Książę. Więc wam przebaczy Angelo? Myślicie? Klaudyo. Nie ma innego w nieszczęściu lekarstwa Oprócz nadziei. Z nadzieją życia na śmierć się gotuję. Książę. Na śmierć się gotuj, a śmierć albo życie Słodsze ci będą. Z życiem tak rozumuj: Jeśli cię stracę, stracę rzecz, do której Tylko się głupiec przywięzuje. Jesteś
Tchnieniem, podległem wszelkim wpływom nieba, Zagrażającem co chwila domowi, Gdzieś zamieszkało; błaznem śmierci jesteś, Wciąż się mozolisz, aby uciec przed nią, A k’ niej wciąż lecisz. Nie jesteś szlachetnem, Albowiem wszystka rozkosz, którą pijesz, Z pospolitości pochodzi. I mężnem Również nie jesteś, drżysz bowiem przed wiotkiem Żądłem marnego robaka. Najlepszym Twoim spoczynkiem sen, którego często Wzywasz, a strasznie śmierci się obawiasz, Która jest tylko snem. Nie jesteś sobą, Albowiem żyjesz dzięki ziarn tysiącom, Powstałym z prochu. Nie jesteś szczęśliwem, Bo czego nie masz, wciąż do tego dążysz, A zapominasz o tem, co posiadasz. Nie jesteś stałem, bo natura twoja Zmienia się według księżyca. Ubogieś, Choć masz bogactwa, bo jako ten osioł, Co grzbiet ugina pod złotem, dzień tylko Dźwigasz skarb ciężki, aż go śmiećśmierć ci zdejmie. Nie masz przyjaciół: twe własne wnętrzności, Które cię ojcem swym zowią, ten czysty Wytwór twych lędźwi, złorzeczą wysypkom, Reumatyzmom i gośćcom, że nie chcą Prędkiego zadać ci końca. Młodości Ni podeszłego nie posiadasz wieku — Popołudniowej jest to rodzaj drzemki, Gdzie śnisz o jednem i drugiem; twa cała Kwitnąca młodość, jak wiekowy nędzarz, Żebrze jałmużny u zwiędłej starości; A kiedyś stary i bogaty, wówczas Brak ci już żądzy, ognia, członków, wdzięku, Aby używać swych bogactw. I cóż w tem Godne nazywać się życiem? W tem życiu Śmierci ukrywa się tysiąc, a jednak Drżymy przed śmiercią, co w końcu te wszystkie Godzi sprzeczności. Klaudyo.Dziękuję pokornie. Widzę, że pragnąc życia, szukam śmierci,
Szukając śmierci, odnajduję życie; Niech więc śmierć przyjdzie.
(Wchodzi Izabella).
Izabella.Hej-że hej!... Otwórzcie. Pokój i łaska niechaj będzie z wami. Profos. A któż tam? Wejdźcie! Dobrego przyjęcia Godne życzenie! Książę.Odwiedzę was znowu, Drogi mój panie. Klaudyo.Świętobliwy panie, Dzięki wam za to. Izabella.Jedno lub dwa słowa, Z Klaudyem — to mój interes. Profos.Witajcie. Spojrzyjcie, panie, przyszła wasza siostra. Książę. Na słówko z wami, dozorco. Dozorca.Na tyle, Ile zechcecie. Książę.Skryjcie mnie gdziekolwiek, Abym mógł słyszeć ich rozmowę.
(Wychodzą Książę i Profos).
Klaudyo.Z jaką Przychodzisz do mnie pociechą, ma siostro? Izabella. Z taką, jak każda pociecha, z przedobrą! Angelo, mając swoje sprawy w niebie, Chce cię tam wysłać, jako swego posła, Będziesz tam jego zastępcą na wieki: Więc jak najspieszniej gotuj się do drogi, Jutro wyruszasz. Klaudyo.Więc już nie ma środka? Izabella. Jest jeden środek, co, by zbawić głowę, Rozcina serce na dwoje. Klaudyo.A zatem Jest jakiś środek. Izabella.Możesz żyć, mój bracie; Jest-ci dyabelska litość w twoim sędzim, Pożebraj o nią, a ocalisz życie, Lecz więzy dźwigać będziesz aż do śmierci. Klaudyo. Wieczne więzienie?
