Pustelnia parmeńska/Tom II/XX
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Pustelnia parmeńska |
| Wydawca | Bibljoteka Boya |
| Data wyd. | 1933 |
| Druk | Zakłady graficzne B. Wierzbicki i s-ka |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Tłumacz | Tadeusz Boy-Żeleński |
| Tytuł orygin. | La Chartreuse de Parme |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Cały tom II Cały tekst |
| Indeks stron | |
Jednej nocy, około pierwszej z rana, Fabrycy, leżąc na oknie, wystawił głowę przez otwór w żaluzji i patrzył na gwiazdy, oraz na bezkresny horyzont, którym napawa się oko ze szczytu wieży. Oczy jego, błądzące po równinie Padu, zauważyły przypadkiem małe dość żywe światełko, biegnące jak gdyby z wysokiej wieży. Tego światła nie widać z równiny, zauważył Fabrycy, gruby mur nie pozwala go dojrzeć: to musi być jakiś sygnał na odległość. Naraz zauważył, że to światło pokazuje się i znika w bliskich odstępach.
To jakaś dziewczyna rozmawia ze swoim kochankiem z sąsiedniej wsi. Policzył dziewięć błysków: to N; później, znowu po pauzie, jeden: to A; to znaczy razem Ina.
Jakież były jego radość i zdumienie, kiedy te światła, wciąż przerywane pauzami, stworzyły następujące słowa:
Oczywiście, Gina myśli o tobie!
Odpowiedział natychmiast błyskami lampy w uczynionym przez siebie otworze:
Korespondencja trwała do rana. Była to sto sześćdziesiąta noc jego niewoli; powiedziano mu, że od czterech miesięcy znaki te powtarzają się co noc. Ale każdy mógł je dojrzeć i zrozumieć; spróbowano tedy tej nocy umówić skróty: trzy szybkie błyski oznaczały Ginę; cztery, księcia; dwa hrabiego Mosca; dwa szybkie błyski a po nich dwa wolne znaczyły ucieczka. Przyjęto na przyszołść dawny alfabet alla Monaca, który, iżby go nie odgadli niepowołani, zmienia porządek liter i daje im dowolne liczby: A naprzykład nosi numer 10; B numer 3; to znaczy że trzy migania lampy znaczą B, dziesięć migań A, i t. d. Chwila ciemności rozdziela słowa. Umówiono się na dzień następny na pierwszą po północy, i nazajutrz księżna przybyła do tej wieży o ćwierć mili od miasta. Oczy jej napełniły się łzami na widok sygnałów Fabrycego, którego śmierć tak często opłakiwała. Powiedziała mu sama zapomocą migania lampy: Kocham cię, odwagi, nadziei. Ćwicz swoje siły w celi, trzeba ci będzie całej mocy ramion. Nie widziałam go, powiadała sobie księżna, od czasu koncertu, gdy zjawił się w moim salonie przebrany za strzelca. Kto byłby wówczas przypuszczał los, jaki nas czeka!
Księżna kazała dawać znaki, zwiastujące Fabrycemu, że niebawem będzie uwolniony dzięki dobroci monarchy (znaki mógłby ktoś przejąć); następnie zaczęła mu mówić czułości, nie mogła się od niego oderwać. Jedynie perswazje Lodovica, który, dla swych usług oddanych Fabrycemu, stał się jej prawą ręką, zdołały ją nakłonić, już blisko świtu, do poniechania sygnałów, mogących ściągnąć uwagę jakiegoś nieżyczliwego oka. Ta kilkakrotna zapowiedź oswobodzenia pogrążyła Fabrycego w głębokim smutku. Zauważywszy to nazajutrz, Klelja popełniła tę nierozwagę, że spytała o przyczynę.
— Grozi mi to, że będę musiał mocno zmartwić księżnę.
— I czegóż może żądać księżna, czegoby jej pan odmówił? wykrzyknęła Klelja, zdjęta najżywszą ciekawością.
— Chce abym opuścił więzienie, odparł, a na to nie zgodzę się nigdy.
Klelja nie zdołała odpowiedzieć; spojrzała nań i zalała się łzami. Gdyby mógł z nią mówić zbliska, możeby w tej chwili uzyskał wyznanie uczuć, których niepewność pogrążała go nieraz w głębokim smutku; czuł, że życie bez miłości Klelji byłoby pasmem goryczy i tęsknoty. Miał uczucie, że nie warto żyć poto aby odnaleźć te same uciechy, które miały dlań urok dopóki nie znał miłości. Mimo że samobójstwo nie jest jeszcze w modzie we Włoszech, myślał o niem jako o ucieczce, gdyby los rozdzielił go z Klelją.
Nazajutrz otrzymał od niej długi list.
„Trzeba, drogi przyjacielu, abyś wiedział prawdę: nieraz, od czasu jak jesteś tutaj, sądzono w Parmie, że nadeszła twoja ostatnia godzina. Prawda, że skazano cię jedynie na dwanaście lat twierdzy; ale, niestety, niepodobna wątpić że wszechpotężna nienawiść dybie na twoje losy. Dwadzieścia razy drżałam, aby trucizna nie przecięła twoich dni: chwytaj tedy wszelkie możliwe środki aby się stąd wydostać. Widzisz, że dla ciebie depcę najświętsze obowiązki; osądź grozę niebezpieczeństwa z tego co ważę ci się powiedzieć, a co jest tak niewłaściwe w moich ustach. Jeżeli trzeba koniecznie, jeżeli niema innej nadziei, uciekaj. Każda chwila którą spędzisz w tej twierdzy, może grozić twemu życiu; pomyśl, że jest na dworze stronnictwo, którego nie powstrzymała nigdy perspektywa zbrodni. Czyż nie widzisz, że wszystkie zakusy tego stronnictwa odwraca nieporównana zręczność hrabiego Mosca? Otóż, odkryto niezawodny sposób wygnania go z Parmy, mianowicie rozpacz księżnej, a czyż nie są aż nadto pewni, że wtrąci ją w tę rozpacz śmierć młodego więźnia? To jedno słowo, na które niema odpowiedzi, zdoła ci oświetlić położenie. Mówisz, że masz dla mnie przyjaźń; pomyśl tedy, że niezwyciężone przeszkody bronią, aby to uczucie mogło kiedy utrwalić się między nami. Spotkaliśmy się w młodości, podaliśmy sobie pomocną dłoń w krytycznym momencie; los pomieścił mnie w tem strasznem miejscu, iżbym mogła złagodzić twą niedolę, ale czyniłabym sobie wiekuiste wyrzuty, gdyby złudzenia, których nic nie uprawnia i nie uprawni nigdy, kazały ci poniechać jakiegokolwiek sposobu ocalenia swego życia. Straciłam spokój duszy przez okrutną nierozwagę, jaką popełniłam, wymieniając z tobą znaki sympatji. Jeśli nasze dziecinne igraszki z alfabetem wiodą cię do złudzeń tak mało uzasadnionych a tak zgubnych, napróżno na swoje usprawiedliwienie przypominałabym sobie zamach Barbona. W ten sposób wtrąciłabym cię w niebezpieczeństwo o wiele straszniejsze, o wiele pewniejsze, sądząc że cię ratuję od chwilowej katastrofy; a nierozwaga moja byłaby nie do wybaczenia, jeśli wzbudziła w tobie uczucia zdolne cię skłonić do oporu wobec rad księżnej. Widzisz, do czego mnie zmuszasz, trzeba mi wciąż powtarzać: uciekaj, każę ci...“
List był bardzo długi; niektóre ustępy jak np. owo każę ci, któreśmy właśnie przepisali, przejmowała Fabrycego dreszczem rozkosznej nadziei; zdało mu się, że, o ile wyrażenia są nader ostrożne, o tyle charakter uczuć jest wcale tkliwy. To znów, chwilami, ponosił koszta swego zupełnego niedoświadczenia w tego rodzaju wojnie; widział w liście Klelji jedynie prostą sympatję lub proste współczucie.
