Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/J (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | J – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Jacek św. (Hyacinthus), polski apostoł kresów, urodził się w r. 1183 na Śląsku z rodziny Odrowążów. Był bratankiem biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża i bratem błog. Czesława. Kształcił się w Pradze i w Bolonji i został kanonikiem katedralnym krakowskim. W r. 1220 wstąpił do zakonu dominikanów i wróciwszy do Polski w r. 1223, objął dla tego zakonu kościół św. Trójcy w Krakowie. W r. 1224 udał się w podróż apostolską na Mazowsze i do Prus, a w r. 1227 założył klasztor dominikanów w Gdańsku. Następnie odbywał misje apostolskie na Litwie, w Inflantach i na Rusi, gdzie dokonał wielu nawróceń. Założył klasztor dominikański w Kijowie. Był we Lwowie i w Haliczu. W czasie drugiej wyprawy misyjnej na Wschód dotarł aż do granic Azji. Umarł w r. 1257, a w r. 1594 został kanonizowany. Papież Inocenty XI ogłosił go w r. 1686 patronem Polski i Litwy.
Jacobi Fryderyk Henryk (1743 — 1819), filozof niemiecki, zwany „filozofem wiary“ (der Glaubensphilosoph). Pierwszy sformułował rzekome przeciwieństwo pomiędzy wiedzą a wiarą. Filozofję Jacob’ego nazwano „filozofją uczucia“, ponieważ uważał je za bezpośrednią władzę poznawczą, a poznanie zapomocą rozumu uważał za pośrednio nabyte i mniejszej wartości. Nie skłaniał się ani do żadnej pozytywnej religji, ani do filozoficznego idealizmu Kanta, Fichtego i Schellinga.
Jahwe (Jahu, Jehowa), w piśmie hebrajskiem wyraz złożony z czterech głosek (tetragrammaton) I. h. v. h, oznacza hebrajską nazwę Boga. Pochodząca od humanistów z XV w. wymowa „Jehowa“ jest błędna, a właściwą wymowa „Jahwe“. Istnieje kilka sposobów tłumaczenia tego wyrazu, a mianowicie: „ten który jest“, „ten który ma być“, „objawiający się“, „powołujący do bytu“. (Ob. Żydowska religja).
Jainizm, ob. Dżainizm.
Jakobici, sekta syryjska. Herezja monofizytów, potępiona na soborze powszechnym w Chalcedonie w r. 451 (ob. Monofizyci), utworzyła osobny kościół pod wodzą Jakóba Baradai (Baradäus), biskupa Edessy, od którego imienia pochodzi nazwa tej sekty. Część jakobitów pojednała się z Kościołem rzymskim na soborze florenckim w r. 1441. Liczba jakobickich unitów w Syrji wynosi około 60.000 dusz. Jakobici niezjednoczeni tworzą obecnie rodzaj syryjskiego kościoła narodowego, który liczy około 100.000 dusz. Rozproszeni w Syrji, Mezopotamji i Kurdystanie, podlegają własnemu patrjarsze. Głównym ich dogmatem jest, że ludzka natura Chrystusa zaginęła w Jego boskości.
Jakób de Voragine, błogosławiony, arcybiskup genueński, zm. w r. 1298. Jest autorem wielu dzieł teologicznych oraz słynnej „Złotej Legendy“ (Legenda Aurea), zbioru około 150 opowiadań o życiu świętych, dzieła o wysokiej wartości literackiej, będącego pomnikiem średniowiecznego mistycyzmu.
Jakób św. Młodszy („Mniejszy“, apostoł, syn Alfeusa (Kleofasa) i Marji, ciotecznej siostry Matki Zbawiciela, zwany wskutek tego bratem Pana Jezusa. Był biskupem jerozolimskim i poniósł śmierć męczeńską w r. 62 za panowania Nerona. Około r. 60 napisał „list katolicki“, czyli powszechny. t. j. przeznaczony dla wszystkich chrześcijan, należący do ksiąg kanonicznych Nowego Testamentu. Luter nie uznał autentyczności tego listu, ponieważ treść jego (o ważności dobrych uczynków i o sakramencie spowiedzi) sprzeciwia się doktrynie Lutra.
Jakób św. Starszy („Większy“), apostoł, syn Zebedeusza, brat św. Jana Ewangelisty, poniósł pierwszy z pomiędzy apostołów śmierć męczeńską, skazany na ścięcie przez Heroda Agryppę w r. 42 po nar. Chr. Jako apostoł miał być w Hiszpanji, gdzie w miejscu odpustowem Compostella znajdują się jego relikwje.
Jakób św. z Nisibis, zwany Wielkim, był pustelnikiem w górach kurdyjskich, od r. 309 biskupem w Nisibis. Zwalczał arjanizm, brał udział w soborze nicejskim. Według legendy ocalił miasto Nisibis w czasie najazdu Persów. Zmarł w r. 350.
Jakób Strepa (Strzemię), błogosławiony, arcybiskup halicki (1340 — 1409). W r. 1391 objął metropolię lwowską, do której należały diecezje przemyska, chełmska i włodzimierska jako sufraganje. Organizując te diecezje, wprowadził życie kościelne na wschodnich kresach. Za jego przyczyną powstały w pierwszych latach XV wieku biskupstwa łacińskie na Rusi, w Kamieńcu i w Kijowie. W r. 1790 został zaliczony w poczet błogosławionych.
Jakób z Edessy (633 — 708), biskup w Edessie od 684 do 688, potem zakonnik, jeden z najpłodniejszych i najwybitniejszych pisarzy syryjskich. Zrewidował tekst przekładu syryjskiego biblji, zwany Peszytą.
Jałmużnik (łać. eleemosinarius, franc. aumônier), urząd duchowny zarządcy funduszów, przeznaczonych na jałmużny. Na dworze papieskim jałmużnik jest arcybiskupem i asystentem tronu papieskiego. Na dworach monarchów katolickich jałmużnicy byli zarazem ich spowiednikami. We Francji „Wielki Jałmużnik“ był od czasów Franciszka I jednym z pierwszych dostojników państwa i dworu i nosił zwykle purpurę kardynalską. Chrzcił dzieci królewskie i czuwał nad instytucjami dobroczynnemu. Rewolucja francuska zniosła ten urząd. Przywrócili go czasowo Napoleon I i Napoleon III. To samo stanowisko ma Wielki Jałmużnik na dworze hiszpańskim. W Anglji zazwyczaj jeden z biskupów kościoła anglikańskiego nosi tytuł Lord High Almoner i zarządza funduszem jałmużniczym, do którego wpływają kary i grzywny.
Jan Chrzciciel św., syn Zacharjasza i Elżbiety, poprzednik Chrystusa Pana. W 15 roku panowania Tyberjusza, t. j. w r. 29 po nar. Chr., nauczał na pustyni, głosząc pokutę i zapowiadając bliskie przyjście Zbawiciela. Udzielał chrztu w rzece Jordanie, który był figurą chrztu, ustanowionego jako sakrament przez Chrystusa i symbolem oczyszczenia z grzechów. Chrztowi temu poddał się także Chrystus Pan (Mat. III 14). Herod Antipas, któremu św. Jan wyrzucał niemoralne życie, kazał go uwięzić i ściąć.
Jan św., apostoł i ewangelista, syn Zebedeusza i Salome, brat św. Jakóba Starszego, ukochany uczeń Chrystusa, któremu umierający na krzyżu Zbawiciel oddał w opiekę Matkę Najśw. Mieszkał w Jerozolimie a następnie w Efezie, rządząc tamtejszym kościołem i nowo założonemi gminami. Według podań Tertuljana i św. Hieronima był św. Jan za Nerona i Domicjana w Rzymie. Został wygnany na wyspę Patmos, gdzie napisał Apokalipsę. Uwolniony z wygnania powrócił do Efezu i tam w podeszłym wieku ok. r. 101 umarł, jedyny z apostołów, śmiercią naturalną. Ewangelję napisał w ostatnich latach życia w Efezie, celem udowodnienia bóstwa Chrystusa i uzupełnienia szczegółów Jego życia i nauki, opuszczonych przez innych ewangelistów. Pozostawił również trzy listy, należące do ksiąg kanonicznych Nowego Testamentu.
Jan. Było dwudziestu papieży i dwóch antypapieży tego imienia.
Jan I święty, był papieżem od r. 523 do 526, koronował cesarza Justyna I, zwalczał herezję arjańską, wtrącony do więzienia przez Teodoryka Wielkiego, zmarł w Rawennie jako męczennik.
Jan II, papież od 532 do 535 r., pierwszy z papieży, który wstępując na tron zmienił imię, co od r. 955 (Jan XII) stało się regułą.
Jan III, 561 — 574.
Jan IV, 640 — 642, potępił herezję monotelizmu na soborze rzymskim w r. 641.
Jan V, 685 — 686.
Jan VI, 701 — 705.
Jan VII, 705 — 707, odmówił zatwierdzenia uchwał soboru w Konstantynopolu w r. 692, zwanego soborem trullańskim, który sformułował 102 kanony Kościoła Wschodniego, w sprawie małżeństwa kapłanów i diakonów, poszczenia w sobotę, niespożywania krwi zwierzęcej i t. p., pragnąc narzucić te zwyczaje Kościołowi Zachodniemu.
Jan VIII, 872 — 882, koronował cesarza Karola Grubego, popierał misje św. Cyryla i Metodego i zatwierdził liturgję słowiańską.
Jan IX, 898 — 900.
Jan X, 914 — 928.
Jan XI, 931 — 935.
Jan XII, 955 — 963, syn Alberyka II, przez wpływy rodzinne został papieżem, mając lat 18. Prowadził życie gorszące.
Jan XIII, 965 — 972.
Jan XIV, 983 — 984, dążył do reformy Kościoła, umarł w więzieniu.
Jan XV, 985 — 986, przeprowadził pierwszą kanonizację św. Ulryka.
Jan XVI, antypapież, wybrany przeciwko Grzegorzowi V.
Jan XVII w r. 1003.
Jan XVIII, 1003 — 1009.
Jan XIX, 1024 — 1032.
Jan XXI, 1276 — 1277, oddawał się naukom przyrodniczym, filozofji i medycynie. Jego dzieło p. t. Summulae logicales służyło przez trzy wieki jako podręcznik do nauki logiki.
Jan XXII, 1316 — 1334, uczony prawnik-kanonista, rezydował w Avignon, potępił błędy „mistrza Eckharda“.
Jan XXIII, antypapież w czasie t. zw. schizmy papieskiej w r. 1410, usunięty przez sobór w Konstancji.
Jansenizm. Teologja katolicka określa jansenizm jako błędną naukę o wierze, o wolnej woli, o predestynacji, o zasłudze dobrych uczynków i o zbawieniu. Naukę tę zawarł Jansenius, zmarły w r. 1658 biskup w Ypres, w książce pod tytułem „Augustinus“, w której zamierzał wyłożyć naukę św. Augustyna i zwalczyć pelagjanizm i semipelagjanizm. Według doktryny Janseniusa ludzkość stała się wskutek grzechu pierworodnego „masą zepsucia“ (massa perditionis), zupełnie niezdolną nie tylko do dobrych uczynków, ale nawet do aktów dobrej woli. Skutkiem tego wszystko, czego człowiek chce, jest grzechem. Wszyscy ludzie są wolni, jest to jednak tylko wolność w sposobie grzeszenia i nikt nie może być zbawionym inaczej, jak tylko wskutek szczególnej łaski nieodpartego przeznaczenia (predestynacji), która wspiera wybranych, aby dokończyli dzieła wybrania. Chrystus umarł tylko dla wybranych. Zbawić może tylko łaska: kto jest wyłączony z pod jej działania, jest przeznaczony na potępienie.
Kościół katolicki oczywiście nie mógł uznać takiej doktryny. Nauczanie, że kto uległ pokusie, ten nie miał łaski, oraz że dobre uczynki nie mają same przez się żadnej wartości, podkopuje całą moralność chrześcijańską, opartą na wolnej woli i dobrych uczynkach.
