[3
PIOSNKI
WIEJSKIE
DLA
OCHRONEK
z
PRZYGRYWKĄ T. LENARTOWICZA.
Dzieciństwo sielskie, — anielskie.
A. Mickiewicz
POZNAŃ.
NAKŁADEM KSIĘGARNI JANA KONSTANTEGO ŻUPAŃSKIEGO.
1862.
[4 Dzieciństwo: wiosna, — lato: młodzieństwo, — jesień: dostałe męstwo, — a chmurna zima: starość i żałość.
Dawne przysłowie.
Poznań, czcionkami M. Zoerna.
[5 PRZYGRYWKA
DO
PIOSNEK WIEJSKICH.
Do braci
Wielkopolanów, Mazurów, Krakowiaków i wszelkiego narodu
od
Mazowieckiego Lirnika
krótkie o Piosnkach gadanie.
Ś piewać dla was, rzecz nie lada. No cobym miał suszyć głowę
[6
Przynoszę wam pieśni stare, Na tę ranę, co krwią spływa, Ledwie wyszła na świat biały,
[7
I na podziw wszemu światu
[8
Różne dziwy plotą plotki, Z krwi kochanków, z łez kochanek, Nic przed światem się nie skryje,
[9
Smutku wiele, bardzo wiele, To znów jak po dziecka zgonie,
[10
Było dwoje, i już niema — Na mogile konik siwy, I tak w kolej aż do zorzy,
[11
Tak w dziewczęce długie noce, W wieczór smutna, rzewna z rana,
[12
Pieśni brzęczą, w lewo, w prawo, A może téż pieśń ta długa,
[13
Śpiewaj ludu polski, złoty,
Teofil Lenartowicz.
[15 I.
WIOŚNIANKI.
[17 WIOŚNIANKI.
1.
Na ranném niebie Miesiączek biały Schodził ospały. Wzeszło nad górki, Z majowéj chmurki chmurki. Nie ma jak to ja Przejrzę u zdroja.
[18
Groble wąwozy Stają w jasności Droga dla gości. Gadasz daremnie, Nie ma nademnie. W niedzielę wstanę, Pola ogrzane. Za wsią na końcu, Błyszczy we słońcu. W pola, dąbrowy, Deszczyk majowy.
[19
Roszę pszeniczkę, Drzewa i ziele, Sady weselę. Pachną przyjemnie, Nie ma nademnie.
2.
Zżynała niewiasta Pod olszyną trawę W cieniu na murawę. Ozwał się w olszynie: I twojéj dziecinie. Dzieciątku zanucić,
[20
Jeno że się bojęDzieciątko rozcucić.
3.
Mój słowiczku, nie tak głośno Śpiewaj na drzewięciu, Miłemu dziecięciu. Pójdę urwać fiołek, I ocknie aniołek.
4.
Ty dziecino w śnie słodkim Uśmiechasz się wesoła, Twego stróża anioła.
[21 5.
Jaskółeczka Szczebioce: Już noce. Wstań mały, Dzień biały. Na dworze, Już orze. Już z trzeciéj, Was dzieci.
6.
A wstawajże jagódeczko!
[22
Bo jakby cię w śnie zastało. zastało, Słabe w gosposi nadzieje,
7.
|: Nocka wnet zleci, :|
Nocka, — serduszko moje, — wnet zleci,
|: Ranek już świeci, :|
Ranek, — serduszko moje, — już świeci.
|: Ptaszki śpiewają; :|
Ptaszki, — serduszko moje, — śpiewają,
|: Pszczółki latają, :|
Pszczółki, — serduszko moje, — latają.
|: Wszystko u pracy, :|
Wszystko, — serduszko moje, — u pracy.
|: Pszczółki i ptacy, :|
Pszczółki, — serduszko moje, — i ptacy,
[23 ::::::|: A ty próżnujesz, :|
A ty, — serduszko moje, — próżnujesz,
|: Ranek marnujesz, :|
Ranek, — serduszko moje, — marnujesz.
8.
Oj żebym ja miała klucze Od świtu białego, Do rana późnego. Bóg otwiera zorze, Klucz rzucony w morze.
9.
Wyjrzę z mego kątka: Wiosenka, wiosenka:
[24
Bydlątka igrają, Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka!
[25
Trawki wyskoczyły, Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka! Wiosenka, wiosenka; wiosenka!
10
Miłe słońce, służko Boga,
[26
Ogrzewałam tam pasterzy,
11.
Oj lata słowiczek po naszéj jabłoni, A smutno mu latać samemu, Oj, żeby drugiego dać jemu, A smutno mu biegać samemu, Oj żeby braciszka dać jemu,
[27 12.
Już słoneczko nad górami,
13.
Leci stado gołąbeczków Z niemi przepióreczka, W chłód do ogródeczka.
[28
Otóż tobie przepióreczko, Żyć tu w dni gorące, Nie w zbożu i w łące.
#
Leci dzieci rój wesoły, Do Ochronki leci, Do gromadki dzieci. W téj tu Bożéj chatce, Nie w bróździe przy matce.
14.
Héj dziateczki, héj ptaszeczki,O tak, sieją mak! O tak, sieją mak!