Izabella.Tak, wieczne więzienie; Chociaż świat cały byłby ci otwarty, Ciebie to jedno ciągle by więziło. Klaudyo. Cóżto takiego? Izabella.Coś, że gdy to przyjmiesz, To z pnia swojego wszystek zedrzesz honor I pozostaniesz nagi. Klaudyo.A więc wyjaw. Izabella. Boję się ciebie, Klaudyo, drżę, byś czasem Nie chciał przedłużać febrycznego życia; Byś sześć lub siedem zim nie cenił bardziej, Niż wieczny honor. Masz odwagę umrzeć? Uczucie śmierci jest tylko pojęciem; A marny owad, gdy go nadepcemy, Cielesną mękę czuje tak boleśnie Jak konający olbrzym. Klaudyo.I dla czego Tak mnie zawstydzasz? Czy myślisz, że zechcę Czerpać odwagę z słabiutkiego kwiecia? Jeśli trza umrzeć, jak oblubienicę Mrok ten powitam i zamknę w ramiona. Izabella. To mówi brat mój; to ojciec przemawia Z swojej mogiły! Tak, ty musisz umrzeć! Nazbyt szlachetny-ś, by ocalać życie Podłymi środki. Ten na pozór święty Sędzia, którego surowe oblicze, Którego słowo mierzone przeraża Młodość i płoszy szaleństwo — jak kury Jastrząb — jest dyabłem; wyczerpnij mu błoto Z wnętrza, a ujrzysz kałużę, głęboką Jak samo piekło. Klaudyo.Poważny Angelo? Izabella. O, ta powaga to chytry strój piekła, Osłaniający ciało potępieńców Szatą świętości! Czy mniemasz, mój Klaudyo, Że jeśli jemu oddam swą dziewiczość, To będziesz wolny? Klaudyo.Nieba! czyż być może? Izabella. Za grzech ten ciężki gotów ci pozwolić, Byś grzeszył dalej. Tej nocy mam spełnić
To, co wymówić się wzdrygam, lub jutro Musisz umierać. Klaudyo.Nie uczynisz tego. Izabella. O, gdyby tylko szło o moje życie, Tak bym je zaraz rzuciła jak szpilkę, By cię ocalić. Klaudyo.Dzięki, siostro droga! Izabella. Przygotuj-że się na tę śmierć jutrzejszą. Klaudyo. Tak jest... Więc w sobie ma i on te żądzę. Że może dla niej tak obgryzać prawo, Które chciał jeszcze obostrzyć? A zatem Nie jest to grzechem, albo też najmniejszym Ze siedmiu grzechów śmiertelnych. Izabella.Z tych grzechów Który najmniejszy? Klaudyo.Gdyby zasługiwał Na potępienie, czyżby się ten mędrzec Ważył za chwilę rozkoszy na wieczną Skazywać mękę?... O, ma Izabello! Izabella. Co mówisz, bracie? Klaudyo.Śmierć jest straszną rzeczą. Izabella. A życie w hańbie rzeczą nienawistną. Klaudyo. Tak, ale umrzeć, pójść, nie wiedzieć, dokąd, W zimnem zamknięciu leżeć, gnić, ten czuły, Gorący życia ruch przemieniać w marną Garsteczkę gliny, gdy duch, wyrwan z ciała, Albo się kąpie w płomienistych falach Lub w przenikliwych mieszka regionach Wiecznego lodu; być tak uwięzionym Śród niewidzialnych wiatrów, z gwałtownością Niepowstrzymaną wirować naokół Wiszącej ziemi; lub być czemś nędzniejszem Od najnędzniejszych bytów, które, wyjąc, Wyobrażają sobie niekiełzane, Niepewne myśli — ach! to zbyt okropne! Choćby najcięższe życie na tym świecie, Które wiek, nędza, kaźń narzucić mogą Ludzkiej naturze, to raj wobec tego, Czem nas przeraża śmierć.
Izabella.O biada! biada! Klaudyo. Najsłodsza siostro, daj mi żyć! Choć zgrzeszysz, Aby ocalić życie twego brata, Czyn twój natura tak łatwoć przebaczy, Że to się w cnotę przemieni. Izabella.O, bydle! O podły, tchórzu! O, bezecny łotrze! Czyż z ciebie grzech mój zrobić ma człowieka? Nie kazirodztwo-ż to, otrzymać życie Z hańby swej siostry? Cóż ja mam pomyśleć? Nieba! Czyż matka ma zdradziła ojca? Bo tak zdziczała latorośl nie mogła Wyróść z krwi jego... Wyrzekam się ciebie! Umrzej! przepadnij! Gdyby mi się tylko Schylić wypadło, by twój los odwrócić, Dałabym spokój. Modłów mam tysiące Dla twojej śmierci, ni słowa dla życia. Klaudyo. Posłuchaj tylko, droga Izabello; Izabella. A fe! fe! fe! twój grzech nie jest przypadkiem, Tylko rzemiosłem, a litość nad tobą Byłaby tylko rajfurstwem. Najlepiej, Byś zmarł natychmiast.
