M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/M (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Michał Arct
Tytuł	M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd.	1916
Druk	Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	M – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[702]

M

 M, 14-ta litera w alfabecie, spółgłoska wargowo-nosowa, twarda; m., skr., metr; M, liczba rzymska =1000.

 Maca, hebr., u Żydów placek z ciasta przaśnego, niekiszonego.

 Macać, palcami a. rękami dotykać ś., dotykaniem czego śledzić, doświadczać; próbować; m. puls = liczyć jego uderzenia, m. kurę = badać, czy ma jaje, m. dziewkę = dotykać ś. nieprzyzwoicie, nieskromnie; przen., rewidować kogo, rozpatrywać, zgłębiać, badać, dochodzić czego; m. kogo = wyciągać na słówka, ciągnąć za język; m. ś., dotykać ś. wzajemnie, obmacywać ś. wzajemnie; przen., badać samego siebie.

 Macanie, Macanka, żart., Macedonja, obmacywanie nieskromne.

 Macanina, macanie, często powtarzane.

 Macek, żart., palec; po m-ku, poomacku, przysł., pociemku, za pomocą macania; zool. — p. Macka.

 Maceracja, łć., długotrwałe moczenie w wodzie lub innych płynach w celu rozmiękczenia lub wywołania zmian chemicznych; wytrawianie, wyciąganie; przen., umartwienie ciała.

 Macerować, łć., poddawać maceracji, mieszać co z czym, przyprawiać (np. sałatę z octem itp.).

 Machabejczyk, mężny patryjota; żart., Żyd.

 Machać, poruszać czym, chwiać, kiwać czym; pies macha ogonem = porusza, merda; m. skrzydłami = trzepotać; m. nogami = fajtać, bujać; przen., śpieszyć, biedz; dokdok., Machnąć.

 Macher, nm., przebiegły, spekulant; faktor, szachraj, oszust.

 Macherka, nm., forma ż. od Macher; podstępne działanie, szachrajstwo.

 Machina, łć. — p. Maszyna; coś wielkiego, ciężkiego; wielka, złożona organizacja (m. biurokratyczna, administracyjna); m. świata = wielka budowa świata; żart., człowiek wielki, ociężały.

 Machinacja, łć., podstępne zabiegi w złych zamiarach; knowanie, matactwo, intryga.

 Machinalny, łć., bezwiedny, bezświadomy, mimowolny, automatyczny.

 Machinator, łć., intrygant, matacz.

 Machinerja, łć., obmyślanie, knowanie, nurtowanie, zdrada — p. Maszynerja.

 Machinować, łć., knuć, przemyśliwać, układać podstępnie.

 Machjawel, wł., przen., człowiek przebiegły, chytry, podstępny, krętacz, matacz.

 Machjawelizm, Machjawelstwo, wł., system polityczny, opierający ś. na zasadzie, że cel uświęca środki; przen., postępowanie przewrotne i podstępne, obłuda, krętactwo, przebiegłość.

 Machjawelski, Machjawelistyczny, podstępny, obłudny, nie przebierający w środkach, krętacki.

 Machlarz, nm., krętacz, łgarz, oszust, szachraj.

 Machlować, nm., okpiwać, oszukiwać, szachrować, frymarczyć.

 Machnąć, dok. od Machać; poruszyć prędko raz, kiwnąć, skinąć, dać znak; uderzyć szybko kogo; zrobić coś śpiesznie i dzielnie; pójść albo pojechać prędko, skoczyć, pognać; m. na co ręką = zrezygnować, dać za wygraną; m. koziołka = fiknąć, wywinąć; m. kieliszek = palnąć, golnąć; m. milę [703]= szybko przejechać; m. kogoś na karę = skazać; m. ś., udać ś. dokąd szybko, zrobić coś śpiesznie.

 Machorka, ros., najniższy gatunek tytuniu.

 Macica, mać, matka; narząd w ciele kobiety a. samicy, gdzie ś. płód poczyna i rozrasta podczas ciąży (fig.); rzecz a. istota pierworodna, główny pień a. łodyga jako rodzicielka rozgałęzień; główne źródło, główny zdrój; muszla perłowca (m. perłowa); m. śruby = mutra, muterka; forma, w której ś. odlewają litery, matryca; winna m. — p. Winorośl, Łoza; w gieol., ciała, które otaczają rudę a. w której ś. ona w łonie ziemi znajduje.

 Maciczny, przym. od Macica.

 Maciejówka, Maciejka, rodzaj czapki z małym daszkiem i wszytemi w lampas sznurkami; gruba laska.

 Maciek, zdr. od Maciej (M. zarobił, M. zjadł = ile zysku, tyle straty, dochód równa ś. rozchodowi); prostak, głupiec, cham; błona kiszkowa barania, nadziana wątróbką; rodzaj salcesonu; M. a. Maciuś, pospolita nazwa kota a. kanarka; brzuch, kałdun.

 Macierduszka, w bot., roślina z rodziny wargowych, gatunek lebiodki — p. Macierzanka.

 Macierz, matka, rodzicielka; samica zwierząt; przen., rozsadnik, gniazdo, kolebka; tekst pierwotny, rękopis a. pierwodruk; stowarzyszenie oświatowe kulturalno-narodowe (m. szkolna).

 Macierzanka, roślina z rodziny wargowych, cząber, cząbr (fig.).

 Macierzyński, przym. od Macierz; dotyczący matki; przen., rodowity, ojczysty; m-a opieka = matczyna; po m-u, przys., z czułością, właściwą matce.

 Macierzyństwo, stan odmienny u kobiety, brzemienność; stosunek kobiety, jako matki do swych dzieci.

 Macierzysty, Macierzyński, odnoszący ś. do matki, stanowiący własność matki, należący ś. po matce (majątek m.), pochodzący ze strony matki (krewni ze strony m-ej); przen., rodzimy, ojczysty, rodzinny kraj m. = ojczyzna; komórka m-a — komórka, z której rozradzają ś. inne.

 Maciora, matka, rodzicielka, samica u zwierząt gdy płodna a. ciężarna, szczególniej mówiąc o świni (zdr. Maciorka); m. pszczół = matka, królowa; w bot., m. a. maciorka, konopie z kwiatem żeńskim, wydającym owoce; drzewo, zostawione przy wycinaniu lasu na nasienie, nasiennik.

 Maciupci, Maciupeńki, Maciupenieczki, Maciutki, Maciupki, bardzo mały, maleńki.

 Maciuś — p. Maciek.

 Macka, u skorupiaków, ślimaków i owadów przyrząd do macania w kształcie wyrostka, organ czucia (fig.).

 Macloch, nm., szpara, pieczara, wnęka, framuga.

 Macnąć — p. Macać; dotknąć, uderzyć.

 Macocha, druga żona ojca względem dzieci z pierwszego małżeństwa; być komu m-ą = nie sprzyjać, obchodzić ś. nielitościwie.

 Macoszy, Macoszyn, Macoszyński, przym. od Macocha; po m-mu, przysł., na sposób właściwy macosze; przen., nieprzyjaźnie, nielitościwie; byle jak, byle zbyć.

 Macoszyć, Macochować, być macochą; przen., m. nad czym = opiekować ś. po macoszemu; nadużywać, trwonić.

 Maculec, nm., belka, [704]wpuszczona jednym końcem w mur i podtrzymująca rusztowanie.

 Maczać, zanurzać co w płynie dla zwilżenia, odmiękczenia; oczyszczenia, wymoczenia; przen., m. palce w cudzej własności = korzystać z niej nieczciwienieuczciwie; m. w czym palce = mieszać ś. do czego, mieć w czym udział w celu osobistej korzyści a. dla zamącenia sprawy; m. ś. stykać ś. z czym mokrym.

 Maczałka, płatek płócienny zmoczony do przykładania jako kompres; wiecheć do mycia.

 Maczanka, grzanka pieroga a. chleba rozmoczonego.

 Maczek, zdr. od Mak; m. cukrowy = różnobarwne drobne ziarnka z cukru, używane do przyprawiania ciast; pismo a. druk bardzo drobny; w myśl., proch bardzo drobny.

 Maczuga, rum., pałka, gruby kij, buława (2 f.); główka na ziołach, w której są ziarnka.

 Maczugowaty, rum., podobny do maczugi.

 Maczużnik, rum., rośl. z gromady grzybów, z rzędu workowców (fig.).

 Mać, matka; połajanka gminna (psia m.!, psia twoja m.!).

 Mada, nm., szlam, muł, błoto grzązkie.

 Madam, fr., pani; guwernantka, szczególniej Francuzka; modniarka, magazynierka.

 Madapolam, fr., lepszy gatunek perkalu.

 Madera, gatunek wina z wyspy tegoż nazwiska.

 Madjar- — p. Madziar-.

 Madona, Madonna, wł., obraz N. M. Panny (M. Rafaela).

 Madras, tkanina półjedwabna, podobna do korciku.

 Madrepora, wł., polip koralowy, którego koralowina tworzy obszerne ławice podwodne, rafy i wyspy koralowe, tołp (fig.).

 Madrilena, hiszp., taniec narodowy hiszpański.

 Madrygał, wł., krótki wierszyk liryczny, cechujący ś. kunsztownym rymem, treścią dowcipną, lekką a wytworną; przen., komplement mężczyzny dla kobiety.

 Madziar, węg., Węgier.

 Madziaron, węg., obcokrajowiec a. Słowak, który przyjął narodowość węgierską (forma żeńs. Madziaronka).

 Madziarski, węg., węgierski.

 Madziaryzować, węg., narzucać obcokrajowcowi język i narodowość węgierską.

 Madzisty, nm., gliniasty, grzązki, lepki (grunt m.).

 Madziubdzi, Madziudzi, bardzo mały, maleńki.

 Maestrja, wł., mistrzowstwo.

 Mafja, wł., tajne stowarzyszenie w Sycylji, opiekujące ś. przemytnictwem i różnemi niegodziwemi środkami chroniące członków swoich przed sądami i policją.

 Mag., skr. Magister.

 Mag, pers., kapłan religji Zoroastra, mędrzec, astrolog u Medów i Persów; trzej M-wie = nazwa, dawana niekiedy trzem królom, którzy oddali hołd nowonarodzonemu Dzieciątku Jezus.

 Magazyn, fr., skład, sklep, pracownia i sprzedaż sukien i strojów damskich; tytuł niektórych czasopism; przyrząd w rewolwerze, karabinie a. armacie z zapasowemi nabojami (fig.).

 Magazynier, fr., zawiadujący składem towarów, zboża i t. p.

 Magazynierka. fr., właścicielka [705]magazynu mód; pracownica tegoż magazynu, modystka.

 Magazynowe — p. Składowe.

 Magazynówka, Magazynierka, Magazynka, fr., strzelba, z której za jednorazowym nabiciem dać można kilkanaście wystrzałów.

 Magdalenka, zakonnica reguły św. Magdaleny; zakład poprawczy w Warszawie dla upadłych dziewcząt; rodzaj ciastek z migdałami.

 Magdeburski, przym. od Magdeburg; prawo m-e, prawo miejskie niemieckie, zastosowane do wielu miast w dawnej Polsce; miasto m-e, rządzące ś. prawem magdeburskim.

 Magenta, wł., barwnik koloru różowo-czerwonawego.

 Magiczny, gr., czarodziejski, cudowny, nadnaturalny; m. kwadrat — p. Kwadrat m.; m-a latarnia — p. Latarnia czarnoksięska.

 Magid, Magiet, hebr., nazwa, dawana świątobliwym mędrcom żydowskim.

 Magiel, nm., przyrząd do gładzenia wypranej i wysuszonej bielizny (fig.); żart., bilard.

 Magierka, węg., czapka węgierska; czapka włościańska okrągła, wysoka (fig.).

 Magik, gr., wywołujący zjawiska rzekomo nadprzyrodzone; obeznany z magją, czarodziej, kuglarz.

 Magister, łć., stopień naukowy uniwersytecki, niższy od doktora.

 Magisterski, Magistrowski, łć., przym. od Magister.

 Magistracja, łć., egzamin na stopień magistra.

 Magistralny, łć., główny, jeneralny.

 Magistrant, łć., ten, co złożył egzamin na stopień magistra, ale nie obronił jeszcze rozprawy egzaminacyjnej.

 Magistrat, łć., władza, zarządzająca miastem, ratusz, mimicypjum.

 Magistratura, łć., zwierzchnia władza miejska; urząd; we Francji ogół urzędników sądowych i adwokatów.

 Magistrować, łć., nadawać tytuł magistra; m. ś., składać dowody uzdolnienia i bronić rozprawy dla zyskania stopnia magistra.

 Magizm, łć., nauka magów; nauka Zoroastra.

 Magja, gr., nauka wywoływania tajemniczemi środkami zjawisk cudownych, nadprzyrodzonych; czarodziejstwo, kuglarstwo.

 Magla, nm. — p. Magiel.

 Maglarka, nm., właścicielka magli.

 Maglarnia, Maglownia, nm., pomieszczenie na magle.

 Maglować, nm., wałkować co w maglu dla wygładzenia (m. bieliznę); przen., bić kogo (m. komu skórę); żart., masować.

 Maglownica, nm., skrzynia, obciążona kamieniami, której spodnia gładka powierzchnia służy do maglowania bielizny; m. albo maglowniczka, deszczułka podłużna z karbami, któremi obrócona do wałka z bielizną, gładzi ją (f.).

 Maglownik, nm., płótno, płachta do obwijania maglującej ś. bielizny.

 Magma, gr., półpłynna rozpalona masa wnętrza ziemi.

 Magn, Magnez, łć., pierwiastek chemiczny, metal lekki, białosrebrzysty, płonący bardzo jasnym, i rażącym światłem.

 Magnacki, przym. od Magnat.

 Magnat, łć., członek znakomitego rodu arystokratycznego, [706]możnowładca; wielki pan, bogacz (w Polsce i Węgrzech).

 Magnaterja, łć., najznakomitsze rodziny szlacheckie, arystokracja, możnowładztwo, bogacze.

 Magnes, gr., ciało, mające własność przyciągania i przytrzymywania żelaza (fig.); m. naturalny — p. Magnetyt; m. sztuczny = kawałek stali, który staje ś. magnesem skutkiem pocierania innemi magnesami czyli namagnesowania; przen., powab, ponęta, pociąg; żart., mieć m. w palcach, w ręku = kraść.

 Magnesoterapja, gr., leczenie przez pociąganie magnesem po skórze chorego; leczenie magnetyzmem zwierzęcym.

 Magnesować, gr., sztucznie nadawać żelazu, stali, własności magnetyczne przez pocieranie biegunami magnesu lub przez działanie prądu elektrycznego; przen., działać przyciągająco.

 Magnesowy, gr., przym. od Magnes; m-a igła = igła, strzałka stalowa namagnesowana, ruchomo na sztyfciku osadzona, zwracająca ś. zawsze jednym końcem ku biegunowi północnemu, służy do rozpoznawania stron świata (fig.).

 Magneto, gr., mała dynamo-maszyna, znajdująca zastosowanie, między innemi, w samochodach.

 Magneto-elektryczny gr., przyrząd, przyrząd do wzbudzania prądów elektrycznych przez indukcję za pomocą magnesów.

 Magnetogalwanizm, gr., galwanizm wzbudzony elektrycznością.

 Magnetograf, gr., magnetometr samopiszący.

 Magnetoindukcja, łć., indukcja magnetyczna.

 Magnetometr, łć., albo Magnetyczna waga, przyrząd do ścisłych pomiarów napięcia magnetycznego i zmian w nim.

 Magnetycznie, łć., przysł. od Magnetyczny; wabiąco, kusząco, pociągająco; tajemniczo, nieodparcie.

 Magnetyczność, łć., siła, skutkiem której objawia ś. magnetyzm.

 Magnetyczny, gr., przyciągający, pociągający; wynikający z wpływu magnetyzmu zwierzęcego; tyczący ś. magnesu; m. baterja = pęk magnesów złożonych tak, żeby jednakowe ich bieguny były zwrócone w jednym kierunku celem spotęgowania ich siły; m-e krzywe a. m-e linje = linje krzywe, utworzone przez opiłki żelazne, przylegające do biegunów magnesu; m. równik = miejsce obojętne pośrodku magnesu, nie okazujące żadnego działania; linja, łącząca punkty na kuli ziemskiej, w których igła magnesowa zachowuje położenie poziome; m. południk = południk, leżący w kierunku, wskazanym przez igłę magnesową; m-e bieguny = dwa prawie naprzeciw siebie leżące miejsca na kuli ziemskiej, gdzie igła magnesowa przybiera kierunek pionowy (pochyla ś. do poziomu pod kątem 90°); m-e pole = przestrzeń, w której granicach działa siła magnesu albo magnesów; m-a burza = nagła zmiana stanu magnetycznego ziemi a. atmosfery, objawiająca ś. w niespokojnych ruchach igieł magnetycznych; m-a zbroja a. armatura a. kotwica m-a = kawałki żelaza, przyczepiane do magnesów, żeby utrwalić a. wzmocnić ich działanie; m-e karty = mapy linji izogonicznych i izoklinicznych na ziemi; przen., kuszący, wabiący, czarujący, pociągający; nieodparty, tajemniczy.

 Magnetyt, gr., Magnesowiec, [707]żelaziak magnetyczny, minerał: połączenie tlenu z żelazem, magnes naturalny a. zarazem bardzo ceniona ruda żelazna.

 Magnetyzer, ten, co leczy za pomocą magnetyzmu, wprawia w sen hipnotyczny, hipnotyzer (forma ż. Magnetyzerka).

 Magnetyzm, łć., własność niektórych ciał przyciągania a. odpychania innych ciał; m. ziemski = własność kuli ziemskiej, wskutek której luźno zawieszona igła magnesowa ustawia ś. zawsze w tym samym kierunku, przyczyna zboczeń i nachyleń igły magnesowej; m. zwierzęcy a. fizjologiczny = dawniejsza nazwa specjalnej siły organizmu ludzkiego, zdolnej wywoływać zjawiska, zwane dziś hypnotycznemi — p. Hypnotyzm.

 Magnetyzować, gr., wywoływać objawy hypnotyczne; wywierać silny wpływ na wolę czyją; czarować, pociągać, opanowywać kogo.

 Magnetyzująco, przysł., w sposób magnetyzujący, przyciągająco.

 Magnez, Magnezjum, gr. -— p. Magn.

 Magnezja, gr., związek chemiczny magnezu; m. palona = tlenek magnezu; m. biała = magnezyt.

 Magnezjowy, gr., przym. od Magnezja; m-a lemonjada, napój musujący kwaskowy, w którego skład wchodzi magnezja; m-e światło = białe rażące światło, z jakim płonie magnez.

 Magnezyt, gr., węglan magnezji, używany do wyrobu gorzkiej soli i otrzymywania kwasu węglanego.

 Magnificencja, łć., przepych, okazałość, wspaniałość — p. Magnificus.

 Magnificus (-kus), Magnificencja, łć., Wysokość; tytuł rektora uniwersytetu.

 Magnifika, łć., pani: kobieta okazała, wystrojona; żart., żona.

 Magnolja, łć., roślina bobrownik o pięknych kwiatach białych i różowych (fig.).

 Magot, rodzaj małpy wązkonosej (fig.).

 Maharadża, hind., tytuł władców i książąt w Indjach Wsch.

 Mahatma, hindus., człowiek biegły w okultyzmie; dosłownie: wielka dusza.

 Mahdi, ar., w wierzeniach Mahometan prorok.

 Mahometanin, Mahometańczyk, wyznawca religji Mahometa, muzułmanin, muslemin (forma żeńs. Mahometanka).

 Mahometański, dotyczący Mahometan, muzułmański.

 Mahometanizm, Mahometyzm, religja, ustanowiona przez Mahometa, Islam.

 Mahoniowy, przym. od Mahoń; m. kolor, brunatno-czerwonawy.

 Mahoń, Mahagoń, Mahoniowiec, gatunek bardzo trwałego, twardego drzewa, rosnącego w Ameryce, używanego na kosztowne sprzęty, forniery, części maszyn, inaczej: świstek (fig.).

 Maić, zdobić zielonością drzew albo gałązek zielonych, łodyg liści, ocieniać; zdobić kwiatami, kwiecić; m. ś., w liście ś. przyodziewać (o roślinach).

 Maik, kwiecie, wianek, zabawa majowa — p. Majówka.

 Mais, fr., kukurydza (fig.); pszenica turecka.

 Maj, łć., piąty miesiąc w roku; żart., w m-u = jutro, nigdy, na św. Jury; [708]zieloność (łąki okryte są m-em); drzewa, gałązki zielone, tatarak, używane do zdobienia mieszkań i domów; choinka, obnoszona przez dziewczęta wiejskie w drugie święto Wielkiejnocy; figura ludzka ze słomy, obwożona przez chłopców wiejskich podczas Zielonych Świątek.

 Majaczeć, okazywać ś. niewyraźnie, jakby za mgłą.

 Majaczyć, chodzić w koło, krążyć, kołować; wałęsać ś., włóczyć ś.; kręcić, wykręcać ś.; tumanić, bałamucić; m. a. m-eć, widnieć, ukazywać ś., migotać w dali; gadać od rzeczy, bredzić, dziwaczyć (m. w gorączce); w myśl. (o zającu) krążyć, kołować, robić susy, stawiać słupki; m. ś., troić ś.; m-y mi ś.: roi mi ś., zdaje mi ś., marzy mi ś.

 Majak, tat., obłęd, droga uboczna, manowce, zakręt; jechać m-em = manowcami, zakrętami; zwroty koni, po których Kozacy ś. rozpoznawali; Kozak, lekki kawalerzysta; czółno, obstawione trzciną a. gałęźmi, na którym myśliwy lotną wodną zwierzynę podpływa; miraż, fatamorgana, złudne widziadło, majaczenie, przywidzenie.

 Mająteczek, niewielki majątek.

 Majątek, posiadłość ziemska, dobra; to, co ś. posiada; mienie, dostatek, własność (m. ruchomy i nieruchomy).

 Majątkowy, przym. od Majątek; dotyczący majątku: stan m. = stan majątku, co dotyczy tego, co ś. posiada, stopień zamożności.

 Majdan, tur.,, miejsce wolne między budynkami a. wałami fortecznemi a. rosnącemi drzewami; osada leśna, kurhan; miejsce w lesie, gdzie pędzą smołę, palą węgle; część środkowa łuku, o którą opiera ś. strzała, tylcem sięgająca cięciwy.

 Majdrować, Maderować, nm., robić coś nieudolnie, powoli, dłubać, fuszerować; majstrować.

 Majeran, Majeranek, łć., roślina z rodziny wargowych, gatunek lebiodki, której liście używają ś. jako przyprawa kuchenna (fig.).

 Majestat, łć., wielkość, wspaniałość, okazałość, powaga, chwała; tytuł monarchów dla oznaczenia powagi ich i władzy; władza monarsza; osoba monarchy, tron; wzniosłość, moralna potęga, nakazująca cześć, szacunek.

 Majestatyczny, łć., wspaniały, wyniosły, poważny, imponujący; pieczęć m-a = na której wyobrażony władca państwa w całej postaci.

 Majętność, majątek, mienie, posiadłość ziemska.

 Majętny, posiadający majątek, dostatni, bogaty, zasobny, zamożny.

 Majka, Mucha hiszpańska, Kantaryda, owad chrząszczowaty, miękkoskrzydły, z którego przygotowują wezykatorję (fig.).

 Majolika, wł., wyroby ceramiczne z szarej glinki, pokryte przezroczystą różnokolorową emalją i malowane ogniowemi farbami; stare, artystycznie ozdabiane fajanse włoskie i hiszpańskie.

 Majonez, fr., sos z oliwy i żółtek, do polania na zimno drobiu, ryby i t. p.; potrawa zimna z ryb a. drobiu z tym sosem.

 Major, łć., dawniej oficer stopniem wyższy od kapitana, a niższy od podpułkownika, dowódca bataljonu.

 Major, łć., a. m-wa tonacja — p. Dur.

 Majoracki, łć., przym. od Majorat.

[709] Majorat, łć., porządek spadkowy, według którego dziedziczy najstarszy syn; majątek, dziedzicznie przechodzący na najstarszego syna.

 Majordom, fr., Major domus, łć., marszałek dworu; we Francji tytuł pierwszego urzędnika państwowego za czasów Merowingów.

 Majoren, łć., prawnie pełnoletni.

 Majorytet, łć., większość głosów, przewaga.

 Majoryzować, łć., nadużywać przewagi, jaką daje większość liczebna (na sejmach i t. p.).

 Majownik, chrabąszcz majowy; w bot., m. a. majówka, konwalijka, pstroczek, roślina z rodziny liljowatych (f.).

 Majowy, przym. od Maj; nabożeństwo m-e = odprawiane codziennie w maju na cześć N. M. P.; konstytucja m-a = reforma polityczna i zpołecznaspołeczna w Polsce, uchwalona na posiedzeniu Sejmu Czteroletniego w dniu 3 maja 1791 r.; prawa a. ustawy m-e = ustawy, ograniczające prawa kościoła katolickiego w Niemczech, uchwalone w maju 1873 r. przez sejm pruski; zielony, jasno-zielony (kolor m.); pokryty majem, t. j. zielonemi gałęźmi i liśćmi.

 Majówka, wycieczka zamiejska w maju a. wogóle wiosną lub latem, połączona z zabawą, tańcami i t. p.; m. a. maik, gatunek chrząszcza z rodziny miękkoskrzydłych (fig.).

 Majówkować, urządzać majówki a. uczestniczyć w nich.

 Majówkowicz, uczestnik majówki, gorliwy zwolennik majówek.

 Majster, łć., biegły w swojej sztuce, mistrz; rzemieślnik samodzielnie prowadzący roboty; przełożony nad czeladnikami i terminatorami w fabryce, warsztacie; m. cechowy = najwyższy tytuł uzdolnienia, przyznawany przez cech; m. klepka, m. psuj = nieumiejętny rzemieślnik, fuszer; człowiek niezręczny, psujący wszystko, czego się dotknie; przen., filut, frant, człowiek przebiegły; mistrz, zuch, zręczny.

 Majsterek, zdr. od. Majster.

 Majsterski, Majstrowski, przym. od Majster; wyborny, doskonały; po m-ku = po mistrzowsku, doskonale.

 Majstersztyk, nm., przedmiot trudny, wyrobiony wzorowo, składany jako dowód uzdolnienia rzemieślnika przy wyzwolinach; przen., utwór mistrzowski, arcydzieło.

 Majsterzyngier, nm. — p. Meistersinger.

 Majstrostwo, Majsterstwo, nm., zajęcie majstra, stopień majstra; zbior., majster z żoną.

 Majstrować, nm., być majstrem, robić coś nieumiejętnie, źle naprawiać; dłubać, psuć.

 Majtać, siedząc poruszać nogami w powietrzu; wywijać nogami, kiwać (wozić djabła).

 Majtek, hol., fachowy posługacz w służbie okrętowej, na statku handlowym a. wojennym, marynarz (fig.).

 Majtki, hol., krótkie spodnie, szczegól. dziecinne a. kobiece, kalesony.

 Majtnąć, nied. Majtać; machnąć, kiwnąć, zakołysać, przechylić, rzucić.

 Majuskuły, duże litery: MAJUSKUŁY.

 Mak, roślina polna i ogrodowa z rodziny makowatych (fig.); kwiat [710]a. nasienie maku (zdr. Maczek); przen., na m. siekać, rąbać = na drobne kawałki; sadzić m-iem = gęsto, drobno pisać; jak m-u = pełno, obficie, tłumnie, mnóstwo; dobrali ś. w korcu m-u = doskonale ś. dobrali, wyjątkowo; cicho, jak m-iem siał a. zasiał = bardzo cicho, bardzo spokojnie.

 Makadam, ang., kamienie tłuczone, używane do budowania dróg bitych.

 Makadamizować, łć., pokrywać drogę bitą kamieniami drobno tłuczonemi, bez podkładu, lecz żeby powierzchnia była twarda i gładka.

 Makagiga, ciastko zrobione z maku i miodu.

 Makak a. Maskarnik, rodzaj małp z rodziny pawjanów (fig.).

 Makao, Maczek, fr., rodzaj gry w karty, to samo co bakarat.

 Makarela, fr., utrzymująca dom nierządu, stręczycielka nierządu.

 Makaron, wł., ciasto z mąki pszennej, maszynowo wyciskane w rurki a. inne kształty i wysuszone; ciasto, cienko krajane w długie nitki.

 Makaroniczny wł. okres = okres w historji literatury polskiej, w którym mieszano do mowy polskiej makaronizmy łacińskie (od połowy XVII do połowy XVIII w.).

 Makaronik, wł., ciasto kruche z migdałów tłuczonych z cukrem i białkiem jaj.

 Makaronikowy, wł., przym. od Makaronik.

 Makaronista, fr., pisarz makaroniczny.

 Makaronizm, wł., wyraz lub wyrażenie cudzoziemskie, wtrącone do mowy ojczystej.

 Makaronizować, wł., używać makaronizmów w mowie a. piśmie.

 Makart, Makartowski bukiet = bukiet z różnych traw suszonych, niekiedy pomalowanych.

 Makassar, wonnny olejek z oliwy, tłoczonej z nasion roślinnych, jakoby sprzyjający porostowi włosów.

 Makata, arab., wzorzysta tkanina jedwabna, przetykana złotem i srebrem.

 Maki a. Lemur Makako, gatunek małp z rodz. lemurów (f.).

 Makietka, wł., zarys pierwszy roboty rzeźbiarskiej szkic, zmniejszona podobizna modelu.

 Makler, nm. — p. Mekler.

 Makolągwa a. Konopniczek, ptak wróblowaty stożkodzioby z rodziny łuszczaków (fig.).

 Makotra, ukr., donica do tarcia maku; cierlica, donica.

 Makowate rośliny, rodzina roślin kwiatowych dwuliściennych.

 Makowica, kapitel, głowica kolumny (fig.); słup, ozdobny wierzchołek, szpic, gałka na domu, wieży i t. p.; m. a. makówka, gatunek soli kamiennej.

 Makowiec, stężały sok, wyciśnięty z makówek naciętych, używany jako środek lekarski i narkotyk, opjum, laudanum.

 Makowina, łupina makówki; w lm. łodygi makowe.

 Makowy, przym. od Mak (sok, olej, kwiat m.); koloru maku, jasno popielaty (maść m-a koni).

 Makówka, torebka nasienna maku; przen., żart., głowa; główka, jak m-a, a rozumu mało = elegancik wymuskany, a. głupi.

 Makrela, zool., ryba oścista, cierniopromien. (f.).

[711] Makrobjotyka, gr., sztuka długiego życia, t. j. zachowanie przepisów higjeny ciała i ducha.

 Makrocefalja, gr., wielkogłowość, nadmierna wielkość głowy, naturalna lub sztucznie spowodowana.

 Makrodoma, gr., w miner., rodzaj postaci krystalograficznej graniastosłupowej.

 Makrokosm, Makrokosmos, gr., wszechświat porównany z człowiekiem, jako mikrokosmem.

 Makroskopijny, gr., widzialny gołym okiem bez użycia szkieł powiększających.

 Makroskopowe gr., badanie, badanie gołym okiem, bez szkieł powiększających.

 Makrot, fr. — p. Prokseneta.

 Makrot, gr., człowiek o wielkich uszach.

 Maksyma, łć., zasada ogólna, którą ktoś kieruje ś. w postępowaniu; zdanie, sentencja.

 Maksymalista, łć., należący do krańcowych członków swego stronnictwa, stawiających maximum żądań (socjalista m. = żądający zniesienia własności prywatnej i równego podziału dóbr).

 Maksymalny, łć., największy, najwyższy; m. termometr = termometr, zaznaczający najwyższą temperaturę dnia a. ciała ludzkiego.

 Maksymum, łć., najwięcej; najwyższa wartość a. ilość; co najwyżej.

 Makuch, Makucha, w lm. m-chy, wytłoczyny z maku, gdy ś. bije olej; wytłoczyny z każdego olejnego ziarna; kuchy, drypy; placek z siemienia lnianego po wyciśnięciu zeń oleju.

 Makulatura, łć., odrzucone arkusze uszkodzone w druku, wogóle papier zadrukowany a. zapisany, przydatny tylko do obwijania; przen., pisma, druki bezwartościowe.

 Makuła, Makula, łć., plama, zmaza; zelżenie, wymysł, połajanka.

 Malabarska lilja — p. Wdziękosława.

 Malachit, gr., gatunek kamienia zielonego, używany na rozmaite wyroby ozdobne.

 Malachitowy, gr., zrobiony z malachitu.

 Malaga, hiszp., gatunek słodkiego wina hiszpańskiego; gatunek dużych rodzynków.

 Malakologja, gr., część zoologji o mięczakach.

 Malarja, nm., blm., żart., artyści malarze; sztuka malarska, zawód artysty malarza.

 Malarja, wł., wyziewy bagniste; rodzaj febry.

 Malarski, nm,.., przym. od Malarz; sztuka m-a = malarstwo; szkoła, akademja m-a; złoto, srebro m-ie = złoto a. srebro w cieniutkich listkach, do złocenia i posrebrzania różnych przedmiotów; farba koloru złota a. srebra.

 Malarstwo, nm., sztuka wyobrażania osób, scen, krajobrazów na papierze, płótnie, drzewie, murze, szkle, porcelanie i t. p. za pomocą linji i barw; sztuka malarska, powołanie malarza; m. pokojowe = rzemiosło malarza pokojowego.

 Malarz, nm., artysta, zajmujący się malarstwem (forma ż. Malarka); rzemieślnik, zajmujący ś. barwieniem domów, wyrobów z drzewa, metalu, kamieniu i t. d.; przen., kłamca, blagier.

 Malatura, nm., malowanie, malowidło.

 Malbret, nm., tablica do zawieszania obrazu przy malowaniu, staluga.

 Malcekstrakt, nm., ekstrakt słodowy, używany jako lek.

 Malec, mały chłopiec, chłopczyk a. mała dziewczynka, dzieciak, chłopczyk.

[712] Maleć, stawać ś. mniejszym, zmniejszać ś.

 Maledykcja, łć., złorzeczenie, przekleństwo.

 Malefaktor, łć., przestępca.

 Maleficjum, łć., zły uczynek, zbrodnia.

 Maleńki, Malenieczki, bardzo mały; rzecz., m. (-ego), mały chłopczyk; rzecz., m-a (-ej), mała dziewczynka; rzecz., m-ie (-ich), dzieci, niemowlęta.

 Maleństwo, wiek najmłodszy; dziecko małe, dzieciątko, wogóle mała istotka; rzecz mała a. małej wagi, błahostka.

 Malicja, łć., złośliwość, chytrość.

 Maligna, łć., silna gorączka, połączona z utratą przytomności i majaczeniem.

 Malina, roślina z rodziny różowatych i owoc jej (fig.); rodzaj czerwonej brodawki na twarzy; świeży jak m. = rumiany, czerstwy; być na m-ach = stracić wszystko w. karty a. w innej grze, przegrać, mieć niepowodzenie.

 Maliniak, miejsce zarosłe krzewami malinowemi; krzak malinowy a. jego gałązki; trunek z malin, nalewka z malin na miodzie a. winie.

 Malinówka, wódka nalana na maliny; odmiana jabłek.

 Malkontent, wł., niezadowolony, nierad z niczego; należący do opozycji (forma ż. Malkontentka).

 Malogranat, owoc granatu, jabłko punickie.

 Malować, powlekać co farbą, farbować, barwić; wyrażać farbami pewne kształty, rysunki na papierze, płótnie, ścianie i t. d. (m. obraz); zdobić, przyozdabiać, barwić; przedstawiać, opisywać, opowiadać barwnie; m. kogo = robić jego podobiznę, portret, przedstawiać co, kogo, siebie, malowidłem a. opisem; m. ś., wyrażać ś., przebijać ś., okazywać ś. (rozpacz maluje ś. na jego twarzy); farbować sobie twarz, różować ś.; zdobić ś., ozdabiać ś.; stawać przed oczami; przedstawiać ś.

 Malowanie, nm., rzecz, od Malować; obraz, dzieło sztuki malarskiej; robota malarska; ładna jak m. = ma urodę piękną, ale bez wyrazu.

 Malowanka, nm., obrazek malowany, rycina barwna; książka z obrazkami kolorowanemi dla małych dzieci; pog., lichy, nędzny obraz; jajko malowane, kraszanka.

 Malowany, nm., farbą powleczony, pofarbowany; farbami wyrażony, namalowany; malujący ś., wyrażający ś.; ubarwiony, barwny, pstry, różnokolorowy; ozdobny, piękny, śliczny; przen., pozorny, powierzchowny, tytularny; król m. = mający tylko tytuł, a żadnej władzy; bezmyślny, bez życia, bez energji; stoi jak m. = jak nieżywy; malowniczy, piękny, czarowny.

 Malowidło, nm., rzecz namalowana, dzieło sztuki malarskiej, obraz; kosmetyk do malowania twarzy; ruż, barwi czka, blansz; twarz ufarbowana.

 Malowniczy, Malowny, nm., sprawiający przyjemne wrażenie swym widokiem, mogący być przedmiotem obrazu, piękny, czarowny (krajobraz m.); dobitnie i żywo przedstawiający, obrazowy, barwny (język, styl m.).

 Malpigja, roślina południowoamerykańska z rodziny malpigjowatych — p. Nagwiazdka.

 Malpigjowate rośliny = rośliny nagwiazdkowate.

 Mälstrom, skand. — p. Melstrom.

 Malsztok, nm., kij malarski do podpierania ręki przy malowaniu.

[713] Maltański, przym. od Malta; zakon m. = d. zakon rycerski, mający za cel obronę pielgrzymów, zdążających do Ziemi Świętej; kawaler a. rycerz m. = ycerz, rycerz, należący do zakonu maltańskiego, maltańczyk; krzyż m. = krzyż, jako godło zakonu maltańskiego; żart., kawaler m. = stary kawaler.

 Maltoza, łć., cukier słodowy, słodkawego smaku, powstający z krochmalu, zawartego w zbożu, kartoflach, przy wyrobie alkoholu, piwa, oraz przy trawieniu.

 Maltretować, fr., źle ś. z kim obchodzić, znęcać ś.

 Maltuzjanizm, łć., teorja ekonomisty angielskiego Malthusa, według której należy ograniczać wzrost ludności.

 Maluczki — p. Maleńki; rzecz., człowiek prostego umysłu i czystego serca, człowiek niewinny, dziecko niewinne (nie gorszcie m-ich!).

 Maluczko, w krótkim czasie, wkrótce, niezadługo; nieco, cokolwiek.

 Malunek, nm. — p. Malowidło; rysunek barwny, obraz, robota malarska; malowanie.

 Malusi, Malusienieczki, Maluchny, Malusieńki, Maluśki, Malutki, Maluteńki, Malutenieczki — p. Maleńki.

 Malwa, łć., roślina ślaz, prawoślaz (fig.).

 Malwersacja, łć., sprzeniewierzenie, oszustwo, sfałszowanie dowodów, rachunków.

 Malwersować, fr., podrabiać, fałszować.

 Małdrzyk, rodzaj małych serów ze słodkiego mleka; w lm. m-ki, rodzaj pierogów z serem; przen., złożyć ręce w m. = przyłożyć dłonie do siebie na krzyż; rączki w m., buzia w ciup = u dawnych Polaków sposób przystojnego i skromnego zachowania ś. panien w towarzystwie.

 Małgorzatka, odmiana gruszek.

 Małmazja, Malwazja, wł., wyborowe wino słodkie a. mocne, sprowadzane z wysp morza Śródziemnego.

 Mało, niewielka ilość czego, niewiele, trochę; niezadługo, niedługo, krótko, wkrótce, bez mała = z małym brakiem, prawie, omal; bez mała nie = ledwie nie; z mała = od maleńkości; od wiela do mała, a. od mała do wiela = od początku do końca, wszystko bez wyjątku; m. że.... niedość, że.... nietylko że...; m. że nie = omal że..., prawie, ledwie nie; nieco, cokolwiek, trochę.

 Mało, st. wyż. Mniej, przysł. od Mały; niewiele, trochę; m. kto wie = niewielu wie; m. sto razy mówiłem = więcej, niż sto razy; m. nie, m. co nie, o m. co nie, m. że nie = prawie, omal, ledwie (m. co nie zginął); m., m. co = krótko, niedługo, niewiele (m. co pracował); rzadko (m. który); m. przedtym = dopiero co; m. potym = zaraz potym, bezzwłocznie; m. ci razy mówiłem? = wielokrotnie; m. co! = wielkie rzeczy!; m. brakowało = prawie, niemal; m. na tym, m. tego = nie dość tego.

 Małoduszność, tchórzliwość, brak odwagi; drobnostkowość.

 Małoduszny, bojaźliwy, tchórzliwy; nie odczuwający celów wyższych.

 Małogłowy, mający małą głowę — p. Małogłów.

 Małogłów (-owa), w anat., człowiek o małej głowie w stosunku do reszty ciała, mikrocefal, małogłowiec, drobnogłów.

 Małokalibrowy, o małym kalibrze, o wązkim wylocie (strzelby a. fuzji).

 Małoletni, nie mający jeszcze lat, prawem oznaczonych do [714]władania majątkiem; młodziuchny, niedojrzały.

 Małoletność, wiek dziecięcy, młodzieńczy aż do pełnoletności; młodzieńczość, nie posiadanie jeszcze praw do władania majątkiem.

 Małomiasteczkowy, Małomiejski, do małego miasteczka należący, właściwy małemu miasteczku.

 Małomieszczanin, mieszkaniec małego miasta a. miasteczka.

 Małomowny, mówiący niewiele, nie mający zdolności mówienia wiele, prowadzenia rozmowy; powściągliwy, zwięzły w mowie; milczący, zamknięty w sobie.

 Małopodobny, mający mało podobieństwa do kogo a. do czego.

 Małoprawdopodobny, niezbyt prawdopodobny, wątpliwy.

 Małorolny, posiadający mało roli (gospodarstwo m-e = włościańskie, chłopskie).

 Małostka, rzecz małej wagi, mało znacząca; drobnostka, drobiazg, fraszka, błahostka.

 Małostkowy, przywiązujący wagę do drobiazgów, do małostek, zajmujący ś. niemi, drobnostkowy, nie umiejący objąć i zrozumieć rzeczy większych i wyższych, pedantyczny.

 Małoszlachecki, właściwy szlachcie drobnej, zagonowej.

 Małość, szczupłość, drobność, niewelkie rozmiary; przen., m. umysłu = nieudolność; m. serca = tchórzliwość, nikczemność; m. duszy = brak energji, brak charakteru, niezdolność do czynu.

 Małoważny, mało wartości mający; niewiele ceniony, mało znaczący.

 Małpa, nm., zwierzę ssące o kończynach chwytnych, zupełnem uzębieniu, oczodołach zamkniętych od tyłu, twarzy nagiej a. skąpo owłosionej i sutkach na piersiach, niektóre gatunki człekokształtne; w lm. rząd zwierząt ssących o powyższych cechach charakterystycznych; niektóre gatunki z ogonem chwytnym; przen., człowiek brzydki, szpetny, brzydal, małpidron, małpidrąg; człowiek, naśladujący kogoś, przedrzeźniacz, małpiarz; dureń, gawron, cymbał, małpikról, małpizwierz; kobieta dziwnie się zachowująca, przedrzeźniająca inne w obyczajach i stroju, rozpustnica, wszetecznica.

 Małpeczka, nm., zdr. od Małpa; zwierzę z rzędu małp matołek (fig.), (m. uistiti, m. złota).

 Małpi, nm., przym. od Małpa; podobny do małpy (twarz m-a), po m-iemu = w sposób właściwy małpom.

 Małpiarski, nm., właściwy małpom; naśladowczy, przedrzeźniający; po m-u = jak małpa.

 Małpiarstwo, nm., bezmyślne i niezręczne naśladownictwo, przedrzeźnianie, błazeństwa, niesmaczne dowcipy.

 Małpiarz, nm., oprowadzający małpy na pokaz; naśladujący czyje obyczaje, ale w sposob niezręczny — p. Małpa.

 Małpiatka, Małpozwierz, nm., w zool., zwierzę ssące o kończynach chwytnych, uzębieniu pełnym, oczodołach otwartych od tyłu, twarzy porosłej, sutkach na piersiach i brzuchu; rząd ssących o powyższych cechach charakterystycznych.

 Małpidrąg, Małpikról, cymbał, dureń.

 Małpię, Małpiątko, nm., młode małpy.

 Małpować, Małpić, nm., naśladować niezręcznie i bezmyślnie, dokazywać, błaznować, dowcipkować niesmacznie.

 Małpozwierz, nm. — p. Małpiatka.

 Mały, st. wyż. Mniejszy, st. najw. Najmniejszy; nizkiego wzrostu, [715]niedużych rozmiarów, nieduży, niewielki, drobny; nizki, krótki; nieliczny; krótkotrwały, niedostateczny; skąpy, szczupły, nieznaczny; nieważny, błahy, bagatelny, dziecięcy, młodzieńczy, niedługi (m-a chwila); o m. włos = o mało co, niemal, ledwie; pieczęć m-a = pieczęć podkanclerzego; m-a buława = buława hetmana polnego; w drukdruk., m. kanon = rodzaj pisma, dubelt-tercji; rzecz., chłopczyk, malec (mój m.! pieszcz. = mój kochany! moje dziecko!; m.! = wołanie na chłopca, usługującego w kawiarni a. restauracji); człowiek nizkiego wzrostu; człowiek pospolity, niczym ś. nie wyróżniający; od m-ego do wielkiego = wszyscy; m-a, rzecz., dziewczynka, m-e, rzecz., dziecko; płód zwierzęcia; niewielka ilość, drobnostka; po m-u a. pom-u = powoli, zwolna, ostrożnie.

 Małż — p. Mięczak.

 Małżeński, małżonkom a. małżeństwu właściwy, do małżonków a. małżeństwa należący (związek m., śluby m-e, stan m.).

 Małżeństwo, prawny związek mężczyzny i kobiety w celu wzajemnej pomocy w pożyciu i w wychowaniu dzieci; jeden z sakramentów kościoła katolickiego; mąż i żona, małżonkowie.