Naukę Janseniusa rozszerzał jego przyjaciel Jan du Vergier de Hauranne, opat klasztoru Saint Cyran (1581 — 1643), będący od r. 1623 spowiednikiem zakonnic w klasztorze Port Royal des Champs. Klasztor ten, którego ksienią była Angelika Arnauld (1591 — 1661), oraz założony przez nią drugi klasztor Port Royal de Paris stały się rozsadnikami jansenizmu, zwłaszcza od czasu, gdy na czele zwolenników tej herezji stanął Antoni Arnauld, brat Angeliki, uczeń Du Vergier’a i członek Sorbony. Dzieło Janseniusa zostało w r. 1641 umieszczone na indeksie ksiąg zakazanych, a w r. 1642 papież Urban VIII wydał osobną bullę, zakazującą jej czytania. Mimo tego jansenizm szerzył się coraz bardziej we Francji, wspierany przez idee galikańskie (ob. Galikanizm), skutkiem których część biskupów wzbraniała się uznać decyzji papieskiej, twierdząc, że sprawa winna być osądzona we Francji, jako dotycząca kościoła galikańskiego. Bulla Inocentego X z r. 1653 potępiła pięć zdań, wyjętych z dzieła Janseniusa. Antoni Arnauld, chcąc bronić jansenizmu, wystąpił z teorją różnicy po-między „kwestją prawa“ a „kwestją faktu“, a mianowicie twierdził, że owe zdania, potępione przez bullę, zawierają w istocie błędną naukę i że o tem papież słusznie zawyrokował, co ma być „kwestją prawa“. Niesłusznie jednak rozstrzygnął „kwestję faktu“, ponieważ Jansenius nie wypowiedział owych pięciu zdań potępionych. Wobec tego papież Aleksander VII w bulli „Ad Sanctam“ z r. 1656 oświadczył, że pięć tych zdań mieści się w dziele Janseniusa i że zostały potępione za to, co przez nie autor chciał wypowiedzieć. W bulli „Regiminis Apostolici“ z r. 1665 zażądał papież bezwarunkowego poddania się swemu orzeczeniu i podpisania dołączonego do bulli formularza. Czterej biskupi francuscy wzbraniali się go podpisać. Pod zagrożeniem kar kościelnych podpisali go wreszcie, ale z zastrzeżeniem, że potępienie „pięciu zdań“ dotyczy wiary i jest kwestją prawa; co się tyczy zaś faktu, czy Jansenius tak je rozumiał, wymagane jest tylko „milczenie z uszanowania“. Papież Klemens IX w r. 1668 zgodził się uwolnić owych biskupów od zagrożonych im kar kościelnych, co nazwano „pokojem klementyńskim“ i uważano za ustępstwo od stanowiska Aleksandra VII i za triumf jansenizmu, który począł się szerzyć w Belgji, Holandji, Austrji i Hiszpanji. W sporze Ludwika XIV z papieżem o t. zw. regalja janseniści narazili się królowi, stając po stronie papieża. Przywódcy ich: Arnauld, Nicole i Quesnel, prześladowani przez rząd, uciekli do Holandji. W r. 1701 odżyła sprawa jansenizmu, gdy po śmierci Antoniego Arnauld (1694) na czele jansenistów stanął Paschasius Quesnel. Podstępem wyłudził orzeczenie fakultetu teologicznego Sorbony w t. zw. sporze o kwestję sumienia (cas de conscience), czy mianowicie owych pięć zdań, potępionych przez Aleksandra VII, mieści się rzeczywiście w dziele Janseniusa, a 40 doktorów Sorbony orzekło, że w tej „kwestji sumienia“ spowiednik nie może odmówić rozgrzeszenia. Klemens XI w r. 1703 potępił to orzeczenie Sorbony a w bulli „Vineam Domini“ z r. 1705 stanął w zupełności na stanowisku Aleksandra VII. Ponieważ klasztory Port Royal des Champs i Port Royal de Paris nie chciały przyjąć tej bulli, zostały obłożone ekskomuniką, a pierwszy z nich w r. 1710 zniesiony. Wobec propagandy jansenizmu, uprawianej w dalszym ciągu przez Quesnela, Klemens XI w bulli „Unigenitus“ z r. 1713 potępił jego dzieło „Reflexions morales sur le Nouveau Testament“, zawierające 101 zdań, przeciwnych nauce Kościoła. Bulla ta wywołała wskutek akcji jansenistów rozłam we Francji na t. zw. akceptantów, do których należał król i większość biskupów, i na „apelantów“, ośmiu biskupów, za którymi oświadczyła się Sorbona i uniwersytety w Reims i Nantes. Apelanci wzbraniali się przyjęć bullę „Unigenitus“, zgłosili przeciw niej odwołanie do mającego się zebrać soboru powszechnego i zostali w r. 1718 wyklęci. Regent Francji, książę Orleański, zadekretował w r. 1720 przyjęcie bulli „Unigenitus“ oraz niedopuszczalność apelacji do soboru a parlament przyjął go z zastrzeżeniem praw korony i swobód kościoła galikańskiego. Gdy wreszcie w r. 1730 także Sorbona przyjęła bullę „Unigenitus11, począł jansenizm upadać. Bliski upadku skłaniał się do mistycyzmu i starał się zyskiwać zwolenników przez rzekome cuda na cmentarzu św. Medarda w Paryżu oraz przez ekstazy, które zjednały jansenistom nazwę „konwulsjonistów“. Przenieśli się do Holandji, gdzie założyli osobny kościół z siedzibą arcybiskupstwa w Utrechcie i biskupów w Haarlem i Deventer. Kościół ten mimo unji z t. zw. starokatolikami w Holandji jest w stanie upadku. W r. 1907 liczył już tylko 8573 wyznawców.
Janus, ob. Rzymska religja.
Japonja. Religją rodzimą Japończyków jest szintoizm. Jego istotę stanowi cześć oddawana t. zw. kami, czyli przedmiotom wyższym nad przeciętność, wzbudzającym uszanowanie lub bojaźń. Pomiędzy kami, których liczbę określa tradycja japońska na 80, 800 i 1800 mirjad, rozróżniają dwie kategorje. Pierwszą stanowią siły natury: światło, ogień i wiatr, przedmioty materjalne: rośliny, góry, rzeki, jeziora i morze, oraz zwierzęta: tygrys, wąż, wilk, sarna, małpa, gołąb i lis. Do drugiej kategorji kami należą ubóstwiani ludzie, bohaterowie z epoki mitycznej. Do ludzi będących „kami“ należy mikado (cesarz), ale kult jego, jako potomka bogini słońca, ściśle się łączy z kultem natury a cześć, którą odbiera żyjący mikado, polega raczej na tytule akitsukami („duch wcielony“), podczas gdy cześć boska, oddawana zmarłym mikadom, wyraża się przez ofiary, składane im w świątyniach. Cześć, oddawana przez szintoizm ubóstwianym ludziom (bohaterom), nie jest wcale czcią przodków, która dostała się do religji japońskiej pod wpływem konfucjanizmu chińskiego. Według wierzeń szintoistów zmarli przodkowie znajdują się w „kraju ciemności“ (yomi), z którym żyjący nie mają żadnej styczności.
Mitologję szintoizmu zawierają księgi legend japońskich Kożiki i Nihongi. Głównemi jej postaciami są bóstwa Izanagi i Izanami, które stworzyły świat i wszystkie inne bóstwa, oraz bogini słońca Amaterasu, która prowadzi walkę ze swoim bratem Susanowo, bogiem burzy. Obrażona jego obelgami chowa się do jaskini. Wywabia ją stamtąd taniec Uzumy i wywołana przezeń wesołość bogów. Z tej legendy biorą początek tańce obrzędowe w świątyniach (zwane Kagura).
Najwyższym kapłanem szintoizmu jest tytularnie mikado, który przekazuje wykonywanie swych funkcyj kapłańskich na dworze cesarskim czterem uprzywilejowanym rodom. Zwykłe obrzędy spełniają kapłani, zwani kannuszi (kami-nuszi, „mistrze duchów“). W domach prywatnych oznaką szintoizmu jest kamidana, szafka, w której są umieszczone przedmioty kultu domowego (gohei), do których należy zwierciadło, miecze i klejnoty familijne. Do objawów kultu należą także pielgrzymki do uprzywilejowanych świątyń Ise i Izumo, oraz na świętą górę Fudżi.
Rozwój szintoizmu został powstrzymany przez buddyzm, którego wpływy przez Koreę od III wieku po Chr. przesiąkały do Japonji. W VI wieku został wprowadzony oficjalnie i od tego czasu rozpoczął się proces wchłaniania szintoizmu, religji rodzimej, przez buddyzm, przewyższający go po-głębieniem wyobrażeń religijnych, bogatszym rytualizmem, wyrobioną organizacją, oraz przez tkwiące w buddyzmie pierwiastki etyczne, których szintoizm był zupełnie pozbawiony. Współżycie tych dwóch religij jest przykładem charakterystycznego dla Japończyków synkretyzmu religijnego, który dochodzi do tego, że chociaż każde z tych wyznań ma osobne świątynie i osobnych kapłanów, żadna statystyka nie może wykazać, ilu wyznawców liczy w Japonji szintoizm a ilu buddyzm. W większości domów japońskich oprócz „kami-dana“, ołtarza szintoizmu, znajduje się również ołtarz buddystyczny.
Buddyzm japoński rozpadł się na liczne sekty, z których najważniejszy, jest sekta szin-iszu, zwana buddyjskim protestantyzmem.
W XVI wieku panowaniem buddyzmu w Japonji wstrząsnął konfucjanizm chiński, który pociągnął za sobą klasy oświecone. W najnowszych czasach dają się zauważyć objawy odrodzenia szintoizmu w formie sekt Konkwokyo i Tenrikyo, z których ostatnia, licząca około 6 miljonów wyznawców, uznana została za osobną religję.
Chrześcijaństwo w Japonji, wprowadzone w r. 1549 przez misję jezuitów pod wodzą św. Franciszka Ksawerego, szerzyło się w początkach tak silnie, że w r. 1579 liczba katolików japońskich wzrosła do 200.000. Od r. 1587 rozpoczął się jednak trzywiekowy okres krwawych prześladowań katolicyzmu w Japonji. Prześladowania były szczególnie okrutne w XVII wieku, gdy cesarz Jeyasu w r. 1G14 ogłosił chrześcijan jako wrogów kraju. Rosnące wówczas w Japonji wpływy angielskie i holenderskie przyczyniły się, jak to przyznają nawet źródła protestanckie, do zaognienia tych prześladowań, których ofiarą padły tysiące katolików, misjonarzy i nawróconych Japończyków (ob. Japońscy męczennicy). Dopiero w r. 1873 usunął rząd japoński z ulic i placów publicznych tablice, głoszące, że „sekta Jezusa“ jest pod karą śmierci zakazana i że każdy donoszący o jej wyznawcach otrzyma nagrodę. Art. 28 konstytucji japońskiej z r. 1889 zapewnił obywatelom Japonji wolność wyznania.
Z ustaniem prześladowań misje katolickie rozpoczęły napowrót pracę w warunkach niezmiernie ciężkich. Obecnie istnieją w Japonji trzy diecezje: Tokio, Osaka i Nagasaki, w których marjanie francuscy prowadzą seminarja duchowne. Prócz nich pracują w misjach Ojcowie Słowa bożego, jezuici, kapucyni (przeważnie niemieccy) i hiszpańscy dominikanie. Liczba katolików w Japonji nie dosięgła dotychczas liczby 100.000.
W połowie XIX wieku zaczęły w Japonji pracować także misje protestanckie, których jest kilkadziesiąt i które dzielą się na liczne grupy, jak amerykańskie, niemiecko-reformowane, anglikańskie, prezbyterjan, baptystów, metodystów, luteranów i wielu innych. Wynikiem tych misyj, które rozporządzają bardzo znacznemi środkami materjalnemi, jest, wedle statystyki protestanckiej, nawrócenie około 72.000 osób.
(Tasuku Harada: The Faith of Japan. 1914).
