Do Tortozy się Anyoł wyprawuie, Goffred w tem zbiera chrześciańskie pany: Ich iednostayna zgoda to sprawuie, Że iest naywyższym Hetmanem obrany. Woysko się w polu pierwey popisuie. Potem pod Syon idzie zawołany; Ierozolimski król się barzo trwoży, Słysząc, że bliskie nadchodzą obozy.
1.
Woynę pobożną śpiewam y Hetmana,
Który święty Grób Pański wyswobodził;
O, iako wiele dla Chrystusa Pana
Rozumem czynił y ręką dowodził.
Darmo miał sobie przeciwnym Szatana,
Co nań Libią y Azyą zwodził:
Dał mu Bóg, że swe ludzie rozprószone
Zwiódł pod chorągwie święte rościągnione.
Panno, nie ty co laury nietrwałemi
Zdobisz w zmyślonem czoło Helikonie,
Lecz mieszkasz między chóry niebieskiemi
Z gwiazd nieśmiertelnych w uwitey koronie —[1]
Ty sama władni piersiami moiemi,
Ty day głos pieśni; a ieśli przy stronie
Prawdzie gdzie iakiey ozdoby przydawam,
Niech twey niełaski za to nie uznawam.
3.
Wiesz, że za światem wszyscy tam bieżemy,
Gdzie więcey Parnas leie swey słodkości,
Y prawdę pręcey w ludzie więc wmówiemy,
Kiedy rym miękki doda iey wdzięczności.
Tak zchorzałemu dziecięciu kładziemy
Na brzeg u kubka różne łagodności:
To gorzki napóy pije oszukane,
Żywot y zdrowie biorąc pożądane.
4.
Ty cny Alfonsie, coś do bezpiecznego
Portu w złą chwilę łódź mą nakierował
Y tylko co iuż niepogrążonego
Sameś wydźwignął y sameś ratował:
Nie broń tym kartom czoła wesołego,
Którem ci iako ślub iaki zgotował.
Z czasem cię głosić będzie ponno ieszcze,
Co cię ledwie tknie teraz, pióro wieszcze.
Słuszna, ieśli się kiedy Chrześciaństwo,
Uspokoiwszy wnętrzne nienawiści,
Wodą y lądem ruszy na pogaństwo,
Niesprawiedliwe odiąć mu korzyści —
Aby cię sobie wzięło na hetmaństwo.
Ziemią, lub morzem: czegoć życzym wszyscy.
Tym czasem słuchay, o naśladowniku
Goffreda, a wczas gotuy się do szyku
6.
Szósty rok mijał iako ku wschodowi
Chrześciańskie się woysko wyprawiło.
Nicea zdzierżeć nie mogła szturmowi,
Antyochijey fortelem dobyło,
Którą przeciwko możnemu Persowi
Wygraną w polu bitwą obroniło.
Potym Tortozę wziąwszy, mieysce dało
Zimie y roku nowego czekało.
7.
Iuż, też y zima, w którą odpoczywa
Miecz woyny chciwy, prędko schodzić miała,
Kiedy Bóg wieczny z nieba, gdzie przebywa,
Co iaśnieyszego [co od gwiazd bez mała
Iest tak wysokie, y podobno zbywa,
Iako się nisko ziemia na dół dała]
Spuścił wzrok z góry, y we mgnieniu oka,
Wszytko, co świat ma, obeyźrzał z wysoka.
Obeyźrzał wszytko y w Syryey święte
Na chrześciańskie oko skłonił Pany
Y wzrokiem — którem myśli niepoięte
Bada y umysł ludzki niezmacany —
Widzi Goffreda, żeby rad przeklęte
Z miasta świętego wyrzucił pogany,
To iego wszytka myśl y to staranie,
Nad świecką sławę y nad panowanie.
9.
Zasię w Baldwinie widzi umysł chciwy
Szerokiey władzey y ziemskiey wielkości;
Widzi Tankreda, że żywot troskliwy
Wzgardził dla próżney y marney miłości.
A zaś Boemund zwłoki niecierpliwy
W Antyochijey zakłada w radości
Nowe królestwo, prawa ustawuie,
Wierze prawdziwey kościoły buduie;
10.
Y tak wszytkę myśl w tem utopił swoię,
Że inszem sprawom trudno iuż ma sprostać;
Widzi w Rynaldzie chęć wielką do zbroie,
Że złotem gardzi, królem nie chce zostać.
Woyny mu się chce, krwawe lubi boie,
Sławy chce szukać, sławy pragnie dostać —
A Grwelff mu dzieła dawne wielkich ludzi
Czyta y chęć w nim ieszcze więtszą budzi.
A skoro wieczny Stworzyciel do końca
Do serca skryte ich wnętrzności zbadał,
Wnet Gabryela iaśnieyszego słońca[2]
[Co nad inszemi Anyołami władał —
Tego za posła, tego miał za gońca,
Przezeń z duszami pobożnemi gadał,
On ich modlitwy do nieba odnosił,
Y wolę Boską ludziom na świat nosił]
12.