[29
Widziałyście jak mak rośnie?O tak, rośnie mak! O tak, rośnie mak! O tak, pielą mak! O tak, pielą mak! O tak, kwitnie mak! O tak, kwitnie mak! O tak, łamią mak! O tak, łamią mak!
[30
Widziałyście jak mak piją?O tak, pija mak! O tak, piją mak! O tak, tłuką mak! O tak, tłuką mak! O tak, wiercą mak! O tak, wiercą mak!
15.
Skrzypeczki, Z lipeczki, Świegocą, Szczebiocą,
[31
Skrzypasiu, Nasz ptasiu, Jeno gdzieś, Het, — nad wieś
16.
Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj! Nasz kraj, to nasz raj, To nam graj i znaj! Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj! Nasz kraj, to nasz raj! To nam graj i znaj! Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj!
[32
Tu mąka i łąka, Nasz kraj, to nasz raj! To nam graj i znaj! Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj! Nasz kraj, to nasz raj! To nam graj i znaj! Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj! Nasz kraj, to nasz raj! To nam graj i znaj! Nie ma jak nasz kraj! To nam skrzypku graj!
[33
Nasz kraj, to nasz raj! To nam graj i znaj!
17.
Komu ten skowronek
18.
Nasz skowronek, ptaszek mały, Śpiewaniem się bawi, Pana Boga sławi. Piosenki te nasze,
[34
Sławią Boga pod niebiosy, Jak te śpiewy ptasze.
19.
Gdy w czystém polu słoneczko świeci,I godzina za godziną, Przy pracy nam mile płyną, Śpiewając płyną! Nasze szczęście nie przeminie, Bo przy pracy życie płynie, Śpiewając płynie!
20.
Raz chłopcy ziele Zrywali, zrywali, Nie znali, nie znali.
[35
Więc poszli z zielem Na zwiady, na zwiady, Gromady, gromady. Nie znali, nie znali, Nie brali, nie brali.
#
Raz chłopcy ziele Zrywali, zrywali, Nie znali, nie znali. Na zwiady, na zwiady, Gromady, gromady. Poznały, poznały, Pobrały, pobrały.
[36
A to jest ziele Tymianek, tymianek! Na wianek, na wianek!
21.
Nadleciała sroczka z lasuCze, cze, cze! Żegocze. Gwar robią, Sposobią.
22.
Sroczka krzekce na płocie Będą goście nowi, Czasem prawdę powie.
[37
Gdzie gościom radzi w domu, Sroczce zawsze wierzą, Nie kwapi z wieczerzą. Powiedz, gdzieś latała? Jadące widziała?
23.
Od sadeczka tam na drogę Chłodny wietrzyk dmuchał, I stanął, i słuchał. Gdzieś tu z niedaleczka, Przy wiciu wianeczka.
[38 24.
Wszyscy.
Ciepły czas nadchodzi.
Jedni.
Gdy powędrujemy,
Drudzy.
Łąkami, lasami,
Jedni.
Gdy powędrujemy,
Drudzy.
W zielonym gaiku,
Jedni.
Gdy powędrujemy,
[39 Drudzy.
Temi listeczkami
Jedni.
Gdy powędrujemy,
Drudzy.
Jagódki czerwone,
Jedni.
Gdy powędrujemy,
Drudzy.
Jest tam w źródle woda,
25.
A ja wiem I powiem
[40
Jagódka Słodziutka A ja wiem I powiem, Że ją zjem, To powiem,
26.
Dziewcze jagódki zbierało W rozmajonym lesie, Rosa piosnki niesie. Z drzewka do dzieweczki: Za śliczne piosneczki.
[41 27.
Oj gaiku, zagaiku! Dobry ten twój panek, Aż troje sukmanek. Na Zaduszki płową, Bieluśką, zimową.
28.
Oj sikorko, sikoreczko!
#
[42
Oj sikorko, sikoreczko!
#
Oj sikorko, sikoreczko!
#
Oj sikorko, sikoreczko,
[43
W naszym sadku, na jabłoni
29.
Jedno dziewczątko, Dziewczątko małe, Gołąbki białe. W lecie chowało, Uciechę miało. Drzwi uchyliło, — Już go nie było.
[44
I jak ci furknął, Siadł na jabłoni, Gołąbka goni. Przysiadł na dąbku; Dyś, — dyś, gołąbku! Siadł na wisience, Zleć mi na ręce. Przysiadł na płotku, Zleć, zleć klejnotku! Przysiadł na progu, Tuś! — chwała Bogu!
[45
I dziewcze za to Garstką po troszku, Sypnęło groszku.
30.
Czmych! — zajączek pod kamionkę,Oczki trze łapkami, Poszczuwasz pieskami? Dróżkę przeszedł kiedy? Ruszył kiedy z biedy? Wilk ci przeszedł drogę, Czy ja za to mogę?
[46 31.
Brzózeczko, brzózeczko! Co nad drogą stoisz, Siekierki nie boisz? Siekierki ma bać? Tam téż musi stać.
32.
Żegnajmy się z piękną brzozą,
[47 33.
Nie tnij, ojcze, brzózki, Brzózki w białe ciało, Jak mnieby bolało. Nie chódź na jagody, Jak własnéj urody. Na łączce pokosów, Jak uciętych włosów. Nie rwij kwiatków jasnych, Jakby oczek własnych.
34.
W gęstym sadku rosa kapie,
[48
A Zosinka ptaszki łapie,
35.