 Małżonek, mężczyzna, mający żonę, żonaty, mąż; zbior. m-kowie, mąż z żoną.

 Małżonka, kobieta mająca męża żonażona.

 Małżoraczek, nazwa jednego z rzędów skorupiaków (fig.).

 Małżowiec, Małżowiniec, marmur powstały z muszli, połączonych masą wapienną, o pięknej grze barw.

 Małżowina, muszla małżów; w anat., ucho zewnętrzne u ludzi i zwierząt — p. Ucho.

 Mama, zdr. od Matka.

 Mamałyga, rum., potrawa z kukurydzanej mąki prażonej, lemieszka.

 Mamczura, kobieta okryta łachmanami, nędzarka, żebraczka; pog. mamka.

 Mamczy, Mamczyn, Mamczyny, należący do mamki, właściwy mamce.

 Mamczyć kogo = karmić cudze dziecię piersiami; być mamką, za mamkę służyć.

 Mameczka, Mameńka, Mamcia, zdr. i pieszcz. od Mama.

 Mamelucy, Mameluki, arab., dawniej przyboczne wojsko ślepo oddane sułtanowi, utworzone z niewolników; przen., w polityce stronnictwo, ślepo oddane na czyjeś usługi (fig.).

 Mamić, przywabiać, przynęcać; łudzić, zwodzić, oszukiwać; m. ś. = łudzić ś., uwodzić ś., mylić ś.

 Mamidło, przedmiot, który ku sobie wabi, przyciąga, przedmiot zwodniczy, ułuda; przynęta na ryby; m. a. miraż — p. Fatamorgana.

 Mamin, przym. od Mama; m. sysek = pieszczoch, gagatek, delikacik, piecuch.

 Mamka, kobieta, karmiąca piersią cudze dziecko; sztuczna m. = butelka do karmienia niemowląt; oddać dziecko na m-i = oddać je kobiecie obcej za dom do wykarmienia; był na m-ach = karmiła go kobieta obca poza domem; przen., karmicielka, żywicielka; mgła poranna nad rzeką.

 Mamlać, mlaskać językiem albo ustami; żuć, gryźć wolno, niedołężnie; mówić niezrozumiale, niewyraźnie, po dziecinnemu; robić coś wolno, guzdrać ś.

[716] Mamona, hebr., pieniądze; bogactwa ziemskie; pokusa, ponęta.

 Mamotrekt, Mamotrept, gr., rękopis z objaśnieniami trudniejszych wyrazów i form gramatycznych w Biblji.

 Mamrot, mruk, człowiek mrukliwy, zrzęda.

 Mamrotać, Mamrać, mruczeć pud nosem, bąkać, mówić niewyraźnie; burczeć gniewliwie, szemrać, burczeć.

 Mamunia, Mamunieczka, Mamusia, zdr. i pieszczotl. od Mama.

 Mamut, łć., olbrzymie zwierzę przedpotopowe (fig.); przen., człowiek bardzo stary; wstecznik, zacofaniec.

 Mamutowy, przym. od Mamut; przen., olbrzymi; m-e drzewo, drzewo szyszkowe: sosnogron, welingtonja, waszyngtonja (f.).

 Man, nm., lennik, hołdownik, poddany, niewolnik; tuman, omamienie, mamidło.

 Manat, łć. — p. Brzegowiec.

 Manatki, łć., pakunki, rupiecie, rzeczy niewielkiej wartości.

 Manco — p. Manko.

 Manczester, ang. — p. Manszester.

 Manczesterska ang. szkoła, szkoła ekonomiczna, propagująca zasady wolnego handlu, manczesteryzm.

 Mandant, Mandatodawca, łć., dający zlecenie, pełnomocnictwo; mocodawca.

 Mandaryn, hind., dygnitarz i wysoki urzędnik, zarazem uczony w Chinach (fig.).

 Mandaryna, fr., lekki obszerny płaszcz kobiecy z rękawami.

 Mandarynka, fr., gatunek pomarańczy.

 Mandat, łć., zlecenie, pełnomocnictwo, upoważnienie.

 Mandatarjusz, łć., pełnomocnik; dawny urzędnik policyjno-sądowy w Galicji.

 Mandolina, wł., instrument strunowy, owalny, 4 — 6 strunach (zdr. Mandolinka) (fig.).

 Mandolinata, wł., śpiew z towarzyszeniem mandoliny.

 Mandragora, gr., roślina pokrzyk (fig.).

 Mandryl, fr., w zool., małpa wązkonosa z rodziny pawjanów (fig.).

 Mandryta, gr., przełożony klasztoru greckiego.

 Mandukcja, łć., przewodnictwo, kierunek, opieka.

 Manekin, flam., lalka z drzewa z ruchomemi członkami dla użytku malarzy, rzeźbiarzy (fig.); lalka z drzewa a. drutu dla użytku szwaczek (fig.); przen., człowiek bez własnej woli, dający ś. powodować innemu.

 Manela, wł., naramiennik, bransoleta (zdr. Manelka).

 Manewr, fr., ruch zręczny, obmyślany z góry, a wiodący do celu, zwrot, obrót; postępowanie zręczne, fortel, podstęp, wybieg, podejście; m-y = ćwiczenia wojskowe, wojna udawana.

 Manewrować, fr., wykonywać wojenne obroty, ćwiczenia wojskowe; wykonać szereg skomplikowanych ruchów, prowadzących do celu; dążyć zręcznie do celu, omijając przeszkody; przen., [717]działać chytrze, podstępnie, wykręcać ś., wywijać ś., tumanić.

 Maneż, fr., szkoła konnej jazdy, ujeżdżalnia; tresowanie konia — p. Kierat.

 Mangan, Manganez, wł., pierwiastek chemiczny, metal szary, twardy, kruchy.

 Manganit, wł., ruda manganowa.

 Manglja, rodzaj drzew zwrotnikowych, rośnie w Azji i Ameryce południowej (fig.).

 Mango, malajs., owoc mangowca znacznej wielkości.

 Mangowiec, malajsk., drzewo zwrotnikowe z rodziny terpentyńcowatych (fig.).

 Mangust a. Szczurnik, rodzaj ssących z rodzidzinyrodziny wiwer czyli łasz (fig.).

 Maniać (w grze w piłkę), zamierzać ś. piłką, nie uderzając, dla oszukania przeciwnika.

 Maniana, Manianie, rodzaj gry w piłkę.

 Manicheizm, sekta pogańsko-chrześcijańska, uznająca równorzędność dwu bóstw: złego i dobrego, jej wyznawcy żyli w ubóstwie, czystości i wstrzemięźliwości (od imienia Manesa, mnicha perskiego z III w. po Chr.).

 Manichejczyk, zwolennik manicheizmu; żart., uprzykrzony wierzyciel.

 Manicher, nm., wierzyciel naprzykrzony.

 Manić, zwodzić, łudzić, oszukiwać, okpiwać; m. ś., łudzić, liczyć ś. z kimś a. z czymś.

 Manifest, łć., odezwa do narodu, publiczne uroczyste oświadczenie panującego, wybitnej osobistości politycznej lub stronnictwa; protestacja.

 Manifestacja, łć., wpadające w oczy okazanie swego sposobu myślenia i czucia; zbiorowe publiczne stwierdzenie uczuć, zapatrywań i życzeń w jakiej kwestji; demonstracja; protest publiczny.

 Manifestant, łć., uczestnik manifestacji.

 Manifestować, łć., objawiać, ujawniać, okazywać jawnie; protestować publicznie, oświadczać ś. przeciw czemu; m. ś., publicznie objawiać swój sposób myślenia; popisywać ś.; afiszować ś.

 Maniok, fr., roślina zwrotnikowa, z której korzenia otrzymuje ś. tapioka kasawa (fig.).

 Manipula, łć., rota u Rzymian, ¹/₈ kohorty a. ¹/₈₀ legjonu.

 Manipulacja, łć., wszelka czynność, wykonana biegle rękami; sposób, porządek odbywania jakiej czynności; kierowanie czym, zarządzanie.

 Manipulant, łć., ten, kto jest używany do wykonywania czynności ręcznych, kto manipuluje; instruktor wojskowy.

 Manipularz, łć., rodzaj krótkiej stuły, naręcznik, wdziewany przez kapłana podczas Mszy św. na lewą rękę (fig.).

 Manipulować, łć., kierować zręcznie, dawać czemu pewien obrót, zarządzać korzystnie; zajmować ś. jakąkolwiek robotą w pewien sposób określony, robić, działać.

 Manista — p. Menonita.

 Manja, gr., choroba umysłowa, rodzaj obłędu; jakaś szczególna myśl, oplątująca umysł; chorobliwy pociąg do pewnych bezużytecznych czynności, działalność uparcie zwrócona w jednym, [718]często nierozsądnym kierunku; pociąg, słabość, namiętność.

 Manjacki, gr., przym. od Manjak.

 Manjactwo, gr., manja, dziwactwo.

 Manjaczeć, gr., dziwaczeć.

 Manjaczyć, gr., dziwaczyć, fantazjować; mówić brednie; zwodzić, oszukiwać.

 Manjak, gr., człowiek dotknięty manją, dziwak (forma ż. Manjaczka).

 Manjer, fr., sposób; moda, tryb.

 Manjera, fr., ułożenie, sposób zachowania ś.; sposób malowania a. pisania właściwy jakiemu artyście, poecie; forma twórczości nienaturalna, przybrana, wymuszona, wypływająca z naśladownictwa; wymuszoność; jednostajny sposób, nawyknienie; sztuczność, nienaturalalnośćnienaturalność; piękne m-ry = wykwintne obejście się, elegancja, ogłada towarzyska.

 Manjerka, ros., blaszanka podróżna do napełniania trunkiem (fig.).

 Manjerować, fr., nadawać czemu pewną manjerę, zwęzić formy twórczości do jakiej manjery; wygładzać, wykończać, przerabiać.

 Manjeryczny, fr., uporczywie trzymający się pewnej manjery;, przesadny, nienaturalny, pretensjonalny; obyczajny, grzeczny, elegancki.

 Manjerysta, Manjerzysta, fr., poeta lub artysta, tworzący według jakiej manjery; naśladujący manjerę wielkiego artysty.

 Mankament, wł., brak, niedostatek czego; błąd; malwersacja.

 Mankiet, wł., część rękawa przy ręce, przyszyta a. przypinana do całego rękawa (zdr. Mankiecik).

 Mankietka, wł., rękawek, mitynka, pulsetka.

 Mankietnik, wł., pogardl., zwolennik sekty marjawickiej, marjawita (forma ż. Mankietniczka).

 Manko, Manco, wł., brak, niedobór; kwota, z góry przyznawana kasjerom, magazynierom na pokrycie strat nieuniknionych przy wypłatach, przy ważeniu, mierzeniu i t. p.

 Mankować, fr., brakować.

 Manna, hebr., roślina z rodziny trawowatych, dająca dobrą paszę; kasza z nasion tej rośliny (fig.); stężały sok niektórych roślin, jesionu zwłaszcza, wypływający z nacięć, robionych na pniach i gałęziach; gatunek kaszki pszennej bardzo miałkiej; m. biblijna = cudowny pokarm Izraelitów podczas ich wędrówki przez pustynię; przen., dar niebios; m-ą niebieską żyć = nie mieć zapewnionych dochodów, być w nędzy; iron., żyć z dochodów nieprawych, potajemnych, żyć z gry w karty.

 Manneczka, hebr., roślina z rodziny traw.

 Mannik, owad półpokrywy, piewikowaty.

 Manola, hiszp., taniec hiszpański.

 Manometr, gr., przyrząd do mierzenia prężności, t. j. ciśnienia gazu a. pary, zawartej w naczyniu zamkniętym (fig.).

 Manowczyk, szlak grecki, jakby ze sznurka jednostajnie poskręcanego złożony, meander.

 Manowiec, przejście bezdrożne, obłędne, nieznane; brodzić m-ami = wykręcać ś., używać wybiegów, żyć nieuczciwie, używać wykrętów; wejść na m-ce = pobłądzić, zejść z drogi uczciwej.

 Mansarda, fr., mieszkanie na poddaszu.

 Mansardowy, przym. od [719]Mansarda; m. dach, dach łamany, śpiczasty, w którym są okna (fig.)

 Mansja, łć., mieszkanie w klasztorze za oddaniem swojej pensji.

 Mansjonarski, łć., przym. od Mansjonarz.

 Mansjonarz, łć., ksiądz, zostający na mansji, t. j. otrzymujący mieszkanie, stół i płacę, wolny od obowiązków, z wyjątkiem odprawiania Mszy św. i modłów kapłańskich.

 Manszester, ang., półaksamit.

 Manszeta, fr., w fechtunku: uderzenie przeciwnika bronią sieczną w rękę pod jego broń; kreza, otaczająca rękaw przy ubraniu męskim w XVIII w.; mankiet (zdr. Manszetka).

 Mantelzak, nm., tłumoczek, kufereczek, zawiniątko, noszone na plecach; sakwy, biesagi, tajstra (fig.).

 Mantja, gr., płaszcz archirejski bez rękawów.

 Mantolet, wł., płaszczyk, peleryna jedwabna kanonika, noszona na komży w kościele (fig.).

 Mantyczeć, stawać ś. nudnym, dziwaczeć.

 Mantyczyć, łć., zrzędzić, nudzić, dziwaczyć.

 Mantyka, łć., sakwy, tajstry, torba; m., zrzęda, nudziarz, tetryk.

 Mantyla, Manta, hiszp., czarna koronkowa zarzutka, okrywająca głowę i ramiona (fig.); rodzaj jedwabnej peleryny damskiej.

 Mantyna, wł., rodzaj materji jedwabnej.

 Mantyssa, łć., część logarytmu po przecinku, przed którym wyrażona jest cecha logarytmu.

 Manualista, łć., przepisywacz, kancelista.

 Manuał, łć., klawjatura ręczna w organach; książka podręczna, bruljon.

 Manufaktura, łć., rękodzielnictwo i wyroby rękodzielnicze; wytwarzanie wyrobów gotowych, w szczególności przemysł tkacki, tkaniny.

 Manumisja, łć., wyzwolenie niewolników.

 Manuskrypt, łć., rękopis.

 Many, łć., dusze zmarłych, cienie; państwo cieniów.

 Mańka, łć., lewa ręka — p. Mańkut; powozić z m-i = trzymając bicz w lewej ręce; przen., zażyć kogo z m-i = oszukać, podejść go.

 Mańkut, łć., ten, co używa lewej ręki zamiast prawej.

 Maństwo, nm., prawo lenne, lenno, dobra lenne.

 Mapa, łć., karta gieograficzna, obraz powierzchni kuli ziemskiej a. jej części; m. hidrograficzna = przedstawia rozkład wód; m. orograficzna = przedstawia rozkład gór i wyżyn: m. ślepa, na której niema nazwisk szczegółów (zdr. Mapka).

 Mapografja, łć. — p. Kartografja.

 Mara, widzenie senne, senne widziadło; sen pełen marzeń; upiór, widmo, cień nieboszczyka; ułuda, zwodniczy obraz, urojenie, mrzonka; latawiec, zmora, duch nocny, rzekomo napastujący śpiących ludzi i zwierzęta.

 Marabut, arab., ptak indyjski, podobny do bociana (fig.); pióro tego ptaka, służące do upiększenia kapelusza lub boa damskiego; pustelnik mahometański, wiodący życie ascetyczne.

[720]

 Maranta, łć., aksamitowiec, roślina z rodziny marantowatych (fig.).

 Maras, nm., błoto, bagno.

 Maraskino, wł., likier, wyrabiany z wisien dalmackich.

 Marazm, gr., wycieńczenie, osłabienie skutkiem starości, uwiąd starczy; zniedołężnienie.

 Marcepan, Marcypan, wł., masa prażona z migdałów i cukru; przen., coś bardzo smacznego i wykwintnego; obejdzie ś. cygańskie wesele bez m-ów = jeszcze czego! obejdzie się! nie potrzeba!

 Marcepanik, zdr. od Marcepan; osoba dobra, słodkiego obejścia; iron., osoba dokuczliwa, złośliwa; gagatek.

 Marcha, licha szkapa, wywłoka; bydło.

 Marchew, nm., w bot., roślina warzywna z korzeniem jadalnym, z rodziny baldaszkowych (fig.), korzeń jej a. potrawa z niego.

 Marchewka, nm., zdr. od Marchew; przen., skrobać m-ę = następować komuś na pięty; zyg, zyg, m.! = drażnić ś. z kim, robiąc palcami ruch, jakby ś. marchew skrobało.

 Marchewnik, nm., nać marchwiana, łodyga marchwi; roślina z rodziny baldaszkowych; roślina wodna, szczwół, pietrasznik.

 Marchja, Marka, łć., okrąg, dawna nazwa prowincji pogranicznych, zdobytych i wcielonych do państwa Niemieck.; margrabstwo.

 Marchołt, nm., larwa, upiór, mara nocna, straszydło grobowe; prostak, gbur, cham; marjonetka jasełkowa.

 Marchwiany, nm., przym. od Marchew; przen., pieniądze m-e = marchew w talarki pokrajana, zastępująca pieniądze prawdziwe w zabawach dziecięcych.

 Marconiego telegraf, telegraf bez drutu, przesyłający depesze falami elektrycznemi przez powietrze; telegraf iskrowy (2 fig.).

 Marcować, popęd płciowy uczuwać i zaspakajać go (o kotach, zającach, rysiach).

 Marcowy, przym. od Marzec; m-a pogoda, zmienna, nietrwała; m. kawaler = podstarzały; m-a panna = stara panna; piwo m-e = nazwa pewnego gatunku piwa; m. chleb = rozczyniony na miodzie i zaprawny korzeniami.

 Marcówka, owca, kura, która się w marcu wylęgła; woda ze śniegu, w marcu spadłego.

 Marczak, zwierzę domowe albo ptak swojski, zrodzony w marcu.

 Marek, dzień św. Marka; dusza pokutująca; tłucze ś., jak M. po piekle = snuje ś. tu i owdzie bez celu, szwendra ś.; nocny M. = człowiek, który chodzi a. pracuje po nocy i przeszkadza innym spać.

 Maremmy, wł., niezdrowe błotniste okolice we Włoszech.

 Marengo, wł., materjał wełniany w paski, mieniący ś., przerabiany biały z popielatym, pstrawy.

 Margać, Merdać, poruszać czym w tę i ową stronę; kiwać, machać; mamrotać, mruczeć, zrzędzić.

 Margaryna, łć., sztuczne masło z łoju zwierzęcego, masło m-owe.

 Margiel, nm., gatunek ziemi, w której skład wchodzi glina, piasek, wapno a. gips.

 Margierytka, Margarytka, fr., stokrotka (fig.)

[721] Marginalja, łć., uwagi na marginesie w starych drukach i rękopisach.

 Margines, łć., brzeg książki lub pisma, nie zapisany lub nie zadrukowany; (notować co na m-ie).

 Marglarnia, nm., kopalnia marglu.

 Marglisty, nm., pełen marglu.

 Marglować, nm., nawozić rolę marglem.

 Margnąć — p. Margać; oburzyć ś. na co, obruszyć się.

 Margrabia, Margraf, nm., dawniej królewski namiestnik broniący kresów, sprawujący władzę nad marchją; obecnie tytuł członków arystokratycznych rodów.

 Margrabina, nm., żona margrabiego.

 Margrabski, Margrabiowski, Margrafski, nm., przym. od Margrabia.

 Margrabstwo, Margrafstwo, nm., godność margrabiego; posiadłość, do tej godności przywiązana; zbior., margrabia z żoną.

 Marjacki kościół, kościół N. M. P. w Krakowie (fig.); wysoki, jak wieża M-a = bardzo wysoki, olbrzymi.

 Marjański, przym. od N. M. P. od Marjan; bractwo M-ie = arcybractwo N. M. P.

 Marjasz, fr., rodzaj gry w karty; dawna moneta węgierska z wyobrażeniem N. M. P.

 Marjawicki, przym. od Marjawita.

 Marjawita, zakonnik, zakonnica zgromadzenia, mającego za cel naśladować życie N. M. P.; nazwa członków sekty niedawno u nas powstałej wśród katolików, pogardl., kozłowita, mankietnik (forma ż. Marjawitka).

 Marjaż, fr., ożenienie, małżeństwo, pobranie się.

 Marjonetka, fr., lalka z ruchomemi członkami, poruszana za pomocą drutów, sprężyn (fig.); przen., człowiek bez własnej woli a. ulegający cudzej woli.

 Marka, nm., pieniądz obiegowy niemiecki wartości podług kursu 47 kop.; znak, znaczek; znak opłacenia listu, przesyłki pocztowej; znak opłaty stemplowej przylepiany do podania, prośby do władzy, do kwitu i t. p.; liczman, liczbon; blaszka z numerem, zastępująca pieniądz, np. w rachunkach między właścicielem jadłodajni a kelnerami; znak fabryczny na wyrobach własnych; gatunek, odróżnienie (dobra, zła m. wina, koniaku i t. p.); przen., firma; mieć dobrą m-ę = być dobrze, źle i uważanym, mieć dobrą opinję, zaufanie a. nie mieć ich — p. Marchja.

 Markgra- — p. Margra-.

 Markier, fr., posługujący przy bilardzie, znaczący wygrane.

 Markietan, wł., karczmarz obozowy; przekupień, utrzymujący jadło i napoje dla obozujących żołnierzy.

 Markietanka, wł., handlująca wiktuałami i napojami przy wojsku, w obozie a. podczas marszu.

 Markiz, fr., margrabia.

 Markiza, fr., margrabina; ruchomy daszek z płótna nad oknem a. balkonem, chroniący od zbytniego blasku (fig.); w archit., daszek blaszany a. murowany nad drzwiami a. oknem (f.).

 Markocić, Markotnić, smucić, niepokoić, martwić, trapić; m. ś. = być markotnym, smucić ś., martwić ś., być z czego niezadowolonym, dąsać się.

 Markotliwy, zrzędny, gderliwy, oburkliwy.

[722] Markotnieć, stawać ś. niezadowolonym, gderliwym, smutnym, posępnieć.

 Markotny, posępny, smutny, niespokojny, niezadowolony, kwaśny, chmurny.

 Markować, nm., stawiać znaczki, zaznaczać, nakarbowywać sobie znak; odkładać marki jako znaczki dla policzenia ś., notować numery odpowiednie; płacić markami przed ostatecznym obrachunkiem; stemplować, pieczętować; opatrywać w markę; naklejać markę na list, na podanie, na kwit; (o aktorze) grać rolę niedbale, aby zbyć; m. sobie w pamięci = zapamiętywać; mówiąc, akcentować jaką myśl ważniejszą, uwydatniać; w grze karcianej m. kolor = grać tak, aby pokazać, jaki kolor jest u gracza najsilniejszy.

 Marksizm, teorja ekonomiczna socjalisty Niemca Karola Marx’a.

 Markszajder, nm., gieometra górniczy, inżynier górniczy.

 Marlina, ciało umarłego, trup; nędzne, marne zboże a. trawa.

 Marmelada, Marmolada, fr., owoce rozgotowane z cukrem i zgęszczone.

 Marmeladka, Marmoladka, fr., sok owocowy, ocukrzony i zgęstniały, urobiony w foremkach.

 Marmoryzować, Marmuryzować, łć. — p. Marmurkować.

 Marmur, łć., wapień zbity a. ziarnisty, biały a. kolorowy, dający ś. polerować (fig.); m. a. m-y = wyroby z tego wapienia, np.: posadzka, stopnie schodów, posągi, podstawy, patery, urny, ozdoby itp.; przen., m. = człowiek zimny, nieczuły, nieugięty.

 Marmurek, łć., rodzaj osełki z drobnoziarnistego piaskowca albo z łupku do ostrzenia delikatniejszych narzędzi ostrych; futro czarnego lisa; przen., człowiek obłudny, szczwany, z cicha frant.

 Marmurkować, łć., wykładać marmurem, tynkować stiukiem, masą, naśladującą marmur; malować na kolor marmuru; przyozdabiać brzegi książki deseniem marmurowym.

 Marmurołom, Marmurnica, łć., kopalnia marmuru.

 Marmurowy, łć., z marmuru; przen., bez wyrazu, bez czucia, zimny, obojętny, sztywny, posągowy, nieruchomy.

 Marmuzela, fr. — p. Mamzela.

 Marnić, marnym czynić, psuć, niszczyć — p. Marnować.

 Marnie, Marno, napróżno, bez pożytku, daremno; pójść m. = stracić z własnej winy, źle skończyć; zginąć, przepaść; zginiesz m. = przepadniesz, stracisz życie.

 Marnieć, ginąć, niszczeć, przepadać, nędznieć, stawać ś. marnym, nikczemnieć; iść na marne; przemijać bez pożytku, ginąć bez chwały.

 Marnostka, rzecz nędzna, mało warta, błahostka, drobnostka.

 Marność, rzecz marna, mało warta, nędzna; znikomość, próżność (m. nad m-iami i wszystko m. = wszystkie sprawy ludzkie są nędzne, mało warte).

 Marnota, rzecz marna, drobna, lichota, nędzota — p. Marność; roślina z rodziny witułkowatych.

 Marnotrawca, Marnotrawnik, tracący lekkomyślnie mienie, czas, rozrzutnik, utracjusz, warchoł.

 Marnotrawczyni, Marnotrawnica, forma ż. od Marnotrawca.

 Marnotrawić, wydawać pieniądze na rzeczy nieużyteczne, marnować, marnie niszczyć, trwonić, tracić (m. majątek, czas, zdolności, zdrowie).

 Marnotrawny, tracący lekkomyślnie pieniądze, mienie, rozrzutny, nieoszczędny; syn m. = [723]grzesznik, nawrócony na drogę cnoty (od przypowieści biblijnej).

 Marnotrawstwo, trwonienie, marnowanie czego bezpożytecznie, nieoszczędzanie.

 Marnować, tracić co bez celu i bez pożytku, trwonić, marnotrawić (m. majątek, czas, zdolności); sprzedawać za byle co, za marne pieniądze, byle ś. pozbyć; źle ś. obchodzić, niszczyć, męczyć, hasać, forsować (np. konia).

 Marny, nie mający znaczenia, wartości, znikomy, przemijający, nietrwały; bezcelowy, daremny; mało znaczący, niewiele wart, nikczemny, lichy, nędzny (m-a pociecha = gorzka, m-a zapłata = licha, mała; m-e dziesięć złotych = wszystkiego 10 złotych); iść, pójść, wyjść na m-e = zmarnować ś., zmarnieć, przeminąć bez pożytku, przepaść, zginąć.

 Maroder, fr., żołnierz opóźniający ś., pozostający w tyle za oddziałem; żołnierz, włóczęga, dopuszczający ś. rabunku; przen., osoba spóźniająca ś., pozostająca w tyle.

 Marokański styl — p. Maurytański.

 Marokin, fr., marokańska skóra, safjan groszkowany, kordyban.

 Maronita, członek sekty syryjskiej, dziś połączonej z kościołem katolickim, ale mającej odrębne obrzędy i odrębny język liturgiczny.

 Marony, wł., kasztany jadalne.

 Marota, fr., trwanie przy jakim dziwactwie, myśl jaka nielogiczna, ale upodobana, bzik.

 Mars, łć., bożek wojny, grecki Ares (fig.); dzielny żołnierz, rycerz; być w służbie M-a = służyć w wojsku; zmarszczenie czoła, groźna mina; nazwa planety półtora raza od słońca odleglejszej niż ziemia; nastawić m-a = zmarszyć czoło.

 Marsala, lekkie wino, z miejscowości Marsala w Sycylji.

 Marselina, fr., gatunek lekkiej materji jedwabnej.

 Marskość, wynędznienie, wychudnienie, uwiąd.

 Marsowaty, wojowniczy, bohaterski, nasrożony, groźny.

 Marsowy, do Marsa ś. odnoszący, w służbie Marsa będący = wojenny, żołnierski; dzieło, rzemiosło m-e = wojaczka, żołnierka; pole m-e = pole, przeznaczone na; ćwiczenia wojskowe; m-wa mina = groźny wyraz twarzy.

 Marsyljanka, hymn rewolucyjny, uznany za pieśń narodową francuską od czasu pierwszej rewolucji.

 Marsylka, roślina z klasy paproci (fig.).

 Marsz, fr., regularny ruch wojsk w pewnym oznaczonym kierunku, maszerowanie, pochód; utwór muzyczny w tempie kroków żołnierskich; rozkaz, aby iść, aby ruszyć naprzód; m.! = naprzód! ruszaj! pracz! wynoś ś.! m.! m.! = galopem, pędem, cwałem.

 Marszałek, nm., najwyższy stopień wojskowy we Francji za Napoleona I i III; urząd dworski; przewodniczący na sejmie lub obywatelstwu; gospodarz na dworze pańskim; przełożony nad służbą domową, zarządca:zarządca; m. szlachty = przedstawiciel szlachty, utrzymujący zarazem jej księgi rodowodowe.

 Marszałkować, nm., pełnić urząd marszałka, przewodniczyć.

 Marszałkowicz, nm., syn marszałka.

 Marszałkowski, nm., odnoszący ś. do marszałka, należący do urzędu marszałka (laska m-a); [724]sprawowany przez marszałka (sądy m-ie).

 Marszandka, fr., modniarka, modystka.

 Marszczenie, robienie marszczków, fałdów; miejsce marszczone na sukni; m. ś., tworzenie się marszczek; ściąganie czoła, gniewanie ś. milczące, uraza, niezadowolenie, krzywienie się.

 Marszczka, drobna fałdeczka, zmarszczka; ściągnięcie czoła w fałdy wskutek starości, nieukontentowania.

 Marszcznica, w bot., roślina z gromady wodorostów, używana niegdyś przez Rzymian do wyrabiania rużu.

 Marszczony, pofałdowany, pomarszczony, ułożony w marszczki (rękawy u sukni m-e).

 Marszczyć, składać a. ściągać co w marszczki, fałdować, szyć marszcząc (m. kołnierzyk); m. brwi, czoło = ściągać brwi: natężać umysł, wyrażać gniew, nieukontentowanie; wiatr m-y powierzchnię wody = pokrywa drobnemi falami, jakby marszczkami; m. ś. dostawać marszczek, pokrywać się marszczkami (twarz ś. m-y); suknia m-y ś. = źle leży, fałduje ś.; przen., przybierać minę groźną, gniewać ś., kaprysić.

 Marszruta, nm., wyznaczenie kierunku drogi i postojów wojska w pochodzie; wytknięcie planu podróży; dyrektywa.

 Martahuz, węg., zaprzedający ludzi, kradnący ich i sprzedający; ludokradca.

 Martwak, Martwina, kość zgangrenowana, obumarła.

 Martwica, kora zwierzchnia na drzewie zmartwiała; ziemia nieurodzajna, calica; kość martwa; upiór, cień nieboszczyka, duch, widmo straszydło.

 Martwić, zasmucać kogo, wyrzdząć komu przykrość, niepokoić, kłopotać; niech cię to nie m-i = to nie twoja rzecz, nic ci do tego: umartwiać, trapić dobrowolnie, poskramiać (m. ciało postem, m. żądze); m. ś., niepokoić ś., gryźć ś., zasmucać ś.; umartwiać ś., trapić ś. dobrowolnie.

 Martwieć, drętwieć, tracić czucie, sztywnieć, stawać ś. nieruchomym, obumierać.

 Martwienie się, smucenie się, gryzienie się.

 Martwina — p. Martwak.

 Martwo, bez życia, bez czucia, pusto.

 Martwość, Martwota, brak życia, obumarłość, zastój, nieruchomość; odrętwiałość, nieczułość umysłu, obojętność; w med., śmierć pozorna.

 Martwota, stan ospałości, stan bezżycia, bezdziałania, pustka.

 Martwy, nieżywy, umarły, bez życia, bez czucia; bezduszny, nie obdarzony życiem, nieczuły nieżywotny, nieżyjący, należący do królestwa minerałów: obumarły, nieruchomy, bezwładny, sztywny; m-a cisza = zupełna, głęboka; język m. = nie używany w mowie potocznej, zachowany tylko w pomnikach literatury: m-a natura = obraz przedstawiający przedmioty martwe (cięte kwiaty, zabite zwierzęta, owoce, sprzęty, naczynia i t. p.); inwentarz m. = narzędzia gospodarskie i sprzęty (w przeciwstawieniu do inwentarza żywego, t. j. koni, bydła, drobiu); sezon m. w handlu = mało ożywiony, ospały, ogórkowy, zastój (zwłaszcza podczas lata); styl a. kolor m. = mdły bezbarwny, blady, suchy; kapitał m. = nie przynoszący procentów, nieprodukcyjny, bezczynny; m-a litera prawa = nie wykonywający ś. przepis prawny; nominalny, nieistotny; m. ręka = urząd a. instytucja, występujące jako właściciel [725]nieruchomości; w leczn., m. kość — p. Martwak; w druk., m. pagina = stronica, na której nie powtórzono tytułu dzieła, tylko z liczbą kolejną; m-e drzewo = ścięte; zwiędły, suchy, uschły (ręka m-a); rzecz., m. (-ego), człowiek umarły, nieboszczyk; m-a pokrzywa — p. Jasnota.

 Martyngał, fr., przyrząd z rzemyków, powstrzymujący zadzieranie łba przez konia (f.).

 Martyrolog, gr., autor żywotów męczenników.

 Martyrologja, Martyrologjum, gr., dzieje życia i śmierci męczenników, ułożone porządkiem miesięcy i dni; przen., historja czyjego życia pełnego udręczeń.

 Marucha, niedźwiedź.

 Maruda, Marudziarz, fr., człowiek długo i powoli wykonywający jakąś czynność a. spóźniający ś. z jej wykonaniem, nudziarz, guzdrała, grzebała; gawędziarz, gaduła, pleciuga, bajarz; bałamuctwo, mitręga, strata czasu.

 Maruder, fr. — p. Maroder.

 Maruderka, Maruderstwo, fr., bałamucenie, opóźnianie ś., ociąganie się.

 Marudnie, ospale, opieszale, powoli.

 Marudny, fr., powolny, nudny, żmudny, mitrężny (m-a robota); leniwy, opieszały, ospały; zrzędny, gderliwy.

 Marudzić, fr., powoli robić, przewlekać, ociągać ś., guzdrać ś., nudzić, grymasić, gadać nudno i rozwlekle; gderać, zrzędzić; grymasić wskutek choroby (o dziecku); bredzić w gorączce.

 Maruna, roślina z rodziny złożonych, bertram, bertramowiec (fig.) (zdr. Marunka).

 Mary (mar), nm., nosze, na których noszą nieboszczyków do grobu; pójść na m. = umrzeć; wolę cię widzieć na m-ach = umarłym; przen., upadek, zguba; śmierć, zgon.

 Marymoncki, odnoszący się do Marymontu, a zwłaszcza szkoły rolniczej w Marymoncie; m-a mąka = wyrabiana w tamtejszych młynach, przednia mąka pszenna; paniczyk z m-iej mąki = pieszczoch, elegant, mamusi synek, delikacik; figura m-a = rodzaj figury w mazurze.

 Marymontczyk, łć., wychowaniec szkoły rolniczej w Marymoncie; gospodarz postępowy, który ukończył szkołę marymoncką; żart., delikacik, pieszczoch, elegant.

 Maryna, basetla, kontrabas.

 Marynarka, wł., ogół okrętów wraz z uzbrojeniem i załogą, oraz wszelkie urządzenia w związku z siłami morskiemi handlowemi i wojennemi, należące do jednego państwa; flota; ubranie męskie górne krótkie, bez stanu, kurtka (fig.).

 Marynarkowy, wł., przym. od Marynarka (ubranie); garnitur m. = złożony z marynarki, spodni i kamizelki.

 Marynarski, wł., właściwy marynarce a. marynarzowi; ubranie m-ie, garnitur m. = takim krojem, jak noszą marynarze, t. j. z podwijaną bluzą i szerokim, wykładanym kołnierzem, odsłaniającym szyję.

 Marynarstwo, wł., umiejętność sztuki żeglarskiej, żeglarstwo.

 Marynarz, wł., żeglarz, żołnierz na okręcie, na statku, we flocie.

 Marynata, wł., mięso, ryby, owoce, jarzyny i t. p., przechowywane w occie z korzeniami.

 Marynista, łć., malarz scen morskich a. widoków morza.

[726] Marynizm, wł., napuszoność stylu, której dał początek Marini, styl barokowy.

 Marynować, fr., zaprawiać octem i korzeniami w celu dłuższego zachowania od zepsucia; przen., przechowywać coś długo bez użytku.

 Marzanna, roślina z rodziny marzanowatych, używana dawniej w farbiarstwie (fig.); figura słomian obnoszona z urągowiskiem, a potem topiona przez chłopców wiejskich w dzień wiosennego porównania dnia z nocą.

 Marzanowate rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.

 Marzący, bujający myślą po świecie fantazji, rojący, dumający, pragnący czego, myślący o czymś przyjemnym.

 Marzec (-rca), trzeci miesiąc w roku; m. (-rcu), piwo marcowe; kochliwy, jak kot w m-cu = bardzo kochliwy.

 Marzenie, dumanie, rojenie; pragnienie czegoś; dowolne, przypadkowe kojarzenie wyobrażeń; m. senne = widzenie senne, sen; przedmiot marzeń, rzecz wymarzona, cudowna, nieziemsko piękna, czarowna, idealna.

 Marznąć (mar-znąć), ścinać ś. od mrozu; krzepnąć; być wystawionym na mróz, cierpieć zimno, wystawać na mrozie, ziębnąć.

 Marzyciel, skłonny do marzeń, do złudzeń, żyjący marzeniami, marzący; uwodzący ś. złudzeniami (forma ż. Marzycielka).

 Marzycielski, wypływający z marzycielstwa, skłonny do marzeń, nieistotny, złudny, nierzeczywisty, urojony.

 Marzycielstwo, skłonność do marzeń, do łudzenia ś. marzeniami; fantazjowanie.

 Marzyć, bujać myślą po świecie fantazji; mieć widzenie we śnie, śnić; snuć myśli łudzące, roić, dumać, wyobrażać sobie coś w łudzących, pięknych pozorach, ponętnie, uroczo; pragnąć czegoś, myśleć o rzeczy niemożliwej, wyobrażać sobie coś fałszywie, łudzić ś.; m. ś., we śnie ś. przedstawiać, śnić ś.; przedstawiać ś. w ułudnej, zwodniczej postaci (co ci ś. marzy = co ci ś. zdaje? czego byś chciał?).

 Marzymłodek, roślina z rodziny złożonych, starzec.

 Masa, łć., ilość materji zawartej w jakim ciele; wielka ilość, mnóstwo; mieszanina ciastowata na farsz, do urabiania, do zalepiania, powlekania; m. konkursowa = mienie pozostałe po zmarłym a. po upadłym kupcu, przemysłowcu, przypadające do podziału między spadkobierców a. wierzycieli; m. czynna i bierna = to samo, co aktywa i pasywa; m. perłowa = biała warstwa, wyściełająca wewnątrz skorupę niektórych mięczaków, odznaczająca ś. połyskiem i grą barw, służy do ozdób i wyrobów galanteryjnych.

 Masakrować, fr., mordować, w pień wycinać; rozbijać, bić, tłuc, niszczyć.

 Masarnia, czes., wędliniarnia.

 Masarski, czes., przym. od Masarz (wyroby m-skie, zakład m.).

 Masarz, wyrabiający wędliny.

 Masaż, fr., leczenie, zasadzające ś. na systematycznym nacieraniu, ugniataniu, poruszaniu itp. chorych części ciała, miesieniemiesienie.

 Masażować, fr., robić masaż, rozcierać, ugniatać chore części ciała; miesić.

 Masażysta, fr., umiejący masować (forma ż. Masażystka).

 Maseczka, fr., mała maska; kobieta zamaskowana na maskaradziemaskaradzie.

[727] Maseduany, fr., lody malinowe z owocami i likierem wiśniowym.

 Maset, fr., podręczne stalowe narzędzie rzeźnika w kształcie sztyletu do ostrzenia noża (fig.).

 Masielnica — p. Maślnica.

 Masielniczka, naczynie szklane, fajansowe, porcelanowe, w którym podaje ś. masło do jedzenia.

 Maska, fr., malowane oblicze przywdziewane dawniej przez aktorów greckich na scenie (fig.); karykaturalna sztuczna twarz lub osłona tekturowa, pokryta atłasem i zakończona koronką, wkładana na, twarz podczas zabaw maskowych (fig.); gipsowy odcisk, zdjęty z twarzy ludzkiej; osoba zamaskowana; twarz potworna; symbol sztuki aktorskiej; twarz aktora, ucharakteryzowana odpowiednio do roli; przen., pozór zwodniczy, fałszywy; krycie swych zamiarów, udawanie, obłuda; włożyć m-ę = udawać, kryć ś. z zamiarami; zdjąć m-ę = przestać udawać; zedrzeć komu m-ę = ujawnić jego zamiary, knowanie; w grze bilardowej: zasłonięcie jednej bili przez drugą, utrudniające uderzenie; w szachach: zasłonięcie jednej figury przez drugą; w fechtunku: siatka druciana na twarz (fig.); w medyc. takaż siatka osłonięta flanelą, wkładana na twarz chorego do chloroformowania (na flanelę leje się chloroform); w fortyfikacji: nasyp, osłaniający baterję.

 Maskarada, fr., zabawa, której uczestnicy występują w maskach, bal maskowy, przebieranie się.

 Maskaradować, wł., chodzić na maskarady.

 Maskaradowy, fr., dotyczący maskarady; placek m. = rodzaj placka biszkoptowego; jabłka m-e = legumina z jabłek na winie.

 Maskaron, wł., wykrzywiona potworna twarz, umieszczana jako ozdoba architektoniczna nad drzwiami a. oknami domu, otworami pomp itd. (fig.).

 Maskota, fr., osoba albo rzecz, której obecność przynosi komu szczęście.

 Maskować, fr., zasłaniać, ukrywać; m. ś. = wkładać maskę na twarz; przen., przybierać inne pozory; ukrywać swoje zamiary; nie być szczerym, przymuszać ś., udawać, taić.

 Maskowy, wł., przym. od Maska; bal m. = zabawa taneczna w połączeniu z maskaradą.

 Masło, zbite w jedną masę kulki tłuszczu, zawarte w śmietanie; tłustość roślinna (m. kakaowe, kokosowe, palmowe, laurowe, muszkatołowe), zwierzęca (m. rakowe) a. sztuczna (m. margarynowe = margaryna); być, jak m. = być miękkim, łagodnym, pokornym, zgodnym, skłonnym do ustępstw; mieć ś., opływać, jak pączek w maśle = mieć wielkie wygody, dostatek; idzie, jak po maśle = bardzo łatwo, bez oporu, bez trudności; to nie chleb z m-em = to nie tak łatwo, jak ś. zdaje; m. maślane = określanie pewnego pojęcia przez to samo pojęcie, choć innemi wyrazami; ująć komu m-a z grzanki = ująć dochodów; nie jesteś z m-a (a. z cukru) = nie roztopisz się na słońcu (albo na deszczu), nie jesteś taki delikatny.

 Masłok, fr., odurzający napój z ziół.

 Masłosz, roślina z rodziny sączyńcowatych.

 Masłowaty, koloru masła, [728]podobny do masła; człowiek m. = niedołęga, ciamajda, ślamazara.

 Masochizm, łć., obłęd erotyczny, polegający na uczuwaniu rozkoszy podczas doznawania udręczeń fizycznych a. moralnych.

 Mason, fr., członek stowarzyszenia wolnych mularzy; wolny mularz; farmazon.

 Masonerja, fr., wolnomularstwo; stowarzyszenie tajemnicze, dążące do wprowadzenia religji przyrodzonej.

 Masoński, fr., wolnomularski.

 Masować, fr., robić masaż, miesić, rozcierać (ciało chorego); zbierać do kupy, gromadzić; urabiać na masę ciastowatą; m. ś., skupiać ś., zlewać ś. jakby w jedno.

 Masowo, łć., w wielkiej ilości; tłumnie, gromadnie.

 Masowy, łć., gromadny, tłumny, całemi masami; m. artykuł = towar, wyrób, który ś. produkuje i nabywa, a. sprzedaje w wielkiej ilości; góry m-e = góry o szczytach, nie wybiegających zbyt wysoko, złożone ze zbitej, krystalicznej masy; skały wybuchowe.

 Mastki, tłusty, mazisty, dający się mazać jak maść; gliniasty.

 Mastodolog, gr., zoolog, opisujący zwierzęta ssące.

 Mastodologja, Mastologja, gr., część zoologji o zwierzętach ssących.

 Mastodont, gr., wielki zaginiony gruboskórny zwierz (z rodzaju słoni) (fig.).

 Mastozoolit, gr., skamieniałość ze zwierzęcia ssącego.

 Mastozoon, gr., zwierzę ssące.

 Masturbacja, łć., samogwałt, onanizm.

 Mastyks, łć., żywica, wypływająca z południowo-europejskiego krzewu pistacjowego w postaci stężałych, przezroczystych kropel żółtawych, kit żywiczny.

 Mastyksowy, łć., przym. od Mastyks; m-a pistacja a. Pistacja, butyrzek, krzew azjatycki z rodziny nakarpiowatych, z którego dobywa ś. mastyks (fig.).

 Masykot, fr., glejta żółta, proszkowata, używana jako barwnik.

 Masyw, Masywny, gr., cały z jednej sztuki, jednolity; nie dęty, pełny; twardy, zbity, dychtowny, lity, ścisły; przen., ciężki, ociężały, gruby, mocny.

 Masywnie, fr., ściśle, pełno; tęgo, mocno, dobrze, należycie.

 Maszerować, nm., postępować krokiem miarowym; iść w takt marsza; dążyć, śpieszyć.

 Maszerunek, nm., pochód wojska, maszerowanie, defilada przed dowodzącym; wogóle pochód, podroż piesza.

 Maszkara, Maskara, wł., maska; człowiek zamaskowany; osoba brzydka, poczwara, straszydło.