Przyzwał y rzekł mu: „Powiedz Goffredowi,
Czemu próżnuie? czemu tak leniwy?
Niech Ieruzalem nieprzyiacielowi
Wydrze, a to ia chcę mu bydź życzliwy.
Niech rady zwoła, niech rząd postanowi.
Niech będzie wodzem; to móy niewątpliwy
Wyrok, na ziemi będzie także drugi,
Bo z towarzyszów iuż będzie miał sługi“.
13.
To rzekł, a nic się Gabryel nie bawił,
Ale posłuszny był Stworzycielowi:
Swą niewidomą postawę zostawił,
A podłożył ią ludzkiemu zmysłowi.
Członki człowiecze y twarz sobie sprawił,
A wziął wiek na się równy młodzieńcowi,
Który się z laty ztyka dziecinnemi —
A włosy okrył promieńmi iasnemi.
Skrzydła wziął białe, malowane złotem,
Niespracowane y niepoścignione;
Temi nad ziemią bieży rączem lotem,
Obłok y wiatry rwie nieokrócone.
Gdy tak był w drogę gotów, zaraz potem
Na dół obrócił pióra rościągnione,
Kęs nad Libańską górą wytchnął sobie,
Y w iedney mierze trzymał skrzydła obie.
15.
Potym się spuścił na dół ku Tortozie,
Prosto iak strzała puszczona z cięciwy.
Iuż też y Phebus na złoconym wozie
Z morza wydawał swóy promień życzliwy:
A Goffred, iako zwykł był, w swym obozie
Odprawował swe modlitwy troskliwy;
Gdy równo z słońcem — iaśnieyszego słońca,
Uyźrzał na wschodzie niebieskiego gońca.
16.
Który mu tak rzekł: „Czem się więcey bawisz?
Zima precz poszła, pogoda nastaie;
Czemu świętego miasta nie wybawisz
Z ciężkiey niewoley? czegoć niedostaie?
Czemu na leże zaraz nie wyprawisz,
Y woysk nie zwiedziesz w kupę? Bóg wydaie
Wyrok, że masz być wodzem y Hetmanem,
A wszyscy radzi przyznaią cię Panem.
Bóg ci swą przez mię wolą opowiada,
O! iakoś pilne winien mieć staranie,
Abyś urząd ten, który na cię wkłada,
Dobrze sprawował a miał w Niem ufanie“.
To rzekłszy Anyoł, daley nie odkłada
Swey drogi nazad w niebo, a w Hetmanie —
Zniknąwszy, w sercu wielki zostawuie
Strach: zmartwiał wszytek y ledwie się czuie.
18.
Lecz skoro k’ sobie przyszedł, a rozbierać
Począł poselstwo y kto ie sprawował,
Zaraz iść w pole y lud myśli zbierać,
Aby do końca pogaństwo zwoiował.
Nie żeby przeto, że go Bóg obierać
Chce przed inszemi, tym się popisował,
Lecz, że wie wolą Bożą wyrażoną,
Wszytką swoią myśl ma w niey utopioną.
19.
Zacne panięta swoie towarzysze
Zwoływa, którzy po leżach mieszkali;
Gęste śle posły, listy częste pisze,
Prosi y radzi, aby się zieżdżali:
Szlachetne serca znienagła kołysze,
Wszytko przekłada, czymby się wzbudzali,
A takie słowa wynayduie na nie.
Że ich przymusza chętnych na swe zdanie.
Co przednieyszy się wodzowie ziechali.
Lecz Boemunda samego nie było;
Iedni w namieciech y polu zostali,
Wiele ich w mieście Tortozie stanęło.
Potym w dzień święty w radę się zwołali,
[A czoło to tam pierwszych panów było]
Tam Goffred, y w twarz poważny y w mowę,
Takową do nich uczynił przemowę:
21.
„Zacni Rycerze, od Boga obrani,
Abyście wiarę świętą rozmnożyli,
Którzyście łaską Iego warowani,
Tak wiele ziemie y morza przebyli.
Nieprzyiaciele mieczem zwoiowani,
Za czas tak krótki karki nam skłonili.
Iuż skróconemi między narodami
Gramy bezpiecznie swemi chorągwiami.
22.
Nie dlategośmy miłey odbieżeli
Oyczyzny y swe domy opuszczali,
Morzuśmy zdrowia swego wierzyć śmieli,
Na tak daleką woynęśmy iechali —
Abyśmy ten głos tylko lichy mieli,
Żeśmy pogańską ziemię zwoiowali:
Bobyśmy słabey dostali nagrody,
Za krew przelaną, za tak wielkie szkody.
To nasz cel pierwszy, to było staranie,
Abyśmy murów Syońskich dobyli,
Ciężką niewolą[3] — którą Chrześcianie
Cierpią — precz znieśli, potym założyli
Tu w Palestynie nowe panowanie,
Y w niey prawdziwą wiarę rozmnożyli,
Tak żeby pielgrzym iuż bezpiecznie Bogu
Ślub swóy mógł oddać u świętego progu.
