Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/T (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | T – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Tabernaculum, ob. Cyborjum.
Taboryci, ob. Husyci.
Tabu (w języku polinezyjskim = szczególnie naznaczony), przedmiot nietykalny pod karą choroby i śmierci, może nim być osoba, zwierzę, roślina, kamień, miejsce lub wyraz. Przedmiot ten jest, według wierzeń ludów pierwotnych, napełniony silami duchów lub też szczególnie wystawiony na działanie tych sił. Kto się dotknie osoby, będącej tabu, staje się sam tabu i musi jej oddać zabraną siłę albo też musi być oczyszczony. Nikt nie może spożywać resztek jej jedzenia a każda rzecz, której ona się dotyka, staje się również rzeczą nietykalną. U Polinezyjczyków wiara w tabu jest środkiem do zagarnięcia i utrzymania władzy w rękach klasy panującej, która przy jego pomocy może rozporządzać osobami, majątkiem klas niższych. Nie jest uzasadnione mniemanie, jakoby wiara w tabu była pierwiastkiem wszelkiej religji, zwłaszcza religji chrześcijańskiej, gdyż w religji tej nie było nigdy i niema osoby lub rzeczy nietykalnej w znaczeniu tabu.
Tajemnica spowiedzi, ob. Spowiedź.
Talit (talles) u żydów okrycie białe z czarnemi pasami i frendzlami, wełniane lub jedwabne, używane przy modlitwie. Używanie go polega na przepisie, zawartym w IV księdze mojżeszowej, rozdz. XV, w. 37—40.
Talizman, przedmiot, zapewniający osobie, która go posiada, możność wywierania tajemniczego wpływu na otoczenie. Różni się od amuletu (ob.) tem, że siła amuletu jest przeważnie defensywna, chroniąca posiadacza od złego działania z zewnątrz.
Talmud (hebr. = nauka), zbiór ksiąg, powstały W ciągu sześciu pierwszych stuleci po nar. Chr., zawierający całokształt ówczesnej wiedzy żydowskiej, uważany przez żydów za świętą, natchnioną i absolutną normę myślenia i postępowania w życiu prywatnem i publicznem. Powstał na tle prawa mojżeszowego (Thora, ob. Pentateuch). Prawo to, nadane kilkanaście wieków przed nar. Chr. i uchodzące za niezmienne, było pośród zmienionych warunków życia trudne do zastosowania, co wywołało u żydów potrzebę objaśniania go i naginania do zmienionych stosunków. W objaśnianiu Thory zarysowały się dwa kierunki: pierwszy, zwany halacha (ob.), określający ze stanowiska prawnego, kiedy i w jakim stopniu obowiązują przepisy prawa mojżeszowego, drugi, zwany haggada (ob.) tłumaczący je w sposób dogmatyczny i teozoficzny przez opowiadania, legendy i porównania. Thumaczenia te gromadziły się drogą ustnej tradycji i przez zapiski, czynione tak przez wykładających jak przez słuchających. Większe zbiory takich tłumaczeń i objaśnień ułożyli w I wieku po nar. Chr. rabini Akiba (ob.) i jego uczeń Meir, zbiory te jednak nie uzyskały mocy oficjalnej. Ogólnie przez żydów przyjęty i dotychczas obowiązujący zbiór praw, zwany Miszna („nauka powtarzana“), pochodzi od rabina Jehudy hannasi („święty“, książę“), żyjącego w latach ok. 136—219 po nar. Chr. i jest pierwszą częścią talmudu.
Miszna, pisana przeważnie w języku nowohebrajskim, częściowo w aramejskim, dzieli się na sześć części czyli „rzędów“ (sedarim), obejmujących razem 63 traktaty, z których każdy dzieli się na rozdziały a rozdziały na zdania. Każdy „rząd“ (seder) ma nazwę, w której wyraża się główny jego przedmiot a mianowicie: 1) Zera’im (nasiona), zawiera przepisy o nasionach i płodach ziemi, o dziękczynieniach za nie, o ofiarach i dziesięcinach; 2) Mo’ed (zebranie świąteczne), przepisy o obchodzeniu szabatu i innych świąt; 3) Naszim (kobiety), przepisy o małżeństwie; 4) Nezikim (uszkodzenia), przepisy prawa cywilnego i karnego; 5) Kodaszim (rzeczy święte), przepisy o składaniu ofiar, o służbie w świątyni i tyczące się potraw i 6) Tehareth (rzeczy czyste), przepisy o oczyszczeniu rytualnem. Miszna, uznana za księgę świętą, stała się wkrótce przedmiotem studjów uczonych żydowskich, zwanych amoreitami (amorim) w odróżnieniu od tannaitów, przedstawicieli tradycji. Odkryli oni w misznie różne braki i sprzeczności a z ich dysput i opracowań powstała druga część talmudu, zwana gemarą („uzupełnienie“).
Powtórny układ gemary, połączonej z miszną, nazwano ok. r. 500 po nar Chr. talmudem. Są dwa talmudy: palestyński (jeruszalmi), skodyfikowany w początkach V w., i talmud babiloński (babli), znacznie obszerniejszy od palestyńskiego i bardziej liberalny, skodyfikowany przez uczonych żydowskich VI wieku, zwanych saboreitami („mniemający“).
Od czasów ces. Justynjana, który w r. 553 zakazał wydawania talmudu aż do papieża Leona X, który w r. 1520 zniósł ten zakaz, talmud był okładany klątwami, konfiskowany i palony publicznie. Pierwsze dozwolone wydanie talmudu wyszło w Wenecji 1520—1524 r. Następnie drukowano talmud w Polsce (Lublin 1559 i Kraków 1609) oraz w Turcji bez cenzury państwowej, w innych krajach zaś pod cenzurą, która usuwała wyrażenia wrogie chrześcijaństwu. Z nowszych wydań talmudu zaznaczyć należy wydanie warszawskie (1876—1878) i wileńskie (1880—1886).
(Jevish Encyclopedia, ed. Singer, 1901—06; E. Bischoff: Talmudkatechismus. 1904. Joseph Derenbourg, Talmud, w XII tomie „Encyclopédie des sciences religieuses”, Paris, 1882; H. L. Strack, Einleitung in den Talmud, Lipsk 1908 i podana tam literatura).