Co najmilsze w kalince? — Że ma białe kwicie, W dolince nad życie. — Że się czysto nosi, Oczek nie podnosi.
36.
[49
Nad dróżyną Kalina, Gałązką, Nad wązką. Szła mała, Złamała, I z kwiaty, Do chaty. Za stołem, Przed czołem, Zaświta, I pyta:
[50
Wywróżcie mi Matuchno, Ładniuchno, — Na wiosnę, — Wyrosnę? Ty dziecię, Da życie, Dziewczynka, Kalinka. Nie będzie, Ubędzie, Jak wieniec,
[51
Z twego liczka Rumieniec.
37.
Chrząszczyk usiadł na gałązce, Gałązce pochyłéj, Ale nie miał siły. Otrząsł krople rosy, Opadły na wrzosy.
#
Dziecię matce zasmuconéj Siadło na kolanie, Ale nie jest wstanie. W smutku rozrzewniło,
[52
Aż jéj kilka łez, jak groszek, Z rzęsów się spuściło.
38.
Zakukała kukułeczka W sadeczku, Listeczku: Cacany, Ruciany. Zieleniał, Czerwieniał.
#
[53
Zapłakało dziewcze w sadku Przy grządce, Na rączce: Na świecie, Kto plecie. Wciąż tak iść, Marny liść.
39.
Oj płynie na wodzie sinéj Zwiany kwiat z kaliny, Jak z tem kwiciem woda.
[54
Młoda wiosno, gdzież nam giniesz? Gdzie nam się podziewasz? Z wiatrem się rozwiewasz. —
40.
Dziękowała brzózka biała Zaciszu leśnemu: Ustronkowi twemu? Ptaszków nasłuchała, Oj, nawywijała!
#
Dziękowała wiochna mała Swojéj wiosce miłéj: Bodaj się święciły!
[55
Tum podrosła, tum się ptasich Piosnek wyuczyła, Pląsach nacieszyła, nacieszyła.
[57 II.
LETNICE.
[59 LETNIC E.
1.
Miły święty Janie, Cóż na powitanie — Przynoszę wam wianki Z drobnéj macierzanki, Snop łączu na ganek, Na stół jagód dzbanek, I kropliste rosy, Kośnikom do kosy
[60 2.
W szczerem polu na dąbeczku Kukułka żałosna, Że nie zawsze wiosna. By wciąż wiosnę miało? By wciąż lato grzało? By wciąż jesień trwała? Bym wciąż była mała?
3.
W źrałem życie ozwały się Polnych świerczów głosy: Z dostanemi kłosy.
[61
I dziewczęciu, niebożęciu, Smutnie serce wróży: Będziesz nie najdłużéj.
4.
Na łanie pszeniczki, Żną i żną; Nie wyżną; Nie wyżną. Nie zniosą; Nie zniosą; Nie zniosą.
[62
Kukułeczka kuje, Nie zliczy; Nie zliczy; Nie zliczy.
5.
Nie wiesz ty słoneczko W twojéj główce złotéj, U ciężkiéj roboty. Dopierobyś znało, Rychléj zapadało.
[63
Że ja późniéj wstanę, Rychléj się położę. W polu po zachodzie, — Bieda nie dobodzie.
6.
Powiadały Nam żniwka, Da piwka, Piwnicy, Szklenicy.
7.
Oj, szczęśliwie zażąć żytko,Dał nam Bóg!
[64
Oj, szczęśliwie sprzątnąć wszytko,Dał nam Bóg! Daj Boże! Daj Boże!
8.
Dobra niwka była,
9.
Dałeś Boże pożąć, Daj Boże i spożyć,
[65
Do nowego plonu Starym chlebem dożyć. Pulchnem ciastem w dzieży, Chleb nam dany świeży.
10.
Wołałaś ty przepióreczko: — Pójdźcie zacząć żniwo! — Nie masz jako żywo. Stojącej zostawić, Miała się gdzie bawić.
[66 11.
Przynosimy plon, Ze wszech czterech stron: Przynosimy plon. Przynosimy plon, Ze wszech czterech stron! Jak najlepszy plon!
12.
O mój Boże, mocny Boże! Żywisz ty ród ptaszy, I bydlątkom paszy. — Dawno mówią starzy, —
[67
Kto dał życie zajączkowi, Ten i trawkę zdarzy.
13.
Tak chłop śpiewa, Kiedy siewa — Gdzie się chrośnie, Tam urośnie — Coś dla ptaka I robaka, I dla siebie Ku potrzebie,
14.
Szare gęsi podlatały,
[68
Jak jagódce dobrze w chłodzie,
15.
Sen, matuchno, chce mnie zmorzyć
[69
— Więc posłuchaj mnie, kochanie,
[70 16.
Masz u źródła czystą wodę? Pomnij go niekłócić; Pomnij jéj nie smucić. Jakże się napoisz? Jakże się ukoisz?
17.
Oj musisz ty, moje dziecię, Pracowitem być. Nie umiem robić. Albo łupać bób. Tak a tak to rób?
[71
— No, to widzisz, tam brzózeczka Stoi przed wroty; Wszelkiéj roboty.
18.
U jednych dzieweczek,
#
U drugich dzieweczek,
[72
Izby nie zamiecie,
19.