 Maszop, Maskop, nm., członek maszoperji.

 Maszoperja, Maskoperja, hol., spółka handlowa, szczególniej dla połowu ryb morskich, związek rybacki.

 Maszt, nm., wysoka i prosta sztuka drzewa, wzniesiona na statku wodnym, służąca do rozpinania na niej żagli; wysoki słup (fig.).

 Masztab, nm., linja z podziałką, umieszczana na mapach, planach, rysunkach, której każda część wyobraża pewną jednostkę długości (fig.).

[729] Masztalerz, nm., mający nadzór nad końmi; stajenny.

 Masztarnia, nm., stajnia; komora w stajni, służąca za skład rzeczy stajennych.

 Masztowy, nm., przym. od Maszt; sosna m-a = prosta i strzelista, zdatna na maszt; las m. = z takich drzew złożony.

 Maszyna, nm., przyrząd do zaoszczędzenia a. zastąpienia siły ludzkiej, wytwarzający pracę i energję ruchu, przenoszący siłę, zmieniający jej kierunek i zużytkowujący ją na wykonanie różnych czynności produkcyjnych; machina; lokomotywa, lokomobila; prasa drukarska; kuchnia angielska; izba, w której są maszyny, będące w ruchu: welocyped, rower, aeroplan; człowiek bez własnej woli, kierowany inną wolą.

 Maszynerja, nm., wewnętrzne urządzenie przyrządu a. maszyny; konstrukcja; werk w zegarku; maszyna złożona z wielu części a. z wielu maszyn; w teatrze: ruchome urządzenie do szybkiego zmieniania dekoracji; mechanizm.

 Maszynista, nm., dozorujący lub kierujący maszyną; kierujący lokomotywą; zawiadujący maszynerją w teatrze.

 Maszynistka, nm., szwaczka, umiejąca szyć na maszynie.

 Maszynka, nm., mała maszyna, kociełek, zwykle wytworniejszej roboty, do gotowania wody na herbatę, samowarek; imbryk do gotowania wody na spirytusie; kuchenka naftowa, benzynowa, spirytusowa, gazowa (fig.); kociełek do gotowania kawy; przyrządzik, ułatwiający jaką manipulację (m. do temperowania ołówków, piór, do golenia, do obierania i wykrawania kartofli i t. d.).

 Maszynowo, nm., za pomocą maszyny, nie ręcznie.

 Maszynowy, nm., na maszynie robiony, fabryczny.

 Maścić, namazywać maścią, oliwą, tłustością, olejkiem; zaprawiać tłustością, krasić, omaszczać (o potrawie).

 Maść, tłustość a. inna zaprawa do namazywania; tłustość, zmieszana z lekarstwami do wcierania lub nacierania w chore części ciała; barwa koni, kolor w kartach do gry.

 Maślacz, węg., gatunek słodkiego wina węgierskiego.

 Maślak, rodzaj motyla dziennego; gatunek grzyba (zdr. Maślaczek) (fig.); beksa, płaksa.

 Maślanica, w obrządkach wschodnich: ostatni tydzień przed wielkim postem, w którym wolno jeść z masłem.

 Maślanka, ciecz, pozostająca po wybiciu śmietany na masło; żart. błoto rzadkie.

 Maślany, przym. od Masło; bułka m-a = z ciasta z masłem; przen., człowiek m. = wszystko wolno robiący, niedołęga; ręce m-e = ręce człowieka niezręcznego, który wszystko upuszcza; oczy m-e = załzawione, smutne.

 Maślarnia, zakład wyrobu masła.

 Maślarz, wyrabiający a. sprzedający masło (forma ż. Maślarka).

 Maślić, smarować, mazać masłem; gnieść, rozgniatać nogami; m. ś., mazać ś., smarować ś.; rozgniatać ś., rozpłaszczać ś.; płakać, beczeć, mazać ś.

 Maślnica, naczynie do składania masła, faska na masło; naczynie do bicia masła, bojka; przyrząd do bicia masła, centryfuga (fig.) — p. Kierzanka.

 Maśloch, Maśluch, rodzaj grzyba.

[730] Mat, nm., powierzchnia wygładzona, nie polerowana, bez połysku i blasku.

 Mat, pers., w szachach: groźba wzięcia (zabicia) króla w następnym posunięciu, od której nie można ś. obronić, rozstrzygająca grę na niekorzyść tego, który dostał mata; dostać m-a = przegrać; dać m-a = wygrać, zniweczyć zamiary.

 Mata, wł., plecionka ze słomy, i trzciny, rogoży i t. p. do nakrywania podłóg, okien w inspektach, pakunków i t. d.

 Matacki, wykrętny, krętacki, szalbierski, kłamliwy.

 Matactwo, krętactwo, wykręty, kłamstwo, szachrajstwo.

 Matacz, kłamca, krętacz, szalbierz, oszust.

 Mataczyć, plątać, gmatwać, zamieszanie sprawiać; kręcić, okpiwać, kłamać, drwić.

 Matador, hiszp., zwycięzki pogromca byków na igrzyskach w Hiszpanji; przen., mąż znakomity; osoba ważna stanowiskiem lub urzędem; wielki pan, potentat; znakomitość w swoim zawodzie; w kartach: najwyższa kozera.

 Matamor, hiszp., dosł. zabijacz Maurów; samochwał, grający rolę zucha, junakowaty, pochopny do pojedynków.

 Matamora — p. Mazamora.

 Matanina, powikłanie, zagmatwanie, zamęt; wybiegi, wykręty, krętactwo, szalbierstwo.

 Match, ang., (mecz), zakład o wyższość w jakimkolwiek sporcie lub grze między dwoma współzawodnikami.

 Matchiche (Maczicze), brezylijski taniec salonowy, odznaczający ś. żywością ruchów i malowniczością figur.

 Matczyć, Matkować, spełniać obowiązki matki względem dziecka, wychowywać, pielęgnować; zastępować komu matkę (starsza kobieta matkuje młodej panience, występującej publicznie, w towarzystwie).

 Matczyn, Matczyny, przym. od Matka.

 Matczysko, poczciwa, zacna, biedna, godna pożałowania matka.

 Matczyzna, Macierzyzna, majątek przypadający po matce; spadek, spuścizna po matce.

 Mate, port., herbata paragwajska (yerwa mate) (fig.).

 Mateczka, pieszcz. od Matka; zdr. młoda matka.

 Matecznik, klateczka, w której więzi ś. matkę pszczół, jajecznik; miejsce w kniei niedostępne, w którym zwierzęta bezpiecznie żyją; przen., miejsce rodzinne, kryjówka, schronienie.

 Matematycznie, gr., za pomocą matematyki, w sposób matematyczny; ściśle, dokładnie.

 Matematyczny, gr., dotyczący matematyki; ścisły, dokładny, pewny; m-y punkt = rozciągłość nie mająca żadnego wymiaru (ani długości, ani szerokości, ani wysokości); m-a gieografja — p. Gieografja; m-a linja = rozciągłość, mająca tylko długość, bez szerokości i grubości.

 Matematyk, gr., badacz, uczony, zajmujący ś. matematyką; student wydziału matematycznego.

 Matematyka, gr., nauka o liczbach i wielkościach, o rozmiarach wielkości i przestrzeni, złożona z arytmetyki, algiebry, rachunku wyższego i gieometrji we wszystkich ich działach.

 Mateńka, pieszcz. od Matka.

 Materac, nm., rodzaj dużej poduszki, wypchanej włosiem, trawą morską a. wyprężonej za pomocą sprężyn, służy do spania, siedzenia; podkład.

 Materacyk, nm., zdr. od Materac; woreczek, napchany ziołami, [731]popiołem, używany jako okład w lecznictwie; cienka poduszka włosiana pikowana.

 Materja, łć., w przeciwieństwie do ducha: ujęta zmysłowo istota rzeczy; to, z czego składają się wszystkie ciała mineralne i organiczne stałe, płynne i lotne; podstawa świata zmysłowego, zjawiska fizyczne, cielesność; treść, przedmiot rozpraw, myśli, pisma; przedmiot do rozpoznawania sądowego; powód; chorobliwa wydzielina, sącząca ś. z wrzodów, ran, ropa; tkanina jedwabna; m. kosmiczna = materja, wypełniająca całą przestrzeń wszechświata.

 Materjacja, łć., tworzenie ś. materji.

 Materjalista, łć., wyznający zasady materjalizmu; sprzedający materjały apteczne, drogista; dbający o własne wygody zmysłowe (forma ż. Materjalistka).

 Materjalistyczny, łć., materjalizmem nacechowany; zajmujący się tylko sprawami poziomemi; m-e pojmowanie dziejów = mniemanie, że cały rozwój dziejowy ludzkości objaśnić ś. daje wyłącznie warunkami produkcji, wypowiedziane przez Marxa i wcielone do wierzeń socjalistów.

 Materjalizacja, łć., ucieleśnienie widziadeł medjumicznych, które według spirytystów mogą przybierać kształty widzialne, dotykalne i posiadać inne własności fizyczne, np. ciężkość.

 Materjalizm, łć., teorja, nie uznająca odrębnego istnienia ducha i uważająca materję, jako przyczynę i podstawę wszelkiego bytu; w życiu praktycznym: kierowanie ś. wyłącznie względami na osobistą korzyść i zysk; zaparcie ś. ducha, zmysłowość.

 Materjalizować, łć., pojmować w duchu materjalizmu, ucieleśniać; m. ś. w spirytyzmie o duchach: przybierać postać materjalną, cielesną.

 Materjalja, Materjały, łć., przedmioty potrzebne do wykonania jakiej roboty; przedmioty i przybory potrzebne w kancelarjach do pisania.

 Materjalnia, łć., pokój przy aptekach, w którym są leki zapasowe.

 Materjalny, łć., dotyczący materji, pozostający w związku z materją; cielesny, dotyczący treści, myśli; zmysłowy; rzeczywisty, faktyczny; zrobiony z tkaniny, zwanej materją (jedwabną); strata m-a = strata w mieniu, w dochodzie.

 Materjał, łć., przedmiot, z którego przy pomocy pracy i narzędzi otrzymuje ś. wytwór; temat, przedmiot podatny do nauki, do rozmowy; m-y spożywcze = produkty spożywcze; m. opałowy = drzewo, węgiel; m. surowy = materjał do przeróbki na wytwór; przen., ten, kto nie jest uzdolniony do jakiego zawodu, kto ma ś. dopiero uzdolnić (to dobry a. zły m.!).

 Materklasy, nm., niewiadomo co wyrażające niezgrabne litery, figury, rysunki; manatki, graty, rupiecie.

 Materyjka, łć., lekka tkanina jedwabna pośledniejszego gatunku.

 Mathema, gr., zasada, nauka, głównie matematyczna.

 Matica, czes., słowiańskie stowarzyszenie dla popierania literatury i oświaty.

 Matinka, Matineta, fr., kaftanik ranny kobiecy.

 Matka, kobieta, mająca dzieci, kobieta, jako rodzicielka, macierz; przen., opiekunka, obronicielka, orędowniczka; m. a. panna m. = ksieni, przełożona (w klasztorze); staruszka, kobieta w poważnym wieku; stara żebraczka; wieśniaczka na targu, gospodyni; u zwierząt: samica, która wydała płód; [732]źródło, początek, rozsadnik, gniazdo; roślina, z której ś. bierze sadzonka; stare, główne koryto rzeki; przewodniczący w grze dziecięcej (w palanta, ekstrę i t. p.); część warsztatu stolarskiego; w bil., główna bila bilardowa; m. z ojcem = rodzice; m. męża = świekra; m. żony = teściowa; m. ojca a. matki = babka; M. Boska = Bogarodzica, N. M. Panna (święto M-i Boskiej); chrzestna m. = trzymająca do chrztu; m. przy bierzmowaniu = kobieta, asystująca przy sakramencie bierzmowania; m. weselna = matka panny młodej; m. czeladna, gospodna = kobieta utrzymująca gospodę rzemieślniczą, gospodyni; zostać m-ą = urodzić dziecko; poczuć ś. m-ą = uczuć pierwszy ruch dziecięcia w żywocie; jak dzieci jednej m-i = zgodni, kochający ś., podobni do siebie; jaka m., taka córka = córka podobna do matki; za panią m-ą pacierz = powtarzać za kimś bezmyślnie, nie mieć własnego zdania; jak go m. rodziła = nagi; od m-i komu zadawać, w m-ę kogo łajać = nazywać go bękartem; zdr. i pieszcz. Mateczka, Mateńka, Matunia, Matuńcia, Matusia, Matunieczka, Matuchna, Matuś, Matusieńka, Matula, Matuleńka.

 Matkobójca, zabójca matki.

 Matkobójczyni, zabójczym matki.

 Matkobójstwo, zabójstwo matki.

 Matkować — p. Matczyć.

 Matlać, gmatwać, plątać, wikłać.

 Matnia, worek u sieci, do którego ryby wpędzają ś. a. wschodzą i zostają zamknięte; przen., pułapka, sidła, zasadzka, sieć; położenie ciężkie bez wyjścia.

 Matoid, łć., człowiek zdolny, niekiedy nawet gienjalny, ale narwany.

 Matołek, człowiek niedowarzony, niedouczony, głupkowaty; duch domowy; m-ki w zool., podrząd drobnych małp z zakrzywionymi pazurami, małpeczki.

 Matoman, łć., człowiek, nie posiadający dostatecznego przygotowania naukowego, a stojący w opozycji względem ugruntowanych poglądów naukowych i tworzący na ich miejsce teorje własne, niczym nie uzasadnione.

 Matować, nm., pozbawiać połysku, tracić połysk, przezroczystość.

 Matować, pers., w szachach: dawać mata.

 Matowy, nm., bez połysku, bez blasku, nieprzezroczysty; o głosie: bez metalicznego dźwięku; wzrok m-y = zimny, obojętny, bez wyrazu.

 Matówka, nm., szkło matowe w aparatach fotograficznych, na którym odbija się przedmiot fotografowany.

 Matrona, łć., sędziwa niewiasta, znana z cnót i powagi.

 Matros, nm., majtek.

 Matryarchat, Matryarchja, gr., Matryarchalny, łć., taki układ społeczny, w którym głową (władzą) rodziny były kobiety.

 Matryca, nm., wklęsła forma do robienia reprodukcji galwanoplastycznych do odlewania czcionek, wybijania monet, medali itp.

 Matrykulacja, łć., zapisywanie do matrykuły.

 Matrykularny, łć., przym. od Matrykuła.

 Matrykulista, łć., posiadający matrykułę.

 Matrykulować, łć. — p. Immatrykulować.

 Matrykuła, łć., księga wpisowa osób, składających jakie zgroma dzenie; księga i wpisowa studentów uniwersytetu; dowód legitymacyjny studentów uniwersytetu.

 Matrymonjalja, łć., majątek żony, a. po żonie.

[733] Matrymonjalny, łć., małżeński, ślubny.

 Matrymonjum, łć., małżeństwo.

 Matuchna, Matula, Matunia, Matuńcia, Matuleńka, Matusieńka p. Matka.

 Matura, łć., egzamin dojrzałości, składany przez kończącego; średni zakład naukowy; świadectwo z ukończenia średniego zakładu naukowego.

 Maturzysta, łć., ten, co zdał egzamin dojrzałości, abiturjent.

 Matuś, Matuśka, zdr. od Matka.

 Matutina, łć., poranna modlitwa a. psalmy wedle brewjarza rzymsko-katolickiego.

 Matuzal, człowiek bardzo stary, wiekowy.

 Matuzalowy, długowieczny.

 Matwać, gmatwać, mącić, wikłać.

 Matyjaśny, Matyjasny, dziwaczny, markotny, marudny, grymaśny (zwłaszcza o dzieciach).

 Maurytański styl, w architekturze: styl, znamionujący się brakiem w ornamentach postaci ludzkich i zwierzęcych, panowaniem arabesku, wysokiemi i wysmukłemi wieżyczkami, podkowiastemi lub kilkakrotnie łukowo wygiętemi arkadami, wspartemi na cienkich bez baz kolumnach, różnobarwnością, lekkością, przejrzystością (fig.).

 Mausera karabin, rodzaj karabinu magazynowego z krótką kolbą (fig.).

 Mauzoleum, gr., grobowiec w kształcie wspaniałego budynku (fig.).

 Mawiać, często mówić, powtarzać.

 Maximum, łć., najwięcej, najwyższa wartość lub ilość; co najwyżej.

 Mazać, smarować, nacierać, powlekać czym, plamić, brudzić; bazgrać, gryzmolić, pisać niekształtnie; pisać a. malować nieudolnie; wykreślać, zacierać, wymazywać, gładzić; hańbić, kalać, zniesławiać; m. ś., smarować ś., pomazywać ś., walać ś., plamić ś., hańbić ś., kalać ś.; beczeć, płakać, kaprysić, mazgaić ś.; (o dzieciach) załatwiać potrzebę naturalną, walając się nią.

 Mazagran, fr., kawa czarna osłodzona z lodem i koniakiem.

 Mazamora, Matamora, podziemny loch u Maurów na składy a. na mieszkanie dla niewolników.

 Mazanie, smarowanie, nacieranie, zacieranie; bazgranie; plamienie; wykreślanie, wymazywanie, kasowanie czego; m. ś., płacz ustawiczny, bek, mazgajenie się.

 Mazanina, to co jest namazane pomazane, pokreślone, brzydko napisane; smarowanina, brzydki rysunek, nieudolne malowidło, bazgranina; wogóle rysy i figury niekształtne.

 Mazdeista, Mazdejczyk, łć., wyznawca mazdeizmu.

 Mazdeizm, łć., religja staroperska Zoroastra (od nazwy bóstwa Ahura Mazda cz. Ormuzda).

 Mazepa, człowiek niezgrabny i brzydki; mazgaj, płaksa, beksa (zwłaszcza o dzieciach); brudas.

 Mazer, Mazerunek, nm., słoje drzewne; malowanie, naśladujące deseń drzewny.

 Mazerować, nm., naśladować farbami słoje drzewa.

 Mazgaić, robić coś powoli i niezręcznie; m. ś., marudzić, guzdrać śś., nudzić, grzebać ś.; (o dzieciach) płakać, marudzić.

 Mazgaj, niedołęga, ciemięga, guzdrała; ślamazara, płaczek, beksa, [734]płaksa (o dzieciach); człowiek nierozgarnięty, głuptas, niedojda, jałop, niedołęga, maruda.

 Mazgajowaty, do mazgaja podobny; niedołężny, marudny, niedbały, ociężały, głupkowaty; płaczliwy, skłonny do płaczu.

 Maziarnia, miejsce, gdzie wyrabiają maź do smarowania kół, gdzie pędzą dziegieć, dziegciarnia.

 Maziarz, robiący a. sprzedający maź, dziegieć; dziegciarz.

 Maziczka, w bot., roślina z rodziny złożonych, madja.

 Mazidło, maść do namazywania, smarowanie, pomada.

 Mazisty, oleisty — p. Mastki.

 Maznąć, raz pomazać, posmarować, powlec, uderzyć.

 Mazo, wł., w grze w karty: stawka podwójna.

 Mazur, mieszkaniec Mazowsza (fig.); w lm., M-ry, Mazowsze; emigrant z Mazowsza albo Małopolski na Rusi; rodzaj tańca polskiego z figurami; muzyka, śpiew do tego tańca (m. biały = tańczony o świcie na zakończenie balu); piwo mazowieckie; rodzaj krajowego kamienia młyńskiego; m-a ciąć, zacinać — p. Mazurzyć.

 Mazurek, chłopiec, młodzieniec z Mazowsza; rodzaj utworu muzycznego w tempie mazurowym; rodzaj placka przekładanego z konfiturami, przyrządzanego w różnych odmianach; ptak wróblowaty, stożkodzioby z rodziny łuszczaków, marcinek, żydek (fig.); owad świerszcz.

 Mazurka, kobieta z Mazowsza; polka m. = taniec w rodzaju polki — p. Tramblantka, p. Troteska.

 Mazurzyć, Mazurować, zamiast cz, sz, ż, wymawiać c, s, z, jak mówi lud na Mazowszu, zacinać Mazura, ciąć Mazura, mówić z mazurska.

 Mazurzysta, umiejący dobrze tańczyć mazura; kompozytor mazurów.

 Maź, tłuszcz do mazania, smarowidło do mazania osi, aby koła gładko ś. obracały, dziegieć, smar; m-ą, powoli, pomału, marudnie.

 Maźnica, naczynie na maź a. dziegieć do smarowania osi wozu, kół; poduszka, napełniona smarem, który miarowo spływa na osie wagonu kolejowego.

 Maża, ukr., łubiany wóz czumacki na Ukrainie, zaprzęgany wołami (fig.).

 Mażordom — p. Majordom.

 Mącić, mieszać płyn jaki, poruszając będący na dnie osad, zabrudzać płyn, robić go mętnym; kłócić, niepokoić, sprawiać zamieszanie, rozruch, wichrzyć; odurzać, upajać (wino m-i głowę); m. ś., stawać ś. mętnym; tracić przytomność, mieszać ś., odurzać ś. (m-i mu ś. w głowie).

 Mąciwoda, warchoł, wichrzyciel, awanturnik.

 Mączak, Mączec (-czca), roślina z gromady grzybów, z rodziny mączniakowatych (fig.).

 Mączarnia, skład mąki, sklep z mąką.

 Mączarz, handlujący mąką i leguminami (forma ż. Mączarka).

 Mączasty, Mączysty, podobny do mąki, sypki, miałki, kruchy (kartofel m. = rozsypujący ś. po ugotowaniu; cukier m. = mączka cukrowa, puder, miałki cukier); biały, jak mąka (kolor m.).

[735] Mączka, mąka cienka i delikatna; jedna z części składowych ziarna zbóż i korzeni roślin; wodan węgla, krochmal; bielidło do twarzy, puder; m. prochowa = proch miałko roztarty i przesiany przez gęste sito; m. cukrowa cukier dobrze osuszony po krystalizacji, cukier miałki, puder, faryna; minerał sproszkowany (m. krzemienna, z rudy i t. p.); m. świdrowa = kamienie, pokruszone przez wiercenie.

 Mączkowaty, podobny do mąki, mający własności mąki.

 Mącznia, Mącznica, w bot., rośl. z rodz. zakrawkowatych, judrnia.

 Mącznica, skrzynia a. zasiek do chowania mąki; w młynie dziura, rynienka, którą ś. mąka sypie, pytlownia, koryto; belka wałowa w wiatraku; w bot., m. a. mącznik, roślina z rodziny wrzosowatych (fig.); gatunek gruszki.

 Mącznieć, Mączeć, przemieniać się w mąkę, stawać się mącznym, rozsypywać się w proch.

 Mącznik, młyn, w którym mielą zboże na mąkę; ziarna czarniawe, wyrastające w kłosie żytnim, niszczące żyto, sporysz; roślina z rodziny komosowatych; mączyniec, komosa, gęsia stopa, gęsia noga, gęsi ślad; chrząszcz nierównoczłonkowy, mącznikowaty (fig.).

 Mączny, z mąki zrobiony, mąkę zawierający (potrawy m-e); dotyczący mąki (skład m.); do mąki podobny, mączysty, sypki; m-a grusza = odmiana gruszki.

 Mączyć, mąką posypywać, przyprószać; m. ś. mąką ś. obsypywać, mąką się walać.

 Mączysty, zawierający mąkę, sypki.

 Mączywo, pokarmy mączne.

 Mądral, Mądrala, iron., mądry, niby mądry, przemądrzały, mędrek; człowiek chytry, przebiegły.

 Mądrostka, dowcip, figiel, niby mądrość, sztuczka, wybieg.

 Mądrość, głębokość rozumu, zrozumienie celu życia i celowości świata; umiejętność stosowania rozumu i wiedzy do osiągania celów zamierzonych; znajomość ludzi, rzeczy i świata; doświadczenie życiowe; jasność i przenikliwość umysłu; zbiór przymiotów i cnót, potrzebnych do dobrego życia człowiekowi, równowaga wewnętrzna, polegająca na opanowaniu namiętności; najwyższa, przedwieczna, wcielona m. = Bóstwo; żart niewielki rozum, nietrudna, błaha rzecz (wielka mi m.!); figle m-i = wybiegi, sztuczki, dowcipy; w anat., ząb m-i = jeden z zębów trzonowych u człowieka, wyrastających w wieku młodzieńczym a. dojrzałym.

 Mądry, st. wyż. Mędrszy, Mądrzejszy; odznaczający ś. mądrością, rozsądny, rozumny, roztropny, doświadczony, znający świat i ludzi; przebiegły, chytry, szczwany, wyrachowany, nie w ciemię bity; doskonały, właściwy, stosowny, trafny, dobrze obmyślany (m-e prawa, m-a rada); uczony, naukowy, umiejętny (m-a książka); bądź tu m-ym! = dojdź ładu!; jakiś m.! = wcale nie mądry, mało dowcipny, mało pomysłowy; m. Polak po szkodzie = zmądrzeć po niewczasie; m., jak Salomonowe spodnie = całkiem głupi; m-e stworzenie = zmyślne; rzecz., mędrzec, uczony.

 Mądrze, st. w. Mądrzej, Mędrzej, rozumnie, rozsądnie, roztropnie, doskonale, rozumnie zastosowane, wymyślone.

 Mądrzeć, nabierać rozumu, mądrym a. mądrzejszym ś. stawać, rozwijać władze rozumu.

 Mądrzeniec, roślina — p. Ostróżka.

[736] Mądrzyć, Mądrzyć ś., popisywać ś. ze swoim rozumem, mądrością; chytrze coś obmyślać.

 Mąka, roztarte na pyłek nasiona zbożowe, używane do wypieku chleba i ciast; m. żytnia, pszenna, owsiana, jęczmienna, grochowa; m. pytlowa = przepuszczona w młynie przez pytel; m. sitna = przepuszczona w młynie przez gęste sito; m. czołowa, najczystsza i najlepsza z drugiego i trzeciego przez kamienie młyńskie przepuszczenia; m. razowa = żytnia; m. gruba, szrutowa; m. poślednia = najgorszego gatunku, ostatnia; m. otrębka = zmieszana z otrębami; m. montowa, najdelikatniejsza, najlepsza; m. krupiczna, krupczatka, otrzymywana z młynów rosyjskich; m. kartoflana = otrzymywana z kartofli przez tarcie ich i wymaczanie); m. saletrowa = saletra w kryształkach; m. kopalna = masy sypkie mikroskopowych pancerzy okrzemek; nie będzie z tego zboża m-i a. nie będzie z tej m-i chleba = daremna praca, nic z tego nie będzie; wygląda, jak szczur z m-i = blady, mizerny; być z jednej m-i = być tego samego gatunku, równi sobie; jednym m., a drugiemu otręby = jednemu ś. wszystko udaje, a drugiemu nic.

 Mątew, drewienko rosochate do kłócenia płynów, używane w kucharstwie (zdr. Mątewka).

 Mątwa, zool., głowonóg dwuskrzelowy (f.).

 Mąż (męża), człowiek, mężczyzna, zwłaszcza mężczyzna prawy, poważny i dzielny, spełniający obowiązki społeczne i obywatelskie (m. czynu, m. nauki, m. zaufania = któremu powierza ś. odpowiedzialne stanowiska społeczne i t. p.); małżonek (wyjść, pójść, wydać za m., ona już za mężem = mężatka, zamężna); jak jeden m. = wszyscy bez wyjątku, co do jednego, razem, zgodnie (zdr. Mężulek, Mężulenko, Mężulko, Mężulo, Mężunio, Mężuś).

 Mchowaty, podobny do mchu.

 Mchowy, przym. od Mech, ze mchu.

 Mdlący, sprawiający mdłości.

 Mdleć, czuć ś. niedobrze, popaść w omdlenie, tracić przytomność, tracić siły, słabnąć; nogi m-ją = są bezwładne; m-ję! = robi mi ś. niedobrze, ćmi mi ś. w oczach; ryba m-je = zasypia.

 Mdlić, nieosob., sprawiać, wywoływać mdłości, pobudzać do wymiotów (m-i mię = niedobrze mi, słabo mi, mdło mi).

 Mdławość, lekka słabość, mała niemoc; bladość światła, koloru.

 Mdławy, słaby, nieco mdły, niewyraźny, zamglony, nikły; nudny.

 Mdło, bezbarwnie, bezsilnie, niewyraźnie; słabo, osłabiająco; m. mi, m. mi ś. robi = mdli mię, ckliwo mi, nudzi mię, zbiera mi się na wymioty.

 Mdłość, słabość, brak sił, niedostateczność (m. rozumu, serca); omdlewanie do utraty sił i przytomności.

 Mdły, słaby, bezsilny; wątły; marny, nieudolny (m-a natura ludzka); niewyraźny, blady (m. blask księżyca, m. kolor); ckliwy, niewyrazisty, nieożywiony, bezbarwny, oschły, nudny, suchy, niezajmujący (styl m., powieść m-a); ckliwy, mdlący, bez smaku, pobudzający do wymiotów (m-a potrawa).

 Me = moje.

 Meandry, łć., w bud., ornament ze splątanych linji wężowych lub zwijającej ś. kombinacji prostokątnej, a także z roślin wijących ś. (fig.); rodzaj krótkich utworów poetycznych z przewijającemi ś. [737]ciągle temiż samemi myślami, zwrotami lub rymami.

 Mebel, fr., sprzęt domowy wykwintniejszy, zwykle stolarskiej roboty; iron., człowiek niemiły, zbyteczny w domu, niepożyteczny; ciężar w domu.

 Mebelek, fr., mały, delikatny, elegancki mebel; ładny gracik; lichy, skromny, tandetny mebel.

 Meblarz, fr., rzemieślnik, wyrabiający meble; handlujący meblami.

 Meblować, fr., mieszkanie opatrywać w meble; pokój m-ny = pokój do wynajęcia z meblami; pokoje m-e = rodzaj hotelu; m. ś., sprawiać sobie meble, urządzać sobie mieszkanie.

 Meblowy, nmnm., przym. od Mebel; łóżko m-e = łóżko drewniane, dostosowane do całego garnituru mebli w sypialni.

 Mecenas, łć., możny protektor nauk, sztuk i literatury; dawniej obrońca przy IX i X departamencie Senatu Rządzącego w Królestwie Polskim; najwyższy stopień obrońcy sądowego; dziś tytuł, dawany przez grzeczność adwokatom.

 Mecenasostwo, łć., stanowisko, godność, obowiązki mecenasa; opiekowanie ś. literaturą i sztuką; mecenas z żoną.

 Mecenasować, łć., być mecenasem, opiekować ś., używać swego wpływu, protegować.

 Mech, roślina skrytopłciowa (2 fig.); delikatne wełniste włoskowate pokrycie niektórych kwiatów i nasion; włosy młode tylko co porastające (m. pod nosem); pierze młode, puch.

 Mecha, węg., miód pitny.

 Mechanicznie, łć., za pomocą machiny; bezwiednie, machinalnie.

 Mechaniczny, gr., działający według praw mechanizmu; posługujący ś. maszyną lub maszynerją; odbywający ś. bez udziału woli i myśli, tylko na zasadzie mechanizmu; bezwiedny, bezmyślny; wykonawczy; tyczący ś. zewnętrznej strony czynności; techniczny; nie wymagający natężenia umysłu; m-a praca = działanie siły przy pokonywaniu pewnego oporu, objawiające ś. widocznym ruchem ciał; m-a teorja ciepła = teorja, objaśniająca objawy ciepła ruchem najdrobniejszych cząstek; ciał.

 Mechanik, gr., budujący maszyny, zajmujący ś. mechaniką; przen., sprytny, zręczny, jedyny do czego; żart., psujący wszystko.

 Mechanika, gr., nauka o prawach równowagi i ruchu ciał; nauka o budowie i zastosowaniu maszyn.

 Mechanistyczny, łć., przym. od Mechanizm; m. światopogląd, teorja, uznająca wszystkie zjawiska materjalne i duchowe za wynik ruchu najdrobniejszych cząsteczek materji; materjalizm, determinizm.

 Mechanizm, łć., budowa, wewnętrzne urządzenie machiny lub przyrządu, które wprawia go w ruch i wywołuje działanie; maszynerja; biegłość, wprawność, technika, np. u wirtuoza; porządek, według jakiego ś. co odbywa.

 Mechanizować, łć., sprowadzać czynności świadome do czynności półświadomych a. bezwiednych przez wprawę.

 Mechanoterapja, gr., leczenie zabiegami mechanicznemi, jak: masaż, gimnastyka; przyrządy ortopedyczne.

 Mechanurgja, gr., nauka o przyrządach, używanych w chirurgji; nauka o zastosowaniu machin.

 Meches, hebr., Żyd przechrzczony (forma ż. Mecheska).

[738]

 Meczet, tur., świątynia mahometańska (f.).

 Medal, fr., kawałek metalu w kształcie monety z napisem, wizerunkiem a. symbolicznemi znakami, wybity na pamiątkę niezwykłych wypadków a. na cześć znakomitych ludzi (fig.); nagroda zasługi; nagroda szkolna; odwrotna strona m-u = sprawa, którą należy rozważyć jeszcze z innego punktu widzenia; każdy m. ma dwie strony = każdą rzecz można rozpatrywać i ze strony dodatniej i z ujemnej.

 Medalik, fr., mały medal; wizerunek Świętego lub N. P., wybity na metalu i noszony na szyi.

 Medalista, fr., ten, co otrzymał medal jako nagrodę (forma żeńs. Medalistka).

 Medaljer, fr., artysta rytownik medali, pieczęci, stempli.

 Medaljernia, fr., pracownia medaljera.

 Medaljon, fr., ozdoba wyrobiona z drogiego kruszcu, wewnątrz jej umieszcza ś. portrecik lub drobną pamiątkę; owalna wypukłorzeźba, wyrzeźbiona a. odlana z jakiej masy.

 Medio, łć., w obrotach giełdowych środek miesiąca.

 Medjacja, łć., pośrednictwo, pośredniczenie zwłaszcza w sporze dyplomatycznym między dwoma państwami.

 Medjalność, łć., zdolność służenia jako medjum.

 Medjan, łć., gatunek papieru arkuszy średniej wielkości.

 Medjana, łć., linja, łącząca wierzchołek trójkąta ze środkiem przeciwległego boku; wogóle linja, dzieląca powierzchnię płaską na dwie połowy symetryczne.

 Medjanta, łć., w muz., ton środkujący między zasadniczym a kwintą, tercja.

 Medjator, łć., rozjemca, pośrednik (forma ż. Medjatorka).

 Medjatyzacja, łć., odjęcie praw zwierzchniczych; usunięcie niektórych krajów niemieckich z pod bezpośredniego zwierzchnictwa cesarstwa Niemieckiego przez Napoleona I.

 Medjatyzować, łć., pozbawiać jakie państwo niezależności.

 Medjawel, fr., gatunek czcionek okrągławego kroju, podobnych do dawnego pisma rzymskiego, elzewir: Medjawel.

 Medjum, łć., sposób, środek pomocniczy; sfera, środowisko; pośrednik; u spirytystów: osoba, pośrednicząca w stosunkach z duchami, poddawana doświadczeniom z dziedziny hypnozy i suggiestji; w konjugacji greckiej, sanskryckiej: strona pośrednia między czynną a bierną.

 Medjumiczny, Medjalny, łć., odnoszący ś. do medjumizmu, do medjum.

 Medjumista, łć., zwolennik, wyznawca medjumizmu.

 Medjumizm, łć., wiara w możność dowolnego wywoływania, przez t. zw. medja, różnych zjawisk, nie dających ś. wywołać inną drogą i niemożliwych do wyjaśnienia za pomocą dzisiejszej wiedzy przyrodniczej.

 Medok, fr., nazwa gatunku wina francuskiego bordoskiego.

 Meduza, gr., w mitol., jedna z trzech (furji) Gorgon (fig.); z wężami zamiast włosów na głowie; morskie żyjątko galaretowate, należące do gromady jamochłonnych, żegawnica (fig.).

 Medycyna, łć., nauka o [739]leczeniu chorób i zapobieganiu im, lecznictwo; fakultet lekarski w Uniwersytecie (studjuje m-ę); m. sądowa = te wiadomości z anatomji, fizjologji, chemji, fizyki, które służą do wyjaśnienia przyczyny uszkodzeń i obrażeń cielesnych, powodów kalectwa i śmierci.

 Medyczny, łć., lekarski.

 Medyk, łć., lekarz, lekarka; student (studentka) medycyny; żart., m., mądrala, filut, frant.

 Medykament, łć., środek lekarski, lekarstwo.

 Medyko-chirurgiczny, pozostający w związku z medycyną i chirurgją (akademja m.).

 Medykomanja, łć., manja leczenia wszystkich.

 Medytacja, łć., rozważanie, rozmyślanie, rozpamiętywanie, dumanie, zaduma, medytowanie.

 Medytować, łć., rozmyślać, przemyśliwać, łamać sobie głowę; namyślać ś. długo, wahać się.

 Medżidże, tur., turecka moneta złota = 100 piastrom, moneta srebrna = 20 piastrom; wysoki order turecki.

 Medżylis, arab., nazwa rad zarządzających w Turcji; nazwa parlamentu w Persji.

 Mefisto, Mefistofeles, Mefistofel, gr., szatan, zły duch; przen., człowiek szatańsko przewrotny; złośliwiec, szyderca.

 Mefistofeliczny, Mefistofelski, gr., djabelski, szatański; szyderczy, zjadliwy.

 Mefityczny, łć., cuchnący, duszący.

 Megadyna, gr., miljon dyn — p. Dyna.

 Megaelektrometr, gr., narzędzie do mierzenia elektryczności.

 Megaerga, gr., miljon erg — p. Erga.

 Megafarad, gr., miljon faradów — p. Farad.

 Megalit, gr., ogromny kamień (z takich zbudowane są mury cyklopowe).

 Megalityczny, gr., zbudowany z wielkich kamiennych bloków (groby przedhistoryczne).

 Megaloman, gr., chory, dotknięty megalomanją czyli obłędem wielkości (forma ż. Megalomanka).

 Megalomanja, gr., manja wielkości; obłęd, polegający na przypisywaniu sobie wielkiego rozumu, wpływu i t. p.

 Megalopsja, gr., widzenie przedmiotów w powiększeniu.

 Megalosaurus, gr., olbrzymi jaszczur mięsożerny, płaz kopalny.

 Megaom, łć., miljon omów — p. Om.

 Megaron, gr., sala w dawnym domu greckim.

 Megaskop, gr., przyrząd, złożony ze szkieł powiększających i heljostatu, służy do rzucania na ekran powiększonych obrazow przedmiotów nieprzezroczystych przy świetle słonecznym; w fot., camera obscura ze szkłem powiększającym, do zdejmowania obrazów powiększonych.

 Megatherium, gr., zwierzę bezzębne, roślinożerne, wielkości nosorożca, znalezione w pokładach z epoki czwartorzędowej (w Paragwaju) (fig.).

 Megawolt, łć., miljon woltów — p. Wolt.

 Megiera, gr., jedna z trzech Furji; przen., kobieta zła, jędza, złośnica.

 Meistersingerzy, nm., w wiekach średnich (XIV — XVI) niemieccy poeci liryczni, tworzący po miastach jakby cechy lub stowarzyszenia, pielęgnujące sztukę pieśniarstwa lirycznego, następcy minnesängerów.

 Meisterwerk, nm., utwór [740]mistrzowski, arcydzieło, majstersztyk

 Meklembur, nm., koń rasy meklemburskiej.

 Mekler, nm., pośrednik giełdowy do notowania cen i zawierania interesów handlowych, przez władzę zatwierdzony i wobec niej odpowiedzialny; uczciwy m., ironiron., w polityce: pośrednik, umiejący sprytnie wyzyskać obie strony i zachować pozór bezinteresowności; faktor.

 Meklerstwo, nm., zajęcie meklera, faktorstwo.

 Mekonina, łć., substancja, znajdująca ś. w makowcu.

 Melafir, gr., skała wybuchowa, krzemionkowa, barwy ciemnej, o złożeniu porfirowatym, używana na bruk i drogi bite; kamień ciemno zabarwiony, kończasto-uformowany, wypełniony często pięknemi odmianami kwarcu, zwłaszcza agatem.

 Melancholiczny, Melancholijny, gr., smutny, zadumrany, posępny, smętny.

 Melancholik, gr., człowiek o usposobieniu melancholicznym, zadumany, posępny, smutny (forma ż. Melancholiczka).

 Melancholizować, gr., rzewnie, czule, samotnie, smutnie rozmyślać; nadawać czemu charakter melancholijny.

 Melancholja, gr., choroba umysłowa, cechująca ś. posępnym usposobieniem, małomównością, apatją, skłonnością do samobójstwa; przen., smutne usposobienie, przygnębienie.

 Melanit, gr., czarna, nieprzezroczysta odmiana minerału granatu; dżet.

 Melanż, fr., skupienie rzeczy różnych, rozmaitość, mieszanina; dwojaka jarzyna, podana razem na jednym talerzu, np. kapusta z kartoflami, lody w 2-ch lub 3-ch gatunkach, nałożone na miseczkę; kawa z mlekiem.

 Melas, Melasa, fr., ciecz gęsta, brunatna, niemiłej woni, pozostająca po skrystalizowaniu cukru, używana jako pasza dla bydła i do wyrobu gorszych gatunków spirytusu.

 Melchizedech, dwa szkła okrągłe w monstrancji, między któremi znajduje ś. Hostja, albo półksiężyc, podtrzymujący Hostję (fig.).

 Meldować, nm., oznajmiać, donosić, zawiadamiać; wciągać do ksiąg ludności, do spisu mieszkańców; anonsować; m. ś., zapisywać ś. do ksiąg ludności; oznajmiać o swoim przybyciu, przedstawiać się, zgłaszać się.

 Meldunek, nm., zameldowanie do policji, kto przybył lub ubył z domu; kartka meldunkowa, zawiadamiająca o lokatorach przybywających lub ubywających z domu; zgłoszenie się.

 Meldunkowy, nm., przym. od Meldunek (książka m-a = książka ludności zameldowanej, prowadzona dla policji; kartka m-a = meldunek).

 Melinit, gr., materjał wybuchowy do rozsadzania pocisków; cienkie tabliczki żółtej barwy, używane jako pospolita farba malarska mineralna.

 Melis, fr., gorszy gatunek cukru, cukier niedobrze oczyszczony.

 Melisa, gr., lekarska roślina z rodziny wargowatych, używana jako przyprawa i w celach leczniczych, rojownik (fig.).

 Melitoza, gr., cukier, znajdujący ś. w niektórych roślinach.

 Melizm, Melizmat, gr., w muz., pasaż, ozdobnik, biegnik.

 Melizmatyka, gr., część teorji [741]muzyki, nauka o ozdobnikach muzycznych.

 Meljoracja, łć., ulepszenie, poprawa; w rolnictwie poprawienie własności gruntu.

 Meljoracyjny, łć., pozostający w związku z meljoracją (kredyt m., roboty m-e).

 Meljorować, łć., ulepszać, powiększać.

 Meljoryzm, łć., pogląd, według którego świat dąży ku lepszemu.

 Melodja, gr., śpiew, nuta jakiej pieśni, jakiego utworu muzycznego; szereg następujących po sobie tonow, stanowiących śpiew jednogłosowy główny, któremu towarzyszyć mogą inne tony, tworząc razem kompozycję muzyczną czyli śpiew wielogłosowy; miłe brzmienie głosu, melodyjność; przen., miłe zestawienie barw, przedmiotów, harmonja.

 Melodramat, gr., utwór sceniczny z muzyką i śpiewami, treści sensacyjnej, pełen efektów jaskrawych i silnie dramatycznych.

 Melodramatyczność, Melodramatyzm, gr., rzewność, łzawość a. sensacyjność, znamionujące melodramat; obfitość łatwych efektów.

 Melodromatyczny, grgr., rzewny, uczuciowy, sensacyjny.

 Melodyjka, gr., łatwa melodja, śpiew, piosenka, arja.

 Melodyjny, gr., śpiewny, dźwięczny, przyjemnie brzmiący, miły dla ucha, harmonijny.

 Melodyka, gr., teorja prowadzenia, rozwijania melodji.

 Melodykon, gr., narzędzie muzyczne, klawiszowe, o miechu i pedałach, wydające za pomocą nich głos organowy (fig.); organki, fisharmonja.

 Melograf, gr., przyrząd do zapisywania nut podczas grania albo śpiewu.

 Meloman, gr., miłośnik muzyki.

 Melomanja, gr., zamiłowanie muzyki, oddanie ś. jej z zapałem.

 Melon, łć., owoc ogórka melona i sama roślina (f.); arbuz, bania.

 Melonik, łć., mały melon; kapelusz pilśniowy męski twardy, z główką półkulistą.

 Melonowiec, łć., roślina zwrotnikowa z rodziny melonowcowatych (fig.); drzewo melonowe, figowiec.

 Melopea, Melopeja, gr., śpiew, pieśń; u starożytnych: sztuka tworzenia i wyśpiewywania melodji.

 Melotypja, gr., drukowanie nut ruchomemi czcionkami.

 Melszpejz, nm., legumina parzona z mąki, mleka i jaj; wogóle: legumina, przeważnie mączna.

 Melzupa, nm., zupa z mąki.

 Mełamed, Melamed, hebr., nauczyciel w chederze żydowskim, szkolnik.

 Membrana, łć., błona; skóra wyprawna do pisania, pergamin; dowód urzędowy na pergaminie.

 Memłać, Memlać, Mamlać, mącić, kłócić, mieszać, robić nieporządek; miąć, gnieść; jeść niezdarnie z powodu braku zębów, żuć; gadać niewyraźnie, bełkotać.

 Memoary, fr., pamiętniki.

 Memorabilja, łć., fakty, godne zapamiętania.

 Memorandum, łć., ku pamięci; książka, w której notuje ś. rzeczy do zapamiętania; w dyplomacji: nota ważniejszego znaczenia; zawiadomienie.

 Memorjał, łć., pamiętnik; pismo, w którym poruszono, rozwinięto i uzasadniono jaką myśl, wręczane władzom lub monarchom dla zwrócenia uwagi na dany przedmiot; w kupiectwie: księga notat, księga podręczna.