Japońscy męczennicy, kanonizowani w r. 1862 misjonarze katoliccy w liczbie 26, ukrzyżowani w Nagasaki w Japonji w r. 1597. Było między nimi 23 franciszkanów i 3 japońskich jezuitów. W r. 1867 papież Pius IX zaliczył w poczet błogosławionych 205 innych męczenników, między nimi 55 Japończyków, ściętych w r. 1622 w Nagasaki za wyznawanie religji katolickiej.
Jasełka, w niektórych okolicach Polski „szopka“, przedstawienia religijno-ludowe w okresie świąt Bożego Narodzenia, podobno wprowadzone przez św. Franciszka z Asyżu. Przyjęły się i rozpowszechniły w Polsce i wraz ze średniowiecznemi misterjami kościelnemi były zaczątkiem ludowego teatru.
Jednota braterska, ob. B-cia czescy.
Jednowiercy, ob. Rosyjskie sekty.
Jehowa, ob. Jahwe.
Jehowiści, ob. Rosyjskie sekty.
Jeremjasz, drugi z t. zw. wielkich proroków Starego Testamentu, żyjący w Judei ok. r. 626 przed nar. Chr. Przepowiedział zburzenie Jerozolimy i niewolę babilońską. Prześladowany przez partję nacjonalistów żydowskich, został wtrącony do więzienia, z którego po zburzeniu Jerozolimy przez Chaldejczyków w r. 588 uwolnił go Nabuchodonozor, król babiloński, i w czasie wędrówki Żydów do niewoli babilońskiej pozwolił mu pozostać w ojczyźnie. Żydzi, pozostali w Judei, zmusili go do wywędrowania z nimi do Egiptu. Wedle podania św. Hieronima i Tertuljana Jeremjasz miał być w Egipcie ukamienowany przez Żydów ok. r. 570. Wedle innych podań Nabuchodonozor po zdobyciu Egiptu wysłał go do Babilonji, gdzie przebywał wraz ze swym towarzyszem Baruchem, który spisywał jego proroctwa.
Jeremjasz pozostawił księgę proroctw w 52 rozdziałach oraz Treny (Skargi, Lamentacje), złożone z pięciu pieśni, w których opłakuje spustoszenie Jerozolimy i modli się o zmiłowanie nad. narodem. Lamentacje Jeremjasza śpiewają, w Kościołach katolickich przez ostatnie trzy dni Wielkiego Tygodnia.
Jerozolimski patriarchat, ob. Grecko-wschodni Kościół.
Jerozolimski sobór, zwany soborem apostolskim, odbył się ok. r. 50 — 52. Zajmował się sporem o to, czy chrześcijanie są. zobowiązani zachowywać przepisy prawa mojżeszowego. Uchwalił, że chrześcijanie, nawróceni z pogan, nie mają tego obowiązku. Prócz tego soboru odbyło się w Jerozolimie w pierwszych siedmiu wiekach chrześcijaństwa kilka synodów. Na synodzie Kościoła wschodniego w r. 1672 potępiono doktrynę protestancką, którą patrjarcha Cyryl Lukaris chciał wprowadzić do Kościoła greckowschodniego.
Jerozolimy przyjaciele. 1) Sekta protestancka, założona w r. 1856 przez Krzysztofa Hoffmanna (1815 — 1885), który uważał wszelki kościół, katolicki i protestancki, za zbyteczny i postanowił zebrać „lud boży“, wywieść go do Palestyny i tam rządzić nim według praw Starego Testamentu Wskutek odezwy, wydanej przez Hoff-manna w r. 1854 „do żydów, protestantów, katolików, konserwatystów, demokratów i socjalistów“, zebrało się w r. 1856 kilkuset kandydatów do emigracji, z którymi Hoffmann utworzył na próbę „gminę przyjaciół niebieskiej Jerozolimy“ w Kirschenhardthof w Wirtembergji. Gdy w r. 1859 wyłączono go z krajowego kościoła protestanckiego, zorganizował gminę swoich zwolenników pod nazwą Deutscher Tempel („niemiecka świątynia“), w której sam był biskupem. W r. 1868 wyruszył do Palestyny ze swymi zwolennikami, którzy utworzyli tam gminy w Jerozolimie, Jafie, Saronie, Tyberjadzie i innych miejscowościach. Kolonje te, pozostające pod protektoratem Niemiec, straciły wkrótce charakter wyznaniowy. Hoffmann ze skrajnego supernaturalisty zmienił się w racjonalistę i począł zwalczać prawdy wiary chrześcijańskiej o Trójcy św. i o bóstwie Chrystusa. Większość jego zwolenników wróciła do oficjalnego wyznania protestanckiego.
2) Nazwę „przyjaciół Jerozolimy“ noszą także sekty chilijastyczne (ob. Chilijazm), powstałe w Niemczech z początkiem XIX wieku, uważające odbudowanie świątyni jerozolimskiej i utworzenie królestwa tysiąclecia za pierwsze zadanie „nowego ludu bożego“. Założyli w Georgji kilka kolonij, a w r. 1844 wyruszyli na zdobycie Jerozolimy. Po nieudaniu się tego zamiaru odstawiono ich do miejsca zamieszkania.
Jerzego św. zakony: 1) Kanonicy regularni od św. Jerzego, kongregacja, założona w r. 1404 przez Antoniego Corrario i Gabrjela Condolmieri w Alga w rzeczypospolitej weneckiej, zniesiona w r. 1668 przez Klemensa IX. 2) Austrjacki zakon rycerski św. Jerzego, założony w r. 1468 przez cesarza Fryderyka III. Wygasł w XVI wieku. 3) Bawarski order rycerski św. Jerzego miał być założony w czasie wypraw krzyżowych. W r. 1729 elektor bawarski Karol Albrecht nadał mu statut, wedle którego celem zakonu jest obrona wiary katolickiej i cześć Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marji Panny. Według nowego statutu z r. 1871 obowiązkiem zakonu w czasie pokoju jest zakładanie szpitali, a wi czasie wojny pielęgnowanie chorych i rannych.
Jerzy św., wedle legendy rycerz z Kappadocji, który pokonał smoka, uwiażany za patrona rycerzy. Pewną jest rzeczą, że w czasie prześladowań za Dioklecjana ok. r. 303 żołnierz tego imienia poniósł śmierć męczeńską przez ścięcie. Cześć dla św. Jerzego była znana od czasów Konstantyna Wielkiego i rozpowszechniła się w Europie w czasie wojen krzyżowych, zwłaszcza w Anglji, gdzie synod z r. 1222 ogłosił dzień jego śmierci jako święto.
Jesydzi, sekta religijna w Turcji, Kurdystanie i na Kaukazie, licząca około 100.000 wyznawców. Wierzenia ich są mieszaniną perskiego dualizmu, mahometanizmu i chrześcijaństwa. Właściwością ich religji jest szczególny kult upadłego anioła, Melek Taus, wyobrażanego pod postacią ptaka na świeczniku. Stąd zwani są także czcicielami czarta. W ostatniem stuleciu znosili krwawe prześladowania ze strony władz tureckich.
Jezuaci (klerycy apostolscy św. Hieronima, Słudzy Jezusowi), kongregacja, założona w Siennie w r. 1365 przez Jana Colombini, poświęcona opiece nad chorymi i ubogimi. Zakon ten został zniesiony w r. 1668, a majątki jego zabrała rzeczpospolita wenecka na koszta wojny tureckiej. Żeńska gałąź zakonu, jezuatki, istnieje dotychczas we Włoszech.
Jezuici (Towarzystwo Jezusowe, skrót: T. J., Societas Jesu, S. J.), zakon, założony w r. 1534 w Paryżu przez św. Ignacego Loyolę, zatwierdzony przez papieża Pawła III bullą „Regimini militantis“ z 27 września 1540 r. Organizacja zakonu, opracowana przez założyciela w dziele p. t. Constitutiones S. J., przyjęta na pierwszej kongregacji generalnej w Rzymie w r. 1558, oddaje najwyższą władzę zakonu w ręce „generała“ (praepositus generalis), wybieralnego dożywotnio przez kongregację generalną. Generał, rezydujący w Rzymie, sprawuje najwyższą władzę wykonawczą w granicach ustawy zakonu. Radę przyboczną generała stanowią czterej asystenci z głosem doradczym i admonitor. Najwyższą instancją i ciałem prawodawczem zakonu jest kongregacja generalna, rodzaj sejmu, zebranie profesów deputatów z wszystkich prowincyj. Kongregacja ta zbiera się w celu załatwiania spraw większej doniosłości, zwłaszcza dla wyboru generała. Powzięte przez nią uchwały (dekrety) obowiązują generała narówni z innymi członkami zakonu. Terytorjalnie dzieli się zakon na asystencje, a każda z nich na prowincje. Na czele prowincji stoi wybieralny na 3 lata prowincjał. Prowincjałowi podlegają przełożeni miejscowi: rektorowie kolegjów, superjorowie rezydencyj, przełożeni nowicjatów, scholastykatów i seminarjów. W kongregacji generalnej, zbierającej się zwyczajnie po śmierci generała, lub zwoływanej przez niego w nadzwyczajnych wypadkach, bierze udział generał lub jego wikarjusz, asystenci, prowincjałowie i po dwóch delegatów z każdej prowincji. Członkowie zakonu dzielą się na cztery „stany“: nowicjuszów, scholastyków, koadjutorów i profesów. Wstępujący do zakonu, po próbie i egzaminie, odbywa dwuletni nowicjat, składa śluby proste i rozpoczyna jako scholastyk okres studjów, trwający 8 do 15 lat, stosownie do postępów. Studja obejmują retorykę i literaturę, trzy lata filozofji, trzy do pięciu lat pracy nauczycielskiej, a wkońcu cztery lata teologji. Prócz tego bywa często wyznaczany czas na specjalne studja, stosownie do specjalnych uzdolnień. Czas, wyznaczany dla profesorów teologji i filozofji dla pogłębienia studjów, wynosi dwa lata. Po ukończeniu studjów otrzymuje scholastyk święcenia duchowne. Jeśli złożył trzy śluby zakonne (ubóstwa, czystości i posłuszeństwa), zostaje koadjutorem duchownym (trium votorum), gdy zaś zostanie dopuszczony i do czwartego ślubu (szczególnego posłuszeństwa Stolicy Apostolskiej), zalicza się do właściwych profesów (professi quatuor votorum), którzy tworzą „ciało Towarzystwa“ (corpus Societatis).
Działalność Towarzystwa Jezusowego rozwija się na wszystkich polach pracy apostolskiej. Pracując na polu misyjnem, na którem dziewiąta część sił zakonu jest zajęta, jezuici dostarczyli Kościołowi pełnych poświęcenia misjonarzy, począwszy od św. Franciszka Ksawerego, apostoła Indyj, Japonji i Chin, którzy w Azji i w Ameryce zdobyli setki tysięcy nawróconych. Blisko 900 z pomiędzy misjonarzy jezuickich poniosło śmierć męczeńską.
W zakresie misyj wewnętrznych głównem polem działania jezuitów od samego ich powstania była walka z herezją i niedowiarstwem. Uposażeni od papieży w bardzo rozległe prawa duchowne przy wykonywaniu duszpasterstwa, rozwinęli również, bardzo wybitną działalność na polu nauki i oświaty. Prowadzili i prowadzą dotychczas setki zakładów naukowych (w r. 1896 liczono 9 uniwersytetów i 194 kolegja), pomiędzy któremi wyróżniają się kolegja rzymskie z uniwersytetem gregorjańskim (Collegium Romanum) na czele. W r. 1909 w samych Stanach Zjednoczonych Ameryki Półn. pobierało naukę u jezuitów 13.892 uczniów w 7 uniwersytetach i 34 kolegjach.