Bodajś ty mi z twoją modą, Taką paradną, paradną! Mienisz się ładną, ej, ładną! Znaczą nie wiele, nie wiele, Ni prząść kądziele, kądziele.
20.
Przeszłać pora, kukułeczko! Twojego kukania, W gaju polatania.
[73
Wnet ci przyjdzie w suchym krzaczku, Przez pożółkłe liścia, I jesieni przyjścia.
#
Przeszłać pora, twego, — dziewczę, Z ptaszkami śpiewania; W kwietniczku hasania. Z lnianą kądziołeczką, Zglądać w okieneczko.
21.
Oj, ubogi kwestarz idzie, Niema nic swojego, Z drzewa lipowego.
[74
I paciorki te kokowe, Co u paska nosi, Pana Boga prosi. Dała mu na kościół, Żeby za nią pościł. I pościł soboty, Dobra do roboty. Modlił się w niedziele, Dobra do kądziele.
22.
Biała pajęczyna Ścierniska okryła;
[75
Oj, żebym ja prędko Szyć się nauczyła. Bielutką chusteczkę, Piękną koszuleczkę. Piękną tę koszulkę, Za naszą matulkę. Szyć już nauczyła, Tak pięknie uszyła.
23.
Lata gąska, lata Z wysokiéj góreczki,
[76
Zbieram sobie piórka, Będą poduszeczki. I do kąska, kąsek, Choć nie chowam gąsek.
24.
Zrządziła się psota Szkodniczce nicpocie, I uwięzła w płocie. Szkodniczka nicpota, Swojéj nóżki z płota. Co jego makówki, Rozumu do główki.
[77 25.
Widzisz-że, dziewuszko, Widzisz-że, — widzisz-że, Rożowe Różowe jabłuszko, Urwij-że, — urwij-że! Jabłuszko różowe, Jeno sąsiadowe.
26.
Oj, w sobotę po południu Jabłonkę sadziła, Bogu się modliła. Dobrze przyjąć chciała, Jabłuszka wydała.
[78
Jużci mojéj jabłoneczce Jeden roczek mija, W listki się rozwija. W drugiem zaraz lecie, I stanęła w kwiecie. Trzeci roczek schodzi, Jabłuszka mi rodzi. Jabłuszko czerwone; Przezemnie-ć sadzone!
27.
Ptaszek gniazdko wije,
[79
Ja biedny człowieczek
[80
Żeby Bóg łaskawy
28.
Biada mi, oj biada! — Mówił len zielony, — Na zagon spalony. Podnieść się od ziemi, Kwiatkami modremi.
#
Biada mi, oj biada! — Mówi biedne dziecię, — Trzeba służyć w świecie. Przy kochanéj matce,
[81
I rozumu nabrać W rodzicielskiéj chatce.
29.
A kiedy ja z domu, We świat powędruję, Naprzód podziękuję? Naprzód dziękowała, Co mnie wychowała.
30.
Oj, tatuniu, tatyneczku, Tatulku jedyny! Daj mnie do wioszczyny.
[82
Wolę ci ja na wioszczynie Kłoski w polu zbierać, W boki się podpierać. Jeno raz na rynku, — Popsułeś się synku! —
31.
Oj żebyś mnie w miejską służbę Miała matko dać, Prosto ze lnem kładź. Jak wyjmiesz z błota, Będę nicpota!
[83 32.
Héj na górze Dębina, Dolina, Staweczek, Młyneczek, Młynarka, Cór parka, Jagusia, Hanusia, Chleb miejski,
[84
A téj drugiéj Chleb wiejski, Nie hoża, Jak róża.
33.
Zachodzi słoneczko Za las kalinowy, Na sadek wiśniowy. Moja zimna roso, Nie zabiegnę boso.
34.
Zachódź słońce,
[85
Złocistą koroną, Za dębinę, Za leszczynę, Słońce w dole, Jak na stole I nad ziemią Mgły się dymią, —
35.
Czas do domu, czas! Już wołają nas! Już wołają nas, Czas, czas, czas, Czas do domu, czas!
[86 36.
Chodził senek i drzemota
37.
O Święty Józefie! Racz dziecię piastować, Naucz je pracować. Chciéj mu błogosławić, Łaskę jemu sprawić.
[87
Aniołowie święci, Z nieba przybywajcie, Sen łagodny dajcie!
[89 III.
DUMKI.
[91 DUMK I.
1.
Za lasem, za górą
[92 2.
Lecą wrony Z mroźnéj strony, A niejedni Ludzie biedni
3.
Posiwiały śronem góry, Posiwiały lasy! Młode nasze czasy? Gdzieście podziały się? Zieleniałyby się. Nam się bardziéj smucić,
[93
Bo latka co nam ulecą, Już im się nie wrócić.
4.
Tyś nie powiadał, Żebyś wnet opadał, A tu, — ku zimie Opadasz na ziemię,
#
Tyś nie dopuszczał, Żebyś mnie opuszczał, Teraz — ty w ziemi, — Ja przed łzami memi
[94 5.
Postawię ja świecę Naprzeciw księżyca, Jaśnieć będzie świeca? Naprzeciw rodzica, Jak rodzic przyświeca? Świeca od księżyca, Ojczym od rodzica!
6.