[742] Menada, gr., bachantka, nimfa leśna.

 Menar, tur. — p. Minaret.

 Menaż, fr., gospodarstwo domowe; oszczędzanie, gospodarność; wspólny stół, zwłaszcza oficerów.

 Menażerja, fr., zbiór żywych zwierząt dzikich, obwożonych na pokaz w klatkach.

 Menażki, fr., naczynia, urządzone tak, że jedno wchodzi nieco w drugie, objęte wspólną rączką, służą do przenoszenia potraw, obiadów (fig.).

 Menażować, fr., oszczędzać, ochraniać; szanować (zdrowie).

 Menażowny, fr., oszczędny, gospodarny, skromny, oględny w wydatkach.

 Mendel, nm., piętnaście sztuk; piętnaście snopów zboża, ułożonych na krzyż kłosem do góry.

 Mendykant, łć., żak żebrzący.

 Mener, fr., kierownik stronnictwa; kierownik intrygi.

 Menestrel, fr. — p. Minstrel.

 Menhir, fr., „długi kamień“, pojedyńczo lub w szeregu z innemi stojący wielki blok kamienny przedhistoryczny, pomnik religijnych wierzeń celtyckich, prawdopodobnie dawny grobowiec; inaczej lech (fig.).

 Menilit, łć., odmiana opalu.

 Menisk, gr., soczewka wklęsło-wypukła; krzywa powierzchnia płynu w rurce włoskowatej.

 Mennica, nm., zakład rządowy, w którym biją pieniądze.

 Menniczy, nm., przym. od Mennica; m-a stopa = stosunek złota a. srebra do legatury w monetach.

 Menonita, Manista, nowochrzczeniec, anabaptysta, od imienia założyciela sekty, ks. Simonsa Menno (1492 — 1501).

 Mensa, łć., stół kamienny, w którym są umieszczone relikwie św. i na którym odprawia ś. Msza święta, ołtarz.

 Menstruacja, łć., czyszczenie miesięczne u kobiet.

 Mensula, łć., stół mierniczy.

 Mensura, łć. — p. Menzura.

 Mensuralny, łć., wymierny, możliwy do zmierzenia; m. śpiew = mieszany średniowieczny.

 Mentalny, łć., wewnętrzny, duchowy, w myśli będący, nie wypowiadany głośno.

 Mentel, rodzaj motyla; ptak wróblowaty cienkodzioby, pomurnik, pomurek (fig.).

 Mentol, łć., ciało krystaliczne, otrzymywane z olejku miętowego.

 Mentor, gr., wychowawca, przewodnik i doradca młodzieńca; iron., nudny i pedantyczny opiekun i doradca (forma ż. Mentorka).

 Mentorować, gr., kierować przez doradzanie; uczyć; iron., dawać nudne i pedantyczne przestrogi.

 Mentorstwo, gr., manja dawania nauk a. uwag; prawienie morałów.

 Menu, fr., spis potraw, składających ucztę, jadłospis.

 Menuet, fr., staro-francuski taniec; muzyka do tego tańca (zdr. Menuecik); część symfonji, sonaty (zwykle trzecia).

 Menzura, Mensura, łć., miara, wymiar, przedział; w fechtunku: odległość między zapaśnikami; stanąć na m-rze = do pojedynku; w organach: stosunek wielkości i szerokości piszczałek; wymiary w innych instrumentach; w aptekarstwie: naczynie z podziałką do mierzenia płynów (fig.); w drukarstwie: miara długości kolumny.

 Meonida, gr., muza.

[743] Meoński, gr., głoszący sławę, bohaterski.

 Mer, fr., naczelnik okręgu we Francji; burmistrz; urzędnik stanu cywilnego.

 Merdać — p. Margać.

 Merengi, Meryngi, fr., ciastka z ubitego na pianę białka, jaj i gęstego syropu, lekko wypiekanego.

 Mereżka, ukr., ozdobny przezroczysty, dziurkowaty ścieg w bieliźnie.

 Meritum, łć. — p. Merytum.

 Merkantylista, łć., zwolennik merkantylizmu ekonomicznego; człowiek przypisujący handlowi nadmierną wagę w życiu gospodarczym narodu.

 Merkantylizm, łć., pogląd, według którego bogactwo kraju zależy od ilości posiadanych pieniędzy, popierający zatem handel wywozowy, przemysł, cła ochronne, ograniczające import.

 Merkantylny, fr., dotyczący handlu, kupiectwa, handlowy, kupiecki; system m. — p. Merkantylizm.

 Merkurjalizm, łć., zatrucie rtęcią.

 Merkurjalny, Merkurjuszowy, łć., zrobiony z merkurjuszu a. odnoszący ś. do merkurjuszu, rtęciowy (maść m-a; kuracja m-a).

 Merkurjusz, łć., rtęć, żywe srebro.

 Merkury, łć., u Rzymian starożytnych bożek przemysłu, handlu i złodziei (fig.); nazwa planety.

 Merla, fr., rodzaj grubej i sztywnej bawełnianej gazy.

 Merostwo, fr., godność, urząd mera; jego kancelarja; okrąg podległy jego władzy.

 Merydjan, łć., południk (fig.).

 Merydjonalny, łć., południowy.

 Meryngi, fr. — p. Merengi.

 Merynos, hiszp., owca rasy cienkorunnej hiszpańskiej (fig.); tkanina wełniana, rodzaj kamlotu; przen. żart., bogaty właściciel ziemski, arystokrata.

 Merystema, gr., w bot., tkanka twórcza roślinna.

 Merytoryczny, łć., dotyczący głównej treści przedmiotu lub sprawy.

 Merytum, Meritum, łć., główna treść sprawy, przedmiot sporu; w dawnym prawie polskim: obustronne przedstawienie sprawy.

 Merzyk, rośl. z gromady mchów liściastych, z rodziny prątnikowatych, morchwian, mech gwiazdkowy.

 Mesaż, fr., orędzie prezydenta rzeczypospolitej przy otwarciu izb; w Stanach Zjednoczonych Ameryki Półn. orędzie prezydenta przy zagajeniu kongresu, zawiadamiające o stanie spraw związkowych, lub polecające rozważenie środków wymaganych przez okoliczności.

 Mesel, Mejsel, nm., dłuto, zakończone ostrzem ukośnym (fig.).

 Mesjada, utwór poetycki, osnuty na tle życia i męki Chrystusa.

 Mesjaniczny, Mesjanistyczny, łć., dotyczący Mesjasza, posłanniczy, pomazańczy, namaszczony.

 Mesjanista, łć., zwolennik, wyznawca mesjanizmu.

 Mesjanizm, łć., posłannictwo; mistyczna nauka o posłannictwie ludzi i ludów wybranych.

 Mesjasz, hebr., dosł., namaszczony, pomazaniec; zapowiadany i oczekiwany Zbawiciel.

 Meskinerja, fr., skąpstwo, [744]sknerstwo, lichota; pospolitość i płytkość uczuć, ubóstwo duchowe; małostkowość.

 Meskolancja, wł., mieszanina.

 Mesmeryzacja, łć., stosowanie magnetyzmu zwierzęcego w celach leczniczych.

 Mesmeryzm, łć., leczenie magnetyzmem zwierzęcym.

 Mesologja, gr., nauka o wpływie klimatu na istoty organiczne.

 Messalina, kobieta rozwiązła, rozpustnica, nierządnica.

 Messidor, fr., dziesiąty miesiąc republikańskiego kalendarza francuskiego, miesiąc żniw (od 19 czerwca do 18 lipca).

 Mestyc — p. Metys.

 Meszek, drobny, nikły mech, drobne włoski na skórze ludzkiej; w bot., roślina z gromady wątrobowców, z rodziny meszkowatych, sprężyca.

 Meszka, roślina z rodziny brodaczkowatych, włóknorost; zool. — p. Mustyk, p. Pchła.

 Meszkowaty, podobny do meszku; w bot., rośliny m-e = rodzina roślin z gromady wątrobowców.

 Meszne, łć., dochody księdza za odprawianie Mszy św., dziesięcina.

 Meszne (-ego), knieja, ostęp leśny, gdzie przebywają niedźwiedzie.

 Meszny, mszalny.

 Meszt, Meszta, tur., pantofel z miękką podeszwą, lekki trzewik pokojowy, papuć; trzewik sukienny (zdr. Meszcik).

 Meta, łć., cel, kres; ostro zakończony pal lub wzgórek u kresu toru wyścigowego na placu gonitw; odległość, oddalenie, dystans; rodzaj gry w piłkę.

 Meta, gr., przyrostek na początku niektórych nazw związków chemicznych; jako dodatek na początku wyrazów oznacza, że wyrazy te trzeba uważać za coś, przewyższającego ich zwykłe znaczenie, za coś nieledwie przewyższającego pojęcie (np. metamuzyka = nadmuzyka).

 Metabaza, gr., w logice: błąd, polegający na przejściu w toku rozumowania od jednej rzeczy do innej.

 Metabazys, gr., przemówienie, apostrofa, zwrócenie mowy do Boga, do siebie, do rzeczy martwych w celu podniesienia wrażenia.

 Metabola, gr., zmiana, odmiana, (stanu zdrowia, zwyczajów, obyczajów); przestawienie liter albo wyrazów dla lepszego brzmienia; powtarzanie tej samej myśli innemi wyrazami.

 Metafizyczny, gr., abstrakcyjny, leżący poza granicami zmysłów, nadzmysłowy; zawiły, ciemny, niezrozumiały.

 Metafizyk, gr., filozof, znawca metafizyki; człowiek, rozumujący w sposób dziwaczny i ciemny.

 Metafizyka, gr., filozofja, badająca istotę, przyczynę i prawa wszechrzeczy, oraz najogólniejsze zasady bytu; badanie tego, co leży po za obrębem rzeczywistości i zmysłowej; rzecz trudna do zrozumienia, oderwana, zawiła.

 Metafizykować, gr., rozbierać, roztrząsać, rozumować; wyprowadzać wnioski niezrozumiałe.

 Metafora, gr., jedna z figur retorycznych: wyrażenie obrazowe, użyte w przenośnym znaczeniu, opartym na podobieństwie rzeczy lub pojęć (np. kamienne serce, wiosna życia); przenośnia.

 Metaforyczny, gr., wyrażony za pomocą przenośni, metafory.

 Metafraza, gr., wykład słowny, opisywanie czego wielu wyrazami; transkrypcja wiersza na prozę a. prozy na wiersz.

 Metagieometrja, gr., gieometrja, nie przyjmująca pewnika Euklidesowego, że linje równoległe przedłużone, nigdy ś, nie schodzą [745]i że suma kątów w trójkącie jest zawsze = 2 kątom prostym.

 Metagram, gr., łamigłówka, polegająca na wynajdywaniu wyrazów przez zamianę liter.

 Metal, gr., nazwa pierwiastków chemicznych lub ich aljażów odznaczających ś. nieprzezroczystością, właściwym blaskiem, dobrym przewodnictwem ciepła i elektryczności; przen., dźwięczność, srebrzystość głosu w śpiewie.

 Metalepsa, gr., figura retoryczna, w której wyrażenie poprzedzające naprowadza na myśl o następstwie, a. z której odgadujemy myśl poprzedzającą.

 Metalepsja, gr., w chem., zastąpienie jakiego pierwiastku innym.

 Metaliczny, Metalowy, łć., z metalu zrobiony; właściwy metalom; dźwięczny (głos).

 Metaliki, łć., dawniejsza nazwa papierów państwowych procentowych (we Francji, Austrji, Rosji), za które nietylko ich wartości, ale i procenty były spłacane monetą złotą a. srebrną al pari.

 Metalizować, łć., powlekać metalem.

 Metalochromja, gr., sztuka pokrywania wypolerowanych metalów barwami, nie niwecząc ich blasku.

 Metalografja, gr., opisanie metalów; sztuka używania płyt metalowych zamiast płyt kamiennych do reprodukcji rysunków a. pisma.

 Metaloid, gr., nazwa wszystkich pierwiastków chemicznych niemetalicznych.

 Metaloskopja, gr., próbowanie, czy pacjent jest podatny do metaloterapji, oraz na który metal jest wrażliwy.

 Metalotechnika, gr., ogół czynności, niezbędnych dla wytwarzania wyrobów z metali.

 Metaloterapja, fr., leczenie cierpień nerwowych za pomocą przykładania do ciała i noszenia na nim blaszek metalowych.

 Metalurgja, gr., gałąź technologji, nauka o sposobach otrzymywania metalów z rud, oczyszczania ich i obrabiania.

 Metamatematyka, gr., filozofja. matematyki.

 Metameryczne gr., ciała, ciała, mające jednakowy skład chemiczny, ale inne własności.

 Metamorficzne gr., skały, inaczej: przeobrażone = skały, utworzone przez osadzenie ś. warstw z wody, które uległy następnie metamorfizmowi.

 Metamorfizm, gr., zmiana pierwotnego składu skał skutkiem ciepła, procesów chemicznych a. ciśnienia.

 Metamorfoza, gr., przeobrażenie, przemiana, przekształcenie, przybranie innej postaci.

 Metan, łć., gaz błotny; węglowodór lekki, gaz bez wroni i koloru, płonie bez blasku, wybucha pomieszany z powietrzem, gaz kopalniany.

 Metaplazm, gr., zmiana wyrazu przez odrzucenie głoski lub sylaby, np. trza zamiast trzeba.

 Metapsychika, gr., objawy duchowe, nie dające ś. objawić prawami psychologji (np. somnambuliczne).

 Metastaza, gr., przeniesienie ś. choroby z jednej części ciała do drugiej; przerzut.

 MatatezaMetateza, MatatesisMetatesis, gr., przestawienie; w gram., przestawienie głosek w wyrazie, przekładnia, np. w wyrazie pchła zam. błcha, względnie płcha.

 Meteki, gr. — p. Metojki.

 Metempiryk, gr., filozof, zajmujący ś. metempiryką.

 Metempiryka, gr., spekulacja filozoficzna, posługująca ś. pojęciami, których nie można uzasadnić [746]faktami z doświadczeń wynikającymi.

 Metempsychoza, gr., w wierzeniach ludów starożytnych: wędrówka dusz, przechodzenie dusz po śmierci z jednego ciała w drugie.

 Meteor, Meteorolit, gr., nazwa przemijających zjawisk powietrznych (grad, śnieg, zorza, halo, tęcza, miraż i t. p.); w ściślejszym znaczeniu kula ognista, gwiazda spadająca, meteorolit, aerolit (f.); przen., człowiek, który niespodzianie przybył (przyszedł, przyjechał) i oddalił ś. po krótkim pobycie (jakby znikł); człowiek znakomity, który wcześnie pozyskał rozgłos i młodo umarł.

 Meteorognozja, gr., nauka o stanie powietrza i jego zmianach.

 Meteorograf, gr., narzędzie, zapisujące automatycznie zjawiska powietrzne; uczony, badający i opisujący zjawiska atmosferyczne.

 Meteorografja, gr., opis stanu powietrza i jego zmian.

 Meteorolit, gr. — p. Meteoryt.

 Meteorolog, gr., znawca i badacz meteorologji.

 Meteorologiczny, gr., przym. od Meteorologja; m-e instytucje, obserwacje, stacje, instytucje, obowiązane czynić i notować spostrzeżenia, dotyczące temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza, siły i kierunku wiatrów, zachmurzenia i barwy nieba, częstości i obfitości opadów atmosferycznych i t. d.

 Meteorologja, gr., nauka o zjawiskach powietrznych, o stanie powietrza i warunkach, od których zależy pogoda.

 Meteoroskop, gr., przyrząd do szybkich spostrzeżeń, dotyczących drogi, przebieganej przez gwiazdy spadające, granic światła zodjakalnego, zórz biegunowych i t. d.

 Meteoroskopja, gr., obserwacje stanu powietrza i zmian, w nim zachodzących.

 Meteoryczny, gr., pochodzący z przestrzeni świata, nagły, niespodziewany, szybko przemijający.

 Meteoryt, gr., drobne ciało niebieskie, które, spotkawszy w biegu atmosferę ziemską, zapala ś. w niej wskutek tarcia, pęka z hukiem; czasami spada na ziemię jako bryła kamienna lub żelazna.

 Meternich, człowiek przebiegły, frant, filut, szalbierz (m. baba = kobieta przebiegła, dyplomatka).

 Metoda, gr., sposób postępowania według wyrozumowanego planu, wiodący do osiągnięcia określonego celu, zwłaszcza w badaniach naukowych i nauczaniu; sposób, porządek działania, postępowania, myślenia; podręcznik do nauki języków obcych, łączący naukę wyrazów, frazesów i gramatyki, rodzaj rachunku prawdopodobieństwa, zastosowany do oceniania wielkości błędów, popełnionych przy ścisłych pomiarach.

 Metodolog, gr., badacz metodologji, piszący o jej treści.

 Metodologja, gr., część logiki, nauka o metodach, które stosować należy, aby krytycznie prowadzić badania naukowe.

 Metodyczny, gr., zgodny z metodą, zgodny z powziętym planem postępowania.

 Metodyk, przestrzegający pewnej metody.

 Metodyka, gr., wykład metody; ogół wskazówek i prawideł, właściwych danej metodzie; umiejętne stosowanie jej.

 Metodysta, gr., członek angielskiej sekty protestanckiej.

 Metojki, Meteki, gr., w starożytnej Grecji: cudzoziemcy, [747]osiedleni w miastach, zajmujący ś. przemysłem i handlem, obowiązani płacić podatki i pełnić służbę wojskową.

 Metonimja, gr., przenośnia, polegająca na zastępowaniu wyrazów właściwych przez inne, mające z niemi związek myślowy (np. czytać Mickiewicza zamiast dzieła Mickiewicza; cała Warszawa, zamiast wszyscy Warszawianie i t. p.).

 Metopa, gr., w budownictwie: przedział kwadratowy pomiędzy paskami tryglifu, zazwyczaj ozdobiony rzeźbą (fig.).

 Metr, gr., miara długości, w systemie dziesiętnym zasadnicza jednostka miary = jednej dziesięciomiljonowej części ćwierci południka ziemskiego; miara wierszowa.

 Metr, fr., nauczyciel, mistrz.

 Metrampaż, fr., w drukarni zecer, układający złożone szpalty w kolumny i formy do druku.

 Metresa, fr., kochanka, utrzymanka.

 Metrognozja, gr., miaroznawstwo, zestawienie porównawcze miary i wagi różnych krajów.

 Metrografja, gr., opisanie miar i wag.

 Metrolog, gr., znawca metrologji; wyrabiający termometry i barometry.

 Metrologja, gr., nauka o miarach i wagach.

 Metronom, Metrometr, gr., przyrząd wahadłowy, służący do znaczenia szybkości tempa przy wykonaniu utworów muzycznych, taktomierz (fig.).

 Metropolita, gr., arcybiskup wyższy dostojeństwem nad innych w kraju.

 Metropolitalny, łć., przym. od Metropolita; m. kościół = kościół arcybiskupi.

 Metropolja, gr., kraj macierzysty względem swoich kolonji; kraj a prowincja pod zarządem metropolity.

 Metrotomja, gr., operacja chirurgiczna przecięcia macicy, cięcie cesarskie.

 Metrówka, gr., miarka a. skala, mająca metr długości; m. fr., w grze: partja ostateczna, rozstrzygająca przy równej dotychczas liczbie wygranych.

 Metryczka, łć., wyciąg z metryki, zawierający datę urodzenia i imiona rodziców,

 Metryczny, gr., dotyczący metra (miary); m. centnar — p. Kwintal; m. system = system dziesiętny wag i miar, oparty na metrze jako na jednostce zasadniczej.

 Metryczny, gr., przym. od Metryka; m. wiersz = wiersz miarowy, oparty na stałym układzie stóp, t. j. połączeń głosek akcentowanych z nieakcentowanemi.

 Metryczny, łć., przym. od Metryka; m-e księgi = księgi, w których są zapisywane akta stanu cywilnego.

 Metryka, gr., nauka o mierze wierszy a. tonów.

 Metryka, łć., akt czyli świadectwo urodzenia; akt chrztu; akt ślubny; zbiór dawnych listów, aktów i dokumentów urzędowych.

 Metys, fr., mieszaniec, potomek Europejczyków i Indjan amerykańskich.

 Mewa, nm., ptak płetwonogi (fig.).

 Mezaljans, fr., małżeństwo z osobą niższego stanu; małżeństwo niestosowne, nieodpowiednie do stanowiska.

 Mezanin, Mezonin, wł., antresola; mieszkanie na facjacie, facjata.

 Mezofil, gr., tkanka [748]komórkowa pomiędzy dwoma naskórkami liścia.

 Mezozoiczny gr., okres, w gieol. pokłady drugorzędowe ziemi: trjasowy, jurajski i kredowy, młodsze od paleozoicznych.

 Mezzo-soprano, (mecco), wł., w muz., niższy sopran, głos kobiecy pośredni między altem a sopranem.

 Męczarnia, boleść, wielkie cierpienie fizyczne a. moralne, katusza, tortura; udręczenie, miejsce męki.

 Męczenie, zadawanie mąk; mordowanie, dręczenie, dokuczanie; m. ś., cierpienie mąk, znoszenie wielkiego cierpienia; trudzenie ś., wysilanie ś.

 Męczennica, miejsce, na którym męczą złoczyńców, niewiasta, która wycierpiała męki, co zginęła zamęczona długą chorobą a. zamordowana niewinnie, męczenniczka; roślina z rodziny męczennicowatych (fig.).

 Męczennik, ten, kto wycierpiał męki a. poniósł śmierć męczeńską; przen., Człowiek cierpiący udręczenie, ofiara, pastwa.

 Męczeński, mękę zadający, pełen męki; przez męczeństwo sprawiony (śmierć m-a); pełen utrapień, umartwienia, udręczony cierpieniami fizycznemi a. moralnemi; ponieść palmę m-ą a. koronę m-ą = umrzeć w mękach za wiarę.

 Męczeństwo, cierpienia przez mękę zadane; śmierć męczeńska, umęczenie.

 Męczyć, zadawać męki; utrudzać kogo, dręczyć, mordować, trapić; dokuczać komu; m. ś. = cierpieć męki; dręczyć ś, trapić ś., niepokoi ś.; walczyć z przeciwnościami; utrudzać ś., nużyć ś., mordować ś; m. nad czym = zadawać sobie trud, wysilać ś. dla dokonania czego.

 Mędoweszka, Mendoweszka, w zool., owad półpokrywy wszowaty.

 Mędrek, Mądral, człowiek, który uważa siebie za bardzo mądrego, przemądrzały.

 Mędrkostwo, mniemana mądrość, przemądrzałość; lm., wykręty, wybiegi mędrka, mędrkowanie.

 Mędrkować, mądrego udawać, mądrością popisywać ś., rozprawiać górnie o czemś, czego ś. nie rozumie, używać wykrętów, wybiegów; filozofować.

 Mędrzec, człowiek mądry, miłośnik mądrości, uczony; myśliciel (u Greków), filozof, uczący cnoty i dobrych obyczajów, człowiek wielkiego charakteru i równowagi wewnętrznej, umiejący panować nad uczuciami i namiętnościami (siedmiu m-ów greckich); m. Pański = Salomon; m-cy ze Wschodu = Trzej Królowie; święto m-ów = święto Trzech Króli.

 Męka, dotkliwe cierpienie cielesne, męczarnie; trud, praca, utrapienie, zmordowanie, kłopot; wielkie cierpienie moralne, boleść, zgryzota; Boża M. = krzyż z wizerunkiem umęczonego Zbawiciela; być, jak na m-ach = niepokoić ś. bardzo, być niespokojnym; pleść, gadać, jak na m-ach, jak Piekarski na m-ach = mówić od rzeczy, nieprzytomnie.

 Męski, dotyczący mężczyzny, i dotyczący płci męskiej, mężczyźnie właściwy, dla mężczyzny przeznaczony, do małżonka należący, mężowski; mężczyznę dojrzałego cechujący, do mężczyzny podobny, mężczyznę przypominający (rysy m-e, głos m., postawa m-a); pełen hartu, energiczny, silny, mężny, odważny, wytrwały (charakter m., duch m., styl m.); w bot., kwiat m. = mający tylko pręciki, pręcikowy; w gram., rodzaj m. = jeden [749]z trzech, rodzajów gramatycznych, rzeczownik m. = rzeczownik rodzaju męskiego; rym m. = zgodność końcówek wyrazów jednogłoskowych; po m-u = jak mężczyzna, w sposób właściwy mężczyźnie (przebrana po m-u = w ubranie męskie); przen., po m-sku = mężnie, wytrwale, dzielnie, jak na mężczyznę przystało.

 Męskość, męstwo; wiek męski, dojrzałość cielesna.

 Męstwo, wiek męski, męskość, dojrzałość; odważne znoszenie cierpień; siła ducha, odwaga, wytrwałość, dzielność, mężność.

 Męt, Męty, wszystko, co mąci przezroczystość płynów, cząsteczki stałe, zawieszone w płynie, osad, gąszcz, zgręzy; niejasność, nieczystość, fałsz, brud; przen., m-y społeczne = pijacy, zbrodniarze, złodzieje, rabusie, nierządnice, wogóle wyrzutki społeczeństwa.

 Mętnieć, tracić przejrzystość, mętnym się stawać.

 Mętny, mętów pełny, zanieczyszczony mętami, nieklarowny; nieprzezroczysty; zamglony, pozbawiony blasku (m-e spojrzenie); niejasny, zawiły, niezrozumiały, wątpliwy; w m-ej wodzie ryby łapać = wdać ś. w nieczysty interes, korzystając z niedopilnowania, z zamieszania a. z niezgody.

 Mętować, w zabawie dziecięcej wymawiać pewne wyrazy (formułę) zwracając ś. za każdym wyrazem kolejno do uczestników zabawy aż do ukończenia formuły; ostatni wyraz wskaże osobę wybraną (na ślepą babkę, na cenzurowanego i t. p.).

 Mętwa, Męcina, lekarstwo płynne, zawierające w sobie proszek nierozpuszczalny.

 Mężatka, kobieta zamężna (zdr. Mężateczka).

 Mężczyzna, człowiek dojrzały płci męskiej; przen., człowiek mężnego charakteru (bądź m-ą, nie babą = bądź mężny).

 Mężnieć, mężczyzną ś. stawać, na mężczyznę wyrastać, dojrzewać; rozrastać ś., nabierać ciała, sił, wyglądu tęgiego, stawać ś. słusznym; stawać ś. mężnym, dzielnym, odważnym.

 Mężny, odznaczający się męstwem, nieustraszony, waleczny, odważny, dzielny; przen., silny, tęgi, rozrosły, barczysty.

 Mężobójca, zabójca, morderca.

 Mężobójczyni, zabójczyni własnego męża.

 Mężobójstwo, zabójstwo, morderstwo; zabójstwo własnego męża.

 Mężowski, do męża należący, mężowi właściwy (rząd m., władza m-a); brat m. = szwagier; siostra m-a = szwagierka; bratowa m-a = szwagrowa; żart., m. pociąg kolei żelaznej = dogodny dla mężów, odwiedzających rodzinę na letnim mieszkaniu i powracających do miasta.

 Mężulek, Mężulo, Mężulko, Mężuś, pieszcz. od Mąż.

 Mgiełka, zdr. od Mgła.

 Mgleć, mgłą ś. zaćmiewać, stawać śś. niewyraźnym, majaczyć — p. Mdleć.

 Mglić, mgłą oblekać, robić mglistym, niewyraźnym, zaćmiewać; m. ś. napełniać ś. mgłą, zasłaniać ś. mgłą. stawać ś. mniej wyraźnym, zaćmiewać ś.; mgli ś. = jest mgła w powietrzu.

 Mglisto, jest mgła, pełno mgły; przen., jak przez mgłę, niewyraźnie, niejasno, niezrozumiałe; bezbarwnie.

 Mglisty, Mgławy, pełen mgły (dzień m., powietrze m-e); z mgły utworzony a. do mgły podobny (obłoczek m.); zamglony, jak przez mgłę widziany, niewyraźny, mgły; mętny, niejasny, przyćmiony, niezrozumiały.

 Mgła, para wodna, unosząca ś. [750]nizko nad ziemią i obejmująca pewną jej przestrzeń w postaci lekkiego obłoku, rodzaj zjawiska atmosferycznego; m. sucha — p. Śreżoga; przeszkoda do widzenia, zasłona (m-ę mam w oczach = niejasno widzę; widzę, jak przez m-ę = niewyraźnie; m. wieków = pomroka; mieć oczy m-ą zaszłe = nie widzieć, mieć mętne spojrzenie); puścić komu m-ę w oczy = obałamucić kogo.

 Mgławica, obłok mgły, kłąb mgły; w astron., zbiorowisko gwiazd, przedstawiające się w kształcie obłoczka świetlnego (fig.); m. właściwa = świecące skupienie materji kosmicznej; przen., obraz mglisty, o zatartych konturach.

 Mgławy — p. Mglisty.

 Mgnienie, nagły, szybki, jednorazowy ruch; tyle czasu, ile potrzeba, by poruszyć powieką, najkrótsza chwila, mig; w m-u a. w m-u oka = bardzo szybko, natychmiast.

 Mi, trzeci przyp. od ja, mnie, w muz., trzeci ton gamy E.

 Miał, drobne cząstki jakiegoś minerału, wogóle coś pokruszonego na cząstki drobniutkie w kształcie prochu; okruchy, proch (m. węglowy); w kopalniach torfu: okruszyny torfu; sucha wierzchnia warstwa darniowa ziemi.

 Miałczeć, miałkim ś. stawać, drobnym; (o wodzie) płytszą się stawać przez opadanie.

 Miałki, w bardzo drobnych cząsteczkach, sypki, delikatny, cieniutki, drobno zmielony (proszek m., cukier m. = mączka cukrowa, puder); niegłęboki, płytki (rzeka m-a); przen., powierzchowny, ograniczony, płytki (rozum m.).

 Miałko, drobno, delikatnie, cienko (sól, pieprz m. tłuczone); płytko.

 Miałkość, rzecz. od Miałki; w drobnych cząsteczkach, płytkość.

 Miano, nazwa, imię, przydomek, przezwisko, majątek, mienie.

 Mianować, dać imię, nazwę, miano, nazwać, ogłaszać, naznaczyć kogo na jakieś stanowisko, na urząd; wymieniać, wywoływać po imieniu, wyszczególniać, przytaczać; m. ś., przypisywać sobie pewne miano, pewien tytuł, mieć ś. za kogo, nazywać ś. kim.

 Mianowany, ten, którego mianowano (biskup naznaczony); liczba m-a = mająca przy sobie nazwę (np. 3 łokcie = liczba m-a, a samo 3 jest liczbą nie m-ą).

 Mianowicie, wymieniając: a więc, jako to, a zatym, szczególnie, osobliwie, głównie, właśnie, nie inaczej, niewątpliwie.

 Mianownik, w gram., pierwszy przypadek w deklinacji (nominativus); w arytm., w ułamku liczba pod kreską, oznaczająca, na ile części dzielimy całość.

 Miara, pewna wielkość, przyjęta za jednostkę dla oceny innych wielkości tegoż rodzaju (m-y długości, objętości, ciężaru = wagi, czasu itd.); narzędzie a. naczynie do mierzenia; tasiemka z podziałką na cale a. centymetry; brać m-ę = mierzyć; wskazówka, wzór, przykład, prawidło, zasada; granica, naznaczony kres, karby, rysy; umiarkowanie, wstrzemięźliwość; ilość, wielkość, liczebność; środek, sposób; wygląd, pobudka; w wierszach: jednostajne przeplatanie głosek długich i krótkich a. akcentowanych i nieakcentowanych; pod m-ą = według z góry określonej miary; nad m-ę = więcej, niż należy; w m-rze = w równowadze, bez zmiany, jednostajnie spokojnie; żadną m-ą = nigdy w życiu, za nic w świecie, w żaden sposób; m-ą = oględnie, wstrzemięźliwie, z [751]umiarkowaniem; bez m-y = niepomiernie, zbyt obficie; co nie m. a co niemiara = bez liku; przebrać m-ę = nadużyć; brać m-ę z czego a. z kogo = brać przykład; nie mieć w niczym m-y = żyć bez umiarkowania, bez zastanowienia; w m-ę, jak... = stosownie do..., w stosunku do...; utrzymać, zachować m-ę w czym = być umiarkowanym, nie przesadzać, nie nadużywać, utrzymać ś. w przyzwoitych granicach.

 Miarka, naczynie, służące do wymierzania naznaczonej ilości, mała miara, niewielka ilość (m. owsa); ósma część korca; m. młyńska = zapłata zbożem za mielenie; wzór, sposób; m. za m-ę = wet za wet; przebrać m-ę = zanadto użyć, nadużyć; dopełnić m-im-y = dojść w złym do kresu, do ostatecznych granic; żyć z m-i = sprzedawać co miarkami, zajmować ś. drobiazgową sprzedażą sypkiego towaru szlachta polska brzydziła ś. łokciem i m-ą = handlem.

 Miarkować, odmierzać, wymierzać, do miary stosować; rozważać, domyślać ś., porównywać; określać, ograniczać, poskramiać; powodować, rządzić, kierować; wnioskować, dociekać, dochodzić (m. z czego, po czym); łagodzić jedno drugim; rozsądzać, sądzić; m. ś., ograniczać ś., oszczędzać ś., rządzić ś., stosować ś; hamować ś., panować nad sobą, powstrzymywać ś. (m. ś. w gniewie); rozważać co bacznie, zastanawiać się nad czym; obliczać ś., rachować ś. z kim, krępować ś. czym.

 Miarodajny, Miarodawczy, z którego można brać miarę, z czego można wywnioskować, na którym można polegać, dający jakąś pewność, znający jakąś sprawę (sfery m-e).

 Miarowo, przysł., stosownie do pierwszej miary; rytmicznie, jednostajnie.

 Miarowy, miar dotyczący, zastosowany do pewnej miary, nie za duży, nie za mały, umiarkowany; rytmiczny, jednostajny.

 Miarówka, naczynie z podziałką do mierzenia płynów — p. Menzura.

 Miast, skr. miasto = zamiast.

 Miasteczko, małe miasto.

 Miasto, większy obszar, zabudowany domami, tworzącemi ulice i place, gęsto zaludniony; m. wieczne = Rzym, m. stołeczne = stolica, m. gubernjalne, powiatowe = siedziba władz gubernjalnych, powiatowych; ojcowie m-a = zarząd miejski, magistrat; całe m. = wszyscy mieszkańcy; wyjść na m. = na ulicę; będę dziś śniadał w m-ie = poza domem; co słychać w m-ie? = między ludźmi; kucharka idzie do m-a = na targ, na rynek.

 Miasto, przyim., zamiast.

 Miauczeć (forma dok. Miauknąć), wydawać głos koci.

 Miazdra, ukr., miąższ, skórka, naskórek.

 Miazga, gąszcz, powstały z utłuczenia a. z wygniecenia czego; młode komórki, leżące między łykiem a drewnem drzewa; oskoła, sok drzewny; w anat., m. zębowa = substancja naczyniowa silnie unerwiona, wypełniająca jamę zębową; m. pokarmowa, żołądkowa = potrawy przez żołądek przetrawione; zbić, stłuc na m-gę = wybić kogo bardzo dotkliwie, zbić na śmierć.

 Miażdżyć, gnieść, tłuc na miazgę.

 Miażdżysty, Miazgowaty, nakształt miazgi, klejkowaty, gęstolepki.

 Miąć (mnie, miął), gnieść, ściskać, miętosić.

 Miąsko, smaczne, delikatne mięso, miąższ owocu.

 Miąższ, grubość, gęstość, masywność jakiego ciała, w bot., komórkowata tkanka rośliny, [752]tworząca wnętrze soczystych a. mięsistych owoców niektórych roślin.

 Miąższy, zawierający ścisły miąższ, gruby, masywny.

 Michałek, zły duch, djabeł, szatan; w lm., drobnostka, głupstwo, błahostka, drobiazg; manatki, bagaże, graty, tobołki; mieć m-i w głowie = mieć głupstwa w głowie, być niespełna rozumu, być warjatem.

 Miczman, arab., kadet marynarki, najniższy stopień oficerski w marynarce.

 Midrasz, hebr., dosł.: zbadanie, wykład prawa mojżeszowego.

 Miech, wór, worek, torba; przyrząd z desek i skóry do dmuchania na ogień w celu rozniecania ognia przez dopływ większej ilości powietrza; do wpychania powietrza w piszczałki organów (fig.) (m. kowalski, m. w organach); rodzaj narzędzia muzycznego, kobza, dudy; pudło aparatu fotograficznego o ściankach rozciąganych; piasek a. kamienie ukryte pod wodą, a. w czasie małej wody widzialne, haki, nożyce; błam (m. kotów, m. popielic); dymać m-ami przy organach = kalikować; sapie jak m. kowalski = bardzo głośno; dudy w m. = stracić na minie, spokornieć, stulić uszy.

 Miechodmuch, żart., dmący miechami w organy; organista, dławiduda.

 Miechowaty, workowaty.

 Miechowita, kanonik grobu Pańskiego, rycerz tegoż grobu; bożogrobca, bożogrobiec.

 Miechownica, Miechunek, roślina z rodziny psiankowatych, workowiśnia, wiśnia żydowska.

 Miecić, celować do czego, czyhać na co — p. Miotać.

 Miecz, broń sieczna i do kłócia, kord (f.); wogóle broń, oręż; krewni po m-u = krewni ojca, krewni z linji męskiej; m. Damoklesa = groźne a bliskie niebezpieczeństwo; m. duchowny = klątwa; postawić kwestję na ostrzu m-a = wystąpić stanowczo, bezwzględnie; zniszczyć kraj m-em = wojną; prawo m-a = prawo przemocy; w bot., roślina z rodziny kosaćcowatych, tuczeniec.

 Miecznik, ten, co robi miecze i wogóle broń białą; płatnerz; w daw. Polsce urzędnik, noszący miecz monarszy, tytuł honorowy; zool., ryba oścista, cierniopromienna, z rodziny tej samej nazwy, włócznik, ostropysk (f.).

 Mieczowy, do miecza ś. odnoszący; kawalerowie m-i, zakon m. = zakon rycerski niemiecki w Inflantach.

 Mieczowaty, podobny do miecza.

 Mieczyk, mały miecz; w bot., roślina z rodziny kosaćcowatych, liljowy korzeń (fig).

 Mieć, posiadać co, rozporządzać czym, nie być bez czego; m. miejsce = mieć zajęcie płatne, posadę; m. pieniądze, m. rozum, m. trzy lata, m. kłopoty, m. długi, m. łaski, m. grzech; m. zasługi = położyć je; m. powodzenie = cieszyć ś. powodzeniem; m. zdrowie = być zdrowym; m. wątpliwość = nie być pewnym, wahać ś.; m. głowę na karku = być rozumnym, rozważnym, nie dać ś. oszukać; m. serce = być czułym, litościwym, współczuć; m. czas = nie być zajętym; radbym m. = chciałbym; m. udział = brać udział; m. kogo na karku = być zmuszonym utrzymywać go, znosić go; m. co do siebie = posiadać coś wrodzonego; m. [753]krzywdę = doznawać krzywdę, m. nadzieję, m. chęć, m. zamiar; m. godność = piastować, spełniać jaki obowiązek; m. co na sumieniu, w sercu = trapić ś. czym, czuć ś. zobowiązanym do czego; m. co na języku = nie móc sobie narazie przypomnieć; m. z kim na pieńku = czuć urazę, gniewać ś.; m. u siebie lokaja, kucharkę = utrzymywać; m. sklep, fabrykę, warsztat = posiadać; m. na sobie suknię = być ubranym; m. co z kim = obcować z nim, przestawać; m. co do czego a. kogo = ściągać ś., tyczyć ś., stosować ś. (to niema nic do tego); m. kogo za sobą = być pewnym obrony, opieki, pomocy; m. co do kogo = upatrzyć sobie co do kogo, m. urazę, pretensję (co on ma do mnie); m. oko na kogo = śledzić go; m. kogo za nic = nie mieć dla kogo żadnych względów, poniewierać nim; m. co od kogo = nabyć, otrzymać w darze; ma = pozycja w książkach handlowych, wykazująca należność, kredyt; ma = stać go na to, jest w możności; nie m. = nie posiadać; przedstawienie nie miało miejsca = nie odbyło ś.; m. co w pamięci, w zachowaniu = zachowywać; co masz w tym? = co ci na tym zależy?; m. dziecko na ręku, książkę w ręku = trzymać; dawać co komu (masz tu na piwo!); wziąć, otrzymać, dostać; m. co za swoje = otrzymać karę a. nagrodę; co masz z tego? = coś zyskał?; m. dość na czym = przestawać na czym; m. kogo w ręku = mieć w swojej mocy; mam go w kieszeni = jest zadłużony u mnie; masz tobie! otóż masz! masz, czegoś chciał! = otóż to! dobrze ci tak!; masz! (rozkazująco) na! weź to! masz to zrobić! = musisz to uczynić! otóż go macie! = przyszedł, zjawił ś., widzicie go!; znaleźć (masz w tej bajce naukę); wiedzieć, otrzymać o czym wiadomość (m. co za rzecz pewną); masz mnie! = rozporządzaj mną; chować, strzec (m. co w tajemnicy); uważać, mniemać (mam, to za żart, mam go za nic); nie mieli z sobą dzieci = nie urodziły im ś.; zawierać (funt ma 32 łuty); dziś mamy trzeciego maja = dziś jest...; m. mowę, m. kazanie = wypowiedzieć; m. Mszę = odprawić Mszę; jako czasownik posiłkowy: chcieć (mam jutro wyjechać), móc (cóż mam robić?); zamierzać (miał wczoraj przyjechać); nie mieć potrzeby (nie masz ś. czego wstydzić); ma ś. rozumieć = rozumie ś.; niema komu, niema kto = nikt ś. nie znajduje, ktoby...; m. ś., być w jakim stanie (ma ś. źle, ma ś. dobrze = jest niezdrów, zdrów; jak ś. masz? = jak twoje zdrowie?; forma powitania; mam ś., jak groch przy drodze = kiepsko; rzecz tak ś. ma = przedstawia ś.; m. ś. do czego = być w stosunku (tak ś. ma 2 do 4, jak 3 do 6); zająć pewne stanowisko względem kogo a. czego (m. ś. na baczności, na, ostrożności); m. ś. ku czemu = dążyć, zmierzać, celować (m. ś. do dobrego, do złego = skłaniać ś., chylić ś. ku czemu: dzień ma ś. ku wieczorowi, kraj ma ś. ku upadkowi; młodzieniec ma ś. ku pannie = kocha ś. w niej, stara ś. o jej względy; młodzi mają ś. ku sobie = czują ku sobie wzajemną skłonność); ma ś. ku wojnie = zanosi ś. na wojnę; ma ś. na burzę = zbiera się na burzę.

 Miednica, naczynie do mycia ś., kość krzyżowa w połączeniu z innemi pobocznemi kościami, jamę brzuszną od dołu ograniczająca (fig.); m. większa a. wielka rozłożysta część miednicy, stykająca ś. z brzuchem bezpośrednio; m. mniejsza a. mała = dno jamy miednicy; m. nerkowa — p. Miedniczka.

[754] Miedniczka, mała miednica; w anat., m. a. miednica nerkowa, w ciele utwór błoniasty lejkowaty, przechodzący w moczowód.

 Miedza, wązki pas ziemi nie zoranej między dwiema rolami, przen., granica.

 Miedziak, pieniądz miedziany; kocioł miedziany, sagan.

 Miedzianka, ruda miedziana; szpilka miedziana; gatunek węża niejadowitego (fig.).

 Miedzianoskóry, czerwonoskóry (Indjanie amerykańscy).

 Miedziany, do miedzi odnoszący ś., zrobiony z miedzi; kopalnia m-a; rdza m-a = grynszpan; ruda m-a = zawierająca miedź, sok m. = koperwas; cera m-a = koloru miedzi; przen., czoło m-e, człowiek o m-ym czole = człowiek bezczelny, bezwstydny.

 Miedzionośny, Miedziorodny, zawierający w sobie miedź.

 Miedzioryt, rycina, wyrżnięta na miedzi i odbita, kopersztych.

 Miedziorytnia, zakład, gdzie robią miedzioryty.

 Miedziorytnictwo, sztuka robienia miedziorytów.

 Miedziorytnik, sztychujący na miedzi, robiący miedzioryty.

 Miedznik, kamień stojący na miedzi, kamień graniczny; słup czworogranny z popiersiem wyciosanym, herma.

 Miedzuch, wązki pas ziemi między dwoma budynkami.

 Miedź, metal ciężki, barwy czerwonej, pierwiastek, występujący w przyrodzie, jako metal rodzimy (m. krystaliczna), a. w postaci rud; czarna m. a. czarnomiedź = m. nie oczyszczona; moneta miedziana, bilon miedziany, miedziaki; naczynia kuchenne miedziane.

 Miejsce, pewien punkt, część przestrzeni, gdzie coś jest a. może ś. znajdować (m. pobytu, m. zamieszkania, m. urodzenia, m. bitwy, m. schadzki, m. publiczne = dostępne dla publiczności); plac, grunt, teren (m. na cmentarzu, m. pojedynku, m. wypadku); m. zajęte przez kogo a. dla niego przeznaczone (m. w teatrze, w wagonie, w szkole, w cyrku itp.); stanowisko, stopień, urząd, posada, służba, obowiązki (o służbie domowej, np. otrzymać m., podziękować za m.); miejscowość, okolica (m. kuracyjne, m. święte, m. publiczne); przenosić ś. z m-a na m. = zmieniać zamieszkanie, nie zagrzać m-a = nigdzie długo nie bawić; mieć m. = mieć pomieszczenie, stanowisko, zdarzać ś., przytrafiać ś., być uwzględnianym, coś znaczyć; stać, siedzieć na m-u = nie ruszać ś; na m-u i kamień obrasta = przy życiu jednostajnym nieruchliwym, człowiek prędko starzeje ś.; to nie na m-u = niewłaściwe, to nie wypada; z m-a = bez namysłu, odrazu, prosto z mostu; w m. = zamiast; cobyś zrobił na jego m-u? = w jego położeniu; na m-u = tam, gdzie daną rzecz wyprodukowano a. skąd ją wysyłają, loco; na m-u = w domu, u siebie, na m-u przeznaczenia, gdzie być powinno; w m-u (na kopercie listu), w tej samej miejscowości, w tym samym miejscu; wypadek miał m. = zdarzył ś.; rozmowa nie miała m-a = nie odbyła ś.; m. w książce = ustęp, oznaczony kawałek; w fizjolfizjol., m. = łożysko.