Tammuz (Dumuzi), bóstwo starobabilońskie, personifikacja życia przyrody. Według licznych mitów i hymnów na jego cześć, Tammuz corocznie umierał i zmartwychwstawał. Zwany był także „panem świata podziemnego“. Był mężem lub kochankiem bogini Isztar (ob. Astarte), która zstępowała do podziemia, aby go stamtąd wybawić, wedle innego zaś mitu sama sprowadzała jego śmierć, aby znaleźć innego kochanka. Kult Tammuza przeszedł do Syrji a stamtąd do Izraelitów, którzy za czasów Ezechjela oddawali mu cześć w świątyni jerozolimskiej i od niego nazwali czwarty miesiąc w roku Tammuz. W Grecji przedmiotem podobnego kultu był Adonis.
Taniec u ludów pierwotnych ma częstokroć znaczenie rytuału religijnego. W starożytności święta religijne Izraelitów były przeważnie połączono z tańcem, który uważano za wyraz uniesienia religijnego. Taniec rytualny odgrywał znaczną rolę przy odprawianiu greckich misterjów. Pod koniec XVIII wieku był u Indjan, plemienia Siuksów sposobem porozumiewania się z duchami zmarłych. U derwiszów arabskich jest dotychczas sposobem połączenia się z duchem Allacha. Jako wyraz ekstazy religijnej znany jest również w sektach kwakrów i metodystów (jumpers).
Taniec śmierci, w średniowieczu obrazy, przedstawiające śmierć pod postacią szkieletu, tańczącą z ludźmi wszelkich stanów. W XIV i XV w. we Francji, Hiszpanji i Włoszech odbywały się przedstawienia na cmentarzach i w kościołach, rodzaj misterjów, których przedmiotem był taniec śmierci z osobami różnego stanu, wieku i płci. Do najsłynniejszych obrazów, przedstawiających taniec śmierci, zaliczają obrazy na Campo Santo w Pizie, na dziedzińcu klasztornym Charnier aux Innocentes w Paryżu z r. 1424, w katedrze w Lubece z r. 1460 i w Croydon pod Londynem.
W Polsce znajduje się obraz z XVII w., przedstawiający taniec śmierci, w kościele bernardynów w Krakowie.
Tannaici, ob. Talmud i Tosefta.
Tantras, literatura religijna hinduskiej sekty Szaktas, czcicieli bogini Sakti (ob. Hinduizm).
Taoizm, ob. Chiny.
Targumim, tłumaczenia Pisma św. na język aramejski (ob. Biblja).
Tartaros, ob. Hades.
Taumaturgja, moc czynienia cudów (ob. Cud).
Teatyni, zakon reguły św. Augustyna, założony w Rzymie w r. 1524 przez św. Kajetana di Tiene i Jana Piotra Caraffę, późniejszego papieża Pawła IV, który w czasie założenia zakonu był biskupem w Chieti, rzymskiem Theate, od którego pochodzi nazwa zakonu. Celem zakonu jest podniesienie poziomu naukowego duchowieństwa, trudniącego się duszpasterstwem przez szczególną pieczołowitość nad spełnianiem wszelkich funkcyj duszpasterskich, a zwłaszcza przez pogłębienie treści kazań. Zakon ten położył wielkie zasługi dla życia kościelnego, szczególnie we Włoszech, gdzie posiada obecnie 8 klasztorów w Neapolu i Sycylji. Do Polski przybyli teatyni w r. 1664, gdzie przeprowadzili unję ormiańską (ob. Ormianie). Posiadali klasztor we Lwowie, skasowany przez Józefa II w r. 1784, i w Warszawie, zwinięty z końcem XVIII w.
Te Deum, ob. Ambrozjański hymn.
Teizm, pogląd filozoficzno-religijny, wedle którego Bóg, stwórca świata, jest istotą nadświatową, posiadającą właściwości indywidualne, różną od stworzenia, rządzącą światem. Teizm, jako wyraz idealizmu chrześcijańskiego stanowi istotny pierwiastek religji objawionej. Od deizmu różni się przekonaniem o istnieniu woli bożej, która światem rządzi, od panteizmu przez uznanie osobowości Boga, jako istoty odrębnej od świata stworzonego oraz przez antropocentryzm, czyli wiarę w indywidualność człowieka i w jego wyróżnienie przez Boga z pośród reszty stworzenia. Odmiennie niż spirytualistyczny monizm stoi na stanowisku chrześcijańskiego dualizmu, uznając istotną różnicę między Bogiem, jako odwieczną przyczyną, a stworzoną przezeń materją.
Źródłem teizmu jest religja mojżeszowa, zawarta w księgach Starego Testamentu, pojmująca Boga jako najwyższą potęgę etyczną, stojącą ponad wszelkiem stworzeniem i panującą nad niem wedle swych własnych praw. Od tego teizmu różni się teizm chrześcijański tylko odmiennem pojmowaniem kierunku woli Bożej, która wedle Starego Testamentu była skierowana do narodu izraelskiego jako całości i jemu dyktowała prawa, w Nowym Testamencie zaś zwraca się do wszystkich ludzi i do każdego człowieka zosobna.
Tellus, bogini ziemi, ob. Rzymska religja.
Templarjusze, zakon rycerski, założony w r. 1120 przez rycerzy burgundzkich z Hugonem de Payens i Godfrydem de St. Omer na czele, mający na celu ochronę pielgrzymów do Ziemi św. przed rozbójnikami saraceńskimi. Nazwa zakonu pochodzi stąd, że Baldwin, król Jerozolimy w czasie pierwszej wyprawy krzyżowej, dał mu pomieszczenie w swoim pałacu, zbudowanym na ruinach świątyni (templum) Salomona. Pierwotnie ubogi zakon, zwący się „pauperes commilitones templi Salomonis“, wzrastał szybko w potęgę i bogactwa. Na Wschodzie dzielił się na 5 prowincyj: jerozolimską, trypolitańską, antjocheńską, cypryjską i romańską (Morea). Na Zachodzie osiedlili się templarjusze głównie we Włoszech i w Hiszpanji, także we Francji, Anglji, Irlandji, Niemczech, Czechach i Morawji. W Polsce posiadali klasztory w Opatowie i w Gnieźnie. Wielkie ich bogactwa i niezgoda z zakonem joanitów stały się przyczyną ich upadku. Filip IV Piękny, król francuski, pragnąc zagarnąć ich dobra, wszczął z początkiem XIV w. prześladowanie templarjuszów, podejrzanych o herezję. Wielu z nich zginęło na stosie a wkońcu Filip wymógł na papieżu Klemensie V w r. 1312 zniesienie tego zakonu na soborze wienneńskim. Dobra ich nieruchome oddano joanitom. Podanie, jakoby prześladowani templarjusze dali początek masonerji, okazało się zmyśleniem. Zmyślenie to odgrywa dużą rolę w obrządkach masońskich wtajemniczania członków, gdzie nowowprowadzony ucina głowę lalce, mającej przedstawiać jednego z zabójców Hirama, budowniczego świątyni Salomona. Obrzęd ten nazwano „zemstą za Hirama“. Chodzi tu o zemstę alegoryczną na papieżu Klemensie V i królu Filipie Pięknym, za zniesienie zakonu templarjuszów i za stracenie na stosie ostatniego ich mistrza, Jakóba Molaya.
