[203]TOOMAI, DRUH SŁONI
Przypomnę sobie, ktom ja zacz! Już dość tych pęt i więź!
Przypomnę sobie dawną moc i życie pośród kniej!
Przestanę giąć przed ludźmi kark za marny chleba kęs!
Powrócę do puszczańskich leż i do rodziny mej!
Nim dzień, nim świt, odejdę precz w rozległą wolną dal!
Niech mnie całuje rzeźwy wiatr, niech pieści kryształ wód!
Żelazną obręcz zrzucę z nóg i skruszę twardy pal!
Odwiedzę wolnych druhów mych — i to, com kochał wprzód!...
Słoń Kala Nag (nazwisko to znaczy tyle co Czarny Wąż) już od czterdziestu siedmiu lat pozostawał w służbie Rządu Indyjskiego — i nie obcą mu była żadna z czynności, żadne z zadań, jakich wykonanie porucza się słoniom. Ponieważ zaś w chwili schwytania liczył sobie dwudziestkę lat z okładem, przeto obecnie dobiegał już siedmiu krzyżyków — co u słoni nazywa się „wiekiem dojrzałym“. Pamięcią swoją obejmował jeszcze owe czasy, gdy przywiązaną do czoła grubą skórzaną poduszką trykał w lufę wielkiego działa, by je wydobyć z głębokiego błota, w którem ugrzęzło. Było to przed wojną afgańską, która toczyła się w r. 1842, — a jemu wtedy było jeszcze daleko do pełni sił młodzieńczych. Jego matka, [204]Radha Pyari[1] — po naszemu Radha-Ulubienica — schwytana w tej samej obławie co i Kala Nag, opowiedziała mu, zanim jeszcze stracił mleczne zęby, że słonie, które się boją, zawsze źle wychodzą na swej bojaźni. Kala Nag rychło przekonał się o słuszności tej przestrogi, bo gdy wśród wielkiego wrzasku cofnął się przed ujrzanym po raz pierwszy w życiu granatem, natknął się na sterczące rzędem karabiny i pokłuł sobie na bagnetach najczulszą część swego ciała. Nim więc ukończył lat dwadzieścia pięć, pozbył się wszelkiej trwogi — i odtąd żaden słoń, pozostający w służbie Rządu Indyjskiego, nie cieszył się równie wielkiemi względami i powszechną sympatją. On to dźwigał stosy namiotów, łącznej wagi 1500 funtów, podczas marszu przez Górne Indje. Z pomocą parowego dźwigaru wsadzono go na okręt, aż po wielodniowej przeprawie przez słoną wodę wylądował daleko od Indyj, w jakiejś obcej i skalistej krainie, gdzie mu kazano dźwigać na grzbiecie armatę; w Magdali oglądał zwłoki cesarza Teodora, poczem na pokładzie parowca powrócił do Indyj, dosłużywszy się jak mówili żołnierze — medalu za wojnę abisyńską. W dziesięć lat później widział, jak w miejscowości zwanej Mazdżyd rzesze druhów słoni marły z głodu i chłodu, udaru słonecznego i padaczki. Następnie posłano go parę tysięcy mil na południe, do składu drzewa w Moulmein, gdzie musiał dźwigać i układać na stosie olbrzymie [205]kłody tekki[2]. Tam razu pewnego o mało co nie zabił krnąbrnego słonia-młodzika, którzy wzbraniał się wykonywać przypadającą nań pracę.
Wówczas zabrano go od tej roboty i użyto — wraz z kilkudziesięcioma innemi słoniami — do obławy na dzikich pobratymców w górach Garo. Słonie zostają pod nader ścisłą ochroną Rządu Indyjskiego. Stworzono nawet specjalny departament, który nic innego nie robi, tylko poluje na te zwierzęta, chwyta je, tresuje i rozsyła po całym kraju, w miarę zapotrzebowania na roboty.
Kala Nag mierzył w łopatkach dobre dziesięć stóp wysokości, a kły miał obcięte na pięć stóp i ujęte na końcach w miedziane obręcze, celem zapobieżenia pęknięciom, jednakże temi obłamkami potrafił zdziałać więcej, niż niejeden nietresowany słoń, posiadający kły ostre i nieuszkodzone.
Całemi tygodniami prowadzono żmudną obławę na słonie rozproszone po górach, a gdy już udało się zapędzić czterdzieści lub pięćdziesiąt olbrzymów do ostatniej zagrody i gdy potężne spuszczane wrota, zrobione ze zbitych z sobą kłód drzewnych, z trzaskiem opadły poza przybyszami, Kala Nag na daną komendę wchodził w sam środek tego rozwścieczonego i wniebogłosy trąbiącego piekła (zazwyczaj bywało to nocą, gdy migoty pochodni utrudniają ocenę odległości), dopadłszy zaś największego i najdzikszego zębacza z całej gromady, [206]póty go tłukł i kuksał, póki ten nie stał się potulny, jak baranek; tymczasem ludzie siedzący na innych słoniach, rzucali pętlice i krępowali pomniejsze zwierzęta.
Nie było takiego sposobu walki, któregoby nie znał i nie wypróbował stary i mądry Czarny Wąż, Kala Nag. Nieraz naraził się na napad ze strony zranionego tygrysa — i podwinąwszy trąbę, by uchronić ją od okaleczenia, nagłym, wynalezionym przez siebie sierpowatym rzutem głowy przewracał bestję na bok jeszcze podczas skoku, a zwaliwszy go na ziemię, klękał na nim i póty go dusił swemi potężnemi kolanami, aż bestja wśród wycia i charkotu wydała z siebie dech ostatni i na ziemi spoczęła jakaś bezkształtna pręgowana masa, którą Kala Nag mógł spokojnie wlec za ogon.
Jego poganiacz, Duży Toomai[3], syn Czarnego Toomai, który prowadził go do Abisynji, a wnuk Toomai’go, Opiekuna słoni, który był świadkiem jego pojmania, nieraz mawiał:
— Tak, tak! Czarny Wąż nie lęka się nikogo i niczego, oprócz mnie. Widział już trzy nasze pokolenia, które go żywiły i obrządzały, a jeszcze ze cztery pokolenia przeżyje napewno.
— Oho! on się i mnie też boi — odpowiadał Mały Toomai, prostując się dumnie na całą wysokość czterech stóp swego wzrostu, okrytego jednym tylko strzępkiem odzieży. Liczył on sobie lat dziesięć i był najstarszym synem Dużego Toomai, więc zgodnie z tradycją winien był — z chwilą [207]dojścia do lat męskich — zająć miejsce swego ojca na grzbiecie Kala Naga i objąć godło swej władzy — ciężki żelazny ankus[4], czyli bodziec do poganiania słoni, stępiony i starty przez ojca, dziada i pradziada. Słów swych nie rzucał po próżnicy — wszak wzrósł w cieniu Kala Naga, i jeszcze zanim począł raczkować, bawił się końcem jego trąby; Kala Nagowi nigdyby nawet nie przyszło na myśl nie usłuchać jego piskliwych rozkazów, podobnie jak nigdy nie przyszłoby na myśl zabić owo małe brunatne bobo, które Duży Toomai przyniósł mu kiedyś przed paszczękę, przykazując mu, by w tem dziecku powitał swego przyszłego pana.