 Miejscownik, w gram., siódmy przypadek w deklinacji (locativus).

 Miejscowość, oznaczenie jakiejś przestrzeni w jakiejś okolicy, położenie, sama okolica, jakieś miejsce w kraju, w świecie; wygląd jakiej okolicy; m. górzysta, lesista, pusta, zamieszkała i t. d.

 Miejscowy, do miejsca ś. odnoszący, na pewnym miejscu [755]zostający (władza m-a, zwyczaj m.); wyrób m. = krajowy; w astr., czas m. a. lokalny = właściwy danemu miejscu; choroba m-a = choroba, panująca w pewnej okolicy, choroba endemiczna.

 Miejski, do miasta należący, miastu właściwy, mieszczański; rada m-a = złożona z obywateli miasta; po m-u, po mieszczańsku, wedle zwyczajów miejskich.

 Mielcarz, nm., ten, co przygotowuje słód, słodownik.

 Mielcuch, nm., budynek do przygotowania słodu, słodownia.

 Mielerz, stos drzewa, ułożony stożkowato, z którego wypalają węgle.

 Mielisty, pełen mielizn.

 Mielizna, płytkie miejsce w wodzie, płytczyzna; przen., osiąść, utknąć na m-ie = nie dojść do celu, nie dopiąć swoich zamiarów.

 Mielony, starty na mąkę, miałki (kawa m-a, pieprz m.).

 Mieluchny, Mieluteńki, bardzo miałki, bardzo sypki, płytki; delikatny, cieniuchny.

 Mieniać, oddawać jedną rzecz, a brać za nią drugą; m. byka za indyka = dostawać gorsze za lepsze; m-ał stryjek siekierkę na kijek = zrobił niekorzystną zamianę; m. ś. z kim na co a. czym = wzajemną zamianę jakich rzeczy z kim czynić.

 Mieniak, rodzaj motyla dziennego.

 Mieniący się, połyskujący, błyskotliwy, zmieniający barwę w zależności od rodzaju i kierunku oświetlenia.

 Mienić, czynić zamianę, odmieniać; m. ś. = zmieniać ś.; m. ś. na twarzy = to blednieć, to ś. rumienić; połyskiwać, błyszczeć ś., odznaczać ś. grą kolorów; m-i mi ś. w oczach = ćmi mi ś. w oczach; wspominać, mianować, wymieniać, nazywać; m. ś., mianować siebie, nazywać siebie; sądzić, utrzymywać, mniemać, rozumieć.

 Mienie, posiadanie, dostatek, byt; majątek, dobytek, dobro, bogactwo; imię, miano.

 Mienne — p. Ażjo.

 Miernica, wielkie pudło do mierzenia buraków; motyl z rzędu miernikowców, miernik (fig.).

 Miernictwo, część planimetrji, podająca sposoby wykonywania pomiarów; ziemiomierstwo.

 Mierniczy, używany w miernictwie, służący do mierzenia (stolik m., pręt m.); m., rzecz., zajmujący ś. nauką miernictwa, pomiarami ziemi; gieometra praktyczny; urzędnik, który dogląda miar publicznych.

 Miernie, umiarkowanie, średnio; żyć m. = skromnie, pod miarę; nie najlepiej, nieosobliwie (uczyć ś. m.).

 Miernik, ten, co mierzy, wymierza grunty, mierniczy; jednostka do mierzenia, miara; przyrząd do mierzenia pewnej odległości.

 Miernikowce, rząd motyli, których gąsienice poruszają ś. to kurcząc, to wydłużając ciało.

 Mierność, miara, wielkość w miarę — p. Miernota; wstrzemięźliwość, skromność, umiarkowanie; celność, trafność (m. strzelby, oka).

 Miernota, rzecz niewielkiej wartości, lichota, nędzota.

 Mierny, odpowiadający mierze, w miarę, taki sobie, średni, nie nadto, nie za mało (wzrost m.); średni, nie dosyć dobry, nie najlepszy, (stopień m. = trójka); jaki taki, umiarkowany, wstrzemięźliwy, skromny (żywot m.).

 Mierzchnąć, ściemniać ś., mroczyć ś., ciemnieć, ćmić ś.; m-ie, zmrok zapada.

 Mierzeja, nm., wązki pas lądu, oddzielający zatokę od morza.

 Mier-ziący, Mierz-liwy, wywołujący wymioty, ckliwy, nudny.

[756] Mierzić (mier-zić), obrzydzać, w ohydę co komu podawać, wzbudzać obrzydzenie; m-i mię co = odpycha mię to, brzydzę ś. tym, czuję wstręt ku temu; m. ś. = zrażać ś. czym, gorszyć ś. czym, uczuwać wstręt do czego.

 Mierznąć (mier-znąć), stawać ś. nienawistnym komu, wstrętnym, brzydnąć, sprawiać odrazę.

 Mierzwa, stara słoma zgnieciona, barłóg; nawóz, gnój.

 Mierzwiasty, potargany, pełen mierzwy a. przegniłej słomy.

 Mierzwić, gnieść, ścierać, targać, nawozić, użyźniać mierzwą.

 Mierzyć, za pomocą porównania z miarą dochodzić wielkości a. ilości (m. zboże, m. sukno); robić pomiary (m. pole); brać miarę (na ubranie); przymierzać; m. co z czym = stosować co do czego; m. kogo, co, kim, czym, oceniać w porównaniu z kim, z czym; brać na cel, celować, godzić ku czemu; m. kogo od stóp do głów = spoglądać nań dumnie i groźnie, krytykująco; krok mierzony = miarowy, równy; m. ś. z kim = próbować ś., walczyć; oceniać kogo podług siebie; m. ś. z kim = porównywać ś. z kim.

 Mierzyn, Mierzynek, Mierzyniec, ukr., koń małego wzrostu.

 Miesiarka, owad błonkoskrzydły z rodziny pszczół.

 Miesiąc, księżyc; dwunasta część roku, licząca po 30 i 31 dni (w lutym 28 i 29 dni); w astron., czas, w którym księżyc raz obejdzie ziemię; m. gwiazdowy czyli syderyczny = przeciąg czasu, po którym księżyc wraca do tegoż samego położenia względem pewnej gwiazdy stałej; m. synodyczny = czas od jednego nowiu do drugiego; nowy m. = pierwsza kwadra; chodzić po m-u = w świetle księżyca; iron., ruski m. = bardzo długo.

 Miesiączek, zdr. od Miesiąc; księżyc na nowiu; promienie nad głowami świętych na obrazach, aureola, otok; w bot. — p. Nagietek.

 Miesiączka, upływ krwisty z części rodnych niewiast, powtarzający ś. co cztery tygodnie.

 Miesiączkować, mieć miesiączkę.

 Miesiącznik, Miesiącznica, roślina z rodziny krzyżowych.

 Miesić, mieszaniem i gnieceniem wyrabiać co na ciasto, zagniatać; przestępować z nogi na nogę, tupać, grzebać (koń m-i nogami); w med., masować, robić masaż ciała.

 Miesięczne (-ego), opłata za miesiąc, zapłata miesięczna.

 Miesięcznie, przysł., co miesiąc, na miesiąc (wynajmować, płacić m.).

 Miesięcznik, pismo wychodzące raz na miesiąc; chodzący w śnie gdy księżyc świeci, lunatyk; w bot. — p. Miesiącznik, m. a. miesięczne ziarko, roślina z rodziny miesięcznikowatych.

 Miesięczny, jeden miesiąc trwający (podróż m-a); jeden miesiąc żyjący (dziecko m-e); co miesiąc wracający ś.; róża m-a = kwitnąca co miesiąc; księżycowy (m-a noc).

 Mieszać, kłóceniem, poruszaniem rzeczy sypkich a. płynnych odmieniać położenie cząstek; kłóceniem łączyć co z czym; m. co do czego, z czym, w co = dolewać, dosypywać, dokładać; zakłócać, niepokoić, burzyć; zbijać z toru, przyprowadzać do nieładu; m. co z czym, brać jedno za drugie; m. kogo do czego, w co = wplątywać, wciągać, wikłać; m. groch z kapustą = wprowadzać zamęt, nieład; m. komu szyki = przeszkadzać mu w spełnieniu zamiarów, w dojściu do celu; m. ś., łączyć ś., jednoczyć ś., kotłować ś, mącić ś. (m-a mi ś. w głowie); trwożyć ś., okazywać zakłopotanie, pomieszanie; m. ś. w odpowiedziach = [757]plątać ś., wikłać ś.; m. ś. do kogo, do czego, w co = wtrącać ś., wdawać się.

 Mieszaniec, dziecko małżeństwa mieszanego; człowiek pochodzący z rodziców różnych narodowości a. ras; zwierzę, pochodzące ze zmieszania różnych gatunków; w bot., gatunek lnicy; roślina z rodziny sumaka.

 Mieszanina, przedmioty, gatunki, rzeczy z sobą zmieszane; gmatwanina, zamęt, zamieszanie, rozgardjasz; w chem., mechaniczne połączenie dwuch a. więcej ciał, nie połączonych między sobą chemicznie; w fiz., m. oziębiająca = śnieg, pomieszany z solą kuchenną a. innemi solami, sprowadzająca obniżenie temperatury; w mat., reguła m-a = w arytmetyce sposób, za pomocą którego dochodzimy wartości mieszaniny kilku rzeczy różnowartościowych.

 Mieszanka, różne rośliny, zasiane na jednym polu, posiew mieszany, trzęsionka; pasza dla bydła, z różnego zboża a. z różnej słomy; nasiona zmieszane różnych traw; ziarno mieszane dla ptaków; w med., lek płynny, powstały ze zmieszania dwu a. więcej lekarstw, mikstura.

 Mieszany, powstały z mieszania; pociąg m. = mający wagony osobowe i towarowe; małżeństwo m-e = zawarte między osobami różnych wyznań a. narodowości; reguła m-a — p. Mieszanina; linja m-a = częścią prosta, częścią krzywa; chór m-y = złożony z mężczyzn i kobiet; druk m. = różnorodny; posiew m. — p. Mieszanka; rytm m. = różnorodny; mowa m-a = makaroniczna.

 Mieszczanin, mieszkaniec miasta; obywatel miasta; człowiek, należący do stanu mieszczańskiego.

 Mieszczanka, Mieszczka, forma żeńs. od Mieszczanin.

 Mieszczański, odnoszący ś. do mieszczanina, do życia mieszczan, miejski.

 Mieszczaństwo, prawo i przywileje mieszczan; stan miejski; zbior., mieszczanie, stan trzeci, burżuazja.

 Mieszczuch, człowiek przywykły żyć tylko w mieście, nie umiejący obyć ś. bez wygód życia miejskiego; człowiek o wszystkich wadach i śmiesznościach mieszkańca miasta; pogardl., burżuj, łyk, łyczak.

 Mieszek, mały miech ręczny do rozdymania ognia (fig.); sakiewka, woreczek do pieniędzy; przen., pieniądze, majątek (chudy mój m. = nie mam pieniędzy); w bot., torebka nasienna u kwiatów; łożysko nasion, łagiewka.

 Mieszkać, mieć miejsce pobytu, mieć mieszkanie, przebywać stale a. czasowo; m. przez miedzę, przez ścianę = sąsiadować; m. kątem = odnajmować od kogo część pokoju; m. na kupie = gnieździć ś.; bawić ś. długo, bałamucić, marudzić.

 Mieszkalny, taki, w którym można mieszkać (dom m., kraj m.).

 Mieszkanie, miejsce, gdzie się mieszka, dom, lokal, w którym ś. mieszka; m. pańskie = duże, wykwintnie urządzone; m. wojskowe = kwatera; m. dla uczni = stancja; przen., przybytek, pobyt; przebywanie; marudztwo, ociąganie ś.

 Mieszkaniec, ten, co mieszka, stale gdzie przebywa, lokator (forma ż. Mieszkanka); obywatel; w lm. m-ńcy = ludność.

 Mieszkaniowe, dodatek do pensji urzędnikom na opłacenie komornego; podatek mieszkaniowy.

 Mieszkaniowy, przym. od Mieszkanie; dotyczący mieszkania; [758]podatek m. = podatek bezpośredni, płacony przez mieszkańców miast w rozmiarach zależnych od wysokości płaconego komornego.

 Mieszkanko, zdr. od Mieszkanie; niewielkie, ale miłe mieszkanie.

 Mieścić, zawierać, obejmować miejscem, przestrzenią; zamykać w sobie; dawać miejsce czemu, umieszczać; przen., mieścić kogo na służbie, na posadzie = dawać mu urząd, zajęcie, służbę; m. ś., zawierać ś., zamykać ś., znajdować ś.; w głowie mu ś. to nie m-i = to przechodzi jego pojęcie; mieć mieszkanie, mieszkać, lokować ś.; szukać sobie miejsca, sadowić ś., układać ś.

 Mieścina, liche, ubogie miasto.

 Mieść (miecie, miótł), zamiatać, zgarniać; rzucać, ciskać — p. Miotać.

 Mietlica, roślina z rodziny traw (fig.).

 Miewać, forma częst. od Mieć (jak ś. miewasz?).

 Mięciuchny, Mięciusieńki, Mięciutki, Mięciuteńki, zupełnie, niezmiernie, bardzo miękki.

 Mięczak, nazwa jednego z typów państwa zwierzęcego, o ciele miękkim, kurczliwym, bez podziału na pierścienie i bez nóg stawowych, z jedną mięsistą nogą na brzusznej stronie ciała; w medyc., miękki nowotwór chorobliwy.

 Mięczakowaty, podobny do mięczaka; zwierzęta m-e = typ zwierząt niekręgowych, niestawowatych, o ciele miękkim, bocznie symetrycznym.

 Międlarka, maszyna do międlenia.

 Międlica, przyrząd ręczny do międlenia (fig.).

 Międlić, wycierać len a. konopie w międlicy a. w międlarce, dla oddzielenia włókien od paździerzy.

 Między, przyim. z 4 p., pomiędzy co, w środek czego (nie kładź palca m. drzwi = nie wtrącaj się do cudzych spraw niepotrzebnie); z 6 przyp., śród, pośród, pomiędzy; mówiąc m. nami = w zaufaniu, szczerze, w sekrecie, prawdę mówiąc: niech to zostanie m. nami = niech to będzie tajemnicą, nie rozgłaszajmy tego; m. godziną trzecią a czwartą = po trzeciej, a przed czwartą; czytać m. wierszami = domyślać ś. rzeczy ukrytych, niedopowiedzianych, napomkniętych; być m. młotem a kowadłem = w trudnym, niepewnym położeniu; m. innemi = wśród innych.

 Międzyakt, przerwa między aktami jakiej sztuki teatralnej, antrakt; przestanek, przerwa.

 Międzyczas, przejście od jednej chwili do drugiej, pauza.

 Międzycząsteczkowy, ujawniający ś. między najdrobniejszemi cząsteczkami ciał.

 Międzydroże, miejsce między dwiema drogami.

 Międzydzielnicowy, istniejący, zachodzący, dokonywający ś. między dzielnicami.

 Międzygórski, położony między górami.

 Międzykomórkowy, zachodzący, znajdujący ś. między komórkami organizmu.

 Międzykrocze — p. Krocze.

 Międzyludzki, zachodzący między ludźmi.

 Międzymięśniowy, leżący pomiędzy mięśniami.

 Międzymocarstwowy, zachodzący między mocarstwami.

 Międzymorze, wązki pas ziemi, łączący dwa lądy, a [759]rozdzielający dwa morza (fig.) — p. Istm.

 Międzynarodowiec, człowiek, nie przyznający ś. do żadnej narodowości, kosmopolita.

 Międzynarodowościowy, zachodzący między narodowościami.

 Międzynarodowy, wszystkich dotyczący narodów, zachodzący między narodami, wszechświatowy (język m., kongres m.); układ m. = między jednym narodem a innemi, między jednym państwem a innemi — p. Międzypaństwowy.

 Międzynarodówka, międzynarodowy związek socjalistyczny robotników, mternacjonał czerwony; czarna m. = jezuici.

 Międzypaństwowy — p. Międzynarodowy.

 Międzyparlamentarny, dotyczący stosunków między parlamentami różnych krajów.

 Międzypiętrze, miejsce między piętrami; nizkie piętro położone między dwoma większemi szczególniej nrędzy parterem a pierwszym piętrem, półpiętrze, antresola; nizkie piętro u wierzchu budowli.

 Międzyplanetarny, znajdujący ś. między planetami (przestrzeń m-a).

 Międzyplemienny, zachodzący między plemionami; tyczący się stosunków między plemionami.

 Międzyplon, roślina, zasiana na pewnym gruncie między roślinami innego gatunku.

 Międzypłciowy, zachodzący między osobnikami różnych płci (stosunki m-e).

 Międzyrozbiorowy, odnoszący ś. do epoki rozbiorów Polski (1773—1793).

 Międzyrównoleżnikowy, położony między dwoma równoleżnikami.

 Międzyrzecze, kraj, położony między rzekami.

 Międzysłupie, przestrzeń między słupami, kolumnami.

 Międzywyznaniowy, zachodzący między wyznaniami; między osobami różnych wyznań.

 Międzyzwrotnikowy, położony między zwrotnikami.

 Międzyżebrowy, położony między dwoma żebrami.

 Miękcej, st. wyż. od Miękko.

 Miękczeć, tracić twardość, surowość, stawać ś. miękkim, kruszeć; łagodnieć, wzruszać ś., rozczulać ś. — p. Mięknąć.

 Miękczyć, miękkim co czynić, pozbawiać twardości; przen., rozczulać, poruszać, łagodzić; w gram. m. głoski = czynić je podniebiennemi (np. s, z, n zmieniać w ś, ź, ń), palatalizować; m. ś. — p. Mięknąć.

 Miękisz, Miękkisz, część miękka czegokolwiek, mięsistość (m. chleba, bułki = ośrodek); mięso przy kościach; miękki gąszcz, pozostały po ugotowaniu i wycedzeniu jarzyn, ziół i t. p.; w bot., rodzaj tkanki komórkowatej, z której są utworzone miękkie częśc roślin (np. owocu), tkanka murowa; m. rdzeniowy = tkanka komórkowata, wypełniająca wnętrze pnia, rdzeń; ziemia ilasta, podobna do rudy żelaznej.

 Miękkawy, nieco miękki, niezupełnie miękki.

 Miękki (st. wyż. Miększy), nietwardy, uginający ś. przy naciskaniu; rzadkawy, zawierający mało części stałych; skłonny do ustępstw; zgodny, ustępliwy (człowiek m. w interesach); miły, przyjemny (tony m-e); czuły, delikatny, łagodny, dobry, dobrotliwy, tkliwy (człowiek m-ego serca); zniewieściały, rozpieszczony, gnuśny (obyczaje m-e); koń m. w pysku = dający ś. bez trudu powodować; woda m-a = zawierająca mało domieszki mineralnej, deszczowa woda, deszczówka; w gram. spółgłoska m-a = podniebienna; [760]samogłoska m-a = miękcząca poprzedzającą ją spółgłoskę.

 Miękko, przysł. od Miękki; jaja na m. = ugotowane na rzadko, niezbyt gęsto; łagodnie, łaskawie, mile.

 Miękkopłetwe ryby a. miękkopromienne = ryby kościste, mające miękkie promienie w płetwie grzbietowej.

 Miękkość, brak twardości, skłonność do uginania ś. przy naciskaniu; zgodność, ustępliwość; czułość, łagodność, tkliwość; zniewieściałość, gnuśność.

 Miękkuchny, Miękkutki, Miękusieńki, Miękuteńki, bardzo, zupełnie miękki.

 Miękliwe zwierzę — p. Mięczak.

 Mięknąć, Miękczeć, Miękczyć ś., tracić twardość, miękkim ś. stawać; ustępować, łagodnieć, nie upierać ś.; wzruszać ś., rozczulać ś.

 Miękusz, człowiek bez energji, niedołęga.

 Mięsak, w medyc., nowotwór złośliwy.

 Mięsień, twór, złożony z włókien mięsnych, służący do wykonywania ruchów w organizmach ludzkich i zwierzęcych (fig.).

 Mięsistość, pełność, obfitość części mięsistych w organizmie.

 Mięsisty, obfitujący w części mięsne, muskularne (udo m-e); obfitujący w części miękkie, soczysty (owoc m.); (o tkankach) gęsty, gruby i miękki.

 Mięsiwo, mięso wszelkiego gatunku.

 Mięsko, Miąsko, zdr. od Mięso; delikatne, smaczne mięso.

 Mięsny, z mięsa zrobiony (potrawa m-a, ekstrakt m.); do mięsa ś. odnoszący (dzień m. = niepostny; jatki m-e = kram do sprzedawania mięsa surowego; wydać kogo na m-e jatki = na rzeź, na mękę).

 Mięso, część miękka organizmu zwierzęcego, złożone głównie z mięśni i tłuszczu (m. wołowe, baranie, cielęce, wieprzowe = wołowina, baranina, cielęcina, wieprzowina); m. białe = cielęcina, wieprzowina, indyk, kura, m. czarne = wołowina, baranina, dziczyzna, gęś, kaczka; jeść z m-em = nie pościć; sztuka m-a, sztukamięs = wołowina gotowana z rosołu; miękkie części owoców, miękisz; w medyc., dzikie m. = nadmiernie rozrosła ziarnina w ranie a. wrzodzie; handlować żywym m-em a. żywym towarem = sprowadzać dziewczęta na drogę rozpusty; za tanie pieniądze psi m. jedzą = tanio kupić można tylko rzecz marną, nędzną, lichą; ni z pierza, ni z m-a = człowiek do niczego, ni to, ni owo.

 Mięsopust, czas między Bożym Narodzeniem a Popielcem, karnawał; ostatnie trzy dni przed wielkim postem, ostatki, zapusty; przen., ucztowanie, gody, hulanka.

 Mięsopustny, karnawałowy, zapustny; niedziela m-a = poprzedzająca zapustną, sześćdziesiątnica.

 Mięsożerca, człowiek, jadający przeważnie mięso; amator mięsa; człowiek, żyjący tylko mięsem.

 Mięsożerny, jadający mięso; żywiący ś. tylko mięsem; drapieżny (zwierzę m-e, roślina m-a); służący do jadania mięsa (zęby m-e).

 Mięszać — p. Mieszać.

 Mięszanina — p. Mieszanina.

 Mięszanka — p. Mieszanka.

 Mięśniak, w medyc., nowotwór chorobliwy, złożony z włókien mięśniowych prążkowanych.

 Mięśniowy, Muskułowy, przym. od Mięsień; dotyczący mięśni.

[761]

 Mięta, roślina z rodziny wargowych (fig.), jej liście i odwar z nich (pić m-ę).

 Miętki — p. Miękki.

 Miętosić, gnieść, miąć, ściskać.

 Miętowy, z mięty a. z miętą zrobiony (krople m-e, olejek m., cukierek m., pastylka m-a).

 Miętówka, pastylka miętowa; wódka miętowa.

 Miętuz, w zool., ryba bezcierniowa, miętuzowata (fig.).

 Miętuzowate ryby = rodzina ryb bezcierniowych, gardłopłetwych.

 Mig, mgnienie okiem, poruszenie powieki; najkrótsza chwila, okamgnienie; w m., m-iem = natychmiast, w jednej chwili, wnet; w lm., znaki, poruszenia ciała znaczące coś (porozumiewać ś. na m-i); rozmawiać na m-i = za pomocą znaków, robionych rękami.

 Migać, to zajaśnieć, to znikać; błyskać, chwilowo ś. ukazywać, przemykać, przelatywać; majaczyć, dawać komu znaki tajemne; m. ś., błyskać, świecić blaskiem drżącym, to zajaśnieć, to zgasnąć; w oczach mi ś. m-a = drga, mieni ś.

 Migawka, włoski na błonkach śluzowych, będące w ciągłym ruchu; rzęski migocące; przyrząd do szybkiego otwierania i zamykania aparatu fotograficzn., służący do robienia zdjęć momentalnych, migawkowych (fig.).

 Migawkowy, przym. od Migawka; zdjęcie fotograficzne m-e = zrobione przy pomocy migawki, momentalne.

 Migdalik, gr., pieszczoszek, mamin synek, elegancik.

 Migdał, gr., roślina z rodziny różowatych, uprawiana w południowej Europie (fig.); owoc tej rośliny; myśleć o niebieskich m-ach = marzyć, roić; m-y a. m-ki = nazwa gruczołów parzystych w gardle (fig.).

 Migdałowiec, gr., skała, zawierająca masy mineralne, podobne z kształtu do migdałów.

 Migdałowy, gr., do migdału się odnoszący (drzewo m-e = migdałowiec); zrobiony z migdałów a. z migdałami (tort m., babka m-a, masa m-a, olejek m.); podobny z koloru do migdałów (żółto-piaskowy); odnoszący ś. do migdałów w gardle; w min., zawierający masy mineralne, podobne z kształtu do migdałów; król m. = należący do zabawy w święto Trzech Króli, który w swej części piernika znalazł migdał.

 Mignąć, mrugnąć, ruszyć powiekami raz jeden; dać znak tajemny; machnąć szybko czymś świecącym a. jasnym; m. a. m. ś., zajaśnieć na chwilę, zamigotać; ukazać ś. na chwilę i zniknąć; przemknąć, przelecieć, błysnąć.

 Migotać, świecić drżącym, to ukazującym się, to znikającym światłem; machać czymś jasnym a. świecącym.

 Migotka, (u człowieka) marszczka spojówkowa w wewnętrznym kącie oka; błona niezależnie od powiek zasłaniająca oko, u ptaków ruchoma; rodzaj polewy do przyozdabiania fajansu.

 Migotliwy, migający ś. ciągle, mogący ś. migać, świecący raz jaśniej, raz ciemniej; drgający, drżący, chwiejny.

 Migracja, łć., wywędrowanie, wędrówka (ptaków przelotnych, owadów i t. p.).

 Migrena, fr., silny nerwowy ból głowy zazwyczaj po jednej stronie.

[762] Migrenina, łć., mieszanina antypiryny, kofeiny i kwasu cytrynowego: lek przeciw migrenie.

 Migrować, łć., emigrować.

 Mijać, przechodzić, przelatywać, przejeżdżać, przepływać mimo jakiego przedmiotu a osoby, zostawiając go (ją) poza sobą; opuszczać, nie wstępować, nie zajeżdżać, omijać; ustawać; chybiać, nie trafiać; uchodzić, upływać (czas mija); m. ś., dążąc w przeciwnych kierunkach, jeden mimo drugiego, nie zatrzymywać ś.; wymijać ś.; jeden drugiego unikać; nie spotykać ś. z kim, nie schodzić ś.

 Mika, łć., łyszczyk, minerał, dający ś. łupać na bardzo cienkie przezroczyste blaszki o perłowym połysku, używany zamiast szkła.

 Mikado, jap., cesarz japoński; rodzaj suchego, przekładanego ciastka.

 Mikołajek, w lm., obchód uroczysty w dzień św. Mikołaja; gładki halsztuk z napierśnikiem, wkładany pod mundur; w bot. — p. Wietrznik.

 Mikracja, gr., głosu = zanikanie głosu.

 Mikro- gr., przed wyrazem dodany, oznacza małość, często tłomaczy się polskim przyrostkiem drobno-.

 Mikrob, gr., drobnoustrój, niższy organizm roślinny, dostrzegany tylko za pomocą mikroskopu, bakterja; przen., jaka zaraza moralna, jaka zła skłonność; człowiek upadły moralnie; człowiek pasorzyt.

 Mikrobiolog, gr., badacz a. znawca mikrobiologji.

 Mikrobiologja, gr., nauka o drobnoustrojach.

 Mikrocefal, gr., człowiek o czaszce nadmiernie małej, małogłowiec, zwykle dotknięty idjotyzmem,

 Mikrochemja, gr., metoda badań chemicznych przy pomocy mikroskopu.

 Mikrochronometr, gr., przyrząd do oznaczania bardzo drobnych ustępów czasu.

 Mikrofarad, gr., miljonowa część farada — p. Farad.

 Mikrofauna, gr., ogół drobnoustrojów zwierzęcych, żyjących w jakiej okolicy.

 Mikrofon, gr., przyrząd w telefonie, wzmacniający przesyłane dźwięki (fig.).

 Mikrofotogram, gr., maleńki fotogram, który można rozpoznać dopiero za pomocą szkła powiększającego.

 Mikrograf, gr., narzędzie do robienia kopji zmniejszonych.

 Mikrografja, gr., opis przedmiotów, oglądanych przez mikroskop.

 Mikrokok, gr., bakterja kształtu kuleczkowatego, powodująca gnicie (fig.).

 Mikrokosm, Mikrokosmos, gr., świat na małą skalę (człowiek).

 Mikrokrystaliczny, gr., złożony z kryształów mikroskopijnie drobnych.

 Mikrom, łć., miljonowa część oma — p. Om.

 Mikroman, gr., chory, dotknięty mikromanją.

 Mikromanja, gr., obłęd, polegający na uznawaniu ś. za nędzarza, niezdolnego zupełnie i nic wartego.

 Mikrometr, gr., nazwa przyrządu do mierzenia rozmiarów bardzo małych, do mierzenia cienkości; drobnomierz (fig.).

 Mikrometryczny, gr., przym. od Mikrometr; m-a śruba, narzędzie do mierzenia bardzo drobnych rozciągłości, śruba o bardzo drobnym [763]kroku; m. cyrkiel, służący do mierzenia b. drobnych przedmiotów.

 Mikromilimetr, łć., Mikron, gr., miljonowa część metra czyli tysiączna część milimetra, jednostka miary, używana w pomiarach naukowych i oznaczana grecką literą μ (mi).

 Mikroorganizm, gr., drobnoustrój, drobnotwór.

 Mikroskop, gr., przyrząd optyczny do powiększania obrazu przedmiotów drobnych, drobnowidz (fig.).

 Mikroskopowy, Mikroskopijny, gr., b. drobny, ledwo dostrzegalny; widzialny tylko przez mikroskop; ironiron., m-na ilość czego = b. mało.

 Mikroskopja, gr., sposób użycia mikroskopu, metoda, stosowana przy badaniach za pomocą mikroskopu.

 Mikrotazymetr, gr., przyrząd do oznaczania bardzo małych zmian objętości materjałów pod wpływem ciśnienia.

 Mikrotelefon, gr., mikrofon i telefon, połączone w jednej słuchawce i stanowiące jeden przyrząd (f.).

 Mikrotom, gr., przyrząd do robienia bardzo cienkich skrawków z tkanek zwierzęcych a. roślinnych do badań mikroskopow. (fig.).

 Mikstura, łć., lekarstwo płynne, złożone z kilku środków; mieszanina; przen., napój o złym, ckliwym smaku, lura.

 Mikwa, Mykwa, hebr., łazienka żydowska zbiorowa.

 Mila, łć., miara do mierzenia dróg, w różnych krajach różnej długości; m. polska = siedmiu wiorstom = 3500 sążniom = 32 stajom; m. gieograficzna a. morska = ¹/₁₅ stopnia równikowego = 74 kilometrom; m. angielska = 1.760 yardom = 264 sążniom (nieco więcej niż ½ wiorsty) = 1609 metrom; m. francuska, czyli Lieue: l. commune = m. zwyczajna = 4452¼, metr.; l. de poste, m. pocztowa = 5008⁴/₅ metr.; l. marinę, m. morska = 5065⅓ metr.

 Milady, ang., dama z arystokracji, wogóle pani.

 Milczący, mało mówiący, małomówny; umiejący milczeć; powściągliwy w mowie, zamknięty w sobie; dochowujący tajemnicy; domyślny (m-a zgoda); cichy, spokojny (m-e morze, m-e powietrze).

 Milczeć, nic nie mówić, nie odzywać się; nie odpowiadać; nie przerywać mówiącemu; przestać wydawać głos; uciszyć ś.; nie rozgłaszać, nie opowiadać, dochować tajemnicy (m-y jak grób).

 Milczek, człowiek niechętnie mówiący, niechętnie odpowiadający, przeważnie milczący, niuńka, mruk; pies, który cicho goni; łapówka za milczenie, stuligębne; grać w m-a = milczeć, nic nie mówić.

 Milczenie, rzecz., od Milczeć; cisza, spokój; zbyć kogo m-em = nie odpowiedzieć mu; pokryć co m-em = nie rozgłaszać; znosić co w m-u = z pokorą, z rezygnacją.

 Milczkiem, przysł., nic nie mówiąc, pocichu, chyłkiem, ciszkiem.

 Mile, z miłością, lubo, przyjaźnie, dobrotliwie; przyjemnie, rozkosznie.

 Milenarjusze, łć., sekta wierząca że dusze sprawiedliwych, oczyszczone z grzechu, będą z Chrystusem królowały na ziemi przez 1000 lat, zanim ujrzą Boga; miliaści.

 Milfler, fr., perfumy podobne składem do wódki kolońskiej.

 Milicja, łć., siła zbrojna, nie [764]należąca do armji stałej; wojsko, złożone z obywateli, z ludu; policja,; straż.

 Milicjant, łć., żołnierz z milicji, policjant.

 Milicjonista, łć., żołnierz pospolitego ruszenia.

 Miligram, łć., tysiączna część grama.

 Mililitr, łć., tysiączna częsc litra.

 Milimetr, łć., tysiączna część metra (fig.).

 Militarja, łć., rzeczy, sprawy wojskowe a. wojenne, książki, traktujące o wojskowości.

 Militarny, łć., wojskowy.

 Militaryzm, łć., przewaga wojskowości, system rządowy, oparty na wojskowości, przyznający sprawom wojskowym miejsce naczelne.

 Miljard, fr., tysiąc miljonów; biljon.

 Miljarder, fr., posiadacz miljardów, bogacz.

 Miljon, fr., tysiąc razy tysiąc.

 Miljoner, fr., człowiek bardzo bogaty, posiadający jeden a. więcej miljonów (forma żeńs. Miljonerka).

 Miljonkrotny, powtarzający się miljon razy.

 Miljonowy, liczący albo mający miljon lub więcej.

 Milknąć, przestawać mówić; cichnąć, uciszać ś., uśmierzać ś. (m-ą żywioły).

 Milord, ang., tytuł szlachty angielskiej; powóz z budą otwartą, z drewnianym pudłem pod kozłem (fig.).

 Milowe (-ego), dodatek do pensji służby ruchu na kolejach żelaznych, obliczany w stosunku do przebytej drogi.

 Milrejs, port., zdawkowa moneta portugalska i brazylijska = 1000 rejsom (wartości 40 kop.).

 Miluchny, Milusi, Milutki, Milusieńki, Miluteńki, bardzo miły.

 Miła (-ej), rzecz., kobieta ukochana, kochanka, narzeczona, żona.

 Miłek, w bot., roślina z rodziny jaskrowatych (fig.); bożek miłości; Amor, Kupidyn, Eros.

 Miło, przyjemnie, rozkosznie.

 Miłodźwięk, harmonja dźwięków, eufonja.

 Miłosierdzie, uczucie litości, współczucie ku bliźniemu, które nas skłania do niesienia mu pomocy w potrzebie; uczynek dobroczynny; przebaczenie; siostra m-a = szarytka; człowiek bez m-a = okrutny, nielitościwy; łgać bez m-a = bezczelnie, bezwstydnie.

 Miłosierny, pełen miłosierdzia, litościwy; pochodzący z miłosierdzia; żałosny, błagalny, wzywający litości; bracia m-i a. litościwi = zakon św. Jana Bożego, Bonifratrzy.

 Miłosny, Miłośny, pochodzący z miłości, pełen miłości, zakochany.

 Miłostek, lubczyk, ziele miłości.

 Miłostka, miłość przelotna, niegłęboka, zmysłowa; stosunek miłosny, umizgi.

 Miłościwie, z miłością, łaskawie, mile, łagodnie.

 Miłościwy, sposób tytułowania: Pan M. = Najjaśniejszy Pan; Wielmożny Pan; pełen miłości, łaskawy, miłosierny; m-e lato a. m. rok = rok jubileuszowy, rok odpustu powszechnego.

 Miłość, żywa skłonność serca, przywiązanie, serdeczna przychylność; m. Boga, ojczyzny, bliźniego; m. rodzicielska, dziecięca, rodzinna, małżeńska, braterska, siostrzana i t. d.; m. duchowa = wolna od pierwiastku zmysłowego; [765]m. zmysłowa = popęd lubieżny; m. platoniczna — p. PlatonicznyPlatoniczna; m. ślepa = na nic nie bacząca; m. własna = ambicja, samolubstwo; na m. Boga, a. na m. Boską! = jeśli kochasz Boga!; zamiłowanie czego (m. prawdy, spokoju, zgody); rodzaj tytułowania (Wasza m. = Waszmość; Jej m. = jejmość; Jego m. = jegomość; Ich m-e = ichmoście; Jego Królewska m. = Jego Królewska Mość).

 Miłośnica, Miłośniczka, kochanka, nałożnica.

 Miłośniczka, kobieta mająca zamiłowanie do czego, amatorka — p. Miłośnica.

 Miłośnictwo, zamiłowanie do czego, amatorstwo.

 Miłośnie, z miłością.

 Miłośnik, człowiek zamiłowany w czym, mający w czym upodobanie, lubownik, zwolennik, amator (m. sztuk pięknych, nauk, muzyki); wielbiciel, czciciel, zalotnik; w bot., roślina z rodzaju amarantu, proso tureckie.

 Miłować, ogarniać miłością, kochać; m. ś., kochać siebie, kochać ś. nawzajem; mieć do czego zamiłowanie, upodobanie.

 Miły, miłość wzbudzający, przyjemny, powabny, luby, uroczy, sympatyczny, godny miłości, drogi, pożądany; upodobany, wybrany; każdemu życie m-e = każdy chciałby żyć; dla m-ego spokoju = byle nie narażać ś. na niepokoje, na przykrości; m. (-ego), rzecz., mężczyzna ukochany, kochanek, narzeczony, mąż.

 Mim, łć., u dawnych Rzymian rodzaj farsy.

 Mimeograf, gr., maszyna, sporządzająca odbitki z druku, wykonanego sposobem drukarskim.

 Mimezys, gr., naśladownictwo.

 Mimetyzm, łć. — p. Mimikry.

 Mimiczny, gr., przym. od Mimika (znaki m-e = znaki nieme).

 Mimik, gr., biegły w mimice, w giestykulacji.

 Mimika, gr., sztuka wyrażania uczuć i myśli za pomocą wyrazu twarzy, postawy ciała, ruchów i giestów.

 Mimikry, Mimetyzm, łć., naśladownictwo, objawy niezwykłego podobieństwa niektórych zwierząt z postaci i barwy do roślin lub innych zwierząt i przedmiotów martwych; przybieranie ochronnych kształtów naśladowniczych (fig.).

 Mimo, przysł., obok, tuż, blizko, podle; m., przyim., z 2 a. 4 p. = obok, koło; nie zważając na co, wbrew czemu, pomimo; pomijając kogo a. co; puścić co m. siebie a. m. uszu = nie zwrócić uwagi, nie zważać na co, nie słyszeć; m. woli, m. chęci = niechcący; krzywdę swą puścić m. = bez pomsty.

 Mimochcąc, przysł., mimowolnie, pomimo woli.

 Mimochodem, przysł., jadąc mimo, po drodze, przy sposobności; przen., od niechcenia, ubocznie, nawiasem.

 Mimodram, gr., dramat, przedstawiony za pomocą mimiki; dramat z mimiką, przedstawiony przez jeźdźców konnych.

 Mimolotem, przysł., przelatując.

 Mimośrodkowy, niewspółśrodkowy, ekscentryczny.

 Mimośród, koło mimośrodowe, osadzone nie na środku (na osi) lecz mimo niego dla nadania w maszynie ruchu tam i z powrotem (fig.) — p. Ekscentryk.

 Mimowiednie, niechcący.

 Mimowiedny, bezwiedny, mimowolny.

[766] Mimowoli, Mimowolnie, przysł., niechcący, nieumyślnie.

 Mimowolny, niedobrowolny, nieumyślny, przypadkowy.

 Mimoza, łć., roślina z rodziny strąkowych, rosnąca w krajach gorących, czułek (fig.); przen., osoba bardzo wrażliwa, nerwowa, delikatna.

 Mimy, łć., utwór sceniczny u starożytnych Rzymian, w którym akcja była wyrażona nie głosem, ale mimiką.

 Mina, gr., moneta starożytna: m. grecka = 100 drachmom = 23 rublom 17 kopiejkom, m. mojżeszowa = 30 rub. 86, 5 kop.; u starożyt. Żydów m. złota = 163 rub. 20 k.; m. srebrna = 22 rub. 80 kop.; starożytna grecka miara rzeczy płynnych i sypkich = około 78 litrów; m., nm., podkop podziemny, wypełniony materjałem wybuchowym, w celu rozsadzania w kamieniołomach i kopalniach, niszczenia fortyfikacji, mostów itp.; kopalnia, miejsce, skąd dobywają minerały; m., w grze giełdowej: skupianie ś. zwyżkowców w celu przeciwdziałania zniżkowcom; wyraz twarzy, postawa, wygląd, pozór; nadrabiać m-ą, zachowywać pozorną pogodę ducha pomimo klęski a. groźby.

 Minaret, Menar, tur., wysmukła okrągła wieżyczka na tureckim meczecie, z której krużganków muezzin wzywa 5 razy dziennie wiernych na modlitwę (f.) (zdr. Minarecik).

 Minąć, przejść, przejechać, przepłynąć, przelecieć mimo jakiego przedmiotu a. osoby, zostawiając go (ją) poza sobą; opuścić, nie wstąpić, nie zajechać, ominąć; chybić, nie spotkać, nie trafić; ujść, upłynąć, ustać; opuścić, odejść (m-ł go gniew); przemilczeć co, nie zatrzymać ś. nad czym; m. ś., dążąc w przeciwnych kierunkach, jeden mimo drugiego, nie zatrzymać ś., wyminąć ś., rozminąć ś.; ustąpić komu z drogi, przepuścić go mimo siebie; nie zejść ś., nie spotkać ś.; m. ś. z prawdą = skłamać; m. ś. z powołaniem = obrać sobie zawód niezgodny z wrodzonemi zdolnościami i usposobieniem.

 Mincarstwo, nm., mennictwo, bicie pieniędzy.

 Mincarz, nm., bijący pieniądze w mennicy.

 Miner, fr., górnik, robotnik w kopalni — p. Minjer.

 Mineralizować, łć., nasycać co solami mineralnemi.

 Mineralny, łć., kopalny; zawierający minerały, otrzymywany z minerałów; m-e oleje = oleje kopalne, nafta, smoła ziemna; oleje, otrzymywane przez suchą destylację węgla kamiennego: benzyna, parafina i in.; m-e wody = wody lecznicze naturalne albo sztuczne, zawierające w sobie rozpuszczone ciała mineralne.

 Mineralog, łć., uczony badacz minerałów.

 Mineralogiczny, gr., przym. od Mineralogja; m. gabinet, zbiór minerałów, ułożonych naukowo, systematycznie.

 Mineralogja, łć., dział nauk przyrodniczych, traktujący o minerałach.

 Minerał, łć., ciało nieorganiczne, znajdowane w głębi ziemi a. na jej powierzchni, nie wytworzone przez ludzi, ani przez zwierzęta, ani przez rośliny, kopalina, kruszec, ruda.

 Miniardyza, fr., sznureczek z pętelkami po obu stronach, po których szydełkiem albo igiełką przyrabia ś. robótkę kobiecą.

[767] Miniasty, mający dzielną minę, okazały, mający groźną minę.

 Miniatura — p. Minjatura.

 Minimalny, łć., jak najmniejszy.

 Minimum, łć., najmniej, najmniejsza ilość; conajmniej.

 Minimus, łć., mnich zakonu św. Franciszka à Paulo; uczeń klasy niższej; nieuk, ostatni w szkole.

 Miniony, dawny, przeszły.

 Minister, łć., najwyższy urzędnik państwowy, doradca panującego; m. pełnomocny, wysoki urzędnik, zarządzający jakim wydziałem spraw państwa, m. rezydent = pełnomocnik jakiego rządu przy innym rządzie, niższy stopień od ambasadora, mianowany tam, gdzie jego rząd nie uważa za właściwe być przedstawianym przez ambasadora; pierwszy m. = prezes ministrów; m. bez teki (w Austrji) = minister, nie zarządzający żadnym poszczególnym wydziałem, ale opiekujący ś. jakiemi poszczególnemi sprawami ze wszystkich wydziałów, np. wszystkiemi sprawami czeskiemi, albo wszystkiemi sprawami galicyjskiemi; pastor protestancki; tytuł niektórych duchownych w kościele katolickim — p. Ministrant.

 Ministerjalnie, łć., jak minister.

 Ministerjalny, Ministerski, Ministrowski, łć., dotyczący ministra, pochodzący od ministra, jak u ministra, np. m. rozum, m-a głowa = zdolność, bystrość w orjentowaniu ś., spryt; m-a mina = dostojna, pełna powagi.

 Ministerjum, Ministerstwo, łć., rada ministrów przy panującym, gabinet; zarząd sprawami państwa, wydział spraw państwa; m. parlamentarne = popierane przez większość członków parlamentu; m. urzędnicze = mianowane nie z członków większości parlamentarnej, ale z urzędników (ma zwykle charakter tymczasowy).

 Ministrant, łć., ten, co służy księdzu do Mszy św.

 Ministrantura, łć., sposób służenia do Mszy św. (odpowiedzi ministranta księdzu przy Mszy Św.).