24.
Dotąd się wiele trudów ucierpiało.
Ale na sławie małośmy wskurali
I przedsięwzięciu nie dośćby się stało,
Gdziebyśmy indziey siły obracali;
Na co się woysko tak wielkie zebrało?
Nacośmy mieczem Azyą[4] zmieszali?
Ieśli królestwa tylko będziem psować,
A na to mieysce inszych nie budować.
25.
Na słabym gruncie pewnie ten buduie
Wielkie królestwa y godzien przygany,
Co iedney wiary węzłem nie związuie
Nieżyczliwemi swych między pogany.[5]
Darmo posiłkow greckich upatruie,
Darmo się spuszcza na zachodnie pany.
Prawda, że państwa y królestwa wali,
Ale się y sam na koniec obali.
Antyochia, kraie zwoiowane
Tureckie, Perskie — wątpić nie potrzeba:
Wielkie są rzeczy, ale niedostane
Przez nasze siły, bo ie mamy z nieba,
A teraz, ieśli będą obracane
Indziey, niż Bóg chce, obawiać się trzeba.
Że naostatek póydą w pośmiewisko
Wszytkim narodom, czego barzo blisko.
27.
Dla Boga, lepiey ważmy Iego dary,
A iakośmy tą pracą roscząć śmieli —
Tak o to niechay nie mamy przywary,
Żebyśmy iey zaś dorobić niechcieli.
Czasy pogodne, rok ustąpił stary,
Gościniec wolny wszędzie będziem mieli.
Niech Ieruzalem zaraz dobywamy,
To cel nasz, w który wszyscy mierzyć mamy.
28.
Ia się oświadczam — a będzie to wiedzieć
Wiek teraźnieyszy y ten, co nastanie
Y będą o tem umieli powiedzieć
Po wszytkim prawie świecie Chrześcianie —
Że wczas przestrzegam, że nie trzeba siedzieć
Dłużey na mieyscu, że prętko poganie
Dadzą z Aegyptu pomoc Palestynie,
Ieśli nam pierwsza pogoda upłynie“.
Skoro tak skończył, szemranie powstało,
W tym Piotr pustelnik — co tę woynę radził,
A w tenczas w radzie prywatny był — mało
Co pomyśliwszy, taką rzecz prowadził:
„To wszytko co się Goffredowi zdało,
To co wywodził y na czem się sadził,
Y ia pochwalam; na przestrogę tylko
Tego dołożę y słów rzekę kilko:
30.
Kiedy sam w sobie myślę y rachuię,
Skąd spólne waśni rostą między wami,
Y kiedy pilnem okiem upatruię,
Skąd to, że z sobą różnicie się sami —
Przyczynę własną tego być nayduię,
Że wszyscy chcecie być rówiennikami
Y wszyscy rządzić iednakowo chcecie,
A wzaiem sobie nie ustępuiecie.
Francesco Hayez: Pope Urban II preaching the first crusade in the square of Clermont
31.
Gdzie wszyscy władną, gdzie ieden nie rządzi,
Który ma w mocy kaźni y nagrody,
Tam rządu nie masz, tam każdy pobłądzi,
Tam rozerwanie y nastąpią szkody.
Niech ieden władnie, niech was ieden sądzi.
Tak staną waśni y spólne niezgody;
A wy mu złote sceptrum w rękę daycie,
Y za pana go y wodza przyznaycie“.
Tu przestał starzec, a wnet nieużyte
Serca Duch Święty rozgrzał swym płomieniem:
Iuż pustelnicze słowa w sercu wryte
Niosą przednieyszy za iego natchnieniem.
Myśli — czci y mieysc wysokich nie syte,
Ustępuią w nich z wielkiem podziwieniem.
Tak że Gwelf, Gwilelm pierwszymi się stali,
Co Gotyfreda za pana witali.
33.
A wszyscy inszy[6] zaś poszli za temi,
Dali mu władzą, aby rozkazował,
Aby narody, miasty dobytemi,
Woiną, pokoiem, iako chce, szafował.
A co dopiero równo chodził z niemi,
Posłuszeństwo mu każdy obiecował.
O czem zarazem prędko wieści poszły
Y między ludzie na świat głosy niosły.
34.
On się żołnierzom śwoiem ukazuie,
Którzy go sądzą mieysca tego godnem,
Które mu dali — y od nich przyimuie
Życzliwe krzyki weyźrzeniem łagodnem.
Wszytkich przyiemną mową odprawuie,
Co mu winszuią szczęścia głosem zgodnem.
Na dzień iutrzeyszy po tem wszytkiem kazał,
Aby się żołnierz pisał i ukazał.
Iaśnieysze w on czas nadzwyczay rumiany
Słońce dzień miało, kiedy z promieniami
Nowego światła równo lud wybrany
Pod rozwitemi wyszedł chorągwiami.
Każdy, iako mógł, naystroiniey ubrany
Ukazował się tam, gdzie nad łąkami
Stał w mieyscu Hetman, przed którym ochotne
Mijały roty iezne y piechotne.
