Wikiźródła

M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/B (całość)

< M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd. 1916
Druk Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne B – wykaz haseł
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
B

 B. druga litera alfabetu, spółgłoska (bywa twarda lub miękka (b’); b w muzyce jedna z nut = h z bemolem; b jako skrócenie oznacza: bardzo (przed przymiotnikami i przysłówkami); bieżący (przed wyrazami: miesiąc, rok, stulecie); były (przed rzeczownikiem) w znaczeniu dawny; b. m. i r. znaczy: bez miejsca i roku.

 Baba, stara kobieta, staruszka; żebraczka, uboga; iron. lub pogardl. żona, babsko, złośnica, kłótliwa kobieta, (herod baba — p. Heród); kobieta wiejska, posługaczka; przen. — piecuch, niewieściuch, mazgaj, mężczyzna niedołężny, tchórzliwy; bałwan ze śniegu; kloc duży do wbijania pali; cześć składowa kafaru; gałgan na długim kiju do omiatania sufitów i ścian; czop; pęk ze szmat do zatykania otworu pieca, luftu; wiecha na kiju zatykana w miejscach niebezpiecznych do przejazdu; ciasto, pieczone na Wielkanoc specjalnej formy; gatunek gruszek.

 Babi, babski przym. od Baba.

 Babiarz, kobieciarz, lgnący do kobiet, lubiący przebywać między kobietami.

 Babić, trudnić się akuszerstwem, przyjmować noworodki.

 Babieć (o mężczyźnie), stawać się babą, niewieściuchem, niedołężnym, starzeć się (o kobiecie).

 Babie lato — p. Lato.

 Babimór, roślina: widłak goździsty, likopodjum. (fig.).

 Babiniec (-ńca), kruchta, przedsionek kościelny, gdzie baby siadają; mieszkanie kobiet; żart. nagromadzenie kobiet w jednem miejscu.

 Babirusa, zwierzę ssące z rodziny świń. (fig.).

 Babka, zdr. od Baba; matka ojca lub matki; staruszka; biedna kobieta; kobieta czuwająca przy położnicy i przyjmująca dziecko; gatunek grzyba jadalnego; gatunek ciastka, legumina; gatunek ziela; ryba z rodz. popówek; owad biedronka.

 Babosze — p. Papucie.

 Babrać i Babrać się, gmerać, chlapać się, brzechtać się, walać się, grzebać się w czem; licho malować, bazgrać; wertować, szperać; babrać się = marudzić, guzdrać się.

 Babrała ( — y). rz. m., ten, co się babrze; guzdrała, nudziarz, marudziarz.

 Babranina, rz. ż., mieszanina brzydko wyglądająca; bazgranina, gryzmoły; liche malowidło.

 Babski, przym. od Baba = babi; po babsku, przysł. = po kobiecemu.

 Babsko, rz. n., pgrdl. od Baba.

 Babsztyl, rz. m., pgrdl., nieznośna, dokuczliwa baba.

 Babula, Babuleńka, zdr. od Baba, Babka = staruszka.

 Babunia, zdr. od Babka, = babcia, babusia.

 Babusia, zdr. od Babka = babcia, babunia.

 Babusze — p. Papucie.

 Baca, węg., rz. m., stary pasterz, dozorujący juhasów w Tatrach; gospodarz w górach.

 Bach! wykrz. buch! bęc! klap! ozn. upadek na ziemię.

 Bachanalja, łć., rz. ż., (uroczystość Bachusa w dawnym Rzymie); przen. orgja, pijatyka połączona z rozpustą.

 Bachantka, łć., (kapłanka Bachusa), przen. kobieta, biorąca udział w orgji pijackiej (fig.).

 Bachmat, tat., rz. m., koń tatarski grubopłaski na nizkich nogach, wytrzymały w biegu.

 Bachnąć, upaść na ziemię, uderzyć o ziemię.

 Bachor, Bachur, hbr., rz. m., żydowskie dziecko; dzieciak: bęben, nieznośne dziecko.

 Bachur, nm., rz. m., młody kiernoz.

 Bachus, łć., rz. m., czciciel Bachusa, bożka wina (fig.), pijak, opój; grubas, brzuchal, tłuścioch.

 Bacik, zdr. od Bat.

 Bacówka, rz. ż., szałas bacy (pasterza tatrzańskiego).

 Bacylus, łć., rz. m., lasecznik, bakterja.

 Baczek, rz. m., zdr. od Bakara.

 Baczenie, rz. n., od Baczyć; dozór, dogląd, baczność, uwaga.

 Baczność, rz. ż., uwaga, wzgląd, baczenie na co; ostrożność, przezorność, oględność.

 Baczny, uważny, przezorny, ostrożny; czujny, pilny; względny, mający wzgląd na co; uważający, rozważny.

 Baczyć, zważać, uważać, brać w rachubę, mieć wzgląd na co; dostrzegać, obserwować.

 Bać się, doznawać bojaźni, lękać się, trwożyć się, niepokoić się, troszczyć się, kłopotać się o co, o kogo.

 Badacz, ten co bada, uczony.

 Badać, rozbierać, roztrząsać, studjować, dochodzić, dociekać, zgłębiać; egzaminować, indagować, sondować, wybadywać; przenikać, śledzić, wypytywać.

 Badanie, rz. n. od Badać; poszukiwanie, dociekanie, śledzenie czegoś, dochodzenie, studja; śledztwo, indagacja; obsłuchiwanie chorego.

 Badawczy, przenikliwy; lubiący badać, śledzący, do głębi sięgający.

 Badjan, roślina z rodziny magnoljowych używana jako lekarstwo i przyprawa korzenna, (fig.).

 Badjanek, (nka), owoc gwiazdkowaty badjanu; rodzaj ciasteczka kruchego zaprawnego owocem badjanu.

 Badyl, łodyga ziela, źdźbło; zielsko, chwast, uschła roślina. B-le = (myśl.) nogi łosia i jelenia.

 Badylarz, pgrdl. ogrodnik przeważnie uprawiający warzywa.

 Bagatela, fr., rz. ż., fraszka, drobnostka, błahostka.

 Bagatelny, błahy, drobny, nic nie znaczący.

 Bagaż, fr., rz. m., pakunek rzeczy, tłomoki, walizy, torby wzięte z sobą w drogę; ruchomości, sprzęty, rzeczy wojskowe w czasie pochodu.

 Bagienko, rz. n., zdr. od Bagno.

 Bagiennica, zepsute wyziewy wydobywające się z miejscowości błotnych; febra błotna, malarja.

 Bagienny, wypływający, pochodzący z bagna, błotny (wyziew, gaz), bagnisty. B-na gorączka = malaryczna.

 Bagnet, fr., rodzaj sztyletu osadzonego na końcu karabina (fig).

 Bagnetsztanga, pręt żelazny z rączką, za pokręceniem jej zamykający okno (fig.).

 Bagnisko, p. Bagno.

 Bagnisty, błotnisty, pełen bagien.

 Bagno, Bagnisko, rz. n., błoto, trzęsawisko; muł, szlam; roślina z rodziny wrzosowatych (fig.); przen. — brudy życiowe.

 Baibardzo, p. Bajbardzo.

 Baj, rz. m., bajarz, pleciuch, gaduła.

 Baja, bajka.

 Baja, nm., gatunek sukna lub barchanu grubego, miękkiego i kosmatego.

 Bajać, mówić bajki, pleść; opowiadać; zmyślać, kłamać.

 Bajadera, port., rz. ż., tancerka i śpiewaczka hinduska.

 Bajarz, opowiadający bajki; żart. autor nieprawdopodobnych opowiadań, bajek; pleciuga.

 Bajbardzo! (ba i bardzo), rz. ndm., ladaco, byleco, nic; mieć kogo za B-o = mieć kogo za nic.

 Bajca, rz. ż., p. Bejca.

 Bajda, rz. ż., bajka, baśń, nieprawda, duby smalone.

 Bajdak, Bajdas, rodzaj statku wodnego bez dachu.

 Bajdurzyć, pleść brednie, paplać od rzeczy, ględzić.

 Bajeczny, pełen baśni, zmyślony, nieprawdziwy; przedhistoryczny, niepewny; przen. — niesłychany, wyjątkowy, niezwykły.

 Bajęda, bajda, bajka, bajanie.

 Bajka, rz. ż., rodzaj poezji dydaktycznej, w której alegorja gra główną rolę; fabuła, treść; opowiadanie zmyślone, fałsz, wymysł, fakt nieprawdziwy.

 Bajkopisarstwo, rz. n., sztuka pisania bajek; dział literatury obejmujący bajki.

 Bajkopisarz, Bajkopis, autor bajek.

 Bajońskie sumy, p. Suma.

 Bajor, p. Bajura.

 Bajorek, struna okręcona drucikiem metalowym; nitka lub drucik metalowy skręcony do ozdób szmuklerskich.

 Bajroniczny, właściwy Bajronowi; przen. — posępny, ponury, melancholiczny; demoniczny; sarkastyczny.

 Bajronista, rz. m., zwolennik lub naśladowca Bajrona; przen. — człowiek rozczarowany i zniechęcony do życia.

 Bajronistyczny, p. Bajroniczny.

 Bajronizm, kierunek w poezji bajroniczny; duch, charakter utworu bajroniczny; nastrój ducha bajroniczny.

 Bajronizować, naśladować Bajrona; zagłębiać się w nastroju ducha bajronicznym; pisać (tworzyć) w duchu Bajrona, bajronicznie.

 Bajronowski, p. Bajroniczny.

 Bajroński, p. Bajroniczny.

 Bajtała, rz. m., gwar., niedołęga, niedojda, niezdara.

 Bajtlować, gwar. pytlować, dużo gadać, bredzić, mleć językiem, zawracać głowę gadaniem, pleść.

 Bajura, rz. ż., duża kałuża, bagienko.

 Bakalarnia, rz. pgrdl. szkoła elementarna, szkoła licha, ladajaka.

 Bakalarski, przym. od Bakałarz.

 Bakalarstwo, rz. n., stan a. zajęcie bakałarza, bakałarzenie, nauczycielstwo, belferka; szkolarstwo, pedanterja.

 Bakalaureat, łć., rz. m., pierwszy stopień akademicki (dziś jeszcze istniejący we Francji).

 Bakalje, tur., blp., suche lub suszone owoce południowe.

 Bakałarz, łć., pierwotnie ten, co otrzymał bakalaureat; pgrdl. — nauczyciel, belfer, szkolarz.

 Bakałarzyć, trudnić się bakalarstwem, nauczycielstwem, belferką.

 Bakara, rz. m., ndm., a. Bakarat, fr., rodzaj hazardownej gry w karty.

 Bakę świecić komu = pochlebiać, podlizywać się.

 Baki, Bakiembardy, nm., blp., faworyty, bokobrody.

 Bakier nm. (tylko w wyraż.: na bakier) przysł., na bok głowy (o czapce, kapeluszu); przen. — na opak, nie po myśli; być z kim na B. = być z nim w złych stosunkach, gniewać się.

 Bakłażan, roślina z rodziny psiankowatych; owoc ziarnowaty bakłażanu kształtu gruszki, jadalny (fig).

 Bakszysz, tur., napiwek, łapówka, kuban.

 Bakterje, gr., rz. ż., organizmy (grzybki) mikroskopijne, wywołujące w ciałach organicznych rozmaite zmiany: fermentację, gnicie, kwaśnienie i t. p., nieraz chorobotwórcze, mikroby, drobnoustroje.

 Bakterjolog, gr., uczony, który bada bakterje.

 Bakterjologja, gr., nauka o bakterjach.

 Bakun, ros., tytuń najlichszego gatunku.

 Bal, fr., wielka zabawa taneczna.

 Bal, nm., drzewo graniasto ociosane, belka.

 Balans fr., równowaga; kij, używany przez skoczków, chodzących po linie, dla utrzymania równowagi (fig.).

 Balansjer, fr., rz. m. drąg u wagi, maszyny parowej (2 fig.); p. Wahacz.

 Balansować, utrzymywać równowagę.

 Balas, rz. m., słupek w balustradzie balkonu; w lm. balasy = balustrada; przen. coś grubego niezgrabnego.

 Balast, nm., ciężar, rzecz ciężka, użyta dla powiększenia ciężaru; dodatkowy, zbyteczny, niepotrzebny ciężar; ładunek, obciążenie balonu (worki z piaskiem) lub statku; przen. — coś niepotrzebnego, zbytecznego i kłopotliwego.

 Baldach, rz. m. = Baldachim.

 Baldachim, łć., rodzaj osłony lub nakrycia, stałego albo przenośnego, na słupkach, zrobionego z materji, drzewa, kamienia lub metalu służącego do uroczystości (fig).

 Baldaszek, mały baldach; rodzaj kwiatostanu rośliny (fig).

 Baldaszkogron, kwiatostan groniasty, baldaszek z kwiatków o szypułkach nierównej długości (fig.)

 Baldaszkowaty, w kształcie baldaszka; B-te = rodzina roślin dwuliścieniowych, których kwiatostan jest baldaszkiem złożonym.

 Baldasznik błękitny (agapantus), roślina o kwiatach okazałych, koloru blękitnawo-lila, ułożonych w baldach na wyniosłym pręcie.

 Baldrjan, p. Walerjana.

 Baleryna, wł., tancerka na scenie, baletniczka.

 Balet, fr., utwór sceniczny, wyrażony przez mimikę i tańce.

 Baletmistrz, nm., układający tańce w balecie.

 Baletniczka, Baletnik, tancerka, tancerz baletowy.

 Balistyka, łć., część mechaniki, traktująca o ruchu pocisków.

 Balja, nm., duże, okrągłe, płytkie, z klepek złożone, drewniane naczynie, służące do prania.

 Balkon, fr., ganek na piętrze, oparty na słupach lub kroksztynach i otoczony barjerą, poręczą (fig.).

 Ballada, fr., rodzaj poezji liryczno-epicznej; utwór muzyczny w stylu romantycznym.

 Balneografja, gr., opis wód i kąpieli leczniczych.

 Balneologja, gr., nauka o kąpielach i ich skuteczności.

 Balneoterapja, gr., leczenie za pomocą wód mineralnych.

 Balon, fr., statek napowietrzny, aerostat (fig.); szklane lub miedziane naczynie, mniej więcej kuliste, do płynów lub gazów, bania (fig).

 Balotować, fr., glosować za pomocą gałek lub kartek; wotować.

 Balować, dawać bale; uczęszczać na bale; hulać, bawić się hucznie, ucztować.

 Balsam, gr., wonny żywiczny sok roślinny; przen. — ulga, pociecha. B. polski p. Bazylijka.

 Balsamiczny, wonny, pachnący.

 Balsamina, niecierpek, roślina ogrodowa, której owoc pęka za dotknięciem.

 Balsamować, namaszczać ciała zmarłych, aby się nie psuły, zabezpieczać zwłoki od gnicia.

 Balustrada, wł., szeroka, ozdobna poręcz na słupkach, ustawionych szeregiem (fig.).

 Balwiernia, golarnia, razura, izba felczerska.

 Balwierz, nm., golarz, golibroda, cyrulik, felczer.

 Bałabajka lub Bałałajka, ros., instrument muzyczny ukraiński, rodzaj małej gitary (fig).

 Bałaguła, rz. m., żyd furman; bryka żydowska, wożąca podróżnych; przen. — facjendujący końmi; przen. — niedbalec, bałamucący czas; hulaka.

 Bałałajka, p. Bałabajka.

 Bałamucić, mącić, plątać, wikłać, gmatwać, zaciemniać, wprowadzać w błąd, kręcić, mydlić oczy, tumanić, łudzić; B. kogo = przewracać w głowie, uczyć kaprysów, psuć; zawracać głowę, zwodzić, durzyć; trwonić czas, mitrężyć, marudzić; B. ś. = hulać, urwisować się, łobuzować się.

 Bałamuctwo, plątanina, gmatwanina; zawracanie głowy; mitręga.

 Bałamut, bałamucący, któremu nie można wierzyć: zawracający głowę kobietom, kobieciarz, lowelas; rodzaj gry w karty; myśl. ogar, który pod trop goni i za ptakiem poszczekuje.

 Bałamutka, kobieta figlarna, z pewną dozą kokieterji, lubiąca durzyć mężczyzn.

 Bałamutny, pełen bałamuctw, niejasny, zawodny, chaotyczny, bezładny, zawiły; wykrętny, matacki, krętacki; nierzetelny, niesłowny.

 Bałuch, odgłos, rozlegający się po kniei w czasie polowania.

 Bałuchy, blp., oczy wypukłe, gały.

 Bałuszyć oczy, wytrzeszczać oczy, bałuchy.

 Bałwan, wielka, niekształtna bryła, odłam; kłoda, kloc, pień; kłąb (kurzu, dymu); wielka fala morska; posąg bożka pogańskiego (fig.); człowiek nieruchawy, niezgrabjasz, kloc, drągal; człowiek tępego umysłu, do niczego, głupiec, gamoń; postać niezgrabna ze śniegu.

 Bałwaniasty, bryłowaty, falowaty.

 Bałwanić, kłębić, falować, burzyć, wzdymać; B. ś. = kłębić się, burzyć się; stać jak bałwan, gapić się bezmyślnie.

 Bałwanieć, Bałwanowacieć, stawać się bałwanem, głupieć.

 Bałwanizm (Bałwaństwo) blm., życie materjalne, poziome; apatja, zobojętnienie.

 Bałwanowaty, podobny do bałwana; nieruchawy, ociężały, niemrawy: głupkowaty, ograniczony, rozlazły.

 Bałwochwalca (y), rz. m., poganin, czciciel wielu bogów, bałwanów.

 Bałwochwalczy, pogański; zaślepiony, niewolniczy, ślepo hołdujący czemu, ubóstwiający kogoś.

 Bałwochwalczyni, czcicielka bałwanów.

 Bałwochwalstwo, pogaństwo, czczenie bałwanów; wielobóstwo, politeizm; nieograniczona cześć, ubóstwianie.

 Bałyk, tur., wędzony grzbiet jesiotra, wyza: przen. chodzić na bałyku (bałuku) — chodzić raczkiem: myśl. czołganie się wyżła na brzuchu za zwierzyną.

 Bambosz, fr., rz. m., marjonetka, lalka ruchoma.

 Bambosze, Babosze, Babusze, blp., p. Papucie.

 Bambus, olbrzymia roślina trawiasta zwrotnikowa, dochodząca wysokości drzew (fig.).

 Bambusówka, kij, laska z bambusu, trzcina.

 Banalny, fr., szablonowy, powszedni, pospolity, oklepany.

 Banaluka p. Banialuka.

 Banan, roślina podzwrotnikowa o podziemnej łodydze i olbrzymich liściach (fig.); jej owoc, figa rajska, pizang; rodzaj ciastek.

 Banatka, w., gatunek pszenicy, z Banatu.

 Banda, nm., zgraja, gromada, kupa ludzi, szajka, kompanja; brzeg
bilardu; poręcz statku (fig.); skrajne pole w szachownicy; wierzch ogrodzenia areny cyrkowej; gw. — wędrowna orkiestra.

 Bandaż, fr., opaska, rodzaj taśmy do owijania chorego miejsca (fig); obręcz stalowa, naciągnięta na koła wagonów i lokomotywy.

 Bandażować, fr., owijać bandażem.

 Bandażysta, fr., rz. m., wyrabiający bandaże.

 Bandera, wł., flaga okrętowa z herbem państwa; chorągiew (fig).

 Banderja, wł., rz. ż., konny orszak honorowy w Austrji.

 Banderola fr., opaska papierowa, przylepiona na przedmiocie jako znak opłaconej akcyzy (fig.); opaska z adresem na wysyłanym towarze, książce, dzienniku.

 Banderolować, nalepiać banderole; nakładać opaskę papierową na wysyłany towar.

 Bandoch, Bandos, Bandocha, Bandoska, najmita, najmitka z odleglejszych okolic do żniwa, do sianokosów.

 Bandolet, fr., pas rzemienny, przewieszony przez ramię, utrzymujący pałasz, temblak (fig).; rodzaj fuzji.

 Bandos, Bandoska p. Bandoch.

 Bandura, gr., rz. ż., rodzaj lutni z krótką szyjką, lutnia kozacza (fig.); przen. gw. — rz. m., ciemięga, cymbał, bałwan.

 Bandurzysta, rz. m., grający na bandurze, lutnista.

 Bandycki, przym. od bandyta.

 Bandyta (y), wł., rz. m., opryszek, zbój, rozbójnik, łotr, łupieżca.

 Bandytyzm, rz. m., rozbójnictwo, rozbój; przen. — napaść, napaści niesłuszne.

 Banhof, nm., dworzec kolei żelaznej.

 Bania, naczynie pękate, okrągłe do płynów; kopuła pękata; klosz okrągły do lampy; balon; kula metalowa na szczycie wieży; dynia.

 Banialuka, tur., rz. ż., (zwykle używa się w lm.), niedorzeczna gadanina, brednia, głupstwo, bzdurstwo, androny, bajdy.

 Baniasty, mający kształt bani, pękaty, wypukły.

 Banicja, łć., skazanie na wygnanie, wygnanie, wywołanie z kraju.

 Baniecznik, narzędzie chirurgiczne do nacinania skóry przy stawianiu baniek.

 Banita, łć., rz. m., wygnaniec, skazany na wygnanie, wywołaniec z kraju.

 Bank, wł., finansowa instytucja kredytowa i handlowa; kantor wymiany pieniędzy i operacji wekslowych; stawka pieniężna w grze karcianej przeciw wszystkim innym stawkom (bank trzymać, ciągnąć).

 Bankajz, nm., rz. m., hak duży, zagięty, podtrzymujący rynnę i t. p. (fig.).

 Bankier, nm., właściciel interesu bankierskiego; wekslarz; finansista; gracz, trzymający bank w grze karcianej; żart. bogacz.

 Bankierski, przym. od Bankier.

 Bankiet, fr., uczta, biesiada.

 Bankietować, biesiadować, ucztować, hulać.

 Banknot, Bankocetel, nm., pieniądz papierowy, asygnata, bilet bankowy.

 Bankocetel, nm., — p. Banknot.

 Bankructwo, niewypłacalność, upadłość handlowa; przen. — strata majątku, ruina majątkowa.

 Bankrut, fr., wł., ten co zbankrutował, co stracił wszystko, człowiek niewypłacalny, zrujnowany, hołysz.

 Bankrutować, zawieszać wypłaty, stawać się niewypłacalnym, bankrutem; ogłaszać upadłość, bankructwo; przen. ubożeć, tracić majątek; żart. dawać za wygraną, cofać się, ustępować.

 Banksja, roślina drzewiasta australijska (fig.).

 Bant, nm., obręcz, opaska żelazna; wiązanie poprzeczne u krokwi, rozpora (fig.); grzęda dla kur; zawiasa, na której drzwi są zawieszone.

 Bańczasty, Bańczysty, Bańkowaty, podobny do bańki wodnej; pękaty, pełen baniek, bąblów.