Działalność jezuitów, oparta na niezłomnej wytrwałości i wzorowej organizacji, osiągnęła na wszystkich polach niezwykle doniosłe rezultaty, ale przysporzyła też jezuitom wielu i potężnych wrogów. Nie było prawie występku, któregoby im nie zarzucano. Prześladowania jezuitów zaczęły się w Portugalji za rządów wszechwładnego ministra Pombala (1690 — 1787). We Francji minister Choiseul (1710 — 1787) wraz z markizą Pompadour, metresą Ludwika XV, uzyskali od parlamentu pod wpływem jansenistów, galikanów i t. zw. encyklopedystów w r. 1762 zniesienie tego zakonu we Francji. Z Hiszpanji wypędził jezuitów król Karol III w r. 1767. Dwory tych trzech państw zażądały od papieża Klemensa XIV zniesienia zakonu jezuitów. Po długich wahaniach papież uległ presji politycznej i podpisał 21 lipca 1773 r. breve „Dominus ac Redemptor“, w którem orzekł zniesienie Towarzystwa Jezusowego. Ale już w r. 1814 uznał papież Pius VII w bulli „Sollicitudo omnium“ konieczność wskrzeszenia zakonu. Pierwszym generałem zmartwychwstałego zakonu był Polak, o. Tadeusz Brzozowski. W dwa lata po wskrzeszeniu liczył zakon 674 członków, w r. 1844 — 4.133, a w r. 1910 przeszło 16.000 członków, w tem 8.000 księży-profesów. Obecnie (r. 1930) zakon liczy 21.200 członków w 40 prowincjach zakonnych, zgrupowanych w siedmiu asystencjach.
Do Polski sprowadził jezuitów kardynał Hozjusz, biskup warmiński, w r. 1564. Wkrótce potem powstały kolegja jezuickie w Pułtusku, Wilnie, Poznaniu, Jarosławiu, Krakowie, Kaliszu, Lwowie, Toruniu, Łomży i Warszawie. Do Krakowa wprowadził jezuitów król Stefan Batory, który również dał początek kolegjum wileńskiemu. W r. 1772, a więc w przededniu kasaty, jezuici posiadali w Polsce 9 kolegjów w prowincji małopolskiej, 8 w prowincji wielkopolskiej, 11 w mazowieckiej i 10 w litewskiej. Wskutek przyjęcia breve kasacyjnego przez sejm dn. 2 października 1773 r. dobra ziemskie jezuitów (szacowane na 32 miljony zł. pol.) rozdano za bezcen na wieczystą dzierżawę ludziom świeckim, przeważnie komisarzom kasacyjnym, kapitały rozpożyczono bez poręki, a realności miejskie, objęte bez spisu i oszacowania, rozprzedano lub rozdano. Zaledwo resztki majątków pojezuickich udało się w r. 1776 uratować na rzecz Komisji Edukacyjnej.
Po wskrzeszeniu zakonu jezuici, wypędzeni w r. 1820 z zaboru rosyjskiego, a w r. 1862 z zaboru pruskiego, osiedli w Małopolsce. W czasie wybuchu wojny europejskiej w r. 1914 posiadali na ziemiach polskich 4 kolegja: w Krakowie (na Wesołej), w Nowym Sączu, w Bąkowicach pod Chyrowem (gimnazjum) i w Starej Wsi oraz 11 rezydencyj: w Krakowie (przy kościele św. Barbary), w Zakopanem, Staniątkach, Nowym Sączu, w Kołomyi, we Lwowie, Stanisławowie, Tarnopolu i na Śląsku w Czechowicach, Karwinie i Cieszynie. Obecnie (r. 1930) posiada zakon w granicach Rzplitej 28 domów i 2 stacje misyjne na kresach wschodnich.
Od r. 1926 Towarzystwo Jezusowe w Polsce składa się z dwóch prowincyj: małopolskiej, która obejmuje teren metropolji lwowskiej i krakowskiej, z siedzibą prowincjała w Krakowie, i wielkopolsko-mazowieckiej, obejmującej teren metropolji gnieźnieńsko-poznańskiej, warszawskiej i wileńskiej, z siedzibą prowincjała w Warszawie.
Jezus Chrystus, Bóg-człowiek, druga osoba Trójcy Najśw., Syn Boży, który stał się człowiekiem dla zbawienia świata. Narodzenie Chrystusa, około r. 754 po założeniu Rzymu, stanowi początek ery chrześcijańskiej. Daty odnoszące się do życia Jezusa na ziemi znajdują się w księgach Nowego Testamentu, a mianowicie w czterech ewangeljach, w listach św. Pawła i w Dziejach Apostolskich. Wzmianki o życiu Jego znajdują się również u historyków rzymskich Tacyta i Suetoniusza, u historyka żydowskiego Józefa Flawjusza i w talmudzie.
Punktem wyjścia do ustalenia dat życia Chrystusa jest podany w ewangelji św. Łukasza synchronizm, oznaczający czas wystąpienia św. Jana Chrzciciela na 15 rok panowania cesarza Tyberjusza, gdy Poncjusz Piłat rządził żydowską ziemią, a Herod był tetrarchą, galilejskim, brat jego Filip tetrarchą, iturejskim i Trachonickiej krainy, za najwyższych kapłanów Annasza i Kaifasza (Łuk. III. 1 — 2).
Najwięcej szczegółów o narodzeniu i latach dziecięcych Chrystusa zawierają dwa pierwsze rozdziały ewangelji św. Mateusza i Łukasza. Poczęty z Ducha św. przez Najśw. Marję Pannę w Nazarecie, urodził się w Betleem, został obrzezany i ofiarowany w świątyni wedle prawa żydowskiego. Przyjął hołd magów, czyli mędrców ze Wschodu. Najśw. Rodzina schroniła się do Egiptu przed okrucieństwem Heroda, a po jego śmierci powróciła do Nazaret, gdzie św. Józef był cieślą i gdzie upłynęły w ukryciu lata dziecięce i młodzieńcze Zbawiciela.
W jesieni r. 26 ery chrześcijańskiej rozpoczął Jan, syn Zacharjasza, opowiadać przyjście Królestwa Bożego i chrzcić swoich słuchaczy (ob. Jan Chrzciciel). Do niego przyszedł Jezus i dał mu się ochrzcić, aby „wypełnić wszelką sprawiedliwość11 (Mat. III. 15). Po chrzcie udał się na pustynię, gdzie pościł 40 dni, przygotowując się do swej misji Mesjasza. Gdy był na puszczy, wysłali faryzeusze poselstwo do Jana Chrzciciela, aby się wytłumaczył, dlaczego chrzci, nie będąc Mesjaszem. Św. Jan oświadczył poselstwu, że jest tylko poprzednikiem Mesjasza. Na drugi dzień po odejściu poselstwa przyszedł Jezus z puszczy do Betanji, gdzie Jan chrzcił. Gdy Go Jan spostrzegł, zawołał: „Oto Baranek Boży, oto, który gładzi grzechy świata“ (Jan I. 29). Wówczas kilku uczniów Jana, późniejsi apostołowie: Jan Ewangelista, Andrzej, Piotr, Filip i Natanael, przyłączyło się do Jezusa. Publiczne wystąpienie Jezusa zaczyna się od cudu w Kanie Galilejskiej. Z Kany udał się Jezus do Nazaretu, aby rozpocząć głoszenie ewangelji od swego rodzinnego miasta. Ale Nazaretanie chcieli Go zabić (Łuk. IV. 16 — 30). Potem Jezus przebywał w Kafarnaum, a na święto Paschy udał się do Jerozolimy. Wypędził kupczących z świątyni, a gdy żydzi, oburzeni tym czynem, domagali się znaku powagi, dla której to czyni, Jezus, mówiąc o kościele, który żydzi rozwalą a On go w trzy dni zbuduje, mówił o przybytku Ciała swego i o zmartwychwstaniu po trzech dniach (Jan II. 19 — 22).
Po przejściu siedmiu dni świątecznych Jezus wyszedł z Jerozolimy i przebywał około 8 miesięcy w Judei. Po uwięzieniu Jana Chrzciciela udał się do Galilei, głosił tam publicznie naukę zbawienia w synagogach i wobec tłumów, które Mu towarzyszyły i działał liczne cuda, lecząc chorych i opętanych. W drugim roku nauczania Jezusowego budzi się coraz silniejsza opozycja faryzeuszów, którzy Mu zarzucają, że się mieni równym Bogu, że gwałci szabat i że uczniowie Jego nie poszczą. Wieść o Nim rozchodzi się po całej Syrji i towarzyszą Mu wielkie rzesze z Galilei, Dekapolu, Jerozolimy, Judei i Zajordania. W tym czasie wypowiedział Jezus „kazanie na górze“ (Mat. V — VII, Mar. III. 13, Łuk. VI. 20 — 49), które zawiera główną treść nauki chrześcijańskiej.
Dowiedziawszy się o śmierci Jana Chrzciciela, udał się Jezus w stronę puszczy Betsaidy i przeprawił się na wschodnią stronę jeziora Genezaret. Tłumy obeszły jezioro brzegiem i podążyły za Jezusem. Nastąpił cud rozmnożenia chleba, a potem w Kafarnaum nauka o „Chlebie żywym, który zstąpił z nieba“ (Jan VI. 26 — 59). W drodze ku Cezarei Filipowej zapytywał Chrystus apostołów, czem Go ludzie być mienią, a gdy Piotr odpowiedział: „Tyś jest Chrystus, syn Boga żywego“, Chrystus nazwał go opoką (aramejskie kefa, lać. petra), na której zbuduje Kościół, którego moce piekielne nie przemogą. Dał mu też pełnię władzy w Kościele z tem, że cokolwiek z mocy tej władzy postanowi na ziemi, będzie uznane i w niebie (Mat. XVI. 13 — 19). Ziemskie nadzieje apostołów ukrócił, przepowiadając bliską mękę swoją i uprzedzając swych uczniów, że czeka ich nienawiść i prześladowanie. W sześć dni potem zabrał Jezus Piotra, Jakóba i Jana na górę i aby ich podnieść na duchu, przemienił się w ich oczach.
Gdy się zbliżało żydowskie święto namiotów, przybył Jezus po raz trzeci do Jerozolimy i nauczał lud w świątyni. Starszyzna żydowska radziła nad Jego pojmaniem. Potem obchodził różne miejscowości w Judei i nauczył uczniów modlitwy „Ojcze nasz“ (Łuk. XI. 1 — 13). W święto poświęcenia świątyni był po raz czwarty w Jerozolimie. W krużgankach świątyni otoczyli Go żydzi, domagając się, aby powiedział, czy jest Mesjaszem. Jezus wskazał na dzieła swoje i objawił, że On i Ojciec jedno są. Usłyszawszy to, żydzi chcieli Go ukamienować, ale On uszedł z ich rąk (Jan X. 22 — 39).
Ostatnie miesiące publicznej działalności spędził Jezus wi Zajordaniu w Perei, gdzie ogłosił małżeństwo jako związek święty i nierozerwalny (Mat. XIX. 3 — 9, Mar. X. 2 — 12) i w Betanji, gdzie wskrzesił Łazarza. Cud ten nawrócił wielu obecnych, faryzeuszów zaś doprowadził do postanowienia, aby zabić Jezusa (Jan XI. 45 — 53).
Gdy zbliżały się święta Paschy, Jezus zbliża się do Jerozolimy, zapowiada uczniom swą śmierć i zmartwychwstanie, na pięć dni przed Paschą wjeżdża triumfalnie do Jerozolimy i otoczony tłumem wchodzi do świątyni. Dwa ostatnie dni przed świętami spędza z uczniami w Betanji. Tymczasem starszyzna żydowska obradowała, jakimby sposobem Go zgładzić, nie wywołując rozruchu wśród ludu. Pierwszego dnia przaśników, we czwartek, kazał uczniom poczynić przygotowania do Paschy, przed wieczerzą umył ich nogi, a w czasie wieczerzy ustanowił Najświętszy Sakrament.