36.
Myśli, łakomych lat nieprzyiaciółki,
Wierne wszytkich spraw stróże y szafarki,
Zdarzcie, abym mógł rotmistrze y półki
Wszytkie przypomnieć; od was te podarki.
Niech z nieśmiertelną sławą maią spółki,
Niech im nie szkodzą zazdrościwe Parki.
Ozdóbcie iężyk móy z skarbu waszego
Tem, coby trwało do wieku późnego.
37.
Francuzowie się wprzód okazowali,
Ugon królewski brat był wódz nad niemi;
Których na wyspie rotmistrze zbierali
Między czterema rzekami możnemi.
Skoro zszedł Ugon, Starszego obrali
Klotareusza, głosami zgodnemi,
Któremu tylko na tem samem schodzi:
Królestwa nie ma, choć się na nie godzi.
Tysiąc ich było, wszyscy kiryśnicy.
Za niemi hufce prowadzili swoie
W takieyże liczbie mężni Normandczycy,
Którzy iednakie z Francuzami zbroie,
Iednakie — iak to bywa przy granicy —
Mieli ćwiczenie y iednakie stroie;
Robert ie, ich pan przyrodzony, wiedzie,
Za niemi Gwilelm y Ademar iedzie.
39.
Do duchowieństwa mieli się zarazem
Ci z młodu, potem biskupy zostali:
A teraz, twardem okryci żelazem,
Na świętą woynę miecze przypasali.
Gwilelm z Uranges[7] wywiódł pięćset razem,
Ów także pięćset z Podździu[8]; a tak trwali
Y tak ćwiczeni byli Gwilelmowi
Na woynach, iako y Ademarowi.
40.
Baldowin zatem wielką część zastąpił
Pola z swoiemi Bonończyki po niem,
Bratni to był pułk, co mu go ustąpił.
Bywszy Hetmanem; za niem — dzielnem koniem
Obracaiąc — Groff z Karnutu nastąpił,
Chłop to był czysty; tak trzymano o niem.
Cztery sta ieznych ten pod swoią sprawą —
Dwanaście set miał Baldwin pod buławą.
Za niemi iedzie w zupełnei zbroicy
Grwelf od fortuny bogacie nadany.
Ten po Latynie[9] oycu sobie liczy
Krewne Esteńskie starożytne pany.
German, brat iego, co z nim spółdziedziczy,
W dom Gwelfonowy wstąpił zawołany;
Trzyma Horwaty y to, co Rhetowie
Y dawni mieli przy Rhenie Szwabowie.
42.
Ten do dziedzictwa swoiego z macierze,
Nazdobywał państw y miast możnych wiele,
Z których wiódł lud, co ku swem panom w wierze
Nieporównany, na śmierć idzie śmiele.
Ieden drugiego na ucztę rad bierze,
A zimie[10] łoża w ciepłych izbach ściele.
Pięć ich tysięcy spełna z domu wyszło,
A z perskiey woyny ledwie tysiąc przyszło.
43.
Za temi szedł lud biały y żółtawy,
Co z Francuzami y Niemcy graniczy,
Nad morzem mieszka tam, gdzie gęste stawy
Y Rhen y Moza czynią w okoliczy.
A na ocean groble y zastawy
Sypie, któremi trzyma go w granicy;
Który się gwałtem y przez tamy wdziera,
Z wsi y miasta y państwa pożera.
Tysiąc był spełna tych Niderlandczyków,
Ruperta mieli nad sobą starszego;
Ale zaś było iuż więcey Anglików
Gwilma, młodszego syna królewskiego,
Który wiódł przytem siła Irlandczyków,
Y lud co bliższy Tryona zimnego:
Naród kosmaty, wychowany w lesie,
A każdy saydak y łuk cięgły niesie.
45.
Za temi idzie Tankred, co dzielnością
Oprócz Rynalda samego, przodkuie.
Sercem, urodą, dworstwem y ludzkością,
We wszytkiem woysku nikt go nie celuie.
Ale tak wielkiem przymiotom — miłością
Siła ozdoby y chwały uymuie:
Miłością w boiu nagle urodzoną,
Troskliwą, silną y niewymówioną.
46.
Tak słychać: w ten czas, kiedy bitwę nasi
Z Persem wygrali — który porażony
Rozsypką w góry uchodził y lasy —
Poszedł wciąż za niem Tankred zagoniony;
A iż gorące zbytnie były czasy,
Po pracey[11] oney srodze upragniony,
W polu przy piękney łące dla ochłody
Zsiadł z konia, kędy był zdróy zimney wody.
Tam niespodzianie mu się ukazała
Dziewica wszytka zbroyna okrom głowy:
Poganka była y wody szukała
Także z pragnienia, w on znóy południowy.
Twarz gładką, oczy dziwnie piękne miała,
Zaraz Tankreda uiął ogień nowy.
Iaki cud! Miłość, co się ledwie zrodzi,
Iuż w łykach wielkie bohatyry wodzi.