Teodozjanie (fedosiejewcy), ob. Rosyjskie sekty.
Teodycea (grec. = usprawiedliwienie Boga). Nazwa pochodzi od Leibnitza, filozofa niemieckiego, który napisał w r. 1710 rozprawę „w obronie Boga wobec rozumu“ pod tytułem „Essais de Theodicée sur la bonté de liberté de l’homme et Dieu, la l’origine du mal“ („o dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła“). Teodycea zajmuje się kwestją, skąd powstało zlo i dlaczego istnieje, jak pogodzić istnienie zła z dobrocią Boga i nieskończone cierpienia ludzkie i obojętność świata materjalnego z sensem życia. W XIX w. teodycea stała się rodzajem teologji naturalnej, uzasadniającej istnienie Boga w sposób racjonalistyczny.
Teofilantropi (teantropofile), sekta francuska, powstała w czasie rewolucji w r. 1796, stojąca na gruncie deizmu. Składała się głównie z żonatych księży-odstępców i jakobinów. Dzięki poparciu rządu rewolucyjnego otrzymała w Paryżu 10 kościołów katolickich. Trwała czas jakiś, jako wytwór mody rewolucyjnej, i upadła, zniesiona przez Napoleona w r. 1802.
Teogonja, mity o powstaniu bogów (ob. Mitologja).
Teokracja (greck = panowanie Boga), system polityczny, w którym posiadanie władzy państwowej wywodzi się bezpośrednio od Boga i wykonywa się ją w imieniu Boga. Mitologiczne uzasadnienie tego systemu pojawia się w starożytnym Egipcie, gdzie faraon był czczony jako syn boga słońca. W Chinach doniedawna cesarz nosił tytuł „syna nieba“ i odbierał cześć boską, w Japoniji zaś mikado żyjący, jako potomek bogini słońca, posiada tytuł Akitsu kami („wcielony duch“) a zmarłym mikadom oddaje się cześć boską. Najwyższym wyrazem teokracji w znaczeniu monoteistycznem były rządy „sedziów“ w państwie izraelskiem w epoce od Mojżesza do Samuela, gdy Bóg był wyłącznym panem i królem Izraela a Żydzi jego narodem poddanym. W tym okresie każde prawo polityczne miało religijny a każde jego przekroczenie było nietyle występkiem, co grzechem. Grzech przeciw Bogu był karany jako występek przeciwko najwyższej władzy państwowej. Pod rządami królów system teokratyczny u Żydów trwał dalej wskutek wpływu proroków i kapłanów na rządy królewskie, które musiały stosować się do prawa mojżeszowego, będącego prawem religijnem. Po powrocie z niewoli babilońskiej rządy arcykapłanów aż do czasów Chrystusa były również panowaniem teokracji.
Rządy teokratyczne próbował wskrzesić przez krótki czas Kalwin (ob.), układając z Farelem w r. 1537 rodzaj konstytucji, wedle której Genewa miała być gminą, rządzoną przez Boga. Próba skończyła się w r. 1538 wygnaniem Farela i Kalwina z Genewy.
Teologja, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zwana także filozofją (grec. sofia theodidaktos), w średniowieczu „nauką świętą“ (łać. doctrina sacra) jest nauką o Bogu i o stosunku, zachodzącym między Bogiem a człowiekiem. Teologja chrześcijańska wyprowadza z przesłanek objawionych, czyli dogmatów i z prawd rozumowych (naturalnych) drogą logicznego rozumowania wnioski, czyli konkluzje teologiczne, noszące charakter prawd ludzkich. Składa się z trzech głównych działów: 1) z nauki wiary, 2) nauki o życiu kościelnem i 3) nauki obyczajów. Te działy rozpadają się na poszczególne umiejętności teologiczne, jak ascetyka, teologja dogmatyczna, moralna, mistyczna, pasterska i in.
Teopaschyci, ob. Monofizyci.
