Antonio. W istocie, nie wiem, dlaczegom tak smutny. Już mam dość tego, i wy też podobno. Lecz skąd to przyszło, jakem w ten stan popadł, Co on ma znaczyć, z czego powstał, jestto Dla mnie zagadką. Bądź jak bądź, takiego Smutek ten robi ze mnie niedołęgę, Że sam zaledwie mogę siebie poznać. Salarino. Umysł twój błąka się po oceanie, Gdzie twe galery, dumnie prężąc żagle, Niby bogaci fal obywatele, Albo reprezentanci władców morza, Z góry na drobny lud kupiecki patrzą, Który je wita, skłania się przed niemi Z uszanowaniem, gdy tkanemi skrzydły Ciągną opodal. Solanio.Wierzaj mi, że gdybym Na grę hazardu tyle co ty stawił, Ciągleby myśli moje żeglowały W trop mych nadziei; wciążbym zrywał trawę, By się przekonać o kierunku wiatru; Siedziałbym w mapach, dukwiąc nad śledzeniem Zatok, przystani i portów: i wszystko, Coby mi mogło nasuwać obawę
O moje statki, niewątpliwieby mię W smutek wprawiało. Salarino.Wiatr, którybym czynił, Dmuchając w zupę, aby ją ostudzić, Nabawiłby mię febrycznego dreszczu, Skorobym przytem pomyślał, jak zgubnym Silny wiatr bywa na morzu. Ilekroć Widziałbym piasek ciekący z klepsydry, Tylekroćby mi przychodziły na myśl Płytkie mielizny i ławy piaszczyste, I trwożnym oczom mojej wyobraźni Przedstawiałby się mój bogaty Argo Ugrzęzły w piasku, zwieszający głowę Do żeber, jakby chciał swój grób całować. Mógłżebym, idąc do kościoła, spojrzeć Na ten gmach święty, wzniesiony z kamienia, I nie pomyśleć natychmiast o rafach, Które drasnąwszy tylko bok mej nawy, Wnetby z niej w morze wysypały wszystkie Moje korzenie i ryczące fale Ubrały w moje bławaty. Tak łatwo Mogłoby w niwecz pójść to, co przed chwilą Tak było cennem. I mamże mieć władze Myślenia zdolne do myślenia o tem, A nie pomyśleć, że taki wypadek Pogrążyłby mię w smutku? Co tu gadać: Ja przekonany jestem, że, Antonio Smuci się, myśląc o swoich towarach. Antonio. Wierzcie mi, nie dlatego; dzięki szczęściu, Widoki moje nie są przywiązane Ani wyłącznie do jednego statku, Ani wyłącznie do jednego miejsca, Ani też mienie moje nie zawisło Od powodzenia w tym jedynie roku: Smutek mój nie ma więc związku z mym handlem. Solanio. Jesteś więc zakochany? Antonio.Fuj! fuj! Solanio.Jakto? Nie zakochany? smutnyś więc dlatego, Żeś nie wesoły; mógłbyś z równą racyą
Śmiać się i skakać, mówić, żeś wesoły, Boś nie jest smutny. W imię dwugłowego Bożka Janusa! natura wydaje Szczególniejszego rodzaju dziwadła: Jedni się zawsze mizdrzą i gotowi Z kobziarza nawet śmiać się do rozpuku; A inni mają w sobie tyle kwasu, Że ust nie nagną do uśmiechu, choćby Sam Nestor przysiągł, że się warto rozśmiać.
Wchodzą: Bassanio, Lorenco i Gracyano.
Salarino. Oto Bassanio, twój przezacny krewny, Gracyano i Lorenco. Do widzenia: Zostawiamy cię w lepszem towarzystwie. Solanio. Byłbym był z tobą pozostał tak długo, Ażbym był chmurę spędził z twego czoła, Gdyby mię byli nie przyszli wyręczyć Godniejsi przyjaciele. Antonio.Wasza wartość Wysoko stoi w mojem poważaniu. Przypuszczam, że was naglą interesy, I że chwytacie pretekst, aby odejść. Salarino. Dzień dobry, mili panowie. Bassanio.Nawzajem. Kiedyż się znowu śmiać będziem? Powiedzcie. Rzadkie z was ptaki: czy zawsze tak będzie? Salarino. W wolniejszym czasie będziem wam służyli.
Salarino i Solanio odchodzą.
Lorenco. Bassanio, skoro znalazłeś Antonia, To cię żegnamy. Pomnij tylko, proszę, Że masz jeść z nami obiad. Bassanio.Liczcie na to. Gracyano. Signor Antonio, źle nam coś wyglądasz. Za seryo na świat patrzysz; kto się nazbyt Troszczy o niego, ten go sobie zraża. Bardzoś się zmienił, wierzaj. Antonio.Świat jest dla mnie Poprostu światem, kochany Gracyano, Sceną, na której się gra jakąś rolę: Moja jest smutną.
Gracyano.Ja zaś wolę na niej Odgrywać rolę śmieszka: niech mi czoło Pokryją zmarszczki od pustot i śmiechu, I niech mi raczej pierś pała od wina, Niżby mi miały serce mrozić jęki. Potrzebaż aby człowiek z krwią gorącą, Siedział jak dziadek kuty z alabastru? Spał, kiedy czuwa, i w żółtaczkę wpadał Od tetryczności? Posłuchaj, Antonio; Kocham cię, przyjaźń mówi przez me usta: Jest rodzaj ludzi, których twarz przybiera Pewną powłokę, jak woda w kałuży; Którzy z umysłu milczą, chcąc uchodzić Za wzór mądrości, wiedzy i powagi, Jakby mówili: „Ja jestem wyrocznią, A gdy otworzę usta, wara wtedy Musze przelecieć“. O tak, mój Antonio: Znam ludzi, którzy mają reputacyę Głęboko mądrych, dlatego jedynie, Że nigdy, nic nie mówią; którzy mówiąc, Na potępienie skazaliby pewnie Swoich słuchaczy, bo ci by zgrzeszyli Mianując, swoich bliźnich półgłówkami, Powiem ci o tem więcej inną razą; A teraz, proszę cię, zaniechaj łowić Takie piskorze, obłędnej opinii. Idźmy, Lorenco. Bądź zdrów i krzep serce: Skończę egzortę moją po wyżerce. Lorenco. Zobaczym się więc w porze obiadowej. Muszę być jednym z owych niemych mędrców, Bo mi Gracyano nigdy nie da mówić. Gracyano. Żyj jeno ze mną przez parę lat jeszcze, A dźwięku głosu własnego zapomnisz. Antonio. Bywajcie zdrowi! Dla miłości waszej Stanę się z czasem gadułą. Gracyano.Tak uczyń. Milczenie bowiem zaleca jedynie Ozór w pęcherzu i skromność w dziewczynie.
Antonio. Czy był w tem jaki sens? powiedz. Bassanio.Gracyano Ma nieskończony zapas czczych wyrazów, Więcej niżeli ktokolwiek w Wenecyi. Rozsądne jego zdania w masie bredni Są jak dwa ziarna pszeniczne, w dwóch korcach Plew utajone: szukasz ich dzień cały, Zanim je znajdziesz, a gdy znajdziesz, korzyść Nie wynagradza trudu. Antonio.Dobrze mówisz. A teraz, powiedz mi, co to za dama, Do której odbyć pielgrzymkę zamierzasz? Miałeś dziś ze mną mówić w tym przedmiocie. Bassanio. Nie jest ci obcem, Antonio, jak bardzo Nadwyrężyłem kredyt mój i mienie, Żyjąc wystawniej, niż mi na to moje Ograniczone środki pozwalały. Nie utyskuję nad tem, żem zmuszony Wysoką stopę zredukować; o to Mi tylko idzie, jakbym mógł uczciwie Wybrnąć z tych długów, w które mię pogrążył Dotychczasowy za pański tryb życia. Tobie, Antonio, winienem najwięcej, Bom ci jest dłużny pieniądze i przyjaźń: Twoja zaś przyjaźń pozwala mi śmiało Wywnętrzyć wszystkie myśli me i plany, W których spełnieniu leży możność spłaty Wszystkich mych długów. Antonio.Mów, mów, mój Bassanio. Jeżeli, o czem, znając cię, nie wątpię, Zamiary twoje są zgodne z honorem, Mieszek mój, moja osoba, i wszystko Czem rozporządzam, jest na twe usługi. Bassanio. Za szkolnych czasów, gdym uronił strzałę, Puszczałem drugą, takiej samej miary, Tą samą drogą; lecz z większą uwagą, By tamtą znaleść, i ważąc obiedwie, Obiedwie często znajdowałem. Przykład Ten z lat dziecinnych przewodzęć dlatego, Że to, co powiem, jest równie niewinnem.