Po wieczerzy udał się na Górę Oliwną i tam modlił się i cierpiał męki konania. Przez zdradę Judasza pojmany, wobec Kaifasza i zgromadzonego sanhedrynu wyznał, że jest Mesjaszem, co wystarczało zebranej starszyźnie do skazania Go na śmierć. Wydanie wyroku odłożono jednak do dnia a przez resztę nocy znęcano się nad Jezusem. W piątek rano sanhedryn zebrał się ponownie i wydawszy wyrok, kazał odprowadzić Jezusa do Piłata. Piłat był sceptykiem, obojętnym na religijne spory, trzeba było więc przedstawić mu Jezusa jako agitatora politycznego, który buntuje lud przeciwko władzy Rzymian. Piłat nie wierzył w winę Jezusa lecz obawiał się skarg żydowskich; chcąc więc pozbyć się trudnej sprawy, odesłał Jezusa do Heroda. Ten chciał przedewszystkiem zaspokoić ciekawość: zawiedziony w nadziei, że ujrzy cud, którego żądał od Jezusa, odesłał Go zpowrotem do Piłata. Tłum, podburzony przez faryzeuszów, domagał się śmierci krzyżowej dla Jezusa a Piłat umył ręce na znak swej niewinności i wydał Go na śmierć.
Jezus, dźwigając krzyż, szedł z pretorjum przez Jerozolimę na Golgotę i trzykroć upadał pod krzyżem. Obnażonego przybili gwoździami do krzyża, na którym umieścili napis: Jezus Nazareński, król żydowski. Po kilku godzinach konania umarł. A setnik rzymski, który prowadził egzekucję, zmuszony był wyznać: „człowiek ten prawdziwie był Synem Bożym“.
Gdy dzień miał się ku zachodowi, Józef z Arymatei przy pomocy Nikodema zdjął ciało z krzyża i pochował w grobie, wykutym w skale. Wejście do grobu założono wielkim ka-mieniem i na prośbę starszyzny żydowskiej grób zapieczętowano i po-stawiono przy wejściu straż z żołnierzy rzymskich.
W niedzielę rano Chrystus zmartwychwstał.
Po zmartwychwstaniu ukazał się Marji Magdalenie, potem innym niewiastom ewangelicznym, następnie Piotrowi i dwom uczniom w Emaus a wreszcie apostołom, zebranym w wieczerniku. Pokazał im blizny rąk, nóg i boku i jadł w ich obecności, aby ich przekonać, że nie jest duchem. Tomasz, który nie był przy tem obecny, nie chciał uwierzyć, dopókiby sam nie ujrzał i ran Jego nie dotknął. Po ośmiu dniach Jezus powtórnie ukazał się apostołom i Tomasz uwierzył.
Po raz trzeci ukazał się Jezus apostołom w poranek, gdy łowili ryby w jeziorze Tyberjadzkiem, i jadł wraz z nimi. Wtedy poruczył Piotrowi urząd najwyższego pasterza i zapowiedział mu, jaką śmiercią umrze (Jan. XXI. 1 — 23). Potem ukazał się także uczniom swoim na górze (prawdopodobnie na górze Tabor), gdzie ustanowił sakrament chrztu i polecił apostołom iść z ewangelją do wszystkich narodów (Mat. XXVIII. 16 — 20). Czterdziestego dnia po zmartwychwstaniu ukazał się Jezus po raz ostatni uczniom, zgromadzonym w wieczerniku, wyprowadził ich na Górę Oliwną, pobłogosławił ich i wzniósł się do nieba a obłok zasłonił Go przed oczyma obecnych. Świadkami wniebowstąpienia, oprócz 11 apostołów, były prawdopodobnie także Matka Zbawiciela i niewiasty ewangeliczne (Dzieje Ap. 1.14).
Jezus z Nazaretu był człowiekiem prawdziwym: z krwi i kości. Płakał, odczuwał głód i pragnienie, znużenie, potrzebę snu i boleść fizyczną. Miał matkę, przyjaciół i wrogów. Był uwielbiany aż do adoracji i nienawidzony do szału. Nie był aniołem pod ludzką postacią, ani zjawą, lecz prawdziwym człowiekiem. Tak naucza dogmat katolicki wbrew himerycznym wymysłom, głoszonym od wieków przez rozmaite sekty. Z drugiej strony jednak teologja katolicka za podstawowy dogmat wiary chrześcijańskiej uważa bóstwo Chrystusa i dowodzi go w osobnych gałęziach wiedzy teologicznej, w chrystologji i apologetyce. Wedle tych nauk Chrystus jest Mesjaszem, zapowiedzianym przez proroków Starego Testamentu, skupiającym w swojej osobie wszystkie cechy bóstwa. O bóstwie Jego świadczy Jego postać, nakreślona przez ewangelistów, ludzi współczesnych, wszystkie Jego słowa i czyny, Jego cuda, spełniane własną mocą i we własnem imieniu, świętość Jego nauki a wreszcie fakt, że nauka Jego, niesiona przez kilku ubogich rybaków, wbrew potędze cezarów i mądrości filozofów, zdobyła i przeobraziła świat.
Jezus, syn Siracha (Sira), autor księgi przypowieści (meszalim), znanej pod nazwą Eklezjastyk (ob.).
Jezusa i Marji kongregacje: 1) Misjonarze od Jezusa i Marji (ob. Eudyci). 2) Służebniczki od J. i M., kongregacja nieustającej adoracji Najśw. Sakramentu, zał. w r. 1895 w diecezji Ottawa w Kanadzie. 3) Siostry od J. i M., kongregacja powstała w Lyonie, posiada klasztory w Hiszpanji, Anglji, w Indjach, Kanadzie i w Stanach Zjednoczonych. 4) Siostry od Jezusa Chrystusa i Niepokalanej Dziewicy, trzy niezależne od siebie kongregacje w Bourges, Nantes i Rouen, opiekujące się upadłemi dziewczętami.
Jezusa zakony i kongregacje: 1) ob. Jezuici. 2) Rycerze Jezusa Chrystusa, zakon założony przez św. Dominika w r. 1220, jako jego „trzeci zakon“. 3) Klerycy regularni od Dobrego Jezusa, zakon załóż, w Rawennie ok. r. 1526, zniesiony w r. 1651. 4) Bracia od Krzyża Jezusa, kongregacja, załóż, w Beauvais w r. 1854, obecnie zniesiona. 5) Służebnice Jezusa: a) z domem macierzystym w Caen, zał. 1679, pielęgnują chorych i b) z domem macierzystym w Seillon, zał. 1859, opieka nad sierotami. 6) Jezuitki: a) niemieckie, powstały w Rzymie w r. 1545, wkrótce przestały istnieć; b) angielskie, powstały w r. 1609, w r. 1830 przestały istnieć. 7) „Wierne towarzyszki Jezusa“, kongregacja założona w r. 1820 w Paryżu. Istnieje w Anglji, Irlandji, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie pod nazwą: Faithful Companion of Jesus. 8) Siostry od Narodzenia Pańskiego, załóż, w r. 1813 w Valence, istnieją w Anglji. 9) Siostry znalezienia Jezusa w świątyni, kongregacja istniejąca w Anglji przed reformacją, wskrzeszona przez kardynała Wisemana w r. 1861. 10) Córki Jezusa, cztery kongregacje francuskie i jedna włoska, załóż. 1809, mają klasztory w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. 11) Siostry od Krzyża Jezusa w klasztorze Groissiat, diecezji Belley we Francji, odwiedzały chorych i uczyły dzieci, w r. 1903 — 1905 zniesione wraz z innemi kongregacjami we Francji.
Jezus, Marja, Józef pod tem wezwaniem: 1) bractwo dla popierania nauki chrześcijańskiej (ob. Doktrynarjanie); 2) arcybractwo św. Rodziny; 3) kongregacja od Jezusa, Marji i Józefa, założona w r. 1840 w Engelen w Holandji (Engelsche Zusters), trudni się nauczaniem, pielęgnowaniem chorych i opieką nad sierotami, ciemnymi i starcami.
Joachim z Celico (1145 — 1202), opat klasztoru w Corracio w Kalabrji i założyciel klasztoru we Fiore, autor t. zw. Wiecznej ewangelji (ob. Ewangelja wieczna).
Joanici (Rodyjczycy, rycerze maltańscy), zakon rycerski, powstał z fundacji kupców z Amalfi, którzy założyli w r. 1048 w Jerozolimie kościół i klasztor a Gottfried z Bouillon’u udotował połączony z tym klasztorem szpital, przy którym utworzył bractwo. Celem bractwa było pierwotnie pielęgnowanie pielgrzymów. Drugi przełożony bractwa Rajmund de Puy ułożył rzekomo regułę zakonu, w której zobowiązał część jego członków do walki z niewiernymi. Później powstał podział członków zakonu na rycerzy, kapłanów i braci świeckich. Na czele zakonu, którego siedzibą była Jerozolima, stał wielki mistrz, wybierany dożywotnio. Bogactwa, zebrane przez zakon, stały się, już od XII wieku począwszy, przyczyną jego upadku. Wyparci przez Turków z Jerozolimy, osiedlali się joanici kolejno w Ptolomaidzie, na Cyprze, na Rodos, a w r. 1522 na Malcie, którą im darował Karol V. Po zdobyciu Malty przez Napoleona w r. 1798 ostatni wielki mistrz zakonu hr. Hompesch zrezygnował a obrany wielkim mistrzem car Paweł I nie otrzymał zatwierdzenia papieskiego. Anglicy, zdobywszy Maltę, nie oddali jej joanitom, którzy rezydowali w Katanji, następnie w Ferrarze, a od r. 1834 w Rzymie. Od r. 1805 nie wybierali wielkiego mistrza a tytuł ten wskrzesił w r. 1888 Leon XIII. Zakon dzieli się obecnie na dwa prioraty, włoski i niemiecko-czeski, i zamienił się na order, który może otrzymać tylko ten, kto się wykaże pochodzeniem szlacheckiem od 16 pokoleń. W Niemczech istnieją joanici protestanccy, order „królewsko pruski“, założony przez Fryderyka Wilhelma.
W Polsce były dwie komandorje joanitów: poznańska i stwołowicka (ostatnia fundacji Radziwiłłów z r. 1610), następnie priorat z sześcioma komandorjami, które w końcu XVIII wieku przestały istnieć.
Joanitki, szpitalniczki św. Jana z Jerozolimy, żeński odłam zakonu joanitów, posiadał od XII w. klasztory w Kastylji, Anglji i kilka szpitali we Francji. Zniosła je rewolucja francuska.
Joanna d’Arc święta, Dziewica Orleańska, bohaterska patronka Francji. Córka włościanina z Domremy, urodzona 6 stycznia 1412 r., doznawała już w 13 roku życia wizyj, w których ekstaza religijna łączyła się z zapałem patrjotycznym. Wskutek zwycięstw Henryka V Anglicy zawładnęli wówczas więcej niż połową Francji, a położenie delfina, późniejszego króla Karola VII stawało się coraz trudniejsze. Zdoławszy przekonać delfina o swojej misji wybawienia Francji, Joanna, mając lat 17, w męskiem przebraniu, w zbroi, ze sztandarem i mieczem w ręku, stanęła na czele niewielkiego wojska i pośpieszyła na odsiecz Orleanu. Dostarczyła broniącej się załodze żywności i zmusiła Anglików do odstąpienia od oblężenia. Wkrótce stała się postrachem wojsk angielskich, a przedmiotem religijnej czci Francuzów. Pod jej wpływem wojsko Karola VII zdobyło Auxerre, Chalons i Troyes, ona wprowadziła Karola VII do Rheims, gdzie się odbyła jego koronacja (1429). Walczyła dalej z Anglikami, zwyciężyła ich pod Lagny, ale przy odsieczy Compiegne wzięta do niewoli dostała się w ręce księcia Burgundji, który ją wydał Anglikom. Postawiono ją przed sądem w Rouen jako oskarżoną o czary i po cztero-miesięcznym procesie skazano na śmierć przez spalenie na stosie. Wyrok został wykonany 31 maja 1431 r. Już w r. 1450 zarządzono rewizję procesu, która wykazała niewinność i bohaterstwo Joanny. Papież Benedykt XV zaliczył ją w r. 1920 w poczet świętych.