 Bańka, zdr. od Bania; niewielkie szklane naczynie pękate do płynów (fig.); rezerwoar lampy, zbiornik na świetliwo; naczynie blaszane zamykane do płynów, blaszanka (fig.); rodzaj szklaneczki, stawianej na ciele do naciągania krwi (fig.); bąbel z wody, bulka; B. mydlana = kropla wody mydlanej, wydętej przez rurkę.

 Bańkowaty podobny do bańki; p. Bańczasty.

 Baobab, olbrzymie drzewo zwrotnikowe o owocach jadalnych, adansonja (f.).

 Baptysterjum, łć., rz. n., w lp., ndm., chrzcielnica.

 Bar, Baryt, metal, należący do grupy metali ziem alkalicznych, główny składnik szpatu ciężkiego.

 Barak, fr., budynek parterowy, przeznaczony dla tymczasowego pomieszczenia żołnierzy, chorych lub ubogich (fig.).

 Baran, samiec owcy, skop, tryk (fig.); przen. człowiek głupi, nierozgarnięty, gap, jolop; taran (fig.); kafar, baba do wbijania palów; jeden ze znaków zodjakalnych (2 fig.); nazwa konstelacji (fig.); żart. strzyc barany: odcinać kupony od listów zastawnych; nosić kogo na barana = na plecach; B-y futro ze skór baranich.

 Baranek (nka), zdr. od Baran: jagnię; skórka jagnięca; nazwa myśliwska bekasa kszyka: przen. = trusia, niewiniątko, pokora; B-ki obłoczki, chmurki białe, kształtem podobne do baranków; futerko z baranków krymskich; gatunek hjacyntów (szafirki); gw. żart. B. egipskie = wszy.

 Baranek Boży = Chrystus; B. wielkanocny, wyobrażenie Baranka Bożego, jako symbol Chrystusa (fig ).

 Barani, przym. od Baran.

 Baranica, rz. ż., barania skóra wyprawna używana na różne wyroby.

 Baranieć, głupieć, idjocieć.

 Baranina, mięso baranie.

 Baraszki, blp., figle, swawola, psoty.

 Baraszkować, dokazywać, stroić figle, bawić się, swawolić; próżnować, zabawiać się.

 Barbarja, blm., rz. ż., barbarzyństwo.

 Barbaryzm, gr., wyraz cudzoziemski w mowie ojczystej niepotrzebnie używany mogący być zastąpiony swojskim; barbarzyństwo.

 Barbarzyniec, albo Barbarzyńca, człowiek napoły dziki, nieucywilizowany; tyran, okrutnik.

 Barbarzyński, przym. od Barbarzyniec, dziki, nieucywilizowany, nieludzki.

 Barbarzyństwo, Barbaryzm, ludzie na poły dzicy; brak cywilizacji; stan napół dziki, dzikość; tyranja, okrucieństwo, zwierzęcość.

 Barchan, nm., lekko kosmata tkanina bawełniana.

 Barchanowaty, podobny do barchanu, mszysty.

 Barchanka, spódnica z barchanu.

 Barchanowy, zrobiony z barchanu.

 Barczatka, motyl z grupy prządek (fig.).

 Barczyć, myśl., postrzelić ptaka w skrzydło.

 Barczysty, mający szerokie barki, plecy, pleczysty.

 Barć, rz. ż., dziupla w drzewie, gdzie pszczoły się gnieżdżą, ul wydrążony w drzewie (fig.).

 Bard, ang., śpiewak, poeta, wieszcz.

 Bardon, nm., lutnia, lira.

 Bardysz, p. Berdysz.

 Bardzo, przysł., (st. wyż. Bardziej), wielce, mocno, nader; usilnie, serdecznie, gorąco, arcy.

 Bareljef, fr., płaskorzeźba.

 Bareż, fr., gatunek lekkiej, przezroczystej, połyskliwej, wełnianej tkaniny.

 Bargiel, Bargieł, zool., p. Kowalik.

 Barjera, fr., poręcz odgradzająca.

 Bark, w anat. część górna kończyny górnej, składająca się z łopatki i obojczyka: łopatka przednia u ptaków: w lm. B-ki = plecy.

 Barka, fr., rz. ż., statek wodny bez masztów do przewożenia zboża, drzewa i t. p. towarów; łódka ozdobna.

 Barkarola, wł., pieśń gondoljerów weneckich, gondoljera.

 Barkas, hiszp., rz. m., największa łódź przy okręcie.

 Barkówki, rz. ż., pióra barkowe, przytwierdzone do barku (łopatki) ptaków.

 Barłożyć, wyściełać barłogiem, robić podściółkę; śmiecić, zaśmiecać; bajać, gadać głupstwa, pleść duby smalone.

 Barłóg, podściółka dla bydła ze starganej słomy; legowisko niedźwiedzia; śmiecie; przen. brudne, nędzne posłanie; stan nędzy; brud, błoto życiowe.

 Barograf, gr., barometr, zapisujący automatycznie zmiany w atmosferze.

 Barok, wł., rodzaj stylu architektonicznego, odznaczającego się dziwacznością i nieregularnością linji (fig.); w znacz. przym. — barokowy, dziwaczny; w poezji: styl kwiecisty, przeładowany przenośniami i figurami retorycznemi.

 Barometr, gr., przyrząd do mierzenia ciśnienia powietrza, wskazujący zmiany atmosferyczne (fig.); przen. wskazówka, oznaka, symptom.

 Barometrograf, gr., barometr wskazówkowy samopiszący.

 Barometryczny, przym. od Barometr.

 Baron, nm., tytuł wyższej szlachty, niższy od hrabiowskiego; żart. liber (łć. = wolny) B. = sobiepan, człowiek od nikogo nie zależny, o nic się nie kłopoczący.

 Baronja, rz. ż., baronostwo, prawo do tytułu barona; majątek, do którego posiadania przywiązany jest tytuł barona.

 Baronostwo, p. Baronja; baron z żoną.

 Baroskop, gr., przyrząd do mierzenia wilgotności powietrza.

 Barszcz, roślina z rodziny baldaszkowatych; zupa kwaskowa z buraków; żart. — blady atrament; pgrdl. — liche kwaśne wino.

 Barszczowina, osad z barszczu chlebowego, używany na okłady do ran.

 Bartne, rz. n., danina z miodu, lub opłata od barci.

 Bartnica, narzędzie do wyżłabiania barci.

 Bartnictwo blm., pszczelnictwo, nauka o hodowli pszczół.

 Bartnik, hodujący pszczoły leśne, pasiecznik, pszczelarz; gatunek niedźwiedzia; motyl, szkodliwy dla pszczół, zanocnica.

 Bartny, przym. od Barć (prawo bartne); rz. dozorca barci, bartnik.

 Barwa, nm., pewien rodzaj światła, kolor; liberja, mundur, umundurowanie; odcień, piętno, charakter; włos, puszek na suknie; puszek na owocach. B. dźwięku = tembr, dźwięczność, wysokość tonu: przen. — pokrywka, płaszczyk, osłona, pozór.

 Barwena, ryba morska, jadalna, o pięknym tęczowym połysku (fig.).

 Barwica, zdr. Barwiczka; farba do nadawania sztucznych rumieńców, ruż, czerwienidło; rośl. marzanna.

 Barwić, nadawać barwę czemu, farbować, kolorować; przen. piększyć, krasić, zdobić.

 Barwierz, farbiarz.

 Barwinek, (nka), roślina o gładkich listkach i kwiatach błękitnych, zawsze zielona (fig.).

 Barwisty, przym. od Barwa, kolorowy.

 Barwnik, substancja, mająca własność barwienia ciał bezbarwnych, pigment.

 Barwny, odznaczający się żywemi kolorami; malowniczy, obrazowy, żywy, kwiecisty, kolorowy.

 Bary, blp., rozrosłe barki, plecy; wziąć się za B. z kim = mocować się.

 Barykada, fr., rodzaj szańca, zrobionego na ulicy, zapora; przen. nagromadzenie trudności.

 Barykadować, stawiać barykady, przeszkody, tarasować; B. ś., zabezpieczać się barykadą, zamykać się, zatarasowywać się.

 Baryła, wł., zdr. Baryłka; beczułka, fasa; przen. człowiek otyły, okrągły, tłuścioch.

 Baryt p. Bar.

 Baryton, wł., głos męski środkujący między tenorem i basem; barytonista; rodzaj instrumentu muzycznego dętego w rodzaju trąby; rodzaj instrumentu smyczkowego w rodzaju wiolonczeli.

 Barytonista, rz. m., śpiewający głosem barytonowym, baryton.

 Bas, wł., najniższe tony muzyczne; najniższy głos męski; narzędzie muzyczne smyczkowe: basetla; klucz muzyczny basowy (fig.); śpiewający basem, basista.

 Basałyk, tur.,, bicz z kulą ołowianą na końcu (fig.); człowiek duży niezgrabny, bałwan, dryblas, drągal, próżniak.

 Basałykować się, próżniaczyć się.

 Basałykowaty, grubawy, niezgrabny, bałwanowaty.

 Basarunek, nm., wynagrodzenie za pobicie, przen. — baty, cięgi, wały.

 Basen, fr., zbiornik wody, ocembrowany rezerwoar; dorzecze.

 Basetla, nm., rz. ż., bas, kontrabas (duży instrument muzyczny, smyczkowy) (fig.); przen. niedołęga, głupi.

 Basetlista, Basista, grający na basetli.

 Basista, śpiewający basem; grający na basetli.

 Basiur, wilk (w języku myśliwych); młody pęd z drzewa wyrastający drzewu szkodliwy.

 Baskina, hiszp., szeroka wierzchnia suknia hiszpanki; przedłużenie stanika od pasa u sukni kobiecej.

 Basklarnet, wł., instrument muzyczny dęty (tonem o oktawę niższy od zwykłego klarnetu).

 Bason, fr., naczynie płaskie do wypróżnień dla podsuwania leżącym chorym (fig.).

 Basować, wtórować basem: prz. pochlebiać, potakiwać w widokach korzyści osobistej.

 Bast, nm., łyczko, łyko.

 Basta, wł., przysł., dość, dosyć, koniec.

 Bastard, wł., nieprawe dziecię, bękart.

 Bastjon, fr., część fortyfikacji wysunięta z obwałowania (fig.).

 Bastonada, fr., kara bicia kijami w pięty lub w plecy.

 Bastować, zaprzestawać, dawać za wygraną.

 Bastowy, przym. od Bast, łyczkowy.

 Basy, blp., cięgi, baty, razy, wały, plagi, bizuny; znaki na ciele od plag, pręgi.

 Baszłyk, tur., kaptur na głowę z długiemi końcami do owiązania szyi (fig.).

 Baszta, łć., wieża obronna forteczna lub zamkowa (fig.).


 Basztan pers., rz. m., ogród warzywny wśród stepów, na którym sieją kawony, melony, kukurydzę i t. d.

 Baszybuzuk, tur., (nieregularny żołnierz turecki); przen. człowiek niesforny, urwis, hajdamaka, łotr, hultaj.

 Baś, baś! wołanie na owce.

 Baśń, rz. ż., bajeczne podanie ludowe a. historyczne; bajka; wieść niepewna, pogłoska, plotka, fałsz.

 Baśniarz, twórca, autor baśni, bajarz.

 Bat (-u), wł., łódź, mały statek.

 Bat (-a), bicz; B-ty = cięgi, plagi, wały, bicie, kara.

 Batalista, fr., malarz bitew.

 Batalja, fr., bitwa, walka, bój.

 Bataljon, fr., oddział żołnierzy pieszych, hufiec piechoty (około 800 ludzi), 4-ta część pułku.

 Baterja, fr., oddział artylerji złożony z kilku dział; okop w którym stoją rzędem armaty. B. elektryczna, galwaniczna = połączenie kilku butelek lejdejskich lub stosów galwanicznych (fig.); żart. — szereg butelek z trunkiem albo z lekarstwami.

 Batog, bicz, bat, bizun.

 Batogować p. Batożyć.

 Batometr, p. Batymetr.

 Batorówka, czapka okrągła bez daszka z denkiem szersza u góry (fig.); szabla z czasów Batorego.

 Batożek, zdr. od Batóg.

 Batożyć, Batogować, bić batem, okładać batogami.

 Batuta, wł., rz. ż., pałeczka dyrygującego orkiestrą; przen. — oznaka kapelmistrza.

 Batymetr, gr., przyrząd do mierzenia głębokości morza: sonda.

 Batyst, fr., gatunek płótna bardzo cienkiego.

 Baumkuch nm., rz. m., gatunek ciasta w kształcie piramidy ze sterczącemi soplami (fig.).

 Bawar, piwo bawarskie.

 Bawarja, piwiarnia.

 Bawarka, kielnerka, dziewczyna usługująca w bawarji; ocukrzone mleko z gorącą wodą, ukropek.

 Bawełna, nm., roślina z której owocu (fig.) zbierają puszek służący do przędzenia tkanin; nici zrobione z przędzy bawełnianej; B. strzelnicza czyli piroksylina = materjał wybuchowy wytworzony z bawełny nasyconej kwasem siarczanym i dymiącym kwasem azotowym; przen. w B-nę obwijać = nie mówić wyraźnie prawdy, łagodzić wypowiedzenie prawdy.

 Bawełnianka, wyrób z bawełny.

 Bawełniany, przym. od Bawełna.

 Bawełnica, rz. ż., drobny owad z rodziny mszyc, niszczący drzewa iglaste.

 Bawet, szpiczaste, sztywne zakończenie stanika kobiecego (fig.).

 Bawialnia, pokój do przyjmowania gości, salon.

 Bawić, czasowo przebywać, przesiadywać u kogoś, gościć, spędzać czas gdzie; B. kogo, zabawiać, zatrzymywać u siebie, rozrywać; śmieszyć, cieszyć, sprawiać uciechę, wydawać się uciesznym; B. ś., zatrzymywać się dłużej, nie śpieszyć się, ociągać się, robić marudnie, opieszale, marudzić; trudnić się, oddawać się czemu; przepędzać czas przyjemnie, igrać, figlować, baraszkować, swawolić; hulać, używać życia; pieścić się, rozkoszować się; B. ś. w co = udawać kogo, co; naśladować.

 Bawidamek, iron., lubiący bawić kobiety, letkiewicz, elegancik.

 Bawidełko, zdr. od Bawidło.

 Bawidło, zabawka, cacko.

 Bawoli, przym. od Bawół.

 Bawół, gr., zwierzę przeżuwające podobne do wołu (fig.).

 Baza, Bazis, gr., dolne zakończenie kolumny, podstawa (fig.).

 Bazalt, łć., skała czarna pochodzenia wulkanicznego (ma często kształt wielkich słupów sześciobocznych) (fig.).

 Bazar, tur., wielki sklep z różnemi towarami; targ, targowica, rynek, budynek specjalnie przeznaczony na sklepy z różnemi towarami.

 Bazgracz, Bazgrała, rz. m., źle piszący, gryzmoła; pismak; lichy malarz.

 Bazgrać, gryzmolić, pisać źle, niekształnie; malować licho, paćkać; pisać banialuki, brednie, liche rzeczy.

 Bazgrała, p. Bazgracz.

 Bazgranina, Bazgrota, rz. ż., gryzmoły, bylejaka pisanina, gwazdanina; lichy obraz, mazanina; lichy utwor, ramota.

 Bazia, kotka jako kwiatostan wierzby, brzozy (fig.).

 Bazylja, roślina zielna aromatyczna używana do lekarstw i jako przyprawa.

 Bazylijka cz. Balsam polski, roślina ogrodowa pachnąca.

 Bazylika, gr., (budynek, w którym odbywały się sądy handlowe w Rzymie starożytnym); kościół wspaniały z trzema lub pięciu nawami oddzielonemi kolumnami (fig.)

 Bazyliszek, gr., gatunek jaszczurki (f.); przen. człowiek zły, złośliwy, o niedobrem wejrzeniu.

 Bażant, nm., ptak kurowaty świetnie upierzony (fig.).

 Bażantarnia, miejsce hodowania bażantów.

 Bąbel, bańka z płynu, wzdęcie płynu; pęcherz na ciele; duży pryszcz.

 Bąbelcug, nm., bąbel, bombel, bumelcug, pociąg kolei, idący wolno i długo zatrzymujący się na stacjach.

 Bąbelek, drobna ozdoba wisząca służąca do przybrania ubioru.

 Bąblasty, kształtu bąbla.

 Bąblica, choroba wysypkowa.

 Bąblować, nm., hulać, pędzić wesołe życie bez pracy, próżnować.

 Bączek, rurka pod osadą strzelby, w którą się stempel wsuwa.

 Bądź, sp., albo, lub; chociaż, choćby, bodajby, nawet; druga osoba trybu rozkaz, słowa: być.

 Bąk, gatunek ptaka brodzącego (fig.); owad z rzędu dwuskrzydłych (fig); zabawka dziecinna w kształcie kuli wydrążonej z nóżką, którą za pomocą sznurka wprowadzić można w szybki ruch wirowy, fryga, cyga (fig.); kobza; gatunek łódki o czterech wiosłach; błąd, omyłka, głupstwo; plotka, bajka, fałsz; człowiek nadęty, nadąsany; dzieciak; strzelać, zbijać B-ki = próżnować, trwonić czas, bruk szlifować.

 Bąkać, p. Bąknąć; słabo, niewprawnie czytać; niewyraźnie mówić.

 Bąknąć, nied. Bąkać, wydać głos podobny do bąkowego, zahuczeć, jak bąk; odezwać się półgębkiem, zamruczeć, burknąć, niewyraźnie odpowiedzieć.

 Be, nazwa litery B.

 Be! wykrz., fe! brzydko!

 Beatrycze (-y), rz. ż., ukochana, pani serca.

 Beatyfikacja, łć., zaliczenie przez kościół w poczet błogosławionych.

 Bebechy, blp., wnętrzności, kiszki, flaki; bety, pościel brudna; graty, manatki: wylatujące (niewszyte) kartki w książce, w aktach.

 Bebeszyć, patroszyć, wyjmować bebechy, wnętrzności.

 Bech, gw., nieznośny dzieciak.

 Bechtać, poduszczać, podburzać, jątrzyć przeciw komu, podbechtywać, mącić.

 Becić się, kompromitować się, zasypywać się, blamować się.

 Beczeć, jdtl. Beknąć; wydawać głos (owca, koza, łoś, jeleń, zając); głośno płakać, ryczeć z płaczu; fałszywie śpiewać, uderzyć w bek; przen. narzekać, biadać, ubolewać; odpowiadać za co.

 Beczka, miara rzeczy sypkich i płynów, 40 wiader (72 garnce); tonna; duże naczynie drewniane z klepek i obręczy (fig.); fasa, antał; B. morska — p. Boje; przen. człowiek otyły, grubas, brzuchacz, zdolny pić dużo; B. bez dna = utracjusz, marnotrawca, dziurawy worek; zacząć z innej B-ki = inaczej przemawiać, przejść do innego przedmiotu w rozmowie, z innej strony przedmiot omówić, innym tonem.

 Beczkowaty, kształtu beczki, okrągły, wydęty, pękaty; półkulisty (sklepienie).

 Beczkówka, klepka długości 30 cali.

 Beczułka, mała beczka, baryłka, antałek; przen. mała, tłusta, okrągła osoba.

 Bedel, Pedel, łć., woźny w zakładzie naukowym; kościelny, pilnujący porządku w kościele.

 Bedłka, rz. ż., rodzaj grzyba; rodzaj zapalenia wewnątrz ust.

 Bednarczyk, terminator bednarski.

 Bednarka — p. Bednarstwo.

 Bednarstwo, stan, fach, rzemiosło bednarskie, bednarka.

 Bednarz, rzemieślnik, robiący naczynia drewniane z klepek.

 Beduina, rodzaj długiego wierzchniego okrycia kobiecego z kapturem (fig.).

 Befsztyk — p. Bifsztyk.

 Begonja, ukośnica, roślina o dużych liściach ozdobnych nieraz różnokolorowych (fig.).

 Bejca lub Bajca, nm., nazwa roztworów chemicznych służących do przygotowania pod farbę skóry, tkanin, drzewa, metalów.

 Bejcować, nm., zastosowywać bejcę.

 Bek, głos owcy, kozy; płacz.

 Bek, fr., palnik u lampy gazowej (fig.), dziobek.

 Bekać się, parzyć się (o jeleniach).

 Bekas, fr., gatunek ptaka brodzącego z długim miękkim dziobem (fig.).

 Bekasi, przym. od Bekas.

 Bekiesza, rz. ż., suknia męska długa futrem podbita krojem węgierskim (fig.).

 Beknąć, p. Beczeć; beknąć grubo = ponieść stratę materjalną, przypłacić za co.

 Bekowisko, miejsce zbierania się jeleni (samców i samic).

 Beksa, rz. m. i ż., płaksa, mazgaj.

 Bekwarek, gatunek słowika.

 Bela, nm., miara papieru, zawierająca 10 ryz; 20 postawów sukna; przen. człowiek nieruchawy, kloc, pień, kłoda.

 Beladona, wł., pokrzyk, wilcza jagoda, roślina trująca z rodziny psiankowatych (fig).

 Belemnit, gr., skamieniały szczątek wymarłych głowonogów; t. zw. strzałka piorunowa lub pazur djabelski.

 Beletrysta, fr., powieściopisarz, nowelista.

 Beletrystyka, literatura powieściowa, nadobna.

 Belfer, nm., pomocnik mełameda w chederze; pgrdl. nauczyciel, bakałarz.

 Belferja, rz. ż., pgrdl., nauczyciele; zebranie, zgromadzenie nauczycieli.

 Belferka, Belferja, Belferstwo, stan, zajęcie belfra, nauczycielstwo, bakalarstwo.

 Belfrować, trudnić się nauczycielstwem, bakałarzyć.

 Belka, nm., kloc z 4 stron ociosany; drąg u wagi.

 Belkowanie, poziomy układ belek między dwoma piętrami.

 Belladonna — p. Beladona.

 Belweder, wł., ozdobny budynek, altanka, wystawione w miejscu skąd piękny widok się roztacza.

 Belzebub, hbr., bies, djabeł, szatan; książę djabłów; przen. człowiek zły.

 Bełgotać p. Bełkotać.

 Bełkot, bełkotanie, chlupanie, plusk; mowa niewyraźna, jąkająca się; głos wydawany przez cietrzewia.

 Bełkotać, Bełgotać (-oce), chlupotać, chlupać, poruszać płynem, bełtać; jąkać się, bąkać, mówić z trudnością, niewyraźnie; mówić językiem niezrozumiałym.

 Bełkotka, odmęt w wodzie, chlupotanie wody, wir; narzędzie do bełtania płynów; kobieta gadatliwa, papla; jąkająca się, bełkocąca.

 Bełkotliwy, przym. od Bełkot.

 Bełt, nm., grot, pocisk, strzała.

 Bełtać, mieszać, mącić, bełkotać.

 Bełtanina, rz. ż., płyn zmącony, rozbełtany.

 Bemol (skr. b.) w muz., znak zniżenia nuty o pół tonu (fig.).

 Benedykcja, łć., błogosławieństwo; poświęcenie.