Kredytowałeś mi wiele, i wszystko Coś mi pożyczył, marnie utraciłem; Jeżeli jednak zechcesz jeszcze jedną Strzałę wypuścić w tym samym kierunku, W którym poprzednia poszła, to nie wątpię, - Ze albo znajdę obiedwie u mety, Albo ci zwrócę niebawem w całości Ową powtórnie zaryzykowaną, Wdzięcznie za pierwszą pozostając dłużnym. Antonio. Znasz mię i tracisz tylko czas napróżno, Krętą przemową obchodząc mą przyjaźń. Pochopną moją chęć przyjścia ci w pomoc W stanowczej chwili podając w wątpliwość, Większą zaiste krzywdę mi wyrządzasz, Niż żebyś wydał wszystko, co posiadam. Powiedz mi zatem tylko, co mam czynić, Co się, twem zdaniem, przezemnie stać może, A znajdziesz k’temu mię gotowym: mów więc. Bassanio. Jest w Belmont młoda, bogata dziedziczka I piękna, piękna nad wszelkie wyrazy; Rzadkich przymiotów: nierazem otrzymał Z jej oczu słodką, milczącą przesyłkę. Zowie się Porcya, nie tylko imieniem Ale i sercem podobna do owej Córy Katona, Brutusowej Porcyi. Świat też wartości jej nie jest nieświadom, Bo wszystkie cztery wiatry ze wszech krańców Stałego lądu sprowadzają do niej Niepospolitych zalotników. Swietne Promienie włosów wiszą u jej czoła Jak złote runo, czyniąc Belmont, miejsce Jej zamieszkania, krainą Kolchidy. Nie jeden Jazon kusi też się o nią. O! mój Antonio, gdybym tylko w ręku Miał środki do współzawodnictwa z nimi, Coś mi pochlebnie w duszy przepowiada, Że niezawodniebym szczęśliwym został. Antonio. Mienie me całe jest, jak wiesz, na morzu; Nie mam gotówki, ani źródeł, z których Znaczniejszą sumę terazbym mógł podnieść:
Idź więc i spróbuj, co mój kredyt zdoła. Wyciągnę go jak strunę, byś mógł w Belmont, Przed piękną Porcyą godnie się pokazać. Idź zaraz, pytaj, ktoby miał pieniądze Do pożyczenia: ja toż samo zrobię. Nie wątpię, że ich z łatwością dostaniem Za mą poręką i wspólnem staraniem.
(Wychodzą).
SCENA DRUGA.
Belmont. Pokój w zamku Porcyi.
PORCYA i NERYSSA.
PORCYA Tak, Nerysso, moje maluczkie ja znudzone już tym wielkim światem. NERYSSA Mogłoby to być, pani, gdyby cię był los upośledził tak szczodrze, jak cię uposażył. A przecież, nieraz to widzę, że tym, co opływają we wszystko, równie źle bywa na świecie jak tym, co marnieją z niedostatku. Niepomierne to więc szczęście żyć w mierności; nadmiar wcześniej dostaje białych włosów i krócej żyje niż dostatniość. PORCYA Dobry to argument i dobrze wyłożony. NERYSSA Dobrze wykonany byłby lepszym. PORCYAPORCYA Gdyby czynić dobrze tak było łatwo, jak wiedzieć, co jest dobrem, kaplice zamieniłyby się w kościoły, a chaty biedaków w pałace. Ten jest dobrym kaznodzieją, co postępuje według własnych przestróg; jabym prędzej dwudziestu osobom wskazała, co byłoby dobrze zrobić, niż poszła za własną wskazówką, będąc jedną z tych dwudziestu. Niech mózg dyktuje krwi, jakie chce prawa, gorący temperament przeskoczy zimne nakazy. Młodość-szał, jak zając, jednym susem przesadza sieć morału kaleki. Ależ to rozumowanie nie doprowadzi mię do wyboru męża. Wyboru! Jak czczym jest dla mnie ten wyraz!Nie mogę ani wybrać tego, kogobym chciała, ani odrzucić kogoś, coby mi się nie podobał; tak [12]dalece wola żyjącej matki skrępowana jest wolą zmarłego ojca. Nie smutneż-to położenie, Nerysso, nie módz ani wybrać sobie kogoś ani odrzucić? Neryssa. Ojciec pani był wypróbowanej cnoty człowiek, a bogobojni ludzie miewają przy śmierci dobre natchnienia; nie można więc wątpić, że w tej loteryi, którą wymyślił z trzema skrzynkami, złotą, srebrną i ołowianą, z pomiędzy których wybierający jednę daną, ciebie, pani, ma posiąść, że mówię, w tej loteryi nie kto inny będzie szczęśliwy, jak ten, którego pani kochać będziesz, bo będzie godnym twej miłości. Ale jakiż stopień skłonności czujesz pani w sobie do tych książąt, którzy już przybyli ubiegać się o ciebie? Porcya. Wymień ich, proszę; w miarę jak ich wymieniać będziesz, starać się będę ich opisać, a z opisu mego będziesz mogła wyprowadzić wniosek o mej skłonności. Neryssa. A więc naprzód stawię neapolitańskiego księcia. Porcya. To młode źrebię: o niczem nie mówi tylko o swym koniu i ma to sobie za wielką zasługę, że go sam umie podkuwać. Boję się, czy jego matka nie zapatrzyła się za bardzo na kowala. Neryssa. Dalej idzie hrabia Palatyn. Porcya. Ten umie tylko brwi marszczyć, jakby chciał mówić: „jeżeli mię nie chcesz, to się obejdę“. Słucha zakazanych powieści i ani razu się nic uśmiechnie. Pewnie z niego będzie na starość płaczliwy filozof, kiedy za młodu tak nietowarzysko jest ponury. Wolałabym być poślubioną trupiej głowie, niż jednemu z tych dwóch. Uchowaj mię od nich, panie! Neryssa. Cóż pani powiesz o tym francuskim markizie, monsieur Le Bon? Porcya. Bóg go stworzył jak innych ludzi; godzi się więc uważać go za człowieka. Wiem zaiste, że to grzech, szydzić z bliźniego: ależ ten! Ma on wprawdzie konia lepszego niż Neapolitańczyk i lepszy zły zwyczaj marszczenia czoła, niż hrabia Palatyn; on jest wszystkiem i niczem. Gdy drozd zaśpiewa, [13]on zaraz wyprawia kapryole; gotów się fechtować z własnym cieniem. Gdybym poszła za niego, dostałabym na raz dwudziestu mężów; gdyby mną pogardzał, przebaczyłabym mu: lecz choćby mię kochał do szaleństwa, nigdybym mu nie była wzajemną. Neryssa. Cóżbyś też pani powiedziała o tym młodym angielskim baronie? Porcya. Wiesz, że z nim nigdy nie mówię, bo ani on mnie nie rozumie, ani ja jego. Nie umie ani po łacinie, ani po francusku, ani po włosku; a że ja za grosz angielszczyzny nie posiadam, natobym śmiało mogła przysiądz w sądzie. Wygląda on na przyzwoitego człowieka, ależ niestety! któż się rozmówi z niemą figurą? Jak dziwnie się ubiera! Zdaje mi się, że kaftan jego z Włoch pochodzi, pantalony z Francyi, czapka z Niemiec, a maniery ze wszystkich stron świata. Neryssa. Jakież pani zdanie o tym szkockim lordzie, jego sąsiedzie? Porcya. To, że jest pełnym sąsiedzkiej uprzejmości. Pożyczył raz od Anglika policzek i przysiągł, że mu odda, jak będzie mógł; Francuz był podobno jego przyjacielem i podpisał się za niego. Neryssa. Jakże się pani podoba ten młody Niemiec, synowiec księcia saskiego? Porcya. Nieznośny z rana, kiedy trzeźwy; a jeszcze nieznośniejszy w wieczór, kiedy ma w głowie. Kiedy się najlepiej przedstawia, wtedy się wydaje trochę gorzej niż człowiek; a kiedy się przedstawia najgorzej, wydaje się trochę lepiej niż zwierzę. Niech mię co najgorszego spotka, od niego przynajmniej uda mi się wykręcić, mam nadzieję. Neryssa. Jeżeli jednak zechce wybierać i wybierze szczęśliwą skrzynkę, w takim razie wzbroniłabyś się pani spełnić wolę ojca, gdybyś go przyjąć nie chciała. Porcya. Z obawy, aby się to nie stało, proszę cię, wsadź w niepomyślną skrzynkę sporą butelkę reńskiego wina, bo choćby szatan w innej siedział, a tej pokusy brakowało, gotówby inną wybrać. [14]Neryssa. Nie masz pani potrzeby obawiać się tych adonisów: żadnemu z nich się nie dostaniesz. Objawili mi oni swe postanowienie, którego treścią jest, iż wracają do domu i zalotami swymi naprzykrzać ci się dłużej nie będę, chybaby w takim razie, gdyby mogli pozyskać panię w inny sposób, a nie według woli jej ojca, za pośrednictwem tych skrzynek. Porcya. Choćbym tak długo żyła jak Sybilla, umrę tak czystą jak Dyana, jeślibym nie oddała ręki zgodnie z życzeniem mego ojca. Bardzom rada, że to grono aspirantów tak rozsądnie chce sobie postąpić, bo niema między nimi ani jednego, któregobym nieobecności najserdeczniej nie pragnęła, i prosić będę Boga, aby im dał szczęśliwą podróż. Neryssa. Nie przypominasz-że sobie pani pewnego Wenecyanina, oficera, literata, który tu był z markizem Montferratu, jeszcze za życia twego ojca? Porcya. I owszem, to był Bassanio, zdaje mi się, że tak się nazywał? Neryssa. W istocie, tak. Ze wszystkich mężczyzn, których moje głupie oczy kiedykolwiek widziały, najgodniejszym posiadania pięknej kobiety ten mi się wydał. Porcya. Przypominam go sobie i przypominam sobie, że zasługuje na twoją pochwałę.
(Wchodzi służący).