Zresztą, to czego się dowiedział, nie zmieniło ani na chwilę jego zamiarów: przypuściwszy nawet że niebezpieczeństwa jakie mu Klelja odmalowała są bardzo realne, czy chwilowe niebezpieczeństwo jest zbyt drogim okupem za szczęście widywania jej codzień? Jakież czekało go życie, gdyby się na nowo schronił do Bolonji lub Florencji, uciekłszy bowiem z cytadeli, nie mógł mieć nadziei aby mu pozwolono żyć w Parmie. A nawet gdyby książę się tak zmienił, żeby go wypuścił na wolność (rzecz mało prawdopodobna, wobec tego, że on, Fabrycy, stał się dla potężnej policji, środkiem obalenia hrabiego Mosca), cóż za życie pędziłby w Parmie rozdzielony z Klelją nienawiścią dwóch stronnictw? Raz lub dwa razy na miesiąc, przypadek sprowadziłby ich może do jednego salonu; ale nawet wówczas jakaż mogła być między nimi rozmowa? Jak odnaleźć tę serdeczną poufałość, którą obecnie każdego dnia cieszył się po kilka godzin? czem była rozmowa w salonie w porównaniu z ich alfabetem? Więc gdyby nawet przyszło mi okupić niebezpieczeństwem to rozkoszne życie i tę jedyną możliwość szczęścia, cóż w tem złego? I czyż to samo nie jest szczęściem móc jej dać w ten sposób dowód swojej miłości?
Fabrycy ujrzał w liście Klelji jedynie sposobność poproszenia jej o schadzkę; był to stały cel wszystkich jego pragnień. Mówił z nią raz i to tylko chwilę, w dniu przyjęcia do więzienia; od tego czasu upłynęło przeszło dwieście dni.
Nastręczał się łatwy sposób widzenia z Klelją: poczciwy don Cezar przyzwalał Fabrycemu pół godziny przechadzki na terasie wieży Farneze, co czwartek w dzień; ale w inne dnie tygodnia, przechadzka ta, którą mogli zauważyć mieszkańcy Parmy i okolic, coby poważnie naraziło gubernatora, odbywała się dopiero z zapadnięciem nocy. Na terasę prowadziły jedynie schodki dzwonnicy, należącej do owej kaplicy tak posępnie przybranej czarnym marmurem, którą czytelnik przypomina sobie może. Grillo prowadził Fabrycego do tej kaplicy i otwierał mu drzwi na schodki: obowiązkiem jego było iść za nim, że jednak wieczory zaczynały być chłodne, dozorca puszczał go samego, zamykał go na klucz w dzwonnicy łączącej się z terasą i wracał grzać się do izby. I ot, któregoś wieczora, czyż Klelja w towarzystwie panny służącej nie mogłaby się znaleźć w kapliczce z czarnego marmuru?
Cały długi list, jakim Fabrycy odpowiedział na pismo Klelji, obliczony był na to, aby uzyskać tę schadzkę. Poza tem, zwierzał się jej otwarcie, jak gdyby chodziło o kogo innego, z racyj, które go skłaniają do pozostania w cytadeli.
Naraziłbym się tysiąc razy na śmierć, aby mieć szczęście rozmowy z panią zapomocą naszego alfabetu, który obecnie idzie nam tak gładko, a pani chce abym popełnił to głupstwo i skazywał się na wygnanie w Parmie lub może w Bolonji albo we Florencji! Żądasz, abym dobrowolnie oddalał się od ciebie! Wiedz, że to jest dla mnie niepodobieństwem: próżno dawałbym słowo, nie mógłbym go dotrzymać.
Rezultatem tej prośby o schadzkę było zniknięcie Klelji, które trwało całe pięć dni; przez pięć dni zachodziła do ptaszkami jedynie w godzinach, w których wiedziała że Fabrycy nie może korzystać z okienka. Fabrycy był w rozpaczy; wywnioskował z tej nieobecności, że, mimo pewnych spojrzeli które rozkołysały w nim szalone nadzieje, nigdy nie budził w Klelji innych uczuć poza prostą przyjaźnią. W takim razie, powiadał sobie, co mi zależy na życiu? niech mi je książę odbierze, zrobi mi łaskę; racja więcej aby nie opuszczać twierdzy. Z uczuciem głębokiej niechęci odpowiadał co noc na sygnały świetlne. Księżna myślała, że zupełnie oszalał, kiedy w biuletynie, który Lodovico przynosił jej co rano, wyczytała te dziwne słowa: Nie chcę uciekać; chcę umrzeć tutaj!
Przez tych pięć dni, tak okrutnych dla Fabrycego, Klelja była jeszcze nieszczęśliwsza; powzięła tę myśl, tak dręczącą dla szlachetnej duszy: obowiązkiem moim jest umknąć do klasztoru zdala od cytadeli; kiedy Fabrycy będzie wiedział, że mnie tu już niema, a każę mu to powiedzieć przez Grilla i innych dozorców, wówczas zdecyduje się na ucieczkę. Ale klasztor, to znaczy wyrzec się na zawsze widoku Fabrycego; a wyrzec się jego widoku, gdy daje tak oczywiste dowody, że uczucia wiążące go niegdyś do księżnej już nie istnieją! jakiż bardziej wzruszający dowód miłości może dać młody człowiek: po siedmiu miesiącach więzienia, które poważnie naraziły jego zdrowie, wzdraga się odzyskać wolność. Człowiek płochy, jakim przedstawiały Fabrycego ploteczki dworskie, poświęciłby dwadzieścia kochanek aby wyjść o dzień wcześniej z cytadeli, a czegóżby nie uczynił aby wyjść z więzienia, gdzie każdy dzień mógł położyć koniec jego życiu?
