[652]T
Ta, 11. przyp. liczby mn. rodz. nijakiego od ten (ta słowa).
Tabaka, tabak, tytoń.
Taban, najlepszy gatunek główni perskich.
Tabin, gatunek kitajki.
Tabinek, zdrob. od Tabin.
Tabinki, tybinki, tebinki, tebienki, 1) ozdoby skórzane lub kosztowniejsze wiszące u siodła; 2) część ciała jeźdźca przylegająca do siodła (weźmiesz po tabinkach!).
Tabinowy, tyczący tabinu; zrobiony z tabinu (suknia tabinowa).
Tablatura, tabulatura dawne pismo literalne muzyczne, odpowiadające dzisiejszym nutom; 2) stąpać z tablatury = z partesu, przesadnie.
Tabułat, blaszane nakrycie fontanny.
Tabułka, tabliczka.
Taca, dziesięcina.
Tacher, tuzin.
Tachrać, tarchać, bajać, gadać.
[653]Tadynek, kłopot, zmartwienie, ambaras.
Tafelbir, piwo stołowe.
Tafta, tawta, gatunek tkaniny, kitajka.
Taftaj, taftuj, 1) przykrycie na strzały; 2) wypaść z taftuja = wypaść z grona, z liczby czyjejczyjej.
Tagiel, tygiel.
Tagielnik, komornik w mieście.
Tahnąć, iść, ciągnąć; ciec, kapać.
Taja, tajemnica, sekret.
Tajemnica, tajnik, tajemnik, miejsce tajne, kryjówka, skrytka.
Tajemnik, 1) p. Tajemnica; 2) ten, któremu się powierza tajemnicę.
Tajemność, tajemstwo, tajemnica, sekret, skrytość (w tajemności mówił).
Tajemny, 1) członek T. = członek wstydliwy (organ płciowy); 2) dochowujący tajemnicy.
Tajemstwo, p. Tajemność.
Tajnik, p. Tajemnica.
Tajsterka, zdrob. od Tajstra.
Tajstra, torba.
Takie, p. Teże.
Takież, p. Teże.
Tajszka, gunia ruska pstra.
Tak, 1) tak sobie, na los szczęścia, zdawszy się na wolę boską (puściwszy okręt wolno, tak się wieźli); 2) taczka (wózek o jednem kole); miara: tyle, ile się zmieści w taczki.
Tako, tak.
Taktowy, kryminalny.
Takty, kryminał, sąd kryminalny (pozwany przez T.).
Talaga, telega.
Talażka, zdrob. od Talaga.
Talek, talk.
Taler, talar.
Talerz: żyć z talerza = z resztek ze stołu; z cudzego talerza żyć = być pieczeniarzem; odstawić komu T. = usunąć kogo od czego; jest nie w swoim talerzu = nie w swoim sosie, jest nie swój, nie ma humoru; T. rachowniczy = tablica do liczenia pieniędzy.
[654]Talerzyk, talarek, krążek (buraki w talerzyki pokrajane).
Telet, tylet, telej, gatunek tkaniny kosztownej; suknia z tej tkaniny.
Talmuzy, ciasta z serem.
Tałowistość, p. Tułowitość.
Tałowity, p. Tułowity.
Tałwistość, p. Tułowitość.
Tałwisty, p. Tułowity.
Tamo, tam.
Tamować, hamować (koła).
Tamteczny, tameczny, tamtejszy.
Tandet, p. Tandeta.
Tandeta, landettandet: zawieszać na tandecie, na tandet wywieszać = wystawiać na pośmiewisko publiczne.
Tanecznica, miejsce do tańca, sala do tańca.
Tanecznik, tancerz.
Tangent, w organach = klawisz, młotek, po którym przebierają palcami.
Tani, 1) za nic miany, bagatelny (tanie dla ojczyzny zdrowie; więcej-em o tobie rozumiał, jużeś u mnie tańszy; 2) nie drożący się z sobą, nie hardy, który spuścił z tonu.
Tanie, tanio.
Tanieczny, taneczny.
Tanieć, 1) tracić na powadze, szacunku, znaczeniu (dobre przy lepszem tanieje = gaśnie, traci; uczeni dziś tanieją); 2) spokornieć, spuścić z tonu.
Tanność, taniość.
Tantny, dostatni, którego stać na co (żyd T., stać go na kilka arend).
Tapicjer, tapicer.
Taraban, bęben.
Tarać, tarbać, tarzać. T. się, tarzać się.
Tarantowacina, maść czarno i biało nakrapiana, maść tarantowata.
Taras, 1) albo taraz, nasypka różnorodna: kamienie, gruz, chróst i t. d., do zawalenia czego; 2) więzienie, wieża.
Tarasowe, opłata za więzienie.
Taratatka, taradajka.
Taraz, p. Taras.
[655]Tarchać, p. Tarkać.
Tarchan, niewolnik u Turków.
Tarchnąć, p. Tarkać.
Tarcz, tarcza.
Tarczenny, tarczowy.
Tarcznik, tarczownik, żołnierz uzbrojony w tarczę, pawężnik.
Tarczownik, p. Tarcznik.
Tarczyczka, tarcza maleńka.
Tardować, wstrzymywać, opóźniać.
Tarętowaty, tarantowaty.
Targ, 1) zwada; 2) cena; poważanie, szacunek; 3) targowanie się, drożenie się, wzdraganie się (zaniechaj targiem iść z Panem Bogiem).
Targaniec, 1) pakuły z rozkręconych powrozów; 2) szarpanina, zapasy, szamotanie się, bijatyka (chodzić z kim w targańce, w targańca; gotować się w T.); 3) narzędzie do rwania zębów, lewarek; 4) rzemień utrzymujący powóz przy drągach. Przycieśnić komu targańca = obuzdać, ukrócić kogo. Przypuścić komu targańca = popuścić mu cugli.
Targnieć, p. Tarnąć.
Targować, handlować.
Targowe, 1) płaca od sprzedaży na targu; 2) Kiedy pani serce przedaje, służąca powinna brać T. (= na śpilki).
Targownik, handlarz, przekupień, kramarz, kupiec.
Tarka, piłka, narzędzie do piłowania; pilnik.
Tarkać, tarchać, tarkotać, dok. Tarknąć, tarchnąć, 1) turkotać (koła, wozy tarkają; skrzydłami T. (= furkać, szeleścić); 2) T. językiem = trajkotać, mleć; zrzędzić, gderać, trzeszczeć nad głową; 3) tarkają o czem ludzie — gadają, przebąkują, szepczą (zrazu poczęli T., potem i w głos mówili).
Tarknąć, p. Tarkać.
Tarkot, 1) tarkotanie, turkot (T. kół po bruku). T. skrzydeł = furkot, szelest. T. [656]puhacza; 2) albo tartak, ten, co tarkocze, trajkot, paplacz, gaduła.
Tarkotać, p. Tarkać.
Tarlać i T. się, p. Tarać.
Tarlisko, 1) miejsce, gdzie się ryby trą, tarło; 2) kałuża, w której się trzoda chlewna tarza; 3) miejsce, gdzie międlą konopie na cierlicy.
Tarło, rękojeść od topora.