Cóż tam? co nam powiesz? Służący Owi czterej cudzoziemcy czekają na panię, chcąc ją pożegnać. Jest tam także goniec od piątego, od marokańskiego księcia, który przyniósł wiadomość, że jego pan na noc tu zjedzie. Porcya. Gdybym mogła tego piątego powitać z tak lekkiem sercem, z jakiem tamtych czterech idę pożegnać, cieszyłabym się z jego przybycia. Jeżeli ma święty umysł a naturę szatańską, tobym go wolała na spowiednika niż na zalotnika. Pójdź, Nerysso. Ledwie zamkniemy bramę za jednym konkurentem, jużci drugi do niej kołacze.
Szylok. Trzy tysiące dukatów, dobrze. Bassanio. Tak jest, na trzy miesiące. Szylok. Na trzy miesiące, dobrze Bassanio. Antonio, jak mówiłem, będzie poręczycielem. Szylok. Antonio poręczycielem, dobrze. Bassanio. Możeszże mi wygodzić? Chcesz-że mię zobowiązać? Mam-że liczyć na ciebie? Szylok. Trzy tysiące dukatów, na trzy miesiące i Antonio poręczycielem. Bassanio. Jakaż twoja odpowiedź? Szylok. Antonio, dobry. Bassanio. Słyszałeś co nasuwającego przeciwne zdanie? Szylok. Aj, nie, nie, nie. Kiedy mówię: dobry, to chcę dać do zrozumienia, że jego podpis wystarcza. Ale jego odpowiedzialność jest w kwestyi. Wysłał jedną galerę do Tripolis, drugą do Indyi; słyszałem także na Rialto że ma trzecią na wodach w Meksyku, a czwartą w drodze do Anglii; i inne jeszcze transporty w różne strony rozrzucone. Ale okręty to deski, majtkowie, ludzie; są szczury ziemne i szczury wodne; złodzieje ziemne i złodzieje wodne, to jest korsarze; a potem mamy hazard bałwanów, wiatrów i skał. Jakożkolwiekbądź, człowiek ten wystarcza. Trzy tysiące dukatów! Zdaje mi się, że mogę przyjąć jego poręczenie. Bassanio. Możesz bezpiecznie to uczynić. Szylok. Chcę to uczynić bezpiecznie i żebym mógł być ubezpieczony, muszę się namyślić. Czy mogę się widzieć z Antonim? Bassanio. Jeżeli zechcesz podzielić z nami obiad. Szylok. Tak, żebym wąchał świninę; żebym pożywał strawę tam, gdzie wasz prorok, Nazareńczyk, wywoływał czarta. Gotów jestem z wami mieć sto[16]sunki i rachunki, układać się i gadać, ale jeść z wami, pić z wami i modlić się z wami, nigdy. Cóż tam słychać na Rialto? Któżto się tu zbliża?
(Wchodzi Antonio).
Bassanio. To signor Antonio. Szylok.(do siebie). Jak ma chytrego celnika oblicze! Nienawidzę go, bo jest chrześcijaninem, Lecz bardziej jeszcze za to, że z nikczemnej Prostoduszności „gratis“ borgi daje I nam tu stopę procentów obniża. Gdybym mu kiedy mógł pomacać żeber, Dawna ma niechęć ulgiby doznała. On gardzi moim ludem i publicznie Na posiedzeniach kupieckich szkaluje Mnie, moje sprawy i uczciwe zyski, Mieniąc je lichwą. Niech będzie przeklętym Mój ród, jeżeli kiedy mu przebaczę. Bassanio. I cóż, Szyloku? Szylok.Obliczyłem w głowie Moje obecne zasoby i widzę Z przecięciowego mniej więcej bilansu, Że niepodobna mi będzie na teraz Zebrać okrągłej sumy trzech tysiąca Dukatów. Ale nic to nie stanowi: Tubal, zamożny jeden z Izraela, Przyjdzie mi w pomoc. Na ileż miesięcy Żądacie?
(Do Antonia).
Witam was, wielmożny panie; O waszej cześci była właśnie mowa. Antonio. Szyloku, lubo ani wypożyczam, Ani pożyczam gwoli brania albo Wygórowanych dawania procentów, Gotówem jednak złamać ten obyczaj Dla przyjaciela w naglącej potrzebie.
(Do Bassania).
Czy wie on, ile ci trzeba? Szylok.Wiem, panie: Trzy tysiące dukatów.
Antonio.Nie inaczej: Na trzy miesiące. Szylok.O tem zapomniałem. Na trzy miesiące; tak, jużem to słyszał; I za poręką waszą; bardzo dobrze; Pożyczę. Ale chciejcie mię posłuchać. Powiedzieliście, panie, zdaje mi się, Że gwoli zysku nie wypożyczacie, Nie pożyczacie pieniędzy? Antonio.Nie zwykłem Odbiegać od tej zasady. Szylok.Gdy Jakób Pasł trzodę teścia swojego, Labana, Był on po naszym świętym Abrahamie, Za sprawą mądrej swej matki, z kolei Trzecim, tak, rychtyk, trzecim patryarchą, Antonio. Cóż nam tu po nim? czy i on brał lichwę? Szylok. Nie, lichwy nie brał, to jest wprost w znaczeniu Przywiązywanem przez was do tej nazwy; Chciejcież uważyć, co Jakób uczynił. Między Labanem a nim stanął układ, Że co się tylko pstrych i pręgowatych Jagniąt urodzi, wszystkie Jakóbowi Na właść przypadną. Skoro więc, jak zwykle Z końcem jesieni wśród wełnistej rzeszy Na dobie było dzieło rozplemiania, Roztropny pasterz ponakrapiał kołki, I one, w chwili parzenia się, w okół Powbijał w ziemię tuż przed maciorkami, Które począwszy wtedy, w swoim czasie Wydały same srokate jagnięta: I Jakób posiadł wszystkie. Tym fortelem Zyskał on korzyść i był błogosławion. Każdy zysk, panie, jest błogosławieństwem, Gdy nie kradzionym sposobem przychodzi. Antonio. Był to szczęśliwy traf tylko, na który Jakób zasłużył; nie mógł on sam przez się Tego dokazać, bez udziału nieba: Boska to ręka tak pokierowała. Ale do czegoż to zmierza? Czy żeby
Uprawnić lichwę? Jest-li wasze złoto I srebro stadem owiec lub baranów? Szylok. Nie wiem, lecz mnożę moje równie szybko. Ale pozwólcie mi, signore, jeszcze Słówko powiedzieć. Antonio.Patrz, Bassanio: szatan Śmie nam cytować Pismo. Duch skażony, Zastawiający się świętem świadectwem, Jest jak złoczyńca z uśmiechem na ustach, Jak jabłko z wierzchu piękne, wewnątrz zgniłe, O, jak błyszczący pozór fałsz przybiera! Szylok. Trzy tysiące dukatów, piękna suma! A trzy miesiące, to czwarta część roku. Antonio. I cóż, Szyloku? mamyż ci być dłużni? Szylok. Signor Antonio, wiele, mnogo razy Zelżyłeś mię sromotnie na Rialto, Za zbogacenie się moje przez lichwę; Za każdym razem zniosłem to, z cierpliwem Wzruszeniem ramion, bo cierpieć jest działem Naszego ludu. Nazwałeś mię, panie, Nędznikiem, psem niewiernym, za to tylko, Że rozporządzam, jak chcę, tem co moje. Dobrze — aliście teraz się wykrywa, Że potrzebujesz mej pomocy; oto Przychodzisz do mnie i mówisz: „Szyloku, Chcemy od ciebie pożyczyć pieniędzy.“ Wyż-to mówicie, signore; wy, coście Swój charch niedawno na brodę mi spluli? Coście mię z wzgardą potrącali nogą, Jak psa obcego, coby wam wszedł w drogę? Pieniędzy chcecie: cóżbym ja powinien Rzec na to? Nie takżebym rzec powinien: „Ażali u psa są pieniądze? Możeż Módz trzy tysiące dukatów pożyczyć?“ Czyli też mam się skłonić i jak dłużnik, Z tchem przytłumionym, pokornie bełkocząc, Tak rzec: „Łaskawy panie, przeszłej środy Plunąłeś na mnie; kopnąłeś mię w piątek; Innego znowu dnia psem mię nazwałeś:
Za te grzeczności, gotówem ci chętnie Tyle a tyle pieniędzy pożyczyć?“ Antonio. Mógłbym cię łatwo znów tak samo nazwać Plunąć na ciebie i kopnąć cię znowu. Jeżeli chcesz nam pożyczyć tę sumę, To nam ją pożycz nie jak przyjaciołom; (Kiedyż albowiem przyjaciel czynsz ściągał Od przyjaciela, za jałowy metal)? Pożycz ją raczej jak nieprzyjaciołom, Których, jeżeli chybią, z śmielszem czołem Będziesz mógł ścigać. Szylok.Jak się unosicie, Signore! Chciałem was sobie przejednać, Żyć odtąd z wami w przyjaźni, zapomnieć Doznanych od was obelg, przyjść wam w pomoc I nie wziąć ani szeląga procentu Od mych pieniędzy; a wy nie słuchacie: Czy nie uprzejmy jestem? Antonio.W rzeczy samej. Szylok. I uprzejmości tej dowiodę. Pójdźmy Do notaryusza; tam mi podpiszecie Swój oblig, z taką, dla żartu, klauzulą: Że jeślibyście mi nie wypłacili Tej a tej sumy, na ten a ten termin, W tem a w tem miejscu, jak w punktach stać będzie, Wynagrodzicie mi, panie, ten zawód Funtem swojego ciała, który będę Mógł wam wykroić, skąd mi się spodoba. Antonio. Zgoda; podpiszę taki akt i powiem, Że i żyd umie być uprzejmym. Bassanio.Nie chcę, Abyś akt taki za mnie podpisywał: Wolę pozostać w kłopocie, jak jestem. Antonio. Nie bój się, nic mi złego się nie stanie. Za dwa miesiące, a zatem o miesiąc Wcześniej niż termin, otrzymam niechybnie Dziesięćkroć razy wysokość tej sumy. Szylok. O, Abrahamie! co też to za ludzie Z tych chrześcijan! Własna ich zawziętość czyni. Ze o toż samo posądzają drugich.