Klelji zbrakło odwagi; popełniła ten straszny błąd, że nie schroniła się do klasztoru, co dałoby jej zarazem swobodę zerwania z margrabią. Raz popełniwszy ten błąd, jak mogła się oprzeć młodemu człowiekowi tak miłemu, naturalnemu, tkliwemu, który narażał życie na straszne niebezpieczeństwa aby uzyskać proste szczęście ujrzenia jej z okna do okna? Po pięciu dniach okrutnej walki, przerywanej chwilami wzgardy dla samej siebie, Klelja zdecydowała się odpowiedzieć na list, w którym Fabrycy błagał o schadzkę w kaplicy. Prawda, że odmówiła, i to dość surowo; ale od tej chwili straciła spokój; wciąż wyobrażała sobie Fabrycego ginącego od trucizny; raz po raz wpadała do ptaszkami; czuła namiętną potrzebę upewnienia się własnemi oczami że Fabrycy żyje.
Jeśli jest jeszcze w fortecy, powiadała sobie, jeśli grożą mu wszystkie okropności jakie stronnictwo Raversi knuje przeciw niemu dla pozbycia się hrabiego Mosca, to dlatego, że nie miałam odwagi schronić się do klasztoru! Jakiż miałby pozór aby tu zostać jeszcze, gdyby zyskał pewność, że ja znikłam stąd na zawsze?
Ta dziewczyna, tak nieśmiała i dumna, doszła do tego, że naraziła się na możliwość odmowy ze strony dozorcy Grilla; co więcej, wystawiła się na wszystkie komentarze, jakiemi człowiek ten mógł opatrzyć jej osobliwą prośbę. Poniżyła się do tego stopnia, że go wezwała i, głosem, który drżeniem swem zdradzał jej tajemnicę, zwierzyła mu, że Fabrycy niedługo odzyska wolność, że księżna Sanseverina krząta się koło tej sprawy, że często zachodzi potrzeba szybkiego porozumienia z więźniem, i że, słowem, prosi jego, Grilla, aby pozwolił Fabrycemu wykonać otwór w żaluzji zasłaniającej jego okno, iżby mu mogła udzielić wiadomości otrzymywanych kilka razy dziennie od pani Sanseverina.
Ledwie dozorca wyszedł, Klelja dała sygnał umówiony z Fabrycym od ważnego wypadku; wyznała mu wszystko co uczyniła. Chcesz zginąć od trucizny, dodała; otóż, mam nadzieję zdobyć się niebawem na to, aby opuścić ojca i schronić się gdzieś w klasztorze. Oto co panu będę zawdzięczała; wówczas, mam nadzieję, nie będzie się pan opierał planom, które mogą cię stąd wydobyć. Dopóki pan tu jest, przeżywam chwile okropne, szalone; w życiu nie sprawiłam niczyjego nieszczęścia, a mam uczucie, iż ja jestem przyczyną, że pan umrze. Gdyby nawet chodziło o nieznajomego, ta myśl wystarczyłaby aby mnie doprowadzić do rozpaczy; a cóż dopiero kiedy sobie wyobrażę, że przyjaciel, którego nierozwaga sprawia mi wiele przykrości, ale którego, ostatecznie, widuję od tak dawna codzień, wije się w tej chwili w śmiertelnych męczarniach. Niekiedy czuję potrzebę spytania pana samego, czy pan żyje!
Aby się zbyć tej strasznej boleści, poniżyłam się do błagania o łaskę sługi, który mógł mi jej odmówić i który jeszcze może mnie zdradzić. Zresztą, byłoby to może szczęście dla mnie, gdyby mnie oskarżył przed ojcem; natychmiast znalazłabym się w klasztorze, nie byłabym mimowolną wspólniczką pańskiego szaleństwa. Ale niech mi pan wierzy, to nie może trwać; musisz się poddać rozkazom księżnej. Czy jesteś zadowolony, okrutny przyjacielu? to ja, ja błagam cię o to bym mogła zdradzić ojca. Zawołaj Grilla i daj mu pieniądze.
Fabrycy był tak rozkochany, najprostsze życzenie Klelji przyprawiało go o taki lęk, że nawet to niezwykłe wyznanie nie dało mu pewności że ona go kocha. Zawołał Grilla, któremu wynagrodził hojnie minione usługi, na przyszłość zaś powiedział mu, że za każdy dzień, w którym mu pozwoli używać okienka w żaluzji, otrzyma cekina. Grillo przyjął te warunki z wielkiem zadowoleniem.
— Będę z panem mówił z ręką na sercu, Ekscelencjo; czy pogodzi się pan z koniecznością zimnego obiadu? Jest bardzo prosty sposób uniknięcia trucizny. Ale proszę pana o ścisłą dyskrecję; dozorca powinien wszystko widzieć, a niczego się nie domyślać. W miejsce jednego, postaram się panu o kilka psów; nim pan co spożyje, da im pan skosztować. Co się tyczy wina, oddam panu swoje; będzie pan pił tylko z butelek które ja napocznę. Ale, jeśli Wasza Ekscelencja chce mnie zgubić na zawsze, wystarczy aby pan zwierzył te szczegóły panience. Kobieta jest zawsze kobietą; jeżeli jutro się poróżni z panem, pojutrze, aby się zemścić, opowie wszystko ojcu, dla którego największą radością byłoby mieć za co powiesić dozorcę. Po Barbone to może najniegodziwszy człowiek w całej cytadeli; obyty jest z trucizną, może pan być pewny, i nie darowałby mi tego pomysłu z pieskami.
Którejś nocy powtórzyła się serenada. Teraz Grillo odpowiadał na wszystkie pytania Fabrycego: przyrzekł sobie wszelako być ostrożnym i nie zdradzić panny Klelji, która, wedle niego, mając zaślubić margrabiego Crescenzi, najbogatszego człowieka w Parmie, bawiła się mimo to w miłostki — o ile mury pozwalały — z przystojnym monsignorkiem. Ale, odpowiadając na pytania Fabrycego, dodał nieopatrznie: „Mówią, że niedługo ma się z nią ożenić“. Można sobie wyobrazić wrażenie, jakie te proste słowa wywarły na Fabrycym.
