żartobliwych, anegdotycznych, fraszki.

 Figlować, figle stroić, płatać, dokazywać, swawolić, żartować, baraszkować, psocić.

 Figment, łć., zmyślenie, wymysł.

 Figojadek, Figojadka, roślina Przypołudnik.

 Figowiec, Figa, łć., drzewo figowe, rodzaj drzew z rodziny chlebowcowatych (f.).

 Figówka, łć., gatunek gruszki; gatunek cykorji; cierpienie skórne w miejscach porosłych włosem.

 Figura, łć., postać zewnętrzna, kształt, wygląd, powierzchowność, forma (f. ziemi, placu); wyobrażenie, posąg, statua; lalka, manekin; zarys osoby, jej kontury, całe ciało jakiejś osoby, postać; osobnik, indywiduum, kreatura, człowiek; osobistość, personat, znaczna osoba, dostojnik, dygnitarz, pan, pani (f. urzędowa, znaczna, śmieszna, zabawna; krzyż przy drodze, kapliczka (fig.), przy wsi, pasja, męka Pańska, Boża Męka; postać w utworze literackim, kreacja; postawa, budowa, skład ciała; pas, kibić, talja, stan, wcięcie w pasie (mieć zgrabną f-ę; suknia do f-y = obcisła, wcięta; chodzić do figury = bez zwierzchniego okrycia); poza, pozycja, położenie, które człowiek przybiera; samodzielna część tańca, np. mazura, kontredansa, lansjera, kotyljona; obraz, symbol, postać symboliczna, alegoryczna, wyobrażenie, oznaka (mówić pod f-ą); baranek, Wielkanocny; (f. Eucharystji; Abel był f-ą Chrystusa); f. w szachach = każdy kamień prócz pieszków; w karc. król, dama a. walet; w grze w winta = każda z pięciu najstarszych kart atutowych, honor; rysunek, przedstawiający przedmiot, o którym mówi tekst dzieła; w mat. nazwa ogólna układu punktów, linji, powierzchni i t. d.; rysunek gieometryczny objaśniający, wogóle rysunek przedmiotu; w muz. kontrapunktowe rozłożenie większej nuty na drobniejsze dla ożywienia utworu muzycznego; w retor. przenośnia, postać krasomówcza; zdr. Figurka, Figureczka.

 Figuracja, łć., nadawanie figury, formy, kształtowanie; w muz. urozmaicanie.

 Figuralny, Figuryczny, łć., postaciowy, obrazowy, przenośny, alegoryczny, ukryty pod figurą, symboliczny, zagadkowy, (styl f.); w muz. urozmaicony figurami muzycznemi (śpiew, muzyka figuralna), melodyjny, harmonijny, symfoniczny.

 Figurant (forma żeńs. Figurantka), mający piękną, okazałą figurę; aktor występujący w rolach niemych, statysta, kompars; baletnik tańczący w grupach, nie [325]solo; osoba podstawiona dla zamaskowania właściwego działacza w jakiej sprawie, manekin.

 Figurować, łć., być obecnym przy czym, nie biorąc udziału czynnego; należeć do czego; znajdować się, zajmować miejsce, być umieszczonym (f. na liście lokatorów); mieć lub udawać znaczenie, zwracać na siebie uwagę, imponować, paradować.

 Figurycznie, łć., pod postacią, przenośnie.

 Figuryczny, Figuralny, łć., przenośny, użyty nie we właściwym znaczeniu, obrazowy, alegoryczny.

 Figurynka, fr., mała figura (posążek, mały człowieczek).

 Fijolet, wł., barwa będąca mieszaniną czerwonej i błękitnej; kolor fijoletowy, fijołkowy; w lm. suknie biskupie (fijoletowe)

 Fijołek (zdr. Fijołeczek), łć., roślina z rodziny fijołkowatych (fig.); kwiat tej rośliny; f. alpejski — p. Gduła; przen. uosobienie skromności; przen. mieć w głowie fijołki = zajączka, bzika, być narwanym.

 Fijołkowate, rodzina roślin dwuliścieniowych, do których należą: fijołek, bratek, lak, gduła i in.

 Fijołkowy, przym. od Fijołek (kolor f. = kolor fijołka, fijoletowy); korzeń f. = kłącze kosaćca, mające zapach zbliżony do zapachu fijołka, fijołka.

 Fik! wykrz., oznaczający przewrócenie ś., fiknięcie, spadnięcie, zeskoczenie, fajt! klap! skik.

 Fikmik! sztuczka kuglarska, tumanienie, zręczne udanie się.

 Fikać, — p. Fiknąć; żart. tańczyć.

 Fikalski, rz., żart. tancerz zawzięty, niezmordowany, jakby najęty.

 Fikcja, łć., zmyślenie, urojenie, złudzenie, pojęcie urojone, wytwór fantazji, przypuszczenie.

 Fikcyjny, zmyślony, nieprawdziwy, urojony; wrzekomy, udany, podstawiony.

 Fiknąć, nied. Fikać, wywrócić koziołka, przewrócić się nogami do góry przez głowę, spaść, zlecieć, brzdęknąć, wierzgnąć.

 Fiksacja, łć., lekkie obłąkanie, pomieszanie zmysłów, warjacja; dziwactwo, obłęd, bzik, manja; utrwalenie rysunku, fotografji, aby nie wypełzły od światła.

 Fiksat (forma żeńs. Fiksatka), łć., obłąkany, pół-warjat, zwariowany na pewnym punkcie, manjak, narwaniec, dziwak, człowiek bzikowaty; szaleniec, zapaleniec.

 Fiksatuar, fr., rodzaj tęgiej pomady do wąsów; w cukiern. wafel przekładany czekoladą, kształtu fiksatuaru w cynkofolji.

 Fiksatyw, fr., płyn do utrwalania rysunków, fotografji, aby się nie ścierały lub nie zmieniały pod wpływem światła.

 Fiksować, łć., warjować, odchodzić od zmysłów, dostawać obłędu, wpadać w szał, robić głupstwa, dziwaczyć; w fot. utrwalać obraz na kliszy; utrwalać rysunek za pomocą fiksatywu.

 Fiksum, łć., bzik, fiksacja.

 Fikus, Figus, łć., w bot. roślina z rodzaju figowca, dostarczająca kauczuku (fig.).

 Fila, File, gr., pokolenie, klan, na jakie dzielili się obywatele starożytnej Attyki: składała się z fratrji, liczących każda po 20 rodzin.

 Filadelfja, gr., braterstwo, miłość braterska, przyjaźń.

 Filakterja, gr., zwitek pergaminowy, na którym są wypisane przykazania Boże, używany przy modlitwach przez Żydów, a także u innych ludów.

[326] Filandrja, gr., miłość cielesna mężczyzny do mężczyzny.

 Filantrop (forma żeńs. Filantropka), gr., człowiek miłujący ludzi i czyniący im dobrze, dobroczyńca biednych; żart. człowiek bezinteresowny.

 Filantropinizm, gr., system wychowawczy pomysłu niemca Basedowa (1723 — 1792), opierający kształcenie na wrażeniach zmysłowych i dbający przeważnie o rozwój sił cielesnych.

 Filantropinum, gr., słynny zakład wychowawczy, utworzony wmieście Dessau w r. 1774, wcielający zasady filantropinizmu.

 Filantropja, gr., miłość ludzi, dobroczynność, miłosierdzie.

 Filar (zdr. Filarek), nm., w słup podpierający, słup muru, kolumna (fig.); przen. główna podpora czego.

 Filarecki, przym. od Filaret.

 Filaret, gr., członek stowarzyszenia miłośników cnoty, które istniało przy uniwersytecie wileńskim 1819 — 1823 r.

 Filargirja, gr., chciwość pieniędzy, żądza złota.

 Filarowanie, nm., rząd filarów, kolumnada; układ, rozkład, ugrupowanie filarów, budowa filarów.

 Filata, w., szereg, ciąg.

 Filatelista, gr., zbieracz marek pocztowych.

 Filatelistyczny, przym. od Filatelista.

 Filatelja, gr., znawstwo marek pocztowych i ich zbieranie.

 Filc, nm., tkanina ze zbitej i splątanej sierści, pilśń, wojłok.

 Filcować, nm., zbijać i splątywać pojedyńcze włókna sierści, spilśniać.

 Filcowy, przym. od Filc, pilśniowy, wojłokowy.

 Filé, fr., polędwica.

 Filet, fr., ozdoba linijna na grzbiecie książki (fig.); narzędzie introligatorskie do robienia wycisków.

 Filharmoniczny, Filharmonijny, gr., miłujący, uprawiający muzykę, meloman.

 Filharmonja, gr., instytucja mająca na celu rozwój muzyki, uprawianie jej i szerzenie do niej zamiłowania.

 Filhelleni, gr., przyjaciele Greków, wspierający ich w wojnie o niepodległość w r. 1826.

 Filibustjer, — p. Flibustjer.

 Filigran, fr., znak wodny na papierze; delikatna robota ażurowa z drutu złotego a. srebrnego.

 Filigranowy, fr., przym. od Filigran, misterny, maleńki, drobny, delikatny, wątły, kruchy (robota f-a = filigran).

 Filip, lud., zając (wyrwał ś. jak f. z konopi.

 Filipika, gr., gwałtowna mowa przeciw komu; ostre wystąpienie słowne, pismo polemiczne.

 Filiponi, Filipowcy, sekciarze w kościele wschodnim, starowiercy.

 Filister, nm., człowiek o ciasnym i małostkowym sposobie myślenia, obojętny na sprawy ogólno-ludzkie, poziomy, bez wyższych celów, nie poczuwający się do koleżeństwa; nie kolega, nie student, były student.

 Filisterski, Filistrowski, nm., przym. od Filister, poziomy, pozbawiony wznioślejszych, idealniejszych pragnień.

 Filistyn, łć., u studentów: osoba nie należąca do uniwersytetu; dowcipniś, letkiewicz.

 Filiżanka, tur., (zdrob. Filiżaneczka), małe naczynie z uszkiem do kawy, herbaty, rosołu; czarka, farfurka.

 Filja, Filjał, łć., kościół nieparafjalny zależny od parafjalnego; oddział głównego przedsiębiorstwa handlowego lub [327]przemysłowego, prowadzony w innym miejscu pod tą samą firmą.

 Filjacja, łć., wykaz przodków i pochodzenia, rodowód, gienealogja; rozwój genetyczny jakiej idei; układ dokumentów, jak jeden po drugim winny następować.

 Filjalny, przym. od Filja.

 Filjał, — p. Filja.

 Filjatrja, gr., zamiłowanie do medycyny.

 Film, ang., błona kolodjonowa, cienka i elastyczna, z której przygotowują się klisze fotografji pośpiesznych.

 Filodendron, gr., roślina amerykańska o liściach jakby powycinanych, hodowana u nas pospolicie w doniczkach (fig.).

 Filogienetyczny, przym. od Filogieneza.

 Filogieneza, gr., szereg zmian, jakim podlegają gatunki i pokolenia; historja rozwoju gatunków.

 Filogienja, gr., nauka, badająca rozwój poszczególnych grup zwierzęcych w ciągu kolejnych okresów życia na ziemi.

 Filoginja, gr. nadmierne upodobanie w kobietach, kobieciarstwo.

 Filoksera, gr., owad półpokrywy, należący do mszyc, niszczący winnice (2 fig.).

 Filolog, gr., badacz i znawca nauk filologicznych; badacz języków, literatury i starożytności; student wydziału filologicznego.

 Filologiczny, przym. od Filologa.

 Filologja, gr., system nauk, obejmujących głównie językoznawstwo, historję języka, literatury, cywilizacji i sztuki danego narodu; wydział filologiczny w uniwersytecie.