Gdyby mi signor Antonio sfalował, Cóżbym ja zyskał, zważcie tylko sami, Na dochodzeniu i egzekwowaniu Owej klauzuli? Funt mięsa wyjęty Z ciała ludzkiego nic jest przecie ani Tyle wart, ani tyle użyteczny, Co funt wolego albo baraniego: Widzicie, zatem, że chcę być uczynnym Jedynie, aby wam się przypodobać. Przyjmiecie moją przysługę, to dobrze: A nie, to bądźcie zdrowi i przynajmniej Za dobre chęci nie krzywdźcie mię odtąd. Antonio. Dobrze, Szyloku, podpiszę ten oblig. Szylok. Udajcież się więc panowie niezwłocznie Do notaryusza i wskażcie mu, jak ma Ten żartobliwy układ wygotować. Ja zaś tymczasem pójdę dukatami Napełnić worek i zajrzeć do domu, Którym zostawił na ślizkiej opiece Sługi urwisa: wnet zdążę za wami.
(Wychodzi).
Antonio. Śpiesz się, cny Izraelu. — Ten żydzina Gotów niedługo wyjść na chrześcijanina: Spoczciwiał jakoś. Bassanio.Nie wiele ja za co Mam piękne słowa tam, gdzie grunt ladaco. Antonio. Pójdź; w każdym razie nie osiądziem na dnie: Statki me wrócą, nim termin zapadnie.
PORCYA, NERYSSA i inne. osoby do Porcyi należące. Odgłos trąb. KSIĄŻĘ MARAKOŃSKI wchodzi z orszakiem swoim.
Książę Marakoński. Nie gardź mną, pani, z powodu mej cery, Tej ciemnej barwy palącego,słońca, Którego jestem tak blizkim sąsiadem. Każ tu sprowadzić i obok mnie stawić Najpiękniejszego mężczyznę z północy, Gdzie promień Feba zaledwie odwilża Zębate krańce lodowców, i pozwól, Abyśmy sobie, dla miłości twojej, Otarli skórę, na świadectwo, czyja Krew jest czerwieńsza: jego albo moja. Wiedz o tem, pani, że przed tem obliczem Najwaleczniejsi drżeli, i najwyżej Uszlachetnione dziewice stref naszych Lubiły na nie patrzeć. Nie mieniałbym Za nic tej maści, chyba za wzajemność Twych uczuć, moja urocza królowo. Porcya. W wyborze moim nie mogę iść, panie, Za płochą radą niewieścich wyroków, Choćby los, co ma przyszłość mą rozstrzygnąć, Nie ogołacał mnie z możności dania Dobrowolnego komubądź pierwszeństwa. Gdyby mię wszakże ojciec nie był ścieśnił I wolą swoją nie był zobowiązał, Abym oddala moją rękę temu, Co mię pozyska w sposób wam wiadomy: Wtedybyś pewnie miał, dostojny książę, Równe w mych oczach prawo do mych uczuć, Jak którykolwiek z twych współzawodników, Których widziałam dotąd.
Książę Marakoński.Przyjm i za to Podziękowanie. Teraz-że, o pani, Chciej mię do owych skrzynek zaprowadzić, Abym spróbował szczęścia. Na tę szablę, Która zgładziła Sofiego, syna Perskiego szacha, która trzykroć razy Zbiła sułtana Solimana hufce: Olśniłbym blaskiem najgwiaździstsze oczy, Zatarłbym męstwem najdzielniejsze serca, Wydarłbym młode z gniazda niedźwiedzicy, Co więcej nawet, poszedłbym lwa drażnić, Gdy ryczy z głodu: bylebym mógł, pani, Pozyskać ciebie. Ale cóż mi z męstwa! Kiedy Herkules gra w kości z Lichasem, Który z nich lepszy, łatwo kość celniejsza Może przypadkiem paść ze słabszej dłoni. Tak zginął Alcyd z ręki młodzieniaszka, Tak i ja mogę, przy ślepej grze szczęścia, Stracić to, co się kogoś mniej godnego Stanie udziałem, i umrzeć z zgryzoty. Porcya. Musisz, mój książę, przyjąć szale losu, I albo wcale wyboru zaniechać, Albo poprzysiądz, nim wybór uczynisz: Że jeśli błędnie wybierzesz, nie będziesz Na przyszłość nigdy o małżeństwie mówił Z żadną kobietą: bądź przeto ostrożny. Książę Marakoński. Nigdy też mówić nic zechcę. Gdzie skrzynki? Prowadź mię, pani; niech los mój rozstrzygną. Porcya. Idźmy wprzód do świątyni: po obiedzie Będziesz mógł, książę, próbować hazardu. Książę Marakoński. Święć się, fortuno! stoję bowiem między Szczytem radości a przepaścią nędzy.
Lancelot. Zaprawdę, sumienie pozwala mi uciec od tego żyda, u którego jestem w służbie; zły duch wciąż za mną stoi i kusi mię i szepce: „Gobbo, Lancelocie Gobbo, mój kochany Lancelocie“; albo: „mój kochany Gobbo“, albo: „mój kochany Lancelocie Gobbo, użyj swoich pedałów, weź je za pas i drapnij“. Sumienie moje mówi na to: „strzeż się, mój poczciwy Lancelocie, strzeż się, mój poczciwy Gobbo“, lub wreszcie: „strzeż się, mój poczciwy Lancelocie Gobbo, nie uciekaj: odepchnij ucieczkę nogą precz od siebie“. Ale zły duch niczem nieustraszony, każe mi się wynosić. „Marsz! — mówi zły duch — zabieraj manatki! mówi zły duch; — „na miłość zbawienia“! — mówi zły duch — „nabierz męskiej odwagi i ruszaj“. Sumienie moje zakłopotane rzuca się mojemu sercu na szyję i mówi do mnie arcymądrze: „Mój poczciwy przyjacielu, mój poczciwy Lancelocie, ponieważ jesteś synem poczciwego ojca“ — czyli raczej synem poczciwej matki; bo mój ojciec lubił czasem pozwolić sobie, miał przyrodzenie krzynkę ciekawe — otże, sumienie moje mówi: „Lancelocie, nie ustępuj! — „Ustąp“! mówi zły duch: „nie ustępuj!“ — mówi moje sumienie. Sumienie! mówię: dobrze radzisz. Gdybym się dał powodować sumieniem, musiałbym pozostać w służbie u tego żyda, który, Boże mi przebacz, jest rodzajem szatana, a gdybym uciekł od tego żyda, tobym się dał spowodować złemu duchowi, który (wybaczcie mi państwo) jest samymże szatanem. To pewna, że ten żyd jest szatanem wcielonym i (na sumienie) sumienie moje nie ma chyba serca, kiedy mi może radzić, żebym u tego żyda pozostał. Zły duch daje mi życzliwszą radę. Dam drapaka, zły duchu: nogi moje na twoje rozkazy. [24]
(Stary Gobbo z rozkazem w ręku).