Tarnąć, tarnieć, targnieć, cierpnąć, drętwieć, sztywnieć (zęby tarnieją od kwasu; szyja, ręka, żyła tarną; oczy tarną = stają słupem, kołowacieją).
Tarnczany, tyczący się ciarek (sad T.).
Tarnek, tarń, kolec na cierniu (ostrzysz T. na mię = gotujesz mi zmartwienie).
Tarnieć, p. Tarnąć.
Tarń, 1) zbior. ciernie; 2) p. Tarnek.
Tartana, okręt maleńki.
Tartar, tarłaróg, szyldkret.
Tartarogowy, szyldkretowy (grzebień T.).
Tartaróg, p. Tartar.
Tartak, p. Tarkot.
Tartofla, trufla.
Tarzyć, 1) handlować; 2) T. co = knuć, planować. T. się, z kim o co = targować się, umawiać się.
Tasować, 1) T. namioty = rozbijać, stawiać; 2) knuć, planować, kartować.
Tasza, 1) tas, buda płócienna kramarska; 2) albo taża, kieszeń, kiesa.
Taszka, 1) kieszonka, kieska, woreczek; 2) T. u miecza = pokrywka rękojeści miecza; 3) wałek do wiercenia maku.
Taśbir, taźbir, tyźbir, tyźbier, teszbir, taźbier, cienkusz, podpiwek.
Taśma, wędzidełko żołędziowe członka męskiego.
Taśmiany, zrobiony z taśmy, taśmowy.
Tatara, Tatar (hardy T.).
[657]Tatarczuch, chleb, łazanek z tatarki.
Tatarczyni, p. Tatarkini.
Tatarczyzna, 1) tatarszczyzna, wszystko, co tararskietatarskie; 2) najazd, napad Tatarów; 3) albo Tatarja, kraj Tatarów, ziemia tatarska.
Tatarja, p. TatarszczyznaTatarczyzna.
Tatarkini, tatarczyni, tatarzynia, Tatarka, kobieta tatarska.
Tatarzynia, p. Tatarkini.
Tatek, tata, ojczulek.
Tatra, wysoka skała, wysoka góra.
Tatuśkować, robić, postępować jak tatuś, naśladować ojca.
Tauryczanin, p. Tauryk.
Tauryk, tauryczanin, Tatar krymski.
Tawasza, przewóz.
Tawla, tafla.
Tawta, p. Tafta.
Taźbier, p. Taśbir.
Taźbir, p. Taśbir.
Taźbirek, zdrob. od Taźbir.
Taża, p. Tasza.
Tąpać, tępać, tęptać, dok. tępnąć, tupać.
Tążyć, p. Tesknić.
Tchło, tło.
Tchórstwo, p. Tchórzowactwo.
Tchórzowactwo, tchórstwo, tchórzostwo.
Tchórzyć, bździeć, smrodzić.
Tcica, ckliwość.
Tcie, czci, czyta.
Tcionka, czcionka.
Tczą, tką, tkają (tkaninę).
Tcząc, tkwiąc.
Tczciciel, czciciel.
Tczesz, tkasz.
Tczy, czczy.
Tczywo, ckliwo.
Techna, intryga, sztuczka.
Tebel, tybel, czop, klin.
Tebinki, p. Tabinki.
Tebienki, p. Tabinki.
Teblowy, tyczący się tebla (świder T.).
Tecz: W T. = naoślep; w żywe oczy, wbrew.
Tedy, p. Tegdy.
Tegdy, 1) albo tedy, wtedy, wtenczas; 2) tedy.
Tegodla, dlatego.
Tegodnie, (l. mn.) tygodnie.
[658]Tegodniowy, tegodzienny, tyczący się tego dnia.
Tegodzienny, p. Tegodniowy.
Tegomiesięczny, tyczący się tego miesiąca.
Teka, nakrycie, deka (T. na studni).
Tekin, safjan turecki albo wołoski.
Tekinowy, zrobiony z tekinu (buty tekinowe).
Tekst: Mówić za T. = mówić na pamięć, recytować.
Telbuch, brzuch wielki, tłusty.
Tele, tyle.
Telej, p. Telet.
Telejowy, p. Teletowy.
Telet, tylet, telej, 1) tkanina jedwabna, złotem przetykana; 2) suknia wierzchnia z tej tkaniny uszyta.
Teletowy, tyletowy, telejowy, zrobiony z teletu (szubka teletowa).
Teliko, p. Telko.
Telki, tylki, tyli, tak duży.
Telko, 1) tyle, tak wiele; 2) albo teliko tylko.
Telnik, tylnik, tynnik, gałęzie, chróst.
Temblach, temlak, temblak.
Temlak, p. Temblach.
Templarz, templarjusz.
Temporalik, scyzoryk.
Temruk, pęto, kajdany.
Ten, 1) T. dzień = tydzień; 2) pleonastycznie: na pogrzebie nie był T. jeden, co by nie płakał ( = ani jeden); 3) zje tego a tego, co dostąpi tego urzędu (= zje kata, kaduka); żeby go ci a ci wzięli (= kaci); 4) temu = dlatego (czemu tak? — temu, że...); 5) czem tem = byle czem (zbyć); 6) w tąż = też, także, nie mniej (płacze matka, w tąż ojciec żałosny); 7) toż = dopiero wtedy (doświadcz pierwej, toż wiedzieć będziesz); 8) T. raz = teraz.
Tenar, loch podziemny.
Tenda, kurtyna, zasłona, kotara.
Tenten, tęten, tępt, tent.
Tenuta, starostwo bez juryzdykcji.
[659]Tenutarjusz, 1) dzierżawca; 2) starosta bez juryzdykcji.
Tepać, bić, trapić.
Teper, teraz.
Ter, p. Tyr[1].
Terajszy, p. Teraźni.
Teraz — teraz = to — to, raz — raz (T. blednie, T. się czerwieni).
Teraźni, terajszy, teraźniejszy, niniejszy.
Teraźniuczko, dopieruteńko.
Tercjana, febra przypadająca co trzeci dzień.
Tercjanela, tercynela, gatunek tkaniny.
Tercjować, poddawać trojakiej próbie.
Tercynela, p. Tercjanela.
Tercynelowy, zrobiony z tercyneli.
Terebić, p. Trzebić.
Terebint, terpentyna.
Terem, mieszkanie, pałac, gmach.
Tereśnia, czereśnia.
Terlagi, taczki (po kowalsku).
Terlarz, tyrlarz, karpentarz, cieśla górniczy.
Termes, gałązka z owocem urwana.
Termin, 1) kres, meta, granica; 2) położenie, obrót, zły raz (bywać w niebezpieczeństwie, w terminach).
Terminalność, formalność prawna.
Terminata, 1) spis krótki, skorowidz, lista czego, katalog (T. ksiąg); 2) rota przysięgi.
Tertes, tartas.
Tesak, tasak, miecz krótki a szeroki.
Tesar, p. Teszarz.
Tesarz, p. Teszarz.
Teskliwić, stawać się tęsknym.
Teskliwie, tesno, teszno, testno, tęskno.
Teskliwość, tesnica, tesknica, tesznica, tęsknota.