 Filomat, Filomata, gr., członek stowarzyszenia miłośników nauki, które istniało przy uniwersytecie wileńskim od r. 1817 do 1823.

 Filopedja, gr., miłość do chłopców, zapał do ich wychowywania.

 Filopsychja, nadmierne przywiązanie do życia; przen. tchórzostwo.

 Filosemita, gr., przyjaciel, obrońca Żydów.

 Filosemityzm, gr., kierunek, prąd przyjazny Żydom.

 Filotechnik, gr., miłośnik sztuk pięknych.

 Filować, fr., (o lampie) kopcić, czadzić; oszukiwać, szachrować w kartach; przen. wahać się w decyzji.

 Filozela, gr., nić jedwabna, niekręcona, służąca do haftu.

 Filozof, gr., mędrzec, uczony; znawca filozofji, twórca systematu filozoficznego; głęboki myśliciel, człowiek mądry, wyznający pewne zasady w życiu i trzymający się ich; człowiek poprzestający na małym, przekładający niepodległość ducha nad dobra doczesne; zawile sądzący o rzeczach prostych.

 Filozofemat, gr., oddzielne zagadnienie. filozoficzne; pogląd, teorja filozoficzna, dotycząca jakiego specjalnego przedmiotu.

 Filozoficzny, przym. od Filozofja, tyczący ś. filozofji; zdolny i skłonny do głębszych badań, zaciekań ś.; kamień f. = istniejący w wyobraźni kamień, który miał własność zamieniania każdego metalu na złoto; przen. coś niemożliwego do osiągnięcia, czego poszukiwanie jest bezrozumne.

 Filozofizm, łć., niby filozofja, mędrkowanie.

 Filozofja, gr., dosłownie: miłość mądrości, nauka badająca zasady bytu, poznania, istotę [328]wszechrzeczy i dążąca do wytworzenia jednolitego poglądu na świat, badająca krytycznie zasadnicze pojęcia nauk specjalnych i syntetyzująca najogólniejsze wyniki tych nauk, teorja nauki w og.: czysto krytyczne a. abstrakcyjne roztrząsanie pewnego przedmiotu; badanie a. wykład podstawowych metod, pojęć, zasad i praw pewnej nauki a. gałęzi wiedzy; mądrość w życiu, trzymanie się pewnych zasad, surowość i konsekwencja w trybie życia; wydział filozoficzny w uniwersytecie; kurs filozofji w dawnych szkołach i w seminarjach duchownych; iron. wielka mi f. = wielka sztuka! dopieroż to mądrość!

 Filozofować, gr., myśleć, roztrząsać, badać w duchu filozofji, badać istotę rzeczy, zapuszczać się w głębokie zaciekania; mędrkować.

 Filtr, łć., przyrząd do oczyszczania płynów, sączek, cedzidło (fig.); przen. krytyka, oddzielająca rzeczy dobre, użyteczne, piękne, od innych.

 Filtracja, Filtrowanie, łć., przecedzanie, przesączanie.

 Filtrat, łć., ciecz przecedzona przez warstwę porowatą.

 Filtrować, łć., przepuszczać przez filtr, klarować za pomocą filtru, cedzić, przecedzać.

 Filunek, Filung, nm., tafla prostokątna obramowana, jako ozdoba w wyrobach stolarskich w drzwiach lub w ścianie, otoczyna (fig.).

 Filura, fr., książka na pokwitowania z doręczonych listów.

 Filuszka, krajowy gatunek skowronka z czubkiem na głowie, osiedlający się w lasach, ledwuchna (fig.).

 Filut, fr., figlarz, żartowniś; chytry, przebiegły, lis szczwany, frant, oszust; (forma żeńs. Filutka).

 Filutek, fr., zdr. od Filut w lm. kosmyki włosów zalotnie układane przez kobiety w półobrączki na skroniach.

 Filuterja, Filuterność, fr., przebiegłość, chytrość, krętactwo, ironja.

 Filuterny, fr., frantowski, przebiegły, figlarny, drwiący, ironiczny; sprytny, przemądrzały; zabawny.

 Fimfa, — p. Finfa.

 Finalnie, ostatecznie, nakoniec, wreszcie, na ostatku, koniec końców.

 Finalny, łć., ostateczny, końcowy, zamykający, konkludujący.

 Finał, łć., koniec, zakończenie, ustęp końcowy; skutek, wynik, rozwiązanie; najgrubszy ton w organach.

 Finanse, łć., skarb państwa, skarbowość, administracja dochodami państwa (minister finansów); wogóle stan majątkowy, fundusze, sprawy pieniężne.

 Finanserja, łć., spekulacja pieniężna; zdobywanie bogactw.

 Finansista, łć., człowiek obeznany z finansami; biegły w nauce o finansach; bogacz; kapitalista, robiący znaczne interesy pieniężne.

 Finansjera, fr., bankierzy.

 Finansować, łć., wprowadzać na giełdę papiery wartościowe świeżo wypuszczone a. nie puszczone dotąd w obieg.

 Finansowy, fr., skarbowy, pieniężny, kapitalistyczny.

 Fines, fr., człowiek chytry, przebiegły, frant, filut.

 Finezja, fr., dowcip delikatny; subtelność, wyrafinowanie; bystrość, przenikliwość, chytrość, przebiegłość.

[329] Finfa, Fimfa, puszczenie komuś dymu rurką pod nos; niegrzeczność lekceważąca, obraza, przytyk, przymówka arogancka; podkop w celu zniszczenia robót podziemnych nieprzyjacielskich.

 Fingować, łć., podrabiać, fałszować.

 Finis, łć., koniec, zakończenie,

 Finisz, ang., w wyścigach: rozwinięcie największej szybkości w ostatnim biegu; świetne zakończenie biegu.

 Finta, wł., w fecht. zamach pozorny; zmyślenie, udanie, fortel.

 Fiok, wł., lok, pukiel; pretensjonalne przystrojenie głowy kobiecej; chwast, kutas, jako ozdoba u koni.

 Fiokować ś., wł., ubierać się w fioki, stroić ś., elegantować ś. śmiesznie, przesadnie.

 Fioritura, wł., przyozdabianie (umiejętne) śpiewu; ozdoby, pasaże (w muzyce).

 Firajza, nm., narzędzie do żłobienia kanciastych dziur w piaśściepiaście koła.

 Firanka, nm., zasłona gęsta a przezroczysta, zwłaszcza u okna, kotara, w 2-ch połowach wisząca przy oknie; przen., żart. rzęsy; strzępy, wiszące u ubrania.

 Fircyk, nm., modniś, trzpiot, wiercipięta, letkiewicz, pustak.

 Fircykowaty, nm., zakrawający na fircyka, trzpiotowaty, postrzelony.

 Fircynela, kobieta płocha, lekkomyślna.

 Firet, nm., w drukarstwie: czcionka bez znaku, służąca do oddzielania od siebie liter lub wyrazów, równa grubością szerokości pisma, czwartnik.

 Firleje nm., blp., figle, żarty, kpiny; świecidełka; zabawki; stroić f. = robić głupstwa, szaleństwa, dokazywać; stroić z kogo f. = żartować, kpić, szydzić.

 Firletka, nm., roślina z rodziny lepnicowatych (fig.).

 Firma, wł., miano handlu, przedsiębiorstwa, jego urzędowa nazwa, złożona z nazwiska właściciela a. z obranego godła; zakład, handel, oznaczony firmą (stosunki z firmą); przen. sława zasłużona, renoma ustalona (np. uczonego, obywatela kraju i t. p.).

 Firmament, łć., sklepienie niebieskie, nieboskłon, niebo.

 Firman, Ferman, tur., rozporządzenie piśmienne, rozkaz sułtana tureckiego.

 Firmant, łć., użyczający nazwiska swego dla firmy, przedstawiciel firmy.

 Firmowy, wł., dotyczący firmy; uczestnik firmy, przedstawiciel i firmy, f. rejestr, ob. Rejestr, f-a spółka: w której każdy uczestnik odpowiada za jej długi całym swoim majątkiem.

 Firn, nm., w gieol. śnieg ziarnisty na dolnej granicy wiecznych śniegów.

 Firtać ś. — p. Fertać.

 Fis, nieod., w muz. nuta f z krzyżykiem; f. major = tonacja majorowa o 6 krzyżykach, f. minor = minorowa o 3 krzyżykach, przen. wziąć kogo na f. = podejść go, oszukać, wyprowadzić go w pole, zadrwić z niego.

 Fisharmonja, (zdr. Fisharmonika), gr., instrument muzyczny klawiszowy z miechem i pedałem o tonie organowym (fig.).

 Fisis, muz. nuta z z krzyżykiem podwójnym.

 Fisk, Fiskus, łć., skarb państwa, skarb publiczny.

 Fiskalizm, Fiskalność, łć., system administracyjny nakładania [330]na wszystko jak największych podatków, przeciążanie podatkami.

 Fiskalny, łć., przym. od Fisk; skarbowy, podatkowy, pilnujący gorliwie interesów skarbowych.

 Fiskał, łć., urzędnik skarbu publicznego; prokurator konsystorski, instygator duchowny; chciwiec, ździerca; urzędnik bardzo gorliwy w przysparzaniu skarbowi dochodów.

 Fiskus, — p. Fisk.

 Fistula, fiz. kanał ropny, idący od wrzodów wewnętrznych lub między wrzodami; przetoka, rurka, przez którą dmuchając, dzieci strzelają grochem, świstuła; piszczałka w organach; głos falsetowy.

 Fisz, nm. w wyr. gruby f. = gruba ryba, dygnitarz, bogacz.

 Fiszbin, nm., pręt rogowy z górnej szczęki a. z podniebienia wieloryba.

 Fiszka, fr., marka do gry, liczbon, znak (fig.).

 Fiszorek, Wiszorek, nm., wałeczek z bibuły a. z irchy mocno zwiniętej, służący do rozprowadzania cieniów w rysunku kredkowym (fig.).

 Fiszutka, fr., lekka trójgraniasta zarzutka kobieca na głowę; rodzaj małej pelerynki, mantylki (fig.).

 Fita, ang., leśn., narzędzie do mierzenia średnicy drzew, średnicomiar, tastr.

 Fitobijologja, gr., nauka o życiu roślin, bijologja roślin.

 Fitochemja, gr., część fizjologji o procesach chemicznych, które zachodzą w żywych roślinach.

 Fitogieografja, gr., botanika gieograficzna, gieografja roślin, nauka o rozmieszczeniu roślin na ziemi.

 Fitografja, gr., opis roślin.

 Fitolit, gr., skamieniałość roślinna.

 Fitologja, gr., — p. Botanika.

 Fitotomja, gr., anatomja roślin.

 Fiu fiu! wykrz. oznaczający podziw; hoho! fi fi! no no! oho! jemu w głowie f. bździu = pusto, pstro.

 Fiukacz, ten co fiuka, fiukała; zabawka do fiukania przez dmuchanie (np. ptaszek gliniany), fiutek; lampka naftowa, używana w fabryce.

 Fiuknąć, nied. Fiukać, świstnąć, gwizdnąć; gwizdać, świstać, okazywać gwizdnięciem lekceważenie, obojętność.

 Fiumoar, fr., pokój do palenia cygar i papierosów.

 Fiutek, gwizdawka.

 Fiutki, stroje, błyskotki, wstążki, paciorki.

 Fizerajza, nm., w introligatorstwie: żelazko do wyciskania linji wzdłuż brzegów okładki.

 Fizerować, nm., wyciskać szlaczki i linje na okładkach książek i pugilaresach.