Córunia się do matuliPrzytula, Matula:
[95
Powiedz-że mi, moje dziecie,Moj kwiecie! Na świecie? Cały świat, Mnie jak kwiat. Spalili? Karmili. Nie spali, Wspierali. Wylała, Skąpała!
[96 7.
Dziatki, moje dziatki! Siądźcie koło matki; Jako kwiateczkami. Coście mnie obsiadły, Cóż będziecie jadły? Nietrzeba nam siła; Więcéj nam nie trzeba. Głód nam niedobodzie; Kiedy się kochamy.
[97 8.
Idzie dziadek borem, lasem,
9.
Oj, sierotka nieboga,
[98 10.
Bujna brzózka ku pochyłéj Brzózce się schyliła, — Sieroteczko miła. W jednéj i nie nowéj; Z piąsteczką pod głowy. Mojéj matce miłéj? Bodaj się święciły! W białych koszuleczkach; Na pstrych poduszeczkach.
[99 11.
Tęskna nocka bez miesiąca, Dzionek bez słoneczka; Tęskniejsza dzieweczka. Bez matczynéj rady, Bez słowika sady.
12.
Oj, żebym ja była U matusi dłużéj, Jak kwiateczek róży. Co wiatr na nią wieje, Od wiatru się chwieję.
[100
Oj, wiewajże, wiewaj Wietrze wieczorowy; — Smutne myśli z głowy!
13.
Tam pod brzozą, pod cienistą, Łyszcząca murawka, Wypalona trawka. Dziatki aż łyszczały, Główki im spłowiały.
14.
W lot gołąbka uroniła Piórko na jeziorko; —
[101
Matka poszła precz — do nieba, — Ja w cudze podwórko! Tak samemu pływać; Łzami się zalewać!
15.
Oj sierota tam pod płotem Wyrzeka z płaczem: Położyć na czém. Niebogie dziecię, Zmiękczysz go przecie.
[102 16.
Wy mi płaczecie oczuszka,
17.
Powij wietrze, powij, Na górze i w dole, — Moją lichą dolę. Bez przestanku wiał, Tego co Bóg dał.
[103 18.
O mój Boże, mocny Boże! Com ja zawiniła, Na świat urodziła? Jest ci Bóg na niebie; Że ma i dla ciebie. A przytem pracować; Żeby ci żałować.
19.
Oj sierocie Na tym świecie To jak w lecie
[104
Przy robocie Oj na świecie, Nad niebogą To jak w lecie Nade drogą
20.
Sierota przed Bogiem Na niedolę biada, Z nieba odpowiada: Dałem zdrowe obie, — Zarób sama sobie.
[105 21.
Sierotka w komorze Z Bogiem rozmawiała, Boga zapraszała. Dam ci ja pociechę: Pod słomianą strzechę. Aniołów zostawię, Sierotkę cieszyli.
22.
Zaszumiały łozy, Rozlały się rzeki; Sierota-m na wieki!
[106
Wyjdę ja przed wrota, Za główkę się trzymam; A ja nic już nie mam. Nieboga sierota, Ladaco robota. Aż rączki ustają; Do mnie nie gadają. Jak dębowy listek, Czy nie wezmę wszystek. Usiędę za drzwiami; Zaleję się łzami.
[107
Rozstąp-że się ziemio, Niech zapadnę w ciebie; Miała koło siebie!
23.
Komuż gorzéj w świecie, Jak sierocie biednéj? Nie ma chwili jednéj. Nie lękają z nieba, — Zazdrościli chleba. Żeby jeść jéj dała; Nic nie gotowała.
[108
Idź-że ty spać sobie, Jutroć dam wieczerze; Do spania się bierze. I przymknęła oczy, Do łóżka przyskoczy: Dosyć tego spania; Jako ty wygania? Ogieniaszka skrzesać; Odziać i uczesać. Do lasu głęboko, Nie widziało oko.
[109 24.
Posłali mnie do lasu,
[110
Tać wychowa ku Bożéj,
25.
Poszły dzieci na jagody,
26.
Raz biedna sierotka, Nieszczęśliwe dziecię, Chodziło po świecie.
[111
I napotkał ci ją Sam Pan Jezus w drodze, — Matki szukać chodzę. Bo daleko zajdziesz, — Nigdzie tam nie znajdziesz. Na cmentarz zielony, Z téj ziemi święconéj. Po moim tu grobie? Tak tęsknię po tobie. Weź-że mnie do siebie; Bardzo źle bez ciebie.
[112
Nikt mnie nie pogłaszcze, Nikt mnie nie przytuli; Wyprać i koszuli. Leci z niéj paździerze; Ciężko na mnie łaje. Wydziera mi plesze; Izbę mną zamiata. — Aniołów od siebie; Posadzili w niebie. Czarnych czartów z piekła; A ta z płaczem rzekła:
[113
— Oj, dajże mi Boże, Na tamten świat wrócić, Po świecie się włóczyć!
27.
Oj, jest ci tam, pono, w niebie Krzesło szczero złote, Kochała sierotę. Na krzesło już spadła, — Macocha nie siadła.
28.
Bodaj na macochę, Nikt dobry nie poszedł,
[114
Bo macocha kole, Jak kolący oset. Z daleka ominę; W kaździutką godzinę.
29.
Oj, w niedzielny, święty ranek,
[115
Po gałązkach wiatr szeleści,
30.