— Tak! — powtórzył Mały Toomai. — On się mnie boi!
To rzekłszy, podszedł wielkiemi krokami do Kala Naga, nazwał go starym tłustym wieprzem i kazał mu podnosić jedną nogę po drugiej.
— No. No! Duże z ciebie słonisko! — odezwał się Mały Toomai i pokiwał kędzierzawą głową, naśladując gest i sposób wyrażania się ojca. — Wprawdzie rząd łoży na utrzymanie słoni, ale one należą do nas, mahoutów[5]. Gdy się zestarzejesz, Kalu Nagu, przyjedzie jaki bogaty radża, i widząc twą wielkość i twe obyczaje, kupi cię od rządu. Wtedy nie będziesz miał nic do roboty, jak tylko nosić złote kolczyki w uszach, złoty howdah[6] na grzbiecie, a po bokach czerwony czaprak [208]przetykany złotem, i kroczyć na czele pochodów królewskich. Wtedy będę siedział na twym karku, Kala Nagu, trzymając w ręce srebrny ankus, a przed nami biec będą gońcy ze złotemi laskami, wołając: „Miejsce dla słonia królewskiego!“ Piękna to będzie chwila, Kala Nagu, ale nie tak piękna jak twoje łowy w kniejach.
— Hm! — mruknął Duży Toomai. — Jesteś jeszcze młokosem, rozbrykanym jak młody byczek. To uganianie tam i sam po górach nie jest najlepszem zajęciem, jakie mieć można w służbie rządowej. Jestem już stary i nie lubię dzikich słoni. Wolałbym murowaną stajnię z osobną przegrodą dla każdego słonia, wielkie pale, do których można bezpiecznie je przywiązać, i szerokie, równe gościńce, na którychby można było je ujeżdżać, zamiast tłuc się po różnych wertepach. Ach, jakże miło było w koszarach w Cawnpore! Mieliśmy tam tylko trzy godziny zajęć dziennie... a bazar tak był bliski!
Mały Toomai miał w pamięci kwaterę słoniów w Cawnpore — więc nie odzywał się ani słowem. W jego pojęciu nie było, jak życie w obozie i łazęga! Wstrętem go przejmowały te szerokie, ubite gościńce, to codzienne wydawanie porcyj paszy przez furażerów, i te długie godziny, kiedy nie było co robić, jak tylko przyglądać się Kala Nagowi, kręcącemu się nieswojo w zagrodzie.
Oto, co przypadało do gustu Małemu Toomai: spinanie się po ścieżkach górskich, gdzie jeno słoń potrafił się wedrzeć; złażenie w przepastną głąb [209]dolin; wypatrywanie słoni pasących się o całe mile opodal; szelest przerażonego warchlaka lub pawia wymykającego się z pod stóp Kala Naga; oszałamiające ciepłe ulewy, zakrywające świat bijącym z dolin oparem; przepiękne mgliste poranki, kiedy to nikt nie zdaje sobie sprawy, gdzie na noc stanie obozem; uporczywy, ostrożny pościg za dzikiemi słoniami — a wreszcie szalony rwetes, oślepiający blask i ogłuszająca wrzawa ostatniej nocnej obławy, kiedy słonie, niby kamienie oberwane z wiszaru, z rozpędem wlatują w obręb zagrody, a widząc, że nie potrafią się wydostać z zaniknięcia, rzucają się z rozpaczą na ciężkie pale częstokołu — po to tylko, by cofnąć się przed krzykami naganiacza, przed rażącym blaskiem pochodni i hukiem ślepych naboi.
Nawet najmniejszy chłopak mógł się przydać w tej nagonce — a Toomai starczył za trzech chłopców. Nieraz brał w ręce pochodnię, wymachiwał nią na wszystkie strony i wtórował wrzaskiem gromadzie. Atoli szczytem rozkoszy była zawsze ta chwila, gdy zaczynał się przegon słoni, gdy Keddah — czyli zagroda — wyglądem swym przypominała obraz sądu ostatecznego, a ludzie musieli porozumiewać się na migi, bo słów nikt nie mógł dosłyszeć w opętańczym zgiełku. Wówczas mały Toomai wdrapywał się na wierzchołek jednego z chwiejących się kołów palisady; zrudziałe od słońca kasztanowate włosy rozsypywały się po ramionach chłopaka, upodabniając go w poblasku pochodni do czarnego djablika. Ilekroć wrzawa [210]nieco przycichła, ponad trąbieniem i skowytem pętanych słoni, ponad szczękiem łańcuchów i trzeszczeniem palisady słychać było piskliwy głosik dodający zachęty Kala Nagowi:
— Maîl, maîl, Kala Nag! (Naprzód, naprzód, Czarny Wężu!) Dant do! (Dźgnij go kłami!) Somalo! Somalo! (Ostrożnie! ostrożnie!) Maro! Maro! (Wal w niego, jak w bęben!) Uważaj na pal! Arre! Arre! Hai! Yaj! Kya-a-ah![7]
Tak krzyczał; tymczasem Kala Nag toczył zawzięte boje z dzikim słoniem, uganiając za nim po całej Keddah, a starzy pogromcy słoni, ocierając pot zalewający im oczy, znajdowali przecie niekiedy chwilę czasu, by skinąć przyjaźnie ręką małemu Toomai, ledwo mogącemu z radości usiedzieć na słupie.
Ale nie dość jeszcze mu było tej uciechy! Pewnej nocy ześliznął się ze słupa, przemknął się pośród słoni i pochwyciwszy upuszczony koniec sznura, rzucił go poganiaczowi, który daremnie silił się zarzucić pętlę na nogę młodemu wierzgliwemu słonięciu (wiadomo, że z młodzikami zawsze bywa więcej kłopotu niż z dorosłemi stworzeniami). Kala Nag, spostrzegłszy to, ujął go w trąbę i podał Dużemu Toomai, który wymierzywszy chłopcu parę klapsów w odpowiednią część ciała, usadowił go zpowrotem na palisadzie. Nazajutrz sprawił mu tęgą burę:
— Już ci nie wystarczają porządne murowane koszary i noszenie namiotów, smarkaczu? [211]Zachciało ci się uprawiać na własną rękę łowy na słonie? Masz teraz za swoje! Durni naganiacze, pobierający płacę mniejszą od mojej, donieśli o twoich sprawkach Sahibowi Petersenowi.
Mały Toomai przeraził się nie na żarty. O białych ludziach wprawdzie wiedział niewiele, ale sahib Petersen był w jego oczach największym ze wszystkich sahibów pod słońcem. Był to generalny inspicjent i zwierzchnik wszystkich Keddah w całych Indjach; miał on nadzór nad wszelkiemi obławami na słonie, przedsiębranemi z ramienia rządu angielskiego, przeto nikt w świecie nie znał się równie wybornie na sprawach i obyczajach tych zwierząt.
— I co... co z tego wyniknie? — zapytał Mały Toomai.