 Fizjatrja, gr., leczenie przez samą przyrodę.

 Fizjogienja, Fizjogonja, gr., dzieje powstania przyrody.

 Fizjognomika, Fizjonomika, gr., nauka oznaczeniu rysów twarzy, sztuka rozpoznawania charakteru człowieka z wyrazu twarzy.

 Fizjognomista, Fizjonomista, gr., odgadujący charakter człowieka z wyrazu i rysów twarzy; badacz fizjognomiki.

 Fizjognomja, Fizjonomja, gr., wyraz twarzy ludzkiej, rysy twarzy; cecha, rysy charakterystyczne czego, ogólny wygląd, zarys, wyraz; żart. twarz.

 Fizjognozja, gr., znajomość i badanie przyrody.

 Fizjograf, gr., znawca i badacz przyrody.

 Fizjograficzny, gr., dotyczący przyrody jakiej miejscowości.

[331] Fizjografja, gr., ogólne opisanie przyrody, pewnego kraju, okolicy.

 Fizjokrata, gr., zwolennik fizjokratyzmu.

 Fizjokratyzm, Fizjokracja, gr.,, system ekonomiczny, według którego rolnictwo jest głównym źródłem bogactwa narodowego.

 Fizjolog, gr., badacz czynności prawidłowych żywego ustroju; filozof przyrody.

 Fizjologja, gr., nauka o czynnościach życiowych, zachodzących w ciele istot ożywionych (ludzi, zwierząt i roślin).

 Fizjon-, — p. Fizjogn-.

 Fizjoplastyka, — p. Autoplastyka.

 Fizjoteizm, ubóstwianie przyrody jako podstawa religji w pewnym okresie cywilizacji.

 Fizyczny, gr., przym. od Fizyka; przyrodniczy; cielesny, materjalny, widoczny, oczywisty, namacalny; f-a gieografja, fizyka kuli ziemskiej, gieofizyka; f-a osoba, jednostka, osobnik, żywy człowiek; f-a siła, siła natury, siła cielesna; f-e niepodobieńswoniepodobieństwo, rzecz niemożliwa, jako sprzeczna z prawami przyrody.

 Fizyk, gr., uczony zajmujący się fizyką; w Niemczech i w Austrji inspektor lekarski czuwający nad zdrowotnością powierzonego mu okręgu i wydający opinję w sprawach sądowo-lekarskich.

 Fizyka, gr., nauka o prawach przyrody; o własnościach ciał oraz o zjawiskach, przy których nie następuje zmiana w wewnętrznym ustroju tychże ciał; filozofja natury, metafizyka przyrody; posp. racja f. = jest to dowodzenie naciągane, nie mające związku z rzeczą, bzdurstwo, tere-fere.

 Fizykat, gr., urząd lekarski.

 Fizykochemja, gr., nauka o stosunkach między własnościami materji fizycznemi a chemicznemi.

 Fizykować, gr., rozumować.

 Fizyljer, gr., żołnierz lekkiej piechoty, strzelec w dawnem wojsku francuskiem (fig.).

 Fizys, gr., nieod., pog. twarz, oblicze, fizjognomja, rysy twarzy.

 Fjakr, Fjakier, fr., dorożka, powóz uliczny do wynajęcia; dorożkarz.

 Fjasko, wł., zawód, nieudanie się czego, zupełne niepowodzenie; bankructwo, upadek (zrobić f. = doznać zupełnego niepowodzenia).

 Fjeld, duńs. płaskowzgórze w Danji, Szwecji, Norwegji.

 Fjesta, hiszp., sztuka teatralna okolicznościowa, dawana na zakończenie widowiska.

 Fjola, gr., flaszka z długą szyjką, rurka szklana, z jednej strony zamknięta (fig.).

 Fjolet, — p. Fijolet.

 Fjoraja, wł., kobieta a. dziewczyna sprzedająca kwiaty na ulicy, kwieciarka uliczna.

 Fjord, szw., wązka długa zatoka wzdłuż gór, o wybrzeżach wysokich skalistych, u brzegów Skandynawji (fig.).

 Flacha, zgr. od Flaszka, butla.

 Flachajza, Flakajza, nm., gładka sztabka żelazna do gładzenia, do skrobania; dłuto rzeźbiarskie.

 Flachcęgi, nm., cęgi z płaskiemi, przylegającemi do siebie końcami do chwytania (fig.).

 Flaczarnia, Flakarnia, lokal, w którym gotują i sprzedają flaki na porcje.

 Flaczarz, Flakarz, forma żeńs. Flaczarka, gotujący i sprzedający flaki na porcje.

[332] Flaczasty, — p. Flakowaty.

 Flader, nm., słój, warstwa w drzewie, w kamieniu, w marmurze; przen. kłamca, krętacz, plotkarz, blagier (to f. baba!); w lm. f-dry; w myśl. straszydła z piór i papierków kolorowych, używane w celu zatrzymania zwierza w kniei.

 Fladrować, nm., malować fladry, warstwy na drzewie, marmurze, tkaninie; kręcić, cyganić, łgać, blagować; w myśl. polować z fladrami.

 Fladrowaty, nm., pełen fladrów, słój o waty.

 Flaga, nm., chorągiew okrętowa o barwach narodowych, bandera; szaruga, niepogoda, chlapanina, słota.

 Flagielancja, łć., biczowanie ś.

 Flagielant, łć., członek średniowiecznej sekty religijnej biczowników.

 Flagman, Flagkapitan, nm., starszy kapitan, mający prawo podnoszenia flagi na statku, którym dowodzi.

 Flak, nm., kiszka, jelito, w lm. f-ki, wnętrzności zwierzęce albo ludzkie, patrochy, bebechy; f-ki potrawa z f-ów bydlęcych; przedmiot obwisły; przen., człowiek miękki, ulegający, ciepłe kluski, niedołęga; człowiek nudny (jak f-ki z olejem), poczciwy z f-ami = bardzo poczciwy.

 Flakon (zdr. Flakonik), fr., buteleczka, flaszeczka ozdobna (zwłaszcza do perfum) (fig.); żart. flaszka, butelka wina, szampana.

 Flakowacieć, nm., stawać ś. flakowatym.

 Flakowaty, nm., podobny do flaka, miękki jak flak, sflaczały, ochlapły, obwisły (piersi f-e); człowiek f. = rozlazły, niezaradny, nieruchawy, ciepłe kluski.

 Flamand, fr., malowidło szkoły flamandzkiej, odznaczającej ś. drobiazgowym wykończeniem.

 Flamingo, hiszp. — p. Czerwonak.

 Flanca, nm., młoda roślinka przeznaczona do przesadzenia z inspektu w grunt, sadzonka, rozsada.

 Flancować, nm., sadzonkować, zasadzać w ziemię młode gałązki, odcięte od rośliny; żart. przenosić, tranzlokować (f. urzędników).

 Flanela, fr., miękka, ciepła tkanina wełniana; gm.; niech cię f. ogarnie = niech cię licho porwie).

 Flanelka, lekka, cienka flanela; spódniczka flanelowa.

 Flank, fr., bok, strona, skrzydło szczeg. szyku wojskowego; ramię narożnika warowni, bocznica.

 Flankier, fr., żołnierz z jazdy wysłanej w rozsypkę przed kolumną idącą do ataku; żart. chodzić na f-ry = wychodzić z domu, żeby się po wałęsać.

 Flankierować, fr., strzelać do nieprzyjaciela przed kolumną idącą do ataku a. z boku jej; żart. włóczyć się po ulicy w celu znalezienia gacha.

 Flankować, fr., ochraniać flanki, boki kolumny głównej: osłaniać fortyfikacje flankami.

 Flankowy, bokowy (ogień).

 Flanować, fr., włóczyć ś., wałęsać ś., szlifować bruki.

 Flastrony blp., fr., w kraw. podkłady watowe w ubraniu dla uwydatnienia piersi, boków, bioder i ramion.

 Flasza, nm., duża flaszka, butelka.

 Flaszczyna, nm., mała, licha flaszka.

 Flaszka (zdrobn. Flaszeczka), nm., naczynie szklane do płynów z szyjką, butelka.

 Flaszodrzew, Flaszowiec, drzewo flaszowe, siężyśnia, roślina z rodziny flaszowcowatych.

 Flaterka, nm., blaszka [333]metalowa na głowach i ubraniach kobiet, chwiejąca się przy poruszeniu, cekin.

 Flażolet, fr., wysokie tony w skrzypcach a. gitarze, naśladujące flet (fig.); flecik, używany do uczenia ptaków melodji.

 Flażyć, padać (o deszczu), f. się = moknąć na fladze, na deszczu, szargać się.

 Fląderka, Flonderka, zool., drobny gatunek ryb z rodziny bokopływów (fig.).

 Flądra, nm. — p. Flondra; kobieta niechlujna, plucha, flejtuch, szargula.

 Flądrowaty, nm., brudny, niechlujny, nieporządny, flejtuchowaty, zaniedbany.

 Flebolit, gr., kamień żylny.

 Flecik, nm., zdr. od Flet, pikulina, instrument w orkiestrze o tonach wysokich, piskliwych.

 Flecista, nm., ten, co gra na flecie.

 Flegieton, gr., w mit. rzeka płomieni.

 Flegma, gr., śluz, gęsta ciecz, wydzielana przez błony śluzowe; przen. zimna krew, powolność charakteru, obojętność.

 Flegmatyczny, gr., powolny, mający zimną krew, nie unoszący się, ospały, rozlazły, obojętny, gnuśny.

 Flegmatyk (forma żeńs. Flegmatyczka), człowiek flegmatyczny.

 Flegmisty, gr., pełen flegmy; podobny do flegmy, śluzowaty.

 Flejca, nm., pędzel malarski z długiego miękkiego włosa do rozprowadzania farb.

 Flejtuch, nm., zwitek pakuł, kłak do przybijania naboju w strzelbie, czop, zatyczka; szarpie do opatrunku; knot do przeczyszczania kanału wązkiego (np. cybucha); (zdr. Flejtuszek), niechluj, flądra, brudas, szargula (o mężczyźnie a. o kobiecie).

 Flejtuchowaty, — p. Flądrowaty; brudny, niechlujny; flegmatyczny, rozlazły.

 Flek, nm., łata (w dachu, w parkanie, w ścianie, w podłodze); warstwa podeszwy na obcasie.

 Fleksja, łć., uchylenie, zgięcie, skrzywienie, w gram. nauka o odmianach wyrazów, to jest o deklinacji i konjugacji.

 Fleksura, łć., w gieol. zapadnięcie ziemi bez rozerwania warstw, lecz z ich rozciągnięciem, fałda monoklinalna.

 Fleksyjny, łć., przym. od Fleksja; f. język = posiadający deklinacje i konjugacje.

 Fleron, fr., obwódka rysunkowa z kwiatów.

 Flerysta, fr., Florysta, łć., znawca kwiatów, amator; sprzedający kwiaty; robiący sztuczne kwiaty.

 Flet, Fletnia, nm., Fletrowers, Flotrowers, fr., instrument muzyczny dęty z rodzaju fujarek (fig.); przykładany w poprzek do ust.

 Fletnista, Fletniarz, nm., grający na fletni.

 Fletrowers, — p. Flet.

 Flibot, fr., okręt dwumasztowy z okrągłą częścią tylną.

 Flibustjer, fr., rozbójnik morski, pirat, korsarz; awanturnik.

 Fligiel, nm., skrzydło okna, połowa okna.

 Fligiel-adjutant, nm., wyższy oficer na służbie adjutanta przy panującym.

 Flinta, nm., fuzja, strzelba myśliwska, skałkówka, rusznica.