(Chce odejść).
Klaudyo.Słuchaj, Izabello.
(Wraca książę).
Książę. Pozwólcie mi na jedno słowo, młoda siostro, na jedno tylko słóweczko.
Izabella. Czego sobie życzycie?
Książę. Gdyby wam czas na to pozwolił, chciałbym się z wami rozmówić; łaska, o którą proszę, wyjdzie i wam na korzyść.
Izabella. Nie mam ani chwili zbędnej; czas, który tu spędzam, kradnę innym obowiązkom, mimo to jestem gotowa zatrzymać się jeszcze na chwilę.
Książę(do Klaudya na stronie). Mój synu, podsłuchałem, co zaszło między wami, a waszą siostrą. Angelo, nie miał nigdy zamiaru jej uwieść, chciał tylko cnoty jej doświadczyć, ażeby się poćwiczyć w sztuce sądzenia ludzkiej natury. Ona zaś pełna uczucia prawdzi-
[49]wego honoru, uczciwa, odmowną dała mu odpowiedź, którą on z największą usłyszał radością. Jestem spowiednikiem Angela i wiem, że to prawda: więc przygotujcie się na śmierć jutro. Nie łudźcie odwagi swojej płonnemi nadziejami, umrzeć musicie; a zatem, idźcie uklęknąć i bądźcie gotowy.
Klaudyo. Pozwólcie mi prosić siostrę o przebaczenie. Tak mi odeszła ochota do życia, że pragnę pozbyć go się coprędzej. Książę. Trzeba w tem wytrwać. Żegnajcie!
(Wychodzi Klaudyo. Wchodzi profos).
Książę. Profosie, mam wam coś powiedzieć. Profos. Czego sobie życzycie, ojcze? Książę. Jak przyszliście, tak się też oddalcie; zostawcie mnie na chwilę z tą dziewicą; mój charakter i mój habit są rękojmią, że w mojem towarzystwie nic się jej nie stanie. Profos. I owszem.
(Wychodzi).
Książę. Ręka, która wam dała piękność, dała wam także i dobroć; dobroć frymarczy pięknością i wkrótce pozbawi piękność dobroci; ale cnota, która jest duszą waszej istoty, zachowa ciału piękność na zawsze. Napaść, jaką na was urządził Angelo, doszła przypadkiem do mej wiadomości i gdyby słabość ludzka nie dała już przykładów podobnego upadku, dziwiłby mnie Angelo. Cóż zamierzacie przedsięwziąć, aby zadowolić tego namiestnika i ocalić brata? Izabella. Idę teraz objawić mu postanowienie moje: wolę, żeby mi brat umarł wedle prawa, niż żeby mi się syn urodził na przekór prawu. Ale jak bardzo dobry ten książę oszukał się na Angelu! Jeśli wróci kiedykolwiek, a zdołam uzyskać posłuchanie, to albo nadaremnie usta otworzę, albo mu odsłonię rządy jego namiestnika. Książę. Wcale by to nie było bez racyi, ale tak, jak dziś rzeczy stoją, odeprze on wasze oskarżenie, twierdząc, że chciał tylko wziąć was na próbę. Dla[50]tego nakłońcie ucha mym radom, bo mojej żądzy czynienia dobrze nastręcza się lekarstwo. Jestem przekonany, że możecie jak najuczciwiej zasłużoną wyświaddczyćwyświadczyć łaskę biednej, pokrzywdzonej kobiecie, brata wyzwolić od surowości prawa, bez żadnej plamy dla swojej wdzięcznej osoby, a oddać miłą usługę nieobecnemu księciu, jeśli przypadkiem wróci kiedy i o sprawie tej usłyszy. Izabella. Mówcie dalej, ojcze; mam na tyle ducha w sobie, aby uczynić wszystko, co szczerym oczom mego ducha okaże się jako rzecz uczciwa. Książę. Cnota jest odważna i dobroć nie zna trwogi. Nie słyszeliście kiedy o jakiej Maryannie, siostrze Fryderyka, tego wielkiego wojaka, co to zginął na morzu? Izabella. Słyszałam o tej damie, a dobre słowa towarzyszyły