Teozofja, „wiedza boska“, umiejętność, nabyta rzekomo przez bezpośrednie objawienie ze strony bóstwa, mająca Boga nie za przedmiot, jak teologja, lecz za sprawcę. Charakteryzuje ją nie tyle przedmiot wiedzy, co metoda, używana do jej nabycia a mianowicie refleksja intuicyjna, pochodząca rzekomo bezpośrednio od Boga, dociekanie, nie posługujące się sprawdzianem empirji. Teozof nie uważa się za badacza, lecz za illuminata, natchnionego mędrca, który wszystko wie lepiej, bo wie od samego Boga. Pogardza teologją i filozofją a logiczne rozumowanie zastępuje „intuicją“. Ta spekulacja mistyczna, zwana w nowszych czasach teozofją, powstała w Indjach jako nauka bramanów. W czasach chrześcijańskich przybrała formę gnostycyzmu. W średniowieczu stanowiła treść wierzeń sekt albigensów i katarów. Wyznawał ją cech alchemików i żydowska kabała. Przez reformację przeszła jako mistyczny gnostycyzm wraz z okultyzmem do masonerji, z którą ja łączy wspólność idei. Organizatorką współczesnej teozofji była K. P. Blawatska (Helena Piotrówna Hahn), zmarła w r. 1891, która wraz z pułkownikiem Olcott założyła w r. 1875 w Nowym Jorku związek okultystyczny pod nazwą Towarzystwa Teozoficznego, mający łączyć ludzi wszelkich ras, wyznań, płci i stanów w celu wykrycia nieznanych sił, tkwiących w człowieku a będących istotą bóstwa. W r. 1882 siedzibę towarzystwa przeniesiono do Adyar, miejscowości koło Madras w Indjach. Towarzystwo Teozoficzne rozpowszechniło się szybko w Europie i w innych częściach świata i posiada obecnie 23 sekcje, podzielone na 950 grup, zwanych tak jak w masonerji „lożami“. Po śmierci Bławatskiej kierowniczką Towarzystwa Teozoficznego w r. 1907 została Anni Besant (ur. w r. 1847), zajmująca wysokie stanowisko w hierarchji masońskiej jako „siostra 33 stopnia“ i wiceprezydentka najwyższej rady masońskiej. Ogólna liczba członków Towarzystwa Teozoficznego ma wynosić kilkadziesiąt tysięcy. Członkowie składają się z nowicjuszów, teozofów kierujących i mistrzów, mahatma („wtajemniczonych“). Ci ostatni są rodzajem nadludzi, zamieszkujących jakąś niedostępną okolicę Tybetu, którzy doszli do najwyższego stopnia doskonałości i, zamiast korzystać z nieograniczonego szczęścia, woleli wcielić się raz jeszcze w ludzkie postacie, aby kierować ludźmi. Do ich liczby mają należeć: Pitagoras, Aleksander Wielki, Orfeusz, Ozyrys, Mojżesz, Buddha, Chrystus i św. Paweł. Pomimo frazeologji, zaczerpniętej z chrześcijańskiej etyki, teozofja jest dokładnem odbiciem tybetańskiego buddyzmu, polega na monistycznym panteizmie, odrzucającym istnienie osobowego Boga, zaprzeczającym nieśmiertelności duszy indywidualnej, jest śmiertelnym wrogiem chrześcijaństwa a szczególnie religji katolickiej.
Tercjarze i tercjarki, zrzeszenia osób świeckich, które, dążąc do udoskonalenia chrześcijańskiego w granicach życia świeckiego poddają się regule bractwa, utworzonego za zezwoleniem papieskiem przez jeden z zakonów. Bractwo takie nazywa się „trzecim zakonem“. Kandydaci na tercjarzy lub tercjarki odbywają pewnego rodzaju nowicjat a zamiast ślubów zakonnych składają uroczyste przyrzeczenie. Reguły tercjarskie nakazują zazwyczaj noszenie jakiegoś znaku zewnętrznego, tak np. tercjarze franciszkańscy noszą szkaplerz i pasek pod ubraniem. Prócz „trzeciego zakonu św. Franciszka“ istnieją tercjarze augustjańscy, dominikańscy, karmelitańscy, norbertańscy, serwiccy i trynitarscy.
Terminizm, teorja, głoszona przez pietystów protestanckich, począwszy od Jana Jerzego Böse (1662—1700), wedle którego Bóg wyznacza człowiekowi do nawrócenia się pewien termin, zwany terminem łaski lub terminem zbawienia (terminus salutis) w znaczeniu prawniczem terminu peremptoryjnego, t. j., że gdy człowiek zaniedba jego dotrzymania, nie może już być zbawiony. Teorja ta stanowiła przedmiot sporu pośród teologów protestanckich, zwanego sporem terministycznym. Brały w nim udział fakultety teologiczne w Wittenbergu i Rostocku, potępiające terminizm i fakultet w Lipsku, który stanął w jego obronie. Spór ten, prowadzony z wielką zajadłością przez lat kilkanaście (1697—1709), nie doprowadził do porozumienia.
Terytorjalizm, system religijno-polityczny, teorja protestancka, usiłująca uzasadnić teoretycznie wpływ władzy świeckiej na rządy kościelne. Przyznaje on panującemu najwyższą władzę kościelną na jego terytorjum i uważa tę władzę za istotną część jego władzy suwerennej. Teorja ta, której początków należy szukać w cezaropapizmie (ob.), przyjęła się w XVI w. w krajach protestanckich. W niektórych krajach katolickich zaś pod formą galikanizmu i józefinizmu wywołała wkraczanie władzy świeckiej w sprawy zarządu kościelnego. (Por. Kolegjalizm).
Test-act, ob. Emancypacja katolików w Anglji.
Testament Stary i Nowy, ob. Biblja.
Teurgja, rzekoma umiejętność wchodzenia w styczność z bóstwami i duchami zapomocą czynności i obrzędów czarodziejskich i wywoływania z ich strony działań nadnaturalnych. (ob. Czary). Ojczyzną teurgji była starożytna Chaldea, skąd przeszła do Grecji i reszty Europy.
Thora, prawo mojżeszowe, ob. Pentateuch, Talmud, Żydowska religja.
Thurificati, ob. Lapsi.
Tiara (triregnum), nakrycie głowy papieża, symbol dogmatu katolickiego o Trójcy św., oznaka pełnej władzy papieskiej oraz trojakiego urzędu papieskiego, jako arcykapłana, króla i proroka. Przy odprawianiu nabożeństwa papież używa infuły a nie tiary, gdyż nie jest ona liturgicznem nakryciem głowy i służy tylko przy procesjonalnem wejściu i wyjściu z kościoła i w czasie uroczystego błogosławieństwa.
Tolerancja, znoszenie odmiennych zapatrywań religijnych. Różni się od indyferentyzmu tem, że nie oznacza wcale obojętności dla różnic w zasadach, lecz raczej poszanowanie dla osób, odmienne zasady wyznających. Tolerancję religijną, jako antytezę prześladowań religijnych, czyli tłumienia przemocą odmiennych przekonań religijnych, można uważać za pojęcie przestarzale, o ile państwa nowożytne przyjęły za zasadę wolność religijną obywateli i przyznawanie im jednakich praw politycznych bez względu na wyznanie religijne. Zasada ta jest nowożytnem pojęciem tolerancji, która również nie jest równoznaczna z indyferentyzmem czyli obojętnością państwa na wyznanie religijne obywateli i nie wyłącza uznawania religji za główną podwalinę spoistości społeczeństwa. Jest tylko dążnością do zapewnienia pokoju religijnego, jako jednego z głównych warunków pomyślności państwa. O tolerancji w Polsce, ob. Dysydenci i Reformacja w Polsce.