Pod drzewem, przy drodze,
[116
Oboje zabiło,
31.
Była biedna sierotuszka,
[117
Tam u ludzi na wysłudze,
32.
Wzeszła gwiazda nad kościołkiem, Pod kościołkiem rosa, — Co noc przyszła bosa. Kwileniem budziła,
[118
Tłukła główkę, — włosy rwała, — Długo nie pożyła. Ostem i pokrzywą, Sierotkę nieżywą. W dołku pod kościołem; Nie przy matce społem. Był po stronie jednéj, Grób sierotki biednéj. Lipka wyrastała, Sama się zasiała. Nie leżały społem,
[119
Wszelako się lipa z brzózką Zrosły nad kościołem.
33.
Wyprawiali bracia ucztę, Siostry zapraszali; Posłów trzech posłali, — Znać przez ludzi dali. Bracia spotykają, Jeszcze nie witają, Na ławie sadzają. Piwem siostrę biedną; Tę przed nocą jedną
[120
Wysełają, wyprawiają, Siostrę swoją biedną. I zapłacze szczerze: Życie mi odbierze, Ani o wieczerzę. I woła w téj chwili: Wróćcie, bracia mili, Z siostrą się dzielili.
34.
O polska korono! Co słychać o tobie? Dałaś strwonić sobie.
[121
Ziemia już nie rodzi, Jak przedtem rodziła, Czy się wypleniła? Ni się wypleniła, Ziemia uczyniła. Brzydził się grzechami, Liczy tysiącami. Ten lud młody liczy, Dzieci nie wyćwiczy. Czarta nie odstraszy,
[122
Oj, matko, ty matko! Żebyś ty wiedziała, Twa dusza gorzała. Wczesne słówko rzekła, Wybawiła z piekła, Miejsca nie zagrzeje, Złe przekleństwo dzieje. W domu nie uwidzi, Za ubogą wstydzi. Coś się swych zaparła, Przed zrodzeniem zmarła.
[123
Matka ciebie swemi Karmiła piersiami, Zaleje się łzami. O kęs chleba prosi, Ciężki kij podnosi. Ten go nie nocuje; Ten go psami szczuje. Ten chleb sobie kraje, Syn ojcu nie daje. Ukląkł tam na progu Oddał ducha Bogu.
[124
Najlepszy Pan Jezus Z nieba wysokiego, Nędzarza żadnego. Zanieśli do nieba; Niczego nie trzeba. Synu na te gody! O kropelkę wody. Choćby całe morze, Już ci nie pomoże.
[125 35.
W noc Zaduszną wiatr powiewa, —
[126
— Chmury! chmury! przyjmijcie nas,
[127
Czemuście to niesłuchały,
[129 IV.
PRZYŚPIEWKI.
[131 PRZYŚPIEWKI.
Krakowiaki, Kołomyjki, Wyrwasy.
1.
Czy też u was, jak ta u nas, Jest ta sama gadka? Jak rodzona matka. To już ani trocha, Jak gdyby macocha.
[132 2.
Oj, ciężko konopiom, W mokrym dole gnić; W cudzym kącie żyć.
3.
Miła strona, ta poranna, Gdzie słoneczko wschodzi; — Gdzie się kto urodzi.
4.
Bodaj się święciła Ta rodzinna strona; Jak wiosna zielona!
[133 5.
Dzień się rozedniewa,
6.
Grzeczne dziecko rychło wstaje, Rosę otrząsa, otrząsa, — Jeszcze się dąsa i dąsa.
7.
A wstawajże — kiedy wstają;
[134 8.
Płacze dziecko przed chałupką, Jakże niema płakać? Z kimże ma poskakać?
9.
Matusia mnie łają, Że się uczyć chodzę; Mizernéj niebodze!
10.
Powiedzcie matusiu, Co wy też w tém macie, Chodzić zabraniacie? Sam ksiądz pleban prawi,
[135
Że tam rad Pan Jezus Dziatkom błogosławi.
11.
Ciężko temu, ciężko Co pod wodę płynie, Mnie biednéj dziecinie. Chodzić szczerą wolą, Chodzić nie pozwolą.
12.
Dzieci się tam uczą — A ja nie; Biada mnie!
[136
Drudzy do kościołka Z książeczką, Z rózeczką.
13.
A ja do Ochronki Tom rada! Oj da, da!
14.
Rad się bawi ptaszek w lesie, Rybka rada w stawie; — W Ochronce się bawię.
[137 15.
A cóż tobie, cóż tobie?
16.
Oj, pada deszcz, pada, Będzie chodzić ślisko, Do Ochronki blisko. Deszcz mnie nie zaleje, — Wietrzyk mnie owieje.
17.
Malutkam ja była, Na deszczykem poszła, —
[138
Zaraz po deszczyku Tak otom podrosła.
18.
Oj, w naszéj Ochronce Wielka dzieci ciżba; — Kiedy ciasna izba. Co siły, co siły! Dziatki pomieściły.
19.
Nasza wioska jak wianek,
[139 20.
Za to mi się podobacie,
21.
Nieszastaj, nieszastaj, Sukienką po błocie, Nie schnie ci na płocie.
22.
Dziewczyneczko z niedaleczka,
[140 23.