Gobbo. Kawalerze: powiedzcie mi, proszę, którędy tu się idzie do mieszkania pana żyda? Lancelot(na stronie). O, nieba! wszakci to mój rodzony ojciec. Czy go do reszty katarakta oślepiła, że mnie nie poznaje. Muszę go trochę zażyć z niańki. Gobbo. Mości kawalerze, powiedzcie, proszę, którędy tu się idzie do mieszkania pana żyda? Lancelot. Udajcie się od rogu na prawo, ale od najpierwszego rogu na lewo, uważacie? — od najbliższego rogu nie udacie się ani na prawo, ani na lewo, tylko się wykręcicie w bok, prosto do mieszkania pana żyda. Gobbo. Ach mój Bożeczku! po takiej drodze trudno będzie trafić. Nie moglibyścież mi powiedzieć, czy niejaki Lancelot, co jest u niego, jest u niego, czy nie jest? Lancelot. Chcecie mówić o młodym panu Lancelocie? (Na stronie). Uważajcież teraz, jaką puszczę fontannę. — (Głośno). Chcecie mówić o młodym panu Lancelocie? Gobbo. Nie o żadnym panu, mój panie, ale o synu pewnego biedaka. Jego ojciec jest sobie poczciwym, bardzo biednym chudziną, ale Bogu dzięki przy dobrem zdrowiu. Lancelot. Mniejsza z tem, niech jego ojciec będzie, czem chce: mowa tu jest o młodym panu Lancelocie. Gobbo. O słudze waszej Wielmożności i o Lancelocie. Lancelot. Powiedzcie mi przeto, mój staruszku; proszę was przeto, powiedzcie mi, czy mówicie o młodym panu Lancelocie? Gobbo. O Lancelocie, do usług waszej Wielmożności. Lancelot. Przeto o panu Laneclocie. Nie mówcie, ojcze, o panu Lancelocie, bo młody ten pan (z woli losów i przeznaczeń i tym podobnych technicznych wyrażeń, za sprawą trzech sióstr i tym podobnych ga[25]łęzi naukowych) prawdę mówiąc rozstał się z życiem, czyli po prostu mówiąc, przeszedł na łono wieczności. Gobbo. Niechże Bóg uchowa! ten chłopak był prawdziwem kijem mojej starości, prawdziwą moją podporą. Lancelot. Czy to ja wyglądam jak pałka, albo kłoda, żebym był kijem albo podporą? Nie poznajesz mnie, ojcze? Gobbo. Biedneż moje lata! Nie poznaję was, panie: ale powiedzcie mi, proszę, czy mój chłopak (Panie świeć nad jego duszą) zostaje przy życiu, czy umarł? Lancelot. Nie poznajesz-że mnie, ojcze? Gobbo. Niestety! mam krótki wzrok: nie poznaję was, panie. Lancelot. Dalipan, choćbyście mieli oczy, moglibyście mnie nie poznać. Mądry to ojciec, co zna własne dziecko. No, staruszku, daję wam wiadomość. O waszym synu: pobłogosławcie mię! (Przyklęka). Prawda wyjdzie na wierzch. Zabójstwo nie może być długo ukryte, ale prawdziwy syn swojego ojca może być; bądź co bądź, prawda w końcu wyjdzie na wierzch. Gobbo. Proszę was, panie, powstańcie: jestem pewny, że wy nie jesteście moim synem, Lancelotem. Lancelot. Zaniechajcie już, ojcze, tych fecessyi i dajcie mi błogosławieństwo. Jestem Lancelotem, waszym chłopcem, który był waszym synem, który jest waszem dzieckiem, który będzie — Gobbo. Nie mogę myśleć, że jesteście moim synem. Lancelot. Nie wiem sam, co mam o tem myśleć; ale jestem Lancelotem, sługą tego żyda; i jestem pewny, że wasza żona, Małgorzata, jest moją matką. Gobbo. Małgorzatać jej na imię, Jeżeli jesteś Lancelotem, to mogę na to przysiądz, żeś ty moja własna krew i ciało. Niech Bóg będzie pochwalony! Jakiegożeś dostał zarostu! Więcej masz włosów [26]w brodzie, niż Jacuś, mój stary koń hołoblowy, w ogonie. Lancelot. To widać Jacusiowi ogon w tył rośnie. Pamiętam przecie, że więcej miał włosów w ogonie, niż ja na twarzy, kiedym go widział po raz ostatni. Gobbo. Chryste Panie! jakżeś się odmienił! Jakże się znosisz z swoim panem? Przynoszę mu podarunek. Powiedz-że mi, jak się znosicie? Lancelot. Dobrze, dobrze; ale co do mnie, jakem sobie raz postanowił odbiedz od niego, to też nie prędzej stanę, aż ubiegnę kawał drogi. Mój pan jest prawdziwym żydem. Jemu dawać podarunki! Dajcie mu lepiej stryczek. Wychudłem z głodu u niego; moglibyście mi na żebrach palce policzyć. Cieszę się, ojcze, żeś przyszedł, daj mi lepiej swój podarunek dla pewnego signor Bassania, który sprawia sute nowe liberye. Jeżeli nie pójdę w służbę do niego, to pójdę w świat tak daleko, jak ziemia Boża dosięga. Co za szczęście! Oto on sam nadchodzi. Wstaw się do niego, ojcze, bo prędzej żydem zostanę, niż będę dłużej służył u żyda.
(Bassanio wchodzi; za nim Leonardo z kilku innymi towarzyszami).
Bassanio. Możesz to uczynić, ale przyśpieszaj tak, żeby wieczerza była gotową najpóźniej o piątej. Oddaj te listy podług adresu; zanieś te liberye do krawca i proś pana Gracyana, żeby zaraz przyszedł do mego mieszkania.
(Służący wychodzi).
Lancelot. Zbliż się do niego, ojcze. Gobbo. Daj Boże wszystko dobre Waszej Wielmożności. Bassanio. Dziękuję: czego chcesz odemnie? Gobbo. Oto mój syn, panie, biedny chłopiec. Lancelot. Nie biedny chłopiec, panie, ale bogatego żyda służący, któryby pragnął — jak to mój ojciec zaprezentuje. Gobbo. On ma, panie, wiele deklinacyi, że tak powiem, do służby. [27]Lancelot. W istocie: krótko mówiąc, służę u żyda i mam pragnienie — jak to mój ojciec zaprezentuje. Gobbo. Jego pan i on — z przeproszeniem waszej wielmożności — są z sobą tak właśnie jak pies z kotem. Lancelot. Słowem, rzecz się ma tak, że ten żyd, u którego służę, przez złe obchodzenie się ze mną, przyprowadził mnie — jak to ojciec mój, który skutkiem wieku jest już stary, niniejszym zaprodukuje. Gobbo. Mam tu pasztecik z gołębi, którybym rad zaofiarować waszej wielmożności i prosić... Lancelot. Mówiąc jak najkróciej, prośba ta jest względem mnie impertynencką, jak się wasza wielmożność o tem dowie od tego poczciwego starca, który chociaż stary, jak powiedziałem, biedny jest, i jest moim ojcem. Bassanio. Niech jeden za dwóch mówi. Czego chcecie? Lancelot. Wejść w służbę do was, panie. Gobbo. To jest prawdziwy dekret naszej prośby.
Bassanio. Znam cię i prośbie twej uczynię zadość. To, co mi Szajlok dziś mówił, wypada Na twoją korzyść; jest-li to korzyścią, U bogatego żyda rzucać służbę, By zostać sługą biednego szlachcica?
Lancelot. Stare przysłowie dobrze się stosuje do was, panie, i do Szyloka: „Lepsza cnota w kapocie, niż niecnota w złocie“.
Bassanio. Masz słuszność. Idźże się pożegnać teraz Ze swoim panem, a potem do mego Zgłoś się mieszkania.
(Do towarzyszących mu).
Dajcie mu strojniejsze Oporządzenie niż innym: słyszycie?
Lancelot. Pójdź, ojcze. A co? Nie mogę dostać służby? Zapominam w gębie języka? (Przeglądając się swojej ręce). Niechno mi pokażą piękniejszą, rękę na całe Włochy, którąby można choć na biblii położyć. Będęż miał szczęście! ho, ho! Naprzód tylko! Tu za ciasne [28]pole dla człowieka: skąpa miarka kobiet; kilkanaście kobiet, to nic; jedenaście wdów i dziewięć kobiet, to kusy rysurs dla człowieka. A potem, trzy razy ledwie się wykręcić od śmierci przez utonienie i codzień się od niej wykręcać, będąc narażonym na rozbicie sobie głowy o kant łóżka z betami — kaduk mi po takich wykrętach! Dalipan, jeżeli fortuna jest płci żeńskiej, to wkrótce ją nazwę walną dziewuchą. Pójdź, ojcze; w dwa migi pożegnam się z tym żydem.
(Wychodzi ze starym Gobbo).
Bassanio. Załatw to mój kochany Leonardo; A gdy posprawiasz wszystko, com ci zlecił, Wracaj natychmiast, bo daję dziś wieczór Dla mych najlepszych przyjaciół. Idź, spiesz się. Leonardo. Spuść się pan na mą gorliwość w tej mierze.
(Wchodzi Gracyano).
Gracyano. Gdzie twój pan? Leonardo.Oto przechadza się owdzie.
(Wychodzi).
Gracyano. Signor Bassanio, mam prośbę do ciebie. Bassanio. Mów, jaką? jużeś skutek jej otrzymał. Gracyano. Muszę się z tobą zabrać do Belmontu. Bassanio. Toć musisz, ale posłuchaj Gracyano: Jesteś za szorstki, za niepowściągliwy W czynach i w mowie; są to strony, które Pomiędzy nami uchodzą i naszych Oczu nie rażą, ale w oczach obcych Dają ci trochę pozór libertyna. Proszę cię przeto, zadaj sobie pracę I uskrom kilku chłodnemi kroplami Obyczajności swą bryczną naturę, Abym przez twoją rubaszność nie stracił Sam na opinii tam, gdzie będziem razem, I w mych nadziejach nie upadł. Gracyano.Posłuchaj, Signor Bassanio: jeżeli nie przyjmę Skromnej maniery, nie będę się z całem Uszanowaniem tłómaczył i tylko Kiedy niekiedy przeklinał; jeżeli
Nie będę nosił codziennie w kieszeni Książki nabożnej i trusiej miał miny; A przy modlitwie u stołu nie będę Ramion na piersiach w krzyż zakładał, wzdychał I mówił: amen; jeżeli nie będę Strzegł pilnie wszystkich form przyzwoitości, Jak ktoś, co postać świętoszka przybiera, Chcąc się swej starej babce przypodobać: To niech na zawsze mir u ciebie stracę. Bassanio. Dobrze, zobaczę, jak się znajdziesz. Gracyano.Tylko Dzisiejszy wieczór ekscypuję sobie; To, co dziś zrobię, w rachunek nie wchodzi. Bassanio. Bynajmniej; szkodaby było, i owszem, Radbym, ażebyś się w najparadniejsze Szaty swojego humoru przystroił, Bo biesiadnicy nasi będą chcieli Wesoło czas przepędzić, nie mrukliwie. Bądź zdrów tymczasem, mam pilny interes. Gracyano. I ja mam także rendez-vous z LorcelemLorencem I resztą naszych, ale przed wieczerzą Nie omieszkamy stawić się u ciebie.