Teskliwy, tęskliwy, teszny, teskny, 1) tęskny, utęskniony, markotny, (duma, T.); 2) przynoszący tęsknotę.
Tesknica, p. Teskliwość.
Tesknić, tesznić, tężyć, tążyć, tużyć, niedok. Tęskniwać, 1) tęsknić; 2) T. sobie, nudzić się, przykrzyć sobie (T. sobie w czytaniu).
[660]Teskny, p. Teskliwy.
Tesnica, p. Teskliwość.
Tesno, p. Teskliwie.
Test, tygiel.
Testamentarz, testamentnik, ten, co sporządził testament.
Testamentarzowy, testamentniczy, tyczący się testamentarza.
Testamentniczy, p. Testamentarzowy.
Testamentnik, p. Testamentarz.
Testamentny, testamentowy.
Testno, p. Teskliwie.
Teszarz, tesarz, tesar, stolarz.
Teszbir, p. Taśbir.
Tesznica, p. Teskliwość.
Tesznić, p. Tesknić.
Tesznie, gniewnie, niechętnie.
Teszno, p. Teskliwie.
Teszny, p. Teskliwy.
Tetrykowata cera, twarz zimna, mina obojętna.
Teże, takie, takież, też, takoż, także.
Tęchlina, stęchlizna.
Tęcza w kościele = belka w górze od ściany do ściany z stojącym na niej zwykle krzyżem.
Tęga, tęsknota; dążeniedążenie, pożądanie.
Tępać, p. Tąpać.
Tępić, dokuczać, robić wyrzuty, łajać, ubliżać.
Tępna żyła, tętno, puls.
Tępnąć, p. Tąpać.
Tęptać, p. Tąpać.
Tęskliwy, p. Teskliwy.
Tęten, p. Tenten.
Tętna żyła = tętno, puls.
Tętnać, tętnąć, tętnić, tupać.
Tężyć, p. Tesknić.
Tibisolka, kobieta pod sekretem wszystko opowiadająca.
Tiutiuń, tiutuń, tutuń, tytoń.
Tiutuń, p. Tiutiuń.
Tkaczownia, 1) pracownia tkacka; 2) albo tkacztwo, tkactwo.
Tkaczski, tkacki.
Tkacztwo, p. Tkaczownia.
Tkalny, tkanny, mogący być tkanym; do tkania służący, przeznaczony.
Tkaneczka, p. Tkaniczka.
Tkanica, tkanka, 1) tkanina; 2) taśma, [661]wstęga; 3) strój na szyję, krawat (T. dla oblubienicy); 4) strojstrój kobiecy na głowę, wstążka.
Tkaniczka, tkaneczka, zdrob. od tkanica.
Tkanka, p. Tkanica.
Tkanny, p. Tkalny.
Tką, p. Tczą.
Tknąć czego = rozpatrzyć się w czem (T. powinności swojej, czy się zachowujemy, jak potrzeba). T. się, 1) wejść w siebie, zastanowić się nad sobą (tknij się, a obacz, coś jest); 2) T. się kogo, czego = tyczyć się, dotyczyć czego, ściągać się do czego; 3) T. się kogo = obchodzić kogo (nie tyczy się ciebie, że giniemy?).
Tknienie, dotykanie, dotyk, czucie (zmysł tknienia).
Tkniony, przetykany, sadzony (złotem).
Tkwieć, tkwić.
Tle, tleje.
Tłać, tleć.
Tłoczliwy, mogący być stłoczonym.
Tłok, 1) nalecieć się tłokiem = hurmem, ciżbą, gromadą, kupą; 2) stłoczonego co (T., ziemia od bydła stłoczona) 3) tło, grunt; 4) skrzynia pompowa; 5) żebro, pokrętka, z której sznur kręcą.
Tłoka, 1) rodzaj pańszczyzny; 2) zbiegowisko (zmowa albo T. na złe cudze); 3) biesiada, uczta (np. z powodu okrężnego, postrzyżyn); 4) albo tłuka zbieranie zboża, owoców.
Tłomić, tłumić.
Tłucarz, robotnik w hucie, który rozbijał kruszec na kawałki.
Tłucz, tłucza, tłuka, karm dla zwierząt z ziarna tłuczonego, miazga.
Tłucza, p. Tłucz.
Tłuczka, 1) machina, tłukąca stęporami rudę; 2) kobieta wałęsająca się, tłukąca się po świecie.
Tłuczny, przeznaczony do tłuczenia (orzech T.).
Tłuk, 1) narzędzie do [662]tłuczenia, stępor, baba; 2) strzała tępo zakończona; 3) kij, którym rybacy mierzą głębokość wody.
Tłuka, 1) p. Tłoka; 2) p. Tłucz.
Tłumić, gonić, prześladować; T. się, zbijać się w tłum, tłoczyć się.
Tłumliwy, 1) tłumny, gromadny; 2) zgiełkliwy (tłumne gsdaniegadanie).
Tłuste, tłuszcz, tłustość.
Tłustnieć, tłuścieć.
Tłustny, pochodzący z tłustości, tłuszczowy.
Tłustobrzuch, tłustoch, człowiek otyły, brzuchaty.
Tłustoch, 1) p. Tłustobrzuch; 2) ten, co tłusto jada; 3) bogacz.
Tłustocha, tłuściocha.
Tłustośka, tłuścioszka.
Tłuszcza, gromada, rzesza.
Tłuścić komu ręce = smarować, dawać mu łapówkę.
Tnić, rozrzedzać, rozcieńczać.
Tnieć, cieńczeć, rzednąć, mięknąćmięknąć.
Tniejszy, rozcieńczony, rozrzedzony.
Toboła, tobołka, tobołek.
Tobołka, p. Toboła.
To cóż, to jest.
Toczarnia, szlifiernia.
Toczenica, 1) czepiec, zawój kobiecy na głowę; 2) gałka.
Toczkiem, taczając, tocząc się.
Toczność, obrotność.
Toczny, łatwy do toczenia, obrotny (koń T.).
Toczyć, 1) snuć (jedwabnik jedwab, pająk przędzę toczy); 2) T. łzy = wylewać; 3) T. kogo = otaczać; 4) T. tabory = zakładać obóz. T. się, 1) wywiązywać się (wojna z wojny się toczy); 2) upływać, schodzić (czas się toczy).
Toć, to mi to! (T. to orator!).
Tof, dziarstwo, piasek gruby; żwir.
Tok, 1) toczenie się, obrót (T. ciał niebieskich); 2) rzecz jakby utoczona, kształt jakby toczony (T. ciała); 3) toczenie, rycie (T. [663]robaków, kretów); 4) strój kobiecy na głowę.
Tolić, tulić. T. się, tulić się.
Tołmacz, tłómacz, dragoman.
Tołokno, potrawa tatarska z jagieł, soli i słoniny.
Tołumbas, tułumbas, tołombas, bębenek turecki z dzwonkami.
Tom, stawik, z którego woda w rynny ciekąca rudę myje.
Ton! komenda do wojska: stój! stać!
Tonia, p. Toń.
Toń, tonia, 1) miejsce na jeziorze upatrzone do zarzucenia sieci; 2) ilość ryb wyciągnięta z wody przez rybaka na raz; 3) być w toni, we złej toni = być w opałach, w niebezpieczeństwie.