Joanna papieżyca. Kroniki Marcina z Opawy, zwanego Marcinem Polakiem (zm. 1279) i Stefana de Borbonne (zm. 1261) zawierają fantastyczną opowieść o kobiecie, pochodzenia angielskiego, która miała być papieżem ok. r. 1100. Opowieść tę uznał już w XVII wieku teolog reformowany Blondel za zmyśloną a nowoczesna krytyka historyczna odmawia jej wszelkich cech prawdopodobieństwa.
Job (Hiob), bohater opowieści biblijnej, stanowiącej jedną z ksiąg kanonicznych Starego Testamentu nieznanego autora, żyjącego z końcem VII lub z początkiem VI w. przed Chr. Nazwa Job, czyli „zwalczany przez nieprzyjaciół“, wskazuje, że jest to postać zmyślona, służąca do przedstawienia pewnej idei. Ideą tą jest wzór doskonałej cierpliwości i poddania się woli Bożej przez wiarę w życie przyszłe. Wstęp i zakończenie tego poematu napisane prozę.; główna treść, opowieść poetyczna, pełna głębokich myśli i wspaniałych porównań.
Postać Joba na pomnikach starochrześcijańskich jest symbolem dogmatu o zmartwychwstaniu ciał, wyrażonego w słowach Joba: „Wiem bowiem, że Odkupiciel mój żyje a w dzień ostateczny powstanę z ziemie. I zaś obleczon będę w skórę moją, a w ciele mojem oglądać będę Boga mego (Job. XIX. 25, 26).
Joel, drugi z t. zw. proroków mniejszych Starego Testamentu, syn Fatuela (Pathuela). Czas jego życia oznaczają na drugą, połowę X w. przed Chr. lub aż na czasy po niewoli babilońskiej, t. j. na wiek VI przed Chr. Proroctwo Joela składa się z trzech części: w pierwszej opisuje zniszczenie kraju przez plagę szarańczy, w drugiej przepowiada najście wojsk nieprzyjacielskich i wzywa do pokuty, w trzeciej obiecuje łaskę Ducha św. dla wybrańców bożych i srogie kary dla nieprzyjaciół. Pod względem literackim zaliczają, księgę Joela do najwspanialszych pomników poezji starohebrajskiej.
Joga (yoga), w religji hinduskiej umiejętność opanowania samego siebie w celu zerwania pęt zmysłowych i dojścia do stanu niezmiennej szczęśliwości. Środkiem do tego celu są praktyki ascetyczne, surowa kontrola zmysłów, ćwiczenia fizyczne i duchowe, bezustanne skupienie i medytacja aż do popadnięcia w stan mistycznej ekstazy i pełnego poznania. Istnieją różne formy jogi. Hata-yoga jest metodą surowego powściągania zmysłów i opanowywania ciała w celu dojścia do zupełnego skupienia ducha. Bhakti-yoga dochodzi do tego rezultatu przez gorliwą modlitwę. Radża-yoga jest metodą myślowego skupienia. Najwyższą formą jogi jest Inama-yoga, droga do zjednoczenia się z bóstwem przez wiedzę. Wszystkie te metody są skierowane do tego samego celu, którym jest dojście do niezmiennego stanu duszy, posiadającej pełnię bytu, wiedzy i szczęśliwości. (Ob. Upaniszady).
Jonasz, piąty z t. zw. proroków mniejszych Starego Testamentu, żył z początkiem VIII w. przed Chr. i wy-stępował jako prorok w asyryjskiem mieście Niniwa nad Tygrysem. Opowiada o swej podróży morskiej, o połknięciu go przez potworną rybę i wyrzuceniu na brzeg. Przybywszy do Niniwy, głosi pokutę a gdy Bóg przebacza pokutującym, uchodzi na pustynię i otrzymuje od Boga pouczenie o łasce bożej dla pokutujących. Znaczenie księgi Jonasza polega na tem, że Jonasz wedle własnych słów Chrystusa (Mat. XII. 39 — 40), jest figurą (przedobrażeniem) Zbawiciela, który zmartwychwstał. Na pomnikach starochrześcijańskich, sarkofagach, freskach w katakumbach, lampach i medalach przedstawiają postać Jonasza, jako wyobrażenie Chrystusa.
Jordan: 1) rzeka w Palestynie, w której Zbawiciel przyjął chrzest z rąk św. Jana Chrzciciela. 2) W obrządku wschodnim i w Kościele greckowschodnim obrzęd święcenia wody na pamiątkę chrztu Chrystusa w Jordanie (ob. Epifanja).
Joris Jan (Dawid Joris-zoon, zn. Dawid, syn Jerzego), anabaptysta i założyciel sekty jorystów (Dawidystów). Ur. w r. 1501, trudnił się malowaniem na szkle w Delft (Holandja). Pierwotnie liczył się do anabaptystów, od r. 1536 zebrał zastęp zwolenników, głosząc, że jest zapowiedzianym przez proroków zbawicielem i że został zesłany, aby zgromadzić wiernych w Królestwie Bożem i uwolnić ich od wszelkiego przymusu prawa a w szczególności od jarzma małżeństwa i od przesądów wstydu. Jego uczniowie propagowali wyuzdany li. bertynizm i antynomizm, rozszerzając jego doktrynę w Belgji, Holandji, Oldenburgu, Holsztynie i Fryzji. Wobec represyj rządowych Joris uciekł do Bazylei i tam uchodził za wyznawcę kalwinizmu. Umarł w r. 1556. W trzy lata po śmierci spalono jego ciało i jego pisma.
Joryści, ob. Joris Jan.
Jowinjan, mnich medjolański, ok. r. 388 głosił naukę o wyższości stanu małżeńskiego nad stanem dziewiczym, potępiał posty, umartwienia i męczeństwa i twierdził, że chrzest ubezpiecza na zawsze od grzechu. Wyłączył go z Kościoła papież Syrycjusz w r. 390. Naukę jego zwalczał św. Hieronim w traktacie napisanym przeciw niemu. Teologja protestancka ceni go wysoko jako pierwszego reformatora w kierunku luteranizmu.
Jowisz (Jupiter), ob. Rzymska religja.
Jozafata dolina, wedle proroctwa Joela (III. 2) miejsce, na którem ma się odbyć sąd ostateczny. Tak tłumaczę. to wyrażenie żydzi, uważając dolinę potoku Cedron, gdzie król Jozafat zwyciężył nieprzyjaciół, za miejsce przyszłego sądu. Katoliccy egzegeci tłumaczę, ten ustęp proroctwa Joela jako zapowiedź błogosławieństwa za zwycięskie potykanie się z nieprzyjacielem.
Jozafat św. (Jozafat Kuncewicz), męczennik, bazyljanin polski, biskup witebski, żył od 1588 do 1632 r. Krzewiciel unji na kresach wschodnich, został zamordowany przez fanatycznych schizmatyków. Pius IX zaliczył go w r. 1867 w poczet świętych.
Jozefici i jozefitki. Liczne zgromadzenia zakonne pod wezwaniem św. Józefa:
1. Jozefici, kongregacja kapłanów świeckich, założona w Rzymie w r. 1620 dla celów pracy duszpasterskiej.
2. Misjonarze św. Józefa, kongregacja kapłanów świeckich, zał. w połowie XVII w. wi Lyonie przez lekarza Jakóba Cretenet.
3. Jozefici z Grammont i Gandawy, kongregacja zał. w r. 1817 przez kanonika van Combrugge. Posiadają zakłady wychowawcze (gimnazja humanistyczne) w Relgji.
4. Bracia jozefici od św. Krzyża, kongregacja szkolna, zał. w r. 1821 we Francji. Od r. 1841 pracują w Ameryce Północnej, dokąd przenieśli się po skasowaniu ich klasztorów we Francji. Posiadali dom macierzysty w Neuilly pod Paryżem, obecnie w Kanadzie w Notre Damę koło Fort Wayne. Mają szkoły początkowe w Indjanie, Ohio i Illinois, prowadzą uniwersytet Notre Damę w Indjanie, uniwersytet kolumbijski w Portland i liczne kolegja w Texas, Nowym Orleanie i N. Brunświku.
5. Bracia św. Józefa z Lyonu, kongregacja zał. w r. 1835, poświęcona opiece nad opuszczonymi chłopcami. Pierwszy ich zakład w Qullins (dep. Rodanu) zniszczyła rewolucja, drugi w nabytym przez nich starożytnym klasztorze w Cisteaux, w którym wychowywali 1200 chłopców, zamknął rząd francuski w r. 1888.
6. Jozefici meksykańscy, kongregacja kapłanów-misjonarzy, zał. w r. 1872.
7. Towarzystwo misyjne św. Józefa w Mill-Hill (Londyn N. W.), kongregacja kapłanów świeckich, zał. w r. 1866 przez kardynała Vaughan, biskupa w Salford. Prowadzą seminarja misyjne w Anglji, Holandji i w Brixen (Tyrol) i pracują w misjach w Madras, Borneo, Nowej Zelandji, Kaszmirze, w wikarjacie apostolskim Górnego Nilu, w Kongo i na Filipinach. Żeński oddział tej kongregacji, „Siostry misjonarki od św. Józefa“, zał. w r. 1878, ma dom macierzysty w Mill-Hill i wspomaga prace misyjne, prowadząc szkoły i ochronki.
8. Bracia św. Józefa w Klein-Zimmern w Hesji, kongregacja księży świeckich, zał. w r. 1864 przez biskupa Kettelera, prowadzi zakład dla osieroconych chłopców.
9. Bracia św. Józefa w Indjach i na Cejlonie, bractwo, złożone z krajowców-katolików, poświęcone szkolnictwu.
10. Siostry szpitalne św. Józefa w La Fleche.
11. Siostry św. Józefa w Bordeaux.
12. Siostry św. Józefa w Le Puy i w Lyonie, kongregacja zał. w r. 1650 przez biskupa Maupas i jezuitę Medaille, trudniąca się wychowaniem dziewcząt i utrzymująca przytułki i szpitale. Doniedawna posiadała we Francji około 500 zakładów. Obecnie posiada liczne szkoły dla dziewcząt, sierocińce i szpitale w 15 diecezjach Ameryki Północnej, w Atenach, Azji Mniejszej i Palestynie.
13. Siostry św. Józefa w Clugny, kongregacja, założona w r. 1800 przez Annę Marję Javonhey, trudniąca się szkolnictwem i szpitalnictwem. Od r. 1822 do 1897 była czynną w Senegalu. Prowadzi szkoły żeńskie i szpitale prawie we wszystkich kolonjach francuskich, wyjąwszy Alger i Kochinchiny. Posiada swe zakłady we Włoszech, w Irlandji, Danji, Szwecji, Stanach Zjednoczonych, Peru, Haiti i w Indjach.
14. Siostry św. Józefa z Chambery, kongregacja zał. w r. 1812, prowadzi szkoły, ochrony i szpitale we Włoszech, Brazylji, Ameryce Północnej, Szwecji i Norwegji oraz w Danji i na Islandji.
15. Siostry św. Józefa w Albi, z domem macierzystym w Marsylji, prowadzą, szkoły i szpitale w Afryce pół-nocnej, na Krecie i Cyprze, w Grecji, Bułgarji, Turcji, Syrji, Palestynie i w Australji.
16. Siostry św. Józefa w Emmitsburg koło Baltimore, pierwsza kongregacja żeńska w Stanach Zjednoczonych, założona przez Elizę Seton (zm. 1821), połączona w r. 1850 z wincentynkami.
17. Josefinas, józefitki meksykańskie, żeński odłam fózefitów meksykańskich, ob. wyżej pod 6.
18. Siostry św. Józefa w klasztorze St. Marx w Alzacji, kongregacja zał. w r. 1845. Trudni się opieką nad sierotami i pielęgnowaniem chorych w Alzacji i Badenji.
19. Kongregacje św. Józefa w Trewirze, Ursbergu (Bawarja), w Lowanjum, Gandawie, Szwajcarji i w Chinach, gdzie od r. 1875 posiadały dom macierzysty w Pekinie, zburzony w czasie powstania bokserów w r. 1900.