— Co wyniknie?! Wyniknie, co tylko być może najgorszego. Petersen Sahib to istny warjat, bo jakże sobie inaczej wytłumaczyć jego upodobanie w łowach na te dzikie bestje? Kto wie... może zażąda, byś został naganiaczem, sypiał na gołej ziemi w nasiąkłych zarazą ostępach dżungli, a wkońcu zginął, stratowany przez słonie w Keddah!... Dobrze, jeżeli wyjdziemy cało z tej awantury! Za tydzień skończą się łowy i my, mieszkańcy dolin, wrócimy do naszych sadyb. Będziemy wówczas maszerowali po gładkich gościńcach i puścimy w niepamięć wszelkie łowy. Ale za złe mam tobie, synku, że chcesz parać się robotą, która przystoi jedynie mieszkańcom dżungli, brudnym Assamczykom. Ja to co innego! Muszę wchodzić z Kala Nagiem do [212]Keddy, bo on prócz mnie nie usłuchałby nikogo. Ale Kala Nag jest tylko wojownikiem, a nie rakarzem, co łapie zwierzęta na postronek. Dlatego też i ja siedzę sobie wygodnie na jego grzbiecie, jak przystało na mahouta... nie byle jakiego łowcę, lecz mahouta... człowieka pobierającego stałą pensję na schyłku swej służby. Czyżby ród Słoniarza Toomai upadł aż tak nisko, by miał być deptany stopami zwierząt w zagnojonej keddah? Gałganie! Nicponiu! Wyrodny synu! Ruszaj mi natychmiast szorować Kala Naga... a obejrzyj mu uszy i powyjmuj ciernie, jakie powbijały mu się w stopy... bo Petersen Sahib gotów jeszcze mi cię capnąć i zrobić z ciebie dzikiego łowcę... niedźwiadka leśnego... tropiciela słoni! Fe! Wstyd! Ruszaj mi zaraz do roboty!
Mały Toomai odszedł, nie mówiąc ni słowa, lecz gdy znalazł się sam na sam z Kala Nagiem i zaczął oglądać jego stopy, nie omieszkał zwierzyć mu się ze wszystkich swych zmartwień.
— Ale furda wszystko! — zakończył, podnosząc wgórę małżowinę olbrzymiego uszyska Kala Naga. — Imię moje już jest wiadome sahibowi Petersenowi... i może... może... może... kto wie? Hej! Ależ wielki cierń wyciągnąłem!
Przez kilka dni następnych spędzano słonie na jedno miejsce i rozpoczęto tresurę świeżo pojmanych dzikich zwierząt — przeprowadzając kolejno każde z nich pomiędzy dwojgiem oswojonych, by zawczasu ustrzec się zbytnich z nimi kłopotów w czasie pochodu ku równinom. Sporo też czasu [213]zabrało gromadzenie i przeliczanie derek, sznurów i innych sprzętów, zniszczonych lub pogubionych w lesie.
Sahib Petersen przyjechał na grzbiecie Pudmini, wielce mądrej i zręcznej słonicy. Ponieważ okres łowów miał się już ku końcowi, przeto w innych obozowiskach śródgórskich uporano się już z wypłatą, a teraz przyszła kolej na drużynę, w której był Toomai. Rachmistrz-krajowiec zasiadł pod drzewem i wypłacał należytości naganiaczom; kto otrzymał wynagrodzenie, wracał do szeregu i stawał przy swym słoniu, gotów do drogi. Myśliwi, szczwacze, pułapnicy, naganiacze i inni ludzie, stanowiący obsługę głównej keddy, coroczni bywalcy łowów puszczańskich, jedni siedzieli na grzbietach słoni, należących do stałej świty Petersena, drudzy, przewiesiwszy strzelby przez plecy, stali oparci o drzewa i podrwiwali sobie z najemnych poganiaczy, odchodzących ze służby, lub zanosili się od śmiechu, gdy któryś z świeżo pojmanych słoni wyłamał się z szeregu i biegał jak opętany wokoło.
Gdy Duży Toomai, wiodąc za sobą małego Toomai, podszedł do kasjera, pierwszy z tropicieli, Machua[8] Appa, odezwał się półgłosem do jednego ze swych przyjaciół:
— Ten chłopak co idzie, to materjał na przepysznego słoniarza. Szkodaby wysyłać tego młodego cietrzewia na równiny... zmarnuje się na nic!
Sahib Petersen, spoczywając na grzbiecie swej Pudmini, słyszał wszystko, co działo się wokół [214]niego, bo miał słuch niezwykle wyczulony, jak każdy człowiek, który podsłuchuje najbardziej skryte i milczące istoty pod słońcem — dzikie słonie. Odwrócił się przeto ku rozmawiającym i zagadnął:
— Co tam bajacie! Nie zdarzyło mi się jeszcze wśród dólskich chłopów spotkać poganiacza, któryby był zdolny spętać choćby zdechłego słonia!
— To nie chłop, ale chłopiec — odrzekł Machua Appa. W— W czasie ostatniej obławy zszedł do keddy i rzucił powróz Barmańczykowi, gdyśmy usiłowali odłączyć od matki to młode słonię z łatką na grzbiecie.
Sahib Petersen spojrzał bystro na chłopca, a Mały Toomai skłonił się do samej ziemi.
— To on rzucił powróz? — zdziwił się Sahib Petersen. Ależ— Ależ to bobo mniejsze od kołka w płocie! Jak się nazywasz, maleńki?
Zbyt wielkie było przerażenie Małego Toomai, by mógł zdobyć się na odpowiedź. Całe szczęście, że Kala Nag stał tuż poza nim. Na znak dany przez starego Toomai słoń trąbą pochwycił chłopca i podniósł go na wysokość czoła Pudmini. Mały Toomai, znalazłszy się nawprost wielkiego sahiba Petersena, zakrył twarz rękami, był bowiem jeszcze dzieckiem i okazywał wobec wszystkich — z wyjątkiem słoni — prawdziwie dziecięcą nieśmiałość.
— Oho! — odezwał się sahib Petersen, uśmiechając się pod wąsem, — w jakimże celu nauczyłeś swego słonia tej sztuki? Czy na to, by pomagał ci kraść zieloną kukurydzę, suszącą się na dachu?
[215] — Nie zieloną kukurydzę, Obrońco Uciśnionych, ale melony! — odpowiedział Mały Toomai, zacinając się.
Wszyscy mężczyźni, siedzący wokoło, wybuchnęli gromkim śmiechem. Większość z nich nauczyła swoje słonie tej sztuczki, gdy jeszcze byli chłopcami. Mały Toomai, który znajdował się na wysokości ośmiu stóp ponad ziemią, pragnął z całego serca, by mógł znaleźć się tyleż stóp pod ziemią.
— To mój syn Toomai, sahibie — odezwał się Duży Toomai, patrząc zpodełba. — Jest to bardzo niedobre chłopczysko, które napewno kiedyś skończy w więzieniu, sahibie.
— Co do tego mam pewne wątpliwości — odparł Sahib Petersen. — Chłopak, który w tym wieku miał natyle odwagi, by zmierzyć się z całą Keddą, nie zgnije w więzieniu. Naści tu cztery anny, chłopczyku, bo widzę, że pod tą strzechą kudłów masz niegłupią łepetę. Zczasem i ty wyrośniesz na dzielnego myśliwca.