W nocy odpowiedział na sygnały jedynie poto, aby oznajmić, że jest chory. Nazajutrz o dziesiątej, kiedy Klelja zjawiła się w ptaszkami, spytał jej ceremonjalnym tonem, bardzo nowym między nimi, czemu mu nie powiedziała poprostu, że kocha margrabiego i że ma niebawem za niego wyjść.
— Dlatego że to nieprawda, odpowiedziała Klelja podrażniona. Trzeba dodać, że reszta odpowiedzi była mniej jasna: Fabrycy podkreślił to i skorzystał ze sposobności aby znów prosić o schadzkę. Klelja, która widziała, że szczerość jej spotyka się z niewiarą, zgodziła się prawie natychmiast, zwracając wszakże uwagę Fabrycego, że gubi ją na zawsze w oczach Grilla. Wieczorem, kiedy było zupełnie ciemno, zjawiła się, w towarzystwie panny służącej, w kaplicy. Zatrzymała się w środku, obok wiecznej lampki; pokojówka i Grillo cofnęli się ku drzwiom. Klelja, cała drżąca, przygotowała piękne przemówienie; postanawiała sobie nie uczynić żadnego kompromitującego wyznania. Ale logika namiętności nie zna paktów; żąda dowiedzenia się prawdy, nie pozwala jej zachować czczych względów, tak jak bezgraniczne oddanie niweczy obawę obrażenia ukochanej osoby. Fabrycy olśniony był pięknością Klelji; od ośmiu miesięcy widział z tak bliska jedynie dozorcę. Ale nazwisko margrabiego Crescenzi zbudziło w nim całą wściekłość, która wzmogła się, skoro spostrzegł że Klelja odpowiada wymijająco; sama Klelja zrozumiała, że pomnaża podejrzenia miast je rozproszyć. Uczucie to było dla niej zbyt okrutne.
— Czy bardzo będzie się pan czuł szczęśliwy — odparła jak gdyby z gniewem i ze łzami w oczach — jeśli mi każesz zdeptać wszystko co jestem winna samej sobie? Do trzeciego września zeszłego roku, czułam jedynie odrazę do mężczyzn, którzy starali mi się nadskakiwać. Żywiłam bezgraniczną, zapewne przesadną wzgardę dla typu dworaka; wszystko, co było szczęśliwe na tym dworze, mierziło mnie. Podbił mnie natomiast urok więźnia, którego, dnia trzeciego września, przyprowadzono do tej cytadeli. Przechodziłam, zrazu nie zdając sobie z tego sprawy, męki zazdrości. Powaby zachwycającej kobiety, którą dobrze znałam, były niby pchnięcia sztyletu dla mego serca, ponieważ sądziłam i sądzę jeszcze potrosze, że ten więzień ją kocha. Niebawem, natarczywość margrabiego Crescenzi, który ubiegał się o moją rękę, wzrosła; margrabia jest bardzo bogaty, a my nie mamy żadnego majątku. Odtrącałam z lekkiem sercem jego zaloty, kiedy ojciec wymówił straszliwe słowo klasztor; zrozumiałam, że jeśli opuszczę cytadelę, nie będę już mogła czuwać nad życiem jeńca, którego los był mi drogi. Arcydziełem mej przemyślności było to, że, aż do tej chwili, jeniec ów nie miał pojęcia o niebezpieczeństwie grożącem jego życiu. Przyrzekłam sobie nie zdradzić ani ojca, ani swojej tajemnicy; ale ta kobieta energiczna, genjalna, o potężnej woli, ofiarowała, jak sądzę, młodemu więźniowi sposoby ucieczki: odepchnął je, chcąc mnie zarazem przekonać, że, jeśli wzdraga się opuścić cytadelę, to aby się nie oddalić ode mnie. Wówczas, popełniłam wielki błąd; walczyłam pięć dni, powinnam była natychmiast schronić się do klasztoru i opuścić twierdzę: był to równocześnie prosty sposób zerwania z margrabią. Nie miałam siły opuścić cytadeli, i dziś jestem zgubioną dziewczyną: oddałam serce człowiekowi płochemu; wiem jak żył w Neapolu; czemuż mam przypuszczać, że się zmienił? Zamknięty w surowem więzieniu, zaczął się zalecać do jedynej kobiety którą widział; ot, rozmowa z nią była połączona z trudnościami, zabawa ta przybrała pozór namiętności. Ponieważ więzień ten zdobył sobie rozgłos przez swą odwagę, wyobraża sobie, iż dowiedzie, że miłość jego jest czemś więcej niż przelotnym kaprysem, narażając się na dość wielkie niebezpieczeństwa aby widywać nadal osobę, którą rzekomo kocha. Ale, z chwilą gdy znajdzie się w dużem mieście, otoczony na nowo pokusami, stanie się tem czem zawsze był, światowcem goniącym za rozrywką, za miłostkami, a jego biedna towarzyszka więzienia dokończy dni w klasztorze, zapomniana przez tego zmiennika i ze śmiertelną zgryzotą że mu otworzyła swe serce.
Orędzie to, z którego podajemy jedynie główne fakty, wywołało, jak można się domyślić, sprzeciwy Fabrycego. Był zakochany bez pamięci; toteż przekonany, że nikogo nie kochał przed ujrzeniem Klelji i że losem jego było żyć jedynie dla niej.
Czytelnik wyobraża sobie piękne rzeczy, które jej rozpowiadał; wreszcie, pokojówka ostrzegła panią, że wybiło wpół do dwunastej i że generał może wrócić lada chwila. Rozstanie było bolesne.
— Widzę pana ostatni raz, rzekła Klelja: zamach, który jest w oczywistym interesie kliki Raversi, może panu dostarczyć okrutnego sposobu dowiedzenia mi, że nie jest pan zmiennikiem — Klelja opuściła Fabrycego dławiąc się od łez i umierając ze wstydu że nie może ich ukryć przed pokojówką ani zwłaszcza przed dozorcą. Druga rozmowa była możliwa aż wtedy, kiedy generał oznajmi, że wybiera się na wieczór do miasta; że zaś od czasu uwięzienia Fabrycego i ciekawości jaką budziło ono na dworze, uważał za bezpieczniejsze prawie ciągle udawać atak podagry, wyprawy jego do miasta, regulowane zasadami wytrawnej polityki, decydowały się często dopiero w chwili wsiadania do powozu.
Od tego wieczora w marmurowej kaplicy, życie Fabrycego było jednem upojeniem. Wielkie przeszkody, to prawda, stały jeszcze na drodze do szczęścia, ale wreszcie miał tę niespodziewaną radość, że posiada miłość boskiej istoty, która pochłaniała wszystkie jego myśli.