jej nazwisku. Książę. Ją to miał Angelo pojąć za żonę; już się uroczyste odbyły zaręczyny i dzień ślubu był już naznaczony. Między zaręczynami a uroczystością brat jej Fryderyk rozbił się na morzu, a z nim i z okrętem przepadł zarazem i posag jego siostry. Pomyślcie sobie tylko, ile to nieszczęść zwaliło się na biedną niewiastę; straciła szlachetnego i sławnego brata, który żywił dla niej najtkliwsze i najszczersze braterskie uczucie, straciła z nim razem nerw swojego szczęścia, swój posag; z jednym i z drugim razem straciła narzeczonego, tego na pozór uczciwego Angela. Izabella. Czy to być może? Więc ją Angelo porzucił? Książę. Porzucił ją we łzach, z których ani jednej słowem pociechy nie osuszył; połknął wszystkie swoje przysięgi pod pozorem, że zrobił pewne odkrycia co do jej honoru, słowem, zostawił ją w żałobie, którą z powodu niego nosi dotychczas, a on na łzy jej jak marmur, choć niemi oblany, zmiękczyć się nie dał. Izabella. Jaką-ż to łaskę wyświadczyłaby tu śmierć, zabierając tę biedną dziewczynę ze świata! [51]Co to za zepsucie w tem życiu, jeżeli człowiek ten jeszcze żyje! Lecz jaką może ona mieć korzyść z tego? Książę. Jest to złamanie, które nie trudno będzie wam uleczyć, a lekarstwo to nie tylko ocali brata, ale i od hańby was ustrzeże, jeżeli się tem zajmiecie. Izabella. Wytłómaczcie mnie, jakim sposobem, dobry ojcze. Książę. Wspomniana dziewczyna nie przestała żywić dotąd tej swojej pierwszej miłości dla niego; niesprawiedliwe jego okrucieństwo, które, biorąc rzeczy na rozum, powinno było uczucie to zagasić, zrobiło ją tylko, jak tamy na potoku, gwałtowniejszą i niesforniejszą. Idźcie do Angela, oświadczcie mu się z pozorną na jego zachcianki gotowością do posłuszeństwa, zgódźcie się na jego żądania w tej mierze, zastrzeżcie sobie tylko warunki — po pierwsze, że tylko krótko zatrzymacie się u niego; że godzinie tego spotkania sprzyjać ma ciemność i milczenie i że miejsce będzie do tego stosowne. Jeżeli warunki te przyjmie, to reszta pójdzie jak z płatka. Uprzedzimy tę pokrzywdzoną dziewicę, aby za was na umowione poszła miejsce. Jeśli spotkanie to kiedy na jaw wyjdzie, może ono go zmusić do naprawienia wyrządzonej jej krzywdy; tym więc sposobem brat wasz będzie ocalony, honor wasz nie tknięty, biedna Maryanna pocieszona, a występność namiestnika odkrytą. Sam o tem uwiadomię dziewicę i przygotuję ją do tego przedsięwzięcia. Jeżeli gotową jesteście wszystko wedle możności wykonać, podwójna z tego korzyść ochroni nasz podstęp od nagany. Co o tem myślicie? Izabella. Myśl sama napełnia mnie zadowoleniem; a spodziewam się, że szczęśliwy skutek uwieńczy wykonanie. Książę. Wiele od was zależy. Spieszcie natychmiast do Angela; jeśli zapragnie was do łoża tej nocy, przyrzeczcie go zadowolić. Ja tymczasem pobiegnę do Świętego Łukasza — tam w samotnej [52]chatce mieszka odtrącona Maryanna. Tam mnie znajdziecie. A pospieszcie się z Angelem, aby co prędzej wszystko zakończyć. Izabella. Dziękuję wam za to pocieszenie; żegnam was dobry ojcze.
(Wychodzą).
SCENA DRUGA.
Ulica przed więzieniem.
Wchodzą: KSIĄŻĘ przebrany za mnicha, za nim ŁOKIEĆ, BŁAZEN, straż policyjna.