Top, topiel, przepaść wodna.
Topejka, p. Tupejka.
Topialny, służący do topienia (piec, tygiel T.).
Topielisty, pełen topieli (rzeka topielista).
Topień, 1) topielec; 2) albo topnik topielec = strach wodny.
Topny, roztopiony (srebro topne).
Topolina, gaj topolowy.
Topolisty, gęsto zarosły topolami; ocieniony topolami (rzeka topolista).
Topolny, topolowy (drzewo topolne).
Topornia, pracownia, gdzie robią topory.
Tor, (w anatomji) przewód, kanał.
Torak, lichy, nędzny tor.
Torbiarz, żebrak chodzący z torbą.
Torbifer, pomocnik, ajent patrona sądowego.
Torki, munsztuk koński, kantar turecki.
Torłop, tułup, kożuch.
Torkmysz, rzemień ze skóry cielęcej.
Toropić się, trapić się.
Torowny, utorowany, utarty, bity (T. gościniec, szlak).
Torpot, futro, suknia futrzana.
Tortarz, ten, co robi torty.
Tosamość, tożstwo, tożsamość.
[664]Tosamy, tenże sam, identyczny.
Towalja, tuwalja, tuwalnia, ręcznik szeroki.
Towarny, towarowy (drzewo towarne = towar leśny).
Towarynka, biedny, upośledzony towarzysz.
Towarzyski, 1) komu = poufały, zażyły, familjarny; 2) liczba towarzyska = liczba mnoga w odmianie gramatycznej.
Towarzyskie, towarzysko, po towarzysku.
Towarzystwo, 1) poufałość, zażyłość, familjarność (zbytnie towarzystwo); 2) towarzysze wojskowi, kompanja (T. husarskiego, pancernego znaku).
Towarzysz, żołnierz konny, szlachcic, mający swój poczet konny.
Towarzyszny, towarzyski.
Towarzyszyć, 1) z kim = być mu towarzyszem, przestawać z nim; 2) T. kogo z kim = wiązać towarzystwem, zbliżać do siebie, zaprzyjaźnić. T. się z kim, 1) przyjaźnić się, obcować, być mu towarzyszem; 2) poufalić się, bratać się.
Toż, a potem, a dopiero.
Tożstwo, p. Tosamość.
Tórz, tchórz.
Traceńszy uf ( = hufiec) = tylna straż za wojskiem.
Tracić: Polepa gruba ścian głos traci = tłumi. T. sprawę = przegrywać.
Traciknot, traciłój, wilk u świecy, palący się bokiem i topiący świecę daremnie.
Traciłój, p. Traciknot.
Tracz, tartak.
Traf: W T. = w sam raz, do gustu, dogodnie.
Trafak, kawałek rudy lub, jak się górnikowi zdawało, podobny do niej.
Trafar, strzał celny (w towarzystwie strzeleckiem).
Trafiarz, strzelec, który trafił do celu.
Trafić, trefić, niedok. trefować, 1) T. gadkę, [665]sen = rozwiązać, odgadnąć; 2) znaleźć; 3) T. co, w co = potrafić, zdołać co, dokazać czego; 4) trefić (T. włosy); T. kogo = spotkać. T. się, T. się na kogo = być podobnym do niego, wdać się w niego; 2) okazać się odpowiednim, dopasować się (trafiły się trzewiki na nogę); 3) wypaść, przypaść, mieć miejsce (koronacja trafiła się 24 stycznia; najpierwsze suche dni trafiają się w pierwszym tygodniu postu); 4) przybyć, zjawić się, napatoczyć się, nadarzyć się (trafił się w jego dom gość; trafił się Saul do Samuela); 5) T. się z kim = zejść się, spotkać się.
Trafna, numer wygrywający w grze, w loterji.
Trafnować, p. Trefnować.
Trafny, przystojny, stosowny.
Trafta, trawta, tratfa, tratwa.
Traftarz, flisak, oryl.
Tragar, legar.
Tragarz, 1) pierwszy z prawdziwych pacierzów, bo głowę nosi; 2) tram, belka, bierzmo; 3) członek bractwa górników w Wieliczce, dającego składki na msze i pogrzeby zmarłych górników.
Tragedja, smutne zajście, burda, awantura, scena (z Arjany T. szkody kościołowi czyniła).
Tragtrok, p. Trajtak.
Trajtak, trojtak, tragtrok, w kopalni, kosz albo niecka do rudy.
Trajtocznica, kobieta nosząca w trajtakach rudę do płóczki, noszarka.
Trajtocznik, górnik przenoszący rudę w trajtaku, noszarz.
Trakarek, p. Trakarz.
Trakarz, trakar, trakarek, wozak w kobiałkach, w trajtakach lub nieckach rudę chodnikiem przenoszący lub przesuwający.
Trakt, 1) okolica (T. miasta); 2) ciąg, bieg, tempo (leniwym traktem [666]sądząsadzą); 3) kształt, sposób (krzyż traktem ruskim wyrytywyryty).
Traktjer, traktjernik, garkuchnik.
Traktować, praktykować, uprawiać (T. żołnierkę, szkoły).
Traktywa, traktament, poczęstunek.
Tram, p. Trom; tramy kryślić = pisać długi na belkach.
Trank, napój lekarski, mikstura.
Translaps, termin sądowy przepadły.
Transumt, transumpt, odpis, kopja, wyciąg z oryginału.
Transumpt, p. Transumt.
Trant, p. Trąd.
Trapeza, stół, jedzenie; refektarz.
Trapnik, trapiciel; ten co karze.
Traret, lina gruba na środku rei umocowana, którą żagiel do góry podnoszą.
Traskawica, trzaskawica, piorun, grzmot.
Trata, strata, zguba.
Tratfa, p. Trafta.
Tratniczek, utratnik, marnotrawca.
Tratować, 1) w kuchni, spuszczać co na gorące masło; 2) płókać masło w czystej wodzie; 3) rozcierać jabłka lub gruszki; 4) albo tretować, sterować do lądu, płynąć przy brzegu.
Trawca, ten, co trawi; pożeracz, niszczyciel (czas wieków T.).
Trawić, 1) wydawać, trwonić (T. pieniądze); 2) wygryzać, wysadzać skąd, wykurzać (niedźwiedzia psy trawiono); T. się, truć się, gryźć się, frasować się.
Trawnik, mały szczupak.
Trawny, tyczący się trawy.
Trawta, p. Trafta.
Trąba stentorejska = rura, przez którą rozmawiają.
Trąbić, (o komarze) brzęczeć, brzmieć.
Trąbnik, ten, co robi trąby.
Trąbny, tyczący się trąby (głos T.).
[667]Trąd, trant, truteń (w ulu).
Trcia, p. Trzcia.
Trcialka, p. Trzcialka.
Trcianka, p. Trzcianka.
Trciany, trciniany, zrobiony z trzciny, trzcinowy.
Trcina, trzcina.
Trciniany, p. Trciany.
Trciniasty, podobny do trzciny.
Trcinisko, p. Trzcia.
Trcinisty, pełen trzciny.
Trcinny, tyczący się trzciny.