Trzeciego dnia po tem widzeniu, sygnały świetlne skończyły się bardzo wcześnie, mniej więcej około północy; w chwili gdy się kończyły, omal nie roztrzaskała Fabrycemu głowy wielka ołowiana kula, która, przeleciawszy ponad górnem skrzydłem żaluzji, przedarła papierowe szyby i wpadła do pokoju.
Ta wielka kula nie była ani w przybliżeniu tak ciężka jakby to wróżyły jej rozmiary. Fabrycy otworzył ją z łatwością i znalazł list od księżnej. Za pośrednictwem arcybiskupa, koło którego chodziła troskliwie, udało się jej pozyskać żołnierza z cytadeli. Człowiek ten, zręczny strzelec z procy, oszukiwał czujność szyldwachów rozstawionych dokoła pałacu gubernatora lub też wchodził z nimi w porozumienie.
„Trzeba ci się wymknąć po linach; drżę cała dając ci tę straszliwą radę, waham się przeszło od dwóch miesięcy wymówić to słowo; ale widoki na przyszłość stają się z każdym dniem ciemniejsze, można się spodziewać najgorszych rzeczy. Proszę cię, daj natychmiast znać lampą, że cię doszedł ten niebezpieczny list; nie odetchnę, póki nie zobaczę sygnału. Jestem na wieży, odpowiem ci. Otrzymawszy odpowiedź, nie dawaj już sygnału i zajmij się jedynie moim listem“.
Fabrycy usłuchał czemprędzej, dał umówione znaki, na które natychmiast otrzymał zapowiedziany sygnał, poczem czytał dalej.
„Można się spodziewać najgorszych rzeczy; oświadczyli mi to trzej ludzie, do których mam zaufanie. Kazałam im wprzódy zaprzysiąc na Ewangelję, że mi powiedzą prawdę, choćby nawet najokrutniejszą. Pierwszy z tych ludzi zagroził chirurgowi-donosicielowi w Ferrarze, że się nań przewróci z otwartym nożem w ręce; drugi powiedział ci, po twoim powrocie z Belgirate, że byłoby może przezorniej strzelić w łeb stajennemu, który szedł z lasu śpiewając i prowadził angielskiego konika; trzeciego nie znasz: to bandyta, mój przyjaciel, gotowy na wszystko, odważny jak ty; dlatego zwłaszcza prosiłam go aby mi powiedział co powinieneś robić. Każdy zosobna orzekł — nie wiedząc że radzę się i dwóch innych — że lepiej narazić się na skręcenie karku, niż spędzić jeszcze jedenaście lat i cztery miesiące w ciągłej obawie wielce prawdopodobnej trucizny.
„Trzeba ci się przez miesiąc ćwiczyć w celi we wchodzeniu i schodzeniu po sznurze. Potem, w dzień świąteczny w którym załoga otrzyma dodatkową porcję wina, puścisz się na wielkie dzieło. Dostaniesz trzy liny z jedwabiu i z konopi, grubości łabędziego pióra: pierwsza na ośmdziesiąt stóp, aby się spuścić trzydzieści pięć stóp z okna do pomarańczowych drzewek; druga na trzysta stóp — i tu jest trudność z przyczyny ciężaru — aby przebyć sto ośmdziesiąt stóp po ścianie wielkiej wieży; trzecia, na trzydzieści stóp, posłuży do przebycia wału. Spędzam dni całe na studjowaniu muru od strony wschodniej, to znaczy od Ferrary: wyłom uczyniony przez trzęsienie ziemi wypełniono szkarpą, która tworzy równię pochyłą. Mój bandyta upewnia mnie, że podjąłby się zejść tamtędy bez zbytnich trudności, jedynie kosztem paru zadraśnięć, zsuwając się po pochyłości tej szkarpy. Pionowo wynosi to dwadzieścia ośm stóp do samego dołu: ta strona jest najmniej strzeżona.
Jednakże, razem wziąwszy, ów bandyta, który trzy razy uciekał z więzienia i któregobyś pokochał gdybyś go znał; mój bandyta, powiadam, lekki i zwinny jak ty, sądzi że lepiej byłoby spuścić się od strony zachodniej, nawprost pałacyku zajmowanego niegdyś przez Faustę, dobrze ci znanego. Ku tej stronie skłania go wzgląd, że mur, mimo iż lekko pochyły, jest prawie cały porośnięty krzem; są tam ździebełka drzewa, grubości małego palca, które mogą podrapać jeśli się nie uważa, ale których można wybornie się chwytać. Dziś rano oglądałam tę stronę przez doskonałą lunetę: najlepsze miejsce jest tuż pod kamieniem, który wstawiono w balustradę przed paru laty. Poniżej tego kamienia znajdziesz nagą przestrzeń długą na dwadzieścia stóp; trzeba się tam posuwać bardzo wolno (czujesz jak moje serce drży, gdy ci daję te straszliwe wskazówki, ale wszak odwaga polega na tem, aby wybrać mniejsze zło, choćby nawet i ono było straszne); po tej nagiej przestrzeni znajdziesz ośmdziesiąt lub dziewięćdziesiąt stóp gęstego krza, potem trzydzieści stóp trawy i ziela. Następnie, bliżej ziemi, dwadzieścia stóp krzów, i wreszcie dwadzieścia pięć lub trzydzieści stóp świeżo pobielonych.
„Coby mnie skłaniało ku tej stronie, to iż tam, wprost pod nowym kamieniem w balustradzie, znajduje się drewniana chałupa, którą żołnierz wybudował w swoim ogródku a którą przydzielony do twierdzy kapitan inżynierji koniecznie chce mu kazać zburzyć; jest siedmnaście stóp wysoka, pokryta słomą, dachem zaś przytyka do muru cytadeli. Ten dach mnie nęci; w razie — okropna rzecz! — jakiego nieszczęścia, złagodziłby twój upadek. Raz się tam znalazłszy, jesteś w obrębie szańców, które są dość niedbale strzeżone; gdyby cię ktoś chciał zatrzymać, wal z pistoletu i broń się kilka minut. Twój przyjaciel z Ferrary i drugi tęgi chwat, ten którego nazywam bandytą, będą mieli drabinki i nie zawahają się wdrapać na szaniec aby ci przyjść z pomocą.
„Szaniec ma tylko dwadzieścia trzy stóp wysokości i jest bardzo pochyły. Będę czekała pod murem z garścią uzbrojonych ludzi.