Tołstojowcy, sekta religijna, założona przez znanego pisarza rosyjskiego Lwa Tołstoja (1828—1910). Podstawami nauki jego są: krańcowy racjonalizm, bezgraniczna cześć dla „rozumnego uświadomienia“, pogarda dla indywidualizmu i mistyczny panteizm, odrzucający istnienie osobowego Boga i uważający go za siłę życiową, rozlaną we wszechświecie. Tołstojowcy zatem odrzucają bóstwo Chrystusa i wiarę w indywidualne odkupienie. Nakazują wszelaką wstrzemięźliwość, wegetarjanizm, antyalkoholizm, unikanie zbytków i ozdobności życia a za ideał życia uważają wrogą dla ciała i zmysłów askezę, przez którą niszcząc samego siebie, przyśpiesza się połączenie z Bogiem-naturą. Zalecają miłość wszystkich ludzi, ale nie miłość czynną, lecz tylko pasywną, która wyraża się w naczelnej zasadzie Tołstoja „niesprzeciwiania się złemu“. Nauka tołstojowców szerzyła się z początku tylko pośród inteligencji rosyjskiej. Wśród ludu rozpowszechniali ją Dżunkowskij, Bodianskij a przedewszystkiem książę Chiłkow, który założył kolonję tołstojowców w swoich dobrach a po powrocie z zesłania na Kaukaz w r. 1897 wraz z Czertkowym w Anglji w hrabstwie Essex. Naukę Tołstoja szerzyły również po całej Europie broszury, wydawane w Genewie przez Elpidina i Biriukowa.
Tomasz à Kempis (Tomasz z Kempen, nazwisko rodzinne Hamerken, zlatynizowane Malleolus — młoteczek), ur. w r. 1380, kształcił się w szkole kongregacji „braci wspólnego żywota“ w Deventer. W r. 1407 wstąpił do klasztoru augustjanów w Agnetenberg, gdzie umarł w r. 1471, jako podprzeor tego klasztoru. Prócz kroniki klasztornej i szeregu traktatów ascetycznych przypisują mu autorstwo powszechnie znanej książki „O Naśladowaniu Chrystusa“, dzieła po biblji najwięcej rozpowszechnionego, najprostszego i najgłębszego z dzieł średniowiecza, wydawanego niezliczone razy i czytywanego dotychczas we wszystkich językach świata. Od XVII wieku toczy się spór o autorstwo tego dzieła. Wymieniano około 40 jego autorów, z których po Tomaszu à Kempis najwięcej prawdopodobieństwa przemawia za autorstwem Jana Gersona, kanclerza uniwersytetu paryskiego (1363—1429) i współczesnego mu Jana Gersena, opata benedyktynów w Vercelli.
Tomasz św. z Akwinu, najznakomitszy teolog i filozof średniowiecza, doktor Kościoła, urodził się w r. 1225 w Rocca Secca pod Aquino w okolicy Neapolu, wychowywał się w Monte Cassino i wbrew woli rodziny wstąpił do zakonu dominikanów. Od r. 1245 kształcił się w Paryżu, jako uczeń Alberta Wielkiego, z którym udał się w r. 1248 na dalsze studja do Kolonji. W r. 1252 wrócił do Paryża i rozpoczął wykłady filozofji, które ściągały tłumy słuchaczów. Powołany do Rzymu przez pap. Urbana IV w r. 1261 wykładał w Rzymie, następnie w Bolonji i w Pizie. W r. 1272 odwołany przez zwierzchność zakonną, otrzymał misję zorganizowania uniwersytetu w Neapolu, gdzie odtąd przebywał. Wybierając się na sobór do Lyonu na polecenie Grzegorza X, w drodze zachorował i umarł w r. 1274 w klasztorze cystersów Fossanova między Neapolem a Rzymem. W r. 1323 został przez Jana XXII zaliczony w poczet świętych. Dzieła jego, z których najważniejsza jest „Summa theologiae“ i „Summa de veritate catholicae fidei contra gentiles“, przedstawiają jasną, trzeźwą i harmonijną syntezę filozoficzno-teologiczną i są zjawiskiem genjalnego połączenia nauki z wiarą. Wartości filozoficzne Greków i Rzymian, Żydów i Arabów stopił w jedną, logicznie prawdziwą całość z przeczystą i gorącą wiarą. Jest założycielem szkoły filozoficzno-teologicznej, zwanej szkołą tomistów.
Tomaszowi chrześcijanie, mieszkańcy południowo-zachodniego wybrzeża Indyj Wschodnich, zwani także chrześcijanami malabarskimi. Przyjęli chrześcijaństwo, wedle podania, od św. Tomasza apostoła, potem przystąpili do sekty Nestorjusza (ob.
Nestorjanizm) i należeli do niej do końca XVI w. W r. 1599 część ich połączyła się z Kościołem katolickim (ob. Unici), reszta przystąpiła do sekty monofizytów i podlega własnemu metropolicie, który od r. 1817 pozostaje pod wpływem misyj anglikańskich. Chrześcijanie Tomaszowi, będący katolikami, posiadają osobny obrządek syryjsko-malabarski i stanowią prowincję Ernakulam, podzieloną w r. 1924 na cztery diecezje. Jest ich przeszło 440.000.
Tomiści, szkoła filozoficzno-teologiczna, ob. Tomasz św. z Akwinu.
Tonsura (łać. tonsura, corona clericalis), wygolenie krążka na wierzchu głowy lub całej głowy z pozostawieniem paska włosów dookoła głowy, symbol pokory i przypomnienie korony cierniowej Chrystusa. Według prawa kanonicznego, przyjęcie tonsury jest wstępem do stanu duchownego i do święceń, ceremonją postrzyżyn, przez którą laik staje się klerykiem. Odróżniają dwojaki rodzaj tonsury. Tonsura św. Pawła polega na ogoleniu całej głowy i pochodzi od św. Pawła, który, według Dziejów Apostolskich (XVIII. 18; XXI. 24), poddał się zwyczajem żydowskim takiej pokucie. Tonsura św. Piotra polega na wystrzyżeniu włosów w formie krążka na wierzchu głowy i jest w użyciu u kleryków. Tonsura weszła w użycie przez zwyczaj zakonników VI w. i stała się od tego czasu znakiem przejścia do stanu duchownego.
Tora (thorah), ob. Pentateuch.
Tosefta (hebr. „dodatek“, „uzupełnienie“), żydowska księga religijna, równorzędna z miszną (ob. Talmud), zawierająca zbiór orzeczeń rabinów, zwanych tannaitami („przedstawicielami tradycji“) w II wieku po nar. Chr.