 Benedyktyn, zakonnik reguły ś-go Benedykta; nazwa pewnego gatunku likieru.

 Benedyktynka, zakonnica reguły św. Benedykta.

 Benedyktyński, przym. od Benedyktyn; benedyktyńska praca = cierpliwa, mrówcza, wytrwała, mozolna praca.

 Beneficjalny, od beneficjum, dotyczący beneficjum.

 Beneficjant, nadający, ofiarowujący dobra na rzecz kościoła.

 Beneficjarjusz, posiadający beneficjum, obdarowany dobrami kościelnemi.

 Beneficjat, pobierający dochód z dóbr kościelnych.

 Beneficjum, łć., rz. n., w lp. ndm., w lm. B-cja, dochód z dóbr kościelnych, prebenda.

 Benefis, fr., rz. m., dochód z widowiska, danego na korzyść artysty; zysk, korzyść.

 Benefisant, artysta, na którego korzyść odbywa się przedstawienie benefisowe.

 Bengalski ogień, p. Ogień.

 Benjaminek (-nka), najmłodszy z rodziny, ulubieniec, faworyt, pieszczoch, gagatek.

 Benzoes, wonna żywica koloru brunatnego używana jako kadzidło i kosmetyk.

 Benzol, związek organiczny płynny o przyjemnym zapachu używany w przemyśle.

 Benzyna, rz. ż., płyn o charakterystycznym zapachu wydobywany z ropy naftowej używany do palenia i do wywabiania plam tłustych z tkanin.

 Ber (bra), rz. m., rodzaj prosa.

 Bera, fr., gatunek gruszki (złota, szara, biała B.).

 Berajter, nm., ujeżdżający konie.

 Berbeć, rz. m., mały dzieciak.

 Berberys, krzew ciernisty o jagodach kwaśnych (fig.).

 Berdysz, Bardysz, łć., drążek z siekierą u góry podobny do halabardy (fig.).

 Beret, p. Biret.

 Bergamota, wł., rz. ż., gatunek gruszki; gatunek cytryny.

 Berkowiec, waga rosyjska = 10 pudom.

 Berkut albo Birkut, tat., gatunek orła stepowego (fig.).

 Berlacz, nm., ciepły miękki trzewik zimowy nakładany na inny trzewik.

 Berlinka, duża łódź żaglowa z dachem przykrywającym przewożone zboże i towary.

 Berło, krótka laska ozdobna jako znak władzy najwyższej. (fig.). B. błazna: laseczka z główką pajaca, z dzwoneczkami (fig.); przen. panowanie, władza najwyższa; drążek myśliwski dla sokołów.

 Berma, fr., rz. ż., w fortyfikacjach odstęp poziomy między wałem a rowem służący do wzmocnienia nasypu (fig.).

 Bermyca, nm., rz. ż., duży futrzany kołpak wojskowy (2 fig.).

 Bernardyn, zakonnik reguły Św. Franciszka zreformowanej przez Św. Bernarda.

 Bernardynka, zakonnica reguły Św. Bernarda: gatunek tabaki.

 Bernardyński, przym. od Bernardyn.

 Berwiono — p. Bierwiono.

 Beryl, gr., glucyn, drogi kamień barwy zielonej, szmaragd, akwamaryn.

 Berżerka, fr., pasterka; gatunek krzesła i fotelu.

 Bestja, łć., rz. ź., zwierzę; potwór, zwierzę dzikie rozjuszone; przen. człowiek zły, zezwierzęcony, bydlę, łotr; żart. nicpoń, urwis.

 Bestjalny, przym. od Bestja.

 Bestwić, pobudzać do srogości, dzikości zwierzęcej, rozbestwiać, rozjuszać; podniecać lubieżność, roznamiętniać; B. ś. — p. Bestwieć.

 Bestwieć, Bestwić się, dziczeć, srożeć, rozbestwiać się, bydlęcieć, zwierzęcieć, oddawać się rozpuście, stawać się rozwiązłym.

 Bestyjka, rz. ż., zwierzątko, stworzonko; przen. żart. kobietka ładna, ponętna, zalotna.

 Bestyjstwo, hultajstwo, łajdactwo, szelmostwo, zgraja łotrów.

 Beszamel, fr., przyprawa do mięsa ze śmietany i jaj.

 Besztać, łajać, wymyślać komuś, lżyć.

 Besztanina, łajanie.

 Betel, roślina, której liście, zmieszane z orzechami palmy areki i wapnem, żują ludy połud. azjatyc.

 Beton, ang., masa z wapna hydraulicznego i żwiru szybko twardniejąca używana jako podkład pod Fundamenty, do wyrobu sztucznych płyt kamiennych i t. p.

 Bety, nm., blp., pierzyna, piernat, pościel puchowa.

 Bez, przyim., oznacza brak, nieobecność czegoś, wyłączenie; nie bez tego = zapewne.

 Bez (bzu), krzew dziko rosnący o liściach pierzastych i drobnych białych kwiatach o nieprzyjemnym zapachu; B. lilak, krzew ogrodowy o kwiatach wonnych, białych lub liljowych (fig.).

 Beza, fr., pianka z białek z cukrem miałkim ubita i upieczona.

 Bezbarwny, nie mający barwy, niekolorowy; przen. suchy, mdły, blady, nieożywiony, nie mający wyraźnego charakteru.

 Bezbożnik, żyjący bez religji, ateusz.

 Bezbożny, nie wierzący w Boga, ateuszowski, niereligijny, nie zachowujący przepisów kościoła.

 Bezbronny, nie mający broni, oręża, nieuzbrojony; słaby, bezsilny, nie mogący się bronić.

 Bezbrzeżny, nie mający brzegów, nie mający granic, nieograniczony, bardzo rozległy; niezmierny, niezmierzony, nieprzejrzany.

 Bezcelowy, nie mający celu, niepotrzebny, bez wytkniętego kresu.

 Bezcen, w wyraż. przysł. za bezcen = nadzwyczaj tanio, na pół darmo, za psie pieniądze.

 Bezcenny, nieoceniony, nieoszacowany, bajecznie drogi, kosztowny.

 Bezceremonialny, nie robiący sobie z niczego ceremonji, niczem się nie krępujący.

 Bezchmurny, niezachmurzony, jasny, pogodny (niebo, dzień).

 Bezcielesny, duchowy, nie mający ciała, formy widomej; nieuchwytny, nadzmysłowy.

 Bezcienny, nie rzucający w południe cienia; mieszkaniec pasa zwrotnikowego.

 Bezczelny, zuchwały, haniebny, wytartego czoła i sumienia, nie mający wstydu, zuchwale natarczywy.

 Bezcześcić, bezecnić, pozbawiać czci, zniesławiać, sromocić, hańbić; profanować, kalać, poniewierać, plugawić.

 Bezczynny, nieczynny, nie działający, próżnujący, nie zajęty, nie zatrudniony.

 Bezdasze, rz. n., przen., brak dachu nad głową, brak schronienia, bieda.

 Bezdenny, nie mający dna i gruntu; niezmiernie głęboki, niezgłębiony, przepaścisty; niewyczerpany, nieprzebrany.

 Bezdeń, (-dni, lm. -dnie), rz. ż., bardzo wielka głębokość, głąb’, otchłań, przepaść, bez końca.

 Bezdomny, nie mający domu, dachu nad głową; tułaczy.

 Bezdroże, obszar bez dróg, manowce, zdroże; fałszywa droga życia, życie złe, niemoralne; fałszywa droga rozumowania.

 Bezdrzewny, pozbawiony drzew (kraj, okolica).

 Bezduszny, bez życia, nie mający duszy, martwy; nieczuły, nieużyty, nieożywiony.

 Bezdymny, nie wytwarzający dymu (proch).

 Bezdzietny, nie mający dzieci, potomstwa; przen. nie pozostawiający godnych siebie naśladowców.

 Bezdźwięczny, nie posiadający dźwięku, głuchy, przytłumiony; w gram. spółgłoski bezdźwięczne, cz. ciche (błędnie mocne): spółgł. wymawiane bez udziału krtani: p, t, k, s, sz, (w przeciwstawieniu do b, d, g, z, ż).

 Bezeceństwo, szkarada, ohyda, rzecz bezecna, czyn bezwstydny; haniebność, sromota; brzydactwo, szkaradzieństwo.

 Bezecnić, bezcześcić, hańbić, pozbawiać czci; szpecić, szkaradzić.

 Bezecnik, człowiek bez czci, bezwstydny, hultaj, łotr.

 Bezecny, niegodziwy, bez czci, sromotny, haniebny; szpetny, szkaradny.

 Bezgłowe, rzęd ryb i mięczaków, nie mających wyraźnej głowy.

 Bezgłowy, nie mający głowy.

 Bezgraniczny, nieograniczony, nie mający granic, nieskończenie wielki.

 Bezgrzeszny, nie grzeszący, nie mający grzechów, bez winy.

 Bezimienny, nie mający nazwy, imienia; nie podpisany przez autora, anonimowy.

 Bezinteresowny, nie mający osobistego interesu, osobistych widoków na celu, nieinteresowny.

 Bezjęzyczny, nie mający języka.

 Bezkarnie, przysł. bez kary, bez podlegania karze, bez obawy kary, zuchwale.

 Bezkarność, niepodleganie karze, niekarność, swawola.

 Bezkarny, nie podlegający karze; nieukarany.

 Bezkostny, nie mający kości.

 Bezkreśny, nieograniczony, bez kresu, nie mający granic, nieskończony.

 Bezkrólewie, czas między śmiercią jednego panującego a wstąpieniem na tron drugiego; nieład, bezład, bezrząd, wynikający z nieobecności zwierzchnika.

 Bezkrwawy, niekrwawy, bez rozlewu krwi; B. ofiara = Msza Święta.

 Bezkrwisty, posiadający mało krwi, anemiczny, blady, mizerny; posiadający mało życia, energji, czczy, mdły, nieożywiony.

 Bezkrytyczny, niekrytyczny, nie roztrząsający (umysł), nie posiadający sądu krytycznego.

 Bezkształtny, nie mający kształtów prawidłowych, nieforemny, niekształtny.

 Bezkwiatowe (rośliny) = skrytopłciowe, skrytokwiatowe, t. j. nie wydające nigdy kwiatu; bezliścieniowe, np. grzyby, paprocie.

 Bezleśny, ogołocony z lasów.

 Bezlik, wielka obfitość, wielka ilość, mnóstwo.

 Bez liku, przysł., mnóstwo.

 Bezliścieniowe, Bezliścienne, p. Bezkwiatowe.

 Bezlistny, pozbawiony liści.

 Bezlotek, ptak płetwonogi, pingwin (fig.).

 Bezludny, niezaludniony, pusty.

 Bezludzie, miejsce puste, bez ludzi, pustkowie.

 Bezład, nieład, nieporządek, chaos, bezrząd.

 Bezładny, nieporządny, chaotyczny, pomieszany.

 Bez mała, przysł., ledwo nie, prawie, niemal.

 Bezmian, przezmian, rodzaj wagi, składającej się z drążka nierównoramiennego z podziałką, mającego ruchomy ciężarek z jednej strony a talerzyk z drugiej (fig.).

 Bezmiar, przestrzeń niezmierzona, nieskończona; wielka ilość, nieskończoność.

 Bezmierny, niezmierzony, nieskończony; wielki, ogromny, obszerny, bezbrzeżny; nadmierny.

 Bezmózgi, głupi, nie mający oleju w głowie.

 Bezmyślny, nie myślący, nie zastanawiający się, nie rozumujący, głupi; nie obmyślany (czyn).

 Beznadziejny, nie pozostawiający nadziei, bez wyjścia, rozpaczliwy.

 Beznamiętny, nie mający namiętności, nie podlegający namiętnościom.

 Beznogi, nie mający nóg: niektóre zwierzęta ziemnowodne i szkarłupnie, apoda.

 Beznosek, człowiek, który stracił nos.

 Beznosy, nie mający nosa.

 Bezoar, kamień, znajdowany we wnętrznościach kozła bezoarowego, używany dawniej jako środek leczniczy, strutka.

 Bezobłoczny, nie mający obłoków, wolny od obłoków, chmurek, pogodny, jasny.

 Bezogoniasty, Bezogonowy, nie posiadający ogona (niektóre małpy, ziemnowodne).

 Bezoki, nie mający oczu, ślepy, ociemniały; nie mający jednego oka, jednooki.

 Bezokolicznik, w gram. tryb bezokoliczny, wyrażający samo pojęcie działania lub stanu, bez względu na inne okoliczności( = łć. infinitivus).

 Bezokoliczny, przym., bez względu na okoliczności; tryb B. — p. Bezokolicznik.

 Bezosobowy, nieosobowy; zdanie B-e = nie mające podmiotu.

 Bezowocny, płonny, nie dający owocu; przen. niepożyteczny, nieskuteczny, próżny (praca, wysiłek).

 Bezpalcy, nie mający palców.

 Bezparcjalny, bezstronny.

 Bezpieczeństwo, niepodleganie obawie, spokój, spokojność, pewność, że się nic złego nie stanie.

 Bezpieczny, pewny, któremu nic złego nie grozi, spokojny.

 Bezpłatkowe (rośliny), o kwiatach, mających tylko kielich, a pozbawionych płatków korony.

 Bezpłatny, wolny od opłaty.

 Bezpłciowy, nie mający płci, nijaki.

 Bezpłodny, niepłodny, nie mający płodu, niezdolny do wydawania potomstwa; nieurodzajny, płonny, jałowy, nieżyzny.

 Bezpodstawny, nie mający podstawy, bezzasadny.

 Bezpośredni, następujący tuż po czem, bez pośrednictwa, wprost; natychmiastowy, kolejny; nie wzorowany na czemś, nie szablonowy, nie konwencjonalny, naturalny.

 Bezpośrednio, przysł., wprost.

 Bezpotomny, nie mający potomstwa, bezdzietny.

 Bezpowrotny, miniony, przeszły, nie mogący powrócić, niepowrotny, nieodwołalny.

 Bezprawie, łamanie prawa, gwałt, nadużycie prawa; postępek przeciwny prawu, nielegalność, krzywda.

 Bezprawny, przeciwny prawu, nieprawnie zrobiony, nielegalny.

 Bezpretensjonalny, nie mający pretensji, niewymuszony, prosty, skromny, naturalny.

 Bezprzestannie, ciągle, ustawicznie.

 Bezprzykładny, nie mający podobnego sobie, jedyny w swoim rodzaju, nadzwyczajny, niezwykły, niesłychany, osobliwy, szczególny.

 Bezprzytomny, nieprzytomny.

 Bezradny, nie umiejący sobie radzić, niezaradny, niedołężny.

 Bezręki, pozbawiony rąk.

 Bezrobocie zmowa robotników, polegająca na wstrzymaniu się od roboty, strejk.

 Bezrogi, nie mający rogów.

 Bezrolny, nie posiadający roli, gruntu (chłop).

 Bezrozumny, nie mający rozumu, nierozumny, niedorzeczny, głupi.

 Bezrząd, nieład, bezład, anarchja, nierząd, nieporządek.

 Bezsenność, brak snu.

 Bezsenny, bez snu spędzony (noc); nie śpiący, czuwający.

 Bezsens, rz. m., niedorzeczność, absurd, nonsens, głupstwo, brak sensu, brak myśli.

 Bezsensowny, przym. od Bezsens.

 Bezsilność, niemoc, osłabienie, bezwładność.

 Bezsilny, nie mający sił, słaby, osłabiony; skrępowany, nie mający władzy.

 Bezskrzydły, nie mający skrzydeł (owady).

 Bezskuteczny, nieskuteczny, nie mający skutku, daremny, nie pomagający.

 Bezsłoneczny, nie oświetlony promieniami słońca.

 Bezsporny, pewny, nie podlegający wątpliwości, niezaprzeczony.

 Bezsprzeczny, pewny, niewątpliwy, nie ulegający zaprzeczeniu.

 Bezstronny, niestronniczy, nie unoszący się stronnością, sprawiedliwy, bezparcjalny.

 Bezterminowy, nie mający określonego terminu, określonego czasu.

 Beztroski, nie doznający trosk, swobodny.

 Bezuchy, Bezuszny, nie mający uszu, nie mający ucha.

 Bezustanny, nieustanny, nie ustający, ciągły, ustawiczny.

 Bezusty, nie mający ust.

 Bezużyteczny, bez pożytku, nieużyteczny, nie przynoszący korzyści; bezowocny, bezskuteczny, daremny, niepotrzebny.

 Bezwarunkowo, przysł., koniecznie, nieodzownie, stanowczo, nieodbicie, niewątpliwie.

 Bezwarunkowy, konieczny, nieodzowny, nieodbity.

 Bezwąsy, nie mający wąsów, młodzieniaszek gołowąsy.

 Bezwiednie, przysł., nieświadomie, mimowiedzy, mimowoli, niechcący, bez zastanowienia.

 Bezwiedny, nieświadomy, mimowolny.

 Bezwład, porażenie, paraliż, niemożność władania członkami ciała, niemożność ruchu, osłabienie.

 Bezwładność, niemożność ruchu; niemoc, bezsilność; w fiz. własność ciał, polegająca na tem, że same nie mogą sobie nadać ruchu, a poruszone, nie mogą go powstrzymać ani zmienić.

 Bezwładny, nie mogący ruszyć się lub poruszyć członkami ciała, sparaliżowany, bezsilny, obezwładniony, osłabiony, nie mający władzy.

 Bezwłasnowolny, nie mający własnej woli; zostający pod opieką, kuratelą, pozbawiony możności wykonywania czynności prawnych.

 Bezwłosy, nie mający włosów, pozbawiony włosów.

 Bezwodnik, anhydryt; związek chemiczny tlenowy, otrzymany z kwasu, po zupełnem odciągnięciu wody.

 Bezwodny, nie mający wody, pozbawiony wody.

 Bezwola, chorobliwy brak woli.

 Bezwonny, nie mający woni, pozbawiony woni.

 Bezwstyd, Bezwstydność, brak wstydu, czelność; rozpusta, nierząd, sromota.

 Bezwstydnica, kobieta bez wstydu, nieprzyzwoita, nierządnica.

 Bezwstydnik, człowiek pozbawiony wstydu, nie wstydzący się, nieprzyzwoity.

 Bezwstydny, nie mający wstydu, nie żenujący się, bezczelny, sromotny, nieprzyzwoity.

 Bezwyznaniowiec, nie chcący należeć do żadnego wyznania religijnego.

 Bezwyznaniowość, niewyznawanie żadnej religji; nienależenie do żadnego wyznania.

 Bezwyznaniowy, nie mający określonej religji, nie wyznający żadnej religji.

 Bezwzględnie, przysł., bez uwagi na cośkolwiek, ostro, bez litości, surowo, absolutnie.

 Bezwzględny, nie mający względu, nie baczący na nic; surowy, despotyczny; absolutny; B. ciężar = gatunkowy ciężar; B. wysokość = wzniesienie nad poziom morza.

 Bezzasadny, nie oparty na pewnej zasadzie, nie mający uzasadnienia, bezpodstawny.

 Bezzębny, nie mający zębów całkowicie lub częściowo, mający mało zębów; B-ne (zwierzęta) = szczerbate.

 Bezzmienny, niezmienny, bez przerwy zostający, ciągły, jednakowy.

 Bezznamienny, bez wyraźnej cechy, niecharakterystyczny.

 Bezzwłocznie, przysł., natychmiast.

 Bezzwłoczny, niezwłoczny, natychmiastowy.

 Bezżenny, nie żonaty, kawalerski.

 Bezżeństwo, stan kawalerski, życie bezżenne, celibat.

 Bęben (-bna), instrument muzyczny, walcowaty, pusty wewnątrz, z dwóch stron skórą naciągnięty, wydający odgłos za uderzeniem pałeczki, taraban (fig.), walec ruchomy, wewnątrz pusty; rodzaj krosienek okrągłych do robót damskich; przyrząd, okrywający wierzchnią część koła na statkach parowych (fig.); przen. dzieciak; wzdęty, pękaty.

 Bębenek, zdr. od Bęben, mały bęben z dzwonkami o jednem dnie, tamburyno; (fig.); błona, oddzielająca ucho wewnętrzne od zewnętrznego; tłok w pompie. Podbić komu B-nka = poduszczyć, podburzyć, dodać odwagi, ośmielić.

 Bęblik, maleńki chrząszczyk barwy zielonej, pospolity na kwiatach.

 Bębnica, odma brzuszna, chorobliwe wzdęcie brzucha.

 Bębnić, bić w bęben; bić palcami po czemś; przen., wciąż to samo powtarzać; ustawicznie gadać coś nad uchem.

 Bębnienie, myśliw. wydawanie głosu przez gołębia; szybkie uderzanie dziobem w gałąź przez dzięcioła.

 Bęc! wykrz., wyraz oznaczający odgłos wywołany upadkiem.

 Bęcnąć, upaść, przewrócić się, bachnąć.

 Bęcwał, niezgrabjasz, niezdara, bałwan, dureń.

 Bękarci, przym. od Bękart.

 Bękarcieć, wyradzać się, od rodu swego odstępować.

 Bękart, nm., dziecię nieprawego łoża, wyrodek; mieszaniec u zwierząt, bastard.

 Biada! wykrz., oznaczający ubolewanie, żałość; niestety! nieszczęście! źle!

 Biadać, narzekać, utyskiwać, żalić się.

 Białawiec, gatunek motyla dziennego.

 Białawy, niezupełnie biały.

 Białek, biały znak pod paznogciem; bielmo.

 Białka, rz. ż., motyl kosmaty, brudnobiały (fig).

 Białkan, związek białka z solami metali.

 Białko, w jajku płyn wodnisty barwy żółtawej; związek organiczny azotowy, stanowiący najważniejszą cześć składową ciał organicznych (zwierząt i roślin); B. oczne — p. Białkówka.

 Białkomocz, rz. m., choroba, odznaczająca się wydzielaniem wielkiej ilości białka w moczu.

 Białkówka lub Białko, twardówka, zewnętrzna błona oka barwy białej.

 Białodrzew (u), rz. m., gatunek topoli o liściach pod spodem szarawych.

 Białogłowa, kobieta, niewiasta.

 Białogłowy, białowłosy, mający na głowie włosy białe, siwy.

 Białogon — p. Białorzytka.

 Białolicy, mający płeć białą.

 Białonóżka, koń o białych nogach.

 Białopióry, mający pióra białe.

 Białoryb, rz. m., ogólna nazwa drobnych ryb karpiowatych.

 Białorzytka lub Białogon, ptak wróblowaty, spokrewniony ze słowikiem.

 Białoskórnictwo, blm., rzemiosło białoskórnika, gałąź garbarstwa, zajmująca się wyrobem skór delikatniejszych białych.

 Białoskórnik, garbarz wyprawiający delikatniejsze skóry białe.

 Białoszyjka, koń, mający białą szyję.

 Białość, barwa biała, jasna (białość cery).

 Białowłosy — p. Białogłowy.

 Białozór, sokół norweski, krzeczot, gatunek ptaka drapieżnego (fig.).