(Wychodzą wszyscy).
SCENA TRZECIA.
Tamże. W domu Szyloka.
JESSYKA, LANCELOT.
Jessyka. Przykro mi, że się z nami tak rozstajesz. Dom ten jest piekłem, a ty byłeś niby Dyabełkiem, co je swoją wesołością Rozjaśniał Bądź-że zdrów! masz tu dukata. Sluchajno, Lancelocie, wkrótce będziesz Widział Lorenca, który u twojego Nowego pana ma być dziś na uczcie: Podaj mu, proszę, ten list; tylko skrycie. A teraz bywaj zdrów, aby mój ojciec Nie dostrzegł czasem że rozmawiam z tobą.
[30]Lancelot. Adie! Łzy absolwują moją wymowę. O, najpiękniejsza poganko! O, najmilsza hebrejko! Jeżeli jaki chrześcijanin nie popełni heretyctwa i nie pojmie cię, to wszystko na świecie zawodzi. Adie! Te głupie krople rozmiękczają we mnie męskiego ducha. Adie!
(Wychodzi).
Jessyka. Bądź zdrów, poczciwy Lancelocie. Jakże jest wielki mój grzech, że się wstydzę Być córką mego ojca! Chociaż jednak Jestem dziecięciem jego krwi, nie jestem Dziecięciem jego serca. O, Lorenco, Dotrzymaj słowa! a wkrótce ochrzczoną, Wierną do śmierci będę twoją żoną,
(Wychodzi).
SCENA CZWARTA.
Tamże. Ulica.
Wchodzą GRACYANO, LORENCO, SALARINO i SOLANIO.
Lorenco. Tak więc wyśliźnim się podczas wieczerzy. Co tchu przebierzem się i za godzinę Powrócim nazad, jakby nic nie było. Gracyano. Nie zrobiliśmy k’temu przygotowań. Salarino. I pochodniarzyśmy nie zamówili. Solanio. Jeśli się tego zgrabnie nie wykona, To nic nie warto i lepiej dać pokój. Lorenco. Teraz punkt czwarta; mamy zatem jeszcze Do przygotowań parę godzin czasu.
(Wchodzi Lancelot z listem w ręku).
Cóż tam, kochany Lancelocie?
Lancelot. To pismo oświadczy zapewne, jeżeli się waszej wielmożności podoba je rozkopertować.
Lorenco. Znam dobrze rękę, która to pisała; Piękna to ręka i białość tej ręki Bielsza niż papier, na którym pisała.
Gracyano. Miłośny jakiś raport, ani wątpić. Lancelot.. Ścielę się do stóp waszej Wielmożności. Lorenco. Gdzie idziesz? [31]Lancelot. Idę zaprosić mego dawnego pana, żyda, do mego nowego pana, chrześcijanina, na dzisiaj, na kolacyę.
Lorenco. Weź to i powiedz prześlicznej Jessyce, Że przyjdę; powiedz jej to pokryjomu; Pamiętaj i bądź zdrów.
(Wychodzi Lancelot).
No, cóż, panowie, Chcecież należeć do tej maskarady? Jam już zamówił pochodniarza. Salarino.Chcemy, I bardzo chcemy; zaraz pójdę za tem. Solanio. I ja. Lorenco.Zejdziesz się ze mną i z Gracyanem W stancyi Gracyana, za godzinę. Salarino i Solanio.Zgoda.
(Wychodzą obydwaj).
Gracyano. Nie byłże to list ten od pięknej hebrejki? Lorenco. Muszę ci wyznać wszystko. Tak jest: właśnie Pisze mi ona, jak ją z domu ojca Mam uprowadzić; że się należycie Zaopatrzyła w złoto i precyoza, I ma już ubiór pazia w pogotowiu. Jeśliby ojciec jej poszedł do nieba, To tylko córce swojejby to winien; Gdyby zaś jaka kara niebios miała Spaść na nią samą, to chybaby za to, Że winna życie niecnemu żydowi. Pójdźmy, Gracyano, przeczytaj to idąc: Jessyka będzie nam pochodnię niosła.
(Wychodzą).
SCENA PIĄTA.
Przed domem Szyloka.
Wchodzą SZYLOK i LANCELOT.
Szylok. Dobrze: przekonasz się na własne oczy Czem jest Bassanio, a czem stary Szylok. Pójdź tu, Jessyko! — Nie będziesz, jak u mnie,
Napychał brzucha — Jessyko! — i legał Całymi dniami, chrapał; darł odzienie. — Jessyko! żywo! hej! Lancelot.Jessyko! żywo! Szylok. Kto tobie kazał wrzeszczeć? Czym ja kazał?
Lancelot. Zwykliście mi byli mówić tylko, że nie powinienem niczego czynić bez rozkazu.
(Wchodzi Jessyka).
Jessyka. Wołacie, ojcze? Cóż mi rozkażecie? Szylok. Jestem na ucztę zaproszony. Naści Klucze, Jessyko. Ale pocóż pójdę? Nie zaprosili mnie tam przez życzliwość; Chcą mi pochlebić tylko. Pójdę jednak: Nie przez uprzejmość, ale przez nienawiść, Aby nasycić się widokiem zbytku Tego chrześcijańskiego marnotrawcy. Jessyko, pilnuj domu, moje dziecko. Idę z niechcenia. Coś niefortunnego Knuje się przeciw mojej spokojności, Bo mi się śniły dziś worki z pieniędzmi.
Lancelot. Pójdźcie, panie, proszę was; mój nowy pan liczy na waszą przyszłość. Szylok. Jak ja na jego. Lancelot. Przygotowano tam pewną siupryzę. Nie powiadam, żeby to miała być maskarada, ale jeżeli zobaczycie coś podobnego, to nie darmo mi krew ciekła z nosa w ostatni poniedziałek wielkanocny. O szóstej z rana; któryto poniedziałek przypadł w tym roku na ten sam dzień, w którym przez cztery lata poprzednie była środa popielcowa.
Szylok. Co? maskarada ma być? maskarada? Pozamykajże drzwi szczelnie, Jessyko; A jak usłyszysz odgłos tarabana, I kwik przeklęty koszlawej piszczałki, To mi się wtedy nie wieszaj u okien, Ani wyścibiaj głowy na ulicę, Aby się gapić na tych chrześcijańskich Błaznów, z twarzami pomalowanemi; Ale zaszpuntuj uszy mego domu, Rozumiem przez to okna, i nie wpuszczaj
Dźwięku tej głupiej, szalonej rozpusty Do uczciwego mego domu. Słyszysz? Na kij Jakóba przysięgam, że nie mam Żadnej ochoty do biesiadowania: Tylko gwałt sobie czynię.
(Do Lancelota).
Idź waść naprzód; Powiedz, że przyjdę. Lancelot.Idę naprzód, panie.
(Do Jessyki).
Stań jednak panna w oknie, mimo tego, Bo się tu zjawi ktoś o zmroku; Wart, żeby przed nim nie kryć wzroku.
(Wychodzi).
Szylok. Co ci tam prawił do ucha ten hultaj Z rodu Hagary? hę! Jessyka.Powiedział tylko: Bądź panna zdrowa; nic więcej. Szylok.Ten urwis Jest w gruncie nie tak zły, ale obżartuch, Ślimak do pracy i skłonny do spania, Jak świszcz. Nie trzymam trutniów w moim ulu, Dlategom też go odprawił, tem chętniej, Że poszedł w służbę do kogoś takiego, Komu dopomódz nie omieszka pewnie Do wypróżnienia pożyczonych worków. Nuże, Jessyko, idź do domu. Może Wrócę za chwilę. Zrób tak, jakem kazał; A drzwi zarygluj. Zamknięta rzecz, święta: Dobry gospodarz zawsze to pamięta.
(Wychodzi).
Jessyka. Bądź zdrów! Jeśli mnie szczęście nie łudzi zdradziecko, Nie mam już ojca, tyś utracił dziecko.
Gracyano. Oto wystawa, przed którą Lorenco Kazał nam czekać. Salarino.Pora umówiona Minęła prawie. Gracyano.Dziw, że się tak spóźnia: Gachowie zwykli godzinę uprzedzać. Salarino. O, stokroć prędzej gołębie Wenery Lecą skojarzyć świeży sprzęg miłości, Niźli się kwapią utrzymać niezłomnie Obowiązkową wiarę. Gracyano.Tak się dzieje. Bracie, we wszystkiem. Któż wstaje od uczty Z równym, jak do niej zasiadł, apetytem? Któryż koń nowy kurs odbywa z ogniem Tak samo żartkim, jak pierwszy? Wszystkiego Chciwiej się żąda, niżeli używa. Nakształt młodzika, albo marnotrawcy, Wypływa okręt z rodzinnej przystani, Gładki i cały, z pełnymi żaglami, Cacko, pieścidło wiei rozkosznicy; A wraca nazad nakształt marnotrawcy: Z żaglami w szmatach, z poprzecieranymi Zewsząd bokami, chudy, poszarpany, Ofiara tejże wiei rozkosznicy.
(Wchodzi Lorenco).