Trcionka, p. Trzcialka.
Trebnik, agienda, rytuał cerkiewny ruski.
Trefić, p. Trafić.
Trefnie, grzecznie.
Trefnować, trafnować, żartować, stroić żarciki.
Trefny, żartobliwy, pocieszny.
Trefować, p. Trafić.
Trefunek, trafunek, traf, przypadek.
Trefunkowy, trafunkowy.
Trelować pług = ciągnąć.
Trepel, treperel, kryza hiszpańska.
Treperel, p. Trepel.
Treska, 1) p. Treść; 2) p. Troska.
Treskać, trestać, tresktać, trzesktać, treszczyć, trapić, dręczyć, frasować, karać.
Tresktać, p. Treskać.
Trestać, p. Treskać.
Trestka, p. Treść.
Treszczyć, p. Treskać.
Treść, 1) albo trzeska, trzestka, trzcina; 2) albo treska, trestka, rurka; 3) pióro.
Tret, tryt, 1) stąpanie, krok; 2) sposób postępowania; 3) ścieżka, droga; 4) ganek okrętowy; 5) targ, targowisko, rynek.
Treta, treter, zamieszanie, rozgardjasz, tartas.
Treter, p. Treta.
Tretować, 1) p. Tratować; 2) tratować, deptać.
Trębacz, 1) głosiciel, podszczuwacz (T. walki niesłusznej); 2) rozsiewający wieści, plotkarz.
Trębić, trąbić.
Trędowizna, trąd.
Trociszka, trociczka.
[668]Trogłowy, p. TrójgłowistyTrójgłowisty.
Troj, trojaki; potrójny, trzy razy powtórzony, wzięty w troje.
Trojakonity, trójnitny, trójnonity, we troje nitowany (pancerz T.).
Trojeden, trojedyny, jeden we trzech osobach (Bóg T.).
Trojedyny, p. Trojeden.
Trojedzienny, trzy razy na dzień powtórzony.
Trojenaście, trzynaście.
Trojtak, p. Trajtak.
Trokształtny, trójkształtny.
Troletny, trzyletni.
Trom, tram, belka główna, bierzmo.
Tron, trun, tran (rybi).
Tronowładny, władający tronem.
Trop, p. Tropa (trąbić, bębnić do tropu).
Tropa, zgromadzenie żołnierzy, trupa (wyprawić tropę na nieprzyjaciela).
Tropaszczęki, trójpaszczęki.
Trorocznica, p. Trójrocznica.
Trorogi, trójrogi.
Trosk, troska.
Troska, treska, wiązka, wiązanka.
Troszuczka, troszeczka.
Trot, trucht, kłus.
Trotować, kłusować.
Trozębnik, ten, co używa trójzębu (Neptun T.).
Trozęby, trójzęby.
Trój: W T. = w troje (liście w T. rozdzielone).
Trójbożanin, trójczanin, trójczak, ten, co uznaje w Trójcy św. trzech oddzielnych bogów.
Trójbożański; tyczący trójbożanina (kościół T.).
Trójciały, trójcielny, trójcielesny, trójmiąższy, mający potrójne ciało (Gerion T.).
Trójcielesny, p. Trójciały.
Trójcielny, p. Trójciały.
Trójczak, 1) p. Trójbożanin; 2) Trynitarz (zakonnik).
Trójczanin, p. Trójbożanin.
Trójdrogi, trójdrożny, tyczący się trzech dróg.
[669]Trójdrożny, p. Trójdrogi.
Trójgłowisty, trogłowy, trzogłowy, trójłbisty, trzyłby, mający trzy głowy (T. Cerber).
Trójgran, p. Trzygran.
Trójgranie, trójgraniec, trzygraniec, trójwęgieł, trójkąt.
Trójgraniec, p. Trójgranie.
Trójgranisty, trzygranowity, trzygranowaty, trójgraniasty.
Trójjednik, wierzący w Trójcę św., jako w jednego Boga.
Trójkątmierstwo, trójwęgłomiar, trygonometrja.
Trójkielny, trójkończaty, zakończony trzema grotami, trójzębny (piorun T.).
Trójkończaty, p. Trójkielny.
Trójlicz, reguła trzech.
Trójłbisty, p. Trójgłowisty.
Trójmęski, tyczący się tryumwiratu.
Trójmiąższy, p. Trójciały.
Trójnasobny, trzy razy większy.
Trójnik, 1) rzecz złożona z trzech części; 2) trójka; 3) miód trójniak.
Trójnitny, 1) albo trojonitny, we trzy nitki kręcony, trójdrutowy (aksamit T.); 2) p. TrojakonitnyTrojakonity.
Trójnonity, p. Trojakonity.
Trójny, potrójny, trzykrotny.
Trójodmienny, trojako odmienny.
Trójość, trójząb (T. Neptunowa).
Trójpieniążek, troisty denar polski.
Trójpysk, pysk potrójny (T. Cerberowy).
Trójraźny, trzyraźny, trzykrotny.
Trójrocze, trzechlecie.
Trójrocznica, trorocznica, święto przypadające co trzeci rok.
Trójrodna chimera = złożona częścią z konia, częścią z niedźwiedzia a w części z człowieka.
Trójrożny, trójgraniasty (kapelusz T.).
[670]Trójsetny, trzechsetny.
Trójskładny, trójzłożny, w trojaki sposób złożony; potrójnie złożony.
Trójsmutny, nader smutny, potrzykroć smutny (T. padoł łez).
Trójstopnisty, trzystopny, trzystopowy.
Trójświęty: Pieśń trójświęta = pieśń „Święty Boże!”.
Trójwęgielny, p. Trójwęgłasty.
Trójwęgieł, p. Trójgranie.
Trójwęgłasty, trójwęgielny, trójkątny, trójgraniasty.
Trójwęgłomiar, p. Trójkątmierstwo.
Trójwieki, trzywiekowy.
Trójwładzca, tryumwir.
Trójwładztwo, tryumwirat.
Trójzbrojny, silnie uzbrojony.
Trójzębonoszy, noszący trójząb (Neptun T.).
Trójzłożny, p. Trójskładny.
Trójżeń, trójżonaty, trzeżeńca, ten, co ma trzy żony.
Trójżonaty, p. Trójżeń.
Trtęcz, p. Trtęć.
Trtęć, trtęcz, rtęć.
Truć, 1) zatruwać; 2) niszczyć, trwonić, marnować (T. czas, pieniądze).
Trudnić, robić trudnym, utrudniać, zaciemniać (T. mowę).
Trudnonoszy, trudny do noszenia (Tort T. na stół).
Trulica, skrzynka.
Truliczka, zdrob. od Trulica.
Trun, p. Tron.
Truna, trunna, trumna.
Trunąć, pisnąć, bąknąć, gębę otworzyć (zdechli wszyscy, żaden ani trunie).
Truneczka, zdrob. od Truna.
Trunek, tyle jakiegokolwiek napoju, ile się naraz pije (wypił kilku sporych trunków).
Trunieneczka, p. Trunienka.
Trunienka, trunieneczka, zdrob. od Truna.
Trunna, p. Truna.
Trupać kogo = [671]molestować, trudzić, mordować.