48.
Widząc go, szyszak na głowę włożyła,
Y koniecznie się z nim kosztować chciała,
Lecz, że za sobą drugich obaczyła,
Nic się nie bawiąc, tył nazad podała.
Ale twarz, którei z hełmu uchyliła,
Tak w Tankredowem sercu wykuwała,
Że nic nie myśli nigdy, tylko o niey;
Tak schnie nieborak, y tak tęskni po niey.
49.
Iego żołnierze tak się domyślali,
Widząc iego żal y srogie tęsknice.
Y między sobą w głos o tem gadali,
Że to dla iakiey cierpiał miłośnice.
Ośm set miał konnych, którzy go słuchali,
Wszytkich od piękney kampańskiey granice,
Z kraiu na świecie co naobfitszego,
Tuż niedaleko morza tyrrheńskiego.
Po Tankredowych ludziach się pisało
Przed Gotyfredem dwieście mężnych Greków.
Ci zbroie żadney nie kładą na ciało,
Łuk przez się, szable wieszaią u łęków.
Ich pracowite konie iedzą mało,
A rohatyny z twardych noszą sęków.
Za przednieysze ich naiezdniki maią:
Naywięcey biją, kiedy uciekaią.
51.
Latyna starszem ta ich rota miała,
Co z greckich kraiów sam był na tey woynie.
Azaś tey woyny tak blisko nie miała,
O ziemi grecka? a przedsię spokoynie
Siedząc, o hańbo! tylkoś wyglądała
Końca wielkich dzieł, źle y nieprzystoynie.
Przeto nie skarż się y niech cię nie boli:
Dobrze tak na cię, żeś teraz w niewoli.
52.
Ostatni po tey rocie się pisali,
Lecz w urodzeniu pierwszy y w zacności:
Co na swą szkodę y szczęście iechali,
Pierwszy y w męstwie, pierwszy y w dzielności.
O Argonautach błędnych nabaiali
Siła Grekowie, lecz bez wątpliwości
Nigdy nie mogą iść zarówno z temi;
Zgadnicież, który starszym iest nad niemi?
Cny Dudon z Konse, ten ich hufiec wodził.
A iż rozsądek trudny w tym baczyli:
Który zacnością y męstwem wprzód chodził?
Zgodnie mu władzę nad sobą zlecili,
Zwłaszcza, że inszych y laty przechodził
Y więcey czynił, niż inszy czynili,
Na rożnych woynach, na których się schował
Y ran uczciwych blizny ukazował.
54.
Między pierwszymi położyć też przydzie
Eustacyusa, hetmańskiego brata:
Po nim Gernanda, którego ród idzie
Z norweyskich królów od dawnego lata.
Rugiera mi też pewnie się nie zeydzie
Kłaść na ostatku, także Engerlata;
Gentoni, Rambald niechay idą za tem,
A po Rambaldzie Gierard z swoim bratem.
55.
Wielką ma sławę Ubald na wsze strony,
Y Rosmund, który w Linkastrze dziedziczy:
Palamed, Sforca y trzeci rodzony
Achilles także, wszyscy Lombardczycy.
Obidzy po tych boiu doświadczony,
Więc mężny Otton zarazem się liczy,
Który ma za herb węża, a on w gębie
Ma dziecię nagie y trzyma ie w zębie.
Gwaszek[12] y Rydolf są też pewnie wzięci
Y z Gernierem oba Gwidonowie
Y Eberarda będą mieć w pamięci
Potomne wieki y późni wnukowie.
Piękna Gyldyppo z Odoardem, spięci
Nierozerwanym związkiem małżonkowie,
Y wy na wieki pewnie się wsławicie,
Bo y po śmierci się nie rozdzielicie.
57.
Patrzcie, co umie miłość przeraźliwa,
Ona iey władać bronią ukazała:
W nasroższey bitwie zawsze nielękliwa
Męża miłego nie odstępowała.
A ieśli kiedy (iako to więc bywa)
Rana lub iego, lub onę potkała,
Oboie cierpią, y oboie mdleie,
Ieśli iedno z nich ranne y krew leie.
58.
Ale nie tylko te, com ich mianował,
Lecz y tych wszytkich, którzy się pisali.
Młodzieńczyk Rynald urodą celował;
Tak mu to wszyscy zgodnie przyznawali,
Y pierwey owoc, niż kwiat ukazował,
A wszyscy mu się barzo dziwowali:
Mars własny z niego, kiedy zbroyny bije,
Kupido — kiedy piękną twarz odkryie.
Piękna Zophia z Bertoldem go miała,
A pierwey ieszcze, niźli go odięto
Mamce od piersi, co go piastowała
Do Matyldy go na chowanie wzięto.
Ta mu królewskie wychowanie dała
Y mieszkał przy niey dotąd, aż poczęto
W ogromny bęben bić na wschodzie słońca,
Ten w niem chętną myśl przeraził do końca.
60.
Ieszcze w piętnastem spełna nie był lecie,
Gdy uciekł z domu y szedł do przewozu
Morz’ Egeyskiego[13] y błądził po świecie,
Aż naostatek trafił do obozu.