 Biały (st. wyższy: Bielszy), mający barwę śniegu, mleka, czysty, niebrudny; niewinny, niepokalany; siwy (włos); widny, jasny (dzień); B. płeć = kobiety; B. ryba = nazwa dawana wielu gatunkom ryb o białem mięsie; B. broń = broń chłodna, sieczna; B. kawa = kawa z mleczywem; B. mięso = mięso cielęce, wieprzowe i niektórych ptaków; B. niedziela = piąta niedziela postu; B. drzewo = mające rdzeń biały i rzadki; B. karta = karta niezapisana, (umysł dziecięcia jest białą kartą = niezapełniony, czysty, poddający się); B. wino = wyciskane z jasnych winogron: B. chleb = chleb pszenny; B. dzień = jasny dzień; do B-go dnia = do rana; B. mazur = trwający do rana; B. pieniądz = srebrny pieniądz; B. wiersz = nierymowy; B-ą nicią szyty (utwór, artykuł) = utwór literacki, w którym szczegóły są nakręcane do widocznej tendencji.

 Biba, Bibka, łć., żart., pijatyka w gronie wesołych towarzyszów, hulanka.

 Biblijny, przym. od Biblja.

 Biblja, gr., Pismo Święte, księgi Starego i Nowego Testamentu; iron. wielka księga.

 Bibljofil, gr., miłośnik książek.

 Bibljograf, uczony znawca wydań, ksiąg i druków, układający katalogi ksiąg.

 Bibljograficzny, dotyczący bibljografji.

 Bibljografja, gr., nauka mająca za przedmiot znajomość wydań książek, druków i rękopisów.

 Bibljoman, gr., namiętny zbieracz książek, zwłaszcza rzadkich.

 Bibljopola, gr., rz. m., księgarz.

 Bibljoteka, gr., książnica, księgozbiór; gmach przeznaczony na zbiór książek; zbiór, wybór dzieł jednego rodzaju, jednej umiejętności lub jednego wydania; tytuł niektórych wydawnictw perjodycznych; przen. człowiek uczony.

 Bibljotekarstwo, zajęcie bibljotekarza; nauka układania bibljotek.

 Bibljotekarz, zarządzający bibljoteką.

 Bibosz, łć., lubownik trunków, pijak, opój, bibuła.

 Bibulasty, podobny do bibuły, nie zbity, nie ścisły, przesiąkliwy.

 Bibuła, łć., gatunek papieru przesiąkliwego; przen. bibosz.

 Bibułka, gatunek cieniutkiego papieru do papierosów lub do owijania.

 Bicie, rz. od Bić, uderzanie, chłostanie, plagi; B. serca: czynność fizjologiczna serca, choroba serca, palpitacja; głos przepiórki.

 Bicykl, gr., kołowiec, welocyped o dwóch kołach, z których przednie duże, a tylne malutkie.

 Bicz, bat, bizun; chłosta, plaga; przen. kara (bicz Boży); jak z Bicza trzasnął = natychmiast, wnet, szybko; B. korali = kilka sznurów korali razem związanych (f.); B. z piasku ukręcić = z niczego chcieć coś zrobić; B. kręcić na siebie = dać sposób przeciw sobie: B. kręcić na kogo = knować coś przeciw komu; z B-em kogo puścić = z niczem.

 Biczować, okładać biczem, bić batem, batogować, chłostać.

 Biczownik, ten co się biczuje; B-cy, średniowieczna sekta religijna.

 Biczowy, przym. od Bicz; koń biczowy = boczny, przyprzężony.

 Biczyk, mały bicz, bacik.

 Biczysko, kij stanowiący rączkę bicza; zgr. duży bicz.

 Bić, zadawać razy, chłostać, ćwiczyć, uderzać, tłuc; przen. — zwyciężać, gromić, pokonywać; godzić na kogo lub w co, nacierać, nastawać; rozbijać, tłuc; zabijać, śmierć zadawać; strzelać; B. w co = wbijać (pale, gwóźdź); B. pieniądze = wyrabiać pieniądze; B. drogę = budować, robić drogę; B. w dzwony = dzwonić; B. pokłony = kłaniać się nizko, uniżenie: B. księgi — drukować; B. głową o ścianę = rozpaczać; B. groblę = budować, sypać, urządzać groblę; B. pianę = rozbijać białko trzepaczką; poty biją = silne potnienie; strzelba bije dobrze = celnie, daleko; woda bije ze skały = wytryska; bijący dowód = oczywisty, niezaprzeczony; B. w oczy = być widocznym, rzucać się w oczy, uwydatniać się; B. czołem = kłaniać się nizko, wyrażać szacunek; B. do głowy = uderzać, napływać (o krwi); B. kartę = kłaść wyższą kartę; B. figurę w szachach lub kamienie w warcabach = zabierać figurę, kamień przeciwnikowi; B. godziny = wybijać, wydzwaniać godziny; B. na co, w co = kłaść nacisk, akcentować silnie, zmierzać do czego; B. ś. = bić siebie samego, chłostać się; B. ś. z kimś = zadawać wzajemnie razy, wszcząć bójkę; walczyć, toczyć bitwę, pojedynkować się; B. ś. z myślami = rozważać coś, namyślać się: B. ś. w piersi = uderzać się w piersi, albo uznawać swą winę; B. ś. z czem = biedzić się, walczyć z czem, kłopotać się; p. Bity.

 Biec, (biegę, bieżysz-ży, biegł), Biegnąć, (biegną, biegniesz, — nie), Biegać, częstl., iść szybko, śpieszyć, pośpieszać, dążyć szybko; kłusować, pędzić; lecieć, przelatywać, poruszać się szybko naprzód (o ciałach); ciec, płynąć (o wodzie); szybko upływać (czas); biec na zgubę = gotować sobie nieszczęście; p. Bieżący.

 Bieda, ubóstwo, brak grosza; kłopot, przykrość, troska, zgryzota; B-dę klepać = żyć w biedzie, być w ubóstwie, być ubogim, biedować; mieć z kim B-dę = mieć kłopot z kim, frasować się z czyjego powodu; wprowadzić kogo w B-dę = wprowadzić kogo w kłopoty, zmartwienia, narazić kogo; od B-dy = jako tako, zaledwie ujdzie; z B-dą = z trudem, z kłopotem; B-dę klepać = żyć w nędzy, w ubóstwie.

 Bieda, Biedka, łć., wózek bez kozła o dwóch kołach (fig.).

 Biedactwo, biedak, człowiek biedny, ubogi; mizerota, chudzina, nieboże; nieszczęśliwe stworzenie; biedaczysko.

 Biedaczysko, nieborak, nieboraczysko, poczciwiec, godny pożałowania, biedak.

 Biedak, człowiek biedny, ubogi, chudzina, nieszczęśliwy.

 Biednieć, stawać się biednym, ubożeć; słabnąć, mizernieć, marnieć, tracić zdrowie, siły.

 Biedny, ubogi, nie mający pieniędzy; godny litości, pożałowania; mizerny, lichy, ladajaki.

 Biedota, ubóstwo, bieda, nędza; ludzie ubodzy, biedacy; rzecz licha, mizerna, słabizna, lichota.

 Biedować, biedę klepać, żyć w biedzie, cierpieć biedę, niedostatek; rozwodzić się nad swoją biedą, biadać.

 Biedronka, Boża krówka, mały owad z rzędu tęgopokrywych czerwony czarno nakrapiany (fig.).

 Biedrzeniec, roślina zielna = anyż.

 Biedz — p. Biec.

 Biedzić się (z czem lub nad czem), męczyć się, mordować się nad czem, kłopotać się, trudzić się, frasować się, pasować się z czemś.

 Bieg, ruch, chód pośpieszny, kłus; wogóle szybki ruch naprzód; przebieg, obieg, kurs: B. rzeki = kierunek, w którym rzeka płynie: B. życia ( = łć. curriculum vitae) = ciąg życia; opis życia, życiorys; B. rzeczy = kolejna następczość danych faktów, zdarzeń, wypadków: B. sprawy = stan, porządek, w jakim się sprawa prowadzi, postęp jej; B. nauk = prowadzenie, stan nauk; w pełnym B-u = w najszybszym ruchu, w największym rozwoju; swoim B-em = zwykłą koleją, zwykłym porządkiem, niezależnie.

 Biegacz, Biegun, ten, co prędko biega, szybkobieg, laufer; wierzchni kamień w młynie.

 Biegać — p. Biec. B. koło czego a. za czem = uwijać się, krzątać się, chodzić energicznie koło czego, starać się.

 Biegające, rzęd ptaków wielkich, nie latających, jak: struś, kazuar i inne.

 Bieganina, bieganie, ciągłe krzątanie się, ruch około czego, latanina, zmudne chodzenie koło interesu.

 Biegi, blp., skoki, nogi zająca.

 Biegle, przysł., wprawnie.

 Biegliwy, Bieżny, zdolny do biegu szybkiego.

 Biegłość, rz. ż., wprawa, zręczność.

 Biegły, wyćwiczony, doświadczony w czem, wprawny; znający się na czem, znawca, ekspert.

 Biegnąć p. Biec.

 Biegnik, w muz., pasaż, szybko po sobie następujące tony.

 Biegun, p. Biegacz; koń, rumak: płoz półokrągły u kołyski, fotela (fig.); końce osi ziemskiej (B. półn., B. połud.), B-y świata: dwa punkty kuli niebieskiej, które podczas pozornego jej obrotu dziennego pozostają nieruchome: każdy z dwóch przeciwległych punktów magnesu, w których jest ześrodkowana siła magnetyczna; dwa B-y = dwa przeciwieństwa.

 Biegunecznik, drzewo zwrotnikowe, którego kora zawiera gorzki pierwiastek lekarski.

 Biegunka, silne rozwolnienie, djarja.

 Biegus, rodzaj ptaka brodzącego; włóczęga, powsinek.

 Biel, rz. ż. białość, rzecz biała, bielizna; w bieli = w białej szacie, w bieliźnie.

 Biel, rz. ż., nazwa wielu farb mineralnych barwy białej (B. cynkowa, B. ołowiana).

 Biel (-lu), rz. m., warstwa drzewna tuż pod korą, świeżo uformowana.

 Bielak, gatunek zająca.

 Bielarz, pobielacz, polewacz; ten co płótno bieli.

 Bielas, mający białe, jasne włosy, białą sierść.

 Bielec, owad: termit.

 Bieleć, stawać się białym; siwieć; widnieć w oddali jako coś jasnego.

 Bielić, czynić białym, powlekać barwą białą, farbować na biało; B. cyną = powlekać cyną wnętrza naczyń miedzianych, mosiężnych; zabielać, zaprawiać nabiałem; zdejmować skórę z niektórych zwierząt (zająca, królika): B. ś. = bieleć; smarować twarz bielidlem, blednąć, siwieć; widnieć z oddali; B. papier, płótno = usuwać żółtawe zabarwienie.

 Bielidło, puder biały, mączka biała do posypywania twarzy, włosów; maść biała jako kosmetyk, blansz.

 Bielinek, motyl dzienny: kapustnik, głogowiec (fig.).

 Bielizna, wyroby z płótna, perkalu (koszule, prześcieradła, ręczniki, chustki i t. d.); B. stołowa = płócienne nakrycie na stół.

 Bielmo, biała albo szara błonka zakrywająca źrenicę oka; przen. zaćmienie umysłu, tępość umysłowa pod pewnym względem; mieć bielmo na oczach = nie spostrzegać rzeczy widocznych dla innych.

 Bielnik, miejsce, gdzie płótno bielą, blech.

 Bielszy — p. Biały.

 Bieluchny, przym. zdr. od Biały.

 Bieluń, pospolity chwast trujący o dużych białych kwiatach, datura, dziędzierzawa (fig.).

 Bierczy, chart, który chwyta zająca bez obrotu.

 Bierka, kostka warcabna; (w grze w karty) lewa.

 Biernatek cz. Pustelnik, mały skorupiak morski, mieszkający w pustych skorupach mięczaków (fig.).

 Bierny, nie czynny, pasywny; uległy wpływom postronnym: (charakter), nie posiadający własnej woli: zachowujący się neutralnie, obojętnie; stan B. = nieczynny, stan bierny majątku — p. Stan; w gram., słowo B-ne = biorące na siebie skutek czynności czyjej (np. być bitym); B-ne przyzwolenie = milczące przyzwolenie, nieprzeszkadzanie, nietamowanie.

 Bierwiono, kawał drzewa nieociosanego, belka.

 Bierzmować, wykonywać obrzęd bierzmowania przez namaszczenie Olejem Św.; przen. iron. — dawać w twarz, policzkować.

 Bierzmowanie, drugi sakrament kościoła katolickiego, przez który otrzymuje się łaskę Ducha Św., utwierdzającą w wierze.

 Bies, czart, szatan, djabeł, zły duch.

 Biesaga, rz. ż., mieszek, wór, sakwa.

 Biesiada, uczta, bankiet, gody; zabawa; przen. rozkoszowanie się, uciecha.

 Biesiadnik, godownik, biorący udział w uczcie, w biesiadzie.

 Biesiadować, ucztować, bankietować.

 Biesić się, złościć się, wściekać się.

 Bieżący, imiesł., od Biec, idący, teraźniejszy, obecny (rok, miesiąc); kolejny (numer); niniejszy; B-ca woda = woda płynąca (w rzekach, w strumieniu); B-ce sprawy = zwykłe codzienne sprawy, przypadające na chwilę obecną.

 Bieżny — p. Biegliwy.

 Bifsztyk, Befsztyk, ang., zraz polędwicy wołowej usmażony.

 Bifurkacja, łć., rozwidlenie, rozdział widłowaty (rzeki, drogi); połączenie się dwóch samodzielnych systematów wodnych.

 Bigam, Bigamista, gr., ten, co ma dwie żony, dwużeniec; zwolennik bigamji.

 Bigamja, dwużeństwo, posiadanie równocześnie dwóch żon.

 Bigos, nm., potrawa z kapusty duszonej z drobnemi kawałkami mięsa; przen. nawarzyć bigosu, narobić bigosu = sprawić zamęt, zamieszanie, kłopot.

 Bigot, Bigotka, fr., nabożniś, nabożnisia, przesadnie pobożny (a).

 Bigoterja, fr., przesadna gorliwość w spełnianiu obowiązków religijnych, nabożnisiostwo.

 Bijać, częstl. od Bić.

 Bijak, drąg, w jednym końcu grubszy służący do pobijania; krótszy kij u cepów.

 Bijatyka, bójka, bicie się, walka na kije lub pięście połączona z hałasem, z kłótnią.

 Bila, fr., kula bilardowa; zrobić bilę = trafić ją drugą kulą, aby wpadła do łuzy.

 Bilans, fr., porównanie dochodu i wydatków przy zamknięciu rachunków; zamknięcie rachunku, wykazanie finansowego stanu interesu za czas ubiegły.

 Bilard, fr., specjalny stół do gry bilami (fig.); gra sama bilami; miejsce, pokój, gdzie się ta gra odbywa.

 Bilbokiet, fr., zabawka składająca się z rączki, na której jest czareczka do chwytania uwiązanej kulki (fig).

 Bilet, fr., karteczka z brystolu z wypisanem imieniem i nazwiskiem (B. wizytowy); kartka, znaczek papierowy jako dowód opłaconego wejścia (B. kolejowy, teatralny i t. p.); świadectwo, pismo, wydane na dowód czego; krótki list; B. bankowy, banknot, bankocetel, pieniądz papierowy.

 Bileter, fr., odbierający bilety przy wejściu na widowiska.

 Biljon, fr., tysiąc miljonów; w rachunkach niemieckich miljon miljonów; biljon w monecie = miljard.

 Bilon, fr., moneta zdawkowa ze srebra niższej próby, z miedzi lub z niklu.

 Bimetalista, zwolennik bimetalizmu.

 Bimetalizm, system monetarny, oparty na podwójnej jednostce pieniężnej: złotej i srebrnej.

 Binda, nm., wstążka, szarfa, przepaska, taśma; powijak.

 Binduga nm., miejsce nad brzegiem rzeki spławnej przeznaczone na skład drzewa spławianego.

 Binokle, fr., szkła oczne trzymające się na nosie za pomocą sprężynki (= fr., pince-nez), nanośniki (fig.).

 Binom, gr., mat., dwumian.

 Biochemja, gr., nauka o zjawiskach chemicznych w żywem ciele.

 Biodro, kłąb, wydatna część po obu bokach ciała ludzkiego niżej pasa (fig. B).

 Biodrzysty, mający wydatne biodra.

 Biografja, gr., życiorys, opis życia.

 Biologja, gr., nauka o życiu istot ustrojowych.

 Birbant, wł., hulaka, próżniak, wesoło żyjący, utracjusz, lampart.

 Birbantować, hulać, próżnować, wesołe próżniacze życie pędzić.

 Biret, Beret, łć., rodzaj czapki kanciastej lub okrągłej bez daszka, używanej przez duchownych (fig.), profesorów, sędziów, adwokatów; kobiecy ubiór głowy w tym samym rodzaju.

 Birkut — p. Berkut.

 Bis, łć., ndm., dwa razy, po raz drugi, żądanie powtórzenia.

 Bisior, gr., gatunek cienkiej drogiej tkaniny; nitki powstałe ze stężonej cieczy wydzielanej z gruczołów niektórych małżów; nitki rozchodzące się od kiełkujących zarodków niektórych grzybów.

 Bisiorki, paciorki szklane dęte, naśladujące perłę; rodzaj ozdoby architektonicznej.

 Biskup, dostojnik duchowny mający władzę nad djecezją.

 Biskupi, przym. od Biskup.

 Biskupstwo, godność, urząd i władza biskupa; djecezja.

 Biskwit, fr., suchar, biszkokt: wyrób ceramiczny barwy białej matowej.

 Bisować, powtórzyć, żądać powtórzenia utworu muzycznego, granego lub śpiewanego.

 Bistr, fr., farba ciemno-brunatna.

 Bistur, fr., mały nożyk chirurgiczny, lancet (fig.).

 Bisurman, Bisurmanin, Bisurmaniec, (lm. — -anie) ar. i tur., mahometanin; przen. urwisz, człowiek rozwiązły, hulaka, hultaj; niedowiarek.

 Bisurmanić, nawracać na mahometanizm, turczyć; B. ś. = hulać, awanturować się, łajdaczyć się.

 Bisurmanieć, stawać się bisurmaninem; stawać się rozpustnym, psuć się moralnie; tracić wiarę, stawać się niedowiarkiem.

 Bisurmaństwo, pgrd., mahometanizm; mahometanie, niewierni; rozpusta, rozwiązłość.

 Biszkokt (błędn. Biszkopt), łć., gatunek ciasta lekkiego z mąki, żółtek i cukru, biskwit.

 Biszof, nm., rodzaj ponczu, napój z wina, araku, cukru, pomarańcz i korzeni.

 Bitek, zrazik bity.

 Bitka, lewa w grze karcianej, wziątka, bierka.

 Bitny, waleczny, mężny, dobrze się bijący.

 Bitum, łć., gatunek asfaltu, smoły ziemnej.

 Bitwa, walka, bój, orężne starcie się dwóch wojsk, batalja; bójka, bijatyka, bicie się.

 Bity, imiesł. od Bić, taki, którego wybito; ubity; ścisły, zbity, zbytnio gęsty; droga b-a = gościniec, trakt; talar b. = talar całkowity; b-e pismo = ścisłe, gęste pismo; zrazy, kotlety b-e = nie siekane; nie w ciemię b. = niegłupi, przezorny, domyślny, chytry, wytrawny.

 Biuletyn, fr., sprawozdanie urzędowe o stanie choroby osoby wysoko postawionej, o przebiegu bitwy i t. p.

 Biuralista, fr., urzędnik, pracujący w biurze; przesiąkły biurowym porządkiem, trybem biurowym, formalista.

 Biurko, zdr. od Biuro, rodzaj stołu do pisania, kantorek (fig.).

 Biuro, fr., specjalny stół do pisania; lokal, w którym pracują urzędnicy; ogół urzędników danej instytucji.

 Biurokracja, fr., nadmierny wpływ i przewaga urzędników w rządzie.

 Biurokrata, zwolennik wpływu, przewagi sfery urzędniczej.

 Biust, fr., popiersie; (fig.); piersi kobiece, gors u kobiety.

 Biwak, fr., obozowisko pod gołem niebem; (bez rozbijania namiotów).

 Biwakować, obozować pod gołem niebem.

 Bizmut, metal błyszczący biało-różowawy używany do szkieł optycznych, do farb i jako lek.

 Bizon, gr., gatunek żubra amerykańskiego, zwany zwykle bawołem (fig.); rosły i niezgrabny człowiek, drągal niezgrabny, leniuch.

 Bizun, kańczug, batóg (fig.); w lm. plagi, bicie.

 Biżuterja, fr. klejnoty, wyroby jubilerskie.

 Bla! wykrz., brzydko, nieładnie.

 Blacha, nm., cienka płyta metalu walcowanego, kutego lub lanego (B. kuchenna); B. biała = B. żelazna cynowana; B. na piersi = pancerz, kirys; blaszany znak na piersiach, na czapce.

 Blacharnia, zakład wyrobu przedmiotów blaszanych, warsztat blacharski.

 Blacharski, przym. od Blacharz.

 Blacharstwo, rzemiosło blacharskie.

 Blacharz, rzemieślnik, robiący naczynia z blachy; pokrywający dach blachą.

 Blachmal, nm., piana żużlowata na roztopionym metalu; przen. — oczy blachmalem zaszły = zamgliły się.

 Blachownia, zakład wyrobu blachy.

 Blachownica, maszyna do ciągnięcia blachy; blacha na piersi, pancerz, kirys.

 Bladaczka — p. Blednica.

 Bladawy, nieco blady.

 Bladnąć, Blednąć, Blednieć, stawać się bladym, tracić rumieńce; tracić barwę jaśniejszą, płowieć, blaknąć.

 Bladolicy, mający cerę bladą.

 Bladość, cera blada; barwa blada.

 Blady (st. wyż. Bledszy), pozbawiony barwy jaskrawszej, zbliżony do białego, białawy; człowiek B. = mający cerę twarzy pozbawioną rumieńca, mizerny; wyblakły; przen. rozcieńczony, podobny do barwy wody; bezbarwny, mdły, czczy, pozbawiony energji, żywotności.

 Blaga, fr., udawanie w celu samochwalstwa; pyszałkowatość, mydlenie oczów, kłamstwo.

 Blagier, fr., łgarz, samochwalca, pyszałek.

 Blagować, udawać w celu samochwalstwa, łgać, kłamać.

 Blajwas — p. Blejwas.

 Blaknąć, Blakować, nm., płowieć, pełznąć, stawać się bladym, tracić blask, kolor żywszy.

 Blakowny, łatwo płowiejący, puszczający (o materjale); zmieniający się w pewnych porach roku (kolor włosów u zwierząt).

 Blamanż, fr., rodzaj kremu migdałowego.

 Blamować, fr., wstydzić, ośmieszać, kompromitować; B. się = ośmieszać się, kompromitować się.