 Flintglas, nm., szkło kryształowe, zawierające ołów, używane zwykle w teleskopach.

[334]

 Flintpas, nm., pas, taśma od fuzji, na której się ją nosi (fig.).

 Flip, ang., napój z piwa, wódki i cukru.

 Flirt, ang.. zabawianie osoby innej płci, z cechą erotyczną, kokietowanie dla zabawy, bałamucenie.

 Flirtować, uprawiać flirt, bałamucić, kokietować (dla zabawy).

 Flis, Flisak, nm., majtek rzeczny, trudniący się spławem drzewa i zboża, oryl; spław wodny, żegluga.

 Flisacki, Flisaczy, Flisarski, Flisowski, nm., orylski.

 Flisówka, nm., zajęcie flisaka, orylstwo; drzewo spławiane.

 Fliz, Fliza, Flisa, nm., płyta, tafla kamienna chodnika ulicznego; kamień płaski, na którym rozcierają farbę drukarską.

 Flobert, fr. — p. Flower.

 Flogiston, gr., w dawnej chemji pierwiastek ognia, znajdujący się we wszystkich ciałach palnych.

 Flogistyka, gr., nauka o własnościach ciał palnych.

 Floks, gr., roślina płomyk (fig.).

 Flondr-, — p. Flądr-.

 Flor, nm., specjalna przędza do szycia rękawiczek, kir, żałoba.

 Flora, łć., bogini kwiatów; ogół roślin w pewnej miejscowości; krepa, gaza.

 Florans, fr., rodzaj lekkiej materji jedwabnej.

 Floreal, fr. we francuskim kalendarzu republikańskim miesiąc kwiatów, miesiąc ósmy: od 20 kwietnia do 19 maja.

 Floren, łć., moneta austryjacka, złoty reński, gulden = 80 kop.

 Florenckie pchnięcie: wymierzone w bok przeciwnika zadane po odchyleniu się.

 Florentyna, fr.,. atłas florencki.

 Flores, łć., częś. w lm. figiel rysunkowy, figlas, deseń zawiły; ozdoba w kształcie gałązki z liśćmi i kwiatami a. linji krętych (fig.); w lm. esy-floresy.

 Florescencja, łć., kwitnienie.

 Floresować, Floryzować, ozdabiać wzorzysto floresami.

 Floret, fl., rodzaj szpady z gałką skórzaną na końcu, używanej do fechtunku (fig.), gruba, szorstka przędza jedwabnicza, pierwszy oprzęd jedwabnika.

 Floreza, fr., obszycie, plisa u dołu sukni damskiej dla przybrania; takież obszycie krepowe u sukni żałobnej, — p. Plereza.

 Florykultura, łć., hodowla kwiatów, kwiaciarstwo.

 Florysta, łć., badacz naukowy roślin, botanik.

 Florystyka, łć., nauka o kwiatach.

 Floryzować, — p. Floresować.

 Floryzowany druk, druk ozdobny, szczególnie inicjałów.

 Flos, nm., w hutn. spływ.

 Flota, fr., ogół okrętów wojennych lub handlowych, marynarka; żart. pieniądze.

 Flotrowers, — p. Flet.

 Flotylla, fr., mała flota.

 Flower, Flobert, fr., broń palna w rodzaju fuzji, małego kalibru (fig.).

 Fludrybus, nm., teatr., młody i zdolny aktor, ale hulaka, na którego nie można liczyć.

 Fluid, łć., płyn, ciecz; żart. trunek.

 Fluksja, łć., rodzaj bólu zębów z obrzmieniem dziąseł i twarzy.

 Flukt, łć., prąd, fala, nurt, bałwan.

[335] Fluktuacja, łć., falowanie płynu; chełbotanie, przelewanie się; wahanie się; chwiejność, niestałość, niepewność, zmienność.

 Fluor, łć., chem., pierwiastek z gromady chlorowców, gaz żółtawy o ostrym zapachu.

 Fluorosceina, łć., substancja krystaliczna barwy ceglastej, fluoryzująca.

 Fluorescencja, łć., fiz., własność niektórych ciał świecenia przy zwykłej temperaturze pod wpływem padającego na nie światła.

 Fluoroforta, łć., rysunek, wytrawiony kwasem fluorowodornym na kliszy szklanej i następnie odbity na papierze.

 Fluorokrzemian, chem., sól fluorokrzemowodoru.

 Fluorokrzemowodór, kwas fluoro-krzemowodorowy, chem., związek fluoru z krzemem i wodorem.

 Fluorowodorny kwas, chem., związek fluoru i wodoru gazowy a. płynny, mocno żrący.

 Fluoryt, łć., min., — p. Fluspat.

 Fluoryzować, łć., posiadać własność fluorescencji.

 Flus, nm., topnik; w techn. substancja łatwiej topliwa, dodawana do trudniej topliwej; lagier; upływ; skrofuły, reumatyzm; osad; gra w karty: straszak.

 Fluszpat, Fluspat, Fluoryt, nm., topnik, minerał, złożony z fluoru i wapnia, używany jako tańszy kamień ozdobny oraz do celów technicznych.

 Fochy, nm., blp., dąsy, gniewy, rzucanie się, kaprysy, fonfry, fanaberje, grymasy.

 Foczmajster, nm., okręgowy zawiadowca lasów rządowych, leśniczy okręgowy.

 Foczy, Fokowy, przym. od Foka.

 Fohizm, Foizm, ob. Buddaizm; cześć, której przedmiotem jest Fo (staroż. bohater chiński).

 Föhn, nm., (fon), wiatr ciepły, osuszony w przejściu nad górami.

 Foje (z fr., Foyer), nieod., ozdobna sala w teatrze (z bufetem), do której publiczność przechodzi w antraktach.

 Foka, łć., zwierzę ssące, z rzędu płetwonogich, bez ucha zewnętrznego z krótkiemi kłami, cielę morskie, pies morski (fig.).

 Fokmaszt, hol.,, maszt na przodzie okrętu.

 Foksal, ang., budynek w ogrodzie zamiejskim, przeznaczony do zabawy publicznej; dworzec kolei żelaznej, banhof.

 Foksterjer, Foxterrier, ang., niewielki dog, zaprawiony do rozgrzebywania jam lisich (fig.).

 Fokus, łć., ognisko, punkt, w którym zbierają się promienie, odbite od zwierciadła a. załamane w soczewce; sztuczka czarodziejska.

 Folarz, łć., — p. Folusznik.

 Folblut, nm., koń angielski czystej krwi, piękny koń rasowy.

 Folga, łć., podkładka; dźwignia, podstawka; f., nm., ulga, ulżenie, powolność, pobłażanie, odpoczynek, swoboda, wolność; w szewc. bok gumowy u kamasza; w teatr. sznur, na którym stale wisi dekoracja (np. kurtyna); w jub. blaszka metalowa, podkładana w oprawie pod drogie kamienie, dla dodania im ognia, powaba, zapał; w ubraniu: zakładka.

 Folgować, nm., dawać folgę, odpoczynek, oszczędzać, być wyrozumiałym, mieć wzgląd; popuszczać cugle, pobłażać; słabnąć, łagodnieć, mniej dokuczać, puszczać (mróz f-guje); czekać, prolongować.

[336] Foljał, Foljant, łć., księga w formacie połowy arkusza, księga in folio, wolumin.

 Folje, fr., farby spreparowane w listkach do wycisków introlig.

 Foljo, łć., skr. fol., wielki arkuszowy format księgi; arkusz, stronica w księdze handlowej z numerem bieżącym.

 Foljować, nm., numerować stronice księgi, paginować.

 Folkething, duńs., izba deputowanych w Danji.

 Folklor, ang., twórczość ludowa w postaci podań, legiend, baśni, pieśni i t. p., jako materjał do badań naukowych.

 Folklorysta, ang., znawca i badacz twórczości ludowej.

 Folklorystyka, ang., badanie folkloru.

 Folkloryzm, ang., blm., kierunek naukowy i artystyczny, oparty na folklorze.

 Folować — p. Foluszować.

 Folówka, łć., drzewo, z którego wypalają węgiel.

 Folusz, łć., machina do folowania sukna, sukno własnego wyrobu, młyn blecharski.

 Folusznik, Folarz, łć., wałkarz sukna, ten, co je foluje, pilśniarz, blecharz sukna.

 Foluszować, łć., zbijać, wałkować sukno, aby było grubsze, spilśniać; czyścić sukno, wywabiać z niego plamy; walać, brudzić, zatłuszczać; w górn. napełniać naczynie rudą a. solą; oczyszczać sztolnię ze szlamu; zalewać rzadkim wapnem próżnię murującej się ściany; dopełniać drzewem miejsca próżne palącego się stosu węglarskiego.

 Folwarczek, nm., mały folwark.

 Folwarczny, Folwarkowy, przym. od Folwark; należący do folwarku, dotyczący folwarku.

 Folwark, nm., dwór właściciela ziemskiego z zabudowaniami i gruntami; oddzielna część wsi z zabudowaniami gospodarczemi.

 Fołdrować, nm., oskarżać, oczerniać, instygować, procesować, pozywać; ujmować się za czem a. za kim, popierać, adwokatować, pomagać, wspierać.

 Foment, łć., poduszczanie, podburzanie, namowa.

 Fomentacja, łć., leczenie mokremi gorącemi okładami; naparzanie, zagrzewanie; podniecanie, podburzanie.

 Fomentować, łć., namawiać, podburzać.

 Fomfry, — p. Fonfry.

 Fonacja, gr., wymawianie dźwięków.

 Fonautograf, gr., przyrząd, uwidoczniający drgania głosowe, same ś. żłobiące na obracającym ś. walcu, i oddający je głosem.

 Fonetyczny, gr., przym. od Fonetyka; pisownia f-na = zgodna z brzmieniem, z wymawianiem wyrazów.

 Fonetyka, Fonologja, gr., część gramatyki, obejmująca naukę o brzmieniach językowych, nauka o dźwiękach, głosownia.

 Fonfry, Fomfry, (-ów), fr., blp., fochy, kaprysy, dąsy, grymasy, muchy w nosie, fanaberje.

 Fonograf, gr., przyrząd, notujący i odtwarzający mowę, śpiew, muzykę i inne głosy, — p. Gramofon (fig.).

 Fonolit, gr., skała pochodzenia wulkanicznego, złożona z sani dyn u, nefelinu i zeolitu, używana do budowy.

 Fonologja, gr., p. Fonetyka.

 Fonometr, gr., przyrząd domierzenia siły głosu.

 Fonometrja, gr., badanie rezonansu jakiego ciała za pomocą kamertonu.

[337] Fonoskop, gr., przyrząd, złożony ze słuchawki i mikrofonu, do mierzenia siły głosu.

 Fontal, Fontel, przen. tłok z klapą w pompie, wentyl.

 Fontanella, gr. — p. Apertura.

 Fontanna, fr., wodotrysk, zdr. Fontanka.

 Fontaź, fr., kokarda, węzeł fantazyjny u szyi przy krawacie.

 Football, ang. (futbal) gra, polegająca na podbijaniu dużej piłki tylko nogą.

 For, nm., przewaga, ustępstwo, dane komu; f. w wyścigach, w grze szachowej, bilardowej, karcianej i t. d.; dawać komu f-y = robić mu ustępstwo; mieć u kogo f-y = mieć u niego względy, znaczenie, poparcie, łaskę, protekcję.

 Fora! wł., bis! po raz drugi! jeszcze raz!; precz! precz stąd! wynoś się! won!

 Forajza, nm., sztabka żelazna ruchoma, przytwierdzona stale do jednej połowy okna i zakładająca się na hak u drugiej połowy.