Jozue, wódz narodu żydowskiego, który po śmierci Mojżesza wprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej, zdobył znaczną część Palestyny i podzielił ją między pokolenia żydowskie. Opowiada o tem księga Jozuego, szósta zkolei księga Starego Testamentu, której autorstwo tradycja żydowska przypisuje Jozuemu. Autor jej żył jed nak znacznie później, prawdopodobnie w początkach panowania Dawida. Krytyka racjonalistyczna odmawia jej wszelkiej wartości historycznej ze względu na legendarny charakter opisywanych w niej wydarzeń, jak przejście cudowne przez Jordan i przedłużenie dnia przez Jozuego.
Józef św., oblubieniec Najśw. Marji Panny, zmarły prawdopodobnie przed rozpoczęciem przez Chrystusa zawodu publicznego, a w każdym razie przed Jego męką i śmiercią. Cześć kościelną dla św. Józefa Oblubieńca wprowadzono stosunkowo późno, bo dopiero w IX wieku. Pius IX ogłosił w r. 1870 św. Józefa patronem Kościoła powszechnego i podniósł jego święto do kategorji świąt kościelnych pierwszej klasy. W ikonografji starochrześcijańskiej przedstawiają św. Józefa jako młodzieńca, dopiero od wieku V jako starca z lilją w ręce. Wyobrażenia zaś św. Józefa z XVII w. przedstawiają go niosącego lub prowadzącego za rękę Dzieciątko Jezus.
Józef z Arymatei św., senator żydowski, członek sanhedrynu, tajny uczeń Chrystusa, który po ukrzyżowaniu wyprosił u Piłata zezwolenie na pogrzebanie ciała Chrystusa i pogrzebał je we własnym grobie. Wedle tradycji miał być jednym z 70 uczniów Chrystusa, którzy wprowadzili chrześcijaństwo w Anglji, gdzie też panuje szczególna cześć dla tego świętego. Bractwa pod jego wezwaniem trudnią się grzebaniem ubogich zmarłych.
Józef, syn Jakóba i Racheli, patrjarcha Starego Zakonu, bohater znanego opowiadania biblijnego (Genesis 37—50) o zaprzedaniu przez braci, służbie w Egipcie, tłumaczeniu snu Faraona, wyniesieniu na urząd wielkorządcy i sprowadzeniu żydów do Egiptu. Pod względem religijnym charakterystycznym rysem historji Józefa jest pierwiastek wiary w opatrzność boską. Niektórzy egzegeci uważają Józefa jako figurę (przedobrażenie) Chrystusa.
Józef Flavius, historyk żydowski (37—100 po nar. Chr.), należał do sekty faryzeuszów. Dostał się do niewoli rzymskiej, a uwolniony z niej przez Wespazjana z wdzięczności przybrał jego imię familijne „Flavius“. Podczas oblężenia Jerozolimy należał do otoczenia Tytusa i pełnił funkcje parlamentarjusza pomiędzy nim a żydami, którzy jednak uważali go za zdrajcę. Po upadku Jerozolimy zamieszkał w Rzymie, otrzymał obywatelstwo rzymskie i pobierał roczne wsparcie. Napisał „Dzieje wojny żydowskiej przeciw Rzymianom“ oraz „Starożytności żydowskie“, w których są dwie wzmianki o Chrystusie, podawane w wątpliwość co do autentyczności.
Józefinizm, system kościelno-polityczny, urządzający stosunek państwa do wyznań na zasadzie subordynacji wszelkich instytucyj religijnych wobec wszechwładzy państwa absolutnego, którego zwierzchnik rości sobie prawo stanowienia o „zewnętrznych“ sprawach religijnych (externa religionis) oraz prawo oznaczania, które sprawy religijne należy uważać za „zewnętrzne“ (ob. Jus circa sacra).
Nazwa systemu józefińskiego pochodzi od Józefa II, cesarza rzymskoniemieckiego (1780 — 1790), syna Marji Teresy, ur. w Wiedniu w r. 1764. Jako wyznawca „światłego absolutyzmu“ usiłował Józef II wprowadzić jego metody także do stosunku państwa do religji wedle wzorów, zawartych w systemie febronjańskim (ob. Hontheim). Jego patent tolerancyjny, wprowadzony w r. 1781 w Austrji, Czechach, na Morawach, w prowincjach belgijskich i na Węgrzech, przyznawał protestantom wyznania augsburskiego i helweckiego oraz schizmatykom prawo „prywatnego wyznawania religji“ (exercitium religionis privatum), a zakazywał im publicznych wejść do domów modlitwy i umieszczania dzwonów na wieżach. Głownem dążeniem Józefa II wobec Kościoła katolickiego było jak największe uniezależnienie Kościoła w państwie od Stolicy Apostolskiej i przekształcenia go na instytucję państwową w myśl zasad galikańakich (ob. Galikanizm). Do tego celu zdążały dekrety Józefa II z r. 1781, uchylające jurysdykcję papieską w granicach cesarstwa, poddające wszelkie rozporządzenia papieskie pod cenzurę państwową (placetum regium) i zakazujące ogłaszania rozporządzeń papieskich (bul, encyklik i t. p.), które tego „placet“ nie uzyskały. Zakazał zwracać się do papieża o dyspensy, których udzielać mieli tylko biskupi, a w ustawie z r. 1783 (Ehepatent) wypowiedział zasadę, że o małżeństwie, jako kontrakcie cywilnym, stanowi władza państwowa.
Dekretami z r. 1782, 1785 i 1786 zarządził zniesienie klasztorów, a z dóbr ich utworzył t. zw. fundusz religijny, który miał służyć na tworzenie nowych parafij i utrzymanie tych urzędów kościelnych, których dochód besneficjalny był niewystarczający (ob. Kongrua). Zniósł w ten sposób 738 klasztorów, a co do pozostałych za-bronił egzempcyj, t. j. wyłączania z pod władzy biskupów i bezpośredniej zawisłości od papieża, usunął śpiewy chóralne, zastąpił opatów dożywotnich przeorami, wybieralnymi na trzy lata i ograniczył liczbę nowicjuszów. Zabronił tworzenia bractw religijnych, kongregacyj marjańskich i tercjarstw. W miejsce zniesionych seminarjów biskupich utworzył „seminarja generalne“ dla kleru świeckiego i zakonnego.
Rozporządzenia rządowe dotykały również spraw liturgicznych, określały ilość ołtarzy i świec na ołtarzach, przepisywały sposób wystawiania relikwij, znosiły ołtarze uprzywilejowane i uroczyste pogrzeby, usuwały niektóre ustępy z brewjarza, wskazywały formę nauczania kościelnego i polecały tematy do kazań. Prawie wszystkie te zarządzenia, które zjednały Józefowi II szyderczą nazwę „brata zakrystjana“, nadaną mu przez Fryderyka II, musiały być cofnięte wskutek powstania na Węgrzech (1790), a po śmierci Józefa II przywrócono seminarja biskupie i swobodę nabożeństw kościelnych. System józefiński panował w Austrji nominalnie do r. 1848, w praktyce już dużo wcześniej szukano porozumienia z władzami kościelnemi i umiano w ten sposób zapobiegać kolizjom. Pozostałościami systemu józefińskiego w Austrji była aż do końca istnienia monarchji (1918) instytucja „funduszu religijnego“ oraz zastrzeżone w ustawie z 7 maja 1874 r. „o zewnętrznych stosunkach prawnych Kościoła katolickiego“ prawo nadzoru państwowego nad majątkiem kościelnym, wpływ rządu na obsadzanie urzędów kościelnych i t. p. ograniczenia wolności Kościoła.
Jubileuszowy rok w chrześcijaństwie, ob. Rok święty.
Jubileuszowy rok u żydów. Każdy siódmy rok, czyli rok sabatowy, był wedle prawa mojżeszowego rokiem wypoczynku dla roli i winnicy. Po upływie zaś siedmiu okresów siedmioletnich, a zatem w każdy rok pięćdziesiąty, rozpoczynał się dnia 10 miesiąca Tiszri w „święto pojednana“ rok jubileuszowy. W roku tym prócz zupełnego wypoczynku w rolnictwie prawo mojżeszowe przepisywało przywracanie wolności niewolnikom i powrót własności ziemskiej do pierwotnego właściciela bez żadnej zapłaty. To postanowienie, zawierające w sobie niemożliwość ze stanowiska ekonomicznego, nigdy nie weszło w życie, a przynajmniej niema śladu, aby choć raz było wykonane.
Juda Galilejczyk (Juda z Gamala), przywódca powstania żydowskiego w 7 roku po nar. Chr., założyciel sekty żydowskiej zelotów, odznaczającej się szczególną nienawiścią do Rzymian. Jeden z członków tej sekty w czasie oblężenia Jerozolimy przez Tytusa w r. 70 po Chr. bronił twierdzy Masada, a nie mogąc jej utrzymać przeciw Rzymianom, nakazał towarzyszom wymordować własne żony i dzieci i samych siebie, co też sam uczynił.
Juda Halevi, ob. Halevi Jehudah.
Juda Iskarjot (Judasz z Kerjotu), jeden z 12 apostołów, który zdradził Chrystusa za 30 srebrników, otrzymanych od starszyzny żydowskiej. Motyw zbrodni Judasza upatrują nie tylko w chciwości, ale raczej w zawiedzionej ambicji, ponieważ sądził, że jako bliski Mesjasza dostąpi zaszczytów i władzy. Widząc skutki zdrady, miał popełnić samobójstwo (ob. Hakeldama).
Juda Tadeusz św., apostoł, syn Kleofasa i Marji, brat św. Jakóba Młodszego. Według Konstytucyj Apostolskich był trzecim z rzędu biskupem Jerozolimy, według Nicefora zaś apostołował w Galilei, Samarze i Idumei a następnie w Arabji, Syrji i Mezopotamji i miał umrzeć śmiercią naturalną w Edesie. Według tradycji zachodniej nauczał w Persji i Babilonji i tam poniósł śmierć męczeńską. List św. Judy Tadeusza, zaliczony do ksiąg deuterokanonicznych Nowego Testamentu, skierowany jest przeciwko gnostykom.
Judyta, bohaterka żydowska, ratując miasto rodzinne Betulję, oblężone przez wodza Asyryjczyków, Holofernesa, zabiła go podstępem, poczem mieszkańcy Betulji odparli najazd asyryjski. Tak opowiada księga Judyt, jedna z ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu, uważana przez krytykę racjonalistyczną za apokryf. Czas powstania tej księgi oznaczają na okres między czasami Machabeuszów a drugą wojną żydowską pod Hadrjanem.
Jugosławia, statystyka wyznań, ob. Europa.
Juljan Apostata (Odstępca), cesarz rzymski od 361 do 363 r. po Chr., urodzony w r. 331 i wychowany w surowej nauce sekty arjańskiej, studjował teozofję i magję oraz filozofię“ neoplatońską w Atenach. Zostawszy cesarzem, odstąpił od religji chrześcijańskiej i postanowił przywrócić wiarę w dawnych bogów i ożywić ją przez organizację na wzór chrześcijański i przyjęcie form kultu chrześcijańskiego. W tym celu restaurował starożytne świątynie pogańskie, przeważnie na koszt Kościoła, i zwracał im posiadane dawniej majątki. Kapłanom pogańskim przywrócił dawne przywileje i zmuszał ich do surowego życia i opiekowania się ubogimi. Stan kapłański zorganizował na wzór hierarchji chrześcijańskiej. Głową tej nowej hierarchji miał być cesarz jako „pontifex maximus“. Usiłował ożywić i podnieść kult pogański przez kazania i śpiewy. Usunął ze swego dworu urzędników i pretorjanów, wyznających religję chrześcijańską, odebrał duchowieństwu chrześcijańskiemu prawa i przywileje, nadane mu przez poprzednich cesarzy i protegował sekty arjanów i donatystów w nadziei, że przez to przyśpieszy upadek chrześcijaństwa. Chcąc zadać kłam przepowiedni Chrystusa, że ze świątyni jerozolimskiej nie zostanie ani kamień na kamieniu (Mat. XXIV. 1, 2), rozpoczął jej odbudowę, ale zamiar ten udaremniło trzęsienie ziemi. Wszystkie te środki nie pomogły, bo ani poganizm starożytny nie odżył, ani chrześcijaństwo nie upadło. Juljan Apostata poległ na wyprawie przeciw Persom i umierając miał zawołać: „Zwyciężyłeś Galilejczyku“, a słowa te legenda chrześcijańska odnosi do Chrystusa, którego Juljan nazywał Galilejczykiem.