Totemizm, zjawisko socjologiczne, dostrzegane u ludów pierwotnych Australji, Polinezji i u Indjan Ameryki Północnej, polegające na tworzeniu się grup społecznych (szczepów, klanów) na podstawie wspólnego znaku (totem), wyróżniającego członków pewnej grupy od innych. Znak ten pochodzi najczęściej ze świata zwierzęcego (wilk, jaguar, sowa, wąż) a wyjątkowo ze świata roślinnego lub mineralnego. Zwierzę, będące oznaką pewnego szczepu, uchodzi w oczach jego członków za święte, nie wolno go zabijać ani nawet bronić się przed jego napaścią. U niektórych plemion uchodzi ono za praojca plemienia. Skutkiem tej wiary we wspólne pochodzenie od zwierzęcia, stanowiącego „totem“, jest egzogamja czyli zakaz zawierania małżeństw między członkami tej samej grupy totemistycznej. Wiara ta wyraża się w ceremonjach wtajemniczania członków grupy i w kulcie zwierzęcia lub rośliny, stanowiącej „totem“. Stąd powstała teorja, przypisująca totemizmowi znaczenie zjawiska religijnego i dopatrująca się go we wszystkich religjach, w których są używane oznaki i symbole z wyobrażeniem zwierzęcia lub rośliny. Teorja ta została w ostatnich czasach porzucona. Przyjęto jako pewnik, że „totem“ ma charakter heraldyczny i jest wynikiem raczej instynktów socjalnych, niż religijnych.
(G. E. Frazer: Totemism and Exogamy, London 1909; A. Le. Roy: La religion de primilifs, Paris 1909; Ks. Antoni Szlagowski: Totemizm a religja izraelska, Warszawa 1908: Janina Klawe: Totemizm a pierwotne zjawiska religijne w Polsce, Warszawa 1920).
Towarzystwa biblijne, stowarzyszenia anglikańskie i protestanckie, mające za zadanie tłumaczyć biblję na wszystkie języki i rozprzedawać ją za nieznaczną cenę lub rozdawać za darmo, co uważają za propagandę religji chrześcijańskiej. Już w r. 1698 założono w Anglji „Stowarzyszenie do krzewienia wiary chrześcijańskiej“, wydające biblję, a w r. 1780 stowarzyszenie biblijne, które miało dostarczać biblij dla wojska i marynarki angielskiej. W r. 1804 pastor Tomasz Charles założył w Londynie „Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne“, rozciągające swą działalność na całą kulę ziemską. Posiada centralny komitet w Londynie i około 8000 towarzystw lokalnych. Drukuje biblję w 500 językach i dialektach a roczny nakład dochodzi do 11 miljonów egzemplarzy. Z brytyjskiem Towarzystwem Biblijnem rywalizuje Amerykańskie Towarzystwo Biblijne, założone w r. 1816 w Nowym Jorku i posiadające własne drukarnie w Chinach, Japonji, Syjamie, Syrji i w Turcji. Oprócz tych dwóch towarzystw o charakterze międzynarodowym istnieje sześć towarzystw i zakładów biblijnych w Niemczech, oraz towarzystwa biblijne szwajcarskie, dwa francuskie, niderlandzkie, duńskie, szwedzkie i norweskie. Za czasów carskich istniało także towarzystwo biblijne rosyjskie.
Kościół katolicki uważa, że czytanie biblji bez odpowiedniego przygotowania nie tylko nie przynosi żadnej korzyści, lecz jest raczej szkodliwe i zezwala czytać ją tylko w aprobowanych przekładach (ob. Biblja) i z komentarzami uczonych katolickich. Ponieważ zaś biblje, wydawane przez towarzystwa biblijne, są tłumaczone tendencyjnie i objaśnień takich nie mają, przeto czytanie biblji w tych wydaniach jest przez Kościół zakazane.
Towarzystwo Jezusowe, ob. Jezuici.
Tractus. Śpiew liturgiczny urywków z Pisma św., zastępujący przy mszy św. w dni postu i żałoby radosne Alleluja.
Traditores, ob. Lapsi.
Traducjanizm, teorja o powstaniu człowieka, jako indywiduum, złożonego z duszy i z ciała, utrzymująca, że dusza powstaje równocześnie z ciałem przez akt płodzenia fizycznego (traducjanizm cielesny) albo duchowego (traducjanizm duchowy), podczas gdy teorja, zwana kreacjanizmem, uczy, że duszę każdego człowieka stwarza Bóg (ob. Dusza). Teologja katolicka uznaje kreacjanizm, protestancka zaś traducjanizm z tem tłumaczeniem, że przez akt fizycznego płodzenia dusza nie powstaje, lecz się przezeń „przenosi“ (per traducem).
Tradycja kościelna, ogół nauk i urządzeń kościelnych, polegających na zasadzie, podanej ustnie a nieokreślonej wyraźnie w Piśmie św. Pojęcie tradycji jako podania ustnego dotyczy tylko jej powstania i nie wyłącza bynajmniej, aby zasady, przez nią głoszone, nie miały być spisane. I rzeczywiście, obecnie wszystko, co podaje tradycja kościelna, jest już dokładnie spisane. Taką spisaną tradycją są symbole wiary, pisma ojców Kościoła, akta soborów, katechizmy, aprobowane przez Stolicę Apostolską, encykliki, bulle i brewja papieskie, kodeks prawa kanonicznego, dekrety św. Oficjum i in. Do źródeł tradycji należą także autentyczne akta męczenników, rytuały, liturgje, sakramentarze, księgi pokutne, nawet napisy na pomnikach starochrześcijańskich, zabytkowe obrazy i rzeźby (ob. Katakumby). Wedle nauki Kościoła katolickiego, tradycja jest wraz z Pismem św. pod względem powagi równorzędnem źródłem objawienia religijnego, podczas gdy u protestantów za jedyne źródło objawienia uchodzi tylko biblja.
Traktarjanizm, ob. Pusey Edward.
Transjordanja, statystyka wyznań, ob. Azja.
Transmigracja, ob. Metempsychoza.
Transsubstancjacja (przeistoczenie), wyraz w Kościele katolickim zdogmatyzowany, oznaczający istotną przemianę substancji chleba i wina przy mszy św. na substancje Ciała i Krwi Zbawiciela (ob. Eucharystja).