Duży Toomai sposępniał jeszcze bardziej.
— Pamiętaj jednak — ciągnął dalej sahib Petersen, — że Keddah nie jest dla małych dzieci odpowiedniem miejscem do zabaw.
— Czy mi nigdy nie wolno do niej wejść, sahibie? — zapytał Mały Toonai, rozwarłszy szeroko buzię.
— Tak! — uśmiechnął się sahib Petersen. — Chyba że zobaczysz taniec słoni... Wtedy poznasz, że nadeszła odpowiednia pora. Gdy [216]zobaczysz taniec słoni, przyjdź do mnie, a ja ci pozwolę wchodzić do każdej Keddah.
Nowy śmiech gruchnął pomiędzy zebranymi, albowiem w słowach sahiba krył się żart, znany wszystkim oddawna. „Przyjdź do mnie, gdy ujrzysz taniec słoni“ znaczy w języku myśliwskim tyle samo, co „nie przychodź wcale!“ Kędyś w głębi kniej są przestronne i jasne polany, zwane „salami balowemi słoni“ — atoli odkryć je można tylko przypadkiem; co się tyczy tego tańca słoni, to podobno nikt z ludzi jeszcze go nie oglądał. Jeżeli który z poganiaczy przechwala się odwagą i zręcznością, kamraci szydzą z niego:
— A czy widziałeś kiedy taniec słoni?
Kala Nag postawił małego Toomai zpowrotem na ziemi. Chłopak znów złożył niski ukłon i odszedł za ojcem. Cztery anny, otrzymane od sahiba, dał matce, która właśnie piastowała małego braciszka. Cała rodzina wsiadła na grzbiet Kala Naga — a niebawem długi szereg słoni wśród pochrząkiwań ruszył ścieżką górską ku równinom. Pochód był bardzo ożywiony ze względu na świeżo schwytane słonie, które trzeba było co chwilę przynaglać biciem lub pochlebstwem. Zwłaszcza przy przechodzeniu brodów bywało z niemi zawsze dużo kłopotu.
Duży Toomai zawzięcie dźgał Kala Naga ościeniem i fukał głośno, bo był rozgniewany okrutnie, — Mały Toomai natomiast przez długi czas nie odzywał się ani słowem, bo wprost oniemiał ze szczęścia: oto sahib Petersen zwrócił nań uwagę [217]i obdarzył go pieniędzmi! Malec czuł się tak, jak szeregowiec wywołany przed front i wyróżniony pochwałą przez samego wodza naczelnego.
— Co miał na myśli sahib Petersen, mówiąc o tańcu słoni? — zapytał nakoniec matkę.
Pytanie to było wypowiedziane głosem bardzo cichym, jednakże posłyszał je Duży Toomai i burknął:
— Chcesz wiedzieć, co miał na myśli? Nic innego, tylko że nigdy nie będziesz tropicielem słoni, takim jak ci durni górale... i nie powinieneś sobie tem głowy zaprzątać... Hej! a któż to zatarasował nam drogę na przodzie? Żeby was...!
Jeden z assamskich poganiaczy, kroczący o kilkanaście kroków przed nim, odwrócił się i zawołał z gniewem:
— Hej! Przyprowadź tu do mnie Kala Naga, żeby nauczył tego młodzika, jak się ma zachowywać! Oj, za jakież to moje grzechy sahib Petersen kazał mi iść z wami, wy dólskie osły, zjadacze ryżu! Nuże, Toomai! Przyprowadź tu prędzej swego zwierza... Niech-no poszturcha troszkę tego bęcwała, a kłów nie żałuje! Na wszystkich bożków górskich! Albo te nowe słonie się powściekały albo zwietrzyły swoich pobratymców w kniei!
Kala Nag grzmotnął młodego słonia w żebra i wygnał z niego wszystkie fochy, a Duży Toomai odezwał się:
— Bogać tam znajdziesz dziś dzikiego słonia w kniei! Oczyściliśmy z nich dokumentnie wszyściutkie góry podczas ostatnich łowów!... A że [218]młodziki się rozbrykały, to tylko wasza wina; nie umiecie ich poganiać, niedołęgi! Czy tylko ja jeden mam utrzymywać porządek w całym pochodzie?
— Słuchajcie! słuchajcie! — zadrwił poganiacz. — Powiada, że to oni oczyścili wszystkie góry. Ha! ha! ha! Mądrzyście, moi dólscy ludkowie! Niema co mówić! Prócz tych kpów, którzy nigdy nie widzieli puszczy, każdy chyba rozumie, że dzikie słonie dobrze wiedzą o zakończeniu łowów... Dlatego też dziś nocą wszystkie urządzą... urządzą... ale na co się przyda klarować wszystko po próżnicy tym dudkom nadrzecznym?
— Co one urządzą? — zawołał Mały Toomai.
— Ohe, mój mały! Toś ty tu? Tobie to powiem, bo poznałem, że głowę nosisz nie od parady! Dziś nocą słonie urządzają wielki taniec, więc twój ojczulek, który tak dokumentnie ogołocił ze słoni wszystkie góry, powinien opatrzyć podwójnym łańcuchem każdy z kołów palisady.
— Cóż to za brednie! — sarknął Duży Toomai. — Od czterdziestu lat, z ojca na syna, doglądamy słoni i jeszcze nigdy żaden z nas nie słyszał o jakichś tam ich pląsach! Baj baju, będziesz w raju!
— Juści, juści!... Mieszka se taki człek dólski w chałupie i myśli, że poza jej czterema ścianami już świata niema! Dobrze, dobrze! Zostaw na dzisiejszą noc słonie bez łańcuchów, a zobaczysz, co się stanie! A co się tyczy ich tańców, tom-ci ja na własne oczy widział one miejsce, gdzie... Bapree-Bap! ileż to zakrętów ma ta przeklęta rzeka [219]Dihang! Znów mamy bród i znów trzeba pławić słonięta! Hej, wolniej tam w tyle! Nie włazić nam na pięty!
W ten sposób, to gawędząc, to kłócąc się z sobą, to brnąc przez nurty rzeczne, odbyli pierwszy marsz dzienny... i docna już stracili wszelką cierpliwość, zanim nakoniec dotarli do miejsca, gdzie urządzono prowizoryczny obóz dla świeżo schwytanych słoni.
Tam przytwierdzono je łańcuchami za tylne odnóża do potężnych słupów palisady, przyczem świeżo schwytanym słoniom założono dodatkowe powrozy. Usypawszy przed niemi całe stosy paszy, poganiacze-górale późnym już wieczorem wrócili do sahiba Petersena, zalecając swym kolegom z nizin, by przez całą noc mieli się szczególnie na ostrożności. Zapytywani o przyczynę, nie dawali odpowiedzi, ale podśmiewali się złośliwie.
Mały Toomai dopilnował wieczerzy Kala Naga, a z nastaniem mroku puścił się na włóczęgę po obozie, szukając, czy nie znajdzie gdzie tam-tamu. Dzieci indyjskie, gdy czują się szczęśliwe, nie mają tego zwyczaju co nasze, by biegać i wrzeszczeć, co im ślina na język przyniesie; wolą usiąść i zatopić się w marzeniach. A właśnie Mały Toomai czuł niewymowną radość w swem serduszku: — przecie sam sahib Petersen raczył z nim rozmawiać! Gdyby więc nie udało mu się dostać tego, czego pragnął, jestem pewny, że serce pękłoby mu z żałości.