 Blanki, zębate wycięcia wierzchołków murów i wież (fig.); rodzaj gzemsu; palisada, belki na sztorc wbite w ziemię stanowiące ogrodzenie.

 Blankiet, fr., papier czysty z wydrukowanym nagłówkiem, z rubrykami; gotowy druk z miejscami pustemi do wypełnienia.

 Blanko (in blanko), wł., weksel lub pełnomocnictwo nie napisane, ale mające już podpis wydającego, wystawiającego lub żyranta; B. kredyt = otwarty kredyt.

 Blankować, sprzedawać papiery procentowe, których się nie posiada.

 Blansz, fr., bielidło, biała farba do nadawania twarzy białej cery.

 Blanszować się, nacierać twarz bielidłem.

 Blasfemja, gr., bluźnierstwo.

 Blask, promień światła, jasność, światłość; połysk; B. oczu = żywość, wyrazistość, ogień oczu; przen. — chwała, świetność, splendor, okazałość.

 Blaszanka, naczynie blaszane.

 Blaszany, zrobiony z blachy.

 Blaszka, zdr. od Blacha; cieniutka płytka, błonka, płatek, powłoczka: płaska rozszerzona część liścia.

 Blat, nm., płyta; płaska i cienka tafla (deska, blacha, deszczułka); płaska strona u narzędzi ostrych.

 Blazgonić, gadać niedorzeczności, nieprzyzwoitości.

 Blazgoń, głupi i sprośny w mowie.

 Blech, Blich, blechowanie; miejsce, gdzie bielą płótno, bielnik.

 Blecharz, ten, co płótno bieli; pilśniarz.

 Blechować, Blichować, płótno bielić.

 Blednąć — p. Bladnąć.

 Blednica, Bladaczka, choroba kobiet, powstająca z niedokrwistości.

 Blednieć — p. Bladnąć.

 Bledszy — p. Blady.

 Blejtram, nm., rama, na którą naciąga się płótno, głównie do malowania (fig.).

 Blejwas, nm., blm., biel ołowiana.

 Blekot, roślina jadowita z rodziny baldaszkowatych; (fig.): B. cz. Lulek, roślina jadowita z rodziny psiankowatych.

 Blenda, nm., minerał o wyglądzie niemetalicznym, będący związkiem siarki z metalem (B. cynkowa i in.).

 Blich, Blichować — p. Blech, Blechować.

 Blichtr, nm., mamiący blask, połysk; ułuda, pozór, szych, fałsz.

 Blin, ros., rodzaj ciasta smażonego na patelni.

 Blindaż, fr., osłona z belek robót fortyfikacyjnych; pancerz okrętowy.

 Blizki (st. wyż. Bliższy), niedaleki, nieodległy, mało odległy; mający wkrótce nastąpić; krewny, pokrewny; należący do czyjegoś otoczenia; B. sercu = drogi, ukochany.

 Blizko (st. wyż. Bliżej), przysł. od Blizki; niedaleko, prawie, ledwie, niemal, tuż tuż; B. przyimek = obok, nieopodal czego, w pobliżu; bliżej niż dalej = bliżej końca niż początku.

 Blizkość, małe oddalenie, niewielka odległość.

 Blizkoznacznik, wyraz posiadający zbliżone znaczenie, synonim.

 Blizkoznaczny, mający zbliżone, podobne znaczenie, synonimowy.

 Blizna, szrama, plejzer, ślad zagojonej rany na ciele; ślad zarosłego zacięcia na drzewie; ślad krzywdy, rany moralnej, ślady ciosu; miejsce na łodydze lub gałęzi po opadłym liściu; na słupku kwiatowym szparka, w którą wchodzi pyłek kwiatowy (f.).

 Bliższy — p. Blizki.

 Bliźni, każdy człowiek względem drugiego.

 Bliźniak, Bliźnię (w lm., B-ęta), przez tę samą matkę jednocześnie z drugim na świat wydany; dwojaki, dwa garnuszki razem zlepione.

 Bliźnięcy, przym. od Bliźnię.

 Bloczek — p. Blok.

 Blok, nm., kloc, drzewo grube nieociosane; krążek kolisty ruchomy do przesuwania sznura lub łańcucha (fig.); przyrząd do podnoszenia ciężarów; kluba; B. a. Bloczek, pewna ilość kartek u góry sklejonych, odrywających się, przeznaczonych do notatek.

 Blokada, nm., oblężenie portu; zamknięcie wejścia i wyjścia z portu przy pomocy floty.

 Blokhauz, nm., budynek czasowo ufortyfikowany do wypatrywania nieprzyjaciela; strażnica ufortyfikowana ze strzelnicami (fig.).

 Blokować, oblegać, obsaczać, opasywać nieprzyjacielską fortecę lub port, przecinać komunikację jakiegoś miejsca z innemi.

 Blond, fr., ndm., jasna barwa włosów.

 Blondyn, fr., człowiek jasnowłosy.

 Blondyna, fr., — p. Blondynka; cienka koronka z surowego jedwabiu.

 Blondynka, kobieta jasnowłosa.

 Bluć — p. Blwać.

 Bluetka fr., drobnostka, fraszka dramatyczna.

 Bluszcz, roślina pnąca się, o liściach połyskujących twardawych (fig.).

 Bluszczyk ziemny cz. Kurdybanek, roślina zielna o liściach woniejących i kwiatach fijołkowo-błękitnych.

 Bluza, fr., wolna wierzchnia suknia męska kroju zbliżonego do koszuli; suknia kobieca wolno zrobiona krótka lub długa.

 Bluzgać, Bluzgotać, tryskać, wytryskiwać; pleść, wygadywać brednie, głupstwa mówić.

 Bluzka, sukienka wolna dziecinna; górne ubranie kobiece do stanu.

 Bluźnić, wypowiadać zdanie przeciwne zasadom religji, powstawać przeciw religji, przeciw Bogu; B. rozumowi = mówić przeciwko rozsądkowi, mówić nielogicznie.

 Bluźnierca, ten co bluźni, co lży religję.

 Bluźnierczy, bluźnierski, przym., od Bluźnierca.

 Bluźnierstwo, mówienie przeciw zasadom religji, lżenie, potwarz.

 Blwać, Bluć, womitować, zrzucać, mieć ejekcję.

 Blwociny, blp., plwociny, wymioty.

 Błagać, pokornie prosić, modlić się o co, prosić usilnie.

 Błagalny, upraszający, proszący, błagający: B. ofiara = ofiara w celu ubłagania, Msza Św.

 Błahostka, rzecz błaha, małostka, fraszka, drobnostka, bagatela.

 Błahy (lm. błazi), mało warty, drobnostkowy, lichy, mizerny, mało ważny, marny; wątły, słaby, ladajaki, mizerny; niepewny, wątpliwy.

 Błam, nm., pewna ilość skórek jednego gatunku futra, zeszytych w kształt worka otwartego.

 Bławat, nm., materja jedwabna zwłaszcza barwy błękitnej.

 Bławatek, roślina o kwiatach błękitnych w zbożu rosnąca, chaber, modrak (fig.).

 Bławatny, przym. od Bławat; towary bławatne = tkaniny, służące na ubrania różnokolorowe; sklep bławatny = mieszczący w sobie różnorodne różnokolorowe tkaniny (materjały na ubrania); kolor bławatny = modry, niebieski, błękitny, lazurowy.

 Błazen, trefniś; śmieszek, żartowniś krotochwilny; klown (w cyrku), pajac; przen. mówiący i robiący same głupstwa, głupiec; prow. smarkacz, dzieciak, młokos.

 Błazeński, właściwy trefnisiowi, należący do niego; głupi, bezsensowny.

 Błazeństwo, bzdurstwo, głupstwo, figle bezmyślne, dzieciństwo; figlowanie, dokazywanie.

 Błazgoń — p. Blazgoń.

 Błaznować, postępować, jak błazen, błazeństwa wyrabiać, głupie figle, miny stroić; niedorzeczności mówić; B. z kogo, z czego = żartować, drwić, szydzić.

 Błaźnica, pgrdl., kobieta, robiąca głupstwa, błazeństwa, głupia, arogancka; prow. dzieciak; niedorostek.

 Błaźnić się, robić głupstwa, błazeństwa, postępować, jak błazen; narażać się na nazwę błazna, kompromitować się.

 Błąd, omyłka, nieprawda, wykroczenie, zboczenie; wprowadzić kogo w B. = mylnie objaśnić, oszukać; z B-du wyprowadzić = objaśnić kogo, wykazać mu prawdę; B. popełnić = zbłądzić; (o kobiecie) dać się uwieść.

 Błądzić, błąkać się, iść przez bezdroża, iść nie tą drogą, którą potrzeba; mylić się, popełniać błędy, omyłki, nie trafiać; nie prowadzić się moralnie.

 Błąkać się, tułać się, kołatać się, błądzić, plątać się, nie znajdować właściwej drogi.

 Błąkanina, tułanie się, błąkanie się, błądzenie, szukanie drogi.

 Błędnik, labirynt; labirynt w uchu: część przyrządu słuchowego: ucho wewnętrzne (fig.).

 Błędny, mylny, fałszywy, wprowadzający w błąd; pełny omyłek, błędów, niepoprawny (styl, język); błąkający się, błądzący, tułający się; B. ognik = płonący gaz, wydobywający się z miejsc błotnych; B. rycerz = marzyciel, szukający ideałów nieurzeczywistnionych, p. Donkiszot; B. nerw = nerw mózgowy, którego włókna idą do krtani, płuc, żołądka i wątroby; B-ne koło = powracanie do punktu wyjścia, niemożność wyjścia z położenia.

 Błękit, firmament, sklepienie niebieskie; barwa błękitna; odzienie koloru błękitnego; B. pruski, gatunek farby.

 Błękitny, mający barwę błękitu, niebieski, modry, bławatny; krew B-na = krew arystokratyczna.

 Błociarz, myśl., nazwa dzika.

 Błocić, błotem walać; B. ś. = walać się błotem, szargać się.

 Błocko, wielkie błoto, bagnisko.

 Błogi, szczęśliwy, błogosławiony; dobroczynny, zbawienny; miły, przyjemny (uczucie), pełen rozkoszy.

 Błogosławić, czcić, uwielbiać; dziękować z wysławianiem; dobrze życzyć, życzyć szczęścia; udzielać błogosławieństwa, poświęcać, święcić; B. na co = wyświęcać; żegnać znakiem krzyża Ś-go; szczęścić, darzyć, zsyłać szczęście; (o Bogu), zsyłać łaski na człowieka.

 Błogosławieństwo, czynność błogosławienia, benedykcja; życzenie szczęścia; szczęście, pomyślność; B. boże, żart. = dzieci.

 Błogosławiony, uwielbiony, wysławiony z dziękczynieniem; beatyfikowany, zaliczony przez kościół w poczet godnych uwielbienia i czci religijnej, jeszcze nie kanonizowany; szczęśliwy, błogi; zbawiony, pełen łaski Bożej; pełen szczęścia; kobieta w stanie błogosławionym = kobieta brzemienna.

 Błogość, uczucie zadowolenia wewnętrznego.

 Błona, tkanka giętka, wyściełająca lub otaczająca narządy ciała ludzkiego, zwierzęcego lub roślinnego, skórka bardzo cienka, plewa.

 Błoniasty, mający błony, podobny do błony.

 Błonica, dyfteryt, zakaźna choroba błon śluzowych gardzieli.

 Błonie (błędnie Błoń), rz. n., obszerna równina, przeznaczona na pastwisko, łąka równa.

 Błonkoskrzydłe, (pszczołowate), rzęd owadów, mających skrzydła błoniaste z nielicznemi żyłkami.

 Błonkowaty, podobny do błonki; złożony z błonek.

 Błonnik, główna składowa część włókien roślinnych, drzewnik, celuloza.

 Błotniak, ptak drapieżny wielkości jastrzębia (fig.).

 Błotniarka, gatunek ślimaka wodnego (fig.).

 Błotnik, przyrządzik ochraniający spodnie od zabłocenia.

 Błotnisty, pełen błota; bagnisty, błotny.

 Błotny, przym. od Błoto, błotnisty, bagnisty, pełen trzęsawisk; znajdujący się na błotach, żyjący na błotach; iłowaty, ilasty; B-na kąpiel = kąpiel, do której ił wchodzi, kąpiel szlamowa; gaz B. = związek chemiczny węgla z wodorem, wytwarzający się na gruntach bagnistych, zapalający się w powietrzu.

 Błoto, ziemia, ił, szlam, pomieszane z wodą; kałuża, bagno: nieczystość, brud: przen. ohyda, brudy życia; tarzać się w błocie = żyć w upodleniu; błota = okolica błotna, trzęsawiska, bagno.

 Błysk, połysk, błyszczenie; blask przelotny, chwilowy, błyskawica.

 Błyskać, jdtl. Błysnąć, wydawać blask urywany, przelotny, migać czemś błyszczącem, migotać. Błyska się = zjawia się błyskawica, łyska się, lśni się.

 Błyskawica, światło migotliwe powstające przy łączeniu się elektryczności w chmurach; błysk, blask przelotny; przen. ruch nagły, szybki; B. w oczach = wzrok iskrzący, spojrzenie energiczne, gwałtowne, gniewne.

 Błyskawiczny, pełen błyskawic; szybki, jak błyskawica, bardzo szybki (pociąg błyskawiczny).

 Błyskawka, zabawka błyskotliwa, mamidło.

 Błyskotać, połyskiwać, migać czem świecącem, błyskać, razić oczy.

 Błyskotka, bawidełko lśniące, fraszka błyszcząca; przen. rzecz marna, fraszka, drobnostka, pozorną wartość mająca.

 Błyskotliwy, lśniący się, migotliwy, jaskrawy, pozornie świetny, mamiący oczy, rażący.

 Błysnąć — p. Błyskać i Błyszczeć: przen. ukazać się na chwilę, pokazać się, zaświtać; zajaśnieć, uwydatnić się czem, odznaczyć się.

 Błyszcz, połysk, blask; szuwaks, czernidło do obuwia; nazwa minerałów będących połączeniem naturalnem metalu z siarką, o połysku metalicznym i ciemnej barwie (błyszcz srebra, antymonu, miedzi, ołowiu).

 Błyszczak, ptak wróblowaty z rodziny szpaków.

 Błyszczeć, jdtl. Błysnąć, wydawać blask, jaśnieć, świecić, lśnić, świecić się, migać.

 Błyszczka, rz. ż., motyl nocny o skrzydłach brunatno-szarych, ze znakiem w kształcie γ.

 Bo, Boć, spójn., (wyraż. przyczynę), bowiem, albowiem, ponieważ, gdyż, z powodu że, z przyczyny że, dlatego że.

 Boa, rz. m., ndm., olbrzymi wąż dusiciel (fig.); B. rz. n., strój futrzany na szyję, kształtu węża, używany przez kobiety.

 Boazerja — p. Buazerja.

 Bobak, gatunek świstaka, gryzoń, zamieszkujący okolice stępowe (fig.).

 Bobek (-bka), jagoda drzewa wawrzynowego i samo drzewo; B-ki — odchody kozie, owcze, mysie, zajęcze, kulkowatej formy.

 Bober, Bóber — p. Bób.

 Bobię, zdr. od Bobo, żart. dzieciaki; lm. bobięta.

 Bobik a. Bób koński, gatunek rośliny pastewnej strąkowej.

 Bobkowy, prz. od Bobek; drzewo B-e = drzewo wawrzynowe, laurowe (fig.).

 Bobo, mały ładny dzieciak.

 Bobodrzew, drzewo o strąkach szablastych, używanych jako lek.

 Bobrek, roślina goryczkowata wodna, kaczyniec.

 Bobroszczur cz. Kojpu, zwierzę ssące z gryzoniów, dostarczające futra, nazywanego małpami (fig.).

 Bobrować, brodzić w wodzie; gmerać, szperać; chodzić tu i owdzie, szukając; myszkować, przetrząsać; szukać po błotach (o wyżle).

 Bobrowisko, błotne miejsce w lesie, gdzie latem łosie przebywają.

 Bobrownik, magnolja, drzewo podzwrotnikowe o kwiatach białych, rozwoń.

 Bobrowy, przym. od Bóbr; zrobiony z futra bobra: B. strój czyli B-e krople = gęsta ciecz, wydzielająca się ze specjalnych gruczołów bobra, używana w medycynie.

 Bochen, zdr. Bochenek, duża bułka chleba.

 Bocian, ptak brodzący (fig.); przen. człowiek chudy, o nogach wysokich i cienkich; człowiek wytykający wady ludzi i dający im nauki nieproszony.

 Bociani, przym. od Bocian: mający kształty podobne do bociana; B-nie nogi = wysokie, cienkie nogi; B-nie gniazdo = kosz, platforma u szczytu masztu okrętowego, skąd majtek obserwuje morze, (fig.): B-nie noski = Bodziszek.

 Bocianię, pisklę bocianie.

 Bocianka, flaszka pękata o długiej szyjce (fig.).

 Bociek, Boćko, gw., nazwa bociana u ludu.

 Boczek, zdrob. od Bok; wędzonka z boku wieprzowego; boczna część stanika.

 Bocznica, strona poboczna, pobocznica; linja poboczna drogi żelaznej z główną połączona; skrzydło budowli, łączące się z główną budowlą.

 Boczny, Bokowy, niefrontowy, będący z boku, poboczny; tyczący się boku.

 Boczyć się, nadymać się, obrażać się, patrzyć krzywo, dąsać się, krzywić się; paczyć się, skrzywiać się, wypaczać się, wykrzywiać się, kosić się; unikać kogo.

 Boć — p. Bo.

 Boćko — p. Bociek.

 Boćkowski monitor, dyscyplina, bizun.

 Boćwina, gatunek buraka; liście, nać buraczana (fig.); przen. żart. Litwin.

 Bodaj, bogdaj, bodajże, przysł., podobno, zdaje się, może, prawdopodobnie wykrz., niechaj, oby, żeby, daj Boże! niechby.

 Bodak, Bodłak — p. Bodziak.

 Bodliwy, bodący, kolący, lubiący bość.

 Bodłak, krzew ciernisty o kwiatach żółtych i jagodach pomarańczowych, smaku cierpko-kwaskowatego.

 Bodmerja a., zaciągnięcie pożyczki na okręt lub jego ładunek za wysoką prowizją z tem, że gdy okręt zatonie, pretensja ustaje.

 Bodnąć — p. Bóść.

 Bodziak, Bodak, Bodiak, nazwa ostu w niektórych miejscowościach.

 Bodziec, kolec, rzecz bodąca, oścień; ostroga, zachęta, pobudka, podnieta, pobudzenie.

 Bodziszek, in., bocianie a. żórawie noski, gieranja, roślina o kwiatach różowych, białych lub fijoletowych (fig.).

 Bodziszkowate, rodzina roślin kwiatowych, dwuliścieniowych.

 Bogacić, czynić bogatym, obdarzać majątkiem, dochodami, uposażać w co.

 Bogacić się, Bogacieć, wzbogacać się, stawać się majętnym; zyskiwać, nabywać wiele czego.

 Bogactwo, dostatek pieniędzy, obfitość czego, skarby; B. języka = obfitowanie mowy w wyrazy, charakterystyczne wyrażenia, zwroty, synonimy i formy; zasobność.

 Bogacz, człowiek bardzo bogaty, mający wiele pieniędzy, krezus; bogacz duchowy = obdarzony skarbami ducha.

 Bogać tam! gdzież tam, nie inaczej.

 Bogarodzica, Matka Boska.

 Bogatek, drobny chrząszczyk o ciele wydłużonem i metalicznym połysku, szkodliwy.

 Bogatka, gatunek sikory.

 Bogato, przysł. od Bogaty; kosztownie, dostatnio, obficie: ożenić się B. — ożenić się z osobą bogatą.

 Bogaty, majętny, posiadający wiele pieniędzy, majątek, dobra; bardzo zamożny; kosztowny, wspaniały; B. w co = obfitujący w co, mający wiele czego; zasobny.

 Bogdaj — p. Bodaj.

 Bogdanka, kobieta ukochana, narzeczona.

 Bogini, bóstwo rodzaju żeńskiego u pogan; niebianka; opiekunka boska; kobieta ukochana, bóstwo: B. wód = nimfa.

 Boginka, zdr. od Bogini; w wierzeniach ludu postać nadprzyrodzona, nimfa wodna, wodnica, rusałka, syrena, bogunka.

 Bogobojny, bojący się Boga, czczący Boga; pobożny, świątobliwy.

 Bogomyślny, zatopiony w Bogu.

 Bogunka — p. Boginka.

 Bohater, pers. rycerz; człowiek wielkiego ducha i poświęcenia, który dokonał wielkich czynów; główna osoba powieści, poematu, dramatu; os., którą ś. ogół zajmuje.

 Bohaterka, kobieta wielkiego ducha, energji: główna osoba powieści, poematu; heroina.

 Bohaterski, przym. od Bohater, właściwy bohaterowi, wielki, wzniosły, heroiczny: B-a postać: niezwykła, wyróżniająca się wielkością ducha; czasy B-e = czasy przedhistoryczne, mityczne, obfitujące w bohaterów: wiersz B-i = wiersz trzynastozgłoskowy, epiczny, opiewający bohaterów.

 Bohaterstwo, męstwo, odwaga, waleczność, czyny wielkie, bohaterskie, heroizm, poświęcenie się.

 Bohdanka — p. Bogdanka.

 Bohomaz, lichy obraz, malowidło partackie.

 Boisko, bojowisko, miejsce gdzie młócą zboże, klepisko, tok; miejsce na wolnem powietrzu, gdzie się odbywają ćwiczenia gimnastyczne i zabawy dziecięce; miejsce zapasów, arena; plac boju.

 Bojar, Bojarzyn, pan możny, wysoka godność szlachecka niegdyś w Rosji; rycerz.

 Bojaźliwiec, człowiek bojaźliwy, tchórz.

 Bojaźliwy, tchórzliwy, trwożliwy, lękliwy, nieśmiały.

 Bojaźń, trwoga, obawa, strach, lękliwość; B. Boża = bogobojność.

 Boje, hol., beczki na kotwicy, pływające w niebezpiecznych miejscach na morzu, dla przestrogi okrętów, wskazujące drogę (fig.).

 Bojkotować ang., wymierzać zemstę, polegającą na odsunięciu się społeczeństwa od karanego, na zerwaniu z nim stosunków.

 Bojować, walczyć, toczyć walkę, prowadzić wojnę, wojować; opierać się czemu, nie ulegać czemu; pracować dla czego, starać się usilnie urzeczywistnić co.

 Bojowisko, miejsce walki, pole bitwy, pobojowisko; boisko.

 Bojownik, zapaśnik, rycerz, wojak, wojownik; walczący o co, dobijający się wciąż czego: gatunek ptaka brodzącego (fig.).

 Bojowy, należący do boju (rynsztunek); wojenny, wojskowy.