Juljaniści, ob. Monofizyci.
Juljański kalendarz, ob. Kalendarz.
Juljusz, było trzech papieży tego imienia:
Juljusz I św., papież od 337 do 352 r., odrzucił skargi sekty euzebjańskiej przeciw św. Atanazemu, odbył synod rzymski (340—341), którego uchwały przesłał biskupom wschodnim, zebranym w Antjochji. Na jego życzenie cesarze Konstans i Konstancjusz zwołali w r. 343 synod w Sardyce, który uchwalił „z uszanowania dla pamięci Piotra Apostoła“ prawo apelacji biskupów do papieża rzymskiego przeciw uchwałom synodów prowincjonalnych, przez co uznał jego władzę do rozstrzygania tych apelacyj, a tem samem faktyczny prymat papieża.
Juljusz II, papież od 1503 do 1513, jedna z najpotężniejszych indywidualności na tronie papieskim, wódz i polityk, za główny cel rządów uważał rozszerzenie państwa kościelnego na całe Włochy i uwolnienie ich od najazdu obcych, co w ówczesnych stosunkach równało się dążeniu do zjednoczenia Włoch. W r. 1508 zawarł z cesarzem niemieckim i z królami francuskim i hiszpańskim ligę w Cambray, wcielił Romanję do państwa kościelnego, a następnie zawarł z republiką wenecką i Hiszpanją t. zw. świętą ligę przeciwko królowi francuskiemu Ludwikowi XII, którego zmusił do opuszczenia Włoch. W r. 1512 zwołał piąty sobór lateraneński, zawarł pokój z cesarzem Maksymilianem i wcielił Parmę, Piacenzę i Reggio do państwa kościelnego. Popierał sztuki piękne i nauki. W r. 1506 rozpoczął budowę bazyliki św. Piotra i założył muzeum watykańskie. W jego służbie Bramante, Michał Anioł i Rafael wykonali swoje arcydzieła. Jednem z nich jest grobowiec Juljusza II w kościele św. Piotra w Okowach w Rzymie ze słynnym posągiem Mojżesza, dłóta Michała Anioła.
Juljusz III, papież od 1550 do 1555 r. Jako kardynał otworzył w r. 1545 sobór trydencki i miał wielki wpływ na jego przebieg i uchwały. W r. 1547 przeniósł sobór do Bolonji. Wybrany na papieża w r. 1550, odprawił wielki jubileusz, a w r. 1551 zwołał ponownie sobór do Trydentu, ale wskutek usunięcia się biskupów francuskich i zmiany stosunków politycznych w Niemczech zmuszony był zawiesić jego obrady. Zatwierdził założone przez św. Ignacego Loyolę Collegium Germanicum w Rzymie, przeprowadził wiele pożytecznych reform w Kościele i wysłał kardynała Pole do Anglji celem odzyskania tego kraju dla katolicyzmu.
Juno, ob. Rzymska religja.
Jupiter, ob. Rzymska religja.
Jura parochialia, prawa proboszcza katolickiego do spełniania pewnych funkcyj duchownych na obszarze parafji. Są następujące: 1) udzielać uroczyście chrztu św., 2) nieść publicznie Najśw. Sakrament do chorych, 3) nieść publicznie lub prywatnie wiatyk do chorych, 4) zapowiadać święcenia lub małżeństwa i błogosławić małżeństwa, 5) odprawiać pogrzeby, 6) święcić domy, 7) święcić wodę w Wielką Sobotę, prowadzić procesje i odprawiać uroczyste nabożeństwa poza kościołem, 8) święcić ornaty, stuły i t. p., 9) wykonywać ceremonje wielkotygodniowe i udzielać wywodu (błogosławieństwa kobiety po porodzie).
Jura stolae, prawa stuły, opłaty, które proboszcz ma prawo pobierać w formie taksy za wykonanie niektórych funkcyj, przy których używa stuły, jako to przy udzielaniu chrztu, wywodu, zapowiedzi, ślubu i pogrzebu. Nie należą do praw stuły, lecz są zwykłemi opłatami, taksy za miejsce na cmentarzu, za wyłączne używanie pewnej ławki w kościele i t. p. Powszechne prawo kanoniczne nic zawiera szczegółowych postanowień co do jura stolae, rozstrzyga więc w tym względzie ustawodawstwo diecezjalne i zwyczaje partykularne. Jeśli władza świecka użycza swej pomocy przy poborze jura stolae, domaga się, aby władza kościelna oznaczała te taksy w porozumieniu z rządem. W polskim konkordacie ze Stolicą Apostolską przewidziano użyczanie pomocy państwowej w razie poboru taks (art. IV Konkordatu i rozporządzenie ministerjalne z 26 marca 1926 r. Nr. 44 Dziennika Ustaw) oraz osobną umowę między Kościołem a Państwem co do jura stolae w związku z powiększeniem uposażeń duchowieństwa (przedostatni ustęp Załącznika do Konkordatu).
Jurysdykcja kościelna, w katolickiem prawie kanonicznem publiczna władza rządzenia wiernymi odpowiednio do celu Kościoła. Jurysdykcja różni się od władzy święceń, która płynie z otrzymanych święceń i jest niezmienna co do zakresu w obrębie tego samego stopnia święceń, podczas gdy jurysdykcja jest połączona z pewnym urzędem kościelnym i może być różną, stosownie do nadania urzędu. W praktyce władza święceń łączy się z jurysdykcją przez to, że z reguły wyższemu stopniowi święceń odpowiada wyższy urząd kościelny. Jurysdykcja jest zwyczajną, gdy jest prawnie związana z piastowanym urzędem, delegowaną zaś, gdy ją zwierzchnik kościelny zleci osobie przez siebie delegowanej. Jurysdykcja jest własną, gdy jest wykonywana we własnem imieniu, a nie w zastępstwie zwierzchnika (np. biskup diecezjalny wykonywa swą władzę we własnem imieniu, a nie jako zastępca papieża), zastępczą zaś, gdy kto ma stały urząd zastępczy (np. wikarjusz generalny). Prócz tego prawo kanoniczne odróżnia jurysdykcję zakresu wewnętrznego (fori interni, ob. Forum), która obejmuje życie duchowe wiernych (np. jurysdykcja spowiednika), od jurysdykcji zakresu zewnętrznego (fori externi), na której polegają wszelkie akty zewnętrzne rządów kościelnych, wykonywanie sądownictwa kościelnego i administracji kościelnej.
Jus ad rem i jus in re, w katolickiem prawie kanonicznem określenia uprawnień beneficjata przy obsadzaniu beneficjum. Kto został mianowany lub wybrany na pewien urząd kościelny, połączony z beneficjum, ten nabywa „jus ad rem“, czyli prawo żądania wprowadzenia w posiadanie tego beneficjum (ob. Instytucja kanoniczna). Nie jest to zatem żadne prawo rzeczowe, a raczej prawo wobec tego, który beneficjata mianował lub wobec korporacji (np. kapituły), która dokonała wyboru. Prawo rzeczowe do samego beneficjum, jus in re, nabywa dopiero ten, kto przez instytucję kanoniczną objął je w posiadanie.
Jus advocatiae, ob. Advocatus ecclesiae i Jus circa sacra.
Jus appellationis tamauam ab abusu, ob. Jus circa sacra.
Jus cavendi, ob. Jus circa sacra.
Jus circa sacra, prawo wyższości państwa w stosunku do spraw religji. System józefiński (ob. Józefinizm) wytworzył i usiłował wprowadzić w życie teorję, która czyni różnicę pomiędzy „jus in sacra“, zawierające w sobie prawo Kościoła do sprawowania sakramentów i głoszenia dogmatów jako do spraw wewnętrznego życia religijnego (interna religionis) a „jus circa sacra“, t. j. rzekomem prawem państwa do wtrącania się tytułem zwierzchnictwa terytorjalnego do spraw religji, nazwanych zewnętrznemi (externa religionis). Za sprawy takie uważano wszelkie objawy zewnętrzne kultu religijnego, nabożeństwa, obrzędy, wszelkie praktyki i posługi religijne, głoszenie kazań, nauczanie religji i całą administrację kościelną. Ponieważ rozróżnienie takie jest teoretycznie i praktycznie niewykonalne, państwo urościło sobie prawo do oznaczania, które sprawy są natury zewnętrznej, a w praktyce poczęło się mieszać do wszystkich spraw Kościoła.
Teoretycznie do „jus circa sacra“ należą następujące prawa:
a) ius dominii in bona ecclesiastica, prawo zwierzchnicze do majątków kościelnych, do wglądania w rachunki kościelne, ograniczania prawa obrotu dobrami kościelnemi, konfiskowania majątków uznanych za zbędne dla Kościoła (ob. Sekularyzacja), pobierania dochodów z opróżnionych beneficjów i t. p.
b) ius cavendi, prawo obrony państwa przed Kościołem i zapobiegania wszystkiemu, coby władza kościelna chciała przedsięwziąć wbrew interesowi państwa,
c) ius inspectionis, prawo policyjnego dozoru nad Kościołem, a szczególnie nad stosunkiem biskupów i wiernych ze Stolicą Apostolską,
d) ius placeti regii, prawo cenzurowania wszelkich rozporządzeń pa-pieskich i biskupich, bul, encyklik, listów pasterskich i t. p. i żądania, aby nie ogłaszano ich bez zezwolenia rządowego,
e) ius exclusivae, prawo odrzucania kandydatów na urzędy kościelne,
f) ius appellationis tamauam ab abusu, prawo każdego obywatela do odwoływania się od orzeczenia kościelnego do władzy świeckiej,
g) ius advocatiae, prawo opieki nad Kościołem, czyli traktowanie instytucyj kościelnych narówni z małoletnimi (ob. Advocatus ecclesiae), wreszcie
h) ius reformandi, prawa poprawiania Kościoła, jego ustroju i instytucyj oraz prawo uznawania innych wyznań.
Pierwiastki tej teorji sięgają. XIV wieku (ob. Galikanizm). Utorowała jej drogę i wprowadziła je w życie wobec protestanckich „kościołów krajowych“ reformacja Lutra, przyznając panującemu prawo oznaczania religji poddanych i prawo administracji kościelnej (ob. Terytorjalizm), do Kościoła katolickiego przystosował ją febronjanizm (ob. Hontheim), a w praktykę ją wprowadził Józef II. W XIX wieku stosowano ją w Prusach w t. zw. prawodawstwie majowem z r. 1873, a w Austrji w ustawie z r. 1874 „o zewnętrznych stosunkach prawnych Kościoła katolickiego“. W praktyce przeprowadzała ją Rosja, nie troszcząc się o uzasadnienie prawne. W czasach najnowszych przemaga u państw nowożytnych skrajnie przeciwna tej doktrynie tendencja do t. zw. rozdziału Kościoła od Państwa.
Jus dominii in bona ecclesiastica, ob. Jus circa sacra.
Jus exclusivae, ob. Jus circa sacra i Ekskluzywa.
Jus inspectionis, ob. Jus circa sacra.
Jus placeti regii, ob. Jus circa sacra.
Jus precum, ob. Patronat.
Jus reformandi, ob. Jus circa sacra.
Jutrznia, pierwsza część nabożeństwa według brewjarza. Odprawia się w nocy nad ranem. Poszczególne części jutrzni nazywają się nokturnami. Jutrznię odprawia się dotychczas w niektórych kościołach klasztornych, a w dzień Bożego Narodzenia w kościołach katedralnych i parafjalnych.
Jutrznia ciemna, ob. Ciemna jutrznia.