Trapiści, zakon, zachowujący ściślejszą regułę cystersów (ob.), założony w La Trappe, w Normandji, w r. 1664 przez Armanda Jana le Bouthillier de Rancé. W r. 1892 generalna kapituła trapistów w Rzymie postanowiła zupełne odłączenie się od cystersów i utworzenie osobnego zakonu pod nazwą Ordo Cistersiensium reformatorum, z opatem generalnym na czele. Jest to najostrzejszy zakon kontemplacyjny, oddany nabożeństwu i pracy ręcznej, której każdy zakonnik musi oddawać się przynajmniej 4 godziny dziennie. Trapiści położyli wielkie zasługi na polu rolnictwa, przez tworzenie wzorowych gospodarstw i usuwanie nieużytków. Tak np. w Maria Veen w Westfalji zdobyli dla kultury rolnej przeszło 800 morgów nieużytków. W ostatnich czasach rozwinęli gorliwą działalność w Natalu. Posiadają 58 klasztorów, a mianowicie w Belgji, Holandji, Niemczech, Włoszech, Hiszpanji, Anglji, Irlandji, Syrji i Palestynie, Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, oraz liczne misje w Chinach, Japonji, Brazylji, Kongo i Natalu (samoistne opactwo Marianhill).
Trapistki, zakon kontemplacyjny żeński, powstały w r. 1688 wskutek inicjatywy założyciela zakonu trapistów (ob.) z regułą, podobną do tego zakonu. Mają 18 klasztorów we Francji, Anglji, Belgji, Włoszech, Hiszpanji i Niemczech. Tercjarki zakonu trapistek, nazywające się siostrami misyjnemi od Przenajśw. Krwi“, pracują w misjach trapistów w Marianhill w Natalu i w Kongo. Dom macierzysty mają w Beek en Donk w Holandji.
Treuga Dei (pokój Boży), instytucja średniowieczna, wprowadzona przez Kościół w celu poskromienia nieustannych walk i gwałtów, których się dopuszczało ówczesne rycerstwo. Około r. 1040 uchwalono na jednym z synodów południowo-francuskich, że pomiędzy wszystkimi chrześcijanami ma panować bezwzględny pokój od środy wieczora do poniedziałku z rana każdego tygodnia a winni złamała pokoju podlegają ekskomunice. Synody w Narbonne (1054) i późniejsze rozszerzyły to postanowienie na całe okresy kalendarza kościelnego, jak np. adwent i okres świąt Bożego Narodzenia do 6 stycznia, wielki post do niedzieli palmowej i od niedzieli przed Wniebowstąpieniem do końca tygodnia Zielonych Świąt. W ciągu XI stulecia urządzenie to przyjęto prawie we wszystkich krajach Europy, przyczem uznano nienaruszalność niektórych miejsc, jak np. kościoły i klasztory, tudzież osób duchownych, członków wypraw krzyżowych, pątników i kobiet. Sankcję papieską otrzymało to urządzenie od Urbana II w r. 1095 na synodzie w Clermont, poczem synody lateraneńskie z 1123, 1139 i 1179 r. obostrzały poszczególne postanowienia.
Trimurti, ob. Hinduizm.
Trisagium, ob. Sanctus.
Trismegistos, ob. Hermes Trismegistos.
Trullańskie sobory, ob. Konstantynopolitańskie sobory.
Trydencki sobór, wymierzony przeciwko reformacji protestanckiej XVI wieku, dokonał prawdziwej reformy Kościoła katolickiego, wykazał jego żywotność, powszechność i jedność jego wierzeń, oraz przywrócił zaniedbaną w poprzednich wiekach karność kościelną. Rozpoczął się dn. 13 grudnia 1545 r. za pontyfikatu Pawła III (1538—1549) i trwał z dwiema paroletniemi przerwami do 4 grudnia 1563 r. W pierwszym jego okresie (1545—47) odbyło się osiem sesyj, w czasie których badano doktryny protestanckie o powadze Pisma św., o grzechu pierworodnym, o usprawiedliwieniu i o sakramentach. Z powodu wybuchu zarazy w Trydencie w marcu 1547 r. Paweł III przeniósł sobór do Bolonji, podczas gdy członkowie soboru, którzy pozostali w Trydencie, przygotowywali materiały do następnych sesyj. Nowy papież Juljusz III (1549—1555) wznowił dn. 1 maja 1551 r. sobór w Trydencie, który w dalszym ciągu badał naukę o sakramencie Eucharystji, pokuty i ostatniego namaszczenia. Zdrada Maurycego saskiego zmusiła papieża do ponownego przerwania prac soboru w kwietniu 1552 r. Papież Pius IV (1559-1565) zwołał jeszcze raz sobór do Trydentu 18 stycznia 1562. W ciągu tego ostatniego okresu ukończono na XX i XXIV sesji studjum nauki o sakramentach a mianowicie o komunji pod jedną postacią, o mszy św., o sakramencie kapłaństwa i małżeństwa. Sprawy reformy karności kościelnej były traktowane równocześnie ze sprawami dogmatycznemi i stanowiły przedmiot bardzo ożywionych rozpraw, w szczególności na sesji XXIII, na której uchwalono dekret o seminarjach duchownych. Sesja XXV zakończyła sobór w dn. 4 grudnia 1563 r. Z polskich biskupów brali udział i podpisali uchwały soboru: kardynał Stanisław Hozjusz, prymas Polski, jeden z przewodniczących i najwybitniejszych członków soboru, Walenty Herburt, biskup przemyski, i Stanisław Falęcki, sufragan gnieźnieński.
Trynitarze, zakon kanoników regularnych, założony w r. 1198 we Francji przez św. Jana z Mathy i św. Feliksa z Valois, poświęcał się wykupywaniu niewolników chrześcijańskich z rąk mahometan. W nowszych czasach oddaje się pracy misyjnej pośród murzynów. Działalność tego zakonu w wiekach średnich i później, za czasów walk Zachodu z islamem, przyczyniła się do rozpowszechnienia go w wielu krajach Europy południowej i zachodniej a także w Polsce i na Litwie. Do Polski sprowadził trynitarzy w r. 1685 Jan Kazimierz Denhof, opat cystersów w Mogile pod Krakowem. Pierwszy klasztor trynitarzy w Polsce stanął we Lwowie, a w 40 lat potem powstała osobna polska prowincja trynitarzy, licząca około 30 klasztorów. Polscy trynitarze odbyli w czasie od 1688 do 1782 r. 18 t. zw. redemcyj, czyli wypraw dla wykupna jeńców do Kilji, Budżaku, na Krym, do Bakczysaraju i Konstantynopola i wykupili przeszło 500 jeńców z rąk tureckich i tatarskich. Obecnie posiadają klasztory we Włoszech i w Hiszpanji, poza Europą zaś klasztor na wyspie Kuba, trzy klasztory w Chile, cztery w Ameryce północnej a od r. 1904 prowadzą prefekturę apostolską w Benadir, w Afryce wschodniej.