 Bok, cześć lewa albo prawa tułowiu, kadłuba; kraj, brzeg, krawędź, kraniec, strona boczna czego, B. trójkąta, wielokąta = jedna z linji ograniczających trójkąt, wielokąt; B. góry = zbocze, stok; na B. = na stronę! z drogi!; trzymać się za B-i, brać się za B-i = śmiać się do rozpuku; wziąć się pod B-i = przyłożyć pięści na biodra dla wyrażenia zuchowatości, pewności siebie; prowadzić się pod B-i = prowadzić się z drugą osoba, obejmując się wzajemnie wpół; pod B-em = tuż, obok, blizko; to mu B-em wylazło = drogo, ciężko to przypłacił, dało to mu się we znaki; B-mi robić = mocno dyszeć ze zmęczenia (o koniu), ostatka sił dobywać (o człowieku): B-mi świecić = dochodzić do biedy, do nędzy.

 Bokobrody, blp., zarost po obu bokach twarzy, baki, bakiembardy, faworyty (fig.).

 Bokopływy, ryby o ciele spłaszczonem, pływające na płask (fig.), flondry.

 Bokowy — p. Boczny; koń bokowy.

 Bokówka, izba boczna, alkierz.

 Boks, ang., uderzenie kułakiem, pięścią; kułak, sójka.

 Bokser, ang., zapaśnik w boksowaniu, t. j. w walce na pięści; żelazko z 4 otworami na palce, z nizkiemi kolcami, służące do obrony (fig.).

 Boksować, walczyć uderzając pięściami, bić się na pieści.

 Boksy, stałe, oddzielne przegrody w stajniach zamykane na drzwi, przeznaczone dla matek, ogierów, buhajów, klaczy karmiących.

 Bolączka, wrzód bolący, ból miejscowy; okoliczność dolegliwa; człowiek dokuczliwy.

 Boleć, -li, lał, sprawiać ból, dawać się uczuć boleśnie; Boleć, -eję, -ałem, = cierpieć, przenosić ból, czuć ból; gryźć się, martwić się, frasować się, trapić się; odczuwać czyj ból, współczuć, dotykać boleśnie.

 Boleń, rodzaj ryby karpiowatej.

 Bolero, ndm., taniec hiszpański ze śpiewem i kastanjetami; krótki strojny stanik damski zwierzchni, bez rękawów, otwarty z przodu (fig.).

 Bolesny, bolący, ból sprawiający; cierpiący ból, bolejący, żałosny.

 Boleściwy, pełen boleści, bolesny, bolejący, zbolały.

 Boleść, uczucie bólu, cierpienie, ból; cierpienie duchowe, zgryzota, zmartwienie, strapienie; od siedmiu boleści = nic nie wart, na nic, lichy.

 Boleśny — p. Bolesny.

 Bolid, gr., kamień meteoryczny, spadający na ziemię, meteor, meteorolit, aerolit.

 Bolimuszka, gatunek muchy kolącej boleśnie.

 Bomba, fr., kula żelazna, wypełniona materjałem wybuchowym, pękająca; przen. nagła wiadomość sprawiająca wrażenie; B. teatralna = sztuka, pełna jaskrawych efektów; puścić B-ę = rozgłosić wiadomość efektowną, robiącą wrażenie.

 Bombaks — p. Serecznik.

 Bombardjer, fr., dawna nazwa artylerzystów, kanonjer; gatunek małego chrząszczyka (fig.).

 Bombardon, blaszany instrument dęty, basowy, używany w orkiestrach wojskowych.

 Bombardować, fr., ostrzeliwać z dział miasto, fortecę, niszczyć bombami; rzucać gęste pociski; szturmować, dobijać się do zamkniętych drzwi, uderzać silnie i często w drzwi lub okno; przen. zasypywać kogoś prośbami, żądaniami, nie dawać spokoju.

 Bombastyczny, nm., pełny napuszonych frazesów, przesadny.

 Bombel — p. Bąbel.

 Bomblować — p. Bąblować.

 Bombonjerka, fr., ozdobne pudełko na cukierki.

 Bon, fr., kwit na należność, upoważnienie do wypłaty, rodzaj losów.

 Bona, fr., dozorczyni dzieci, z konwersacją cudzoziemską.

 Bonie, Boniowanie, kamienie kwadratowe, wydatne w ścianie zewnętrznej przecięcie tynku gładkiego, na podobieństwo takich kamieni; ozdoba architektoniczna w pasy (fig.), rustyk.

 Bonifikacja, łć., wynagrodzenie za poniesione straty, odszkodowanie.

 Bonifikować, łć., nagradzać stratę, niedobór, wynagradzać co komu.

 Bonifrater, zakonnik reguły Św. Jana Bożego, obowiązany do pilnowania chorych obłąkanych.

 Bonitacja, łć., sprawdzanie jakości, oszacowanie.

 Bonkreta, fr., gatunek gruszki.

 Bonomja, fr., dobroduszność.

 Bonończyk, piesek bonoński, gatunek małego pieska z długim włosem (fig.).

 Bonować, łć., plądrować, rozgospodarowywać się w cudzem mieszkaniu i rzeczach, jak u siebie; żyć wesoło, hulać, używać, bujać.

 Bor, pierwiastek chemiczny, metaloid, główny składnik boraksu, kwasu bornego.

 Boraks, pers., sól: połączenie kwasu bornego z tlenkiem sodu.

 Boratynka, gatunek szelążka z r. 1569, wartości 1/3 grosza pols.

 Bordel — p. Burdel.

 Bordiura, fr., obramowanie; wązki ozdobny pasek, przystrajający brzeg przedmiotu jakiego, materiału, papieru i t. p.

 Bordo, fr., gatunek wina francusk.; barwa brunatno-wiśniowa.

 Borealny, łć., północny.

 Boreasz, gr., wiatr północny.

 Borecznik, pilarz borowy, szkodliwy owad barwy czarnej.

 Borg, nm., branie na kredyt.

 Borgować, nm., dawać na kredyt, na borg.

 Bormaszyna, nm., wiertarka, maszyna do wiercenia dziur.

 Borny, przym., od Bor; kwas borny: związek boru z tlenem.

 Borować, nm., wiercić świdrem otwór w drzewie lub w metalu.

 Borowiec, motyl z grupy zmierzchnic (fig.).

 Borowik, gatunek grzyba jadalnego (fig.).

 Borowina, rędzina, grunt gliniasty, czarny, ciężki, zdatny pod pszenicę; gatunek ziemi torfowej na kąpiele (borowinowe).

 Borowisko, grunt płonny po wyciętym borze; bór.

 Borowy, przym. od Bór; dozorca lasu, gajowy.

 Borowizna, gatunek ziemi czarniawej, nieżyznej, lśnica; bór gęsty, zarośla sosnowe, p. Borowisko.

 Borówka, nazwa roślin krzewiastych, o jagodach jadalnych, czernica, brusznica, żórawina, kamionka.

 Borsuczy, przym. od Borsuk.

 Borsuk, zwierzę ssące drapieżne, na nizkich nogach, o pysku białym z 2 podłużnemi pręgami, jaźwiec (fig.).

 Bort — p. Burta.

 Boruta, ludowa nazwa djabła, wrzekomo mieszkającego na błotach, pilnującego skarbów.

 Borykać się, mocować się.

 Borysz, tat., prow., zarobek, zysk; litkup, faktorne; porękawiczne; napiwek.

 Bosak, człowiek chodzący boso; bosakiem (przysł.) = boso.

 Bosak, nm., drąg z hakiem i ostrzem na końcu, osęk (fig.).

 Bosaki, niekute konie, sanie, wozy, łopaty.

 Bosiny, obrządek u żydów po śmierci blizkich krewnych.

 Boski, od Boga pochodzący, Boży; należący do Boga, należny Bogu; cudowny, prześliczny, doskonały, przedziwny.

 Boskość, blm., rz. od Boski, istota, przymiot Boga; nadziemskość.

 Boso, przysł., na bosaka, gołą stopą, bez obuwia.

 Bosonóżka, dziewczyna z bosemi nogami.

 Boston, fr., rodzaj gry w karty.

 Bosy, nie obuty, bez obuwia; nie kuty, bez podków.

 Bość, Bodnąć, (bodę, bodzie, bódł) uderzyć rogami (o bydlęciu); przen. dotknąć, dosięgnąć boleśnie.

 Botaniczny, przym. od Botanika.

 Botanik, znawca roślin, badacz roślin, biegły w botanice.

 Botanika, gr., nauka o roślinach.

 Botanizować, zbierać rośliny w celu naukowym.

 Botwina — p. Boćwina.

 Bowiem, sp., bo, albowiem, dlatego że.

 Bożek, Bożyszcze, bałwan pogański (f.); przen. człowiek ubóstwiany; przedmiot ubóstwiany.

 Bożnica — p. Bóżnica.

 Bożogrobcy albo Miechowici, zakon Grobu Bożego, założony w Polsce w XII wieku.

 Boży, boski, pochodzący od Boga; należący do Boga; B-e Narodzenie = święto obchodzone 25 grudnia na pamiątkę narodzenia się Jezusa Chrystusa; B-e Ciało = święto uroczyste na cześć Najśw. Sakramentu, z procesjami; B-a męka = krzyż, pasyjka; roślina, p. Męczennica; dom B. = kościół; Słowo B. = Ewangielja, kazanie; sługa B. = ksiądz; B. służba = nabożeństwo kościelne; bojaźń B. = bogobojność; B. drzewko, krzew o kwiatach żółtych, choinka na Boże Nar., (fig.): B. krówka — p. Biedronka; po B-u = jak Bóg przykazał; uczciwie.

 Bożyć się, przysięgać na Boga, kląć się, zaklinać się, korzyć się.

 Bożyszcze — p. Bożek i Bóstwo.

 Bób (bobu), roślina strąkowa, o ziarnach jadalnych; ziarna tej rośliny; przen. dać komu bobu = obić kogo, narobić kłopotu, dać się we znaki.

 Bóbr (bobra), gryzoń o grubym ogonie łuskowatym, o cennym futrze, budujący sobie nad wodami domki (fig.); płakać jak B. = rzewnie płakać.

 Bóg, Stwórca wszechrzeczy; Bóg Człowiek = Chrystus; bogi, bogowie = bożkowie pogańscy; Boże uchowaj, Boże broń = aby nie, byle nie; żal się Boże! = szkoda, żal, rzecz litości godna; być jak u P. B. za piecem = mieć się dobrze; daj go B-u! — wyrażenie, oznaczające podziwienie; B. wie = niewiadomo; B. wie co = trudno zrozumieć; stanąć przed B. = umrzeć: pojednać się z B. = wyspowiadać się.

 Bój, bitwa, walka, wojna; walka wewnętrzna, duchowa.

 Bójka, bój na kije i na pięście; — p. Bijatyka; naczynie do bicia masła, maślnica, kierznia.

 Ból, uczucie cierpienia fizycznego, bolenie; boleść, cierpienie duchowe; B. suchy = artrytyzm, podagra.

 Bór, duży gęsty las iglasty.

 Bóstwo, istota Boga, boskość; bóg, bożek pogański; przedmiot ubóstwiany, bożyszcze; ideał.

 Bóść — p. Bość.

 Bóżnica, Bóźnica, świątynia; świątynia pogańska; świątynia żydowska, synagoga.

 Bóżniczy, przym. od Bóżnica.

 Brach, rub. w 5 p. brachu! bracie, przyjacielu (poufale).

 Brachycefal gr., krótkogłowiec.

 Bracia, lm., p. Brat.

 Bracia (-ci) rz. ż. lp. — p. Brać.

 Braciszek, zdr. od Brat; zakonnik nie wyświecony na księdza, laik.

 Bracki, należący do bractwa.

 Bractwo, związek pewnej liczby osób w celu religijnym lub dobroczynnym, konfraternia (B. kościelne); B. rzemieślnicze = cech.

 Brać, rz., bracia, koledzy, ludzie jednego stanu.

 Brać, dok. Wziąć, imać (jąć); chwytać, łapać; przyjmować, otrzymywać, odbierać, dostawać, zyskiwać, nabywać; zabierać, przywłaszczać; zdobywać; zażywać (lekarstwo); używać (B. imię P. Boga); B. żonę albo za żonę = żenić się; B. męża albo za męża = wychodzić za mąż — p. Pobrać się; B. ślub = zaślubić się; B. na kieł = upierać się; B. kogo na język = ogadywać: B. kogo za kogo = poczytywać; B. za złe = mieć za złe; przen. B. na prawo i na lewo = brać łapówki, kraść; B. z kogo wzór = przejmować od kogo, naśladować; B. kogo = ujmować kogo; B. na się = wkładać, wdziewać (ubranie); przyjmować na się; podejmować się czego; odpowiadać za co; B. co do serca = wzruszać się, przejmować się czem; B. na rozum = obmyślać; B. na uwagę = rozważać; B. na kawał = okłamywać, usiłować oszukać kogo, wyprowadzić w pole; B. na języki = obmawiać: B. na zęby = krytykować; B. na fundusz = wyśmiewać; B. udział = należeć do czego, uczestniczyć w czem.

 Brać się do czego = chwytać się czego albo za co, rozpoczynać co, przedsiębrać; zabierać się do czego; B. się do kogo = chcieć kogo zmusić do czego, grozić; starać się (o pannę), chcieć zdobyć; B. ś. skąd = przybywać, zjawiać się, pochodzić; B. ś. za boki = pokładać się ze śmiechu; B. się na prawo, na lewo = zawracać, kierować.

 Braha, nm., wywar po odpędzeniu wódki lub piwa; nędzny, lichy trunek, lura; gmatwanina.

 Braja, nm., papka; błoto lub rozrobiona glina; zagęsta zupa.

 Brak, rzecz odrzucona, to co wybrakowane, niezdatne, wyranżerowane, odpadki, auszus, defekt, wybierki; niedobór; nieposiadanie czego, niedostatek: potrzeba, nieobecność; B. w głowie = niedostatek wykształcenia, rozumu, głupowatość.

 Brakarz, trudniący się ocenianiem i rozgatunkowaniem drzewa przeznaczonego na sprzedaż w lesie.

 Braknąć, Brakować, nieos. zabraknąć, nie wystarczyć, nie starczyć, nie posiadać; zbywać na czem; brakuje czego niema czego; braknie go = jest nieobecnym.

 Brakonjer, fr., kłusownik, polujący pokryjomu, złodziej zwierzyny.

 Brakować, odsuwać braki, odrzucać przedmioty uszkodzone, wybierać co lepsze, przebierać, wysortowywać; — p. Braknąć.

 Brakteat łć., dawna moneta blaszana, złota lub srebrna, z odciskiem z jednej strony wklęsłym, z drugiej wypukłym (półdenar).

 Bram, stpl., — p. Bramowanie.

 Brama, szerokie wnijście lub wjazd do domu, z wielkiemi drzwiami; podwoje; wejście; droga, przystęp, furta (do sławy, do nieba): B. tryumfalna = budowla ozdobna ustawiana na drodze przejazdu osoby znakomitej w celu uczczenia jej, p. Łuk.

 Bramin, kapłan indyjski.

 Bramować, wykładać bramem, bordiurą, obszywać brzegi taśmą, ozdabiać obszyciem, lamować.

 Bramowanie, obszycie u sukni, galon, obłoga, bordiura, obszywka, lamówka, bram.

 Brandmajster, nm., naczelnik, kapitan straży ogniowej.

 Brandmur, nm., ściana boczna wzniesiona nad dach, dla ograniczenia pożaru od domu sąsiedniego.

 Braniec, jeniec wojenny.

 Branka, rz. ż. (od Braniec), kobieta wzięta do niewoli, niewolnica wojenna; pobór do wojska, konskrypcja, spis wojskowy.

 Brankard, fr., nosze, tragi; wóz lub wagon na toboły, pakunki.

 Bransoleta fr., ozdobna obrączka okalająca rękę powyżej dłoni (f.).

 Bransza, (źle Branża) fr., gałąź pracy, zawód, fach, dział, wydział.

 Brant, nm., srebro lub złoto czyste, wytopione.

 Brantka, zapal, kominek, mala rureczka przy zamku (u strzelby), na którą się nakłada kapiszon.

 Brantować, srebro lub złoto w ogniu oczyszczać, pławić.

 Branzola, nm., podeszew wewnętrzna obuwia.

 Branża — p. Bransza.

 Brat (lm. bracia), syn tych samych rodziców, względem innych dzieci (B. rodzony); B. mleczny = jednocześnie z innym przez tę samą kobietę wykarmiony; B. męża = brat; B. żony = szwagier; B. przyrodni = urodzony z jednego ojca, a innej matki lub odwrotnie; B. cioteczny, stryjeczny, wujeczny = syn ciotki, stryja, wuja; B. w Chrystusie = współwyznawca chrześcijanin, bliźni chrześcijanin: ksiądz, duchowny względnie do innego księdza; bliźni; przyjaciel serdeczny; członek bractwa; B. łata = biedak; ni B. ni swat = obcy, obojętny; być z kim za pan B. = poufalić się z kim; B-cia ślubni = związani uroczystym ślubem dozgonnej przyjaźni.

 Bratać, łączyć bratersko; zespalać, jednoczyć, przyjaźnić; B. ś., spokrewniać się, przyjaźnić się, przestawać za pan brat; łączyć się, mieszać ś., zespalać ś., poufalić ś.

 Bratanek, syn brata, synowiec.

 Bratczyk, członek bractwa.

 Bratek, zdr. od Brat; braciszek; (iron. bratku!); gatunek fijołka trójbarwnego (fig.).

 Braterski, Bratni, należący do brata, tyczący się brata; pokrewny, rodzinny; szczery, serdeczny, przyjazny; jak brata.

 Braterstwo, miłość braterska, i ścisły związek przyjaźni braterskiej; brat ze swą żoną.

 Bratni — p. Braterski.

 Bratobójca, zabójca swego brata lub siostry.

 Bratobójczy, tyczący się bratobójstwa; B-a wojna = toczona między ludźmi jednego narodu, lub między pokrewnemi narodami.

 Bratobójstwo, zabójstwo, zamordowanie brata lub siostry.

 Bratowa, żona brata.

 Bratowizna, puścizna po bracie.

 Braunsztejn, nm. chem., minerał, związek tlenu z manganem.

 Brawo, rz. wł., poklask, oklask.

 Brawo!, Brawissimo!, wł., przysł., dobrze, pięknie, wyśmienicie, doskonale, wybornie.

 Brawować fr., junakować, zuchować, udawać śmiałka; narażać ś.; nadrabiać miną; lekceważyć.

 Brawura, fr., odwaga zuchowata, junactwo, zuchowatość, junakierja, śmiałość, pewność siebie, werwa.

 Brąz — p. Bronz.

 Brązować — p. Bronzować.

 Brązownictwo — p. Bronzownictwo.

 Brązowniczy — p. Bronzowniczy.

 Brązownik — p. Bronzownik.

 Brązowy — p. Bronzowy.

 Brechać, prow. — p. Brzechać.

 Brednia, niedorzeczność, głupstwo, bajka, bałamuctwo, smalone duby, banialuki.

 Bredzić, gadać od rzeczy, bzdurzyć, pleść głupstwa; B. we śnie, w gorączce = majaczyć, nieprzytomnie mówić.

 Breja — p. Braja.

 Brek, ang., rodzaj powozu otwartego, w którym dla siedzących są 2 ławki wzdłuż, jedna naprzeciw drugiej; B. kolejowy, podwyższone miejsce ponad wagon, w którym siedzi brekowy.

 Brekowy, obsługujący brek lub hamulec.

 Brelok, fr., świecidełko, drobnostka, przyczepiona przy łańcuszku od zegarka.

 Bremza, nm., rodzaj hamulca u wagonów, wozów.

 Brener, nm., palnik u lampy (fig.).

 Bresza, fr., wyłom w murze fortecy.

 Bretnal, nm., gwóźdź trzycalowy gruby.

 Brew (brwi), wypukłość nad powieką porosła włosami.

 Brewe, wł. ndm., krótki list papieski, w sprawach mniejszej wagi i obdarzający łaskami apostolskiemi.

 Brewerja, fr., zwykle w lm. (brewerje wyprawiać) kłótnia, burda, awantura, hałas; zuchowanie.

 Brewjarz, łć., książka zawierająca ustępy z Pisma Św., psalmy i szczegóły o Świętych do codziennego nabożeństwa dla kapłanów katolickich.

 Brezent, nm., płótno nieprzemakalne do okrywania towarów, opona, płachta, pokrowiec.

 Brezylja, Brezylka, brazylijskie drzewo, dostarczające barwnika czerwonego (fig.)

 Brjosza, fr., ciastko drożdżowe w formie bułeczki.

 Brnąć, brodzić, pieszo przebywać, przejeżdżać przez wodę, głęboki piasek, śnieg, błoto; przen. — zapuszczać się, wikłać się coraz więcej, wpadać w co coraz bardziej.

 Broczyć, zalewać się krwią; płynąć, upływać (o krwi).

 Broda, część twarzy pod dolną wargą, podbródek; zarost na tejże części twarzy; B. Aronowa, p. Arum.

 Brodacieć, dostawać zarost na brodzie; brodę zapuścić.

 Brodacz, Brodal, mający dużą brodę.

 Brodaty, mający zarost na brodzie.

 Brodawczany, pełen brodawek.

 Brodawiec, rośl., heljotrop (fig.).

 Brodawka, nieduża narośl na ciele; B. piersiowa = wypukłość brodawkowa, którą wytryska mleko z piersi kobiet i z sutek samic zwierząt; sutka; chorobliwa narośl na roślinie.

 Brodawnik, pospolita roślinka, o nasionach zebranych w kulę, łatwą do zdmuchnięcia: dmuchawiec; mniszek (fig); gatunek drogiego kamienia.

 Brodnisty, miałki, płytki, pełny brodów.

 Brodzące, ptaki o długich nogach i długim dziobie, żyjące nad wodami i błotami (bocian, bekas).

 Brodzić, brnąć, chodzić po wodzie, piasku, w bród przebywać; polować na błotach; B. we krwi = roznosić mord, siać śmierć, prowadzić wojnę krwawą, krew przelewać czyją; nurzać się, opływać, obfitować, mieć czego w bród; zapuszczać się, zagłębiać się (w występkach).

 Brodziec, ptak brodzący, spokrewniony z bekasem.

 Brogować, składać snopy zboża w bróg, w stertę.

 Broić, źle robić, swawolić, dopuszczać się czego, popełniać coś szkodliwego, dokazywać, figle stroić; awanturować się.

 Brok, nm., śrót malutki, maczek do strzelania.

 Brokat, wł., złotogłów, materja jedwabna ciężka, bogato złotem i srebrem wypukle haftowana.

 Brokatela, wł., gatunek tkaniny ciężkiej w desenie (wypukłe) wyrabianej.

 Brokuły lub Brokole, wł., odmiana kapusty ogrodowej, zbliżona do kalafjorów.

 Brom, pierwiastek chem., metaloid z grupy chloru, ciecz ciemnobrunatna o ostrej, niemiłej woni.

 Bromek, gr., połączenie bromowodoru z zasadami.

 Bromowodór, związek bromu z wodorem (gaz, kwas silny).

 Brona, narzędzie rolnicze zębate, do spulchniania lub równania roli.