Czemu go zacni nie naśladuiecie
Wnukowie? nie chciał długo w miękkiem łożu
Gnuśnieć y nie miał nic na gębie prawie,
A iuż trzeci rok na rycerskiey sprawie.
61.
A kiedy się iuż iezda popisała,
Raimund z Tolozy następował, który
Gdzie się Garona w ocean wmieszała,[14]
Zbierał piechotę z pireneyskiei góry.
Cztery tysiące było ich bez mała;
Na niepogody twarde noszą skóry,
Nazchwał są duży y zbyt pracowici,
Wszyscy świetnemi zbroiami okryci.
Pięć zaś tysięcy było Stephanowych,
Którzy się w Blessie y w Turzie zbierali;
A chociaż wszyscy w zbroiach byli nowych,
Na niewczas nie są, y na pracą, trwali.
Doświadczona to, że w rozkosznych owych
Kraiach ludzie też rozkoszni bywali.
Iużci się oni naprzód potkać śmieią:
Ale cóż potem? prętko osłabieią.
63.
Alkastus zatem w ogromnei postawie
Z nienagła sobie z swemi Szwaycarami —
Których miał pod sześć tysięcy — szedł w sprawie,
Co siedząc między krzywemi Alpami,
Skuli ku lepszey y godnieyszey sprawie
Na ostre miecze pługi z lemięzami.
Tak że, co przed tem pastuchowie beli[15],
Iuż się z wielkimi królmi[16] ścierać ięli.
64.
Pod siedm tysięcy wyborney piechoty
Za Szwaycarami poszło prawą stroną.
Proporzec miała wszytek szczerozłoty.
W nim złote klucze z papieską koroną.
Kamillus ich wódz, wielki z swoiey cnoty
Y z dawnych dziadów: dzielność zapomnioną
Myśli odnowić we włoskim narodzie
A chciwość sławy niezmierna go bodzie.
A skoro było po okazowaniu
Y wszyscy się iuż byli odprawili,
Hetman o dalszem woyny dokonaniu
Z starszemi radzi, którzy przy nim byli.
Y rozkazuie, aby na świtaniu
W drogę się zaraz z obozu ruszyli
A pod Syońskie miasto w ten czas przyszli,
Gdy nieprzyiaciel namniey o nich myśli:
66.
Więc żeby byli do bitwy gotowi,
Żeby zwycięstwa pewnego czekali.
Y pułkownicy y starszy woyskowi
Za temi iego słowy serce brali.
Y niecierpliwi, nierychłemu dniowi
Łaiąc, rannego świtu wyglądali.
Lecz opatrznego Hetmana troskliwa
Myśl trapi, choć to na twarzy pokrywa.
67.
Bowiem szpiegowie, których wszędzie chował,
Z różnych mieysc wszyscy iednoż mu pisali:
Że król egipski woyska wyprawował,
Y iuż się ludzie ku Gazie ruszali.
Tak sobie myślił, tak sobie rachował,
Że mąż woienny — iako powiadali,
W te czasy pewnie nie miał darmo leżeć;
W tym zaraz kazał po Henryka bieżeć.
Temu roskazał, aby się nie bawił,
Wsiadł w lekki okręt y nieobciążony
A conapręcey aby się przeprawił
Przez morze y szedł zaraz w greckie strony,
„Iużem się, prawi, o tem dobrze sprawił,
Że towarzyszem chce nam być liczony
Królewicz szwedzki y że do nas iedzie,
Y wielki orszak ludzi z sobą wiedzie,
69.
A iż mię nie raz grecki cesarz zdradził,
Y teraz mi się obawiać przychodzi,
Aby mu drogi do nas nie rozradził,
[Jako on zawsze na złe nasze godzi]
Przeto cię tam ślę, abyś mu się radził
Spieszyć co pręcey; widzi, że czas schodzi,
Bo gdzieby z pierwszey spuścił co ochoty,
Pewnieby wielkiey nie uszedł sromoty.
70.
Nie wracay się z nim, ale zaś poiedziesz
Wciąż do cesarza zarazem greckiego:
Aza go iako do tego przywiedziesz,
Aby posiłku nam obiecanego
Nie zwłóczył daley. A niźli wyiedziesz,
Nie zapominay listu wierzącego“.
W tym Henryk żegnał, a Goffred kłopoty
Złożył na chwilę y spał pod namioty.
Nazaiutrz, kiedy pochodnie zażegał
Y światło Phebus miotał z swego wozu,
Dźwięk trąb krzykliwych, który się rozlegał,
Y głośnych bębnów — poszedł do obozu.
Nie tak rad grzmieniu, skąd nadzieią sięgał
Dżdża nędzny oracz zgorzałomu zbożu:
Jako ci byli radzi y weseli,
Kiedy woienne muzyki słyszeli.
72.
Wszyscy tem więtszą chęcią pobudzeni,
Iako napręcey się poubierali
Y do rotmistrzów swoich zgromadzeni.