Łokieć. Otóż jeśli na to nie ma lekarstwa, a ino chcecie gwałtem kupować i sprzedawać mężczyzn i kobiety jak bydlęta, to wkrótce cały świat będzie musiał pić białego i czerwonego „bękarta“. Książę. O, nieba! cóż to za gawiedź! Błazen. Skończyła się uciecha świata z chwilą, gdy z dwóch lichwiarzy weselszy był zrujnowany, a gorszy upoważniony był prawem do przywdziania płaszcza z futrem, żeby mu było ciepło; płaszcz podbity był lisem i barankami, na znak, że oszustwu, jako jest od uczciwości bogatsze, wolno paradować w takiem przebraniu. Łokieć. Dalej-że w drogę, mopanku. — Bóg z wami, dobry ojcze braciszku. Książę. I z waścią, dobry ojcze braciszku. — W czem waści człowiek ten zawinił, mopanku? Łokieć. Ot tak, panie — człowiek ten zawinił przeciw prawu, a oprócz tego, panie, zdaje się nam, że to złodziej, panie, bo znaleźliśmy na nim dziwnej natury wytrych, panie, któryśmy posłali do namiestnika.
Książę. Fe, ty rajfurze! haniebny rajfurze! Grzech ten, za twoje spełniam pośrednictwem, Jest twoim chlebem! Pomyśl, co to znaczy Brzuch ten napełniać, grzbiet ten przyodziewać Za takie brudy! Sam sobie to powiedz: Z ich obrzydliwych, zwierzęcych obcowań
I jem i piję, stroję się i żyję. Może-li życiem być życie, zawisłe Od takich smrodów? Idź, idź, popraw-że się!
Błazen. Prawda, panie, że to coś śmierdzącego w swym rodzaju, jednakże, panie, podejmę się dowieść —
Książę. O, jeśli dyabeł podsunie ci dowód W obronie grzechu, toś jest dowiedzioną Własnością dyabła... Dalej z nim do kaźni! Potrzeba chłosty oraz napomnienia, Nim takie bydle się poprawi.
Łokieć. Musi się, panie, stawić przed namiestnika; dał mu on już przestrogę. Namiestnik nie może ścierpieć takich kurwiarzy i jeśli kurwiarstwo jego rzemiosłem i to się wyda, to lepiej by mu było gdzieś o milę pognać za sprawunkiem.
Książę. Bodaj był człowiek, za co chce uchodzić, Lub, będąc grzesznym, przestał ludzi zwodzić.
(Wchodzi Lucyo).
Łokieć. Niebawem będzie miał na szyi, co waść na brzuchu — postronek. Błazen. Wietrzę pomoc! Złożę kaucyę; oto jest szlachcic a mój przyjaciel. Lucyo. Cóż tam nowego, szlachetny Pompejuszu? Jak to, u pięt Cezara? czy cię w tryumfie prowadzą? Co, czy nie ma już posągów Pigmaliona, świeżo zmienionych w kobiety, któreby można nabyć, wkładając rękę do kieszeni, a wyciągając ją stuloną? Co na to odpowiesz, hę? Co mówisz o tej nucie, o tym temacie, o tej metodzie? Czy ci język w ostatnim deszczu utonął, hę? Co mówisz, zbijobruku? Czy świat idzie zawsze po dawnemu, mój człecze? Jakaż twoja melodya? Czy smutna, czy bez słów? No dalej! Jakiż jej sens? Książę. Świat zawsze jeden i ten sam! Coraz to gorszy! Lucyo. A jak się ma drogi mój kąsek, twoja pani? Czy zawsze prokuruje, hę? Błazen. Ot, mój miły panie, zjadła już wszystką swoją peklowinę i sama teraz siedzi w solówce. [54]Lucyo. A no, to dobrze, nie sprawiedliwszego; tak być powinno: Kurewka zawsze świeża, a rajfurka zawsze solona, to nieuniknione następstwo, tak być powinno. A waść idziesz do więzienia, mości Pompejuszu? Błazen. Tak jest, w istocie, panie. Lucyo. A no, nic w tem złego, Pompejuszu. Bądź zdrów! idź, powiedz, że to ja cię tam posłałem. Czy za długi, Pompejuszu? czy za co innego? Błazen. Za rajfurstwo, za rajfurstwo! Lucyo. A zatem więc co prędzej z nim do więzienia. Jeśli więzienie należy się rajfurom, więc i owszem, ma do niego najlepsze prawo; to rajfur niewątpliwy, rajfur od wieków, rajfur od urodzenia. Bądź zdrów zacny Pompejuszu! Poleć mnie więzieniu, Pompejuszu! zostaniecie tam dobrym gospodarzem, Pompejuszu, będziecie pilnowali domu. Błazen. Spodziewam się, panie, że wasza wielmożność nie zechce mi odmówić swego poręczenia. Lucyo. O, nie! nie chcę, Pompejuszu, to teraz nie w modzie. Poproszę ich nawet, Pompejuszu, aby waści więzienie przedłużyli; jeśli nie będziecie znosili cierpliwie, będzie to dowodem, że zbyt jesteście krewki. Żegnam, mężny Pompejuszu! Bóg z wami, ojcze. Książę. I z waścią. Lucyo. Czy Brygita zawsze się maluje, Pompejuszu? Łokieć. Dalej, mopanku, w drogę! dalej. Błazen. A więc nie dalibyście mnie wówczas poręczenia? Lucyo. Ani wówczas, Pompejuszu, ani teraz. Jakież tam nowiny na świecie, mój ojcze? jakież nowiny? Łokieć. Dalej, mopanku, w drogę! dalej! Lucyo. Idź do psiarni, Pompejuszu, idź!