Znam dziecię, co zawdy Czarne rączki miewa; Bo się z wodą gniewa.
24.
A pocóż przyszłyście,
25.
Daléj chłopcy, daléj nasi, Daléj zwijajcie się! Jak wiewiórki w lesie.
[141 26.
Daléj, chódźmy wyskakiwać, Chódźmy się mocować; Będziem je prostować.
27.
Oj, chłopcy, dziewczęta! Wesołéj natury, Podskoczmy do góry!
28.
Daléj na wyścigi, Kto się w nóżkach czuje, — Niech się nie próbuje.
[142 29.
Trzymała się Kasia wierzby, I tak bujała, bujała! — Aż się rozśmiała, rozśmiała!
30.
Hajże, jeno hajże! Jak mi matka każe, — Ani się poważę.
31.
Do mnie dziatki, jak do matki Wszystkie się schadzajcie! Jeno się zgadzajcie.
[143 32.
Nieparzyste kółka, Źle się obracają; Dobrze się zgadzają.
33.
Braciszku, braciszku! Nieróbże mi krzywdy; A ja cię przenigdy.
34.
Płaczek stroi dudki,
[144 35.
Nie bijmy się, nie bijmy się, Bo nas będzie boleć; To Bóg będzie woleć.
36.
Wszak z miasteczka siekiereczka, Ze wsi toporzysko, — Choć nieżyli blisko.
37.
Pięknie dziatki się bawicie,
[145 38.
Wesołoć to tu w Ochronce! Oj, wesołoć to tu! Nie byłoby mnie tu! Nie byłoby mnie tu!
39.
Chybabym musiała W Ochronce nie bywać, Ślicznych piosnek śpiewać.
40.
Rąbią las, rąbią las, A las lasem będzie, Jak listówia wszędzie.
[146 41.
Pusto w ulu, pusto, Jest na wiosnę pszczółce, Pusto i w stodółce.
42.
Zieleni się zboże, Zboże to niczyje, I kłosy obije.
43.
Ja chudobna sieroteczka,
[147 44.
Ja Boży robaszek,
45.
Rowkiem woda ciecze, Mały młynek miele; Nie potrzeba wiele.
46.
Nie mój ogródeczek, Bom go nie grodziła, Bom je nasadziła.
[148 47.
Po deszczu została Woda na kamieniu; Miejmy we wspomnieniu.
48.
Prawdę ptaszek gada, Co na drzewku siada: Praca mu nic nada.
49.
Więcéj kwiecia bywa w wiośnie, Niż owocu w lecie; Niż ziści na świecie.
[149 50.
Nie każda się piszczałeczka, Ulini we wiośnie; Chociaż gładko rośnie.
51.
Nie wszystko trawa, Co się zieleni; Jakim się mieni.
52.
Matka mnie chowają, Jak pszeniczne ziarno; Wyrość nie na marno.
[150 53.
Chłopiec ci ja, chłopiec, Wychował mnie ojciec, Ludzie do ostatka.
54.
My na świat idziemy, Dróżeczki nie wiemy, To nam ją powiedzą.
55.
Kula się i kula Czerwone jabłuszko; Moja złota duszko? To Bóg wiedzieć raczy,
[151
I ty powędrujesz, Gdzie ci Bóg naznaczy.
56.
A żebym ja znalazł Takiego człowieka, Dolę, co mnie czeka. Jabym ci wywróżył: Na jaką’ś zasłużył.
57.
Boże z nieba wysokiego,
[152 58.
Uleję ja świeczkę z wosku, Do kościołka dam, — Błogosławił nam.
59.
A ja już nie proszę Boga O dom, ani krowę, — Do roboty zdrowe.
60.
Oj, żebym ja jadła, piła, Rosłabym ja, rosła, A w świat z torbą poszła.
[153 61.
Zdrój na młyńskie koło bieży, Ima się i spada; Odbiegać nie rada.
62.
O Boże, mój Boże, Z wysokiego nieba. Proszonego chleba! Ani też inszego, Dorobić się swego.
63.
Oj, w naszéj wsi jest dzieweczka, Wielki darmojadek;
[154
Do taneczka — wiewioreczka, Do pracy — niedźwiadek.
64.
Oj, robisz ty robisz, Jakby nie robiący; Na ciebie patrzący.
65.
Od roboty bolą ręce, Bolą cię i boki; I noszą tłomoki.
66.
Robili, orali, Leń na piecu leżał;
[155
Do miski wołali, On najpierwszy bieżał.
67.
Niedziw próżniakowi, Że bogactwa pragnie; A żyć chce paradnie.
68.
Kto nie zna próżniactwa, Ten żyje szczęśliwy; Dzionek nietęskliwy.
69.
Co mi to za pole, Kiedy niezorane?
[156
Co mi to za życie, Kiedy spróżnowane? Tylko oset wschodzi; Z próżniactwa się rodzi.
70.
Jeden zszedł się z leniwym, Częstowali się piwem; Jabym się z nim nie mieniał.
71.
Oj, karczemka mimo woli,
[157 72.
Oj, studzienna woda, Wszędzie jéj dostanie; Niedamy nic za nie.
73.
Pieniążki, pieniążki, Zkądżeby się brały, Na nie nie rabiały.
74.