 Bronchit, gr., zapalenie oskrzeli.

 Bronchy, bronchje, lm. gr., — p. Oskrzele.

 Broniak, ząb od brony.

 Bronić, chronić, osłaniać, obrabiać, ochraniać, chronić przed pociskiem; pilnować, strzec, zachowywać od czego, zapobiegać; zabraniać, nie pozwalać, nie dawać; B. ś. obraniać się czem przed czem, odpierać napaść; myśl. uciekać; B. ś. w sądzie = sprawę swoją w sądzie popierać, wykazywać swoją słuszność; usprawiedliwiać się.

 Bronować, wyrównywać rolę broną, ciągnąć bronę po roli, włóczyć rolę, skródlić.

 Bronz, fr., śpiż, aljaż z miedzi, cyny i in. domieszek; B-y = ozdoby i przedmioty, wyrobione z bronzu; człowiek z B-u = wielkiego hartu.

 Bronzować, powlekać warstwą bronzu, zdobić bronzem, wykładać; malować kolorem bronzowym, nadawać barwę bronzową.

 Bronzownictwo, rzemiosło bronzownika, wyrabianie przedmiotów z bronzu, powlekanie bronzem.

 Bronzowniczy, przym. od Bronzownik.

 Bronzownik, zajmujący się bronzownictwem; mosiężnik.

 Bronzowy, z bronzu zrobiony: mający barwę bronzu, koloru brunatnego lub brunatno-złotawego.

 Broń, każda rzecz służącą do obrony, szczególnie oręż; B. palna lub ognista: strzelba, karabin, pistolet, rewolwer; B. sieczna = szabla i t. p.; B. biała = szabla, bagnet, sztylet, lanca; rodzaj, gatunek wojska; złożyć B. = poddać się, kapitulować, dać za wygrana; podnieść B. = rozpocząć walkę; stać pod B-nią = być gotowym do walki, do boju: B. prezentować = oddawać honory zwierzchnikowi, sztandarowi, trzymając broń w pewien sposób; B-ni zawieszenie = wzajemne chwilowe wstrzymanie kroków nieprzyjacielskich w czasie wojny.

 Brosza, Broszka, fr., rodzaj ozdobnej szpilki z haczykiem od spodu, przypinanej przez kobiety u kołnierzyka, u stanika.

 Broszura, fr., cienka książka o niewielu stronicach, nieoprawna, omawiająca kwestje na dobie będące; pismo ulotne; rozprawa.

 Broszurować, zeszywać arkusze lekko w książkę.

 Browar, nm., budynek, w którym robią piwo; prow. gorzelnia.

 Browarka, drzewo odarte z kory, przeznaczone na sprzedaż hurtową.

 Brożek, mały bróg: kojec na kurczęta w kształcie kosza; gatunek małej sieci na ptactwo i ryby.

 Bród (-odu), mielizna (np. na rzece); miejsce niegłębokie w rzece, którędy przejść można; w B. = obficie.

 Bródka, mała broda; kozia B., rodzaj zarostu na brodzie, podobnego do koziej bródki; B. u klucza = ząb, pióro.

 Bróg (-ogu), sterta, stóg zboża w snopie lub słomy, zwykle przykryty daszkiem (fig).

 Brózda, rowek, wyorany pługiem w ziemi między zagonami; rowek dla ściągania wody na polu; zagłębienie; kresa, rysa na twarzy.

 Brózdować, brózdy robić pługiem, rydlem; oczyszczać brózdy zasypane bronowaniem.

 Brózdowaty, pełen brózd.

 Bróździć, przeszkadzać, mieszać, psuć szyki, bałamucić; stawiać zawady, wchodzić komu w drogę.

 Brr! wykrzyknik, oznaczający nieprzyjemne uczucie, obrzydzenie, wstręt, uczucie chłodu.

 Brud, nieczystość, rzecz brudna; plama; przen. — piętno, zakała; rzeczy, postępki wstrętne, nieuczciwe; w lm. = bielizna zbrudzona; przen. — rzeczy niemoralne, nieuczciwe, świństwa.

 Brudas, brudny człowiek, brudne dziecko; skąpiec; nieuczciwy.

 Brudnica, gatunek ćmy z rodziny prządek, niszczącej drzewa.

 Brudny, nieczysty, zawalany, zbrukany, posmolony; przen. nieczysty, nieuczciwy, pokalany; nieprzyzwoity, nieporządny.

 Brudota, przen. brud moralny, postępowanie hańbiące.

 Brudzić, walać, brukać, zanieczyszczać; śmiecić; przen. kalać, plamić, kazić; puszczać farbę, farbować, smolić; B. się, walać się, okrywać się brudem; kazić się, kalać się, dopuszczać się niemoralnych czynów, hańbić się.

 Bruk, nm., twarde pokrycie ulicy (bruk żelazny, asfaltowy, kamienny, drewniany); przen. na B-u być, zostać = zostać bez miejsca, bez posady; na B. kogo wyrzucić = wyrzucić kogoś z meblami i rzeczami z mieszkania; B-i zbijać, szlifować = włóczyć się po mieście, wałęsać się po ulicach, próżnować.

 Brukać, brudzić, walać, czynić brudnym; przen. — plamić, kalać; B. ś. smolić się, walać się, brudzić się; tracić dobrą opinję.

 Brukarski, przym. od Brukarz.

 Brukarz, robotnik zajmujący się brukowaniem ulic.

 Brukiew (-kwi), roślina z rodziny krzyżowych, mająca korzeń jadalny (fig.).

 Brukotłuk, próżniak miejski, włóczęga miejski, szlifibruk.

 Brukować, wykładać brukiem ulice, podwórze.

 Brukowiec, głaz, granit, kamień polny, używany na bruk; pogardl. dziennik brukowy.

 Brukowy, tyczący się bruku: gminny, uliczny, trywjalny; B. dziennik, B-e pismo = czasopismo podające wiadomości o tem, co się dzieje w mieście, na ulicy, brukowiec.

 Brukselka, odmiana kapusty ogrodowej.

 Bruljon, fr., gruby zeszyt, do pisania na brudno; pismo odręczne mające być przepisane na czysto: szkic, projekt; w handlu: kladda, książka do zapisywania wszystkiego, co dotycze interesu, z wyjątkiem dochodu i rozchodu w gotówce.

 Brunacić, Brunatnić, czynić brunatnym.

 Brunatnieć, stawać się brunatnym.

 Brunatny, mający barwę ciemno-ceglastą, ciemno-bronzową.

 Brunelka, posp. nazwa rośliny Główienka pospolita.

 Brunet, wł. mężczyzna o włosach czarnych.

 Brunetka, kobieta o włosach czarnych; żart. pchła.

 Brus, zdr. Brusek, kamień do ostrzenia, osełka; gruba deska, belka; przen. człowiek nieociosany, gburowaty, gbur, prostak.

 Brusowanie, powiązanie wierzchnie rzędem stojących słupów, tramowanie, belkowanie.

 Brusowica, wspornik, rodzaj kroksztynu kamiennego.

 Brustwer, nm., przedpiersień, część okopu, osłaniająca strzelca klęczącego lub w rowie stojącego.

 Brusznica, Bruśnica, gatunek borówki (fig.).

 Brutal, fr., człowiek, obchodzący się z innemi szorstko, grubjańsko, okrutnie, grubjanin, gbur, ordynus.

 Brutalny, grubjański, nieokrzesany, źle się obchodzący.

 Brutalstwo, grubjaństwo.

 Brutto, włs., dochód ogólny bez strącenia wydatków; cena bez strącenia kosztów: ciężar ryczałtowy, ciężar towaru wraz z wozem lub obsłoną; waga towaru z opakowaniem; cena bez potrącenia rabatu.

 Bruzda — p. Brózda.

 Bruździć — p Bróździć.

 Bryczka, zdr. od Bryka, wózek podróżny z jednem lub dwoma siedzeniami, czasem z półnakryciem.

 Bryftregier, nm., pocztowy roznosiciel listów, listowy, listonosz.

 Bryg, ang., mały statek dwumasztowy z pełnem użaglowaniem (fig.).

 Brygada, fr., oddział wojska, jednej broni, składający się z dwóch pułków; B. robotników = oddział robotników, pracujących pod rozkazami jednego kierownika.

 Brygadjer, dowódca brygady (stopień pośredni pomiędzy pułkownikiem a gienerałem).

 Brygantyna, włs., mały statek morski żaglowy, o jednym albo dwóch masztach i o jednym pomoście.

 Brygantyzm, wł., rozbójnictwo, bandytyzm, korsarstwo.

 Bryja, nm., ugotowana kaszka rzadkawa, zacierka rzadkawa, przen. nieprzyjemność, gmatwanina.

 Bryka, duży wóz z przykryciem półkolistem dla podróżnych.

 Brykać — p. Bryknąć.

 Brykała, chleb z mąki razowej.

 Brykiet, fr., cegiełka z miału węgla, z torfu.

 Brykla, nm., rodzaj stalowej taśmy wszywanej w gorset damski.

 Brykliwy, wierzgający; nieposłuszny, zuchwały, krnąbrny.

 Bryknąć, nied. Brykać, wierzgnąć; swawolnie podskoczyć, biegać swobodnie, pobiec; nabroić, rozhulać się, podokazywać: postawić się zuchwale; nadużyć czyjejś pobłażliwości. B. = wyskoczyć z niemądrym konceptem: myśl. ulecieć.

 Brylant, fr., oszlifowany djament (fig.); człowiek zacny bez skazy, bez zarzutu: wyższy nad innych pod względem duchowym lub moralnym.

 Brylantyna, proszek do czyszczenia i polerowania metali; gatunek tkaniny lśniącej; olejek z gliceryny i spirytusu nadający miękkość włosom.

 Brylantowy, właściwy brylantom; złożony z brylantów, ozdobiony brylantami; świecący jak brylanty: przen. świetny, wyborny (humor); korzystny, doskonały. B-e wesele: obchód uroczysty 50-lecia pożycia małżeńskiego.

 Brylić się, lepić się w bryły.

 Brylik, prow., daszek u czapki.

 Brylować, fr., błyszczeć, jaśnieć, celować, wyróżniać się, być pierwszym w jakiemś towarzystwie, dominować, królować, mieć największe powodzenie wśród ogółu.

 Bryła, kawał jakiejkolwiek ciężkiej i twardej rzeczy (B. lodu); bałwan (soli); pewna ilość ciała sproszkowanego lub plastycznego, zbitego w jedna masę (B. ziemi); mat. ciało, część przestrzeni, mająca oznaczoną postać i wielkość (np. stożek (fig.), kula, sześcian (fig.), graniastosłup, piramida, ostrosłup); przen. człowiek ciężki, gruby, ociężały, nieczuły.

 Bryłowaty, mający postać bryły; ciężki, gruby, masywny.

 Bryłowy kąt = kąt ograniczony trzema lub więcej płaszczyznami.

 Bryndza, rum., miękki ser owczy, stłoczony i nieco przygniły; bieda, niedostatek pieniężny; przen. żart. martwa pora w handlu, brak ruchu w handlu; rzecz drukowana treści jałowej, niewiele warta.

 Brystol, ang., gatunek pięknego grubego sztywnego papieru.

 Bryś, zdr. od Brytan; pies brytan; przen. człowiek tęgi, barczysty, gniewliwy i szorstki, prostak.

 Bryt, nm., szerokość tkaniny w sztuce.

 Brytan, duży pies podwórzowy, łańcuchowy; pies myśliwski, używany na dziki, wilki.

 Brytanika, Brytanja, stop z cyny, antymonu i miedzi, używany na wyroby, naśladujące najzylber.

 Brytfanna — p. Brytwanna.

 Brytwanna, Brytwana, nm., podłużne naczynie blaszane płaskie, do pieczenia pieczystego (fig.).

 Bryzgacz, owad z gatunku pilarzy.

 Bryzgać, jdtl., Bryzgnąć (Bryznąć), pryskać, tryskać; ochlapać; B. słowami = przen. szorstko wypowiedzieć komu przykrą prawdę, rzucić w oczy obelgę, powiedzieć coś niemiłego, bluznąć.

 Bryznąć — p. Bryzgać.

 Bryż, nm., haft, bramowanie, wyszycie, garnirowanie sukni kobiecej, kryzy; wyrostki, wypustki u drzewa, wilki, grzebień koguci.

 Brzana, ryba słodkowodna z rodziny karpiowatych (fig.).

 Brzanka, gatunek trawy pastewnej, tymotka.

 Brzask, przedświt, rozwidnianie się poprzedzające świt; przen. — pierwszy, początkowy, słaby objaw czego.

 Brząkać, Brząknąć, sprawić brzęk, zabrzęczeć, dzwonić; bzyknąć; uderzać palcem w struny: niewprawnie grać na instrumencie muzycznym; brząkać pieniędzmi = poruszać z hałasem pieniędzmi srebrnemi lub miedzianemi; brząknąć = zapłacić.

 Brząkadło — p. Brzękadło.

 Brząkała, licho grający na jakim instrumencie.

 Brząknąć — p. Brząkać.

 Brzdąkać, uderzać od niechcenia po strunach, klawiszach; licho grać; mruczeć pod nosem.

 Brzdęk! wykrz., odgłos upadku, bęc!

 Brzdęknąć, upaść z łoskotem, przewrócić się, bęcnąć, rymnąć.

 Brzechać, przen. szczekać, ujadać; ogadywać, wygadywać na kogo; wymyślać, kłamać, głowę zawracać.

 Brzechtać się, chlapać się, pluskać się, babrać się, walać się.

 Brzechwa, strzała bez żeleźca, grot.

 Brzeczka, wyciąg ze słodu i chmielu, z którego, za pomocą fermentacji, wyrabia się piwo.

 Brzeg, skraj ziemi, stykający się z wodą, wybrzeże (fig.); krawędź, bok, kraj, skraj; kant, rant, margines; niewiadomo kto z B-u = niewiadomo kto pierwej umrze.

 Brzegowiec, manat, zwierzę morskie należące do wielorybów (fig.); pancernik strażniczy, przeznaczony do obrony brzegów.

 Brzegówka, gatunek jaskółki, gnieżdżącej się nad brzegami wód.

 Brzemienność, ciąża, ciężarność.

 Brzemienny, obciążony czem; pełen czego (nadziei), obfity (w wypadki, zdarzenia ważne); brzemienna (kobieta) = ciężarna, będąca w stanie błogosławionym, w stanie odmiennym, w ciąży.

 Brzemię, naręcze, ciężar, rzecz ciężka, waga; płód w żywocie matki; przen. to, co cięży komu, uciska kogo, ciężar (brzemię lat).

 Brzeszczot, ostrze kordelasa, noża, miecza lub szabli, klinga, głownia nożowa, płacha (fig.).

 Brzezina, lasek brzozowy; drzewo brzozowe; rózgi, witki brzozowe; kij brzozowy.

 Brzeżek, zdr. od Brzeg.

 Brzeżny, brzegowy.

 Brzeźniak, gaj, lasek, zarośla brzozowe, brzózka; rodzaj grzyba.

 Brzęczący, imiesł. od Brzęczeć, wydający dźwięk metaliczny; moneta brzęcząca = moneta metaliczna.

 Brzęczeć, wydawać brzęk, szmer brzęczący; dźwięk metaliczny; szemrzeć, mruczeć; klektać przeszkadzać półgłośną mową, czytaniem; buczeć, bzykać (o owadzie).

 Brzęk, głos jaki wydają niektóre owady; głos metaliczny, jaki wydają niektóre przedmioty, poruszane lub rzucone; chrzęst, szczęk, brzęczenie, dźwięk.

 Brzęk, gatunek dużej muchy, pięknie ubarwionej.

 Brzękadło, Brząkadło, to co brzęczy, co wydaje brzęk; zabawka lub ozdoba brzęcząca; pałeczka metalowa do bicia w struny niektórych instrumentów (cymbałów).

 Brzękać, Brzęknąć — p. Brząkać.

 Brzękliwy, mający własność wydawania brzęku.

 Brzmieć, rozlegać ś., odgłos wydawać; dać ś. słyszeć, huczeć; głosić, powiadać; dźwięczeć, być wymówionym (o głoskach, wyrazach); opiewać (wyrok brzmi); bzykać, buczeć, brzęczeć; B. (eje)= pęcznieć, puchnąć, nabrzmiewać.

 Brzmienie, w jęz. dźwięk, głos, głoska; osnowa, treść; puchnięcie jakiej części ciała, nabrzmiewanie, grubienie.

 Brzmik, owad, gatunek trzmiela.

(brzoskwinia)
 Brzoskwinia, drzewo o owocach okrągłych czerwono-żółtych, okrytych puszkiem; owoc tego drzewa (fig.).

(gałązka brzostu).
 Brzost, drzewo liściaste, będące gatunkiem wiązu (fig.).

 Brzoza, drzewo liściaste o kwiatach w baziach i owockach ze skrzydełkami (fig.).

 Brzózka, zdr. od Brzoza.

 Brzuch, dolna cześć tułowiu, zawierająca jelita, żołądek, żywot, żart. kałdun; wypukłość, pękatość; B. dostać, zajść w ciążę; z B. chodzić, być w ciąży; B-wi służyć, lubić jeść smacznie, dogadzać.

 Brzuchacz, Brzuchal, człowiek z dużym brzuchem.

 Brzuchatka, gatunek skorupiaka.

 Brzuchaty, mający duży brzuch, opasły, otyły, pękaty.

 Brzuchomówca, umiejący z zamkniętemi ustami wydawać głos jakby pochodzący od innej osoby, lub z oddalenia.

 Brzuchomówstwo, sztuka mówienia bez poruszania ustami.

 Brzuchonogi — p. Brzuchopełzy.

 Brzuchopełzy lub Brzuchonogi, mięczaki, ślimaki.

 Brzuchopłetwe, ryby z rzędu miękkopłetwych z płetwami na brzuchu.

 Brzusiec, Brzuszec, wydatna, pękata część czegoś (palca, dłoni, noża); ostrze wypukłe.

 Brzuszny, przym. od Brzuch.

 Brzuszyna, zdr. od Brzuch.

 Brzydactwo, brzydota, osoba, albo rzecz brzydka, paskudztwo.

 Brzydal, człowiek szpetny, brzydki.

 Brzydki, szpetny, nieładny, szkaradny; zły, niedobry; nieprzyzwoity, nieskromny, ohydny; niegrzeczny.

 Brzydnąć, stawać się brzydkim, szpetnym; obudzać wstręt, mierznąć, odrazę budzić.

 Brzydota, brzydkość, szpetność, obrzydliwość; osoba, rzecz brzydka.

 Brzydzić, wstręt czynić, obrzydzać, budzić odrazę; mierzić sobie, obrzydzać sobie, uczuwać wstręt, odrazę; B. ś. czuć wstręt, obrzydzenie, odrazę.

 Brzytwa, rodzaj noża składanego, do golenia włosów (fig.).

 Buazerja, fr., wykładanie ścian mieszkań rzeźbą w drzewie, w celu ornamentacyjnym.

 Bubon — p. Dymienica.

 Bucefał, (nazwa ulubionego konia Aleksandra Wielkiego); przen. koń paradny, ciężki; człowiek ociężały, niezgrabny, dryblas, bęcwał.

 Buch! odgłos upadku, uderzenia.

 Buchać, jdtl. Buchnąć, wydobywać się, wybijać się na zewnątrz trysnąć gwałtownie; (o parze, dymie, wodzie, o zapachu); zjeść co żarłocznie, wypić łakomie, łapczywie, odrazu; żarg. kraść.

 Buchalter, nm., utrzymujący i prowadzący księgi rachunkowe, rachmistrz.

 Buchalterja, nm., umiejętność prowadzenia ksiąg handlowych; prowadzenie ksiąg rachunkowych; rachunkowość, księgownictwo.

 Buchalteryjny, przym. od Buchalterja.

 Buchaniec, szturchaniec, uderzenie, sójka, uderzenie pięścią, kułakiem.

 Buchasty, przestronny, szeroki, worowaty (ubranie).

 Buchnąć, uderzyć, kropnąć, palnąć; upaść, wlecieć, wskoczyć (w wodę); żarg. ukraść: — p. Buchać.

 Buchta, nm., mała zatoka, odnoga, przystań dla statków; myśl. miejsce poryte przez dzika.

 Bucik, zdr. od But; obuwie na nogę kobiecą, dziecinną; półbucik.

 Buczeć, huczeć, szumieć (w uszach); płakać, beczeć, szlochać.

 Bucznieć, wzdymać ś., pęcznieć; stawać ś. butnym, pysznieć; nasiąkać wilgocią, butwieć, murszeć.

 Buczny, butny, pełny buty, wystawny, szumny, nadęty, chełpliwy.

 Buczyć ś., nadymać ś., dąsać ś.

 Buczyna, bukowina, drzewo bukowe; las bukowy; bukiew.

 Buda, kleconka z desek, ze słomy i t. p., nędzna chałupa, schronienie nędzne z drzewa; kryjówka z drzewa; kram czasowy na targu z desek zbudowany; przykrycie nad siedzeniem w bryce, w powozie: bryka kryta; iron. sklep: myśl. dół w ziemi, przykryty stożkowato gałęziami, w którym myśliwy czatuje na ptaki drapieżne; psia B. — p. Budka.

 Buddaizm, Buddyzm, blm., religja Buddy, polegająca na zaparciu się siebie, prowadzącem do zupełnej nicości (nirwany), uważanej za najwyższe szczęście.

 Budka, mała buda; domek strażnika, budnika, dróżnika lub szyldwacha, stojącego na warcie (f.), dla psa podwórzowego (f.): zakrycie, zasłona, kapelusz damski głęboki z dużemi brzegami, zachodzącemi na twarz (fig.).

 Budnik, dróżnik, strażnik kolejowy; mieszkaniec budy leśnej, niegdyś osadnik mazurski na Polesiu, wyrabiający w lasach smołę, dziegieć, potaż; dawniej policjant miejski.

 Budowa, sposób, czynność i rodzaj budowania, wznoszenie gmachu, budowla; sposób wykonania jakiej pracy; B. ciała = fizyczne ukształtowanie, ustrój, organizm ciała. B. powieści, zdania, wszechświata; utworzenie, układ, ustrój.

 Budować, stawiać budynek, wznosić gmach; B. zamki na lodzie = tworzyć projekty urojone, marzyć o nie mogących ziścić się rzeczach; tworzyć; B. na czem = przen. gruntować, zasadzać, opierać; B. kogo, wywierać wpływ dodatni, oddziaływać dobrze na kogo, dawać dobry przykład; B. ś. = zabudowywać się, stawiać budynki dla siebie; przen. umoralniać się, uzacniać się pod czyim wpływem.

 Budowisko, wielki budynek, zimowe legowisko niedźwiedzia.

 Budowla, dom, gmach, budynek.

 Budowlany, przeznaczony, służący do budowania, dotyczący budowania, zdatny na budowlę.

 Budownictwo, sztuka budowania, architektura.

 Budowniczy, rz., robiący plany na roboty budowlane i prowadzący te roboty, architekt; Najwyższy B. = Stwórca świata.