(Wychodzą Łokieć, Błazen, straż).
Jakież tam nowiny, ojcze? Co słychać o księciu? [55]Książę. Nic nie wiem; a wy, czy możecie mi coś powiedzieć o nim? Lucyo. Jedni powiadają, że jest u cesarza rosyjskiego, inni że jest w Rzymie; a wam jak się zdaje? Gdzie on teraz? Książę. Nie wiem wcale; lecz gdzie bądź jest, życzę mu szczęścia. Lucyo. Fantastyczny był to wybryk z jego strony, wykraść się z własnego państwa, a przywłaszczyć sobie włóczykijstwo, do którego się nie rodził. Angelo w jego nieobecności dobrze panuje, tylko że trochę przekroczył granice. Książę. Dobrze zrobił. Lucyo. Trochę więcej pobłażania dla jurności nie zrobiłoby mu krzywdy, mój ojcze; trochę on za cierpki w tej mierze. Książę. Występek ten zbyt się rozpowszechnił; surowość musi go wyleczyć. Lucyo. Tak jest, nie przeczę, występek ten liczną ma familię i wysoką parentelę, ale niepodobna do szczętu go wyplenić, ojcze, dopóki jeść i pić będzie wolno: Powiadają, że ten Angelo nie rodził się z mężczyzny i niewiasty wedle prawowitego sposobu stworzenia: czy to prawda? jak myślicie? Książę. A w jakiż rodził się sposób? Lucyo. Jedni utrzymują, że go wyikrzyła syrena, inni, że był poczęty przez dwóch sztokfiszów; ale to jest pewnem, że kiedy wypuszcza wodę, uryna jego ścina się na lód: wiem z pewnością, że to prawda; a że jest rodzaju nijakiego, to również rzecz niezawodna. Książę. Zabawny z was człowiek, mości panie; pleciecie od rzeczy. Lucyo. Jakto? czy to nie okrucieństwo z jego strony, za bunt w rozporku wydzierać życie człowiekowi! Czy nieobecny książę zrobiłby coś podobnego? Nimby jednego człowieka powiesił za to, że spłodził stu bękartów, onby raczej dał na mamki dla tysiąca; zna się on trochę na tej zabawie, zna tę służbę, dla tego też pobłażliwy jest dla niej. [56]Książę. Nigdy nie słyszałem, aby nieobecny książę zbyt był kobietom oddany; nie miał słabości do kobiet. Lucyo. O, mój ojcze, na fałszywej jesteście drodze. Książę. To być nie może. Lucyo. Co? książę nie miał słabości do kobiet? Choćby do pięćdziesięcioletniej żebraczki. Zwyczajem jego było rzucać jej dukata na miseczkę. Książę miał swoje kawałki; lubiał się też zalewać, mogę was o tem zapewnić. Książę. Krzywdzicie go niewąpliwie. Lucyo. Miły panie, byłem jednym z jego poufałych. Był to sobie zcichapęk ten książę, i zdaje mi się, że zgaduję przyczynę jego oddalenia się. Książę. A więc, proszę, jaka może być tego przyczyna? Lucyo. Nie, wybaczcie, ale ten sekret musi zostać pomiędzy zębami a wargą; to jednak mogę wam oświadczyć: wielka liczba poddanych uważa go za rozumnego księcia. Książę. Rozumny? Wszak co do tego nie ma wątpliwości. Lucyo. To powierzchowny, głupi, bezmyślny człowiek. Książę. Jest w tem z waszej strony albo zazdrość, szaleństwo, lub też pomyłka; cały potok jego żywota i sprawy, któremi sterował, wystawiłyby mu, gdyby potrzeba było takiej poręki, lepsze świadectwo. Niech mu tylko własne jego czyny za świadków służą, a zazdrośnikom nawet wyda się on uczonym, mężem stanu i żołnierzem. A zatem, albo mówicie bez świadomości, albo