Na szczęście ulitował się nad nim kantyniarz obozowy, do którego Toomai zaszedł po cukierki, [220]— i pożyczył mu tam-tamu — czyli małego płaskiego bębenka, w który uderza się dłonią. Gdy zabłysły pierwsze gwiazdy, mały Toomai siadł w kuczki na stercie paszy przed Kala Nagiem, trzymając tam-tam na kolanach, i bębnił, bębnił, bębnił — a im więcej rozmyślał o wielkiem splendorze, jaki nań spłynął, tem silniej uderzał w bębenek. Nie potrzeba mu było ani słów ani melodji; upajał się samem bębnieniem i swą samotnością.
Świeżo złapane słonie szarpały się na uwięzi, kwicząc i trąbiąc od czasu do czasu, a z szałasu dolatywał głos matki Toomai’ego, kołyszącej jego malutkiego braciszka. Nuciła prastarą śpiewkę o wielkim bożku Shivie[9], który ongi każdemu ze stworzeń wskazał właściwe pożywienie. Pierwsza zwrotka tej kołysanki — nader skutecznej przy usypianiu — brzmi jak następuje:
Shiva, co darzy nas plonem i wichrów zsyła nawał,
Przed bardzo dawnym wiekiem dary swe rozdawał.
Każdy wówczas z rąk jego pracę i żywność odebrał:
Zarówno król na tronie, jak dziad, co w bramie żebrał.
Wszystko w świecie stworzył nasz Opiekun Shiva —
Mahadeo! Mahadeo! On to dał
Osty dla wielbłąda, paszę dla krowiny,
A serce matki pod senną główkę, synku mój jedyny!
Mały Toomai radosnem uderzeniem w tam-tam wtórował każdej kadencji — aż wkońcu, zmorzony snem, rozciągnął się na sianie przy boku Kala Naga.
[221] Niebawem i słonie poczęły wedle swego obyczaju kłaść się kolejno do snu, aż wreszcie pozostał na nogach jedynie Kala Nag, znajdujący się na prawem skrzydle szeregu. Trwając jak szyldwach na posterunku, kołysał się zwolna z boku na bok i nadstawiał uszu, wsłuchując się w szept nocnego wiatru, ciągnącego zwolna po górskich szczytach. Powietrze było pełne najróżnorodniejszych nocnych szmerów, które — razem wzięte — składają się na ogromną ciszę; brzmiał w niem pochrzęst łodyg bambusowych, trących się o siebie, chrobot jakiejś żywej istotki, przemykającej się w podszyciu trawy, skrobanie się i stłumiony krzyk ocknionego ptaka (ptaki budzą się w nocy wiele częściej, niż nam się zdaje) oraz szum odległego wodospadu.
Mały Toomai spał dość długo. Gdy się obudził, świat cały zalany był srebrzystą księżycową poświatą — a Kala Nag wciąż stał na nogach, nadstawiając bacznie uszu. Mały Toomai przewrócił się z szelestem na sianie i przyglądał się krzywiźnie olbrzymiego cielska, zasłaniającego połowę gwiazd na niebie. Gdy tak patrzył i dumał, posłyszał głos jakiś, tak odległy i stłumiony, iż wydawał się jakby punkcikiem szmeru na tle ogólnej ciszy. Była to pobudka, otrąbiona przez dzikiego słonia.
Posłyszały ją słonie, leżące w zagrodzie i w jednej chwili zerwały się z miejsca, jak oparzone. Wkońcu ich poryki i postękiwania obudziły śpiących mahoutów. Nadbiegłszy co żywo z wielkiemi kafarami w ręku, powbijali głębiej słupce palisady, tu-owdzie pozacieśniali pętlice i zaguźlili węzły, [222]aż nakoniec zapanował znów spokój wszędzie. Jednemu z świeżo pojmanych słoni powiodło się wyrwać niemal całkowicie pal z ziemi — przeto Duży Toomai zdjął łańcuch z nóg Kala Naga i spętał owemu niesfornisiowi przednie odnóża z tylnemi, poczem okręcił pętlicę z powrósła dokoła nogi Kala Naga i kazał mu pamiętać, że jest mocno przywiązany. Była to sztuczka, którą ojciec i dziadek dużego Toomai wypróbowali już kilkaset razy. Na rozkaz ten jednakże Kala Nag nie odpowiedział bulgotliwem chrząknięciem, jak miał zwyczaj czynić po inne czasy, — ale stał cicho, nieruchomie, wzniósłszy nieznacznie głowę, rozpostarłszy uszy jak wachlarze i patrząc poprzez poświatę miesięczną hen daleko, ku wielkim garbom gór Garo.
— Pilnuj go, jeżeliby się czego zestrachał w nocy — przykazał Duży Toomai synowi, poczem udał się do szałasu i zasnął niebawem. Mały Toomai również zabierał się do spania, gdy naraz posłyszał cichy chrzęst zerwanego powrósła. To Kala Nag wyzwolił się ze swej słabej uwięzi i wytoczył się z ogrodzenia — tak powoli i pocichu, jak opar mgły wytacza się z gardzieli parowu. Mały Toomai podreptał za nim bosemi nożętami, a znalazłszy się na oblanym księżycem gościńcu, zawołał półgłosem:
— Kala Nagu! Kala Nagu! Weź mnie z sobą, Kala Nagu!
Słoń odwrócił się, nie wydając najmniejszego dźwięku, stanął w poświacie księżycowej, podszedł trzema wielkiemi krokami ku chłopcu i [223]wyciągnąwszy trąbę, uniósł go wgórę i usadowił sobie na karku. Ledwo Mały Toomai miał czas wyprostować kolana, już jego wierzchowiec wsunął się w czarną głąb lasu.
Od strony obozowiska rozległa się istna fanfara zaciekłego trąbienia — poczem znów wszędzie zaległo głuche milczenie. Kala Nag puścił się w cwał. Kiedy-niekiedy kępa wysokiej trawy muskała mu boki — podobnie jak morska fala muska boki okrętu; kiedy-niekiedy pęk łodyg dzikiego pieprzu ocierał się o jego grzbiet lub bambus trzeszczał pod naporem jego goleni — pozatem jednak olbrzym posuwał się zgoła bez najmniejszego szelestu, przeciskając się, niczem szary kłąb dymu, przez gęstwinę lasów, porastających zbocza gór Garo. Droga pięła się ciągle wzwyż, lecz choć Mały Toomai bacznie przyglądał się gwiazdom przebłyskującym przez szczeliny listowia, nie mógł odgadnąć, w jakim szła kierunku.