„Mam nadzieję przesłać ci jeszcze kilka listów tą samą drogą. Będę powtarzała wciąż te same rzeczy innemi słowami, aby się dobrze porozumieć. Zgadujesz, z jakiem sercem donoszę ci, że człowiek z kulą w łeb stajennemu, który, ostatecznie, jest najzacniejszym człowiekiem i który umiera ze zgryzoty, myśli że się z tego wywiniesz kosztem złamanej ręki. Bandyta, który ma więcej doświadczenia w takich wyprawach, sądzi, że jeżeli zechcesz się spuszczać bardzo wolno, nie gorączkując się, wolność będzie cię kosztowała jedynie parę zadraśnięć. Główna trudność, to wystarać się o liny; o tem też myślę całe te dwa tygodnie, przez które ta idea wypełnia wszystkie moje chwile.
„Nie odpowiadam ci na to szaleństwo, jedyną niedorzeczność jaką powiedziałeś w życiu: „Nie chcę uciekać!“ Człowiek z kulą w łeb stajennemu wykrzyknął, żeś oszalał z nudów. Nie ukrywam ci, że obawiamy się bardzo bliskiego niebezpieczeństwa, które przyspieszy może dzień twojej ucieczki. Gdy będzie trzeba oznajmić ci to niebezpieczeństwo, lampa powie ci kilka razy z rzędu:
Ogień w zamku!
Na co odpowiesz:
Czy moje książki spłonęły?“
— Wszystko to jest bardzo piękne i bardzo dobrze obmyślone, powiadał sobie Fabrycy; winien jestem wiekuistą wdzięczność hrabiemu i księżnej; pomyślą może że się boję, ale nie ucieknę. Czy kto kiedy uciekał z miejsca gdzie zażywa najwyższego szczęścia, aby się skazywać na okropne wygnanie, gdzie mu będzie zbywało wszystkiego, nawet powietrza? Cóż jabym robił po miesiącu we Florencji? przebrałbym się, aby krążyć koło bram tej cytadeli i łowić jedno jej spojrzenie!
Nazajutrz, Fabrycy miał chwilę przestrachu; stał w oknie, koło jedenastej, spoglądając na wspaniały krajobraz i czekając szczęsnej chwili, w której będzie mógł ujrzeć Klelję, kiedy Grillo wpadł bez tchu do pokoju.
— Prędko, prędko, Ekscelencjo, niech się pan rzuci na łóżko i udaje chorego; trzej sędziowie idą tutaj! Będą pana przesłuchiwali; niech się pan dobrze namyśli, nim pan coś powie; przychodzą aby pana zamotać.
To mówiąc, Grillo czemprędzej zamknął okiennicę w żaluzji, pchnął Fabrycego na łóżko i narzucił nań parę płaszczów.
— Niech pan powie, że pan bardzo cierpi, i niech pan mało mówi; zwłaszcza każ pan sobie powtarzać pytania, aby zyskać na czasie.
Weszli trzej sędziowie. Trzej galernicy, powiadał sobie Fabrycy widząc te plugawe fizjognomje, a nie trzej sędziowie. Mieli długie czarne suknie; skłonili się poważnie i zajęli bez słowa krzesła znajdujące się w celi.
— Panie Fabrycy del Dongo, rzekł najstarszy, strapieni jesteśmy przykrem poselstwem, którego mamy dopełnić. Przyszliśmy, aby panu oznajmić zgon jego Ekscelencji margrabiego del Dongo, pańskiego ojca, wielkiego ochmistrza królestwa lombardzko-weneckiego, kawalera wielkiej wstęgi etc., etc.
Fabrycy zalał się łzami; sędzia ciągnął:
...Margrabina del Dongo, pańska matka, przesyła panu tę wiadomość umyślnym listem; że jednak fakt ten opatrzyła niewłaściwym komentarzem, trybunał orzekł, iż listu tego udzieli się panu jedynie w wyjątkach, i te właśnie wyjątki odczyta panu szanowny pisarz, imć Bona.
Po ukończeniu czytania sędzia zbliżył się do leżącego wciąż Fabrycego, i dał mu przejrzeć w matczynym liście ustępy, których odpis odczytano. Fabrycy dostrzegł słowa: niesprawiedliwe uwięzienie, okrutna kara za niespełnioną zbrodnię, i zrozumiał co spowodowało te odwiedziny. Zresztą, przepełniony wzgardą dla sędziów bez sumienia, rzekł tylko tyle:
— Jestem chory, panowie, śmiertelnie osłabiony; darujcie mi, że nie mogę wstać.
Po wyjściu sędziów, Fabrycy długo jeszcze płakał, poczem rzekł: Byłżebym obłudnikiem? zdawało mi się, że go nie kocham.
Tego dnia i następnych dni, Klelja była bardzo smutna; wołała Fabrycego kilka razy, ale ledwie miała siłę rzec mu kilka słów. Rano, piątego dnia po pierwszem widzeniu, powiedziała mu, że wieczorem przyjdzie do kaplicy.
— Mogę panu powiedzieć tylko kilka słów, rzekła wchodząc. Drżała tak, że musiała się wesprzeć na pannie służącej. Następnie, wyprawiwszy ją z kaplicy, rzekła: — Da mi pan słowo honoru, dodała ledwie słyszalnym głosem, da mi pan słowo honoru, że będzie pan posłuszny księżnej i że pan spróbuje uciec w dniu, w którym ona panu każe i w sposób, który panu zaleci; — lub też, jutro rano, udaję się do klasztoru i przysięgam, że w życiu nie odezwę się do pana.
Fabrycy milczał.
— Niech pan przyrzeknie, rzekła Klelja ze łzami w oczach, jakby nieprzytomna, lub rozmawiamy z sobą ostatni raz. Życie, do jakiego mnie pan zmusza, jest straszne: jest pan tu z mojej przyczyny, a każdy dzień może się stać ostatnim dniem pańskiego istnienia. — To mówiąc, Klelja osłabła tak, że musiała się oprzeć o ogromny fotel, pomieszczony niegdyś w kaplicy na intencję dostojnego więźnia; była bliska omdlenia.
— Co mam przyrzec? spytał Fabrycy przybity.
— Wie pan co.
— Przysięgam tedy rzucić się świadomie w okropne nieszczęście i skazać się na życie zdala od najdroższej mi istoty.
— Niech pan przyrzeknie ściśle.
— Przysięgam być posłuszny księżnej i uciec w dniu w którym ona zechce i jak zechce. I cóż się ze mną stanie zdala od pani?
— Niech pan przysięgnie, że pan ucieknie, cobądźby się mogło zdarzyć.
— Jakto! gotowa jest pani zaślubić margrabiego Crescenzi, skoro mnie tu już nie będzie?
— O Boże! cóż pan ma za pojęcie o mnie?... Ale niech pan przysięgnie, lub dusza moja nie będzie miała chwili spokoju.