Salarino. Otóż Lorenco: schowaj to na potem. Lorenco. Wybaczcie mi tę zwłokę, przyjaciele: Nie moja wina w tem, żeście czekali, Lecz interesu, który mię zatrzymał. Jeśli będziecie mieli kiedy spełnić Kradzież kobiety na własny rachunek, To i ja na was tak długo zaczekam. Postąpcie bliżej! Tu mieszka żyd, teść mój. Hop! hop! hop! jest tam kto?
Jessyka. Co wy za jedni? Powiedzcie, aby mię lepiej upewnić, Choć mogę przysiądz, żem głos wasz poznała. Lorenco. To ja, Lorenco, twój kochanek. Jessyka.Tak jest, Lorenco, tak, mój kochanek: bo kogóż Serdeczniej kocham? Ale któż wie lepiej, Niż ty, Lorenco, czy i ty mnie również? Lorenco. Niebo i własna twa myśl to poświadcza. Jessyka. Weź tę szkatułkę: warta ona trudu. Radam, że ciemno i że mnie nie widzisz, Bo mi wstyd bardzo w tem przebraniu, ale Miłość jest ślepa; kochankowie nigdy Nie widzą szaleństw, jakie popełniają; Gdyby inaczej było, sam Kupido Zapłoniłby się, widząc mnie w tej chwili Tak przemienioną w chłopca. Lorenco.Zejdź, kochanie: Trzeba, ażebyś mi pochodnię niosła. Jessyka. Pochodnię? Mamże sama jeszcze świecić Memu wstydowi? Zbyt on i tak jawny. Ej! luby! środek to uwidocznienia, A mnieby trzeba być ukrytą, Lorenco.Czyliż Nią już nie jesteś w tym ślicznym kostyumie? Zejdź no, bo noc już jest na przesileniu, I towarzysze uczty u Bassania Czekają na nas. Jessyka.Zamknę drzwi, zabiorę Jeszcze coś złota i zejdę natychmiast.
(Znika z okna).
Gracyano. To nie żydówka, to bóstwo, na honor! Lorenco. Wierzcie mi, że ją kocham z całej duszy, Bo jest roztropną, jeśli się znam na tem, I piękną, jeśli oko mnie nie zwodzi, I wierną, o tem już mię przekonała; Za tę więc piękność, roztropność i wiarę Wieczną jej z serca uczynię ofiarę.
A! przecież przyszła! — Dalejże, panowie, Spieszmy, bo musim stawić się na słowie.
(Wychodzi z Jessyką i Salarinem).
(Wchodzi Antonio).
Antonio. Kto tu jest? Gracyano.Czyś to ty, signor Antonio? Antonio. Ej, ej, Gracyano! Gdzież reszta kompanii? Już po dziewiątej: czekają na ciebie. O maskaradzie niema dzisiaj mowy; Wiatr się odwrócił; Bassanio chce zaraz Siadać na okręt. Wysłałem za tobą Z jakich dwudziestu posłańców. Gracyano.Niczego Bardziej nie pragnę i nie żądam więcej, Jak być pod żaglem i w drodze czemprędzej.
(Wychodzą).
SCENA SIÓDMA.
Belmont. Sala w pałacu Porcyi.
Odgłos trąb. PORCYA i KSIĄŻĘ MARAKOŃSKI wchodzą z orszakami swymi.
Porcya. Idźcie firankę podnieść i odsłonić Owe trzy skrzynki temu cnemu księciu. Wybieraj teraz, panie. Książę Marakoński. Jedna ze złota; ma na wierzchu napis: „Kto mnie wybierze, zyska to, co wielu nęci“; Druga ze srebra, a na niej te słowa: „Kto mnie wybierze, wygra to, czego jest godzien“; Trzecia z ołowiu, z godłem również lichem: „Kto mnie wybierze, musi wszystko ryzykować“. Po czemże poznam, czym wybrał właściwą? Porcya. W jednej z nich mieści się mój wizerunek: Gdy tę wybierzesz, książę, będę twoją. Książę Marakoński. Niechże bóg jaki kieruje mym sądem. Muszę, raz jeszcze przejrzeć te napisy.
Cóż mówi naprzód ta skrzynka z ołowiu? „Kto mnie wybierze, musi wszystko ryzykować“. Za co? za ołów? ryzykować wszystko. Za podły ołów? ta skrzynka wątpliwa. Kto ryzykuje wszystko, ten to czyni W nadziei chyba sowitej korzyści. Złota myśl nie dba o śmiecie, i ja więc Nie zryzykuję wszystkiego za ołów. Cóż mówi teraz z kolei ta srebrna? „Kto mnie wybierze, wygra to, czego jest godzien“. Czego jest godzien? namyśl się, Maroko, I zważ w bezstronnej dłoni swoją wartość. Gdybym byt cenion w miarę mej zasługi, Byłbym zaiste godzien wiele posiąść; To wiele jednak mogłoby się nie dać Rozciągnąć właśnie do tej pięknej pani. Jakkolwiek, z drugiej strony, wątpić o tem, Byłoby sobie samemu ubliżać. Czegóż ja jestem godzien? Jej, zaiste; Godzien jej jestem przez ród, przez majątek, Przez wychowanie i umysł; lecz bardziej Nad wszystko godzien jej jestem przez miłość. Gdybym też nie szedł dalej i tę wybrał? Ale zobaczmy jeszcze, co opiewa Napis wyryty na tej złotej skrzynce? „Kto mnie wybierze, zyska to, co wielu nęci“. O niej to mowa, ona nęci wszystkich; Ze wszech stron świata ciągną tu rycerze, Aby się modlić do tego świętego, Śmiertelną piersią tchnącego posągu. Hirkańskie stepy, nieprzebyte piaski Rozległych pustyń Arabii, są teraz Jakby drogami utorowanemi Przez książąt, chcących ujrzeć piękną Porcyę. Dumne królestwo wód, którego paszcze Plują w twarz niebu, żadną nie jest tamą Dla tych miłosnych pątników: jest ono Dla nich jak strumień łatwy do przebycia, Przez który dążą ujrzeć piękną Porcyę. — W jednej z tych skrzynek ma się tedy mieścić
Jej boski obraz. Czyżby w ołowianej? Sama myśl o tem byłaby bluźnierstwem, Taki sprzęt byłby za nikczemny nawet Do otoczenia jej całunu w grobie. Mamie przypuścić, że ją kryje srebro, Którego wartość jest dziesięćkroć razy Mniejszą niż złota? O, bezbożna myśli! Nigdy tak drogi, tak uroczy klejnot Nie był oprawny inaczej jak w złoto. Jest w Anglii złotej monety gatunek, Z wyobrażeniem anioła w odbiciu, W odbiciu tylko; tu w tem złotem łożu Spoczywa cały anioł. — Tę wybieram: Daj mi klucz, pani, niech się co chce stanie! Porcya. Oto jest: otwórz ją książę. Jeżeli W niej jest mój obraz, będę twoją. Książę Marakoński(otworzywszy skrzynkę). Piekło! Co to takiego? Trupia głowa, w której Wygniłem oku tkwi jakoweś pismo. Cóż tu jest napisane? przeczytajmy.
(Czyta).
Nie wszystko, co się lśni, jest złotem: Oddawna ci mówiono o tem. Nie jeden rozstał się z żywotem, Co się dal złudzić mym błyskotem, Grób złoty bywa tuczny błotem. Gdyby twój zapał, ścisłym splotem, Z mądrości złączon był przymiotem, Byłbyś był treść mą odgadł lotem. Idź precz, odpowiedź twa nic potem. — Precz więc, po gorzkim tym zawodzie, Grzejący ogniu! witaj, chłodzie! Bądź zdrowa, Porcyo, kto tak jak ja stratny, Ten do pożegnań dłuższych jest niezdatny.
(Wychodzi ze swym orszakiem).
Porcya. Spuśćcie zasłonę! To pierwszy akt próbny, Oby tak wybrał każdy doń podobny!
Salarino. Tak jest, widziałem Bassania pod żaglem; Z nim i Gracyano się wyprawił; ale Lorenca nie ma, ręczę, na ich statku. Solanio. Ten żyd szubrawiec, krzykiem skłonił dożę, Pójść z nim i okręt Bassania przetrząsnąć. Salarino. Za późno przyszli, okręt był już wtedy Na pełnem morzu; doszło jednak dożę, Że w jednej z gondol widziano Lorenca Z rozmiłowaną jego Żydóweczką. Przytem Antonio ręczył doży słowem, Że ich nie było na Bassania statku. Solanio. Jeszczem nie widział żalu tak dziwnego, Tak szalonego, tak sprzecznego w sobie, Jaki po mieście ten parch żyd wyzionął. Moje dukaty! — wołał — moja córka! O, moja córko! — O, moje dukaty! Uciekła z chrześcijaninem! — O, chrześcijańskie Moje dukaty! — O, sprawiedliwości! O, córko! — O, dukaty! — Cały worek, Całe dwa worki opieczętowane, Pełne dukatów, podwójnych dukatów, Skradła mi własna córka! — i precyoza, Parę kamieni, parę drogocennych Kamieni, własna córka mi ukradła! — Sprawiedliwości! — Znajdźcie mi tę dziewkę! Oddajcie mi ją. — Ona ma przy sobie Moje kamienie i moje dukaty! Salarino. Wszystkie weneckie chłopcy biegną za nim I krzyczą: Córka! Dukaty! Kamienie! Solanio. Niech się Antonio ogląda na termin, Bo mógłby za to przypłacić. Salarino.To pewna: Wczoraj poznałem się z jednym Francuzem, Który mi mówił, że w ciasnym przesmyku, Dzielącym Francyę od Anglii, zatonął
Jakiś nasz okręt z bogatym ładunkiem. Gdy mi to mówił, natychmiast Antonio Przyszedł mi na myśl i pragnąłem w duszy, Aby to nie był jego. Solanio.Powinienbyś Antonia o tem uwiadomić; wszakże Nie nagle, boby go to przeraziło. Salarino. Niema na świecie poczciwszego serca: Byłem obecny, kiedy się Bassanio I on żegnali; mówił mu Bassanio, Że wszelkich starań dołoży, ażeby Wrócić co rychlej; on zaś odrzekł na to: Nie, mój Bassanio, nie zbywaj tej sprawy Byle jak, przez wzgląd na mnie, niechaj ona Dojrzeje z czasem, a ów skrypt u żyda Niech nie zakłóca twych troskliwych myśli. Bądź wesół i zwróć całą swoją dążność Ku pozyskaniu względów i zabiegom, Jakie cię będą mogły tam zalecić. To mówiąc, z łzami w oczach twarz odwrócił, Chcąc ukryć swoje wzruszenie; uścisnął Rękę Bassania i tak się rozstali. Solanio. Zdawałoby się prawie, że on żyje Tylko dla niego. Pójdźmy go odwiedzić I smutek jego rozerwać cokolwiek, W ten albo inny sposób. Salarino.Dobrze, idźmy.