Nie dbam ja o złoto Co chciwych zbogaca, Poczciwość i praca. Czyściutkie sumienie,
[158
Tysiąc Krakowiaczków, Całe moje mienie.
75.
Nie tam szczęście, nie tam dola, Gdzie bogaci ludzie; Choć w chróścianéj budzie.
76.
Choć majątku niemam, Alem jest poczciwy; To będę szczęśliwy.
77.
Spokojności pragnę, Ale nie majątku,
[159
Mogę być szczęśliwy I w małym zakątku. Parę wołków w pługu, Bez żadnego długu.
78.
Co znaczy majątek, Gdzie cnoty niewiele? Niżli on w niedziele. I uroda zginie, Poczciwéj chudzinie.
79.
Oj, szkoda ci, szkoda tego Liczka rumianego,
[160
Kiedy serce nie do Boga, Rączki do niczego.
80.
Oj, pożal się miły Boże, Téj młodéj urody, — Jak w koszyku wody.
81.
Nie będzie pytano, Czyś dzieweczka gładka, Umieciona chatka.
82.
Oj, dzieweczko, boso chodzisz,
[161
— Oj, pojdę ja na porzyczki,trzewiczki, trzewiczki.
83.
Każdy ptaszek sobie
84.
A my biedne sieroty,
85.
Rozlega się w polu Śpiewanie oraczy:
[162
Co niema to niema Bez pracy kołaczy.
86.
Chłopek ci ja chłopek, Wesół w polu orzę; Chwała tobie Boże. Lenistwem się brzydzę, Żadnéj nie powstydzę.
87.
Wołki, moje wołki, Choć płużek dźwigacie, Bo bata nie znacie.
[163 88.
Od Kujawy wietrzyk wieje,
89.
Pszeniczka tam pierwéj była, Gdzie latosie proso; Teraz chodzę boso. I ze wstążeczkami, Bosemi nóżkami.
90.
Oj, na dworze zimna rosa,
[164
Więc się matko postarajcie,
91.
Nie wiem cobym dała za to,
92.
Oj, na dworze słotno, Miła nam dziś chata, — Że nie widać świata.
93.
Nie bojmy się zimy, Mamy ci kożuszki,
[165
Chałupinkę ciepłą I niegłodne brzuszki.
94.
Oj, nasza chudoba W bogactwa uboga; I uboższych przy nas.
95.
Czego ty sierotko Spoglądasz do nieba? Gdy mi czego trzeba.
96.
Sierota jak kamień, Ludziom w drodze leży;
[166
Kto nie był sierotą, Temu nie uwierzy.
97.
Po zapłotkach śnieg się bieli, Choć już w polu wiosna; Sierota żałosna.
98.
Ni my ojca, ni my matki,
99.
Boże nasz, Boże nasz! Nieopuszczaj-że nas,
[167
Jak nas ty opuścisz, Cóż potem będzie z nas?
100.
Pocieszenia nie mam, Pociesz-że mnie, Boże! Pocieszyć nie może.
101.
Najświętsza Panienko, Pociesz-że mnie, pociesz! Matka ani ojciec. Tyś-ci matka moja! Jeśli wola twoja.
[168 102.
Pocieszenia nie mam, W polu go nie sieję; Zkąd się nie spodzieję.
103.
Pracuj na chleb w pocie,
104.
Wszelka dobra dusza, Jest jako ta świeca, — A drugim przyświeca.
[169 105.
Oj, dzieci, dzieci! Dzisiaj sobota, Nasza robota. Cóż mamy robić? Dzień się sposobić.
106.
Sprawujże się dziecię, Jak ci Pan Bóg każe, — Bóg na starość karze. To skarze na ciele, Co go masz nie wiele.
[170 107.
Nie siać tego pola, Które źle zorane; Które źle chowane.
108.
Oj, matka co dziecka Z młodu nie karciła, Będzie się hańbiła.
109.
Do serduszka, do mojego, Dam ci matko klucz: Słówkiem tylko ucz. Duch się może stłuc,
[171
Słówkiem rozum się zbogaci, Słówkiem tylko ucz!
110.
Słuchaj dobréj rady, I dobrze się sprawuj; A młodych się waruj.
111.
Która dzieweczka poczciwa,
[172 112.
Nie mów ludziom lada czego, Coć się w głowie kleci, Jako wicher śmieci.
113.
O, dajże mi Panie Boże, Służyć tobie wiernie, Jak na ścieszkach ciernie.
114.
Oj, cóż to tam za świat, Cóż to tam za ludzie, Jak o jakim cudzie.
[173 115.
Oj, cnoto, ty cnoto, Czyściejsza nad złoto, Jak listeczek w błoto.
116.
Ścięli dąbek, ścięli, Już się nie zieleni; Już się nie odmieni.
117.
Nie wart ten imienia Nosić poczciwego, Przyrzeczenia swego.
[174 118.
Przed wieczorem przeproś wszystkich W czemeś rozgniewała, Snu nie będziesz miała.
119.
Pokłońże się dziecię, Ojcu twemu nisko, Jest twojego blisko. Pokłoń jeszcze niżéj, Jest ci jeszcze bliżéj bliżéj.
[175 120.
O gwiazdeczce, o wieczornéj Chódź z ptaszkami spać, — Nie leń się téż wstać.
[177 SPIS RZECZY.
• PDF 
• MOBI 