W jakiś czas Kala Nag dosięgnął przełęczy górskiej i zatrzymał się na chwilę. Mały Toomai rozejrzał się wokoło. Zobaczył ciągnące się całemi milami morze koron drzewnych, puszystych jak sierść i usianych cieniami w miesięcznym oblasku, oraz odmęt białobłękitnej mgły, rozsnutej nad rzeką w dolinie. Toomai wychylił się nieco naprzód — i przekonał się, że las, spoczywający u stóp jego, nie spał bynajmniej — owszem, tętnił życiem, roił się i ciżbił. Wielki brunatny gacek-owocojad śmignął mu tuż koło ucha; w zaroślach zachrzęściły igły jeżozwierza, a w mroku pośród [224]pni drzewnych słychać było odyńca, ryjącego zawzięcie w wilgotnej ciepłej ziemi i parskającego przy tej robocie.
Nagle gałęzie znów zwarły się nad głową chłopaka — a Kala Nag zaczął zstępować w dolinę. Tym razem nie szedł już krokiem spokojnym, ale mknął pędem — jak armata staczająca się w przepaść. Olbrzymie nożyska poruszały się równomiernie i wytrwale, jak tłoki, sadząc po ośm stóp za każdym krokiem, aż chrzęściła fałdzista skóra na zgięciach kolan. Podszycie leśne po obu jego bokach łamało się z trzeszczeniem, przypominającem odgłos rozdzieranego płótna; młode witki, roztrącone jego łopatkami, odskakiwały zpowrotem i chłostały go po żebrach, a wielkie smugi powikłanych pnączy zwisały mu na kłach, któremi torował sobie drogę w gęstwinie. Wobec tego Mały Toomai, bojąc się, by która z rozbujanych gałęzi nie zmiotła go na ziemię, przywarł kurczowo do ogromnego karku zwierza, i wyrażał w duchu życzenie, by mógł znaleźć się znów w bezpiecznej zagrodzie.
Trawa zaczęła się stawać miękka i kleista; nogi Kala Naga raz wraz zapadały się i grzęzły w trzęsawisku, a nocna mgła, leżąca na dnie doliny, przyprawiła Małego Toomai o ziąb i dreszcze. Rozległ się plusk, bulgotanie i szmer płynącej wody. Kala Nag począł brnąć przez łożysko rzeki, stawiając poomacku krok każdy. Ponad chlupotem wody, rozbryzgiwanej nogami słonia, słychać było zarówno w górnym jak dolnym biegu rzeki inne jeszcze [225]popluskiwania — a od czasu do czasu ciche trąbienia — to znów ciężkie pojęki i gniewne parskania. Małemu Toomai wydało się, że w otaczającej go mgle majaczą i płyną roje jakichś posuwistych, kołyszących się cieni.
— Ej! ej! — odezwał się półgłosem, szczękając zębami. — Plemię słoni ruszyło dziś na zbiórkę. Zatem dziś istotnie odbędzie się ich taniec!
Kala Nag wybrnął z wody, przedmuchał trąbę i począł wspinać się znów pod górę. Tym razem jednak nie był sam i nie musiał torować sobie drogi, była bowiem już utorowana — ubita na sześć stóp szerokości — a stratowana trawa zaczynała się prostować i podnosić. Najwidoczniej przeszło tędy przed paroma minutami całe stado słoni. Mały Toomai obejrzał się poza siebie i ujrzał dzikiego olbrzyma o potężnych kłach i małych prosięcych oczkach, błyszczących jak rozżarzone węgielki, — który właśnie wynurzał się z omglonej rzeki. W chwilę później korony drzew zwarły się znowu w jednolitą oponę, a stado szło wciąż naprzód i pod górę, przebijając się przez mrok gęstwiny wśród poryków i ciężkich stąpań, wśród trzeszczenia łamiących się gałęzi. Wkońcu Kala Nag zatrzymał się na samym szczycie góry, między dwoma pniami drzewnemi. Należały one do kępy drzew, rosnącej wiankami dokoła nieregularnego boiska o powierzchni trzech do czterech akrów. Na całem tem boisku, jak daleko mały Toomai mógł okiem zasięgnąć, ziemia była wydeptana i ubita, jak twarda posadzka. Pośrodku [226]tej golizny wyrastało parę drzew samotnych, lecz korę miały całkowicie startą, a nagie drewno, opromienione księżycem, lśniło jak polerowane. Z górnych konarów spływały długie pnącza, a ich wielkie, woskowo-białe kwiaty, z dzwoniastego kształtu podobne do powojów, zwisały wdół, twardym snem ujęte; pozatem w obrębie samej polany nie było ani źdźbła zieleni — jeno sama twarda, mocno ubita ziemia.
Cała ta przestrzeń przybrała w poświetli księżycowej szaro-żelazistą barwę — z wyjątkiem miejsc, gdzie stały słonie, uwydatniające się na tem tle czarnym cieniem, niby plamy atramentu na bibule. Mały Toomai patrzył z zapartym tchem, szeroko rozwartemi oczyma — a w miarę jak patrzył, coraz więcej i więcej słoni wychodziło z pomiędzy drzew na otwartą przestrzeń. Chłopak umiał liczyć tylko do dziesięciu, więc liczył i liczył na paluszkach, aż wkońcu stracił liczbę dziesiątków, a w główce poczęło mu się mącić. Poza polaną słyszał łomot i chrzęst leśnego podścieliska: to jeszcze nowe szeregi słoni wdzierały się przebojem na zbocze góry; znalazłszy się jednak w kręgu pni drzewnych, poruszały się cicho, jak widma.
Były tam białokływe samce, obsypane spadłemi liśćmi, orzeszkami i gałązkami wrzepionemi w zmarszczki ich szyi i zgięcia uszu; były i otyłe, wolno wlokące się samice, przy których pętało się po kilka żwawych, różowo-czarnych słoniątek, mierzących zaledwie trzy do czterech stóp wysokości; [227]młode słoniaki, dopiero ząbkujące, a już bardzo dumne z kłów swoich; chude i kościste staruszki-samotnice, o zapadłych, trwożnych licach; dzikie stare pojedynki, poznaczone od szyi po kłęby bliznami i szramami wyniesionemi z dawnych bojów, a opaćkane strugami lepkiego namułu nieobeschłego jeszcze po niedawnej błotnej kąpieli; wśród nich wyróżniał się zwłaszcza jeden, stary słoń-samotnik ze złamanym kłem oraz wyrytemi na pośladku śladami wszystkich pazurów tygrysa.
Słowem, zgromadziły się tam dziesiątki i dziesiątki przedstawicieli słoniego rodu — to stojąc, łeb przy łbie, zwartą gromadą — to przechadzając się parami po klepisku, — to wreszcie włócząc się samopas czy kołysząc się gdzieś na uboczu.
Toomai wiedział, że póki będzie leżał spokojnie na grzbiecie Kala Naga, póty może być pewny swej skóry — albowiem dziki słoń nawet wśród rwetesu i zamieszania, panującego podczas obławy, nie poważy się sięgnąć trąbą na kark słonia oswojonego i ściągnąć siedzącego na nim człowieka, a w ową noc nawet przez głowę żadnemu z nich nie przeszła myśl o możliwej obecności człowieka. Raz tylko wzdrygnęły się i nadstawiły czujnie uszu — gdy ni stąd ni zowąd w głębi lasu rozległ się szczęk kajdan. Okazało się jednak, że była to Pudmini, ulubiona słonica Petersena, która przywlokła się tu z ułamkiem łańcucha, postękując i utykając na wertepach góry. Zapewne z trudem zdołała wyrwać kół z ziemi i dopiero teraz mogła przybyć z obozu Sahiba Petersena. Za nią ujrzał Mały [228]Toomai nieznanego sobie słonia, na którego podbrzuszu i grzbiecie było widać głębokie otarcia od powrozów — widać, był to również zbieg z jednego z obozów w okolicznych górach.