 Minja, łć., tlenek ołowiu, czerwień ołowiana.

 Minjatura, wł., portrecik drobnych rozmiarów, wykonany wodnemi farbami na cienkiej płytce z kości słoniowej, na pergaminie a. papierze; w dawnych rękopisach litera początkowa, ozdobiona malowanemi ręcznie gałązkami, ptaszkami, aniołkami i t. d.; przedmiot drobny, będący jakby na zmniejszoną skalę odtworzeniem przedmiotu większego.

 Minjaturowy, wł., bardzo drobny, maleńki.

 Minjaturzysta, wł., malarz minjatur.

 Minjer, fr., żołnierz służby inżynierskiej pionierów, używany do zakładania podkopów.

 Minjować, łć., malować minją.

 Minnesängerzy, nm., średniowieczni, liryczni poeci-rycerze, opiewający miłość po dworach książęcych, wędrowni śpiewacy miłości.

 Minoderja, fr., mizdrzenie się, wdzięczenie się.

 Minogowate, nm., ryby chrzęstnoskieletowe, smoczkoustne.

 Minor, łć., mniejszy; tonacja minorowa.

 Minorat, łć., prawo najmłodszego z braci do dziedziczenia po ojcu.

 Minoren, łć., niepełnoletni.

 Minorowy, łć., dotyczący tonacji minorowej; przen., smutny, rzewny, płaczliwy; m-a tonacja = w której gama odznacza ś. małą tercją i małą sekstą, minor, moll.

 Minoryta, łć., mnich z zakonu Franciszkanów Mniejszych; m. a. minorysta, kleryk, mający cztery mniejsze święcenia.

[768] Minorytet, nm., mniejszość głosów przy wotowaniu.

 Minotaur, gr., w mit., syn Greczynki Pasiphae i Jowisza, potwór: pół człowieka, pół byka, którego zabił Tezeusz (fig.).

 Minować, nm., stroić minę, pysznić ś., zadzierać nosa; nadrabiać miną; zakładać minę, czyli nabój wybuchowy dla wysadzenia czego w powietrze; podkopywać ś. pod co, osłabiać grunt pod czym i przyczyniać ś. do zwątlenia, kopać pod kim dołki, działać podstępnie.

 Minóg, zool., ryba komoroskrzelna, okrągłousta (zdrobn. Minożek) (fig.).

 Minstrel, Minestrel, ang., bard, średniowieczny wędrowny pieśniarz-poeta.

 Minucja, łć., dawna nazwa kalendarza, zawierającego także wieszczby, codzienne notatki, rejestry; drobnostka, błahostka.

 Minucjarz, łć., piszący, układający minucje, autor kalendarzy.

 Minus, łć., mniej, brak, niedobór; w matem., znak odejmowania a. znak ilości ujemnej; przy udzielaniu stopni, zwłaszcza w szkole: zła kreska, zła nota; jako znak kładziony przy stopniu z lekcji, zmniejsza jego wartość (trójka z m-em = mniej niż trójka); wada, strona ujemna, przegrana; plus m. = mniej więcej.

 Minuskuł, łć., mała litera (w drukarstwie).

 Minuta, łć., 60-ta część godziny; 60-ta część stopnia; chwila, w tej m-cie = zaraz, w tej chwili; referat biurowy, bruljon korespondencji, wyroku, aktu; pierwotna redakcja referatu; wypis, wyciąg.

 Minuteczka, chwila, moment.

 Minuterja, fr., drobiazgowość, pedanterja.

 Minutka, Minuteczka, łć., krótka chwila, moment.

 Minutnik, łć., wskazówka w zegarze, pokazująca minuty.

 Miocen, gr., Mioceniczna a. Mioceńska formacja, najstarszy z pokładów trzeciorzędowych, datujących od utworzenia lądów dzisiejszych, młodszy od oligocenu, zawiera piaskowce wapienne, löss dawniejszy i szczątki organizmów, między któremi wiele gatunków dotąd istniejących.

 Miodarka, przyrząd centryfugowy do oddzielania miodu z plastrów.

 Miodek, zdr. od Miód; smaczny, wyborny miód; lekarstwo na miodzie.

 Miodnik a. Miodownik, (w kwiecie) narząd kwiatowy, utworzony z płatków korony, zaopatrzony w gruczołki, ciecz słodką wydzielające (fig.).

 Miodny, pełen miodu, obfitujący w miód — p. Miodowy; słodki.

 Miodobranie, podbieranie miodu w ulach; zbieranie miodu przez pszczoły.

 Miodokwiat, roślina z rodziny storczykowatych, listnik; roślina z rodziny miodokwiatowych, miodosok, miodosocznia.

 Miodokwiatowate rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.

 Miodonośny, dający miód, obfitujący w miód.

 Miodopłynny, słodko, przyjemnie, łagodnie płynący, mijający; mile mówiący, wymowny; słodkobrzmiący.

 Miodosytnia, Miodowarnia, miejsce, gdzie miód do picia warzą, czyli sycą; browar miodowy; m. a. miodziarnia, sklep, gdzie miód sprzedają; wyszynk miodu.

[769] Miodosytnictwo, sztuka wyrabiania miodu pitnego.

 Miodosytnik, Miodowar, ten, co warzy, czyli syci miód pitny.

 Miodownica, kropelki słodkiej wydzieliny owadu mszycy, rosa miodowa.

 Miodownik, sprzedający miód, wyrabiający miodowniki, piernikarz; rodzaj piernika zaprawnego miodem, używany jako przyprawa kuchenna; roślina z rodziny wargowych, miodnik.

 Miodowo, słodko, z miodem; przen., przyjemnie, błogo, rozkosznie.

 Miodowonny, pachnący miodem.

 Miodowy, zrobiony z miodu a. z miodem; placek m., ocet m.; rosa m. — p. Miodownica; kolor m. = ciemno żółty; przen., słodki jak miód, przyjemny, rozkoszny; m-e miesiące = pierwsze miesiące poślubne.

 Miodówka, gatunek gruszek słodkich; gatunek wisien.

 Miodunka, roślina z rodziny ogórecznikowatych. Farbownik, Wołowy język, Czerwieniec, Czarki (f.).

 Miodziarnia — p. Miodosytnia.

 Miografja, gr., opisanie mięśni.

 Miologja, gr., część anatomji, traktująca o muskułach.

 Miopja, gr., krótkowzroczność.

 Miot, rzut, pocisk, rzucanie; (u zwierząt) potomstwo, pochodzące z jednej ciąży, lęg; przestrzeń lasu, obstawiona wielkiemi sieciami, w której ś. znajduje zwierzyna, spędzona przed łowami.

 Miotać, Miecić, ciskać, rzucać; chwiać czym, szamotać, kołatać, kołysać; niepokoić, burzyć; m. ś., rzucać ś., ciskać ś., porywać ś.; m. ś. z motyką na słońce = robić próżne wysiłki.

 Miotełka, mała miotła; pęczek oprawnej w trzonek słomy ryżowej do czyszczenia sukien.

 Miotlarz, ten, co miotły wiąże; sprzedający miotły (forma ż. Miotlarka).

 Miotlisko, wielka, niezgrabna miotła; trzonek miotły, samo miejsce związania jej.

 Miotła, pęk związanych rózeg brzozowych do zamiatania; rózga do wymierzania chłosty; kara, klęska; zielsko w zbożu; smuga ognia a światła; ogon, warkocz komety; w bot. — p. Mietlica; roślina z rodziny trędownikowatych; siedzi, jak mysz pod m-ą = cichutko, bez ruchu, wstrzymując oddech.

 Miotło, rzecz, którą miotają, pomiotło; igraszka.

 Miotnąć, forma dok. od Miotać; rzucić, cisnąć; zrzucić; szarpnąć.

 Miotomja, gr., anatomja mięśni; przecięcie mięśnia w celach leczniczych.

 Miozyna, gr., włóknik mięśni.

 Miód, sok gęsty, słodki, wyrabiany w przewodzie pokarmowym pszczoły ze słodyczy, zbieranej z kwiatów; m. w plastrach = tak, jak go pszczoły w ulu złożyły; plaster m-u = kawał woskowiny z miodem tak, jak go z ula wyjęto; m. przaśny = sam sok słodki, od woszczyn oddzielony, patoka; m. jarzęcy = od młodych pszczół; m. jary = lipiec; m. pitny = napój chmielny tęgi z m-u uwarzony z korzeniami i poddany fermentacji, w różnych gatunkach wyrabiany (m. kapucyński, bernardyński, kasztelański, litewski i t. d.); m. mrówczy = mira biała i słodka, głęboko w ciepłym mrowisku ukryta; przen., m., rzecz niezmiernie smakowita, specjał; lgnąć do kogo, jak mucha do m-u = lubić kogo, narzucać ś. komu z zamiarem wyzyskiwania go; kraj, mlekiem i m-em płynący = obfitujący we wszystko, ziemia obiecana; ruszać [770]się, jak mucha w m-dzie = iść a. robić co niezgrabnie, niezręcznie, ociężale.

 Mir, spokój, zgoda, harmonja, przymierze; zachowanie, znaczenie, powaga, wziętość.

 Mirabela, fr., słodka, soczysta i pachnąca odmiana śliwki.

 Mirabilja, łć., rzeczy cudowne, dziwne.

 Mirakle, łć., średniowieczne udramatyzowane legiendy i komedje, osnute na tematach z Pisma Świętego.

 Miraż, fr. — p. Fata morgana.

 Mirban, fr., substancja, otrzymywana z benzyny.

 Mirbanowy fr., olejek, płyn żółtawy, rozpuszczalny w wodzie, otrzymywany z benzyny pod działaniem kwasu azotowego, wydziela silny zapach migdałów gorzkich, używa ś. jako tanie pachnidło.

 Mirjada, gr., dziesięć tysięcy; przen., m. a. m-y = niezliczone mnóstwo.

 Mirjagram, łć., waga = 10 kilogramom.

 Mirjalitr, łć., miara = 10000 litrom.

 Mirjametr, łć., miara = 10 kilometrom.

 Mirjar, łć., miara powierzchni = 100 hektarom.

 Mirjorama, gr., zbiór obrazów, tworzących przy układaniu ich z sobą coraz nowe widoki i obrazy.

 Mirliflor, fr., lowelas, donżuan.

 Mirmidoński, gr., malutki, karzełkowaty (od Mirmidonów, karlego ludu greckiego).

 Mirnik, roślina z rodziny osoczynowatych; Balsamowiec.

 Mirodajny, darzący pokojem.

 Mirolubny, lubiący spokój, zgodny, cichy.

 Mirowy ros. sąd = sąd pokoju; m. sędzia = sędzia pokoju.

 Mirra, gr., wonna, w smaku gorzkawa gumożywica, wypływająca z kory balsamowca, używana na Wschodzie, jako cenne kadzidło; żywica drzew iglastych, zniesiona przez mrówki do mrowiska i używana jako kadzidło.

 Mirt, gr., Mirtowe drzewo, roślina z rodziny mirtowatych (fig.); m. dziki — p. Myszopłoch.

 Mirtowaty, gr., podobny do liścia mirtowatego; w lm. rodzina roślin dwuliściennych.

 Mirtowy, gr., do mirtu ś. odnoszący, z mirtu zrobiony; wianek m. = ślubny; m-e drzewo — p. Mirt.

 Mirza, Murza (mir-za, mur-za), pers., tytuł, postawiony po imieniu, oznacza księcia krwi, czyli członka dynastji panującej; przed imieniem: pan, szlachcic a. uczony.

 Misa, nm., naczynie dość głębokie, u dołu węższe, do jedzenia a. zlewania czego; przen., jedzenie, potrawa; m. u fontanny = basen; m. u wag = szala.

 Miscellanea, łć., zbiór utworów, artykułów, rozpraw, notatek różnej treści, mieszanina.

 Miseczka, mała miska, spodek.

 Miseczkowe rośliny = rodzina roślin dwuliściennych.

 Miseczkowaty, podobny do miseczki, wklęsły na kształt miseczki.

 Misecznica, roślina z gromady porostów.

 Misić, kastrować, trzebić; m. barana = skopie; m. koguta = kapłonić; m. konia = wałaszyć.

 Misio — p. Miś.

 Misiurka, arab., część dawnej zbroi: czepiec z kółek żelaznych, okrywający czoło, skronie, kark i ramiona (fig.)ramiona; część szyszaka

 Misja, łć., posłannictwo, zlecenie; poselstwo; [771]stowarzyszenie, mające na celu szerzenie chrystjanizmu i oświaty wśród ludów dzikich i pogańskich; zjazd duchowieństwa na uroczystość religijną z kazaniami dla ludu; ekspedycja księży celem poprawy ludu; dom zamieszkany przez misjonarzy; u starożytnych Rzymian: wozy o różnych barwach, wchodzące na arenę w celu ścigania się; wogóle posłannictwo, zadanie, cel działań.

 Misjonarz, łć., kapłan, szerzący wiarę chrześcijańską i oświatę wśród dzikich ludów; członek zgromadzenia ks. Misjonarzy a. Lazarystów reguły św. Wincentego a Paulo.

 Miska, niewielka misa.

 Miskal, arab., jednostka wagi dla pereł i drogich kamieni.

 Miskolancja, wł. — p. Meskolancja.

 Mispikiel, nm., minerał, związek arsenu z siarką i żelazem, pirytoid.

 Miss, ang., panna.

 Mister, ang., pan, tytuł, dawany tym, którzy nie mają prawa używać tytułu wyższego.

 Misterje, gr., tajemne obrządki religijne u Greków, w których uczestniczyli tylko wybrani i wtajemniczeni; w wiekach średnich dramaty, osnute na historji męki i zmartwychwstania Chrystusa Pana.

 Misternie, łć., przysł., sztucznie, kunsztownie; zręcznie, biegle; dowcipnie.

 Misterny, łć., sztuczny, dowcipnie obmyślony, skomplikowany; filigranowy, delikatny; przebiegły, chytry; udany, obłudny.

 Mistral, fr., gwałtowny wiatr północno-zachodni na morzu Śródziemnym.

 Mistress, ang., pani, w Anglji tytuł kobiet zamężnych, które nie mają prawą do tytułu „lady“.

 Mistrz, łć., człowiek, odznaczający ś. wysoką nauką, wielką biegłością, doskonałością w czym, wielki artysta; przewodnik, kierownik; przełożony, naczelnik, starszy; majster jakiego cechu; m. zakonu = naczelnik zakonu; Wielki M. = Najwyższy przełożony Zakonu Krzyżackiego; m. sprawiedliwości = kat.

 Mistrzostwo, łć., biegłość, doskonałość, artyzm, sztuka; godność mistrza; tytuł mistrza; rządy mistrza; kraj, pozostający pod rządami w. mistrza; zbior., mistrz z żoną.

 Mistrzowski, łć., odnoszący się do mistrza, mistrzowi właściwy, do mistrza należący; doskonały, kunsztowny, wzorowy; po m-u, m-o, jak mistrz, artystycznie, biegle, doskonale, wzorowo, wspaniale.

 Mistrzyni, łć., forma żeńs. od Mistrz.

 Mistycyzm, gr., wiara w tajemniczy bezpośredni stosunek duszy z Bogiem, dostępny jednostkom wybranym; nastrój głęboko religijny, zatapianie ś. w rozmyślaniu o Bogu i rzeczach nieziemskich; zaciekanie ś. w tajemnicach rzeczy nadzmysłowych.

 Mistyczny, gr., na mistyce oparty, nacechowany mistycyzmem, tajemniczy; nadzmysłowy; m. a. tajemny testament = z podpisem testatora i sześciu świadków, przedstawiony notarjuszowi przez testatora, następnie zamknięty w kopercie zapieczętowanej z poświadczeniem notarjusza.

 Mistyfikacja, łć., wprowadzenie kogo w błąd, wywiedzenie w pole, nadużycie łatwowierności w celu wyśmiania a. ośmieszania.

 Mistyfikator, łć., ten, kto wprowadza kogo w błąd, kto mistyfikuje.

 Mistyfikować, łć., dopuszczać ś. [772]mistyfikacji, mamie, wyprowadzać w pole.

 Mistyk, gr., zwolennik mistycyzmu, głosiciel mistycyzmu; człowiek skryty, tajemniczy.

 Mistyka, gr., poznawanie tajemnic Boskich, i życia wiecznego przez zagłębienie ś. w rozważaniu religijnym i przez objawienie wewnętrzne; poznawanie rzeczy tajemniczych, niedostępnych dla rozumu.

 Misywa, fr., pismo, odezwa; piśmienne poselstwo; orędzie, mesaż.

 Miszmasz, nieład, zamęt, plątanina; bezładnie, chaotycznie.

 Miszna, hebr., pierwsza część Talmudu, obejmująca zbiór dawnych podań Izraelitów.

 Miś, Misio, żart., niedźwiedź.

 Mit, Myt, gr., podanie bajeczne, opowiadanie z zamierzchłych czasów o bogach pogańskich, wypadkach i zjawiskach nadprzyrodzonych, którym nadawano cechy prawdopodobne.

 Mitel, nm., gatunek druku większy od cycera.

 Mitenka, Mitynka, fr., rękawiczka trykotowa bez palców.

 Mitolog, gr., uczony, zajmujący ś. mitologją; piszący o mitologji.

 Mitologja, gr, nauka o mitach, zbiór podań bajecznych o bogach pogańskich.

 Mitra, gr., infuła biskupia; korona książęca (fig.); godność książęca.

 Mitraljeza, fr., rodzaj działa, strzelającego nadzwyczaj szybko kartaczami, kartaczownica (fig.).

 Mitrat, łć., wyższy dostojnik kościoła ormiańskiego a. unickiego, noszący mitrę.

 Mitręga, bałamucenie, strata czasu, opóźnianie, przeszkoda w robocie; robota niedołężna; człowiek żmudny, niedołęga; włóczęga, nicpoń.

 Mitrężny, żmudny, powolny, niedołężny.

 Mitrężyć, marnować czas, bałamucić, marudzić, zawadzać, plątać, przeszkadzać; m. komu czas = zabierać czas niepotrzebnie; m. ś., schodzić marnie, marnować ś.

 Mityczny, gr., tyczący ś. mitologji, bajeczny, legiendowy; zmyślony.

 Mitygować, łć., uspokajać, łagodzić, powstrzymywać, uśmierzać.

 Mitygująco, łć., uspokajająco, w sposób uspokajający, wstrzymująco.

 Mityng, ang., zebranie ludowe w Anglji i w Ameryce Północnej, zwołane dla omówienia spraw publicznych.

 Mitynka, fr. — p. Mitenka.

 Mixta, łć., rzeczy zmieszane, tytuł wielu dawnych pamiętników, szczególniej klasztornych, obejmujących rękopiśmienne notaty o zdarzeniach ważniejszych.

 Mizandrja, gr., (u kobiet) obawa mężczyzn, nienawiść do mężczyzn.

 Mizantrop, gr., nieprzyjaciel ludzi, stroniący od ludzi, odludek (forma ż. Mizantropka).

 Mizantropijny, Mizantropiczny, gr., nieprzyjazny ludziom; zgorzkniały; nienawidzący ludzi.

 Mizantropja, gr., wstręt do ludzi, unikanie towarzystwa, posępne usposobienie.

 Mizdrzyć ś., przymilać ś., wdzięczyć ś., umizgać ś.; m-y ś., jak pies do kija, do bata = jest pokorny, uniża się.

 Mizera, Mizerka, fr., w grze w karty: zobowiązanie ś. gracza do niewzięcia żadnej lewy.

 Mizeractwo, łć., nędza, biedota, lichota; człowiek a. zwierzę nędzne, mizerne; biedactwo, [773]biedaczysko; zbior., mizeracy, nędzarze, biedacy.

 Mizerak, łć., człowiek mizerny, zmizerowany, mizerota, chuchro, chndzielec; biedak, biedota, nędzarz, nieborak.

 Mizerere, łć., choroba niebezpieczna: wymioty kałem.

 Mizerja, łć., nędza, bieda; ogórki z octem, solą i pieprzem, pokrajane w plasterki.

 Mizerka, fr., w grze w wista = nieposiadanie żadnego atuta — p. Mizera.

 Mizernieć, łć., blednieć z braku sił, chudnieć, nędznieć, tracić z ciała; ubożeć, biednieć.

 Mizerny, łć., blady, źle wyglądający, chudy, nędzny; lichy, ubogi, marny; godzien litości, nieszczęsny.

 Mizerota, łć. — p. Mizeractwo.

 Mizerować, łć., niszczyć, marnotrawić; m. ś. = niszczyć ś., nędznieć, poniewierać ś.

 Mizerykordja, łć., litość, miłosierdzie; dawniej nazwa trójsiecznego sztyletu, którym rycerz zadawał powalonemu przeciwnikowi ostatni cios śmiertelny, t. zw. cios łaski (fig.).

 Mizogamja, gr., wstręt do stanu małżeńskiego.

 Mizoginja, gr., wstręt do kobiet.

 Mjazma, Mjazmat, gr., wyziew niezdrowy z organizmów gnijących; powietrze zepsute.

 Mjazmatyczny, gr., przym. od Mjazmat; m-a choroba, spowodowana mjazmatami, choroba zakaźna, epidemiczna, a szczególniej endemiczna.

 Mknąć, przewijać ś. prędko, pędzić, śpieszyć, sunąć ś., posuwać ś., pomykać, dążyć, umykać, uchodzić, unosić, porywać, biec szybko.

 Mlaskać, klaskać wargami a. językiem przy jedzeniu a. całowaniu; cmokać.

 Mlaskanie, Mlask, ćmiakanie, klaskanie ustami przy jedzeniu a. całowaniu.

 Mlaskot, człowiek mlaszczący.

 Mlasnąć, klasnąć wargami, językiem, cmoknąć.

 Mlaszczeć — p. Mlaskać.

 Mlecz, sok mleczny, substancja mleczna; m. a. mleczko = płyn nasienny u ryb samców; m. roślinny = sok roślinny, oskoła; anat., m. pacierzowy = mózg kości pacierzowej, rdzeń (2 fig.); sok mleczny, powstały w przewodzie pokarmowym ze strawionych pokarmów; w bot. — p. Mleczaj.

 Mleczaj, roślina z rodziny złożonych (fig.); roślina z gromady grzybów, z rodziny bedłkowatych.

 Mleczak, samiec u ryb w przeciwstawieniu do samicy, t. zw. ikrzaka; młode zwierzę, ssące jeszcze mleko; przen., młodzieniaszek, któremu ś. zarost nie puścił, gołowąs.

 Mleczarek, chłopiec, rozwożący a. roznoszący mleko.

 Mleczarka, kobieta sprzedająca mleko, przekupka nabiału, właścicielka mleczarni; kobieta na wsi, mająca dozór nad mlekiem, dojąca krowy, dójka.

 Mleczarnia, miejsce, gdzie się przechowuje mleko, nabiał; zakład mleczny, w którym dostać można mleka i przetworów mlecznych: śmietany, sera, kawy, czekolady, przeważnie do spożycia na miejscu.

 Mleczarstwo, przemysł mleczny, wyrób przetworów mlecznych.

 Mleczarz, człowiek, sprzedający mleko; pachciarz; właściciel obory; sprzedający mleko hurtem; człowiek, przewożący [774]mleko, rozwożący, roznoszący mleko; amator mleka.

 Mleczko, pierwsze mleko z piersi kobiecej; smaczne, świeże mleko; substancja wodnista, biaława, znajdująca ś. w kłosach zboża przed wykształceniem ś. ziaren; sok roślinny, którym pszczoły karmią gąsienniczkę, przeznaczoną na matkę; potrawa z mleka słodkiego, zsiadłego; potrawa z mleka, jaj i cukru.

 Mleczniak, garnek, w którym ś. mleko przechowuje a. zakwasza; rodzaj grzyba; jeden z gruczołów kiszkowych.

 Mlecznieć, stawać ś. mlecznym, nabierać mleka a. mleczka; zamieniać ś. w mleko a. mleczko.

 Mleczny, odnoszący ś. do mleka, obfity w mleko, dający mleko, z mleka zrobiony (kuracja m-a, potrawa m-a; kwas m. = kwas oksypropjonowy; gruczoły m-e); krowa m-a = dająca dużo mleka; zabielony mlekiem (kawa m-a); biały, jak mleko (włosy m-e); szkło m-e = nieprzezroczyste, biało zabarwione; bursztyn m. = nieprzejrzysty; marny, nędzny, błahy; zęby m-e = wyrzynające ś. najwcześniej u dziecka, potem wypadające; rogi m-e (u jelenia) = nowowyrosłe; brat m. = wykarmiony przez tę samą kobietę; naczynia, żyły m-e = kanały, odprowadzające mlecz z jelit; droga m-a = pas białawy na niebie, złożony z gwiazd i mgławic.

 Mleczysty, obfitujący w mleko a. w sok mleczny.

 Mleczywo, mleko wszelkiego gatunku, przetwory z mleka, nabiał.

 Mleć (mielę, mełł, imiesł. mielony), w młynie, żarnach i t. p. rozcierać, rozdrabniać ziarno na miałkie części, szczeg. na mąkę; przen., m. językiem = mówić wiele, prędko, byle co, barłożyć; m. ś. powodzić ś., szczęścić ś. komu; jednemu ś. zmiele, a drugiemu skrupi = jednemu ś. uda, a drugiemu nie powiedzie.

 Mleko, biały tłustawy płyn, wyrabiający ś. w gruczołach piersiowych kobiety po urodzeniu dziecka (pokarm) a. u samic zwierząt ssących, a otrzymywany przez dojenie: m. krowie, owcze, kozie, kobyle; m. słodkie; m. kwaśne, zsiadłe; m. zbierane = z którego zebrano śmietankę; m. prosto od krowy = przed chwilą udojone; sok wielu roślin, najczęściej białego a. białawego koloru (m. migdałowe); w chem., ciecz barwy białej a. białawej, w której zawieszone są drobne cząstki jakiegoś ciała stałego (m. wapienne); płeć jak m. = biała cera, świeża; jak krew z m-em = biała z rumieńcami, zdrowa; wyssać co z m-iem = odziedziczyć po matce; brak mu tylko ptasiego m-a = nic mu nie brak; kraj m-iem i miodem płynący = obfitujący we wszystko, ziemia obiecana; mieć m. pod nosem = nie mieć jeszcze zarostu, być młodzieniaszkiem.

 Mlekodajny, dający mleko, obfitujący w mleko.

 Mlekomierz, przyrząd do rozpoznawania dobroci mleka (fig.) — p. Laktometr, Laktodensymetr.

 Mlekopędny, Mlekotwórczy, wpływający na obfitsze wydzielanie ś. mleka.

 Mlekopłynny, płynący mlekiem.

 Mlekowiec, Mleczodrzew, roślina z rodziny chlebowcowatych (fig.).

 Mlewne (-ego), opłata w młynie za mielenie zboża.

 Mlewo, mielenie, zboże mielone, mąka stąd powstała.

 Mlon, rękojeść żarn do obracania kamienia.

[775] Młaka, Młaczysko, bagno, moczar, mokradło; mokra łąka nizinna.

 Młocarnia, Młockarnia, maszyna do młócenia zboża (m. ręczna, kieratowa, parowa) (fig.).

 Młocek, Młockarz, Młocarz, człowiek, młócący zboże, zmłocek.

 Młocisko, trzonek, rękojeść u młota; ogromny, ciężki młot.

 Młocka, Młócka, młócenie; czas młócenia; zboże wymłócone, wymłót; robotnica przy młocarni.

 Młoda (-ej), Młoducha, panna młoda, oblubienica.

 Młode (-ego), płód zwierząt.

 Młodnieć, stawać ś. młodszym, siły młodzieńcze poczuwać, odradzać się.

 Młodo, jak młody (wyglądać m.); wcześnie, za młodu, w młodości.

 Młodociany, jeszcze nierozwinięty z powodu młodego wieku, z czasów młodości, wczesny, ranny; niedoświadczony; niedojrzały, wątły, słaby, nieudolny (rozum m.); po m-emu = jak młodzieniaszek.

 Młodoczech, członek stronnictwa politycznego w Czechach, dążącego do rozbudzenia pierwiastku narodowego i odrodzenia narodu w duchu rozwoju plemiennego.

 Młodorusin, członek stronnictwa krańcowego wśród Rusinów galicyjskich, dążącego do odrodzenia narodu w duchu ścisłego rozwoju plemiennego.

 Młodość, część życia ludzkiego między dzieciństwem a męskością, wiek młody, cechy właściwe latom młodym; błędy m-i = właściwe wiekowi młodemu; płacić dług m-i = ulegać popędom młodzieńczym; wypłacać ś. z długów m-i = ponosić cierpienia w wieku późniejszym za błędy, w młodości popełnione; od m-i = od lat młodych; w m-i = za młodu; nie pierwszej m-i = już w pewnym wieku, podstarzały.

 Młodoturek, członek stronnictwa krańcowego w Turcji.

 Młodsza (-ej), panna służąca, pokojówka.

 Młodszy, st. w. od Młody; bracia m-si = posłowie, w przeciwstawieniu do braci starszych = senatorów; pan m-y = syn wobec ojca; m-a pani = synowa w przeciwstawieniu do starszej pani cz. dla służby; świekry; w kartach: młódki; rzecz., podstarszy w cechu rzemieślniczym.

 Młoducha, młoda mężatka, młoda dziewczyna.

 Młody, niestary, będący w młodych latach, niedawno żyjący; m. człowiek = młodzieniec, młodociany, naiwny, niedoświadczony, niewytrawny, płochy, wczesny, niedawny (m-e małżeństwo); m. pan K. = syn pana K.; panie m.! = lekceważący a. żartobliwy sposób zwracania ś. do kogoś; pan m. = oblubieniec; panna m.m-a = oblubienica; państwo m-i = para oblubieńców; m-e piwo musi wyszumieć = młodzieniec musi ś. wyhulać, zanim ś. ustatkuje; m-e u zwierząt = płód zwierząt: kocię, szczenię, pisklę i t. p.; za m-u = w młodości; z m-u = od młodości.

 Młodzian, młodzieniec, drużba.

 Młodzianek, młodzieniec, niemowlę, niewiniątko; uroczystość M-ów = święto na cześć pomordowanych przez Heroda niewiniątek (28 grudnia); swat, drużba.

 Młodziankowy, właściwy młodziankom, odnoszący ś. do młodzianków; dzień m. = dzień Młodzianków (28 grudnia).

 Młodzianin, młodzieniec.

 Młodzić, młodym czynić, odmładzać, odmładniać; m. ś., młodnieć, odmładniać się.

[776] Młodzieniaszek, chłopiec niedorosły, pacholę młode; człowiek, poczynający wiek młodzieńczy, jeszcze nie młodzieniec; jeden z drużbów.

 Młodzieniec, młody mężczyzna; złoty m. = bogaty, rozrzutny młodzieniec z arystokracji, hulaka, utracjusz; pozłacany m. = pozujący na złotego młodzieńca.

 Młodzieńczy, właściwy młodzianowi, pełen młodości i sił żywotnych; do młodych lat się odnoszący; wiek m. = od 15 — 25 lat.

 Młodzieńczyk, ledwie wyrosły z lat pacholęcych młodzieniec, jeszcze niedorosły młodzieniec.

 Młodzież, Młódź, młodzi ludzie, młodzieńcy; m. szkolna = uczniowie, m. uniwersytecka = studenci; m. kapłańska = klerycy; m. albo młodzizna = młoda zwierzyna, młoda stadnina; m. albo młododrzew = młode drzewka w lesie.

 Młodzik, mężczyzna całkiem młody, młokos; człowiek niewprawny, nowicjusz; księżyc w nowiu, nów (miesiąc na m-u); zwierz młody.

 Młodzikowy, przypadający na nowiu (m-a niedziela = najbliższa nowiu).

 Młodziuchny, Młodziutki, Młodziuteńki, Młodziusienieńki, bardzo młody.

 Młokos, młodzik, młodzieniec jeszcze niedojrzały, zuchwały i zarozumiały; wyrostek, chłystek, smarkacz.

 Młot, narzędzie żelazne z rękojeścią, którym kują i przybijają; m. kowalski, m. hidrauliczny, m. parowy (fig.), m. wodny; być między m-em a kowadłem = być w trudnym położeniu, wśród dwu grożących niebezpieczeństw; serce bije jak m-em = bije mocno, gwałtownie; w zool., m. morski, ryba morska, chrząstkowa, z rodziny żarłaczy czyli rekinów (fig.).

 Młoteczek, niewielki młot (m. w zegarze, w dzwonku elektrycznym; m. w fortepjanie = uderzający w struny za pociśnięciem klawisza); w anat., jedna z kostek w uchu, młotek, kość młotkowa.

 Młotek, niezbyt wielki młot, młot ręczny; m. na drzwiach do stukania = kołatka; rodzaj dawnej broni; m. i dzwonek = gra towarzyska.

 Młotkować, klepać młotkiem metal na zimno, dla nadania mu zbitości.

 Młoto, Młóto, słodziny.

 Młotowiny, drobne cząsteczki tlenku żelaza, odpadające od żelaza podczas kucia, hamerszlag, omłotki, zendra.

 Młotownia, Młotarnia, kuźnica żelazna, kuźnica miedziana z młotem wodnym, hamernia.

 Młócić, wybijać ziarna z kłosów cepami a. w młocarni; bić, tłuc, trzepać; żart., jeść szybko, żarłocznie, pałaszować; m. próżną słomę = daremnie pracować; m. słomę = gadać nadaremno; we dwoje m. = być dwulicowym, obłudnym, chcieć obu stronom dogodzić; bić, uderzać gęstemi razami; coś szybko a. niedbale odrabiać.

 Młócka — p. Młocka.

 Młockarnia — p. Młocarnia.

 Młóćba — p. Młocka; bijatyka.

 Młódka, kobieta młoda; samica, która nie miała jeszcze płodu (np. jałówka); klacz, rodząca po raz pierwszy; pierwiastka; karta nizka, blotka, nie figura, nie honor.

 Młódź — p. Młodzież; młode drzewka w lesie, młodzież.

[777]

 Młyn, budynek z przyrządami do mielenia zboża, tarcia na proch ciał stałych, wyciskania soku itp. (fig.); m. wietrzny = wiatrak, m. wodny, parowy, m. konny a. koński, m. prochowy; m. djabelski = rodzaj karuzeli; póty m. miele, póki wody staje = wszystko do czasu; jak w m-ie = pełno stuku, hałasu, gwaru; na swój m. wodę obracać = zmierzać ku swojej korzyści, pilnować; to woda na jego m. = na tym właśnie skorzysta, tego właśnie pragnął.

 Młynarczyk, czeladnik, chłopiec młynarski.

 Młynarka, żona młynarza, młynarzowa; kobieta, zajmująca ś. mieleniem zboża w młynie; zarządzająca młynem, właścicielka młyna.

 Młynarski, przym. od Młynarz; żart., suchoty m-ie = otyłość, tusza.

 Młynarstwo, rzemiosło młynarskie, młynarz z żoną.

 Młynarz, Mielnik, rzemieślnik, zajmujący ś. mieleniem zboża we młynie; właściciel młyna, zarządzający w młynie; gra towarzyska chłopców wiejskich; rodzaj gry w karty.

 Młynek, mały młyn; przyrząd ręczny do mielenia (m. do kawy, m. do pieprzu, do farb); przyrząd do czyszczenia i sortowania zboża, arfa (fig.); m. dziecinny = cacko z papieru a. drewienek na kijku, obracające ś. za powiewem wiatru a. z biegiem, wiatraczek; rodzaj tańca, w którym dwie osoby, wziąwszy się za ręce, szybko się obracają, kaszka; szybkie wywijanie kijem a. pałaszem w powietrzu; nazwa jednej z figur kontredansowych a, mazurowych; m. w oknie, kręcący ś. przyrząd blaszany do odświeżania powietrza w pokoju, wiatraczek, wentylator; kręcenie ś. piasku nad ziemią w czasie nocnego wiatru, wir wietrzny; m. u owiec — p. Kołowacizna; obracanie ś., kręcenie ś. szybkie na miejscu, młyniec; w gimn., wykręcanie ś. dokoła drążka poziomego (m. na reku, na trapezie; m. do przodu = wykręcanie ś. dokoła reku na wyprostowanych rękach); rodzaj fajerwerku w kształcie gwiazdy, kręcącej ś. dokoła swej osi; rodzaj gry na specjalnie przygotowanej desce; rodzaj gry, zasadzający ś. na tym, by na warcabnicy ustawić trzy swoje kamienie w jednym rzędzie, czemu przeciwnik przeszkadza; m. wieczny a. wieczysty (w tejże grze) = ciągłe tworzenie młynka przez przesuwanie tam i z powrotem jednego z kamieni; rodzaj pasjansa; w wincie: następujące jedna po drugiej przebitki u dwuch partnerów; mieć m-a w głowie = być niedowarzonym, mieć bzika; m-em a. młyńcem = kręcąc ś., krążąc; zrobić m-a = wywinąć ś. z czego zręcznie, wyłgać ś., wykpić ś., wymknąć ś.

 Młyniec — p. Młyn; m-cem, przysł., obracać ś. w koło, przewrócić ś., krążyć; robić szablą m-em = w fechtunku sposób uderzenia.

 Młynkować, zboże czyścić młynkiem, kręcić, wykręcać ś., wywijać ś., robie młynki; m. językiem = mówić dużo i szybko, mleć językiem, paplać; w gimn., robić młynki.

 Młyński, należący do młyna (koło m-ie, kamień mm.); przen., mieć kamień m. na głowie = wielki kłopot, mieć go na sercu = mieć wyrzut sumienia; ciężyć m-im kamieniem = powodować wielkie przykrości, wielkie troski, ciężary.

[778] Mnemonika a. Mnemotechnika, gr., sztuka wydoskonalenia pamięci za pomocą specjalnych metod i odpowiednich ćwiczeń; sposób dopomagania pamięci.

 Mnich, gr., człowiek, który ślubami zobowiązał ś. żyć pod regułą zakonną, zakonnik (fig.); w podaniach ludowych istota nadprzyrodzona w postaci zakonnika z kapturem na głowie; rura do spuszczania wody ze stawu; naczynie do oddzielania złota i srebra w piecyku; gatunek jabłka; rodzaj pieroga.

 Mniej, st. wyż. od Mało; nie tyle, nie do takiego stopnia, nie tak bardzo; m. więcej = to wszystko jedno; m. więcej = o tyle, o ile, około (m. więcej mila, godzina); ni m., ni więcej = okrągło, ściśle; nie m. = również w tym samym stopniu; niemniej = pomimo to, jednak, jednakże; tym m. = tymbardziej nie; w matem., znak odejmowania a. wielkości ujemnej, oznacza ś. kreską: —; minus przy wystawianiu stopni w szkole — p. Minus.

 Mniejszość, mniejsza liczba, m-a ilość; mniejsze rozmiary, mniejsze znaczenie.

 Mniejszy, st. wyż. od Mały; nie tak wielki, nie tak obszerny; m-a o to = nie dbam o to, nie obchodzi mię to.

 Mniejszyć, robić mniejszym, pomniejszać, zmniejszać, uszczuplać, ujmować.

 Mniemać, myśleć, wnosić, sądzić, rozumieć, utrzymywać, domyślać ś.; m-m = sądzę, zdaje mi ś., widzi mi ś.

 Mniemanie, rozumienie o czym, zdanie, sąd, przypuszczenie, domysł; dobre m. = dobra opinja, dobra reputacja, sąd pochlebny.

 Mniemany, rzekomy, nieprawdziwy, domniemany, nieistotny.

 Mnisi — p. Mniszy.

 Mniszek, zdrobn. od Mnich; w bot., m. albo brodawnik, roślina z rodziny złożonych (fig.).

 Mniszka, gr., zakonnica; w zool., owad łuskoskrzydły ze skupienia prządkówek (fig.).

 Mniszy, gr., przym. od Mnich; zakonny, dotyczący mnichów.

 Mnogi (lm. -dzy), liczny, w znacznej liczbie będący, wieloraki; w gram., liczba m-a, forma gramatyczna, służąca do oznaczenia więcej, niż dwuch osób a. przedmiotów, pluralis.

 Mnogo, przysł., wiele, dużo.

 Mnogojęzyczny, wielojęzyczny.

 Mnogokrotny, wielokrotny.

 Mnogoliczbowy, w liczbie mnogiej tylko używany, liczny.

 Mnogoludny, ludny, mający wiele ludności.

 Mnogooczek, rodzaj dziennego motyla.

 Mnogoplemienny, różnoplemienny; na wiele plemion rozrodzony, dzielący ś. na wiele plemion.

 Mnogość, duża ilość czego, mnóstwo, wielość; w mat., zbiór, ogół, układ.

 Mnożenie, działanie arytmetyczne, polegające na powiększeniu jednej liczby tyle razy, ile jedności znajduje ś. w drugiej; powiększanie, zwiększanie, pomnażanie.

 Mnożna, w mat., liczba w mnożeniu, którą mnożymy przez inną.

 Mnożnik, w mat., liczba w mnożeniu, przez którą mnożymy.

 Mnożny, mnożący ś. licznie, rozradzający ś., płodny; liczba m-a — p. Mnożna.

 Mnożyć, powiększać co w ilości, przysparzać czego; w mat., [779]powtarzać liczbę tyle razy, ile jest w drugiej jednostek; m. ś., przybywać, powiększać ś.; wydawać potomstwo, rozmnażać ś., rozradzać ś., rozpleniać ś.; utwierdzać ś. w czym, doskonalić ś., nabywać czego.

 Mnóstwo, wielka ilość; wiele ludzi, tłum, rzesza.

 Moa a. Dinornis, ptak z rodziny drabów, rzędu nielotowatych, zamieszkiwał do niedawna Nową Zelandję, dziś wytępiony (fig.).

 Mob, ang., pospólstwo, tłuszcza.

 Mobilizacja, łć., uruchomienie wojska, postawienie armji na stopie wojennej; zamiana majątku nieruchomego (ziemi, budynku) na kapitał.

 Mobilizować, łć. uruchomiać, dokonywać mobilizacji; m. kapitał = uruchomiać fundusze, zawarte w nieruchomości w celu spekulacyjnym.

 Mobilja, łć., własność ruchoma, ruchomości, sprzęty.

 Mobiljarny, łć., kredyt = zabezpieczony zastawem ruchomości a. papierów wartościowych.

 Moc, zdolność mocnego działania i stawiania oporu, siła, tęgość, krzepkość; dzielność, energja; wytrwałość, hart; dosadność, wyrazistość (powiedział to z m-ą); potęga; trwałość, wytrzymałość; wpływ; esencjonalność, tęgość (m. wina); skuteczność, działanie (m. lekarstwa); możność (to nie w mojej m-y); władza (być w czyjej m-y); mieć m. nad sobą = panować nad sobą; siła obowiązująca (m. prawa); chodzić, stać o swej m-y = samemu, bez czyjejś pomocy; m-ą, gwałtem, siłą; m-e piekielne = złe duchy; m-e niebieskie = Bóg, święci, aniołowie; przysł., wiele, wielka ilość, mnóstwo (mieć m. pieniędzy); na m., przysł., silnie, mocno (zawiązać na m.); m-ą = za pomocą (m-ą słowa, muzyki); m-ą, na m-y, w m., z m-y, przysł. na podstawie, w imię, z racji, w myśl czego (m-ą prawa, wyroku, umowy).

 Mocarka, mocna, silna kobieta; władczyni.

 Mocarstwo, siła, potęga; państwo, wielkie państwo; kraj potężny.

 Mocarz, człowiek mocny, siłacz, olbrzym; władca potężny, pan znakomity; panujący, król.

 Mocen, forma orzecznikowa od Mocny; jestem m. — mogę, mam możność, mam władzę; mam prawo.

 Mochnatka, gatunek pszenicy.

 Mocibdziej, Mociumdziej, Mociumpan, skróc., Miłościwy Dobrodziej, Miłościwy Pan.

 Mocja, łć., ruch; projekt, wniosek parlamentarny; w dawnym prawie polskim: odwołanie ś. dowyższej instancji, apelacja.

 Mocnić, mocnym czynić, dodawać mocy; m. ś., stawać ś. mocnym, nabierać mocy, róść w potęgę.

 Mocno, z mocą, z siłą, silnie; głośno; bardzo, bardzo wiele, w znacznym stopniu; dobitnie, wyraźnie; dosadnie, stanowczo, stale, niewzruszenie, usilnie, wytrwale; trwale, gruntownie; biegle, wprawnie; m. kochać = całym sercem; m. nienawidzieć = ze wszystkich sił; być m. przekonanym = najzupełniej przekonanym; spać m. = głęboko, twardo; m. obrażony = śmiertelnie obrażony.

 Mocny, mający moc, pełen siły, silny; stawiający silny opór w łamaniu, kruszeniu, darciu i t. p.; trwały, wytrzymały (m-e ubranie); zsiadły, zbity (grunt m.); wielki, bardzo wielki, silny (m. deszcz); opasany twierdzą, obronny; tęgi, esencjonalny (m-a wódka, m. rosół); napoje m-e = napoje [780]alkoholowe, trunki, napoje gorące; papieros m.; m. oddział wojska = liczny; mocno czuć ś. dający, silny (zapach m.); ból m. = dotkliwy, możny, mający władzę, potężny; usilny, wytrwały (m-e postanowienie); m-a żądza = gwałtowna; m-a trucizna = szybko działająca; przekonywający, pewny, stanowczy, niezbity (mm. dowód); wyniosły, potężny, dzielny (m. umysł); m. w czym = wyćwiczony, biegły; w gram., spółgłoska m-a = wymawiana bez drgania strun głosowych, cicha, bezdźwięczna; karta m-a = posiadanie wielu wysokich kart i atutów przez jednego z grających; m. kolor = znaczna liczba atutów w jednym z kolorów u jednego z grających.

 Mocodawca, ten (ta), co daje komu pełnomocnictwo do działania (forma ż. Mocodawczyni).

 Mocować, dodawać mocy; probować mocy, natężać; przewyższać siłą, zwyciężać; m. ś. z kim, z czym = zmagać ś. z kim, walczyć z kim, próbować swej siły.