— Więc dobrze, przysięgam, że ucieknę stąd w dniu w którym pani Sanseverina rozkaże, cobądźby się mogło zdarzyć do tej pory.
Uzyskawszy tę przysięgę, Klelja uczuła się tak słaba, iż, podziękowawszy Fabrycemu, musiała się oddalić.
— Wszystko było gotowe do mej ucieczki jutro rano, rzekła, w razie gdyby się pan upierał zostać. Widziałabym pana w tej chwili ostatni raz w życiu, ślubowałam to Madonnie. Teraz, skoro tylko będę mogła wyjść z pokoju, pójdę zbadać ów straszliwy mur pod nowym kamieniem w balustradzie.
Nazajutrz była tak blada, że widok jej sprawił Fabrycemu żywą przykrość. Rzekła mu z okna:
— Nie róbmy sobie złudzeń, drogi przyjacielu; uczucie nasze jest grzeszne i nie wątpię że przyniesie nam nieszczęście. Odkryją cię gdy będziesz próbował uciekać, będziesz zgubiony na zawsze, jeśli nie gorzej; bądź co bądź, trzeba uczynić zadość rozsądkowi ludzkiemu, który nam każe ważyć się na wszystko. Aby się spuścić z wielkiej wieży, trzeba mocnego sznura na dwieście pięćdziesiąt stóp. Mimo starań, jakie rozwinęłam od czasu jak znam projekt księżnej, zdołałam zgromadzić zaledwie jakich pięćdziesiąt stóp. Na rozkaz gubernatora, wszystkie liny, jakie były w fortecy, spalono, a co wieczór zdejmuje się sznury ze studzien, tak słabe zresztą, że często pękają pod tym niewielkim ciężarem. Ale niech pan prosi Boga aby mi przebaczył: zdradzam ojca i pracuję, wyrodna córka, nad tem, aby mu sprawić śmiertelną zgryzotę. Módl się do Boga za mnie, i jeżeli ocalisz życie, złóż ślub, że obrócisz wszystkie chwile ku Jego chwale.
Oto myśl, jaka mi przyszła: za tydzień opuszczę cytadelę, aby być na weselu jednej z sióstr margrabiego Crescenzi. Wrócę wieczór, jak każe przyzwoitość, ale zrobię wszystko aby wrócić bardzo późno; może Barbone nie będzie śmiał rewidować mnie bardzo ściśle. Na tym ślubie będą obecne największe damy, z pewnością i pani Sanseverina. Na imię Boga! postaraj się, aby jedna z tych pań wręczyła mi paczkę sznurów, zwiniętych i sprowadzonych do najmniejszych rozmiarów. Choćbym się miała tysiąc razy narazić na śmierć, użyję nawet najniebezpieczniejszych środków aby przemycić ten sznur do cytadeli, z podeptaniem, niestety, wszystkich obowiązków. Jeśli ojciec mój dowie się o tem, nie ujrzę już pana nigdy; ale jakikolwiek los mnie czeka, będę szczęśliwa w granicach siostrzanej przyjaźni, o ile zdołam się przyczynić do twego ocalenia.
Tegoż wieczora, przy pomocy sygnałów, Fabrycy powiadomił księżnę o jedynej sposobności przemycenia do cytadeli znacznej ilości sznura. Ale błagał ją o tajemnicę, nawet — co wydało się dziwne — wobec hrabiego. Oszalał, pomyślała księżna, więzienie go odmieniło, bierze rzeczy tragicznie. Nazajutrz, ołowiana kula przyniosła więźniowi wiadomość o największem niebezpieczeństwie: osoba, podejmująca się przemycić sznury, ratuje mu — powiadano w liście — dosłownie życie. Fabrycy przekazał natychmiast tę wiadomość Klelji. Ta ołowiana kula przyniosła też Fabrycemu dokładny rysunek zachodniego muru, po którym miał się spuścić z wielkiej wieży w miejscu między dwiema basztami; później łatwo było umknąć, ile że szaniec miał, jak wspomnieliśmy, tylko dwadzieścia trzy stóp wysokości. Na odwrotnej stronie planu wypisany był maczkiem wspaniały sonet: jakaś szlachetna dusza zagrzewała Fabrycego aby uciekał, by nie dał sobie kazić duszy i niszczyć ciała jedenastoma latami niewoli, które miał jeszcze znosić.
Tu musimy przerwać historję tego śmiałego przedsięwzięcia; potrzebny jest szczegół, który częściowo tłumaczy, jak księżna zdobyła się na to, aby doradzać Fabrycemu tę niebezpieczną ucieczkę.
Jak wszystkie stronnictwa, które nie są przy władzy, stronnictwo Raversi nie było bardzo zgodne. Kawaler Riscara nienawidził Rassiego, obwiniając go, że przez niego przegrał ważny proces, w którym, nawiasem mówiąc, Riscara nie miał słuszności. Za sprawą Riscary książę otrzymał anonimową wiadomość, iż wyrok na Fabrycego przesłano urzędownie gubernatorowi cytadeli. Margrabina Raversi, przemądra główka stronnictwa, bardzo wzięła za złe ten fałszywy krok i ostrzegła swego przyjaciela, generalnego poborcę, uważając za bardzo proste, że chciał coś wycisnąć z ministra, dopóki Mosca był przy władzy. Rassi stawił się nieustraszenie w pałacu, myśląc że się wykpi ze sprawy ceną paru kopnięć nogą; książę nie mógł się obejść bez zdatnego prawnika, a Rassi kazał wygnać, jako liberałów, pewnego sędziego i adwokata, jedynych ludzi w kraju, którzy mogliby zająć jego miejsce.
Książę, nieprzytomny z wściekłości, obrzucił go obelgami i ruszył ku niemu, chcąc go bić.
— Ha, trudno, to przeoczenie sekretarza, odparł Rassi z najzimniejszą krwią; litera prawa nakazuje tę formalność, która powinna była być dopełniona nazajutrz po przyjęciu pana del Dongo do cytadeli. Gorliwy sekretarz myślał, że zapomniano o tem i dał mi widocznie do podpisu akt jako rzecz czysto formalną.
— I ty myślisz, że wmówisz we mnie tak niezdarne kłamstwa? wykrzyknął książę wściekły; powiedz raczej, żeś się sprzedał temu ladaco Mosca i że ci za to dał order. Ale, do kroćset, nie skończy się na paru kuksańcach; oddam cię pod sąd, wypędzę cię.