Gdy wkońcu ucichły w głębi lasu stąpania nadchodzących słoni, Kala Nag wytoczył się ze swego posterunku między drzewami i wszedł w środek gromady, wydając jakieś gardłowe, bełkotliwe dźwięki. Wszystkie słonie poszły za jego przykładem i skupiwszy się koło niego, poczęły coś gwarzyć w swym języku.
Leżąc wciąż plackiem i nie podnosząc głowy, Mały Toomai widział przed sobą i wokół siebie dziesiątki i setki rozrosłych grzbietów, chwiejących się uszu, trąb, zawadzających wzajem o siebie, i małych ruchliwych oczu. Słyszał zgrzyt kłów, zderzających się przypadkiem z sobą, suchy szelest plączących się z sobą trąb, chrobot olbrzymich goleni i tułowi ocierających się o siebie w ścisku, oraz nieustanny świst i poklask potężnych chwostów. Gdy na chwilę chmura przesłoniła księżyc, świat zaległa czarna ciemność — mimo to ów stłumiony, jednostajny bełkot, pochrzęst i pomruk nie ucichł wcale. Chłopak zdawał sobie sprawę z tego, że Kala Nag jest zewsząd otoczony przez słonie — i że nie ma nawet co marzyć o wycofaniu go z tego zgromadzenia; zacisnął przeto zęby i trząsł się ze strachu. W keddzie przynajmniej płonęły pochodnie, było jasno i gwarno — tu zaś biedaczyna znajdował się sam jeden w ciemności pomiędzy zgrają dzikich zwierząt; raz nawet [229]trąba podniosła się wgórę i prześliznęła się po jego kolanie.
Naraz jeden ze słoni zaryczał na trąbie. Hasło to podchwyciły inne słonie i przez kilka strasznych sekund nie było słychać nic oprócz tego przeraźliwego trąbienia. Z gałęzi drzew otrząśnięta rosa lunęła niby deszcz na niewidoczne cielska olbrzymów, a jednocześnie ozwał się jakiś głuchy, zrazu niezbyt głośny pobrzęk, którego znaczenia Mały Toomai początkowo nie umiał sobie objaśnić. Ale niebawem głos ten wzmógł się i potężniał coraz bardziej — a wówczas Kala Nag podniósł jedną przednią nogę, potem zaś drugą i jął uderzać niemi kolejno w ziemię — raz-dwa, raz-dwa — równomiernie, jak młoty w kuźni bijące. Wnet wszystkie słonie jęły pospołu tupać nogami — a tupanie to grzmiało jak głos wielkiego tarabanu, odzywającego się z głębi jaskini. Rosa sypała się i sypała z drzew, aż wkońcu nie zostało jej ani kropelki — a dudnienie nie ustawało; ziemia drżała i dygotała, a Mały Toomai zatkał sobie uszy, by nie ogłuchnąć od tej wrzawy. Na nic to jednak się nie zdało — bo ten łoskot potężny — ten huk setek ciężkich nóg bijących w gołą ziemię — zdawał się przenikać go nawskroś, świdrować jego wnętrzności. Kilka razy chłopiec wyczuł, że Kala Nag wraz z resztą słoni przesunął się naprzód o parę kroków, a dudnienie zamieniło się w mlask soczystej zieleni, rozgniatanej stopami — ale już w chwilę później słychać było znów tylko pogrzmot nóg słoniowych na twardej ziemi. Jakieś drzewo [230]w pobliżu trzeszczało jękliwie; Toomai wyciągnął rękę i pomacał korę — ale Kala Nag posuwał się naprzód, tratując zawzięcie wszystko przed sobą, tak iż chłopiec nie potrafił określić, w której części polany się znajduje. Słonie przytem nie wydawały żadnego głosu — wyjąwszy jeden raz, gdy dwa lub trzy małe słonięta zakwiliły razem żałośnie; potem rozległ się nagły stuk i krótkie szamotanie — a potem znów słychać było tylko owo dudnienie głuche, nieustanne.
Wszystko to trwało chyba ze dwie godziny, więc Mały Toomai wkońcu odczuwał ból w każdem ścięgnie; jedyną otuchą było mu to, iż w chłodnem powietrzu nocnem wyczuwał już węchem bliskość poranku.
Brzask wyłamał się z za zielonych wzgórz jednolitą taflą bladożółtej barwy. Z pierwszym promykiem słońca dudnienie ucichło jak ręką odjął; rzekłbyś, że światło nakazało ciszę. Zanim Mały Toomai pozbył się dzwonienia w uszach, zanim zdążył obrócić się na drugi bok, na całym placu nie było już żadnego ze zwierząt, prócz Kala Naga, Pudmini i owego słonia z odparzeniami od powroza — i żaden znak, ruch ni szelest na zboczach góry nie wskazywał, którędy poszła reszta gromady.
Mały Toomai wytrzeszczał oczy coraz szerzej. Polana, wedle tego co sobie przypomniał, znacznie się powiększyła w ciągu nocy. Na jej środku stała większa gromadka drzew, natomiast pokrzewie i trawa leśna po bokach usunęły się znacznie [231]wstecz. Mały Toomai jął baczniej się przyglądać; teraz nakoniec zrozumiał sens owego tupania. Słonie wydeptały sobie znaczniejsze boisko — grubą trawę i soczysty szuwar zdeptały na słomę, słomę na miazgę, miazgę na cienkie włókna, a włókna na ubitą ziemię.
— U-ech! — ziewnął Mały Toomai, a powieki ciężyły mu jak ołowie. — Kala Nagu, jeśli łaska, przyłączmy się do Pudmini i wróćmy do obozu Petersena, bo inaczej gotów jestem zlecieć ci z karku.
Trzeci słoń przez czas jakiś przyglądał się dwojgu swych towarzyszy, odchodzących od niego, poczem parsknął, wykonał zwrot wtył i poszedł własną drogą. Należał zapewne do świty dworskiej któregoś z małych książątek tubylczych, władającego o pięćdziesiąt, sześćdziesiąt lub sto mil opodal.
W dwie godziny później, gdy sahib Petersen właśnie się zabierał do śniadania, słonie, które w noc ową były spętane podwójnym łańcuchem, jęły trąbić jak na trwogę — witając Pudmini, zachlastaną błotem po same łopatki, i Kala Naga, ledwo powłóczącego nogami, oboje wkraczających chyłkiem do obozu.
Mały Toomai miał twarz szarą od kurzu i pokłutą cierniami, a w zmokłej od rosy czuprynie tkwiło mnóstwo listków i patyczków. Ale chłopak nie stracił rezonu; przywitał sahiba Petersena, jak umiał najczołobitniej i głosikiem mdlejącym zawołał:
[232] — Taniec... taniec słoni! Widziałem ten taniec... i umieram!