Trupieć, stawać się trupem, obumierać; T. ze strachu = truchleć, słupieć, drętwieć.
Trupokupca, p. Trupokupiec.
Trupokupiec, trupokupca, ten, co kupuje albo sprzedaje trupa.
Trusk, trzusk, szmer, chrupnięcie, chrośnięcie.
Truskać, trzeszczeć.
Trużelnik, trużenik, ten, którego trudzą, męczennik.
Trużenik, p. Trużelnik.
Trwać, 1) zostawać, bawić, przebywać (trwał na górze dni 40; trwał na tronie, na deszczu, w Atenach); 2) czekać wytrwale, nie ustawać (trwajmy do końca; trwałam, póki księżyc nie nastał; T. na modlitwie); 3) T. komu = dotrzymywać mu placu, wiernie się go trzymać); 4) T. o co = dbać, stać o co, zważać na co.
Trwalić się, utrwalać się, ustalać się (pokój się między niemi trwali).
Trwożliwy, p. Trwożny.
Trwożny, trwożliwy, trwożący, straszny.
Trwożyć sobą = trwożyć się (tłuszcza, wierząc, sobą trwoży).
Tryb, 1) T. wojskowy = porządek, pewien sposób ćwiczenia żołnierzy (wojsko obojego trybu: polskiego i cudzoziemskiego); 2) odłączanie szumowin od ołowiu roztopionego.
Trybik, piecyk do odłączania szumowin, np. ołowianych.
Trybować, 1) gnać, pędzić; 2) płynąć z wodą bez pomocy wioseł (statek trybuje); 3) T. ząb o ząb = ścierać; 4) T. kogo czem = męczyć (T. głodem); 5) dystylować, przez ogień, ciepło przepuszczać, gorącem do fermentacji pobudzać (T. złoto w ogniu; słońce zboże trybuje = smaży, suszy); 6) T. czem = handlować, [672] T. się, fermentować, przerabiać się, przetrawiać się.
Trybulacja, niepokój.
Trybunalista, deputat do trybunału.
Trybunarz, trybun (T. rzymski).
Trybus, dynarek, trójnóg.
Tryca, rowek w bloku na sznur.
Trycezyma, nabożeństwo żałobne, msza żałobna w trzydziesty dzień po śmierci czyjej.
Trydent, trójząb.
Tryfus, szaflik o trzech nogach.
Trykliwy, lubiący trykać (koziołek T.).
Tryks, uderzenie rogami.
Trykszać, tryksać, bić rogami.
Trynadl, p. Trznadl.
Trynka, trzy asy w kartach; potrójne szczęście.
Tryny, trociny, opiłkiopiłki.
Tryp, turmalin (minerał).
Trypa, tryper, rzeżączka.
Trypela, trypla, piasek pomieszany z gliną spiekły i stwardniały, używany do polerowania szkła, kruszców.
Trypla, p. Trypela.
Tryska, linka, którą podkasują żagiel w środku od dołu.
Tryt, p. Tret.
Trytef, droga sypana na łąkach, trzęsawiskach.
Tryumfalnik, tryumfant, tryumfator.
Tryumfant, p. Tryumfalnik.
Tryumfny, p. Tryumfowny.
Tryumfowny, tryumfny, tryumfalny.
Trywjał, gatunek wina zagranicznego.
Trzask: Z trzaskiem = a) hucznie, z hukiem (Tyber z trzaskiem wpada do morza); b) nagle, natychmiast, bezzwłocznie.
Trzaskać, trzuskać, 1) rozbijać z trzaskiem; 2) T. kogo = gromić, fukać.
Trzaskawica, p. Traskawica.
Trzaskliwy, odznaczający [673]się trzaskiem, trzaskający (piorun T.).
Trzaszczka, drzażdże, drzazeczka.
Trząsca, zimnica, febra.
Trząskiem, w trząski, truchtem.
Trząść, 1) żarty T. = żarty stroić, natrząsać się; 2) T. nowiny, wieści = rozpuszczać, rozgadywać, rozsiewać; T. dziwy = dziwne rzeczy opowiadać; 3) T. kogo = niszczyć, gubić; 4) T. co na myśli = roztrząsać, rozbierać; knuć, planować, kartować; 5) T. rzeczą = mówić wiele. T. się czem = potrząsać się, skrapiać się czem.
Trzcia, trcia, trcinisko, 1) miejsce zarosłe trzciną; 2) mnóstwo rzeczy sterczących (T. strzał).
Trzcialka, trcialka, trcionka, trzcinka, źdźbło rurkowate.
Trzcianka, trcianka, rurka trzciny.
Trzcinka, p. Trzcialka.
Trzciany, czcinowy (zwierzę trzciane = w trzcinie żyjące).
Trzcinny, 1) trzcinowy; 2) chwiejny, niestały (człowiek T.; szczęście trzcinne).
Trzebień, trzebnik, trzebieniec, rzezaniec, kastrat.
Trzebić, terebić, 1) czyścić, przeczyszczać; 2) T. pszenicę miotłą = wiać, opałać, przewiewać.
Trzeble, gatunek ryb.
Trzebnie, przys. od Trzebny, trzeba.
Trzebniej, stop. wyż. od Trzebnie, więcej potrzeba, pilniej.
Trzebnik, p. Trzebień.
Trzechdziesiąt, trzydziestu.
Trzechkrólski, p. Trzykrólewski.
Trzeciakować, po raz trzeci co robić.
Trzeciegodniowy, trzeciodniowy, co trzeci dzień przypadający.
Trzecina, trzecia część włóki.
Trzecinasty, trzynasty.
[674]Trzeciodniowy, p. Trzeciegodniowy.
Trzeciodzienny, 1) na trzeci dzień przypadający (trzeciodzienne zmartwychwstanie Pańskie); 2) trzydniowy, trzy dni mający, żyjący.
Trzeciostopniowa ściana, pierwiastek sześcienny.
Trzeciotydniowy, co trzeci tydzień przypadający (Jarmark T.).
Trzecizna, trzecia część czego.
Trzeć, 1) T. zboże = młócić; 2) T. na co = przeć, napierać, nastawać; T. się z kim = ścierać się, walczyć.
Trzem, przedsionek, westybul.
Trzenie, tarcie.
Trzepietarz, arlekin z trzepaczką.
Trzepiotopióry, trzepoczący piórami.
Trzeska, p. Treść.
Trzestka, p. Treść.
Trzesktać, p. Treskać.
Trzesne, czesne.
Trzeszczeć pośladkiem = popuszczać, popiardywać.
Trzeszczki, kosteczki w stawach rąk i nóg.
Trześć, 1) treść; 2) rdzeń drzewa.
Trzeweczko, 1) zdrob. od Trzewo; 2) powrozek pępkowy, pępowina.
Trzewia, p. Trzowa.
Trzewice, trzewiki.
Trzewiczny, tyczący się trzewika, trzewikowy.
Trzeźwi, trzeźwy.
Trzeźwie, trzeźwo.
Trzeżeńca, p. Trójżeń.
Trzęsawa, trzęsawica.
Trzęsawica, trzęsienie, drżenie, drżączka; gorączka nerwowa (T. członków ciała; przypadł strach i T. na wszystek lud).