świadomość, jeśli ją posiadacie, ogromnie przyćmiła wasza złośliwość. Lucyo. Znam go i kocham go. Książę. Miłość mówi z lepszą znajomością, a znajomość z większą miłością. Lucyo. Co tam, mój ojcze, wiem-ci ja, co wiem. Książę. Trudno mi uwierzyć, skoro sami nie wiecie, co mówicie. Ale, jeśli kiedykolwiek książę wróci (o co modlimy się wszyscy), to proszę was, [57]abyście w jego przytomności odpowiedzieli za wasze słowa; jeśli mówiliście uczciwie, będziecie zapewne mieli odwagę powtórzyć mu to w oczy; moim będzie obowiązkiem zawezwać was do tego; proszę więc, powiedźcie mi swoje nazwisko. Lucyo. Panie, nazywam się Lucyo; a księciu dobrze jestem znany. Książę. Pozna on was lepiej, mój panie, bylem tylko dożył tego, aby mu powtórzyć naszą rozmowę. Lucyo. Ja-ć się was nie boję. Książę. O, spodziewacie się, że książę nie wróci już więcej, albo też wyobrażacie sobie, że jestem zbyt słabym przeciwnikiem; ale wierzajcie, mogę wam trochę dopiec i wiem, że się wszystkiego wyprzecie. Lucyo. Dam się wprzód powiesić; oszukałeś się co do mnie, mój książę. Lecz dajmy już temu spokój. Możeszli mi powiedzieć, czy Klaudyo umrze jutro, czy nie? Książę. Dlaczego miałby umrzeć, mój panie? Lucyo. Dlaczego? Dlatego, że napełnił butelkę za pomocą lejka. Chciałbym, żeby książę, o którym mówiliśmy, powrócił, bo inaczej to ten wywałaszony jego namiestnik wstrzemięźliwością wyludni prowincyę. Nawet wróblom nie wolno gnieździć się pod jego dachem, ponieważ za bardzo są jurne. Sam książę pozostawiłby w ciemności czyny spełnione w ciemności, a nie wyprowadzał ich na światło dzienne. Jak jabym chciał, aby wrócił! Na prawdę, ten Klaudyo skazany na śmierć za podgięcie fartuszka! Bądź zdrów, dobry ojcze, a proszę cię, módl się za mną. Książę, raz ci to jeszcze powtarzam, jadłby w piątek baraninę. Wyszedł on już z tych lat, a jednak, powiadam ci, gotów się cmokać z żebraczką, którą czuć razowym chlebem i czosnkiem; oświadcz, że ja ci to powiedziałem. Bądź zdrów!
(Wychodzi).
Książę. Obelg nie ujdzie wielkość ni potęga, A potwarz, z tyłu raniąca, dosięga Najbielszej cnoty. Gdzież ten król się zdarzy,
Co żółć powstrzyma, ciekącą z potwarzy? Lecz któż tam idzie?
(Wchodzą Eskalus, profos, rajfurka, straż).
Eskalus. A no, precz z nią do więzienia! Rajfurka. Dobry mój panie, bądźcie dobrym dla mnie; dostojność wasza uchodzi za miłosiernego człowieka, dobry mój panie. Eskalus. Po dwóch i trzech ostrzeżeniach zawsze to samo przestępstwo? Toć na ten widok miłosierdzie kląćby zaczęło i zmieniłoby się w tyranię. Profos. Rajfurka z jedenastoletnią praktyką, z przeproszeniem waszej, dostojności. Rajfurka. Panie, to na donos niejakiego Lucya! Panna Kasia Trzymajgonisko dostała od niego dziecko jeszcze za czasów księcia; obiecał się z nią ożenić, dziecko będzie miało rok i kwartał na świętych Filipa i Jakóba, ja sama je chowałam, a patrzcie, jak dziś za to chce się obejść ze mną! Eskalus. Z jegomości tego rozpustny wielce jegomość; zawezwać go, żeby się stawił przed nami. A z nią precz do więzienia; idź sobie! ani słowa więcej.