Kala Nag przysiadł na ziemi, a on zsunął mu się z karku i padł na ziemię nieprzytomny.
Ponieważ jednak dzieci krajowców nie mają przewrażliwionych nerwów, więc w dwie godziny później leżał w hamaku sahiba Petersena, mając pod głową burkę myśliwską sahiba, a w brzuszku szklankę ciepłego mleka i łyk gorzałki ze szczyptą chininy. Przed nim w trzech rzędach zasiedli włochaci, bliznami pokiereszowani myśliwcy, starzy bywalcy puszczy, i patrzyli nań, jak na widmo z za grobu; on krótko i węzłowato, iście po dziecięcemu, opowiedział im swe przygody — i tak zakończył opowieść:
— Jeżeli sobie myślicie, żem was okłamał choć jednem słowem, to wyślijcie ludzi na zwiady, żeby się przekonali, czy to nieprawda, że słonie udeptały sobie większe klepisko w swej sali balowej. Znajdziecie nie jedną, ale dziesięć i dziesięć i wiele razy po dziesięć ścieżek wiodących do tej sali. Słonie zrobiły sobie tam większą przestrzeń. Widziałem to na własne oczy. Kala Nag mnie tam zawiózł, więc widziałem. Kala Naga też porządnie zbolały nożyska!
To rzekłszy, Mały Toomai położył się nawznak i zasnął. Spał przez całe popołudnie aż do zmierzchu. Przez ten czas sahib Petersen i Machua Appa udali się za śladem dwu słoni. Szli i szli, aż przebyli mil pięćdziesiąt i dostali się za góry. Sahib Petersen był wytrawnym myśliwcem — [233]wszak od lat osiemnastu urządzał obławy na słonie — ale tylko raz dawniejszemi czasy zdarzyło mu się znaleźć taką bawialnię słoni. Machua Appa — też stary bywalec — nie potrzebował dwakroć przyglądać się polanie ani grzebać nogą w ubitej na grudę ziemi, by odgadnąć, jakie sceny rozegrały się tutaj.
— Dzieciak mówi prawdę — odezwał się. — Wszystko to istotnie działo się zeszłej nocy... naliczyłem siedemdziesiąt śladów przechodzących przez rzekę. Patrz, sahibie, jak obręcz Pudmini zdarła korę z tego drzewa! Tak! i ona też tu była!
Spoglądali to na siebie, to wdół to wgórę — i dziwowali się wielce; albowiem dziwne są sprawy słoni i człowiek ani biały ani czarny nie zdoła ich zgłębić.
— Czterdzieści pięć lat krzątam się cięgiem koło słonia mości-dobrodzieja — mówił Machua Appa, — ale nigdy nie słychiwałem, by które dziecko widziało to, co widział ten smarkacz. Na wszystkich bożków górskich, toż to... jak to nazwać?
I potrząsnął głową.
Gdy wrócili do obozu, była już pora wieczerzy. Sahib Petersen zjadł ją sam w swoim namiocie, ale polecił, by drużynie jego wydano dwa barany, parę kur jakoteż podwójną porcję mąki, ryżu i soli, bo wiedział, że tej nocy będzie w obozie uroczysta zabawa.
Duży Toomai, zauważywszy nieobecność syna i powierzonego mu słonia, wybiegł jak oparzony na równinę, by ich odszukać. Znalazłszy ich obu [234]przy życiu i zdrowiu, przyglądał się im niedowierzająco i jakby z trwogą. A tymczasem przy jaskrawych ogniskach obozowych przed stoiskami spętanych słoni była huczna zabawa — a Mały Toomai był bohaterem dnia i główną tej uroczystości osobą. Starzy, o cerze brunatnej, łapacze słoni, tropiciele, naganiacze i powroźnicy, ludzie znający wszelkie tajemnicze tresowania najdzikszych słoni, podawali go sobie z rąk do rąk — i naznaczyli mu czoło krwią z pod żeber świeżo zabitego cietrzewia, na znak że odtąd może się uważać za obywatela puszczy, wtajemniczonego w jej prawa i wyzwolonego w cechu łowieckim.
Wkońcu, gdy płomienie przygasły, a czerwony poblask dogorywających szczap odbijał się od cielsk słoni i sprawiał, że wyglądały jak we krwi unurzane, wówczas Machua Appa, naczelnik wszystkich poganiaczy we wszystkich Keddah — Machua Appa, prawa ręka sahiba Petersena — Machua Appa, który od lat czterdziestu nie oglądał bitego gościńca — Machua Appa, który tak był wielki, iż nie zwano go innem imieniem jak tylko Machua Appa — zerwał się na równe nogi, podniósł Małego Toomai wysoko nad głową i zawołał:
— Słuchajcie, bracia moi! Słuchajcie i wy, mościdobrodzieje przy słupach... nadstawcie wielkich uszu, bo oto przemawiam ja, Machua Appa! Miano tego malca brzmieć będzie odtąd nie Mały Toomai, ale Toomai Druh słoni, jak zwał się ongi jego pradziad. Czego nie widział nigdy niejeden człek dorosły, to on oglądał w ciągu tej długiej [235]nocy... a łaska bogów puszczańskich i życzliwość słoni jest przy nim. Będzie z niego kiedyś słynny tropiciel... większym będzie człowiekiem, niż ja... nawet niż ja, Machua Appa! Bystrem okiem wypatrzy ślad wszelki — czy to zastarzały, czy świeży, pojedynczy czy splątany. Włosek mu z głowy nie spadnie, ilekroć wbiegnie do keddy, popod brzuszyska potworów, by pętać najdziksze zębacze... a jeżeli potknie się i upadnie przed stopami pędzącego cwałem samca, ten pozna, kto on zacz, i nie zmiażdży go w pędzie. Ej, hej! cni mościdobrodziejowie chodzący w łańcuchach! — (to mówiąc, zwrócił się ku rzędowi słupów, gdzie stały przytroczone słonie) — ten oto malec podpatrzył wasze pląsy w waszych matecznikach... czego dotąd nie widział nikt z ludzi! Złóżcie mu hołd, mościdobrodziejowie! Salaam karo, moje dzieci! Oddajcie pokłon Toomai’emu, Druhowi Słoni! Gunga Pershad, ahaa! Hira Guj, Birchi Guj, Kuttar Guj[10], ahaa! Pudmini, tyś go widziała podczas tańca... a ty także, Kala Nagu, perło wszystkich słoni! ahaa! Razem! Pokłon Toomai’emu, Druhowi słoni! Barrao!
Aż na ten ostatni dziki okrzyk cała linja, jak jeden mąż — a raczej, jak jeden słoń — zadarła trąby do góry, aż ich koniuszki wsparły się o czoło — i huknął zew powitalny, ogłuszająca fanfara, jaką słyszy tylko wicekról Indji. Był to Salaamut Keddy!
[236] Rozbrzmiewał nie ku czci wielkorządcy Indyj, lecz ku czci małego Toomai, który widział rzecz, jakiej nie dano przed nim oglądać nikomu z ludzi: — taniec słoni odtańczony nocą w pustkowiach leśnej głuszy na górach Garo!