 Budowny, zdatny do budowania; dobrze zbudowany.

 Buduar, fr., wytworny, elegancki damski pokoik do przyjmowania poufalszych gości; przystawka wejściowa przy mieszkaniu.

 Budulec, drzewo obrobione zdatne do budowania.

 Budulcowy, przym. od Budulec; drzewo B-we.

 Budynek, budowla, dom.

 Budyń, ang., rodzaj słodkiej leguminy gotowanej w parze.

 Budzić, ze snu ocucać, rozbudzać; pobudzać, zachęcać, zagrzewać: wzniecać, wzbudzać; B. ś. ocknąć się, ocucać się ze snu; stawać się zdolnym do czynu, otrząsać się z odrętwienia, z apatji; przen. powstawać, wytwarzać się.

 Budzik, zegar, który, nastawiony na pewną godzinę, dźwięczy dla rozbudzenia, ekscytarz (fig.).

 Budżet, ang., projekt i wykaz zamierzonych rocznych wydatków i dochodów, preliminarz.

 Bufa, fr., ozdoba ubrania, uszyta w ten sposób, jakby była wydęta (fig.).

 Bufet, fr., osobny stół, zastawiony napojami i przekąskami; pokój, w którym taki stół stoi; kredens; miejsce, gdzie się czasowo sprzedają jadła i napoje; stół sklepowy.

 Bufetowa, sprzedająca przekąski i napoje przy bufecie w restauracji, kasjerka przy bufecie.

 Bufiasty, od Bufa: obszerny; rękawy bufiaste, buchaste, wydęte.

 Bufon, fr., komik w operze; błazen, śmieszek; pyszałek śmieszny, blagier, samochwał, fanfaron.

 Bufonada, Bufonerja, błazeństwo, pyszałkowatość śmieszna, samochwalstwo, blaga, nadętość.

 Bufonować, pleść lub robić błazeństwa.

 Bufor, nm., zderzak: przyrząd sprężysty w kształcie krążka do łagodzenia uderzeń wagonu o wagon (fig.).

 Bugzować hol., ciągnąć okręty małemi statkami, holować.

 Buhaj, byk, stadnik.

 Bujać, unosić się w powietrzu, latać, nadużywać swobody, fruwać; krążyć, biegać; podróżować, jeździć dla przyjemności; hulać, broić, dokazywać; rozkoszować się, marzyć, latać, wzbijać się duchem ponad ziemię, roić, fantazjować; B. w obłokach = marzyć o ideałach, nie licząc się z rzeczywistością; bujno wyrastać, krzewić się (o roślinach); huśtać, chwiać, kołysać; B. się, huśtać się, kołysać ś.

 Bujak, młody byczek, buhajek.

 Bujan, piwonja.

 Bujność, żyzność; bujny wzrost; przen. B. wyobraźni = bogactwo wyobraźni.

 Bujny, żyzny, obfity, plenny, urodzajny; wybujały, rozrosły; bogaty; przen. B. styl = kwiecisty, bogaty w porównania i zwroty.

 Buk, wysokie drzewo z rodziny baziowych, o liściu kulisto-podłużnym, wydające bukiew (fig.).

 Bukat, byczek, ciołek, skóra z niego.

 Bukieciarstwo, sztuka układania bukietów.

 Bukiet fr.,. wiązanka kwiatów, ułożonych w jeden pęk: równianka; zapach, aromat; zapach właściwy winu; w myśl. ogonek u sarny i jelenia.

 Bukiew, buczyna, owoc drzewa bukowego, bukowa żołądź.

 Bukinista, fr., antykwarjusz, handlujący używanemi książkami.

 Bukłak, tur., worek skórzany do przewożenia płynów (wody, wina).

 Bukolika, gr., pieśń pasterska, sielanka: idylla.

 Bukować, oczyszczać koniczynę z plewy lub jęczmień z wąsów.

 Bukowina — p. Buczyna.

 Bukownik, przyrząd do oczyszczania koniczyny.

 Buksa, Buks, nm., rura żelazna wewnątrz piasty u koła; obręcz żelazna około czopów, refa do spajania dwóch rur od wody (fig.).

 Bukskin, ang. rodzaj tkaniny wełnianej na ubrania męskie.

 Buksować, zakładać buksy.

 Bukszpan, nm., drzewko lub krzew z rodziny ostromleczowatych, o drobnym listku zawsze zielonym (fig.).

 Buksztele nm., łuki ze zbitych desek, na których muruje się sklepienie, krążyny (fig.).

 Bukwica, roślina zielna leśna, o kwiatach purpurowych, o własnościach leczniczych.

 Bulba prow., kartofel.

 Bul, bul! odgłos głośnego łykania płynów, odgłos wydobywania się powietrza z wody podczas wylewania jej z butelki; bulgotanie.

 Buldeneż fr., gatunek kaliny zwyczajnej, śnieżek (fig.).

 Buldog, ang., gatunek psa o krótkiej grubej mordzie, zwanego pijawką (fig.); gatunek rewolweru o krótkiej lufie.

 Buletyn, zawiadomienie, p. Biuletyn.

 Bulgotać — p. Bełkotać.

 Bulimja, chorobliwa żarłoczność, wilczy głód.

 Buljon, fr., zupa wygotowana z mięsa lub z kości; rosół; masa z mięsa wygotowana i ostudzona.

 Buljony, fr., złote tub srebrne kręcone frendzle u szlif wyższych oficerów (f.).

 Bulka, bańka płynu wydęta powietrzem, pęcherzyk.

 Bulla, łć., kulista pieczęć przyczepiona do ważnych dokumentów; postanowienie, dekret papieski, list lub odezwa papieska na pergaminie z taką pieczęcią.

 Bulwa łć., zgrubiała część łodygi podziemnej niektórych roślin; nazwa rośliny słonecznik bulwowy albo topinambur, której bulwy korzeniowe są jadalne (f.).

 Bulwar, fr., obszerna ulica spacerowa w mieście lub dokoła miasta, wysadzana drzewami.

 Bulwark, nm., zabezpieczenie brzegów rzeki za pomocą drzewa albo kamieni; nadbrzeże.

 Bulwiczka, roślina z rodzaju złotogłowowotych, o bulwach jadalnych.

 Buła, duża bułka (chleba).

 Bułanek, koń maści bułanej.

 Bułany tat., barwy, maści jasnokawowej (o koniu), izabelowatej.

 Bułat, tur., stal, szabla turecka z wybornej stali, wązka u rękojeści, szeroka ku końcowi (fig.).

 Buława, tat., maczuga, gruby kij z sękiem na końcu; krótka laska ozdobna z gałką na końcu, jako znak władzy hetmańskiej (fig.); przen. urząd hetmański, godność hetmańska.

 Bułka, fr., chleb biały pszenny, okrągły lub podługowaty (patrz: kajzerka, mularka, parka); bochen, bochenek.

 Buły, blp., krzemionka lub wapień w postaci gałek, bochenków, znajdowana w pokładach ziemi.

 Buncik, wiązka, pęczek, sznurek (korali, jedwabiu) (fig.).

 Bunda, długie wierzchnie ubranie mężczyzn (fig.), burka, burnus.

 Bunt, nm., rokosz, powstanie przeciw władzy prawej, spisek; mendel = 15 sztuk; wiązka, zwój; B. (w budownictwie, drzewo trzymające belki albo krokwie; (w statku) = szpągi trzymające belki w poprzek, rozpora.

 Buntować, do buntu podbudzać, namawiać do powstania przeciw władzy prawej; wichrzyć, podbechtywać, podbudzać, podjudzać, poduszczać: B. się, burzyć się, bunt podnosić przeciw komu lub czemu, stawać się nieposłusznym.

 Buntowniczy, przym. od Bunt; głoszący bunt; podnoszący bunt, podniecający do buntu; należący do buntu, lub do buntowników; niesforny, buntujący się, występujący przeciw czemu, burzliwy, skłonny do buntu, oporny.

 Buntownik, powstający przeciw władzy, podnoszący przeciw niej oręż, rokoszanin, wichrzyciel, bunt podnoszący albo podbudzający do niego.

 Buńczuczny, przym. od Buńczuk; mający prawo używania buńczuka; strojny, okazały, pokaźny; czupurny, napuszony, junacki, wyzywający, zawadjacki.

 Buńczuczyć się, junaczyć się, śmiałkować, zuchować, nadymać się, puszyć się.

 Buńczuk, tat. sztandar turecki składający się z ogona końskiego zawieszonego na szczycie drążka (fig.), jako znak godności baszy tureckiego.

 Buńdziuczyć się, p. Buńczuczyć się.

 Bura, połajanie, wymówka, zburczenie, reprymanda, napomnienie, wybuzowanie.

 Buraczany, od Burak (sos, nać, kolor).

 Buraczarka, maszyna do wykopywania buraków z ziemi.

 Buraczki, potrawa z buraków; na Litwie barszcz.

 Buraczkowy, barwy buraka, ciemno-czerwony.

 Burak, śłć., roślina o dużym mięsistym jadalnym korzeniu (fig.).

 Burczeć, jdtl., Burknąć, (kogo), łajać, strofować, fukać, gniewać się, dać burę; mruczeć, mamrotać, bąkać pod nosem, kruczeć (w brzuchu).

 Burczymucha, mrukajło, zrzęda, gdera, człowiek gniewliwy, udający zucha.

 Burda, fr., kłótnia, hałaśliwe zajście, awantura uliczna, rozruch, zamieszanie, bijatyka; kłótliwy, awanturnik, kłótnik, warchoł.

 Burdać się, leniwie się brać do czego, guzdrać się.

 Burdel fr., dom publiczny, dom nierządu, zamtuz.

 Burdon, rodzaj piszczałki w organach i głos wydawany przez nią; głos nizki, huczący w lirze, w dudach.

 Burdonet, fr., czopek z szarpi z nitką w pośrodku, przykładany do rany; tampon.

 Burdumbas — p. Burdon.

 Burg, nm., gród, zamek obronny.

 Burgos, rodzaj czcionek mniejszych od garmontu, a większych od petitu.

 Burgrabia, Burgraf nm., dawniej naczelnik wojenny grodu; B. a. Murgrabia, zawiadowca, dozorca pałacu, zamku, szkoły.

 Burka, wierzchnie pilśniane okrycie męskie z kapturem, zrobione z grubego materjału, bunda.

 Burknąć, p. Burczeć.

 Burkotać, burczeć, kruczeć (w brzuchu); bulgotać.

 Burleska, wł. lekki utwór sceniczny, farsa ze śpiewami i tańcami, krotochwila; rodzaj tańca.

 Burłak, włościanin ruski nie posiadający roli, a wędrujący za robotą.

 Burmistrz nm., naczelnik miasta, najpierwszy miejski urzędnik, prezydent miasta.

 Burmistrzować, sprawować urząd burmistrza: przen. usiłować przewodzić, rozporządzać się nieprawnie, narzucać swoje kierownictwo, imponować, rozbijać się.

 Burnus, arab.,, rodzaj długiego okrycia, peleryny, szerokiej u dołu, niekiedy z małym kapturem.

 Bursa, łć., konwikt, pensjonat dla ubogiej uczącej się młodzieży; B. kupiecka = giełda.

 Bursz, nm., student uniwersytetu niemieckiego; młodzieniec zuchowaty, junakowaty, awanturnik, hulaka, pyszałek.

 Burszować, zachowywać się jak bursz, udawać junaka, przybierać lekceważące obejście, zacięcie, ton, minę; rozbijać się, hulać, birbantować, zadawać szyku.

 Bursztówka nm., gatunek jabłka, drzewa i owocu.

 Bursztyn, nm., gatunek kopalnej żywicy stwardniałej.

 Bursztynek, gatunek ślimaka.

 Bursztynowiec, p. Styrakowiec.

 Burt, nm., bramowanie, listwa, galon: B. okrętowy, p. Burta.

 Burta, nm., bok statku albo łodzi; brzeg kanału, rowu.

 Burtnica, ława wzdłuż brzegu łodzi, po której chodzą flisacy; granitowy brzeg chodnika, kanału; bal do obijania ścian statku wodn.

 Bury, łć., barwy ciemno-szarej.

 Burza, gwałtowny wicher, nawałnica, deszcz z wichrem; przen. zamieszki, walka, zaburzenie, wzburzenie, niepokój.

 Burzan, wysokie zarośla zielne z rodzaju łopianów i ostów (na stepach ukraińskich), zielsko.

 Burzliwy, obfity w burze, nawalny: burzący się, niespokojny, pełen niepokojów; B. człowiek = popędliwy, gwałtowny, warchoł, awanturnik, wichrzyciel.

 Burzyciel, podburzający, podbechtujący do niepokojów; burzący, niszczący, rujnujący, wichrzyciel.

 Burzyć, rozwalać, niszczyć; mącić, bełtać; podburzać, rujnować, poduszczać; wichrzyć, sprawiać zaburzenie, wytwarzać ferment; B. się, być burzliwym, mącić się; buntować się, jątrzyć się, wzburzać się; wrzeć, kipieć; fermentować, robić, musować.

 Burzyświat, człowiek pochopny do burzenia, do zmieniania i wywracania wszystkiego; duch niespokojny, wichrzyciel.

 Burżuazja, fr., mieszczaństwo, stan miejski, stan trzeci; przezwisko dawane ludziom zamożniejszym, żyjącym z kapitału, przemysłu i handlu, przeciwstawiającym swoje interesy interesom ludu.

 Burżuazyjny, przym. Burżuazja.

 Busi, nieodm. prow., całus, pocałunek: dać busi = pocałować: zrobić busi = przesłać ręką całusa.

 Busola, fr., kompas morski, przyrząd z igłą magnesową ruchomą, osadzoną na sztyfciku w pośrodku tarczy, na której jest róża wiatrów (fig.)

 Buszka rz. ż., wózek dwukołowy, podpierający grządziel pługa, płóz przy pługu, słupice, przodek pługa, półwozie.

 Buszować, przewracać, przerzucać, szukać bezładnie, przetrząsać bez porządku, robić nieporządek, gospodarować jak u siebie; hulać, dokazywać, rozrzucać się, awanturować się, hałasować, rozbijać ś.

 But fr., obuwie z cholewami; przen. B-y komu szyć, oczerniać, dołki pod kim kopać, stołka przystawiać; B-y zedrzeć = zabiegać napróżno; psu na B-y ś. nie zdało = na nic; bez B. chodzić = być w biedzie.

 Buta, zarozumiałość, pycha, chełpliwość, hardość, wynoszenie się nad innych, próżność, nadętość.

 Butel — p. Butla.

 Butelka, fr., naczynie szklane do płynów z wazką szyjką, flasza; przen. trunek; B. lejdejska: przyrząd do zbierania elektryczności w większych ilościach (fig.).

 Butelkować, ściągać płyn z beczki w butelki, przelewać z beczki w butelki.

 Butelkowy, przym. od Butelka: piwo butelkowe = z butelki (nie z beczki).

 Butersznyt, nm., bułeczka lub kromka chleba, nasmarowana masłem i nałożona plasterkiem mięsa, sera i t. p.

 Butla, duża butelka, gąsior.

 Butny, pyszny, hardy, dumny, wyniosły, nadęty.

 Butonierka fr., dziurka od guzika u surduta, w którą się wkłada kwiatek lub sztuczna rozetka; maleńka flaszeczka z wodą i kwiatkiem zakładana w dziurkę od guzika, przypinek.

 Butryn, tęgi, tłuścioch.

 Butwieć, próchnieć, gnić; przen. tracić energję, siłę, marnieć, usuwać się przez czas dłuższy od szerszej działalności; śniedzieć, pleśnieć, psuć się.

 Butyryna, gr., kwas masłowy.

 Buza tat., rzadkawa kaszka mączna, zacierka, breja.

 Buza, wymówka, bura, reprymanda.

 Buzdygan, tur., broń podobna do buławy lecz z gałką podłużnie karbowaną, osadzona na krótkiem drzewcu, dawniej używana jako oznaka niektórych stopni wojskowych (fig.).

 Buzia, Buziak, gębusia, twarzyczka, policzki, usta; całus, pocałunek; buzi dać, pocałować się; wart B-i, wyborny, smaczny.

 Buzować, wybuzować, dawać burę, łajać, besztać wykrzyczeć: B. się, gwałtownie się palić, silnie gorzeć, buchać.

 By, przysł. ograniczający, przynajmniej, choć, aby tylko; by, przysł. porównawczy, jak, jako, niby, jakby, jak gdyby.

 By, sp., aby, iżby, ażeby; oby, gdyby, żeby, bodaj; jakby, jak gdyby; jeśliby, gdyby; choćby, chociażby, gdyby nawet; byleby; jakoby.

 Byczeć, nabierać wyglądu byka.

 Byczek, Byś, zdr. od Byk.

 Byczek, głowaczek, gatunek rybki, zjadającej ikrę ryb innych.

 Byczy, od Byk; B. głos, gruby, huczący głos; gruby, tęgi, nasrożony.

 Byczyna, Bykowina, mięso z byka, z wołu; skóra z byka, z wołu, (wyprawiona).

 Być, (jestem, byłem, będę, bądź), istnieć, egzystować, trwać, znajdować się na świecie; stawać się, zdarzyć się; przyjść, przybyć, znaleźć się; zostać, stać się; mieć się, wynikać, dziać się, należeć, starać się, wystarczyć (używa się jako sł. posiłkowe przy czasownikach); B. na swojem = prowadzić własne gospodarstwo; B. przy nadziei = znajdować się w poważnym stanie, w ciąży.

 Bydlak, przen. człowiek głupi jak bydlę.

 Bydlątko, zdr. od Bydlę.

 Bydlę, (-ęcia, lm. — ęta), wół, krowa; człowiek zbydlęcony, nieokrzesany, nieprzyzwoity, rozpustny; b. głupi, głupiec, idjota, zwierzę.

 Bydlęcieć, przen. stawać się bydlęciem, upadlać się, tracić resztki uczuć zacniejszych.

 Bydlęcy, należący do bydląt, właściwy bydlęciu; podobny do bydlęcia, upodlony, zwierzęcy, bezrozumny, wyuzdany.

 Bydło, blm. zbr., woły, krowy, cielęta; przen. ludzie upodleni, źli, zezwierzęceni; motłoch, zgraja, tłum bezrozumny, czerń.

 Bydłobójnia, rz. z., budynek, w którym zabijają bydło, szlachtuz, rzeźnia.

 Byk, samiec krowy; buhaj, stadnik (fig.); myśl. łoś, jeleń gdy dojdzie 5 lat wieku: prz. człowiek silny, tęgi i duży, dryblas; jedna z 12-tu konstelacji zodjaku (fig.); dać komu byka (w nos) = dać komu szczutka, prztyka; błąd w pisaniu, pisowni, omyłka, bąk; jak B. = wyraźnie; goły jak B. = ubogi.

 Bykowiec, bicz rzemienny, kańczug, korbacz.

 Bykowina, p. Byczyna.

 Byle, przys., lada; B. kto = ktokolwiekbądź, B. jaki = jakikolwiek B. gdzie = gdziekolwiek; B. kiedy = kiedykolwiek; B. jak = jakkolwiek bądź, niedbale.

 Byle, sp. życzący, żeby tylko, niechby, niechno, w jakikolwiek sposób; B. gdzie = gdziekolwiek, B. jak = jakkolwiek, lada jak, B. kto = lada kto.

 Bylica, rodzaj rośliny z rodziny złożonych, o koszyczkach drobno-kwiatowych; B. piołun, B. draganek, B. boże drzewko (fig.).

 Bylina, każda roślina zielna, trwała, o pędach podziemnych.

 Były, przym., dawny, przedtem będący, niegdyś (będący), miniony.

 Bynajmniej, przsł., wcale nie, zupełnie, zgoła nie, ani trochę.

 Bystronogi, szybkonogi, chyży.

 Bystrooki, daleko widzący, szybko spostrzegający, oczu przenikliwych.

 Bystroń, roślina, p. Dracena.

 Bystry, rączy, lotny, szybki; ostry, przenikliwy, czuły, wrażliwy bardzo (słuch, wzrok); przenikliwy, szybko pojmujący, domyślny, rozgarnięty, pojętny, zdolny, szybko się orjentujący; zuchowaty, zamaszysty; stromy, spadzisty; szybko płynący.

 Bystrzyć, wiosło prostopadle w wodzie trzymać, ażeby wolniej czółnem płynąć.

 Bystrzyna, miejsce gdzie rzeka ma prąd gwałtowny i tworzy prawie katarakty.

 Byś, zdr. od Byk.

 Byt, istnienie, egzystencja, bytność, utrzymanie; stan. położenie, siedlisko, sytuacja, okoliczności życia; B. dobry = dostatek.

 Bytność, istnienie, egzystencja, byt; obecność, przytomność; pobyt, przebywanie;

 Bytować, istnieć, egzystować, żyć.

 Bywać, często być, niejednokrotnie być; zdarzać się, trafiać się; przebywać, uczęszczać, zwiedzać; zostawać, stawić się, przybywać; w trybie rozk. bywaj = bądź! albo chodź, przyjdź, przychodź!

 Bywalec, człek bywały, ten, co wiele miejsc zwiedził, podróżował po świecie; człowiek doświadczony; ćwik; ten, co nabrał doświadczenia, ocierając się o ludzi, z niejednego pieca chleb jadał; człowiek otarty w dobrych towarzystwach i umiejący się znaleźć.

 Bywało, przysł., zdarzało się.

 Bywały, taki, który wiele w świecie widział; otarty między ludźmi, doświadczony, obeznany ze zwyczajami.

 Bzdura, p. Bzdurstwo; głupstwo; człek głupi, miałkiego rozumu, półgłówek, pleciuga.

 Bzdurny, niedorzeczny, bezsensowny, nie wiele wart.

 Bzdurstwo, Bzdura, głupstwo, niedorzeczność, drobiazg, fraszka.

 Bzdurzyć, pleść byle co, gadać głupstwa; pleść ni w pięć ni w dziewięć, pleść trzy po trzy, bajać.

 Bzdyk, stary niedołęga, dziad, starowina, pryk.

 Bzik, gatunek owadu, gryzącego bydło, giez, bąk; dziwak, oryginał; szus, ćwiek (w głowie); brak piątej klepki; głupi, warjat, narwaniec, człowiek niespełna rozumu.

 Bzikowaty, mający bzika, szusa, niespełna rozumu, postrzelony, narwany, głupkowaty.

 Bzowy, przym., od Bez, tyczący się bzu.

 Bzykać, Bzyknąć, wydać głos «bzz» (o owadach), brzęczeć; ustami wydać takiż głos, naśladować brzęczenie owadów; zasyczeć (o metalu gorącym, gdy nań woda pryśnie).

 Bździć, wiatr smrodliwy tyłem puszczać.

 Bździny, wiatry, gazy śmierdzące, odchodzące bez hałasu tyłem.

 Bździucha, ludowa nazwa grzyba purchawka i rośliny szczwoł lub świnia-wesz.






Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słownik_ilustrowany_języka_polskiego/B_(całość)&oldid=3074914”