Trzęsawiczny, p. Trzęsawisty.
Trzęsawisty, trzęsawiczny, pełen trzęsawisk.
Trzęsawka, trzęsidło (T. u stroju na głowę).
Trzęsianka, słoma targana do potrząsania.
Trzęsiskrzynka, złodziej, rzezimieszek.
[675]Trzęśba, trzęsienie (T. ziemna).
Trzmić, trzepotać się, tkwić, sterczeć (skrzydła trzmią na grzbiecie).
Trznadl, trynadl, trzynadel, trznadel.
Trzodny, tyczący się trzody, stadny (stróż, baran T.).
Trzogłowy, p. Trójgłowisty.
Trzom, trzem (3 przyp. l. m.).
Trzon, 1) łodyga; 2) ząb trzonowy.
Trzonóg, trójnóg.
Trzop, skorupa, czerep.
Trzopaszczęki, trójpaszczęki.
Trzosła, 1) lędźwie, uda; 2) części rodne, członki płciowe.
Trzowa, trzewia, trzewa, wnętrzności.
Trzpiot, trzepotanie, szelest.
Trzpiotać, trzepiotać, trzepotać. T. się, trzpiotać się, postępować jak trzpiot.
Trzpiotliwy, trzpiotowaty.
Trztaczka, rozwolnienie, laksa.
Trztęć, rtęć.
Trztykać, połykać.
Trzunąć, trącić.
Trzusk, p. Trusk.
Trzuskać, p. Trzaskać.
Trzy drewna, szubienica (osądzony na T. drewna).
Trzybarwisty, trójkolorowy.
Trzydziestnica, nabożeństwo odbywające się trzydziestego dnia miesiąca.
Trzydziestny, trzydziestokrotnytrzydziestokrotny.
Trzydziestodziennie, trzydziestodniowo.
Trzydziestodzienny, trzydziestodniowy.
Trzydziesty, trzydziestokrotny (plon T.).
Trzygran, trójgran, igła trójgraniasta.
Trzygraniec, p. Trójgranie.
Trzygranowaty, p. Trójgranisty.
Trzygranowity, p. Trójgranisty.
Trzykłykty, złożony z trzech kłykci, mający trzy kłykcie.
[676]Trzykrólewski, trzechkrólski, dotyczący święta Trzech Króli (woda trzykrólewska, roki trzechkrólskie).
Trzylista, jakaś dawna gra woźniców.
Trzyłby, p. Trójgłowisty.
Trzymać, 1) ból trzyma kogo, co = dokucza mu, nie opuszcza go; 2) Deukaljon i Pirra trzymali na sobie po potopie ród ludzki = podtrzymywali, od nich zależało dalsze jego istnienie; historja o nim wiele mówi, bo siła na sobie trzymał = miał wiele na swej głowie; kwiat ten wizerunek wszystkich kwiatów na sobie trzymał = przedstawiał; T. milczenie, gniew, upór = trwać w nim, zachowywać; T. odwieczne zwyczaje = zachowywać, trzymać się ich; 3) T. obietnicę, słowo, wiarę, umowę = dotrzymywać, dochowywać ich; 4) trzymać kogo na rzeczy, na słowie, na obietnicach = zwlekać z ostateczną decyzją, kazać mu czekać w niepewności; T. kogo słowy = zabawiać rozmową; 5) T. co skąpo = oszczędzać czego, zatrzymywać na czas droższy; 6) T. tezę z katedry = bronić; 7) T. na kogo = pisać się, głosować nań; 8) T. spór = prowadzić, wieść; T. się, 1) trzyma się kogo łakomstwo i t. p. = nie opuszcza go; trzyma się to kobiet, że siwych nie lubią = mają one to do siebie, jest to im właściwe; 3) T. się gdzie = pozostawać; 4) T. się od czego = powstrzymywać się.
Trzymilny, trzymilowy.
Trzynadel, p. Trznadl.
Trzynaściory, trzynaścioraki.
Trzynożyć, trzy nogi krępować, np. koniowi, niewolnikom.
Trzyny, ziarna niecałe, zgoniny.
Trzypiętry, trzypiętrowy.
[677]Trzyraźny, p. Trójraźny.
Trzysączny, mający trzy sęki.
Tszczy, czczy.
Tszczyć, czyć, być ciepłym.
Tścia, ćcia, teścia (2 przyp. od teść).
Tścica, obrzydliwość; żałość, tęsknota.
Tucja, żuzle miedzi.
Tucz, 1) tłustość; 2) jedzenie tuczne.
Tucza, świecka = życie świeckie.
Tuczec, łopatka u zwierzęcia.
Tucznieć, tyć, stawać się tucznym.
Tuczybrzuch, pasibrzuch.
Tuczyć: T. gniew = podsycać; T. upór w sobie = żywić, chować; T. zawczasu przyszłe rzeczy = gotować.
Tudzież, tuż; zaraz, od ręki (nieprzyjaciel jest już T.; kto zarobił, T. mu zapłać); T. za nią = w też tropy.
Tuk, tłuszcz; T. w kości = szpik.
Tula, p. Tuleja.
Tuleja, 1) a. tulja grot u spisy; 2) a. tula, tuł, kołczan; 3) rurka u strzemienia, w którą żołnierz jezdny jadąc, wtykał kopję, lancę.
Tulich, puginał.
Tulipant, tulipan.
Tuł, p. Tuleja.
Tułak, tułka, tułacz.
Tułambas, tołombas, tołumbas, tułumbas, bębenek turecki z dzwonkami; bęben.
Tułaczyna, tułanina, tułacz godzien politowania.
Tułanina, p. Tułaczyna.
Tuławy, tyczący się tułactwa, tułaczy; tułający się.
Tułka, p. Tułak.
Tułob’, p. Tułub’.
Tułowitość, tyłowitość, tałowisość, tałwistość, cielistość, otyłość, tusza.
Tułowity, tyłowity, tałowity, tałwisty, tyły, cielisty, tłusty, otyły.
Tułub’, tołub’, tołob’, tułob’, tułup’, tołw’, tułów, korpus ciała ludzkiego, kadłub.
Tułumbas, p. TołombasTołumbas.
[678]Tułup’, p. Tułub’.
Tum, kopuła kościelna.
Tunczyk, tonn, ryba morska (thynnus).
Tunina, mięso tunczyków.
Tupejka, topejka, w hucie szklanej, flaszeczka podługowata dla cukiernika do soków, esencji, wódek pachnących.
Tur, bębenek z dzwonkami.
Turba, tłum.
Turbator, ten, co kłóci, mąci, robi zamieszanie (T. zgody).
Turczy, turski, turecki.
Turkinia, 1) albo turkini, turczynka; 2) klacz turecka; 3) pewien ubiór kobiecy.
Turkogrecki, należący do wyznania greckiego a poddaństwa tureckiego.
Turkogreczyn, wyznawca kościoła greckiego pod panowaniem tureckiem.
Turlej, zachód, ambaras, kłopot, tarapata; burda, niesnaski.
Turma, 1) trzoda; 2) rodzaj gry.
Turn, p. Turnus; w T. = koleją, jeden po drugim.