 Foralja, łć., ceny targowe produktów; opłata targowa.

 Foralny, łć., sądowy.

 Foraminifery, łć., otwornice, korzenionóżki, zwierzęta, należące do pierwotniaków.

 Forant, Forat, nm., w rzem., zapas; robić na f. = przygotowywać wyroby na skład, wyroby gotowe.

 Forboty, nm., koronki u szyi sukni damskiej,

 Fordyment, fr. — p. Furdyment.

 Forejter, Foryś, nm., pomocnik furmana; lokaj, siedzący na jednym z przodowych koni karety, zaprzężonej w 4 a. 6 koni.

 Forela, nm., — p. Pstrąg.

 Foremka, zdrob. od Forma, małe naczynie a. przyrząd do nadawania formy; p. Forma.

 Foremny, łć., kształtny, zgrabny, regularny, prawidłowy.

 Foresterja, Foresterium, Forestjernia, wł., pokój dla przychodniów, dla gości w klasztorach.

 Forfanterja, wł. p. Furfanterja.

 Forga, wg., kita, pióropusz.

 Forma, łć., postać, kształt, figura, układ, sposób (f. bytu, rządu, myśli); pozór, upozorowanie; dla f-y tylko = dla pozoru, dla oka; model, wzór, modła, fason, krój; powierzchowność, złudzenie, język, styl (władać biegle f-ą); formuła, formułka; formalność, obrządek, ceremonja (f. sakramentu, f-y kościelne, towarzyskie); w muz. budowa, układ utworu muzycznego; nauka o f-ach = o budowie różnych rodzajów kompozycji; w mat. nazwy różnych utworów, wyrażeń i funkcji; przyrząd do nadawania kształtu odlewom, wyrobom (f. do odlewu, f. garncarska, f. do ciast (fig.); w druk., czcionki ułożone w kolumny, ściśnięte ramą, z których odbija ś. strona arkusza druku.

 Formacja, łć., formowanie, kształtowanie; szykowanie, tworzenie, sztyftowanie (f. pułku, kolumn); gieol. jeden z pokładów ziemi, warstwa skorupy ziemskiej, utworzona w pewnym okresie gieologicznym, grupa skał pochodzenia jednoczesnego, utwór.

 Formalina, łć., płyn antyseptyczny, z którego wydziela się gaz bakterjobójczy.

 Formalista (forma żeńs. Formalistka), łć., ściśle trzymający ś. przepisów i form zewnętrznych, pedant, ceremonjant, człowiek wymuszony, uważający na formalności.

 Formalistyczny, przym. od Formalistyka.

 Formalistyka, Formalizm, łć., ścisłe przestrzeganie form, [338]przepisów bez wnikania w treść i ducha rzeczy, rutynizm; ceremonjowanie się, ceremonje, etykieta; sądzenie z pozoru, z powierzchowności.

 Formalizować, łć., skrupulatnie przestrzegać formy, przepisów; ceremonjować się.

 Formalja, łć., formy, obrzędy, ceremonje.

 Formalność, łć., rz. od Formalny; sposób postępowania urzędownie wskazany; czynność, wymagana przez formy towarzyskie.

 Formalny, przym. od Forma, dotyczący formy logicznej, uwzględniający tylko formę; zgodny z przepisami, prawnie przepisany, urzędowy, oficjalny, legalny; zewnętrzny, powierzchowny, pozorny (pojednanie f-e); istny, prawdziwy, skończony, zupełny, zdecydowany (f. głupiec); f-a kwestja, dotycząca formy, a nie istoty rzeczy; błąd f. = uchybienie przeciw formie: końcówki wyrazów = cząstki f-e.

 Format, łć., kształt, wielkość, rozmiar papieru, książki, obrazu.

 Formiarnia, Formiernia, Formarnia, nm., miejsce wyrobu form na odlewy.

 Formiarz, Formierz, nm., ten, co wyrabia formy do odlewów: sztukator, wyciskający różne figury na wosku, gipsie, alabastrze i t. d.

 Formierstwo, nm., sztukatorstwo.

 Forminga, gr., rodzaj cytry lub harfy greckiej

 Formować, łć., nadawać formę, kształtować, urabiać w pewną formę, w pewien kształt; kształcić, wprawiać, układać, ćwiczyć (f. rękę, charakter); urządzać, tworzyć, składać, sztyftować (f. legjony, kadry); szykować, przyprowadzać do porządku, ustawiać, rychtować, szeregować (f. szyk bojowy); f. proces = wytaczać; tworzyć, składać, stanowić (małżeństwo z dziećmi formuje rodzinę); f. ś. robić się, tworzyć ś., powstawać, składać ś. (z groszy formują się sumy; wrzód ś. formuje); stawać w pewnym porządku, szykować ś., porządkować ś. (wojsko formuje ś.), kształcić ś., ćwiczyć ś., wyrabiać ś., nabierać ogłady, poloru, dobrych obyczajów.

 Formularz, łć., zbiór formuł, przepisy o formułach; wzór, przepis, forma, schemat, według którego piszą się akty u rządowe, handlowe i t. p.; stan służby.

 Formuła, łć., przepis, prawidło, forma, wzór, wyrażenie służące za wzór, za formę w układaniu aktu, podania i t. p.; f. przysięgi = rota przysięgi; f. zaklęcia; wzór, wyrazy lub znaki, uwidoczniające zwięźle jakieś twierdzenie naukowe.

 Formułka, łć., formuła w kwestji podrzędnej, przepis drobnostkowej pedanterji; w lm. ceremonje, ceregiele.

 Formułować, łć., ujmować w formułę, wyrażać co w treściwym, ścisłym, jasnym wyrażeniu.

 Fornal, parobek stajenny przy koniach na wsi, woźnica wozu roboczego wiejskiego.

 Fornalka, cztery konie, stanowiące zaprząg; wóz na wsi, fura.

 Fornir, Fornier, wł., cieniutkie deseczki z drzewa droższego, służące do wykładania wyrobów stolarskich, okleina.

 Fornirować, wł., oklejać, okładać fornirem.

 Foronomja, gr., nauka o ruchu ciał.

 Forować, wł., wypędzać, wydalać, wyganiać.

 Forpoczta, nm., straż przednia, czaty przednie, mające na celu obserwację nieprzyjaciela, placówka.

[339] Forsa, fr., siła, moc; usiłowanie, gwałt, wysiłek; żart., pieniądze, fundusz; popieranie usilne.

 Forsować, fr., zabiegać, usiłować, robić wysiłek, pracować męcząco, męczyć, mordować, nadwerężać, zrywać (f. nogi); popierać usilnie; utrzymywać płyny w warunkach, sprzyjających fermentacji (f. piwo); w ogr. przyśpieszać sztucznie wzrost roślin, pędzić rośliny; f. się = wysilać ś., mordować ś., męczyć ś.

 Forsowny, fr., prowadzony z wysiłkiem, męczący, wymagający wytężenia sił, wytężony, usilny, gwałtowny (marsz f. = pośpieszny).

 Forszlag, nm., w muz., ozdobnik, figury, służące do upiększenia melodji; nuta mała przy dużej o pół tonu od niej wyższa.

 Forszlak, nm., część cielęciny a. baraniny między pośladkiem a cąbrem, z nerką.

 Forszmak, nm., przedsmak; potrawa ze śledzi, masła i jaj.

 Forszpan, nm., stangret, powożący z konia, foryś.

 Forszprung, nm., kawałek (ściany) wystający, wyskok.

 Forszt, nm., las, bór utrzymywany w należytym porządku; dyl, oblader, opoła; tarcica, deska szczeg.: dwucalowa, dwucalówka, podłoga z desek.

 Forszta, nm., ścianka, dzieląca komin na dwa lufty; podłoga w izbie z desek.

 Forsztat, nm., przedmieście pod fortecą.

 Forsztować, nm., zakładać las nowy, zagajać; wykładać dylami, szalować; dawać ściankę drewnianą, przepierzać.

 Forsztowanie, nm., rz. od Forsztować; ścianka, przegroda, przepierzenie z tarcic; zdr. Forsztowańko.

 Forszus, nm., zaliczka, zaliczenie, pieniądze dane naprzód; zadatek, zapomoga.

 Forszusować, nm., dawać forszus, zaliczać, wypłacać z góry, dawać z góry pieniądze.

 Fort, fr., mała warownia samoistna, oddzielna fortyfikacja, wysunięta obok twierdzy (fig.).

 Fort! wykrz. nm., precz! za drzwi! fora!; ciągle, dalej! wciąż!

 Forta, fr., karta, która po zgraniu innych tejże maści stała się mocną, niepodobną do zabicia.

 Fortalicja, łć., mała warownia (drewniana), strażnica kresowa.

 Forte, wł., silnie, mocno, głośno.

 Forteca, wł., miejsce ufortyfikowane, twierdza, warownia; kara zamknięcia w fortecy; gra towarzyska, w której nacierający zdobywa pionkami miejsca, których przeciwnik nie obronił.

 Forteczny, przym. od Forteca.

 Fortel, nm., podstęp, podejście sprytne, wybieg, sposób.

 Fortepjan, wł., instrument muzyczny, mający struny metalowe i klawisze, w którym dźwięk wydobywa się przez uderzenie młoteczków o struny; lekcje f-u = lekcje gry na fortepjanie; zdr. Fortepjanik, zabawka w rodzaju f-nu.

 Fortepjanista, wł., stroiciel fortepianów, ten, co robi a. stroi fortepjany; korektor; wirtuoz, grający na fortepjanie, pianista.

 Fortepjanistka, wł., artystka grająca na fortepjanie.

 Fortuna, łć., los, szczęście, dola; mienie, majątek, bogactwo, dostatek, kapitał, fundusz; ślepa f. = i ślepy, szczęśliwy traf.

 Fortunat, łć., mający wielką fortunę, bogacz.

[340]

 Fortunka, łć., zdr. od Fortuna; rodzaj bilardu maleńkiego a. rulety (fig.); gra losowa, loteryjka; niewielki majątek.

 Fortunny, łć., szczęśliwy, pomyślny, udatny.

 Fortyfikacja, łć., nauka o umocnieniu miejscowości, budowaniu, obronie i oblężeniu twierdz; obwarowanie twierdzy; wały obronne, okopy, szańce.

 Fortyfikator, łć., specjalista od Fortyfikacji.

 Fortyfikować, łć., obwarowywać, umacniać, zaopatrywać w fortyfikacje.

 Forum, łć., nieod., rynek w starym Rzymie, gdzie się odbywały narady ludowe; miejsce roztrząsania spraw publicznych; sąd właściwy, kompetentny, miejsce rozpraw sądowych.

 Forwacht, nm., czaty przednie, forpoczta, warta.

 Foryś — p. Forejter, woźnica wożący pana; przen., żart. zdrowy chłopski rozum.

 Forytować, nm., kogo, co = popierać, protegować, faworyzować, zalecać, rekomendować przyjaźnie, dopomagać komu, opiekować ś.; f. na kogo, oskarżać sądownie, denuncjować.

 Forzec (for-zec), nm., w introl. kartki czyste, nie zadrukowane przed kartą tytułową książki, z których jedna jest przyklejona do okładki, a druga wolna.

 Fosa, łć., rów, przekop, dół wydłużony (fig.).

 Fosfat, gr., chem. nawóz sztuczny, w którym główną część składową stanowi fosforan wapna.

 Fosfatyna, gr., rodzaj sztucznej odżywki dla niemowląt i dzieci.

 Fosfor, gr., pierwiastek chemiczny, niemetaliczny, z gromady azotowców, używany do fabrykacji zapałek.

 Fosforan, łć., sól kwasu fosfornego.