 Mocowładca, stojący u steru władzy, minister.

 Mocz, ciecz wodnista, z organizmu przez nerki wydzielana, zbierająca ś. w pęcherzu moczowym i kanałem moczowym odchodząca; uryna.

 Moczałka, wiecheć, kawałek płótna zmoczony na kompres.

 Moczar, bagno, trzęsawisko, mokra, nizinna łąka, mokradło (fig.).

 Mocznica, zatrucie organizmu moczem, który przestał ś. wydzielać, uremja.

 Mocznik, jeden ze składników moczu, amid kwasu węglanego.

 Moczopędny, zwiększający wydzielanie ś. moczu.

 Moczopłciowy, odnoszący ś. do narządów moczowych i płciowych (choroby m-e).

 Moczowód, przewód, którym mocz z nerek dostaje ś. do pęcherza.

 Moczówka, w medyc., chorobliwe, nadmierne wydzielanie moczu m. cukrowa a. choroba cukrowa; p. Cukrzyca.

 Moczyć, czynić mokrym, zlewać płynem, zwilżać; zanurzać w płynie, trzymać w płynie; m. ś. = stawać ś. mokrym, zanurzać ś., zlewać ś. płynem, moknąć; oddawać pod siebie mocz.

 Moczymorda, Moczygęba, Moczywąs, pijak, opilec, pijanica.

 Moda, fr., zwyczaj przemijający, zależny od nawyknień, od gustu, od upodobania czasowego, zwłaszcza co do ubierania ś.; szczególny sposób postępowania, coś nowego, odmiennego.

 Modalizm, Modalność, łć., nauka, według której trzy osoby Trójcy św. różnią ś. tylko sposobem objawiania ś.; w filozofji Kanta trojaki sposób wydawania sądów: sąd stanowczy, wątpliwy, konieczny; sposobowość.

 Model, fr., wzór, modła; forma wzorowa, przedmiot, z którego robi ś. forma przez oblepienie i wyjęcie tegoż przedmiotu z utworzonej na nim pokrywy, służącej potem do odlewów; osoba a. manekin, służące artyście za przedmiot studjów, za wzór do wykonania obrazu a. rzeźby.

 Modelacja, Modelowanie, fr., rzecz., od Modelować.

 Modelarnia, fr., warsztat, w którym robią modele.

 Modelator, fr., przygotowujący przybory sceniczne: figury, zbroje, owoce i t. p., z gliny a. masy papierowej (forma ż. Modelatorka).

 Modelatornia, fr., pracownia, w której przygotowują ś. przybory sceniczne.

[781] Modelka, fr., kobieta, pozująca malarzowi, rzeźbiarzowi.

 Modelować, fr., wyrabiać lub odciskać z gliny, gipsu a. stearyny figury, mające służyć za wzory; kształtować według pewnego modelu; m. ś. = naśladować kogo, wzorować ś. na kim.

 Moderacja, łć., umiarkowanie, wstrzemięźliwość.

 Moderados, hiszp., stronnictwo umiarkowanych, w Hiszpanji.

 Moderant, łć. — p. Moderat; — p. Moderator.

 Moderantyzm, łć., zasada umiarkowania.

 Moderat, Moderant, łć., człowiek wstrzemięźliwy, umiarkowany.

 Moderator, Moderant, łć., łagodzący, jednający; rozjemca; przyrząd, regulujący bieg maszyny, przyrząd do przyciszania głosu instrumentu; regulator.

 Modern, fr., współczesny, nowożytny; w nowym stylu.

 Modernista, fr., pisarz lub artysta, idący za najnowszym kierunkiem w literaturze a. sztuce.

 Modernizm, fr., kierunek literacki i artystyczny, nacechowany krańcowym indywidualizmem, egotyzmem, zgłębiający i odtwarzający chwilowe stany duszy ludzkiej; m. kościelny = prąd, dążący do zreformowania kościoła katolickiego w duchu bardziej postępowym i demokratycznym.

 Modernizować, fr., nadawać zabytkom dawnym pozór nowoczesny, przerabiać coś przestarzałego na sposób nowoczesny.

 Moderować, łć., miarkować, obniżać rachunek zbyt wygórowany; łagodzić, uspokajać, poprawiać, zmieniać; m. ś. = miarkować ś., powstrzymywać ś.; kierować ś. czym; stroić ś., mizdrzyć ś.

 Moderunek, łć., ogół przyborów dla żołnierza a. dla konia (ubranie, strzelby); reparowanie.

 Modestja, łć., skromność, umiarkowanie.

 Modlić, prosić usilnie, błagać; m. ś. = zanosić modły, odprawiać modły, błagać w modlitwie, prosić.

 Modligroszek, roślina z rodziny motylkowatych, paciorkowiec, paciorki (f.).

 Modliszka, owad prostoskrzydły chodzący (fig.).

 Modlitewka, krótka modlitwa.

 Modlitewnik, książka z modlitwami, książka do nabożeństwa, zbiór modlitw.

 Modlitewny, pobożny, nabożny, korny, błagalny.

 Modlitwa, wzniesienie myśli i uczucia do Boga, dla złożenia Mu hołdu, dziękczynienia a. zaniesienie prośby; prośba o pośrednictwo świętych (M. Pańska = Ojcze nasz).

 Modła, łć., wzór, miara, prawidło; sposób, moda, manjera, model; forma a. szablon, wykrojony z deski a. blachy, używany przez mularzy do wyrabiania gzymsu na świeżej zaprawie.

 Modły (-ów), modlitwa.

 Modniarka, fr. — p. Modystka.

 Modniarstwo, fr., zajęcie modniarek; upodobanie w strojach.

 Modnie, fr., zgodnie z modą, wedle mody, ładnie, elegancko.

 Modniś, fr., człowiek, ściśle przestrzegający mody, elegant, strojniś.

 Modny, fr., zgodny z ostatnią modą, przestrzegający ściśle mody, gustowny.

 Modrak, w bot., roślina z rodziny krzyżowych, chaber, bławatek; w zool., ptaszek wróblowaty, z rodziny drozdów (fig.).

[782] Modraszek, rodzaj motyla dziennego.

 Modrawić — p. Damaskować.

 Modrawy, błękitnawy, niebieskawy.

 Modronos, rodzaj czapli.

 Modrooki, mający oczy modre, niebieskie.

 Modry, błękitny, niebieski, ciemno-fijołkowy; m. kamień, siny kamień = koperwas niebieski; w zool., gajówka m-a — p. Podróżniczek.

 Modrzeć, modrym stawać ś., sinieć — p. Modrzyć.

 Modrzejowiec kampeszyn albo Drzewo kampeszowe, roślina zwrotnikowa z rodziny brezylkowatych, używana w farbiarstwie (fig.).

 Modrzeniec, roślina z rodziny liljowatych, bławatnica.

 Modrzew, drzewo z rodziny szyszkowych, jodła m. (fig.); drzewo, drewno modrzewiowe.

 Modrzewina, drzewo, drewno modrzewia.

 Modrzewiowy, Modrzewiany, do modrzewia ś. odnoszący; z modrzewia zrobiony.

 Modrzewnica, roślina z rodziny wrzosowatych (fig.).

 Modrzybka, gatunek szkarłupni.

 Modrzyć, modrym czynić, farbować na modro; m. ś. = modrzeć, niebieszczeć, błękitnieć, połyskiwać modrą barwą.

 Modrzyk, ptak z rzędu podkasałych.

 Modulacja, łć., harmonijne prowadzenie tonów melodji z tonacji jednej do drugiej; podnoszenie i zniżanie głosu w mowie, deklamacji; cieniowanie.

 Modulować, łć., zastoswać modulację, przechodzić z jednej tonacji w drugą.

 Moduł, łć., miara, używana w budownictwie, połowa dolnej średnicy słupa, służąca do wyznaczenia różnych części kolumny; w mat., pewien mnożnik a. czynnik stały.

 Modus, łć., miara, sposób; rodzaj, forma mówienia, ton; w gram., tryb.

 Modyfikacja, łć., zmiana, złagodzenie, ograniczenie; zmniejszenie żądań; poprawianie.

 Modyfikować, łć., robić zmiany, ograniczać, łagodzić, zmieniać; m. ś., zmieniać ś., stawać ś. lepszym, łagodniejszym, inaczej postępującym.

 Modystka, Modniarka, fr., właścicielka magazynu mód, pracowni kapeluszy damskich, krawcowa damska.

 Mofetty, fr., wyziewy kwasu węglanego ze szczelin na gruncie wulkanicznym; wogóle źródła gazowe, wydzielające kwas węglany.

 Mogilnik, cmentarz; mogiła.

 Mogilny, odnoszący ś. do mogiły; kurhanowy, grobowy; przen., odnoszący ś. do śmierci, grobowy (dół m.).

 Mogiła, dół, w którym grzebią ciało umarłego, grób; kopiec, pagórek z ziemi, usypany nad grobem; kurhan, wzgórze samorodne.

 Mogiłka, niewielka mogiła; w lm., m-i, cmentarz, mogilnik.

 Mogoł, Wielki Mogoł, niegdyś tytuł monarchy w Indostanie, którego wielki majątek stał ś. przysłowiowym (skarby wielkiego m-a); Wielki M. = słynny brylant ogromnej wielkości.

 Mohair (moher), ang., wełna kóz angielskich, tkanina wełniana włochata i połyskująca; gatunek cieniutkiej włóczki.

[783] Mohorycz, arab., zapijanie wódki, gdy pierwszy raz młodzieniec zjawia ś. u rodziny, u której upatrzył upragnioną dla siebie żoną.

 Moja (-ej), rzecz., forma ż. od Mój; skr. zam. moja żona.

 Moje (-ego), rzecz., to, co do mnie należy, moja własność, moje zdanie, moje twierdzenie (na m. wyszło = sprawdziło ś., com mówił; m. na wierzchu = zwyciężyłem, wygrałem); po m-mu = wedle mojego sposobu, wedle mego zapatrywania.

 Mojżeszowy, żydowski (wyznanie M-e).

 Mokasyny, ameryk., sznurowane buty Indjan północnoamerykańskich, sporządzone z niewyprawnej skóry (fig.).

 Mokka, najlepszy gatunek kawy arabskiej.

 Moknąć, być wystawionym na zmoknięcie, na zmoczenie wskutek oblania (m. na deszczu); zostawać zanurzonym w płynie dla odmoczenia ś., dla wydzielenia jakiej substancji i t. p.

 Mokradło, miejscowość mokra, moczar, bagno, trzęsawisko, grzęzawisko; w lm., pora mokra, dżdżysta, deszcze, szaruga, słota.

 Mokro, gdzie dużo wody, wilgoć, wilgotno; przyłożyć co na m. = zmoczywszy; dziś na dworze m. = jest wilgotno, deszcz padał a. pada, słota, szaruga.

 Mokry, nie suchy, zmoczony płynem, zmokły, wilgotny; dżdżysty (m. rok); w chem., droga m-a rozbioru chemicznego = działanie za pomocą płynów, odczynników ciekłych.

 Mokrzyca, roślina z rodziny mokrzycowatych (fig.); ptasie ziele, zanokcica.

 Mokrzycznik, roślina z rodziny mokrzycowatych, sitowiec, sitowa trawa.

 Mokrzyć, być wilgotnym; puszczać mocz — p. Moczyć.

 Molekularny, łć., cząsteczkowy, drobinowy; m-e siły = siły międzycząsteczkowe: przyciąganie i odpychanie.

 Molekuła, fr., drobinka, najdrobniejsza cząsteczka związku chemicznego a. jakiego ciała.

 Moleskin, miękki gęsty barchan strzyżony, używany pod ceratę.

 Molestja, łć., przykrość.

 Molestować, łć., błagać, namiętnie prosić, naprzykrzać ś.; fatygować, trudzić, nękać, dokuczać; narzekać, ubolewać.

 Molibden, gr., pierwiastek metaliczny z grupy chromowców.

 Moliki, w zool., dział pająków, roztocze.

 Moll, wł. — p. Minor.

 Mollah, tur. — p. Mołła.

 Molo, wł., tama, grobla kamienna, wchodząca w morze, która zamyka wejście do portu, chroni port od uderzeń bałwanów morskich lub od zasypania naniesionym piaskiem (fig.).

 Moloch, hebr., u Chananejczyków i Fenicjan bożyszcze: uosobienie słońca zimowego, któremu poświęcano ludzi na ofiarę; przen., sprawa, pochłaniająca wiele niewinnych ofiar; pożeracz, nienasycony, krwiożerczy.

 Molton, fr., miękka, wełniana tkanina o długim włosie, strzyżona i kiprowana; gruby barchan na obie strony kosmaty.

 Moluski, łć., w zool., mięczaki, zwierzęta miękkie.

 Mołła, Mołna, Mułła, tur., duchowny mahometański i wyższy sędzia.

[784] Mołodyca, Mołoducha, ukr., młoda kobieta; młoda dziewczyna.

 Mołodziec, Mołojec, ukr., młodzieniec; zuch, junak.

 Momencik, łć., krótka chwila, okamgnienie, mig.

 Moment, łć., chwila, okamgnienie; okoliczność stanowcza, przyczynowa: m. psychologiczny = chwila, w której popęd, kiedyindziej pokonywany, staje ś. przemożnym.

 Momentalny, łć., trwający przez moment, szybki, chwilowy, błyskawiczny; m-a fotografja = zdjęcie fotograficzne za pomocą przyrządu migawkowego.

 Momot, jąkała; niemowa; ograniczony niedołęga.

 Momotać, mówić niezrozumiale, bełgotać; pozbawiać zdrowych zmysłów, czarować.

 Momus, gr., bożek żartu i szyderstwa.

 Monach, gr., mnich, zakonnik w kościele wschodnim (fig.).

 Monachijskie piwo, gatunek piwa bawarskiego.

 Monachomachja, gr., wojna mnichów (poemat Ig. Krasickiego).

 Monada, gr., filozoficzna nazwa jednostek, pierwiastków natury duchowej, składających Wszechświat; mikroskopijne żyjątko z gromady pierwotniaków.

 Monadologja, gr., pogląd, według którego monady (duchowe) są przyczyną wszechbytu.

 Monadysta, wyznawca monadologji.

 Monarcha, gr., władca kraju, panujący (cesarz, król, książę).

 Monarchiczny, gr., gdzie władzę rządu ma monachamonarcha (rząd m.).

 Monarchini, gr., władczyni; małżonka monarchy.

 Monarchista, gr., zwolennik monarchicznej formy rządu.

 Monarchizm, gr., zasada rządu monarchicznego; jedynowładztwo.

 Monarchja, gr., państwo rządzone przez monarchę (cesarstwo, królestwo); forma rządu, według której naczelna władza w państwie spoczywa w ręku monarchy, jedynowładztwo (m. absolutna), a. w której bierze udział reprezentacja narodu (m. konstytucyjna).

 Monarszy, gr., przym. od Monarcha.

 Monaster, Monastyr, gr., klasztor wyznania wschodniego.

 Moneciarz, łć., żart., człowiek, mający dużo pieniędzy, bogacz.

 Monemeryczny, gr., jednodniowy, jeden dzień żyjący.

 Monepigraficzna gr. moneta, mająca tylko napis, bez wizerunku.

 Monera, gr., pierwotniak, najprostsza istota zwierzęca.

 Moneta, łć., pieniądz kruszcowy, opatrzony wybitym na nim stemplem państwowym oraz napisem, oznaczającym wartość; żart., posp., grosze, gotówka, pieniądze.

 Monetarny, łć., dotyczący monet; m-a stopa = przepis, określający, ile jednostek monetarnych ma być wybitych z jednej wagi kruszcu; m-a konwencja — p. Konwencja; system m. = ogół postanowień prawnych, przepisujących, jaka ma być stopa monetarna, waga, postać i rodzaje monet w państwach, które do konwencji przystąpiły.

 Mongolfier, Montgolfier, balon, aerostat systemu braci Montgolfierów, napełniony ogrzanym powietrzem (fig.).

 Mongoł, człowiek rasy mongolskiej; przen., barbarzyniec, okrutnik.

[785] Monista, gr., zwolennik monizmu.

 Monistyczny, gr., pojęty w duchu monizmu.

 Monitor, łć., napominający (stąd tytuł czasopisma); dawniej: bat jako kara (m. boćkowski); pancernik bez masztów, mało wystający nad wodą, opatrzony w silną wieżę stalową, mieszczącą 2 ciężkie działa; nazwa pisma, które wychodziło u nas w XVIII w.

 Monitorjum, łć., pismo napominające.

 Monitować, łć., napominać, przypominać, strofować, robić uwagi co do niewłaściwego postępowania.

 Monitum, Monit, łć., napomnienie, przestroga; zarzut.

 Monizm, gr., pogląd, który w przeciwieństwie do dualizmu uznaje jedną tylko zasadę istności wszechbytu, czy to materjalną (materjalizm), czy to duchową (spirytualizm); nauka o jednym bycie.

 Mono- gr., w wyrazach złożonych znaczy: jedno-.

 Monochromatyczne gr., światło = światło, składające ś. z promieni jednej tylko barwy.

 Monochromja, gr., jednobarwność; malowidło jednobarwne na tle tej samej barwy.

 Monocykl, gr., welocyped o jednym kole (fig.).

 Monodja, gr., śpiew jednogłosowy; monolog wierszowany.

 Monodram, Monodramat, gr., dramat, w którym występuje jedna osoba.

 Monodromiczny, gr., jednopostaciowy, jednowartościowy.

 Monodromja, gr., jednoznaczność.

 Monoepigraficzne gr., monety, monety, mające tylko same napisy bez portretów i innych ozdób.

 Monofiletyczny, gr., jednego pochodzenia; m-a teorja — p. Monofiletyzm.

 Monofiletyzm, gr., teorja, wyprowadzająca wszystkie jestestwa organiczne od jednego organizmu pierwotnego; teorja, wyprowadzająca cały gatunek od jednej pary przodków, monogienizm.

 Monogam, gr., jednożeniec.

 Monogamiczny, gr., mający jedną żonę; m-a = mająca jednego męża; rośliny m-e = jednopłciowe.

 Monogamja, gr., jednożeństwo, małżeństwo jednego mężczyzny z jedną kobietą, w przeciwieństwie do dwużeństwa, wielożeństwa.

 Monogienizm, gr., teorja jednoplemienności, według której ród ludzki pochodzi od jednej pary osobników.

 Monoginja, gr., w bot., słupek kwiatowy z jednym znamieniem; p. Monogamja.

 Monogonja, gr., mnożenie się bezpłciowe.

 Monograf, Monografista, gr., autor monografji.

 Monografja, gr., utwór literacki, który zawiera wyczerpujące opracowanie jednego działu jakiejś nauki, jednego faktu lub okresu historycznego, dziejów jednego rodu, osoby, miejscowości i t. d.

 Monogram, gr., figura, ułożona z artystycznie powiązanych ze sobą początkowych liter imienia i nazwiska.

 Monokl, fr., szkiełko oprawne, noszone na jednym oku, ćwikier, gukier (fig.).

 Monokliniczny, gr., obupłciowy (o kwiatach, zawierających pręciki i słupek); w krystalogr.: jednoskośny, tworzący kryształy o trzech nierównych [786]osiach, z których dwie, przecinające ś. pod kątem różnym od prostego, przecinają ś. z trzecią pod kątem prostym.

 Monokracja, gr., jedynowładztwo.

 Monolit, gr., dzieło sztuki, wykonane z jednej bryły kamienia, obelisk, pomnik, kolumna.

 Monolog, gr., rozmowa z samym sobą; w utworze dramatycznym dłuższy ustęp, wygłaszany przez aktora, gdy jest sam na scenie i mówi do siebie, jakby głośno myślał.

 Monologista, gr., mający dar wygłaszania monologów; artysta, występujący publicznie z monologami.

 Monologować, gr., rozmawiać z samym sobą; wypowiadać monologi.

 Monom, gr., w matem. — p. Jednomian.

 Monomachja, gr., pojedynek.

 Monoman, Monomanjak, gr., człowiek dotknięty monomanją.

 Monomanja, gr., zboczenie umysłowe, głównie w jednym kierunku rozwinięte; zajęcie ś. wyłącznie jedną myślą.

 Monomerja, Monomeryzm, gr., jednorodność, składanie ś. ciała z jednakowych cząstek.

 Monometalizm, gr., system finansowy, przyjmujący monetę złotą za walutę urzędową, a srebrną dopuszczający w wypłatach tylko w ograniczonej ilości z kursem chwiejnym a. odwrotnie.

 Monomim, gr., pantomina, w której gra jedna tylko osoba.

 Monomorficzny, gr., jednopostaciowy, o jednej postaci rozwojowej.

 Monomorfja, gr., jednopostaciowość, jednokształtność.

 Monoplan, gr., jednopłaszczyznowiec, rodzaj samolotu, czyli aeroplanu (fig.).

 Monopol, gr., prawo wyłącznego handlu lub fabrykacji jakiego przedmiotu, wyłącznego korzystania z położenia; rządowy skład trunków.

 Monopolista, gr., ten, co ma monopol.

 Monopolizować, gr., nabywać prawa wyłączności, ograniczać prawa innych do korzystania z czego.

 Monopolka, Monopolówka, grgr., wódka, oczyszczona przez monopolową dystylację.

 Monopter, gr., u starożytnych: świątynia o jednym szeregu kolumn, idących kolisto (fig.).

 Monoptery, gr., owady jednoskrzydłe.

 Monospermiczny, gr., mający jedno nasienie (o roślinach).

 Monostych, gr., jednowiersz, myśl, wyrażona jednym wierszem.

 Monosylaba, gr., Monosylabowy wyraz jednozgłoskowy, np. odpowiedzi monosylabowe: „tak“ lub „nie“.

 Monoteista, gr., wierzący w jednego Boga.

 Monoteizm, gr., wiara w jednego Boga.

 Monotonny, gr., jednotonny, jednostajny, nudny, ckliwy.

 Monotrop, gr., jednostka, osobnik.

 Monsinjor (monsignor), wł., Wasza Wysokość, tytuł honorowy dawany książętom, biskupom, kardynałom, wogóle osobom na wysokich stanowiskach.

 Monstrancja, łć., naczynie w kształcie tarczy słonecznej z promieniami, w środku którego, między dwa szkiełka na melchizedech zakłada się Hostję św. (fig.).

 Monstrualny, łć., potworny, niekształtnie wielki a. brzydki, odrażający.

[787] Monstrum, łć., potwór, straszydło, poczwara; istota z urodzenia odmienna od innych istot tegoż samego gatunku, potworek; przen., potwór, wyrodek w znaczeniu moralnym.

 Monsun, arab. — p. Muson.

 Montaż, Montowanie, fr., składanie maszyny i ustawianie jej w celu puszczenia w ruch, naprawa maszyny.

 Monter, fr., mechanik, składający, ustawiający i wprawiający w ruch nowe maszyny.

 Monterka, fr., montowanie, ustawianie maszyn; żona montera.

 Montowa nm., mąka = najlepsza, najprzedniejsza mąka pszenna; m-e pieczywo = wypiekane z tejże mąki.

 Montować, fr., uzbroić, zaopatrzyć w potrzebną odzież i amunicję; urządzić, zaopatrzyć, zestawić, złożyć maszynę; jurzyć, podniecać.

 Monument, łć., pomnik; dzieło sztuki, wystawione w miejscu publicznym na cześć znakomitego człowieka a. na pamiątkę wiekopomnego wydarzenia.

 Monumentalny, łć., pomnikowy, w wielkim stylu wykonany.

 Monumentum, łć., memorjał, pamiętnik.

 Mopanek (tylko w 5 pp.): m-nku! skrócone z mości panek.

 Mops, nm., pies pewnej rasy (zdrob. Mopsik) (fig.).

 Mopsica, Mopka, nm., suka mopsia.

 Mora, fr., tkanina jedwabna a. wełniana z odblaskiem falującym; falowaty deseń na papierze.

 Mora, wł., gra ulubiona we Włoszech, polegająca na szybkim zgadywaniu liczby wyprostowanych palców u rąk.

 Moralista (forma ż. Moralistka), Moralizator (forma ż. Moralizatorka), łć., człowiek, nauczający moralności, obyczajności, krzewiący moralność; pedant co do moralności; prawiący morały.

 Moralitet, łć., alegoryczna sztuka teatralna średniowieczna.

 Moralizator — p. Moralista.

 Moralizować, łć., nakłaniać do zmiany postępowania na lepsze, oddziaływać na poprawę i uszlachetnienie obyczajów; uobyczajać; prawić morały.

 Moralnie, łć., przysł., pod względem moralnym, obyczajowym (m. zaniedbane dziecko; m. upadła kobieta = nierządnica); być m. przekonanym = najmocniej, głęboko.

 Moralność, łć., nauka o obyczajach, obowiązkach, cnocie i zachowaniu ich w życiu; stan obyczajów w jakiej epoce, w jakiej miejscowości, u jakiego ludu, klasy, człowieka; poziom moralny.

 Moralny, łć., zgodny z nakazem sumienia, z poczuciem obowiązku względem bliźnich, z dobremi obyczajami; budujący, krzewiący dobre obyczaje i uczucia; duchowy; zawierający morał; etyczny; dotyczący życia duchowego; przymus m. = oddziaływanie na wolę za pomocą zbudzenia trwogi w sumieniu; osoba m-a = osoba lub zbiorowość, uznana za zdolną do działań prawnych, osoba prawna; m-e przekonanie = przekonanie głębokie, ale nie oparte na dowodach stanowczych, niezbitych; sens m. = nauka moralna, wypływająca, jako wynik, z jakiegoś utworu literackiego a. zdarzenia.

 Morał, łć., nauka obyczajowa, zastosowana w poszczególnym wypadku; wniosek z jakiego utworu dydaktycznego, ze zdarzenia, mogący wpłynąć na postępowanie, na obyczaje; sens moralny; m-y = zrzędne wytykanie wad; napominanie.

[788] Moratorjum, łć., udzielenie zwłoki w wypłacie długów, wydane przez rząd lub przez wierzycieli.

 Moratoryjny, łć., przym. od Moratorjum.

 Morawianie, Bracia Morawscy, sekta religijna w XVI w.

 Morąg, ciemniejszy pas na jaśniejszym tle; zwierz morągowaty (pies m.).

 Morągowaty, mający pasy różnego koloru; pręgowaty, pręgowany.

 Mord, Morderstwo, nm., zabójstwo; mordowanie, mordowanie ś. wzajemne, rzeź.

 Morda, łeb, pysk, paszcza (u zwierzęcia); rub., twarz, gęba (u człowieka); stul m-ę! = przestań mówić, zamilknij!; dać komu w m-ę = uderzyć go w twarz; psia m. = rodzaj trywjalnej połajanki: psubrat, łajdak, łotr; chamska m. = cham, łotr, nikczemnik.

 Mordeczka, mała morda.

 Mordent, fr., w muz., ozdobnik muzyczny: rodzaj krótkiego trylu bez zakończenia; forszlak.

 Morderca, nm., zabójca; zbój, kat; dręczyciel, tyran.

 Morderczy, nm., zabójczy, zabijający (cios m-y, narzędzie m-e); śmiertelny, krwawy, zażarty (bój m.).

 Morderczyni, zabójczyni.

 Morderowy, fr., kolor = ciemnozłocisty a. ciemno-czerwony.

 Morderstwo, nm., zabójstwo rozmyślne; zamordowanie; katowanie, męczenie, dręczenie; okrucieństwo.

 Mordęga, nm., mordowanie się, mozół, umęczenie.

 Mordka, niewielka morda.

 Mordobicie, Mordoklapis, rub., żart., bicie po twarzy, policzkowanie.

 Mordować, nm., zabijać, wyrzynać w pień; sprawiać rzeź; utrudzać, męczyć; dręczyć, zadawać katusze; m. ś. = męczyć ś., utrudzać ś.; wysilać ś.; zabijać ś., wymordowywać ś. wzajemnie.

 Mordownik, nm., morderca; roślina Tojad (fig.).

 Morela, fr., drzewo owocowe z rodzaju śliwy a. jego owoc (fig.).

 Morelówka, fr., nalewka na morelach.

 Morena, fr., rumowisko skalne, czyli wał kamienny na powierzchni lodowca (gleczeru) albo pod lodowcem, z odłamów, staczających ś. z sąsiednich pochyłości górskich (fig.); takież rumowisko, pozostałe po lodowcu dawnym, już nie istniejącym.

 Mores, łć., obyczaje; przyzwoite zachowanie ś., subordynacja: znać m. = być karnyrn, posłusznym; nauczyć m-u = skarcić.

 Moręgi, odmiana kartofli łaciaków; bezy, rodzaj ciastek z lodami a. kremem.

 Morfemat, Morfema, gr., całostka, jednostka morfologiczna.

 Morfeusz, łć., bożek snu i marzeń, przedstawiany w postaci uskrzydlonego starca; przen., sen.

 Morfina, łć., alkaloid odurzający, otrzymywany z makowca (opjuin) silna trucizna, w małych dawkach uspokaja ból i wywołuje sen.

 Morfinista (forma ż. Morfinistka), Morfinoman (forma ż. Morfinomanka), łć., używający nałogowo morfiny, człowiek dotknięty morfinizmem.

 Morfinizm, Morfinomanja, łć., nałogowe przyzwyczajenie ś. organizmu do morfiny; stan chorobliwy, powstały skutkiem długiego nadużywania morfiny.

[789] Morfinować ś., Morfinizować ś., łć., używać nałogowo morfiny.

 Morfizm, gr., kształt ciał, foremność, symetryczność.

 Morfologja, gr., nauka o budowie i kształtowaniu ś. ciał organicznych (roślin i zwierząt); w gram., nauka o budowie wyrazów.

 Morfonomja, gr., nauka o zasadach tworzenia ś. kształtów.

 Morg, Morga, nmnm., miara gruntu; m. nowo-polski = 300 prętom kwadratowym.

 Morga, fr., budynek, gdzie wystawiają znalezione zwłoki osób niewiadomego nazwiska; dom przedpogrzebowy, trupiarnia.

 Morganatyczne łć., małżeństwo u panujących = małżeństwo, zawarte z osobą niższego pochodzenia, małżeństwo z lewej ręki, nie dające żonie (i dzieciom) prawa do tytułu, nazwiska.

 Morka, pomorszczyzna, pomorka, wiatr od strony morza, deszcz sprowadzający; deszcz drobny, kilka dni wciąż trwający, słota.

 Mormon, członek sekty północno-amerykańskiej, uprawiający wielożeństwo; ptak z rodziny alk, podrzędu mew, rzędu siewkowatych (fig.).

 Morowica, śmiertelna choroba; krosta podobna kształtem i kolorem do mrówki; krztusiec, krup; krew człowieka umarłego.

 Morowiec, człowiek zapowietrzony; rodzaj połajanki gminnej; żart., dzielny człowiek.

 Morowy, przym. od Mór; zaraźliwy, śmierć zadający, dotknięty morową zarazą, zapowietrzony, zadżumiony: m-e powietrze; zaraza m-a = mór, epidemja; m-a dziewica = mniemane widmo moru; rub., gmin., zapowietrzony, wstrętny, obrzydliwy, nieznośny, utrapiony; niby nieznośny, a dziarski, dzielny, wyborny (m. chłop); od m-ego powietrza = nędzny, marny, niezdatny, nieznośny, wstrętny.

 Morowy, fr., z mory (materji jedwabnej) zrobiony; mający po sobie deseń, jak mora.

 Morówka, mór, zaraza, epidemja; czarna krosta morowa, tworząca ś. na ciele ludzi, zarażonych morem, gruczoł, wydzielający ropę u tych chorych.

 Mors, zwierzę ssące płetwonogie, z wielkiemi, wystającemi kłami (fig.).

 Morse’a a. Morsego telegraf, telegraf elektromagnetyczny, w którym zamiast liter są kropki i kreski, w umówionym porządku idące po sobie i znaczone na rozwijającej się wstędze papieru (fig.).

 Morski, odnoszący ś. do morza (woda, ryba, roślina m-a; klimat m., podróż m-a, bitwa m-a); rozbójnik m. = korsarz, piratapirat; człowiek, żołnierz m. = majtek, marynarz; wilk m. = stary, doświadczony marynarz; hetman m. = admirał; zegar m. = busola; trąba wodna a. m-a = huragan, podnoszący w pewnym miejscu wodę morską w kształcie olbrzymiego leja; prądy m-e a. oceaniczne = prądy wody w morzu, płynącej w pewnych, stałych kierunkach; tuba m-a = rura, służąca do wzmocnienia głosu; latarnia m-a — p. Latarnia; choroba m-a = cierpienie, nudności i wymioty, wywołane miarowym bujaniem ś. okrętu; lilja, sałata m-a, mirt m., lew, koń m., krowa m-a, ciele m-e i t. d. — p. pod odpowiedniemi rzeczownikami; gwiazdy m-e albo [790]gwiazdnice = rząd rozgwiazd; elegant z m-ej piany = delikacik, papinek, strojniś.

 Morskorost — p. Morszczyn.

 Morsz, nm. — p. Mursz.

 Morszczyn, bot., roślina morska z gromady wodorostów, z rzędu morszczyn, morskorost, szuwar, porost morski (fig.).

 Morszczyzna, wszystko, co morze wydaje, płody morskie; kraj, nad morzem położony, pomorszczyzna, pomorze; słota, szaruga, deszcz gęsty a. drobny; wodorosty skamieniałe, znajdujące się w łupkach, ilastych miedzianorodnych utworu permskiego; przypływ i odpływ morza.

 Morświnka a. świnka morska, zwierzę ssące z rodziny kopytkowych (fig.).

 Morświń, zwierzę ssące z rzędu wielorybów, z rodziny delfinów.

 Mortadela, wł., gatunek wędliny: mięso wołowe i słonina, posiekane razem i uwędzone w kiełbaśnicy.

 Mortus, łć., (Mortuus), upojony do utraty przytomności; wydatkowany zupełnie; do niczego.

 Mortyfikować, łć., uśmierzać, umarzać; uznać za akt nieważny; m. ś., udręczać ś., umartwiać ś.

 Morus, łć., brudas, flejtuch, smoluch; człowiek o ciemnej płci i czarnych włosach.

 Morusać, łć., brudzić, walać; m. ś., brudzić ś., walać ś.

 Moruska, łć., kobieta brudna, nie umyta, nie ubrana schludnie; kobieta o ciemnej płci i czarnych włosach; gatunek krowy o ciemnej maści; gatunek gruszki.

 Morusowaty, łć., brudny, powalany, zamorusany.

 Morwa, łć., w bot., drzewo z rodziny morwowatych a. jego owoc (fig.), drzewo morwowe a. morowe.

 Morze, wielka zatoka oceanu, zachodząca w ląd a. przyległa lądowi część oceanu; wogóle wielki obszar wodny; jechać m-em, puścić ś. na m-e, kąpać ś. w m-u; jechać do m-a = do kąpieli morskich; być panem od m-a do m-a = być panem potężnym, mieć rozległe posiadłości; za m-em = bardzo daleko; szukać rozumu za m-em = poza granicami kraju; m-u wody przylewać = bogatemu dawać, tłusty połeć smarować; chcieć m. wypić, wysuszyć = pragnąć rzeczy niemożliwych; przen., ogrom, bezmiar, wielka przestrzeń, wielki obszar; m-a gronorostowe = wielkie przestrzenie oceanowe, zarosłe gronorostami; wielka ilość, obfitość; m. głów, m. uciech; żart., dziadowskie m. = piaski.

 Morzowładny, władający morzem.

 Morzyć, zadawać komu śmierć, mordować powolnie na śmierć; przen., pozbywać ś. czegoś, tracić, męczyć, dręczyć, nękać (m. głodem = głodzić); ubezwładniać, brać, opanowywać (sen go m-y); m. ś., męczyć ś., trapić ś., martwić ś.; m. ś. głodem = głodzić ś.

 Mosan, Mospan, Mościpan, Mościumpan, skróc.: miłościwy pan (używa się tylko w przyp. 5-ym).

 Mosiądz, nm., stop miedzi z cynkiem; m. glinowy = stop miedzi z cynkiem i glinem; m. biały = mieszanina miedzi, niklu, cynku, nowe srebro, najzylber; m. czerwony = mieszanina miedzi i cynku, tombak.

 Mosiężnik, nm., rzemieślnik, wyrabiający przedmioty z mosiądzu, bronzownik.

 Mosiężny, nm., zrobiony z m-u, mający kolor m-u.

[791] Moskalik, gatunek drobnej rybki wędzonej.

 Moskiewszczyzna, cokolwiek z Moskwy pochodzi: język, obyczaje, towary moskiewskie; wojna moskiewska.

 Moskit, Mustyk, hiszp. owady dwuskrzydłe długorogie z rodziny mustykowatych (fig.).

 Moskita, wł., meczet.

 Moskitjera, hiszp., zasłona z muślinu, chroniąca twarz od ukąszeń moskitów (fig.); zasłona, osłaniająca łoże dla uchronienia od ukąszeń owadów.

 Moslem, Moslemin, arab. — p. Muzułman.

 Mospan — p. Mosan.

 Most, budowla z kamienia, żelaza a. drzewa, łącząca dwa brzegi rzeki, kanału, rowu, przepaści, błota dla przeprawy przez nie (fig.); m. drewniany, żelazny, polowy, wiszący, zwodzony, na łyżwach i t. d.; rodzaj położenia w walce zapaśniczej francuskiej: opieranie ś. na ziemi dolną połową tułowia i głową, nie dotykając ziemi ramionami i plecami; potrzebny, jak dziura w moście = wcale niepotrzebny; m-em kłaść a. kłaść ś., leżeć = padać pokotem, plackiem, gęsto jeden przy drugim; prosto z m-u = po prostacku, niedelikatnie, bez ceremonji, wręcz; padać, kłaść ś., słać ś. m-em = kłaniać ś. uniżenie, do nóg upadać; m-em kłaść nieprzyjaciela = w pień wybijać.

 Mostek, mały most; kładka przez rzekę; część wołu a. cielęcia od piersi (m. cielęcy, barani); w anat., kość podłużna, nieparzysta, umieszczona w pośrodku ciała pomiędzy żebrami (fig.).

 Mosterdziej, Mościndziej, Mociumdziej, Mocibdziej, skróc.: miłościwy dobrodziej.

 Mostnica, pale, na których się wspierają izbice mostowe; budowle, nad wodą stojące.

 Mostowe (-ego), opłata za przejazd a. za przejście przez most.

 Mostowniczy, dozorca mostu urzędnik w daw. W. Ks. Litewskim, mający dozór nad drogami publicznemi, groblami, mostami i t. p.

 Mostowy, przym. od Most; rzecz., poborca mostowego.

 Moszcz, nm., sok z winnych jagód a. innych owoców świeżo wyciśnięty; wogóle sok roślinny.

 Moszenka, mała moszna, torebka; sakiewka, woreczek na pieniądze.

 Moszna, worek, torba, kieszeń skórzana; w anat., worek jądrowy męski.

 Moszus, nm., piżmo.

 Mości, skr. z Miłościwy.

 Mościapani, miłościwa pani, łaskawa pani.

 Mościć, kłaść jedno obok drugiego, jak most, słać, uściełać; m. mosty = budować, rzucać; m. drogę = prowadzić, torować, zwłaszcza przez bagna; wyściełać czymś miękkim (m. łoże liśćmi, mchem, m. wóz sianem); m. ś. = sadowić ś.

 Mościpan — p. Mosan.

 Mościwy, skr. z Miłościwy; jaśnie wielmożny; łaskawy, uprzejmy.

 Mość, skr. z Miłość; sposób tytułowania (jego m. = jegomość; jej m. = jejmość, imość; wasza m. = waszmość; Jego Królewska M.; Księżna Jej M.; Królowie Ich M-e; ich m. panowie posłowie; jego m. = ksiądz).

 Motacz, ten, co nawija na motowidło; matacz, krętacz.

[792] Motać, układać w motek, nawijać na motowidło; mieszać, plątać, wikłać; m. na wąs = grozić komu w myśli; sierdzić ś. w myśli, układać plan odwetu; m. ś., być motanym; rzucać ś., ciskać ś., tłuc ś.

 Motek, nici, na motowidło nawinięte i w pęczek związane.

 Motet, wł., krótki utwór kościelny chóralny do śpiewu, zwykle bez akompanjamentu.

 Motja, fr., połowa, spółka, wspólnictwo w grze, w zysku.

 Motjant, fr., wspólnik w grze.

 Motłoch, ukr., tłum. gawiedź, pospólstwo, tłuszcza, hałastra.

 Motłoszyć, ukr., szamotać, szarpać, gnieść; m. ś., szamotać ś., szarpać ś., gnieść ś.

 Motocykl, łć., welocyped, poruszany motorem (parowym, elektrycznym i t. p.) (fig.).

 Motor, łć., siła, nadająca ruch, np. elektryczność, para, spadek wody, siła mięśni; maszyna, przy pomocy której jakakolwiek siła: wody, gazu, elektryczności i t. d. wytwarza pracę mechaniczną (f.); przen., podnieta, pobudka; sprawca, działacz.

 Motorowy, łć., przym. od Motor; rzecz., nadzorca przy motorze (np. w tramwaju elektrycznym).

 Motoryzacja, łć., żądza ciągłej działalności, ciągłego ruchu.

 Motowąz, sznur, przeciągany przez szerokość rzeki, na którym są ponawieszane haczyki wędkowe do łowienia ryb, kozula.

 Motowidło, przyrząd, na który nawija ś. nici, przędzę i t. p. w motki (fig.); deseczka, wycięta z obu końców, do nawijania linki u wędki.

 Motto, wł., godło, dewiza; zdania, słowa lub wiersze, przytoczone z jakiego autora, jako myśl przewodnia; temat.

 Motyka, narzędzie, złożone z kawałka podługowatego żelaza, zagięte w kruk płaski, z rękojeścią drewnianą, do wygrzebywania ziemi, okopywania roślin i t. p. (fig.); porywać ś. z m-ą na słońce = porywać ś. na silniejszego, zamierzać rzeczy niepodobne; Mosanie! to nie m.! = nie bierz ś. nie za swoje; m. ś. rozigrała = niezgrabnemu wszystko niezgrabnie.

 Motyl, owad łuskoskrzydły (fig.); człowiek płochy, wietrznik, lekkoduch, fircyk; kochanek niestały; żart., siniak, guz.

 Motyli, Motylowy, przym. od Motyl.

 Motylica, samica motyla; rodzaj nocnego motyla, barciak (fig.); płaziniec pasorzytny (fig.); choroba u owiec, spowodowana obecnością motylic w przewodach żółciowychżółciowych.

 Motylkować, żyć płocho, wietrznie; nie mieć stałości.

 Motylkowaty, podobny do motylka; rośliny m-e = rodzina roślin dwuliściennych, plemię rodziny strąkowych (fig.).

 Motylkowy, odnoszący ś. do motylka; życie m-e = życie niestałe, płoche; korona kwiatu m-a = złożona z 5 płatków, z których górny, żagielek, stoi prosto, dwa dolne, spojone, tworzą t. zw. łódkę, a dwa boczne, skrzydełka, są odstające.

[793] Motyw, fr., pobudka, bodziec, powód działania, myśl zasadnicza; idea przewodnia utworu artystycznego, temat, rozwijany następnie w rozumowaniu, w kompozycji.

 Motywować, fr., wyłuszczać powody, uzasadniać.

 Mowa, zdolność mówienia wrodzona u ludzi, dar słowa; wymawianie; gadanie, mówienie (m. ustna, m. pisana, żywa m.); przemowa, rzecz, przemówienie (mieć m-ę; m. pogrzebowa, sejmowa, m. tronowa); język (m. polska); m. z kim = rozmowa; niema m-a — porozumiewanie ś. na migi; sposób mówienia, styl (m. kwiecista, wiązana); niema m-y o tem = to niemożliwe, niema o tem co mówić.

 Mowny, Mówny, służący do mówienia (narzędzia m-e u człowieka); umiejący mówić, obdarzony mową; wygadany, rozmowny; wymowny, krasomówny.

 Mozaista, łć., uczony, znający historję, prawo, obyczaje i religję Żydów.

 Mozaizm, łć., zbiór politycznych i religijnych urządzeń, pochodzących od Mojżesza; religja Mojżeszowa a. żydowska, judaizm.

 Mozajka, Mozaika, gr., kunsztownie ułożone desenie i obrazy z różnokolorowych kamyków, szkła, drzewa i t. p. (fig.); przen., rozmaitość różnobarwna.

 Mozajkowy, złożony z różnorodnych części; m-e złoto = stop zbliżony do mosiądzu, służący do pozłacania.

 Mozolić, robić, nabawiać ś. mozołu; trudzić, męczyć, wysilać (m. głowę, umysł); m. ś. = mordować ś., męczyć śś., utrudzać ś.; kłopotać ś., turbować ś.

 Mozolny, trudny, żmudny, uciążliwy, pracowity.

 Mozół, trud, bieda; frasunek, natężenie; rzecz zrobiona z mozołem, z trudem.

 Moździerz, łć., naczynie mosiężne, żelazne, kamienne a. porcelanowe do tłuczenia, miażdżen amiażdżenia czego za pomocą tłuczka; rodzaj armaty do strzelania bombami a. granatami, dawniej do strzelania na wiwat a. na trwogę, haubica (fig.).

 Możdżeń, rodzaj świdra; skrzep krwi uwięzły w naczyniu krwionośnym.

 Możliwie, Możebnie, tak jak być może; m. dobrze = jak najlepiej.

 Możliwość, Możebność, stan tego, co być może w pewnych warunkach, bez względu na to, czy istnieje w rzeczywistości, czy też nie; przypuszczalność, jedna z kategorji modalności (sposobowości).

 Możliwy, Możebny, mogący być w pewnych warunkach, bez względu na to, czy istnieje w rzeczywistości, czy też nie, przypuszczalny, prawdopodobny.

 Można, przysł., jest wolno, niema przeszkody; jest rzecz możliwa, dozwolona; robię, co m. = co ś. da zrobić; nie m. tego robić = nie wolno, nie należy, wzbrania ś.; tu m. dostać piwa = dostanie ś.; nie m. go nie kochać = trzeba koniecznie kochać.