Turnieje, burdy, walki, zamieszania, niepokoje, obroty.
Turnować, podawać koleją kreski, głosując.
Turnus, turn, kolejka podanych głosów.
Turski, p. Turczy.
Tusz, tuzin.
Tusza, 1) tusz (T. chińska); 2) nadzieja, otucha.
Tuszysty, odznaczający się dobrą tuszą.
Tuta, tutaj.
Tuteczny, tutejszy.
Tutki, tutaj (ni me T., ni me siutki = ani ja tu, ani tam).
Tutnar, lonher, lunar, budowniczy utrzymujący płatnych robotników; budowniczy przełożony nad targami miejskiemi.
Tutuń, p. Tiutiuń.
Tuwalja, p. Towalja.
Tuz, 1) niebezpieczeństwo, guz, poturbowanie (narazić się na tuzy; pójść z kim w tuzy = za łby, zacząć się [679]tuzować); 2) tuzem jeździć = parą koni; w pojedynkę, jednym koniem.
Tuzinek, sukno średniego gatunku.
Tużyć, p. Tesknić.
Twardo, mocno, krzepko, silnie, potężnie (trzymać T.; nieprzyjaciel znalazł w zamku wszystko T.; ucisnął miasto na wszystkie strony T.; T. zczepione dyby = ściśle; T. szczwany zając = ostro, gorąco; T. z nią postąpił = ostro, surowo; T. pościć, zachowywać ustawy = ściśle, skrupulatnie; T. w noc = dobrze w noc, późno w nocnoc.
Twardościasty, krnąbrny, hardy, cięty.
Twardość, 1) żołnierka na twardości nie na pieszczotach zasadza się = na hartowności; trudno zamku dobyć dla jego twardości = niepożytości, mocy, wytrzymałości; T. ku nauce = tępość, niezdolność; 2) firmament, sklepienie niebieskie.
Twardotrawy, trawiący najtwardsze rzeczy.
Twardouchy, głuchy, nieużyty (Twardouche skały).
Twardouścieć, dostawać twardych ust.
Twardy, 1) T. munsztuk = ostry; 2) srogi, surowy, nieludzki, przykry (twarda odpowiedź; twarde słowo); 3) twarda ziemia = stały ląd; 4) obronny, silny, niepożyty, warowny (T. zamek); 5) T. rozum = tępy, ciężki; 6) T. pieniądz = talar (wydał pół twardego).
Twardzić, hartować.
Twardzina, rzecz twarda, twardzizna.
Twarożek, amator twarogu.
Twarz, 1) front, przód, czoło czego; 2) twór, stworzenie (niema T.); 3) przyjmuje a poznawa T. na sądzie = ma wzgląd na osobę, jest stronny.
Twarzać, p. Tworzyć.
Twarzność, tworzność, gatunek (species).
[680]Twarzny, gatunkowy.
Twarzobrakownik, obłudnik.
Twierdza, utwierdzenie, sklepienie, firmament, granica stała (uczynił Bóg twierdzą i oddzielił wody, które były pod twierdzą, od onych, które były nad twierdzą; nazwał Bóg twierdzę niebem).
Twierdzić, 1) wzmacniać (T. miejsce słabe w fortecy); 2) umacniać, krzepić (T. nadzieję); 3) potwierdzać (T. umowę).
Twierzyca, twierdza.
Twojski, twój.
Tworzec, stwórca.
Tworzność, p. Twarzność.
Tworzony ser = twaróg, tworóg.
Tworzyć, częstot. twarzać, 1) kształtować, formować (T. sery); T. słowa, słówka tworzyć = sadzić się na nie (tworząc słowa, usta sznuruje); 2) pracować, robić.
Tworzydko, tworzytko, 1) czarka mała (włożyć farbę w muszelkę albo w jakie T. kościane); 2) foremka.
Tworzydło, 1) worek, w którym ser wyciskają)wyciskają; 2) kształt, forma (głos odpowiada ducha wolnego tworzydłu).
Tworzydłowy, tyczący się tworzydła (ser T.).
Tworzytko, p. Tworzydko.
Twór, zbior. wszystko, co jest stworzone, stworzenie, świat stworzony (cały T. cicho, wszędy smutne cienie).
Twórcorym, rymotwórca.
Ty = te (licz. mn. od ten; patrzże na ty dubiele).
Tybinki, p. Tabinki.
Tychwa, tynf (pieniądz).
Tycz, tyk, tyka, żerdź; palcat.
Tydnia, tygodnia.
Tyk, 1) albo tykt, przytyk, przycinek, przymówka; 2) albo tycz, tyka, żerdź, palcat.
Tykwa: Pójść z kim w tykwy = wziąć się za łby, za bary.
Tylczyk, miecz.
Tyle: T. dwa, T. trzy = [681]dwa, trzy razy tyle. Ile T., ileż tyleż = pewną liczbę bądźcobądź (mam ile T. przyjaciół).
Tyleczko, tyluczko, zdrob. od Tyle.
Tyledwójny, drugie tyle wynoszący.
Tyleliczny, tak liczny.
Tylesetny, tylosetny, sto razy tyle wynoszący.
Tylet, p. Telet.
Tyletowy, p. Teletowy.
Tyletrójny, trzy razy tyle wynoszący.
Tyli, tylki, telki, 1) tak wielki; 2) Ili T. = o ile o tyle wielki.
Tylki, 1) p. Tyli; 2) a. tylkiż, równie wielki.
Tylkory, tyloraki.
Tylkość, taż wielkość lub małość, jednakowość.
Tylnik, p. Telnik.
Tylosetny, p. Tylesetny.
Tylo troje, trzy razy tyle.
Tył: W. T. = w tyle; zaocznie.
Tyłogoniec, ten co za kim tyłem goni.
Tyłowitość, p. Tułowitość.
Tyłowity, p. Tułowity.
Tyły, p. Tułowity.
Tymraz, teraz.
Tynk, farba do powlekania drzewa, ścian.
Tynnik, p. Telnik.
Tyorba, teorban.
Tyrać, terać, 1) gubić, tracić, marnować, trwonić (T. napróżno strzały; T. majątek; T. czas = trawić).
Tyranny, tyczący się tyrana.
Tyrańskie, po tyrańsku.
Tyras, sieć na przepiórki, kuropatwy, bekasy i t. d.
Tyrjaka, dryjakiew.
Tyrlarz, p. Terlarz.
Tyrlikać, terlikać, trelować sobie.
Tyryle, trele, tryle.
Tysiącochytry, tysiącznych sposobów chytrych używający.
Tysiącznik, 1) liczba tysiąc; 2) przełożony nad tysiącem żołnierzy.
Tyszarnia kamienna = łomy kamienia.
Tytuł, 1) imię, nazwa, miano (T. rzeki; ślicznym tytułem pokryte [682]poddaństwo); 2) T. srebra, złota = próba na niem wybita.
Tytułat, ten któremu jaki tytuł przysługuje.
Tytułowy, tytularny (nie rzeczywisty).
Tywdyk, tyftyk.
Tyźbier, p. Taśbir.
Tyźbir, p. Taśbir.
Tzczy, czczy.
• PDF 
• MOBI 
Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło tyr w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