Zbroyno przed nimi się ukazowali.
Potem w piękny szyk od wodzów sprawieni,
Proporce piękne na wiatr rozwiiali,
Wielką hetmańską chorągiew wnet potem
Rozwito, krzyżem przetykaną złotem.
73.
Wtym słońce wyżey coraz postępuiąc,
Promienie na świat rozciągało swoie
Y oczy blaskiem uraźliwym psuiąc,
Płomień od świetney wyciągało zbroie,
A ogniem iasnym powietrze farbuiąc.
Swietnieysze się bydź zdało tyle troie;
Chrzęst lśniących się zbróy, krzyk wesołych koni
Ogłusza pola y wiatr lekki goni.
Ostrożny Hetman nigdy nie próżnował:
Chcąc znieść zasadki y różne zawady,
Co lżeysze ludzie iezne wyprawował
Przed woyskiem, w pola przestrone na zwiady.
Iuż też lud pieszy był ponaprawował
Drogi, co woyska zwykły trudnić rady[17],
Y gdzie ku miastu wiódł gościniec prosty,
Doły porównał y porobił mosty.
75.
Nie hamuią ich w koło opasane
Miasta mocnemi ze wszytkich stron mury,
Rzeki y woyska pogańskie zebrane,
Y ieśli się las gęsty trafi który:
Równie tak Wisła, gdy niehamowane
Wody rozpuści od góry do góry —
Wszytko to, co iey kolwiek zastępuie,
Rwie wielkim gwałtem y wali y psuie.
76.
Sam król trypolski, który lud zebrany
Y skarby w mieściech obronnych zawierał,
Mógłby był pono wstrącić Chrześciany,
Ale ich drażnić zgoła nie nacierał;
Y owszem dary pierwsze uiął pany
A dobrowolnie miasta swe otwierał
Y przyiął pokój y spiski podane,
Iakie mu były od naszych posłane.
Ci Chrześcianie, co w górach mieszkali
Blisko od miasta, zaraz na dół zeszli,
Swoie dostatki hoynie rozdawali,
Y różną żywność do obozu nieśli;
Niewidanem się stroiom dziwowali
Dzieci, niewiasty, młódź y ludzie zeszli.
Od których Hetman wziął wodze świadome
Y dróg y kraiów tamtecznych wiadome.
78.
To bowiem zawżdy Goffred upatrował,
Y ta w nim wola nieodmienna trwała,
Aby przy morzu zawżdy postępował,
Na którem można armata[18] pływała;
Tak swych żywnością snadnie opatrywał,
Którey mu ona hoynie dodawała:
Owsy, ięczmiony y chleby z Grecyey,
A wina z Chio wiozła y z Kandyey.
79.
Pod okrętami wielkiemi stękaią
Wody, a morze nad zwyczay się pieni,
Na Między-ziemnem Morzu iuż nie maią
Bespiecznych pławów więcey Saraceni;
Bo okrom tych, co Ligurowie daią
Y Wenetowie w tem dziele ćwiczeni,
Insze Sycylczyk, insze Francuzowie,
Insze śle Anglik, insze Olandrowie.
Ci wszyscy spięci sercami zgodnemi,
Iednostayną się wolą powiązali;
Żywnością dla woysk, które szły po ziemi,
Y rynsztunkami nawy ładowali,
A wiedząc, że iuż tamci byli w ziemi.
Y do Solimy iuż się przybliżali,
Niechcąc omieszkać y oni też nagle
Do Palestyny obrócili żagle.
81.
Ale ta, która płonne y prawdziwe
Wieści roznosi, wszytkich uprzedzała;
Ta — że iuż idą woyska ukwapliwe
Y że iuż blisko były — powiadała,
Pułki, rotmistrze, wodze nielękliwe,
Y co mężnieysze wszytkie mianowała,
Ich dzielność y ich zwycięstwa sławiła,
A swoią twarzą straszliwą groziła.
82.
A chocia ieszcze nie tak blisko maią
Nieprzyiaciela, samo rozbieranie
Przyszłych plag, które z woyną przychadzaią,
Strach y niezmierne czyni w nich lękanie;
Myśli y uszy wszyscy nadstawiaią
Na lada wieści y ciche szemranie
Wszędzie powstaie, sam król potrwożony,
Błędną obraca myśl na różne strony.
Aladyn się zwał, co w ten czas panował,
Tyran okrutny y wielkiey srogości,
Ale wiek zeszły trochę go hamował,
Że z pierwszey nieco spuścił okrutności.
Ten wiedząc, że iuż Goffred następował,
Y że pod miasto szedł bez wątpliwości,
Dawny strach z nowem podeyźrzeniem dwoi,
Y nieprzyiaciół y swoich się boi.
84.
Różną miał wiarę w mieście: bo obrzędy
Mnieysza i słabsza miała Chrystusowe,
Ale więtsza część zachowała błędy
Y Bogu zmierzłe sny Machometowe.