 Fosforescencja, łć., własność niektórych ciał świecenia w ciemności, przy zwykłej temperaturze, skutkiem procesów chemicznych, uprzedniego naświetlenia i t. p.

 Fosforetoza, gr., choroba, na którą zapadają pracujący wśród dymów fosforowych.

 Fosforoskop, gr., przyrząd do badania objawów fosforescencji.

 Fosforyczny, przym. od Fosfor, mający własności fosforu, świecący w ciemności.

 Fosforyt, gr., minerał, będący odmianą apatytu, używany w rolnictwie jako nawóz.

 Fosforyzować, gr., okazywać zjawiska fosforescencji.

 Fosilje, łć., ciała kopalne, skamieniałości.

 Fosor, łć., grabarz, kopacz.

 Fosówka, ziemia tłusta iłowata, używana do robót fosowych, do zalepiania.

 Fot, Fota, fr., pomyłka; f., tur., = tkanina z włosa, włosienica; fartuch, rodzaj spódnicy.

 Fotel, fr., duże krzesło z poręczami (fig.); przen.: f. akademicki, ministerjalny = godność akademika, ministra, teka ministerjalna.

 Fotelik, zdr. od Fortel, mały fotel, krzesełko z boczną poręczą.

 Fotoceramika, gr., sztuka wypalania obrazów fotograficznych na porcelanie, szkle, emalji.

 Fotochemigrafja, gr. — p. Cynkografja.

 Fotochemja, gr., nauka o chemicznem działaniu światła.

 Fotochromja, gr., fotograf ja barwna, dająca naturalne zabarwienie przedmiotów fotografowanych.

[341] Fotocynkografja, gr. — p. Cynkografja.

 Fotodruk, gr. — p. Fototypja.

 Fotodrukować, gr., odbijać za pomocą fotodruku.

 Fotofon, gr., przyrząd do przenoszenia dźwięków na znaczne odległości za pomocą promieni światła.

 Fotogien, gr., rodzaj materiału oświetlającego pochodzenia mineralnego.

 Fotograf, Fotografista, gr., (for. żeńs. Fotografistka), pracownik, zajmujący się fotografowaniem.

 Fotograficzny, gr., przym. od Fotograf i Fotografja; f. aparat = przyrząd do fotografowania (fig.).

 Fotografja, gr., zdejmowanie widoków, obrazów, portretów za pomocą działania chemicznego światła na płytę; zakład, w którym fotografują; f. a. Fotogram = wizerunek fotograficzny.

 Fotografować, gr., odtwarzać wizerunki widoków, przedmiotów, portrety, sposobem fotograficznym, zdejmować fotografje; f. ś., poddawać ś. fotografowaniu, zdejmować się, kazać siebie fotografować.

 Fotogram, gr., wizerunek fotografowany, fotografja osoby lub przedmiotu.

 Fotograwiura, fr., obraz przeniesiony z kliszy fotograficznej na blachę miedzianą, pogłębiony w niej przez wytrawienie i drukowany na prasie sztycharskiej.

 Fotoheljograf, gr., aparat zastosowany do fotografowania powierzchni słońca celem zbadania zmian, zachodzących na niej.

 Fotolitografja, gr., przenoszenie obrazów fotograficznych z kliszy na kamień litograficzny i odbijanie ich prasą litograficzną.

 Fotometeor, gr., zjawisko świetlne w atmosferze.

 Fotometr, Fotoskop, gr., przyrząd do mierzenia siły światła, światłomierz (fig.).

 Fotometrja, gr., mierzenie natężenia światła.

 Fotomikrografja, gr., fotografowanie istot najdrobniejszych z pomocą mikroskopu.

 Fotoplastykon, gr., zbiór stereoskopów, umieszczonych w przyrządzie, przesuwającym je automatycznie przed oczami widza.

 Fotosfera, gr., świetlna powierzchnia słońca, jaśniejsza w środku, a ciemniejsza ku brzegom.

 Fotoskop, gr., przyrząd do rozpatrywania światła, oceniania jego siły.

 Fotoskulptura, łć., zastosowanie fotografji do mechanicznego wyrobu posążków.

 Fototaktyzm, gr., ruch istot organicznych, spowodowany działaniem światła; f. dodatni = ku światłu dążący; f. ujemny = kryjący się przed światłem.

 Fototechnika, gr., sztuka oświetlania, technika oświetlania.

 Fototyp, gr., rysunek, odbity za pomocą fototypji.

 Fototypja, Fotodruk, gr., otrzymywanie wypukłych płyt drukarskich za pomocą trawienia obrazów fotograficznych, przeniesionych na płytę metalową, światłodruk.

 Foyer — p. Foje.

 Fracha, wł., zgr. od Fraszka, żart, głupstwo, bagatela.

 Fracht, nm., transport, przewóz towarów; towar, oddany do [342]przewiezienia, ładunek, bagaż; opłata za przewóz towarów, przewoźne; f. a. list f-owy = wykaz piśmienny towarów przewożonych, jako dowód do odbioru, list przewozowy.

 Frachtować, nm., trudnić się przewozem towarów, ładować wagony towarem.

 Frachtowy, przym. od Fracht; przewozowy, transportowy, ładowny; f. list, wykaz wysłanego towaru, jego wagi i należności za przewóz.

 Fraczek, zdr. od Frak, przedłużenie z tyłu stanika damskiego, jak u fraka męskiego; przen. elegancik.

 Fraczyć ś., fr., ubierać się we frak.

 Fragment, łć., ułamek, urywek, kawałek, szczątek, cząstka z większego utworu; czcionki różnego gatunku rozsypane i pomieszane; czcionka obca, która się zamieszała między dane pismo.

 Fragmentaryczny, łć., ułamkowy, urywkowy, niezupełny.

 Fragmentować, łć., wypadkowo rozsypać czcionki ułożone w kolumny.

 Fraj — p. Frei.

 Frajbiter, nm., rozbójnik morski, korsarz.

 Frajda, nm., gm. przyjemność, uciecha, zabawa, uczta, hulanka, gratka.

 Frajer, nm., gm. nowicjusz, fryc; człowiek naiwny; złodziej początkujący; zalotnik, starający się o pannę.

 Frajlajn, nm., dosł. panienka; bona Niemka.

 Frak, fr., rodzaj surduta z wyciętemi z przodu połami (fig.).

 Frakcja, łć., odłam, stronnictwo, partja; w mat. ułamek.

 Frakcyjka, zdr. od Frakcja.

 Fraktpagina, łć., stronica, podzielona na 2 szpalty; stronica, złożona wzdłuż i w jednej połowie zapisana; cytata na marginesie.

 Fraktura, łć., złamanie kości, mechanizm w organach, służący do przepuszczania lub zatrzymywania wiatru do piszczałek; druk. pismo niemieckie łamane.

 Frambużysty, szw., sklepieniowy.

 Framuga, Frambuga, szw., wgłębienie w ścianie, nisza, wnęka, sklepienie (fig.), arkada.

 Franciszkan, Franciszkanin, zakonnik reguły św. Franciszka; w lm., zakon, kościół a. klasztor Franciszkanów.

 Franciszkanka, forma żeńs. od Franciszkan.

 Franciszkański, przym. od Franciszkan.

 Francjada, fr., przeciąg 4 lat według kalendarza zaprowadzonego przez wielką rewolucję francuską.

 Francuski, pochodzący z Francji; f. piesek = pieszczoszek, delikacik, gagatek; kluski f-e = duże; pulchne ciasto f-e = tłusto, dzielące się; w ślus. krzyż f. = skombinowane wycięcie w bardzie kluczowym do odkręcania śrub i muter.

 Francuszczyzna, wszystko, co pochodzi z Francji; język francuski.

 Francuz, mieszkaniec Francji; nauczyciel, guwerner z Francji; nauczyciel języka francuskiego; żart. wieprz, prosię; karaluch; w piekar. bułka zwyczajna, ordynarna.

 Francuzica, pog. Francuzka.

 Francuzieć, Francuzić ś., stawać się francuskim, przejmować się francuszczyzną.

 Francuzka, bona, guwernantka z Francji; nauczycielka języka francuskiego.

 Francuzomanja, gr., upodobanie we francuszczyźnie.

[343] Frangulina, łć., żółta substancja krystaliczna, należąca do rzędu glukozydów, otrzymywana z kory szakłaka zwyczajnego i szakłaka kruszyny.

 Frank, fr., moneta francuska = 38 kop.; na Wschodzie nazwa Europejczyka z Europy Zachodniej.

 Frankatura, fr., opłata z góry na poczcie za wysyłany list albo posyłkę.

 Frankista, członek sekty żydowskiej w dawnej Polsce; potomek ochrzczonych dawnych franki stów.

 Frankmason, fr. — p. Farmazon.

 Frankmasonerja, fr., masoństwo, wolne mularstwo (sekta religijno-polityczna).

 Franko, wł., opłacony z góry (list).

 Frankować, fr., opłacać przy wysyłaniu posyłkę albo list na poczcie.

 Frant, nm., filut, człowiek chytry, przebiegły, lis, szalbierz; udawać z głupia f. = udawać naiwnego, udawać niewiniątko.

 Frantostwo, nm., przebiegłość, chytrość, filuterja, szalbierstwo.

 Frantowski, nm., chytry, przebiegły, podstępny, szalbierski.

 Frapować, fr., sprawiać wrażenie, zwracać uwagę, uderzać, zaciekawiać, zajmować, nęcić, wabić, pociągać.

 Frasobliwy, nm., niespokojny o kogo, troskliwy, zgryźliwy; sfrasowany, zmartwiony, zgryziony, stroskany, struty.

 Frasować, nm., nabawiać frasunku, sprawiać kłopot, martwić, niepokoić; f. ś., troszczyć ś., martwić ś., gryźć ś., truć ś., kłopotać się.

 Frasunek, nm., niepokój, troska, kłopot, zmartwienie, zgryzota.

 Fraszka, wł., rzecz małej wagi, głupstwo, próżność, błahostka, furda, drobnostka, bagatela; f-i = drobne wiersze, żarty, epigramaty żartobliwe.

 Fraszkopisarz, poeta, piszący fraszki.

 Frater, łć., brat; braciszek zakonny.

 Fraternizować, Fraternizować ś., łć., bratać ś., poufalić ś., kumać się, sprzymierzać się.

 Fratrja, gr. — p. Fila.

 Fraucymer, nm., damy dworskie przy dworze; mieszkanie kobiet, pełniących służbę przy dworze; pogardl., kobieta.

 Fraza, gr. — p. Frazes; w muz., cząstka melodji o pewnym zaokrągleniu, prawidłowe następstwo akordów; zdanie bez znaczenia, nic nie wypowiadające.

 Frazeolog, Frazesowicz, gr., ten, co ś. posługuje czczemi frazesami, co wypowiada szumne zdania bez treści.

 Frazeologja, gr., budowa okresów i zdań wykwintnych, sposób mówienia, wysłowienie, styl; wymowa gładka bez treści, posługiwanie się szumnemi a pustemi frazesami, czcza gadanina, blaga.

 Frazes, Fraza, zgr., zdanie, wyrażenie, zwrot, okres, ustęp w mowie; sposób wysłowienia ś.; czcze słowa, chociaż piękne.

 Frazesowicz — p. Frazeolog.

 Frazować, gr., w muz., uwydatniać myśli w muzyce, akcentować je właściwie i delikatnie cieniować.

 Frażety, Frażetowskie wyroby, wyroby platerowane (od nazwiska warszawskiego fabrykanta, Frageta).

 Freblanka, Freblówka, nauczycielka początkowa, ucząca wedle metody Froebla.