(Wychodzą Rajfurka i straż).
Profosie, brat mój Angelo jest nieugięty, Klaudyo musi umrzeć jutro; poszlijcie mu po księdza i dopilnujcie, żeby miał wszystko, co chrześcijańska nakazuje wiara; gdyby brat mój chciał się był kierować moją litością, nie byłoby tak się z nim stało. Profos. Za pozwoleniem waszem, ten właśnie braciszek był już u niego i na śmierć go przygotował. Eskalus. Dobry wieczór, dobry ojcze. Książę. Błogosławieństwo i łaska z wami. Eskalus. Skąd jesteście?
Książę. Nie z tego kraju, choć na czas niejaki Los mnie tu przywiódł; świętego zakonu Jestem braciszkiem, przybyłym z za morza W Świętobliwości jego interesach,
Eskalus. Cóż nowego na świecie? [59]Książę. Nic, chyba to, że uczciwość tak na gorączkę zapadła, iż tylko śmierć wyleczyć ją może; poszukiwana sama tylko nowość, a tak niebezpieczną jest rzeczą zestarzeć się w jakimbądź zawodzie, jak cnotliwą stałym być w swoich przedsięwzięciach. Zaledwie jest dosyć szczerości na ziemi, aby społeczność zaręczone miała bezpieczeństwo, tyle jednak zaręczeń, że chciałoby się przekląć całą społeczność. Około tej zagadki kręci się wszystka mądrość świata. Dość to stara nowina, a przecie codzienna to nowina. Proszę was teraz, panie, powiedzcie mi, jaki był charakter księcia? Eskalus. Był to mąż, który wszystkiemi siłami starał się przedewszystkiem poznać sam siebie. Książę. A jakim oddawał się rozkoszom? Eskalus. Cieszył się raczej, widząc wesele innych, niż rozweselał się rzeczami, któremi ucieszyć go chciano: pan wielkiej wstrzemięźliwości. Lecz zostawmy go jego przeznaczeniom, zanosząc modły, aby przeznaczenia te były szczęśliwe; a teraz pozwólcie mi się zapytać, w jakiem usposobieniu znaleźliście Klaudya? Mówiono mi, żeście go odwiedzili. Książę. Sam on wyznaje, że mu sędzia nie odmierzył miarą niesprawiedliwą; z dobrowolną też pokorą poddaje się wyrokowi prawa; jednakże, pod wypływem swojej słabości wytwarzał sobie jeszcze zwodne nadzieje życia, których nicość powoli mu wykazałem, teraz gotów jest umrzeć. Eskalus. Dopełnicie obowiązku swego powołania względem nieba i względem więźnia. Pracowałem w interesie tego szlachcica do ostatnich granic wyrozumiałości; lecz brata mego sprawiedliwość znalazłem teraz tak surową, iż byłem zmuszony w końcu mu powiedzieć, że jest on na prawdę sprawiedliwością. Książę. Jeśli własne jego życie odpowiada surowości jego wyroków, przystoi mu ta surowość; jeżeli jednak przypadkiem zbłądzi, sam wydał wyrok na siebie.
Eskalus. Idę odwiedzić więźnia; bywajcie mi zdrowi. Książę. Pokój z wami.
Temu, kto miecz niebieski dzierzy, Cnym i surowym być należy, Wzór dla się w własnej mieć istocie, Jak iść czy stać, posłuszny cnocie. Pragniesz wymierzać innym karę, Z własnych słabości swych bierz miarę! Hańba, gdy kto za winy smaga, Których sam spełnić się nie wzdraga! Hańba potrójna na Angela, Co cudzy grzech, nie swój, wypiela! Czegóż to ukryć człek nie zdoła, Dla ludzi mając twarz anioła! Jak często pozór, zrodzon z winy, Omamia czasy! On w tkaniny Pajęczych włókien swoich wplecie Co najcięższego jest na świecie! Na grzech dziś podstęp mój pomoże: Angelo w noc tę zajmie łoże Obok zdradzonej swej kochanki: Z chytrością chytrość pójdzie w szranki, Na kłamstwo kłamu dam potęgę, A dawną spełni on przysięgę.
• PDF 
• MOBI 