 Możnie, potężnie, silnie; wielce, bardzo; dzielnie, wybornie.

 Możnieć, stawać ś. mężnym, potężnym, bogatym, silnym.

 Możność, możliwość, możebność (robię wedle m-i = wszystko, co mogę, według sił; nie jestem w m-i = nie potrafię, nie mogę; niema m-i = niepodobna; mam m. = mogę); potęga, siła, moc; dostojność, godność.

 Możnowładca, posiadający władzę, samowładca; mający wpływ na sprawy państwa; człowiek [794]wysokiego rodu, magnat, arystokrata.

 Możnowładczy, Możnowładny, arystokratyczny, magnacki (rząd m. = oligarchiczny).

 Możnowładztwo, rząd możnowładny, arystokratyczny; możnowładcy, arystokraci, mający wpływ na sprawy państwa.

 Możny, możliwy, mogący ś. stać; potężny, mocny; dostatni, bogaty, zasobny; rzecz., możnowładca, potentat, arystokrata.

 Móc (mogę, możemy), mieć dość mocy, siły, zdolności, być w mocy, zdołać, nie mieć przeszkód, być w możności, być w stanie, być w prawie, potrafić, jest prawdopodobne, że..., może być, że... (on może mieć 25 lat); może = może być, że jest możliwe, że..., jest prawdopodobne, że....

 Mój, do mnie należący, będący moją własnością, mnie dotyczący, mnie właściwy; będący w stosunku do mnie (m. ojciec); współczesnymi; będący podług mojej myśli; ulubiony przeze mnie; miły, najdroższy, kochany; ten, o którym mówię; rzecz., mój mąż, mój kochanek; pog., poczciwiec, kochaneczek; w lm. moi = moi ludzie (moja czeladź, moi przyjaciele, moi stronnicy).

 Mól (móla, mola, lm. móle, mole), drobny motyl nocny z rodziny tej samej nazwy (fig.); przen., m. książkowy = człowiek, ślęczący nad księgami, nie żyjący życiem zewnętrznym; przen., zgryzota, frasunek, wyrzut sumienia (każdy ma swego m-a, co go gryzie = każdy ma swój kłopot).

 Mór (moru), zaraza, pomór, śmiertelność między ludźmi albo bydłem; zaraza morowa, powietrze morowe; w lm. dreszcze, przerażenie.

 Mórg, nm. — p. Morga.

 Mówca, wygłaszający mowy; umiejący pięknie i gładko mówić, krasomówca, orator; przen., człowiek wymowny, wygadany.

 Mówić, objawiać swoje myśli wyrazami, używać daru słowa, prawić, rozprawiać, rozwodzić ś., mieć mowę; m. o kim, o czym = mieć kogo, co za przedmiot rozmowy, opowiadać; m. z kim = rozmawiać; m. za kim = wstawiać ś., przemawiać; m. do kogo = przemawiać, odzywać ś.; m. komu = przekładać, wyjaśniać, wykładać; robić wymówkę; m. komu = zalecać, rozkazywać; m. z kim, za kim, po kim = powtarzać (m. za panią matką pacierz = powtarzać cudze myśli); m. o kim, o czym = odzywać ś., wyrażać ś.; m. na kogo = zmawiać, zwalać; wyrażać myśl pismem (prawo mówi, pismo mówi, historja mówi, mówi mi w liście); wyrażać myśl znakami (niemi mówią znakami); wyrażać ś., objawiać ś., manifestować ś. (serce mówi, sumienie mówi); m. po francusku, po niemiecku = umieć mówić, władać tym językiem; m. co komu do ucha, na ucho = w sekrecie, w tajemnicy, szeptać; m. jak z książki = płynnie, uczenie; m. komu ty = tykać go; m. na wiatr = bez zastanowienia; m-i, co mu ślina do gęby przyniesie = byle co, bez zastanowienia; coś mi m-ło = ostrzegało; m. przez zęby = niechętnie; m. pacierz, rotę przysięgi, wiersze, lekcję = odmawiać, powtarzać za kim, recytować; różnie o tym m-ią = różne chodzą wieści; m. zdanie = wypowiadać; m. kazanie, mowę = wygłaszać; niema co m. = nie da ś. zaprzeczyć, niema nic do zarzucenia; prawdę mówiąc = mówiąc szczerze, otwarcie; co tu m.! = rzecz to pewna, nie podlegająca roztrząsaniu; tak to nie [795]m-ię! = tak to co innego; mówiący = wymowny, dający do myślenia, rozumny; tłómaczyć a. robić wymówkę, przestrzegać (mówiłem ci!).

 Mówka, krótka, dobitna, dowcipna mowa; palnąć m-kę = wygłosić z werwą.

 Mównica, miejsce podniesione i urządzone dla mówcy, katedra, kazalnica, trybuna (fig.).

 Mózg, substancja miękka, szaro-biała, wypełniająca jamę czaszki, siedlisko władz fizycznych i duchowych człowieka a. zwierzęcia (fig.); w anat., dwie wielkie półkule mózgowia, zajmujące największą, przodkowogórną część czaszki; przen., głowa, rozum, dusza; w bot., m. palmowy = rdzeń jadalny z wierzchołka palmy kokosowej; nie mieć m-u = być głupim; m. mi ś. przewraca = mąci mi ś. w głowie, tracę przytomność; suszyć m. nad czym = rozmyślać nad czym usilnie, łamać sobie głowę.

 Mózgowiec, wartogłów, zapaleniec; mądrala; człowiek żyjący tylko mózgiem, a nie sercem ani wyobraźnią.

 Mózgownica, ciasna, tępa głowa, człowiek ograniczony.

 Mózgowy, dotyczący mózgu.

 Móżdżek, mały mózg; mózg zwierzęcia, jako potrawa (m. wołowy, cielęcy); w anat., część mózgowa, zajmująca tył czaszki pomiędzy mózgiem a rdzeniem przedłużonym.

 M. P., skr. = miejsce pieczęci (w aktach).

 Mroczek, zapadający zmierzch, ciemność ledwo ś. poczynająca; w lm., płatki czarne, widziane przez oko chore, muszki; przerwy stałe w polu widzenia, nie zmieniające położenia; w zool., nietoperz gładkonosy (fig.).

 Mroczeć, zmierzchać się.

 Mrocznieć, stawać ś. mrocznym, ciemnieć, pokrywać ś. mrokiem.

 Mroczny, ciemny, zaćmiony, ponury, posępny, chmurny.

 Mroczyć, ciemnym czynić, zaciemniać, pogrążać w ciemnościach; m. ś. a. mroczeć, ciemmnym ś. stawać, ciemnieć, zachmurzać ś., pogrążać ś. w ciemnościach; zasępiać ś., zachmurzać ś.; m-y ś. = zmierzch zapada.

 Mrok, przejście ze światła do ciemności, z dnia do nocy i odwrotnie; zmierzch, pomroka; m. śmiertelny = śmierć.

 Mrowić się, gromadzić ś., ukazywać ś. licznie, krzątać śś., jak w mrowisku, t. j. w znacznej ilości osób a. zwierząt jednocześnie, roić ś., snuć ś.

 Mrowie, mrowisko; mnóstwo mrówek; przen., tłuszcza, tłum, mnóstwo; m. a. mrowienie = uczucie na skórze, jakby mrówki w znacznej liczbie po niej chodziły, dreszcze, ciarki, mróz, strach (m. mię przechodzi = wzdrygam ś. z przerażenia a. wstrętu).

 Mrowisko, gniazdo mrówek, kopiec mrówek; mnóstwo mrówek; przen., wielka ilość poruszająca ś., mnóstwo, tłum, tłuszcza.

 Mrozić, silnie oziębiać aż do zamarznięcia, ścinać mrozem; trzymać na mrozie; przen., robić wrażenie nieprzyjemne, przejmujące, wyziębiać, studzić, zrażać; m. ś., wystawiać ś. na mróz.

 Mrozik, Mrozek, niewielki mróz.

 Mroźno, przysł. od Mroźny; na dworze m. = jest mróz.

 Mroźny, przym. od Mróz; przejmujący mrozem.

 Mrówczany, należący do [796]mrówek, właściwy mrówkom, zrobiony z mrówek (spirytus, kwas m.).

 Mrówczelina, gatunek rośliny.

 Mrówczy, należący do mrówek, właściwy mrówkom; m-e jajko = oprzęd poczwarki mrówczej; przen., m-a praca = skrzętna, wytrwała, żmudna praca.

 Mróweczka, zdr. i pieszcz. od Mrówka.

 Mrówka, owad błonkoskrzydły, żądłowy, towarzyski z rodziny mrówek (2 fig.); człowiek skrzętny, pracowity, zabiegowy; przen., karzełek, liliput.

 Mrówkojad, zwierzę ssące z rzędu szczerbatych, bezzębne (fig.).

 Mrówkolew, owad siatkoskrzydły (fig.).

 Mrówkołów, ptak z rzędu owadożernych.

 Mrówkowy, z mrówek zrobiony; spirytus m. = nalany na mrówki; w chem., kwas m. = kwas organiczny, znajdujący ś. m. in. w mrówkach.

 Mrówkożerca, pożerca mrówek.

 Mrówkożerczy, Mrówkożerny, pożerający mrówki.

 Mrównik, zwierzę ssące z rodz. mrówników, rzędu szczerbatych, zamieszkujące Afrykę, prosię ziemne (fig.).

 Mróz, temperatura niższa od zera czyli od punktu zamarzania wody; biały m. = szron; m. wszedł na okna = pokrył je szron; stać na mrozie = na powietrzu mroźnym — p. Mrowie.

 Mruczeć, wydawać z zamkniętemi ustami głos groźny, wdrażający niezadowolenie, mamrotać (niedźwiedź m-zy); robić wyrzuty pocichu, szemrać, okazywać niechęć, niezadowolenie.

 Mruczek, zdr. od Mruk; rodzaj gry towarzyskiej, w której osoba z zawiązanemi oczami powinna poznawać inną po mruknięciu.

 Mrugacz, człowiek, mający zwyczaj mrugania oczami; gatunek skorupiaka.

 Mrugać, Mrygać, ruszać powiekami; m. na kogo = poruszaniem powiek dawać komu co znać, porozumiewać ś. z kim na migi, zalecać ś. do kogo; gwiazdy m-ją = migocą, skrzą się.

 Mrugała, żart., ciągle mrugający.

 Mrugnąć, Mrygnąć, poruszyć, mignąć powiekami; m. na kogo = dać komu znak mrugnięciem.

 Mruk, mruczenie, szemranie, pomruk; osoba mrukliwa, gderliwa, zrzęda, osoba ponura, posępna, milcząca.

 Mrukliwy, Mrukowaty, mający zwyczaj mruczenia, skłonny do mruczenia; zrzędny, gderliwy, gburowaty.

 Mruknąć, wydać głos mrukliwy, burknąć; coś niewyraźnie odpowiedzieć, zamamrotać; warknąć.

 Mru, mru! wykrz., zamruczenie; ani m. m.! = ani słowa, milczeć.

 Mrużek, ten co ciągle oczy mruży; zabawa dziecinna: ślepa babka, ciuciubabka.

 Mrużyć, powieki zamykać i otwierać, przymykać powieki; m. ś., będąc sennym zamykać oczy, kleić ś. (kleją ś. oczy).

 Mrzechlina, w bot., roślina z rodziny psiankowatych, krzakomłot, młotowiec, młotowe drzewo, młotodrzew.

 Mrzeć (mrę, marł), umierać, schodzić ze świata; m. głód = przymierać głodem.

 Mrzonka, Mżonka, rzecz niemożliwa do ziszczenia, urojenie, dziwaczne marzenie, przywidzenie.

 Mrzygłód, skąpiec, sknera, głodem siebie morzący; roślina głodek, roślina janowiec.

[797] Msza Św., łć., obrząd święty, w którym kapłan ofiarowuje Bogu Ciało i Krew Jezusa Chrystusa pod postacią chleba i wina; utwór do śpiewania a. do grania podczas Mszy Św., złożony z 7-iu ustępów; M. wielka = suma; M. żałobna = za umarłych; dać na M-ę = zakupić Mszę na jaką intencję; służyć do M-y = dawać księdzu właściwe odpowiedzi, podawać ampułki, dzwonić i t. d., podczas obrzędu Mszy Św.; już po M-y i po kazaniu = już po wszystkim.

 Mszalny, łć., używany do Mszy św. (wino m-e); ksiądz m. = mogący już odprawiać Mszę.

 Mszał, łć., księga liturgiczna, zawierająca Msze, modlitwy, odmawiane przez kapłana, oraz porządek ceremonji podczas Mszy.

 Mszar, miejsce nizkie, bagniste, zarosłe krzakami a. sośniną i mchem okryte; gatunek grzyba z rodzaju bedłki.

 Mszarnik, bagno, torfowisko.

 Mszarny, przym. od Mszar; w bot., m-a bedłka = rodzaj grzyba.

 Mszeć, mchem porastać.

 Mszyca, Motylica, owad półpokrywy mszycowaty (2 fig.).

 Mszyć, robić mechatym, mchem okładać; m. ś., robić ś. mechatym, kosmacieć.

 Mszysty, pełen mchu, mchem obrosły.

 Mściciel, ten, co ś. mści (forma ż. Mścicielka).

 Mścić kogo, co = odpłacać złym za złe, wywierać zemstę, odwetowywać; m. ś. za krzywdę, sobie uczynioną = odpłacać krzywdą, odwetowywać krzywdę, sobie a. innym wyrządzoną.

 Mściwość, skłonność do zemsty, chęć zemsty.

 Mściwy, skłonny do zemsty.

 Muc, nm., koć drobnej rasy; człowiek krępy, zdrów, świeży; dziecko, niedorostek; pogardl., cham, ladaco, mruk.

 Mucet, Mucetta, łć., czapeczka księży katolickich (f.) — p. Kalotka.

 Mucha, owad dwuskrzydły krótkorogi (fig.); m. hiszpańska = kantaryda; zwija ś., jak m. w ukropie = pośpiesznie, nerwowo; lecą, jak m-y na lep = dają ś. znęcić; dobra psu i m. = dobra i niewielka korzyść; z m-y słonia robić = z drobnej rzeczy coś wielkiego, przesadzać; to m. dla niego = fraszka, głupstwo, drobnostka; m-y w nosie = grymasy, kaprysy; ginąć, jak m. = nędznie, marnie; ludzie padali, jak m. = marli, ginęli w wielkiej ilości.

 Muchar, w bot. — p. Muchomór; m. biały = gatunek grzyba z rodzaju opieńki.

 Muchołówka, Muchołapka, łapka z wodą na muchy; m. a. Żywolist, roślina z rodziny rosiczkowatych, z rzędu owadożernych (f.); ptak wróblowaty z rodziny muchołówek (fig.).

 Muchomór, gatunek grzyba jadowitego z rodz. bedłkowatych (fig.).

 Muchotrzew, roślina z rodziny mokrzycowatych, gwiazdnica cz. gwiazdownica (fig.).

 Muchrawiec, roślina z rodziny muchrawcowatych, mysza jagoda, prześwietka.

 Mucyn, dziki koń ze stepów kirgiskich.

 Mucyna, łć., śluz, wydzielina błony śluzowej u ludzi i zwierząt, rozpuszczalna w wodzie i w alkaljach.

[798] Mud’, Mudio, pogardl., chłop, gbur.

 Muezyn, arab., u Mahometan: duchowny, nawołujący z minaretów do modlitwy (fig.).

 Mufa, nm., łącznik rur, osi, rodzaj pochwy żelaznej (fig.).

 Mufka, nm., zarękawek, którego używają kobiety dla uchronienia rąk od zimna (zdr. Mufeczka).

 Mufla, nm., rodzaj naczynia żelaznego lub glinianego, służącego do wypalania farb na porcelanie, szkle; retorta do wytapiania cynku z rudy w piecach bez dostępu powietrza.

 Muflon, fr., gatunek owcy (fig.).

 Muflowy, nm., przym. od Mufla; m-e farby = wypalone na polewie porcelanowej w temperaturze niewysokiej.

 Mukier, nm., mruk; mistyk.

 Mufty, arab.,, najwyższy kapłan i sędzia w Turcji, wyjaśniający prawne i obyczajowe wątpliwości Koranu.

 Mulać, walać, oblepiać mułem; dłubać; trzeć, obcierać (skórę).

 Mularczyk, chłopiec od mularza, uczeń mularski, czeladnik mularski.

 Mularka, nm., żona mularza, zajęcie mularza; rodzaj bułki; m., łć., poganiaczka mułów.

 Mularstwo, Mularka, nm., rzemiosło mularskie, stan mularza.

 Mularz, nm., ten, co muruje z cegły, kamieni, gliny, wapna i cementu; wolny m. = członek tajnego stowarzyszenia, rozpowszechnionego w Europie w XVIII i na początku XIX w., wolnomularz, mason, frankmason, farmazon.

 Mulasty, podobny do mułu, mający własności mułu.

 Mulat, hiszp., urodzony z ojca białego i matki murzynki a. naodwrót (forma ż. Mulatka).

 Mulica, łć., samica muła.

 Mulić, okrywać mułem, zamulać.

 Mulisty, Mulasty, Mułowaty, szlamowaty, błotnisty.

 Mulizna, ziemia iłowata.

 Mulnik, Mularz, łć., pastuch mułów, przewodnik, poganiacz mułów.

 Multan, gatunek szabli.

 Multan, Multon, fr., gatunek miękkiej tkaniny wełnianej.

 Multanka, Multanki, piszczałka, fujarka drewniana.

 Multum, łć., mnóstwo, wielka ilość.

 Multyplikacja, łć., mnożenie.

 Multyplikator, łć., w arytm., liczba, przez którą ś. mnoży, mnożnik; w fiz., przyrząd do oceniania słabych prądów elektrycznych, galwanoskop, galwanometr.

 Multyplikować, łć., mnożyć, powiększać.

 Muł, łć., rodzaj konia, zwierzę, zrodzone z osła i klaczy (fig.).

 Muł, szlam, błoto.

 Mułek, zdr. od Muł; piasek pyłkowy; m. krzemienny = pokłady miałkiej krzemionki ze szczątkami wymoczków.

 Mułła, tur. — p. Mołła.

 Mumifikacja, łć., stwardnienie części ciała obumarłej, zgorzel sucha.

 Mumja, pers., zwłoki ludzkie a. zwierzęce, zachowane od zepsucia przez zabalsamowanie (fig.); przen., człowiek chudy, wyschły, jakby bez życia; małomówny.

 Mundlejm, Mundklej, nm., klej (karuk) oczyszczony, nieco osłodzony i wysuszony w [799]tabliczkach zwilżony w ustach dla klejenia papieru.

 Mundloch, nm., otwór we flecie, w który ś. dmie w czasie gry.

 Mundować, fr., przepisać na czysto (np. akta).

 Mundum, łć., akt, przepisany na czysto; rezolucja.

 Mundur, nm., odzież, przepisana dla ludzi, zostających w służbie urzędowej, publicznej a. w szkołach (fig.); przen., przywdziać m. = zostać urzędnikiem, żołnierzem, uczniem szkoły; kartofle w m-ach = gotowane w łupinach i tak podane na stół.

 Mundurek, nm., mały mundur (m. uczniowski = uniform szkolny; m. pensjonarski = ubranie szkolne, jednakowej barwy i kroju u wszystkich uczennic).

 Mundurować, nm., ubierać w mundur; dawać mundury, np. wojsku.

 Municipium, łć., miasto, mające samorząd.

 Municja, łć., miejsce obronne w fortyfikacji.

 Municypalizacja łć., ziemi = oddanie wszystkich gruntów na własność jednostkom autonomicznym, gminom a. miastom (jeden z projektów socjalistycznych); oddanie pod zarząd miejski.

 Municypalność, łć., zwierzchność miejska; zarząd miastem.

 Municypalny, łć., miejski.

 Municypał, łć., członek rady miejskiej, radca.

 Muniment, łć., dowód prawny.

 Munsztuk, nm., przyrząd z dwuch kawałków stalowych, spojonych ruchomo, wkładany koniowi w pysk poprzecznie, do obu końców są przyczepione uzdy, kiełzno, kawecan (fig.); przen., wziąć kogo na m. = ująć w ryzy, w karby, trzymać krótko; część cybucha a. papierosa, wkładana w usta; krótka papierośnica, która ś. wkłada w papieros; część instrumentu dętego, którą ś. wkłada w usta, ustnik; wylot rury z wodą.

 Munsztułuk, tur., nagroda, podarek.

 Muntjak a. Kidang, rodzaj małego jelenia, zamieszkującego Indje Wschodnie i wyspy Zundzkie (f.).

 Mur, łć., ściana z Cegieł a. kamieni, spojonych zaprawą mularską, wapnem z piaskiem a. cementem; w starożyt.: m. cyklopowy = w którym spojenia kamieni nie zachowują żadnego stałego kierunku, lecz tak są z sobą dopasowane, jak tego naturalna nieforemność kamieni dozwalała (fig.); m. nagi = bez tynku; m. pruski = ściana z drewnianego wiązania, wypełniona cienkim, ceglanym murem; dom murowany, miasto murowane; m. a. m-y, ściana, otaczająca miasto a. twierdzę; przen., obrona; tama, puklerz; milczy, jak m. = uporczywie; głuchy jak niezupełnie głuchy; gadać, jak do m-u = jak do głuchego; głową m-u nie przebije = daremna walka z mocniejszym; przyprzeć kogo do m-u = zmusić kogoś do czegoś, wymóc coś na nim; siedzieć pod m-em = żebrać; skonać pod m-em = umrzeć żebrakiem; m-em stanąć, stawić ś., stawać, jak m. = dzielnie, mężnie, silnie, zgodnie, jak jeden mąż; m-em ś. stawić a. stanąć komu, czemu a. przeciw komu, czemu = opierać ś. silnie komu, czemu, nie dać ś.; za m-em = za miastem; siedzieć jak za m-em = bezpiecznie.

 Murarz — p. Mularz.

[800] Murawa, Murawnik, miejsce trawą porosłe; trawa, pokrywająca pewną przestrzeń gruntu.

 Murek, łć., mały mur, niewysoki; małe przymurowanie przed piecem a. obok pieca; wybrzeże kominka, gzyms; framuga w murze; komin, piec do chleba; rodzaj gry towarzyskiej.

 Murena, łć., ryba koścista, węgorzowata (fig.).

 Murgrabia, nm. — p. Burgrabia.

 Murkotać, Murgotać, Murmotać, mruczeć, mamrotać, szemrać.

 Murłat, nm., belka na murze, na której spoczywają wiązania dachu i belki powałowe.

 Murmajster, nm., starszy mularz.

 Murog, błr., siano najlepszego gatunku z łąk suchych, położonych między gruntami uprawianemi.

 Murołom, wielka armata do ostrzeliwania fortec, rzucająca bomby 48-funtowe.

 Murować, łć., budować coś z cegły, z kamieni, spajając je wapnem a. gliną; m. ś., wznosić dla siebie zabudowanie murowane.

 Murowaniec, budynek murowany, chata murowana; karczma.

 Murowany, łć., zrobiony z muru (dom m.); murami opatrzony, warowny; przen., mocny, trwały; m. interes = pewny, niezawodny.

 Murówka, nm., pospolita cegła do murowania; gatunek jaskółki, gnieżdżącej ś. przy murach.

 Murrina, Murryńskie naczynia, kosztowne naczynia, mieniące ś. różnemi barwami, cenione przez starożytnych Rzymian, prawdopodobnie były robione z agatu a. z sardoniksu.

 Mursz, Morsz, nm., butwienie, gnicie, rozkład; drzewo butwiejące a. zbutwiałe; łąka torfowa.

 Murszeć, nm., butwieć, próchnieć, psuć się.

 Murszywy, Murszaty, zbutwiały, spróchniały, zgniły (m. drzewo); grunt m. = obfity w próchnicę, próchnicowaty.

 Murza (mur-za) tat. — p. Mirza.

 Murzać (mur-zać), tat., morusać, brudzić, walać, plamić.

 Murzak (mur-zak), tat., drobny szlachcic tatarski.

 Murziasty, maści dereszowatej.

 Murzyn, człowiek rasy czarnej, Negr (fig.); koń maści murzynkowatej, murzynek; m. roślinny = nazwa, dawana pewnemu gatunkowi palonego wodorostu, morszczynu pęcherzykowatego; w kartach (w lombrze) trzynaście kart pozostałych po rozdaniu, kupna; czarny jak m. = zupełnie czarny; biały m. = człowiek, który pracuje ciężko, jak niewolnik.

 Murzynek, mały Murzyn, dziecko murzyńskie; koń maści murzynkowatej, murzyn; ptak z czarną głową.

 Murzynka, kobieta z rasy czarnej; rodzaj rzodkwi o czarnej barwie naskórka; odmiana gruszy.

 Murzynkowaty, przym. od Murzynek; m. maść = sierść koni przeważnie czarna, z niewielką domieszką białej.

 Murzyński, przym. od Murzyn.

 Mus, fr., gaz, wydzielający się z napoju gazowego; m., nm., powidła owocowe; konieczność, potrzeba, przymus.

 Musat, tur., narzędzie stalowe do ostrzenia.

 Musić, nm., zmuszać, przynaglać; m. ś., przymuszać się.

 Musieć, nm., być przymuszonym, zniewolonym koniecznością, potrzebować; mieć powinność, obowiązek (z trybem bezok.) [801]zdawać ś. że..., być prawdopodobnym, że..., niezawodnie, zdaje ś, że... (musisz wiedzieć o tym; musiałem słyszeć, alem zapomniał = pewno słyszałem); musi być a. musi, przysł., przypuszczalnie, prawdopodobnie, niezawodnie.

 Muskać, dotykać pieszczotliwie, głaskać, pieścić głaskając, gładkim robić, wygładzać, m. kogo po grzbiecie = bić, uderzać; m. ś., stroić ś., piększyć ś. (m. ś. przed zwierciadłem).

 Muskaryna, łć., alkaloid, znajdujący ś. w grzybach muchomorach; używa ś. jako antydot w zatruciu atropiną.

 Muskat, łć. — p. Muszkat.

 Muskologja, łć., część botaniki o mchach.

 Muskularny, łć., silny, mający silne muskuły.

 Muskulatura, fr., mięśnie całego ciała a. jego części.

 Muskuł, łć., mięsień.

 Musnąć, lekko, pieszczotliwie dotknąć, pogłaskać; m. kogo po grzbiecie = uderzyć kogo; m. kogo po kalecie = zmusić do wydatku.

 Muson, Musson, Monsun, arab., wiatr południowo-azjatycki, zmieniający co pół roku kierunek, w skutek niejednakowego ogrzewania ś. lądu i morza.

 Musować, fr., burzyć ś., pienić ś., szumieć, wydzielać z siebie gaz.

 Musowo, nm., koniecznie, nieodzownie, nieodbicie, nieodparcie, niezawodnie.

 Mustang, ang., zdziczały koń na prerjach amerykańsk. (fig.).

 Muster, nm., próba, okaz, wzór, rysunek.

 Musterunek, nm., rewizja popisowych do wojska w celu orzeczenia ich zdatności; m. ekonomiczny = rewizja umundurowani i uzbrojenia.

 Mustikjera, fr. — p. Moskitjera.

 Mustra, nm., ćwiczenie żołnierzy w obrotach wojskowych.

 Mustrować, nm., uczyć żołnierzy obrotów wojskowych; napominać, uczyć zachowania ś.; oglądać od stóp do głów, jak kto odziany i jak ś. zachowuje, krytycznie lustrować, oglądać.

 Mustyk, fr. — p. Moskit.

 Musujący, fr., imiesł. od Musować; m-e napoje = nasycone kwasem węglanym (wody gazowe, wino szampańskie).

 Musułbas, tur., tkanina bawełniana, używana szczególniej do podszywania opończ i namiotów.

 Muszaty koń, koń białej maści.

 Muszczka, plasterek czarny na twarzy, używany przez kobiety zalotne dla dodania sobie wdzięku, muszka; w lm., loczki, filutki z włosów u kobiet.

 Muszelka, nm., zdr., mała muszla (do tuszu, do farb); muszla, używana do podawania potraw (móżdżki w m-ach).

 Muszir, arab., tytuł ministra i feldmarszałka w Turcji.

 Muszka, drobna mucha; plasterek czarny na twarzy, używany przez kobiety dla dodania sobie wdzięku, muszczka; sztyfcik na lufie broni palnej, ułatwiający celowanie, wizjer, wizerek; odmiana gruszki.

 Muszkat, łć., drzewo, hodowane w gorących krajach dla owocu, zwanego gałką muszkatową, tudzież powłoki, okrywającej ten owoc, zwanej kwiatem muszkatowym, muszkatowiec korzenny (fig.).

 Muszkatel, łć., przednie wino z Włoch południowych, z [802]zapachem korzennym, wino muszkatołowe; winogrona, z których tłoczą to wino.

 Muszkatela, Muszkatka, fr., gatunek gruszki, gatunek jabłka.

 Muszkatołowiec, Muszkatowiec, łć. — p. Muszkat.

 Muszkatołowy, Muszkatowy, łć., odnoszący ś. do muszkatu (kwiat m., gałka m-a).

 Muszkiet, fr., strzelba dawniej używana, ciężka rusznica, którą do strzału opierano na widełkach (fig.).

 Muszkieter, fr., dawny żołnierz z gwardji królewskiej (fig.); m-y = mankiety.

 Muszkietnik, fr., żołnierz, muszkietem uzbrojony.

 Muszkieton, fr., gatunek starożytnego działa, broń ręczna z lufą rozszerzoną z przodu w formie lejka.

 Muszla, nm., skorupa małża, koncha, małżowina (2 f.); naczynie, kształtem podobne do konchy; m. ucha a. m. uszna = zewnętrzna część ucha, odstająca od głowy; rodzaj pikowania mebli wyściełanych w wypukłości, rozchodzące ś. wachlarzowato.

 Muszlowy, nm., przym. od Muszla; zrobiony z muszli; złożony z resztek muszli (warstwy m-e trjasowe, wapień m-y).

 Musztarda, wł., przyprawa do mięsa i sosów, zrobiona ze sproszkowanych i odtłuszczonych nasion gorczycy z dodatkiem octu, wina, oliwy wody, soli, cukru, miodu a. pierników oraz korzeni; przen., m. po obiedzie = rzecz spóźniona.

 Musztardnica, wł., słoik, naczynie do musztardy (zdr. Musztardniczka).

 Musztardowy, wł., z musztardy a. z musztardą zrobiony (sos m.) koloru musztardy.

 Musztra, nm. — p. Mustra.

 Musztrować — p. Mustrować.

 Muszy, przym. od Mucha.

 Muszyca, wielka mucha.

 Muszyr, tur., gienerał wojsk tureckich.

 Muślemin, Moślemin, tur., muzułmanin.

 Muślin, fr., cienka, rzadka tkanina bawełniana lub jedwabna, gładka a. wzorzysta (zdr. Muślinek).

 Muśnięcie, lekkie, delikatne dotknięcie.

 Mut, fr., zmiana w winie, gdy przybiera barwę mleczną.

 Muta, łć., w muz., nuta niema, pauza.

 Mutacja, łć., zmiana, odmiana; zmiana głosu w wieku młodzieńczym; urządzenie pedałowe w instrumentach dla zmiany głosu.

 Mutacyzm, łć., wadliwość wymawiania, polegająca na niemożności wymówienia pewnych spółgłosek.

 Mutować, łć., (o winie) fermentować, przybierając barwę mleczną; (o głosie) przechodzić z dziecięcego w męski.

 Mutra, nm., otwór kształtu walca, którego powierzchnia posiada nacięcia wklęsłe, odpowiadające wyniosłościom śruby, kluba (fig.); żart. matka.

 Mutrowy, przym. od Mutra; m. klucz = klucz do wkręcania muter na śruby, klucz śrubowy (fig.).

 Mutualista, łć., zwolennik mutualizmu; członek stowarzyszenia wzajemnej pomocy.

 Mutualizm, łć., system wzajemności, usuwający zyski przedsiębiorców; wzajemne korzystanie ze [803]spółki; u zwierząt i roślin: symbjoza.

 Muza, gr., bogini sztuk pięknych i nauk; natchnienie, twórczość; sztuki piękne, poezja; roślina podzwrotnikowa z rodz. bananowatych, banan (fig.).

 Muzameryt, ar., opowiadanie i rozmowa nocna w namiotach beduińskich i na popasach karawan przy księżycu.

 Muzealny, łć., należący do muzeum.

 Muzeografja, gr., opisanie przedmiotów, znajdujących ś. w muzeach.

 Muzeologja, gr., nauka o urządzaniu i konserwacji zbiorów przyrodniczych, starożytnych, artystycznych i in.

 Muzeum, gr., gmach, zawierający zbiory okazów natury, utwory sztuk, nauk, przemysłu i t. p.; publiczne zbiory naukowe lub osobliwości; m. archeologiczne = zbiór zabjtków starożytności; m. etnograficzne i t. d.

 Muzułbas, tur. — p. Musułbas.

 Muzułman, Muzułmanin, Muślemin, Moślemin, arab., wyznawca Islamu cz. wiary mahometańskiej.

 Muzułmanka, arab., wyznawczyni religji mahometańskiej.

 Muzułmański, ar., mahometański.

 Muzyczka, gr., lekki utwór muzyczny; kobieta, grająca na jakimś instrumencie, muzykantka.

 Muzyczny, gr., mający związek z muzyką; do muzyki potrzebny.

 Muzyk, gr., znający dobrze zasady muzyki i jej rodzaje; kompozytor; biegły wykonawca utworów muzycznych.

 Muzyka, gr., sztuka łączenia dźwięków w utwory piękne czyli kompozycje i wykonywania tych utworów na instrumentach muzycznych lub głosem ludzkim; wykonywanie utworu muzycznego, granie, gra; dźwięczność, harmonijność, rytmiczność, zgodność, harmonja, miara, rytm; kocia m. = hałas rozmaitych, jednocześnie brzmiących, a nie harmonizujących z sobą dźwięków; zbior., muzykanci, orkiestra, kapela; chodzić na m-ę = na lekcję muzyki; w myśl., głosy psów, goniących zwierza, granie.

 Muzykalja, gr., przedmioty, dotyczące muzyki (nuty, papier nutowy, instrumenty).

 Muzykalność, gr., harmonijność, dźwięczność; znajomość muzyki; wrodzona zdolność do muzyki.

 Muzykalny, gr., harmonijny, dźwięczny; znający muzykę, rozumiejący muzykę, mający zdolności do muzyki, umiejący grać.

 Muzykant, gr., zajmujący ś. muzyką z zawodu, ale nie będący artystą, grajek.

 Muzykantka, gr., kobieta, grająca na jakim instrumencie muzycznym; kobieta, zajmująca się muzyką; grająca w orkiestrze.

 Muzykoman, gr., miłośnik namiętny muzyki.

 Muzykomanja, gr., namiętne zamiłowanie muzyki.

 Muzykować, gr., zajmować się muzyką, grać.

 Muzykus, gr., rub., muzyk a. muzykant, grajek.

 Mużyk, ukr., prosty chłop, gbur.

 My- — p. także Mi-.

 My (nas, nam, nami, o nas); lm. od zaim. osobowego ja.

 Myastenja, gr., niedomoga mięśniowa.

 Mycelium, łć., część grzyba, złożona pospolicie z nici niekiedy bardzo długich, grzybnia (fig.).

 Mycetes, gr. — p. Myketes.

 Mycie, rzecz, od Myć.

[804]

 Mycka, nm., okrągła czapeczka bez daszka; piuska; jarmułka (fig.).

 Myć, w wodzie a. innym płynie trąc czyścić, wodą a. innym płynem zlewając co oczyszczać z brudu, obmywać wodą; wyżłabiać, podmywać (rzeka myje brzegi); m. kogo a. m. komu głowę = upominać, łajać, besztać; m. ś. = oczyszczać ś. wodą a. innym płynem.

 Mydełko, zdr. od Mydło; kawałek mydła, zaprawnego olejkiem pachnącym do mycia twarzy i rąk.

 Mydlanka, bańka mydlana.

 Mydlany, z mydłem (woda m-a); zrobiony z mydła (bańka m-a).

 Mydlarczyk, czeladnik, chłopiec mydlarski.

 Mydlarka, właścicielka fabryki mydła a. sklepu z mydłem; żona mydlarza, mydlarzowa; mydlniczka.

 Mydlarnia, fabryka mydła; sklep z mydłem i świecami; izba przy łaźni, gdzie kąpiący ś. nacierają się mydłem.

 Mydlarz, właściciel fabryki mydła; właściciel sklepu z mydłem i świecami.

 Mydlarstwo, rzemiosło mydlarza.

 Mydlasty, podobny do mydła; glina a. ziemia m-a = gatunek gliny, używany w tkactwie do pozbawiania tkaniny cząstek tłuszczo, glina a. ziemia folarska.

 Mydleniec, roślina zapian; mydło górne, wodny krzemian glinu.

 Mydlić, mydłom nacierać, namazywać; przen., wykręcać ś., wyłgiwać, wykpiwać, mydłkować; m. a. zamydlać komu oczy = oszukiwać go, zwodzić; m. ś., nacierać ś. mydłem; rozcierać ś., tworząc pianę (o mydle) pienić ś.; (o koniu) okrywać ś. pianą.

 Mydlik, Mydlnica, roślina, zwana też czerwcem trwałym.

 Mydliny, woda z mydłem rozpuszczonym, pozostała po myciu czego a. po praniu (zdr. Mydlinki).

 Mydlnica, Mydlnik, Mydlik, Mydło, w bot., roślina z rodziny lepnicowatych (fig.).

 Mydlniczka, naczynie do mydła, używane przy goleniu.

 Mydlnik — p. Mydlnica; korzeń mydlnicy lekarskiej.

 Mydłek, człowiek chytry, przebiegły, krętacz, oszust, szachraj, cygan; gamoń, cymbał.

 Mydłkować, Mydlić, używać wykrętów, kręcić, wykręcać ś., cyganić, wykpiwać ś., wyłgiwać ś.

 Mydło, w chem., sole kwasów tłuszczowych i żywicznych; m. górne — p. Mydleniec; w bot. — p. Mydlnica; m. szklane — p. Bransztajn; piana na koniu zziajanym; rodzaj gry towarzyskiej; pusta tabliczka w grze w domino; w grze: omyłka, zawiedzenie, krewa, pudło; golić bez m-a = bez trudu kogo okpiwać, oszukiwać, wyzyskiwać; w oczy puścić m. = obałamucić; idzie, jak po m-le = bardzo łatwo; zjeść m. = nabawić ś. wstydu, zawieść ś., pójść z kwitkiem; niegodny m-a za nim wozić = nie może ś. z nim równać; sprawić komu m. = upominać go surowo, sfukać, zwymyślać, wytłuc go, wybić go, sprawić mu łaźnię; wyglądać, jak m. zjadłszy = mieć kwaśną minę; wyszedł, jak Zabłocki na m-le = stracił wszystko, zubożał.

 Mydłować, pudłować, chybiać; (o charcie) goniąc z innemi za zwierzyną, pozostawać w tyle.

 Myjka, pomywaczka.

 Myk! wykrz., wyrażający nagłe pomknięcie ś.: smyk! szust.!

 Myketografja, Myketologja, Mykologja, grgr., część botaniki o grzybach.

 Mykita, kozak, człowiek, zręcznie jeżdżący na koniu; w myśl., lis.

[805] Mykosis, gr., choroba tkanek, spowodowana przez bakterje.

 Mykoza, gr., cukier trzcinowy, znajdujący ś. w wielu grzybach; p. Mykosis.

 Mykwa, hebr. — p. Mikwa.

 Mylić, w omyłkę kogo wprawiać, wprowadzać go w błąd; m. co = wprowadzać zamieszanie, mieszać, plątać; m. komu szyki = mieszać mu porządek; m. komu w jakiejś robocie = przeszkadzać, przerywać, zbijać z tropu; zawodzić oczekiwania; chybiać; m. ś., popełniać omyłkę, błądzić, być w błędzie, brać jedno za drugie.

 Mylnie, błędnie, zawodnie, źle.

 Mylnik, w myśl., jeleń, który na zimę rogów nie zrzucił.

 Mylny, błędny, omylny, zwodniczy; masz m-e wyobrażenie = błędne, fałszywe.

 Myłka, błąd, omyłka, pomyłka.

 Myncarnia, nm., mennica.

 Myncarstwo, nm., mennictwo, wyrób, bicie monety.

 Myncarz, nm. — p. Mennicznik.

 Myo- — p. Mio-.

 Mysi, Myszy, przym. od Mysz.

 Mysikrólik, ptak wróblowaty zębodzioby z rodziny gajówek, królik, zniczek (f.) — p. Strzyżyk.

 Mysiurek, roślina z rodziny jaskrowatych, mysiogon.

 Mysz, zwierzę szczurowate z rodziny tej samej nazwy (fig.); zginął, jak ruda m. w popiele = przepadł bez ratunku; siedzi jak m. pod miotłą = cichutko, bez ruchu, wstrzymując oddech.

 Myszak, podpora pozioma pod krokwiami w stodole.

 Myszaty, Myszasty, podobny z koloru do myszy (koń, wół m.).

 Myszątko, Myszę, małe myszy.

 Myszka, mała mysz; znak rodzimy, znamię; m. i kotek = gra towarzyska, polegająca na tym, że jedna osoba goni drugą; zapalenie gruczołów ślinowych przyustnych u koni; wino trąci m-ą, pachnie m-ą, ma m-ę = ma właściwy starym winom zapach; przen., ten pogląd trąci m-ą = jest przestarzały, zacofany.

 Myszkować, szukać pożywienia, niby węchem, jak mysz; czatować na zdobycz; szperać, plondrować; poszukiwać, podpatrywać, przeglądać; w myśl. (o zwierzęciu drapieżnym) iść za śladem bydlęcia a. ponęty wleczonej.

 Myszołowny, łowiący myszy.

 Myszołów, łowiący myszy; w zool., ptak drapieżny z rodziny sokołów (fig.); m-y, w lm., rodzina ptaków drapieżnych dziennych.

 Myszołówka, pułapka na myszy, łapka, pastka.

 Myszopłoch, roślina z rodziny liljowatych, grzbietolist, iglica, listna jagoda.

 Myszowaty, podobny do myszy.

 Myszy — p. Mysi.

 Myśl, władza umysłowa, za pomocą której postrzegamy, tworzymy pojęcia, sądzimy i wnioskujemy; myślenie, rozmyślanie, dumanie, praca umysłu; wytwór myśli, wyobrażenie, pojęcie; zdanie, sąd, wniosek; idea, pomysł; zamiar, zamysł; życzenie, chęć, wola; usposobienie, humor; wolna m. = umysł wolny od trosk i zabiegów świata tego; dobra m. = wesołość, dobry humor, zabawa; według m-i, po m-i = według życzenia; nie po m-i = wbrew życzeniu; odgadywać czyjeś m-i = uprzedzać jego życzenia; zbierać m-i = przychodzić do równowagi umysłowej; być dobrej m-i = nie tracić otuchy; ani mi to przez m. nie przęszło wcalem o tym nie [806]pomyślał; trafić w m. czyją = postąpić zgodnie z jego życzeniem, wypowiedzieć podobne jego zapatrywaniom zdaniezdanie.

 Myślący, zastanawiający ś., rozumny, poważny.

 Myśleć, pracować myślą, tworzyć sądy i wnioski; m. o kim, o czym = rozmyślać, rozważać, dumać, wspominać; m. o kim = dbać o kogo, troszczyć ś., pamiętać, wspominać kogo; sądzić, mniemać; chcieć, zamyślać, zamierzać; m. komu co = życzyć komu czego (m. komu dobrze a. źle = sprzyjać a. nie sprzyjać); jest nad czym m. = napotkać trudność w czym; mam o czym m. = mam dużo zatrudnienia, kłopotów; ani m. o tym = to niepodobne do wykonania, to być nie może; m. o niebieskich migdałach = roić o rzeczach niepodobnych, o głupstwach, zamyślać ś. niewiadomo nad czym; niewiele m-ąc = bez namysłu, bez zastanowienia.

 Myślenie, rzecz, od Myśleć; zastanawianie ś.; sposób m-a = poglądy, przekonania; dać komu do m-a = zastanowić kogoś, obudzić czyjąś czynność, uwagę.

 Myśliciel, umiejący myśleć logicznie i głęboko, mędrzec.

 Myślicielka, kobieta, umiejąca myśleć porządnie.

 Myślicielski, przym. od Myśliciel.

 Myślić — p. Myśleć.

 Myśliwa (-ej), kobieta polująca, łowczyni.

 Myśliwczyk, chłopiec polujący, mały myśliwy; chłopiec myśliwski.

 Myśliwiec, Myśliwy, człowiek, lubiący polowanie, łowiec, łowca, strzelec.

 Myśliwski, odnoszący ś. do myśliwego a. do myśliwstwa, łowiecki, strzelczy (torba m-a, pies m.).

 Myśliwstwo, zajęcie myśliwca łowiectwo, polowanie.

 Myśliwy p. Myśliwiec.

 Myślny, w myśli tylko dany; dający ś. tylko wyobrazić, wyobrażalny, domyślny, domniemany; dający ś. pomyśleć.

 Myślowo, za pomocą myśli, w myśli.

 Myślowy — p. Myślny.

 Myt- — p. Mit-.

 Mytacyzm, gr., trudność w wymawianiu głoski M.

 Mytlać, mieszać, kręcić, wikłać.

 Mytnictwo, nm., celnictwo.

 Mytnik, nm. — p. Celnik.

 Myto, nm., zapłata, nagroda, wynagrodzenie; opłata za przewóz, za przejazd; za twoje m., jeszcze cię obito = za swoje dobre postąpienie, doznał przykrości.

 Mżyć, śnić, marzyć we śnie; sen mię mży = sen mię morzy, jestem senny; mży = pada drobny deszcz; m. ś., przedstawiać ś., jak przez mgłę, w niejasnych, mglistych zarysach.

---

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.