 Freblowski, zgodny z systemem pedagogicznym Froebla; urządzony podług tego systemu (ogródek f.).

[344]

 Fregata, wł., lekki statek wojenny trójmasztowy o jednym piętrze; ptak morski płetwonogi z gatunku rudlonogich (fig..)(fig.).

 Frei, Frej, Fraj, nm., wolny, swobodny; bezpłatny, opłacony (list).

 Frejer — p. Frajer.

 Frejlina, nm., dama dworska, należąca do orszaku monarchini.

 Frekwencja, łć., częste odwiedziny, uczęszczanie, obfitość gości, odwiedzających; goście, przyjeżdżający do kąpieli, do miejscowości pięknych, do teatrów itd.

 Frekwentacja, łć., znaczna ilość przychodzących (kupować i t. d.).

 Frekwentować, łć., uczęszczać.

 Frenalgja, melancholja, choroba umysłowa.

 Frendzla, Frędzla, Fręzla, nm., (zdr. Frendzelka, Frędzelka, Fręzelka), bramowanie ze zwisających nici, sznureczków.

 Frendzlowaty, Frędzlowaty, Fręzlowaty, nm., podobny do frendzli, strzępiasty.

 Frenetyczny, fr., szalony, niepowściągliwy, gwałtowny, pochodzący z zachwytu (oklask).

 Frenezja, fr., szał, furja, szaleństwo.

 Frenolog, gr., poświęcający się frenologji, znawca frenologji.

 Frenologja, gr., nauka wnioskowania o zdolnościach umysłowych z kształtu czaszki głowy.

 Frenopata — p. Psychjatra.

 Frenopatja, gr., choroba duży.

 Frenopleksja, gr., zachwyt, ekstaza.

 Fresk, wł., malowidło farbami olejnemi na świeżym tynku, alfresko (fig.).

 Fretka, gatunek i tchórza (fig.).

 Frędzla, Fręzla — p. Frendzla.

 Frigeriterapja, łć., leczenie nizką temperaturą, zimnem.

 Frigidarium, łć., sadzawka albo basen z zimną wodą do pływania w termach rzymskich.

 Fronda, fr., stronnictwo polityczne we Francji, skierowane przeciwko kardynałowi Mazzariniemu; stronnictwo niezadowolone z rządu; malkontenci; odłam niezadowolonych, oderwany od stronnictwa; wichrzenie, warcholstwo.

 Frondować, fr., stać ś. malkontentem, urządzać frondę.

 Frondysta, fr., wichrzyciel.

 Front, łć., przód, strona przednia, czoło budynku lub szyku wojskowego; w wojs. stać f-tem = przybierać postawę prostą.

 Fronton, fr., część frontowa budynku, front jego; szczyt trójkątny nad gzymsem ściany frontowej gmachu, górna architektoniczna ozdoba na przodzie budynku (fig).

 Frontowy, fr., przym. od Front; służba f-a = czynna, w szeregach; wysoki, postawny (baba f-a); rzecz., szeregowiec.

 Frontszpic, Frontyspis, łć., ściana wystająca pomiędzy krokwiami ze szczytu budynku.

 Froter, fr., ten, co froteruje posadzki; żart., tancerz zapamiętały.

 Froterka (forma ż. od Froter), żona frotera; froterowanie; podłoga, posadzka froterowana.

 Froterować, fr., woskować i polerować szczotkami posadzkę; żart., f. posadzki = tańczyć zapamiętale.

 Fru! wykrz. naśladujący zatrzepotanie skrzydeł, frunięcie [345]ptaka, szelest chorągiewki i t. p.; fru, fru, rz. nieod., pukiel z tkaniny powiewnej, przypinany przez kobiety przy kołnierzu pod lewym uchem.

 Fruczak, motyl z rzędu zmierzchnic (fig.).

 Frukt, łć., owoc (drzewny); zysk, korzyść.

 Fruktescencja, łć., okres tworzenia ś. owoców i nasion u roślin wyższych.

 Fruktydor, fr., w kalendarzu rewolucji franc. miesiąc owoców, miesiąc 12 sty12-sty od 18 sierpnia do 17 września, po którym następowało 5 dni dopełniających.

 Fruktyfikacja, łć., przynoszenie korzyści, zysku.

 Frunąć, nied. Fruwać, wzlecieć na skrzydłach, polecieć, wzbić ś. w powietrze; przen., pierzchnąć, uciec, ulecieć, drapnąć.

 Fryc, nm., początkujący w jakimś fachu, niedoświadczony, nieobyty, nowicjusz — p. Frajer.

 Frycowe, nm., wykupne od nowicjusza, kara jako wkupne, poczęstunek dla nowych towarzyszów za przyjęcie nowicjusza do grona koleżeńskiego; przen., strata, szkoda, poniesiona z powodu niedoświadczenia, nieoględności.

 Frycówka, nm., figiel, wypłatany nowicjuszowi a. okup za zwolnienie od figla; kara, bicie, cięgi.

 Fryga, rodzaj zabawki dziecinnej, bąk, cyga, wartałka (fig.): przen., człowiek zwinny, prędki, fertyczny, żywy jak iskra, żywiec.

 Frygijska czapka, miękka, czerwona śpiczasta czapka z opadającym naprzód górnym końcem, używana jako godło w czasie rewolucji francuskiej; symbol wolności (fig.).

 Frygowaty, kręcący ś. jak fryga.

 Fryjer, nm., zalotnik, gach — p. Frajer.

 Fryjerka, zalotnica, kochanka.

 Fryjor, nm., wiosenne spławianie zboża (do Gdańska).

 Frykando, fr., pieczeń cielęca, szpikowana słoniną.

 Frykasy, fr., łakocie, przysmaki, potrawa wykwintna, smakołyk.

 Frykcja, łć., wcieranie maści w skórę; przen., starcie przykre, nieporozumienie.

 Frymarczyć, nm., prowadzić handel zamienny, zamieniać, wymieniać co na co, szachrować; wystawiać co na handel, kupczyć, handlować czym niegodnie, zaprzedawać co, tracić (majątek).

 Frymark, nm., frymarczenie, handel, zamiana, kupczenie, szacherka, zaprzedawanie.

 Frymuśny, kapryśny, wymyślny, zarozumiały.

 Fryna, gr., dama półświatka, hetera, zalotnica.

 Fryszer, Fryszerz, nm., robotnik, zajmujący się fryszowaniem, kuźniak.

 Fryszerka, nm., fryszowanie; piec fryszerski, zakład fryszowania żelaza, rafinerja żelaza, kuźnica.

 Fryszować, nm., przerabiać żelazo surowe na kowalne, świeżyć; oczyszczać kruszec przez topienie w ogniskach, piecach.

 Fryszt, nm., odłożenie sprawy sądowej, odwłoka; w górn., miejsce, wyznaczone na szyb.

 Fryta, nm., mieszanina, z której szkło się robi; podkład pod Emalję.

 Frytura, fr., łój wołowy wygotowany, używany do smażenia zamiast masła.

 Frywolitki, Frywolity, fr., rodzaj koronki z nici wykonywanej ręcznie na przyrządziku drewnianym zwanym czółenkiem.

[346] Frywolny, fr., płochy, swawolny, pustacki; błahy, czczy.

 Fryz, nm., pas ozdobny pod głównym gzymsem budynku, w kapitelach okiennych, w naddrzwiach, pod gzymsem szafy, pod gzymsem górnym pieca (fig.).

 Fryz, nm., koń ciężki, rosły, pochodzący z Niemiec północn.

 Fryza, fr., kołnierzyk szeroki, marszczony, kryza (fig.); biała falbanka u czepców i kołnierzy niewieścich; rodzaj sukna grubego (zdr. Fryzka).

 Fryzjer, fr., strzygący włosy, robiący peruki, sztuczne loki, koki, koafiury i t. p., specjalista od fryzowania głów, perukarz (forma ż. Fryzjerka).

 Fryzjerstwo, Fryzjerka, blm. sztuka, zajęcie fryzjera.

 Fryzować, fr., trefić, kędzierzawić, tapirować (f. włosy komu, f. pióra strusie); karbować, fałdować.

 Fryzowany, fr., kręcący ś., kędzierzawy; wymuszony; żelazo f-ne, cienkie żelazo kute w sztabkach, pogiętych.

 Fryzura, fr., włosy na głowie ufryzowane, fryzjerskie uczesanie włosów, koafiura.

 Fryzy, rasa bydła, pochodzącego z Fryzji.

 Fuczeć, wydawać głos, jak płomień, dyszeć; szumieć, huczeć; przen., pysznić się.

 Fuga, nm., rowek przez cały kant deski, w który wchodzi odpowiedni występ deski dopasowywanej; nut, gara (f.); miejsce spojenia części jakiej całości; w bud. spoina, stosuga, szpara, szczelina; żart. ucieczka; w muz., kompozycja muzyczna, w której temat, wyrażony przez jeden głos albo instrument, przejmowany i powtarzany jest przez inne głosy albo instrumenty.

 Fugas, a. w lm. f-sy, w wojs., mina polowa.

 Fugas chrustas, żart., uciec w krzaki, drapnąć, dać drapaka.

 Fugować, nm., spajać części jakiej całości za pomocą fug; zapychać szczeliny.

 Fugownica, nm., cz. Żłobkownica, machina do robienia fug, żłobków.

 Fugownik, nm., narzędzie do wyżłabiania rowka w grzbiecie gonta albo fugi w kancie deski; hebel fugowy.

 Fugówka, nm., strzelba z rowkami podłużnemi wewnątrz lufy.

 Fujara, zgr. od Fujarka; przen., niedołęga, safanduła, jałopa, gamoń.

 Fujarka (zdr. Fujareczka), piszczałka, flet pastuszy, z kory gałązki wierzbowej zrobiony przez wykręcenie z niej drzewa (fig.).

 Fuknąć, złajać; nied. Fukać, silnie dmuchać, krzyknąć; f. ś. na kogo = ofuknąć się, oburknąć ś., obruszyć się; brykać, wpadać w szał (o zwierzętach).

 Fuks, nm., student świeżo przybyły do uniwersytetu, nowicjusz, fryc; koń lisiej maści; w grze bilardowej przypadkowe zrobienie bili inaczej, niż się zapowiedziało; przypadkowe powodzenie w grze; pospolity krajowy motyl dzienny, rusałka; f-em, przypadkiem, trafem, niechcący, szczególnym zbiegiem okoliczności.

 Fuksja (zdr. Fuksyjka), bot., łć., roślina z rodziny wiesiołkowatych, ułanka (fig.).

[347]

 Fuksszwanc, Fuchsszwanc, nm., piłka ręczna (fig.).

 Fuksyna, nm., barwnik anilinowy w postaci proszku, barwiący na czerwono.

 Fular, fr., lekka tkanina jedwabna; chustka z tej tkaniny.

 Fulguryt, łć., strzałka piorunowa, rurka powstała z piasku, stopionego wskutek uderzenia piorunu, piorunowiec; gatunek materjału wybuchowego.

 Fulminacja, łć., trzask, szczęk, łoskot; grzmot; wygłaszanie klątwy kościelnej.

 Fulminant, łć., fukający, gromiący, łający.

 Fulminaty, łć., pioruniany; sole kwasu piorunowego.

 Fulminować, błyskać, grzmieć, gwałtownie eksplodować; wybuchać gniewem, piorunować, oburzać się, fukać.

 Fuma, w lm. Fumy, łć., próżność, nadętość, zarozumiałość, pycha, duma, pańskie tony, zadzieranie nosa, udawanie, blaga.

 Fumarola, wł., źródło, z którego wydziela ś. przeważnie para wodna, a z nią kwas siarczany, kwas borny, związki chloru i t. p. (fig.).