Tryteizm, herezja, powstała w III wieku z powodu błędnego pojmowania nauki chrześcijańskiej o Trójcy św. Rozszerzali ją tryteici, sekta monofizycka, przypisująca każdej osobie Trójcy św. osobną naturę, antytrynitarjusze, odmawiający bóstwa Chrystusowi i kononici, którzy nauczali, że między trzema osobami Boskiemi istnieje tylko jedność moralna, niema natomiast jedności natur. Tryteizm został potępiony na soborze lateraneńskim czwartym w r. 1215.
Trzech Króli, święto zjawienia Pańskiego czyli Epifanja, obchodzi Kościół katolicki na pamiątkę hołdu mędrców ze Wschodu. Kościół wschodni nazywa Epifanją święto Jordanu, pamiątkę chrztu Chrystusa w rzece Jordanu.
Trzecie zakony, ob. Tercjarze i tercjarki.
Tyfon (Typhon), bóstwo zła i zniszczenia, ob. Egipska religja.
Tyguryńska zgoda (Consensus Tigurinus), 26 artykułów wiary o Wieczerzy Pańskiej, ułożonych w r. 1549 przez Kalwina. Występuje w nich bardzo wyraźnie różnica między zapatrywaniami Kalwina i Lutra. Celem ich ułożenia było pogodzenie dwóch kierunków wyznania reformowanego a mianowicie kierunku niemiecko-szwajcarskiego wyznawców Zwinglego (ob.) z poglądami Kalwina.
Typikon, w Kościele wschodnim zbiór przepisów liturgicznych, wedle których układa się i odmawia brewjarz.
Typologja, 1) tłumaczenie postaci, rzeczy i zdarzeń, wspomnianych w Starym Testamencie, odnajdujące w nich tak zwane typy (figury) mesjaniczne, czyli wyobrażenia przyszłego Mesjasza i jego dzieła. Takimi wyobrazicielami Chrystusa w Starym Testamencie są: Adam, Abel, Noe, Melchizedech, Izaak, Józef, sprzedany przez braci, Hiob cierpiący, Mojżesz, jako zakonodawca, Dawid, urodzony w Betleem, Salomon, jako król pokoju, Eljasz, Jonasz i inni. Rzeczowe typy mesjaniczne są: arka Noego, przejście Żydów przez morze Czerwone, manna na puszczy, woda, wyprowadzona przez Mojżesza ze skały, wąż miedziany, którego widok leczył Żydów na pustyni, baranek wielkanocny i in.
II) Typologja, dział religjoznawstwa, systematyka zjawisk religijnych, odróżniająca się jednak od fenomenologji religijnej tem, że przedmiotem jej klasyfikacji nie są zewnętrzne objawy religijności, formy kultu religijnego, lecz religijność sama, t. j. myśli, uczucia, wyobrażenia i dążenia religijne. Systematyka ta dzieli religijność na trzy główne kategorje: 1) religijność świecka, związana ściśle z życiem doczesnem i jego interesami, 2) religijność, pogardzająca światem i uciekająca przed nim i 3) religijność, opanowująca świat.
Pierwszą kategorję dzielą na następujące typy: a) typ zmysłowy, będący albo religją ludów pierwotnych (naturyzm, demonizm, animizm), albo religją ludów o rozwiniętym zmyśle estetycznym (grecki politeizm), b) typ intelektualny, utożsamiający religijność z poznaniem (gnostycyzm, teozofja) lub Z wczuciem się w wszechświat (panteizm) i c) typ etyczny, zasadzający religijność albo głównie na przestrzeganiu prawa religijnego (religja żydowska i islam), albo też na bezpośrednim stosunku człowieka do Boga, uważanego nie tylko za pana i prawodawcę, ale i za ojca.
Druga kategorja, czyli religijność pogardzająca światem, wytwarza przeróżne typy pietyzmu i askezy, będącej sama dla siebie celem (askeza hinduska) albo środkiem przebłagalnym za winy własne i innych (życie zakonne chrześcijańskie).
Trzecią kategorję stanowi religijność, która nie ucieka przed światem, ale go zwycięża, religijność, która, obejmując całą głębię mistyki religijnej, czyni równocześnie zadość obowiązkom życia doczesnego, czyli religijność chrześcijańska, mieszcząca w sobie wszystkie istotne momenty religijności w jedną syntezę miłości Boga i bliźniego.
Zauważyć należy, że podział powyższy, utworzony przez naukę protestancką, nie da się w całości pogodzić ze stanowiskiem katolickiem. W szczególności nie odpowiada katolickiemu pojęciu życia zakonnego wciąganie go do kategorji drugiej a wyłączanie z trzeciej, ponieważ wiele zakonów katolickich przez dzieła miłosierdzia i szerzenie oświaty wytwarza życie religijne, którego celem nie jest „uciekanie przed światem“, lecz raczej zwyciężanie go przez miłość Boga i bliźniego.
(Cajus Fabricius: Typen der Religion, artykuł w „Die Religion in Geschichte und Gegenwart” Tübingen 1913, tom V).
Tytuł święcenia, źródło, dostatecznych dochodów, zapewniających dożywotnie, odpowiednie stanowi utrzymanie duchownego katolickiego. Prawo kanoniczne wymaga, aby wyższych święceń udzielano tylko tym, którzy mają zapewnione utrzymanie w formie beneficjum (titulus beneficii) lub majątku rodzinnego (titulus patrimonii). Dla zakonników wystarczającym tytułem kanonicznym jest uroczysta profesja zakonna czyli „tytuł ubóstwa“. Dla członków zgromadzeń o ślubach prostych istnieje „tytuł wspólnego stołu“. Państwowe prawo kościelne w Austrji i w Niemczech znało jeszcze t. zw. „tytuł stołu“ (titulus mensae), czyli zobowiązanie się państwa do dania duchownemu utrzymania z t. zw. funduszu religijnego.