Zostawszy królem po wszem państwie wszędy
Dań y pobory ustawował nowe,
Ale z nich swoie wyzwolił pogany.
A na biedne ie włożył chrześciany.
85.
Ta myśl — okrutność iego przyrodzoną,
Którą iuż była oziębła za laty —
Teraz ożywia y nienasyconą
Krwie chciwość wznawia: tak wąż, kiedy szaty
Pierwsze y skórę złoży pochodzoną,
Srożeie barziey; tak y lew kudłaty,
Chowany w domu, kiedy go uderzy,
Do przyrodzoney swey srogości mierzy.
„Widzę — pry — w tym złym, niewiernym narodzie
Niezwykłą radość y takich iest wiele,
Co w spólnym płaczu y wspólney przygodzie
Śmiech sobie czynią y nowe wesele.
A ku naszemu zginieniu y szkodzie
Wszyscy podobno sprzysięgli się śmiele,
Myśląc, aby mię żywota zbawili,
A chrześcianom bramy otworzyli.
87.
Ale ia fortel na nieprzyiacioły,
Y na zamysły naydę niecnotliwe:
Wszytkich, co ich iest, puszczę na miecz goły,
Pospołu z dziećmi, bo i te są krzywe;
Spalę ich domy, spalę y kościoły,
Do szczętu plemię wytracę złośliwe.
U ich sławnego Grobu pełne mary
Pobitey księżey[19] dam miasto ofiary“.
88.
Na to się iuż był srogi tyran puścił,
Ale nie przywiódł do skutku swey złości;
A że niewinnym okrutnik przepuścił,
Szło to z boiaźni, nie z iakiey litości.
Bo się bał, aby sobie nie upuścił
Drogi do zgody, dla tey okrutności.
A iako pokóy miał zawrzeć z naszemi,
Uczyniwszy mord ten nad niewinnemi?
Przeto z tey miary w sobie uhamował
Tyrański zamysł, ale z drugiey strony
Ieszcze okrutniey sobie postępował,
Niemiłosiernem gniewem zaiuszony.
Wsi wkoło palił, żywność wszelką psował,
Pyszne pałace nie miały ochrony,
W studnie y w źródła y w rzeki przeyźrzyste,
Mieszał trucizny y iady nieczyste.
KONIEC PIEŚNI PIERWSZEY.
↑„Z gwiazd nieśmiertelnych w uwitej koronie“ przestawienie zamiast: W koronie uwitej z gwiazd nieśmiertelnych.
↑iaśnieyszy słońca genetivus comparationis, zamiast: iaśnieiszy od słońca.
↑niewolą starsza forma 4 przyp. l. poj., zamiast: niewolę; podobnych form wiele n. p. str. 16 zwrotka 27; tą pracą = tę pracę; str. 18 zwrotka 33: władzą = władzę i t d.
↑Azyą czytai A-zy-ją ◡ —́ ◡; wiele miejsc podobnych: Antiochia, Etiopia, Emaus i t. d.
↑Co iedney wiary węzłem nie związuie Nieżyczliwemi swych między pogany przestawienie zamiast: Co jednej wiary węzłem nie związuje Swych między nieżyczliwymi pogany.
↑inszy 1 przyp. l. mnogiej; podobnie: przednieyszy, Włoszy, i t. p., zamiast: insi, przedniejsi, Włosi.
↑po pracey starsza forma 6 przyp. l. poj., zamiast: po pracy (w dalszym ciągu wiele form podobnych n. p. pieśń V zwr. 4 str. 131 i zwr. 5 str. 132; pieśń VI zwr. 71 str. 186).
↑Gwaszek spolszczona forma imienia własnego Guasco, na wzór: Leszek, Mieszek.
↑Morz’ Egeyskiego zamiast: Morza Egeiskiego (podobnie w przekładzie Orlanda Szalonego Ariosta). Apostrofowanie i ściągnięcie dwóch samogłosek w jednę, na wzór języków romańskich, próbował do polszczyzny wprowadzić P. Kochanowski. Próba śmiała i piękna, pozostała bez skutku.
↑Trzeci wiersz tej strofy poprawiony według Erraty umieszczonej na końcu pierwszego wydania. W innych wydaniach, które Erraty nie uwzględniły, brzmi on: Tam gdzie Garona w ocean wpadała.
↑beli zamiast byli, podobnie beł, beła, beło i t. d., formy te występują w pierwszem wydaniu od czasu do czasu, na przemian z formami zwykłemi.
↑królmi zamiast: królami, form — podobnie skróconych bardzo wiele; porównaj: pieśń VI zwr. 73 str. 186, pieśń VIII zwr. 85 str. 271. pieśń IX zwr. 48 str. 288.
↑rady 1 przyp. l. mnogiej od przym.: rad, w rodzaju żeńskim, zamiast: rade.
↑Pobitey książey, zamiast: pobitych księży; księża rzeczownik żeński l. poj. utworzony podobnie jak: szlachta, wójcia, bracia, studencia, p. „Prace Filologiczne“ Kryński: Rzeczowniki zbiorowe typu bracia.