 Fumigacja, łć., okadzanie, okurzanie.

 Funcik, nm., zdr. od Funt, zaledwie funt.

 Funda, łć., rub., poczęstunek, ugoszczenie, uraczenie a. jakakolwiek przyjemność, za którą płaci zapraszający.

 Fundacja, łć., założenie, zbudowanie, wzniesienie swoim kosztem; ufundowanie czego, zapis, legat, ofiara, nadanie; to, co ufundowano, zakład ufundowany.

 Fundament, łć., podstawa budowli, podwalina; grunt, podstawa, opora, podpora, zasada, racja, moc; w druk., płyta w maszynie, na którą zsuwa się formę, mającą się drukować.

 Fundamentalny, łć., zbudowany na mocnym fundamencie a. służący za fundament; gruntowny, trwały, silny, dobrze zbudowany (gmach f.); zasadniczy, podstawowy, główny, kardynalny (dowód f., bibljoteka f-a).

 Fundatarjusz, łć., ten, co dzierży nieruchomość z czyjego nadania, lennik.

 Fundator (forma ż. Fundatorka), łć., założyciel, nadawca; ten, co funduje, urządzający fundę.

 Fundować, łć., zakładać, budować swoim kosztem, ustanawiać; opierać na pewnych zasadach, zasadzać, gruntować; rub., f. komu = częstować, podejmować, raczyć go a. dostarczać komu jakiej przyjemności, rozrywki na swój koszt; f. ś., opierać ś., zasadzać ś., gruntować ś.; f. ś. w co, zaopatrywać się, sprawiać sobie.

 Fundum, łć., podstawa, podpora, fundament, grunt; główny folwark z pomiędzy kilku należących do jednego właściciela, skazać na f. = na więzienie, na wieżę.

 Fundusik (zdr. od Fundusz), łć., posiadanie niewielkiego zasobu pieniędzy na utrzymanie.

 Fundusz, łć., zasób pieniężny, kapitał szczególny na pokrycie specjalnych wydatków; środki pieniężne; f. żelazny = kapitał nienaruszalny; brać kogo na f. = kpić, żartować z niego, zabawiać się czyim kosztem.

 Fungować, łć., sprawować urząd; pełnić obowiązki.

 Funikularny, łć., linowy, sznurowy; f-a [348]kolej, droga żelazna linowa (wagony, ciągnione pod górę liną drucianą) (fig.).

 Funkcja, łć., czynność, działalność, sprawowanie, pełnienie czego, obowiązek (pełnić funkcję stróża); urząd, posada, służba, zatrudnienie, zajęcie; w mat. ilość, zmieniająca się w zależności od innej a. innych, ilość zmienna zależna; czynność całego organizmu lub oddzielnych części.

 Funkcjonarjusz, łć., pracownik, oficjalista, agient, urzędnik.

 Funkcjonować, łć., działać, być czynnym, wykonywać czynności w pewnym kierunku, sprawować obowiązki, pełnić funkcję, urząd.

 Funt, jednostka wagi = 500 gramom; f. nowopolski = 405 gr. = 32 łutom; f. rosyjski = 409 gr.; f. szterling, moneta angielska = 9 rb.; papier na f-y = makulatura; zbesztać kogo na f-y = srodze, bardzo zbesztać; kłamie na f-y = ogromnie.

 Funtowy, nm., przym. od Funt, ważący funt; podeszew f-a = zrobiona z grubej, mocnej skóry; ciasto f-e = sprzedawane na funty.

 Funtstopa, praca mechaniczna, potrzebna do podniesienia jednego funta na wysokość jednej stopy.

 Fura, nm., wóz do wożenia ciężarów, furmanka (fig.); ilość czegoś, mieszcząca ś. na furze; przen., mnóstwo, wiele czego, kupa.

 Furaż, fr., pasza, karm dla koni wojskowych, obrok; dostarczanie tej paszy; przen., żart., żywność dla ludzi.

 Furażer, fr., żołnierz, starający się o furaż dla koni.

 Furażerka, fr., czapka krojem wojskowym (fig.).

 Furażerówka, fr., zbieranie furażu, staranie się o furaż.

 Furażować, fr., dostarczać furażu, zbierać furaż dla koni wojskowych.

 Furbeczkować, kląć: do stu tysięcy fur beczek djabłów!, sadzić djabłami.

 Furczeć — p. Furknąć; wydawać głos koła szybko obracanego, szeleścić, chrobotać.

 Furda, głupstwo, fraszka, drobnostka, bagatela.

 Furdyga, zamknięcie, areszt policyjny.

 Furdyment, fr., blacha na głowni pałasza, garda (fig.).

 Furfant, wł., frant, fanfaron, pyszałek, samochwał, filut, zarozumialec, blagier, krętacz.

 Furfanterja, wł., chytrość, krętactwo, filuterja, pyszałkostwo, zarozumiałość, fanfaronada.

 Furgon, fr., kryty wóz ładowny (fig.).

 Furja, łć., jędza, kobieta zła, wściekła, złośnica, wiedźma; wściekłość, pasja, zapalczywość, szał, furjactwo; choroba umysłowa, objawiająca ś. szałem chorego, szaleństwo.

 Furjacki, przym. od Furjat.

 Furjant, czes., ludowy taniec czes.

 Furjat, łć., (forma ż. Furjatka), warjat rzucający ś., niebezpieczny, szaleniec; człowiek gwałtowny, zapalczywy, pasjonat, złośnik.

 Furjer, łć., dostarczający żywności i kwatery dla wojska i koni wojskowych, kwatermistrz.

 Furjeryzm, fr., urządzenie społeczne, wymarzone przez Fouriera (1772 — 1837), polegające na wspólności mieszkania i zarobku.

 Furjować, łć., szaleć.

 Furka (zdr. od Fura), wózek góralski (fig.).

 Furkliwy, żywy, trzpiotowaty, roztrzepany.

[349] Furknąć, nied. Furkać, Furczeć, Furkotać, warknąć, zawarczeć, burknąć, zaszeleścić (o kołowrotku, o skrzydłach); frunąć, pierzchnąć na skrzydłach, polecieć.

 Furkot, Furkotanie, łoskot podobny do furkotania, łoskot kołowrotka, warczenie koła, szybko się obracającego.

 Furman, nm., woźnica, szczególnie przy furze.

 Furmanić, nm., być furmanem, trudnić się furmanstwem, powozić.

 Furmanka, nm., wóz, bryczka, fura, szczególnie najemna, do przewożenia ciężarów, fornalka.

 Furmańczuk, nm., chłopiec stajenny.

 Furmański, nm., przym. od Furman, należący do furmana; po f-sku = jak furman, po grubjańsku, nieokrzesanie.

 Furmaństwo, nm., zajęcie, stan furmana.

 Furor, łć., szał, furja, wściekłość, szaleństwo, zapalczywość, pasja, gwałtowność.

 Furora, wł., wielkie, niezwykłe powodzenie, podziw, zapał, uniesienie (jej śpiew, gra zrobiły f-ę).

 Furta, nm., drzwi pojedyńcze od ulicy w bramie, w parkanie (f. klasztorna) (fig.); przen., droga, wstęp, wejście (f. do nieba); galerja podziemna w fortecy.

 Furtać, robić furkot, szmer.

 Furteczka, zdr. od Furta.

 Furtjan, łć., odźwierny w klasztorze.

 Furtjanka, łć., zakonnica odźwierna w klasztorze.

 Furtka, zdr. od Furta; przen., znaleźć, zostawić sobie f-ę wobec prawa, wobec zobowiązania = punkt, umożliwiający odwrót, wymówienie się, uwolnienie się.

 Furunkuł, łć., wrzodzianka.

 Fusgzyms, nm., gzyms, wyskok nad oknem; listwa, przybita do podłogi pod samą ścianą (fig.).

 Fusknecht, nm., piechur, żołnierz pieszy u Krzyżaków.

 Fustanella, fr., biały fałdzisty kaftan (Albańczyków i Greków nowożytnych), sięgający kolan.

 Fustaż, fr., naczynie próżne po wypakowaniu towaru, worki, beczki, skrzynie; wartość tych przedmiotów.

 Fusti, wł., w handlu: potrącenie za zanieczyszczenie towaru lub niewłaściwe przymieszki; refrakcja.

 Fusy, łć., męty. zgręzy, osad, gąszcz opadły na spód po ugotowaniu (np. w kawie).

 Fuszer, nm., kiepski robotnik, partacz, partoła, człowiek do niczego, safanduła, niedołęga.

 Fuszerka, nm., forma ż. od Fuszer; robota sfuszerowana, partanina; robota, zrobiona po fajerancie w tajemnicy przed majstrem.

 Fuszerstwo, nm., partactwo, niedbałe, niedołężne wykonywanie roboty.

 Fuszerować, nm., partolić, robić po partacku, byle jak.

 Futerał (zdr. Futeralik), nm., rodzaj pudełka, szczelnie obejmującego przedmiot, w nie schowany, puzdro, puzderko, pochwa.

 Futerko, nm., zdr. od Futro (ob.).

 Futor, ukr., mały folwark wśród stepów, w miejscu ustronnym, zdala od wsi, chutor.

 Futornik, Futorzanin, ukr., właściciel futoru.

 Futro, nm., skóra zwierzęca z włosem, niewyprawna; zwierzchnie odzienie, podbite taką skórą; włos na zwierzęciu; sierść; w bud. p. Futryna; w szew. skóra wyściełająca wnętrze obuwia, futrówka, futrowanie; w tok., przyrząd w [350]tokarni, o dwu otworach, w które zasadza się końcami przedmiot obtaczany; szkielet, rusztowanie żywopłotu.

 Futrować, nm., powlekać wapnem, gipsem, gliną, tynkować; wykładać, obkładać, obijać (f. ściany marmurem, deskami, kaflami; piec cegłami); jeść chciwie, zajadać, zawijać, pałaszować, repetować; we flis., utykać, uszczelniać trocinami; w zeg., wkładać nowe panewki dla osi w ścianki mechanizmu zegarowego; bić, okładać kijem; gromić, łajać; lżyć, besztać.

 Futrowany, podbity futrem; mieszany, rozmaity (jęczmień f. = zmieszany z owsem).

 Futrówka, nm., wyłożenie wnętrza szybu i rusztów w wielkim piecu cegłami ogniotrwałemi, koszula; obijanie deskami ściany, okładanie ściany tynkiem, wapnem, gliną; ściana tylna z desek; w szew. p. Futro; zgromienie, zbesztanie, połajanie; obicie, cięgi, basarunek, baty.

 Futryna, nm., rama u drzwi a. okna, wpuszczona w mur, futro, odrzwia (fig.).

 Futrzany, nm., przym. od Futro; podbity futrem (płaszcz, kołnierz f.).

 Futuryści, łć., dosł.: przyszli, pozytywiści wierzący w nieśmiertelność duszy.

 Fuza, łć., muz., nuta półćwierciowa, raz wiązana.

 Fuzel, nm., resztki spirytusu, pozostające w kotle dystylacyjnym przy rektyfikacji spirytusu, niedogon.

 Fuzja, fr., strzelba.

 Fuzja, łć., połączenie, zlanie ś., zjednoczenie (f. stronnictw); związek, stopienie.

 Fuzjonista, łć., zwolennik zjednoczenia się stronnictw.

 Fuzlówka, wódka źle oczyszczona, z fuzlem.

 Fuzyjka, fr., mała fuzja.

 Fyrkać, parskać, prychać.

 Fyrtać, podrzucać nogami w tańcu; robić coś z pośpiechem.

---

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.