— Niech Wasza Wysokość odda mnie pod sąd, odparł Rassi z flegmą (wiedział, że to jest niezawodny sposób uspokojenia księcia): prawo jest za mną, a Wasza Wysokość nie ma drugiego Rassiego aby je obejść. Nie da mi książę dymisji, ponieważ przychodzą na księcia chwile srogości; wówczas łaknie książę krwi, ale równocześnie chciałby zachować szacunek uczciwych Włochów; ten szacunek jest warunkiem sinc qua non dla ambicji Waszej Wysokości. Słowem, weźmie mnie książę z powrotem przy pierwszem okrucieństwie, którego charakter księcia będzie się domagał, ja zaś, jak zawsze, postaram się o bardzo legalny wyrok wydany przez wystraszonych i dość przyzwoitych sędziów, który to wyroczek uczyni zadość namiętnościom Waszej Wysokości. Niech mi książę znajdzie w całem państwie człowieka równie pożytecznego jak ja!
To rzekłszy, Rassi uciekł; wykpił się ceną jednego kułaka i paru kopnięć. Opuściwszy pałac, udał się do swego majątku w Riva; lękał się nieco jakiegoś pchnięcia sztyletu w pierwszej chwili gniewu, ale nie wątpił, że, nim miną dwa tygodnie, kurjer wezwie go do stolicy. Czas spędzony na wsi zużył na zorganizowanie pewnego sposobu porozumiewania się z hrabią Mosca, był szalenie zakochany w tytule barona, rozumiał zaś, iż książę zbyt wysoko szanuje tę wzniosłą rzecz, szlachectwo, aby mu je nadać kiedykolwiek; podczas gdy hrabia, bardzo dumny ze swego urodzenia, cenił jedynie szlachectwo dające się wywieść dokumentami z przed r. 1400.
Generalny poborca nie omylił się w przewidywaniach: ledwie tydzień spędził w swoim majątku, kiedy przyjaciel księcia, który zajechał tam przypadkiem, poradził mu aby wrócił do Parmy bez zwłoki. Książę przyjął go śmiejąc się, poczem przybrał minę bardzo poważną i kazał mu przysiąc na Ewangelję że zachowa w tajemnicy to co mu książę powie. Rassi przysiągł z wielką powagą, książę zaś, z okiem płonącego nienawiścią, wykrzyknął, że nie będzie się czuł panem u siebie, póki Fabrycy del Dongo będzie żywy.
— Nie mogę, dodał, ani wypędzić księżnej, ani znieść jej obecności; oczy jej urągają mi i nie dają mi żyć.
Pozwoliwszy się księciu wygadać, Rassi, udając zakłopotanie, zawołał wkońcu:
— Wola Waszej Dostojności jest rozkazem, bezwątpienia, ale rzecz jest piekielnie trudna: niema sposobu skazać del Donga na śmierć za zabójstwo jakiegoś Gilettiego; to już była nielada sztuka wycisnąć z tego dwanaście lat twierdzy. Co więcej, podejrzewam księżnę, że wyszukała trzech chłopków, którzy pracowali przy wykopaliskach w Sanguigna i którzy nie siedzieli w rowie w chwili gdy ten Giletti napadł Fabrycego.
— I gdzież są ci świadkowie? rzekł książę wściekły.
— Ukryci w Piemoncie, jak sądzę. Trzebaby sprzysiężenia na życie Waszej Dostojności...
— Ten środek ma swoje niebezpieczeństwa, rzekł książę; nasuwa myśli...
— A jednak, rzekł Rassi z udaną naiwnością, to cały mój urzędowy arsenał.
— Zostaje trucizna...
— Ale kto ją poda? Czy ten dudek Conti?
— Hm, wedle tego co mówią, nie byłaby mu to pierwszyzna...
— Trzebaby go rozjuszyć, odparł Rassi; zresztą wówczas gdy się załatwiał z kapitanem, nie miał trzydziestu lat, był zakochany i o wiele mniejszy tchórz niż dzisiaj. Bezwątpienia, wszystko powinno ustąpić racji Stanu; ale, tak napoczekaniu i na pierwszy rzut oka, widzę, dla wykonania rozkazów monarchy, jedynie niejakiego Barbone, pisarza więziennego, którego imć Dongo obalił na ziemię dając mu policzek w chwili załatwiania formalności przyjęcia.
Skoro raz książę się rozgadał, rozmowa potoczyła się gładko; zakończył ją udzielając generalnemu poborcy miesięca zwłoki; Rassi żądał dwóch miesięcy. Nazajutrz, otrzymał tysiąc cekinów gratyfikacji. Trzy dni namyślał się; czwartego wrócił do rozumowania, które mu się zdawało oczywiste: jeden Mosca będzie miał serce dotrzymać mi słowa, ponieważ, robiąc mnie baronem, daje mi coś, czego nie szanuje; secundo, ostrzegając go, unikam prawdopodobnie zbrodni za którą jestem mniej więcej zgóry zapłacony; tertio, mszczę się za pierwsze upokorzenia, których doznał kawaler Rassi. — Następnej nocy powtórzył hrabiemu Mosca rozmowę z księciem.
Można się domyślić, że hrabia, otrzymawszy straszliwe zwierzenie Rassiego, przesłał natychmiast księżnej umówiony sygnał.
Hrabia nadskakiwał pokryjomu księżnej; prawda, że odwiedzał ją ledwie raz albo dwa razy na miesiąc, ale prawie co tydzień, gdy znalazł sposobność mówienia o Fabrycym, księżna, w towarzystwie Chekiny, przychodziła późnym wieczorem spędzić kilka chwil w ogrodzie hrabiego. Umiała oszukać nawet oddanego woźnicę, który myślał że pani jego bawi z wizytą w sąsiednim domu. Mimo że było po północy, poprosiła go przez Chekinę, aby przybył natychmiast. Hrabia, uszczęśliwiony jak kochanek tym pozorem schadzki, wahał się wszakże wszystko powiedzieć księżnej! lękał się, aby nie oszalała z rozpaczy.
Przygotowawszy półsłówkami złowrogą wiadomość, powiedział jej wkońcu wszystko: nie był zdolny dochować sekretu, gdy ona nalegała. Od dziewięciu miesięcy nieszczęście przepalało tę duszę z płomienia, zahartowało ją: toteż księżna nie wybuchnęła płaczem ani skargami. Nazajutrz wieczór kazała dać Fabrycemu sygnał wielkiego niebezpieczeństwa:
Ogień w zamku.
Odpowiedział natychmiast:
Czy moje książki spłonęły?
Tej samej nocy zdołała mu szczęśliwie przesłać list w ołowianej kuli. Było to w tydzień po weselu siostry margrabiego Crescenzi, gdzie księżna popełniła straszliwą nieopatrzność, z której zdamy sprawę w swojem miejscu.