(Wychodzą).
SCENA DZIEWIĄTA.
Belmont. Sala w pałacu Porcyi.
Wchodzi NERYSSA ze służącym.
Neryssa. Podnieść zasłonę. Książę Aragoński Formie przysięgi uczynił już zadość I wraz tu przyjdzie dopełnić wyboru.
(Odgłos trąb. Wchodzą: książę Aragoński i PORCYA z swymi orszakami).
Porcya. Szlachetny książę, oto leżą skrzynki. Jeśli wybierzesz tę, w której mój obraz,
Ślubny nasz obrzęd zaraz się odbędzie; Jeśli zaś chybisz, panie, będziesz musiał Ustąpić dziś natychmiast, bez szemrania. Książę Aragoński. Przysięga, którąm złożył, wkłada na mnie Trzy obowiązki: naprzód, nie wymieniać Przed nikim, którą z tych skrzynek wybrałem; Powtóre, jeśli nie trafnie wybiorę, Nigdy się odtąd nie starać o rękę Żadnej dziewicy; na ostatek, w razie, Gdyby mię szczęście zawiodło, niezwłocznie Opuścić dom twój, pani, i odjechać. Porcya. Trzy te warunki zaprzysięga każdy, Co chce niegodną mą osobę posiąść. Książę Aragoński. Będę im wierny. Teraz-że fortuno, Rozśmiej się! — Złoto, srebro, lichy ołów. — „Kto mnie wybierze, musi wszystko ryzykować“. Trochębyś piękniej musiała wyglądać, Żebym cię przeniósł nad inne. Cóż mówi Ta świetnie złotem błyszcząca? zobaczmy! „Kto mnie wybierze, zyska to, co wielu nęci“. Co wielu nęci? Przez ten wyraz „wielu,“ Możnaby głupi gmin rozumieć, który W wyborze swoim chwyta się pozoru, Pojmując tylko to, co może tępym Wzrokiem namacać: nie pogląda wewnątrz. I jak jaskółka, wątłą swą budowę Kleci w powietrzu u zewnętrznej ściany, Na grę przypadku. Nie wybiorę tego, Co wielu nęci, bo nie chcę stad duchem Na równym stopniu z pospolitą rzeszą, Ani się bratać z bezrozumnym tłumem. Do ciebie teraz zwracam się, do ciebie, Srebrna skarbnico! Cóż mi ty obwieścisz? „Kto mnie wybierze, wygra to, czego jest godzien.“ Sensowne zdanie! bo któżby się ważył Kusić o szczęście i o cześć, nie mając Stępla zasługi? Wara komukolwiek W niezasłużony stroić się przywilej! Gdyby lenności, stopnie i urzędy
Nie przychodziły sposobem nieprawym, I gdyby każda godność piastowana Była nabytkiem godności wewnętrznej, Ilużby ludzi nakrywało głowy, Zamiast stać kornie z odkrytemi! Iluż Rozkazodawców słuchałoby wtedy, Ileżby szui nikczemnej odpadło Z pomiędzy pełnych ziarn istnej wyższości! A ile istnej wyższości powstało Z plew i rumowisk czasu, aby nowym Blaskiem zajaśnieć! Lecz wróćmy do rzeczy. „Kto mnie wybierze, wygra to, czego jest godzien.“ Dufam w zasługę. Daj mi klucz, o pani, By mi otworzył tę drogę do szczęścia! Porcya. Za opieszale przystępujesz, książę, Do tego, co tam masz znaleść. Książę Aragoński(otwiera skrzynkę). Co widzę? Portret idyoty, który, oczy mrużąc, Wyciąga ku mnie zapisany świstek. O, jakżeś różny od obrazu Porcyi! Od mych nadziei i zasługi mojej! „Kto mnie wybierze, wygra to, czego jest godzien.“ Godzienże jestem tylko głowy głupca? Toż mój dział? Nie wart-żem niczego więcej? Porcya. Błądzić i sądzić są to dwa zadania Różne i sprzeczne z sobą. Książę Aragoński.Cóż tu stoi?
(Czyta).
Czem srebro skutkiem chrztu płomieni, Tem w próbach ci są doświadczeni, Czyj umysł sięga aż do rdzeni; Niejeden cień zwodniczy ceni, To też nie zyska nic prócz cieni. Bywają głupcy posrebrzeni, Jak ten, co prawdą to być mieni. Z kimkolwiek waszmość się ożeni, Będziemy z sobą połączeni. Bądź zdrów: już tego nic nie zmieni, Przepraszam jak najuniżeniej.
Gdybym tu jeszcze dłużej bawił, Więcejbym głupstwa się nabawił. Przyszedłem z jedną głupią głową, A wracam nazad z dubeltową. Adieu! nic dla mnie tu już pole; Odchodzę z wstydem znieść mą dolę.
(Wychodzi ze swym orszakiem).
Porcya. Tak w świecy toną ćmy i mole. O, światłe głupcy! mędrcy z głową chorą, Im głębiej wezmą, tem płyciej wybiorą. Neryssa. Dobrze to mówi stara aksyoma, Że śmierć i żona z góry przeznaczona. Porcya. Nerysso, spuść firankę.
(Wbiega służący).
Służący.Jest tu pani? Porcya. Jest, mości panie. Służący.Przed bramą pałacu Zsiadł z konia jakiś młody Wenecyanin, Z uwiadomieniem o blizkim przybyciu Swojego pana, od którego przywiózł Najuprzejmiejsze pozdrowienia, to jest, Oprócz grzeczności i pięknych słów, dary Znacznej wartości. Nie widziałem jeszcze Gońca miłości tak miłego. Nigdy Kwietniowy ranek nie zwiastował wabniej Zbliżającego się nadejścia lata, Niż ten posłaniec swego pana. Porcya.Przestań, Boję się, żebyś w końcu nie powiedział, Że on jest jakim blizkim twoim krewnym. Tak uroczyste sypiesz mu pochwały. Pójdźmy, Nerysso. Jak mi się też wyda, Ciekawa jestem, ten laufer Kupida. Neryssa. Bassanio, królu serc! Coś mi się roi, Że to kwatermistrz z awangardy twojej.
Solanio. Cóż tam słychać na Rialto? Salarino. Wciąż jeszcze krąży ta pogłoska, że okręt Antonia z kosztownym ładunkiem zatonął w owej cieśninie. Goodwins podobno nazywa się to miejsce; ma to być ława piasczysta, bardzo niebezpieczna, w której kości niejednego krzepkiego okrętu leżą pogrzebione, jeżeli jejmość pani Fama jest prawdomówną babą. Solanio. Radbym, żeby była babą plotkarką, jak każda z tych, co żują imbier i wmawiają w sąsiadów, że opłakują śmierć trzeciego męża. Niemniej dlatego jest prawdą, usuwając na bok wszelką rozwlekłość i nie tamując toku rozmowy niepotrzebnymi frazesami, że Antonio, nasz poczciwy, nasz nieoszacowany Antonio, gdzież znajdę epitet prawdziwie godny iść w parze z jego nazwiskiem!... Salarino. Dociągnijże do końca. Solanio. Co takiego? A! koniec końców niema kwestyi, że stracił okręt. Salarino. Bogdajby się na tem skończyły jego straty. Solanio. Śpieszę się powiedzieć: amen, zanim mi szatan do tego przetnie drogę; bo oto się tu zbliża w żydowskiej postaci.
(Wchodzi Szylok).
Cóż tam, Szyloku? Jakież nowiny między kupcami? Szylok. Wyście wiedzieli; nikt lepiej niż wy nie wiedział o ucieczce mojej córki. [45]Salarino. Niezawodnie. Ja z mojej strony wiedziałem przynajmniej o krawcu, co jej uszył skrzydła do tej ucieczki. Solanio. A Szylok ze swojej strony wiedział, że jego ptak miał już pierze; w takim zaś razie wszystkie mają ten obyczaj, że wylatują z gniazda. Szylok. Potępienie ją za to czeka. Salarino. Zapewne, jeżeli ją szatan sądzić będzie. Szylok. Taka niesforność własnej mojej krwi i ciała! Solanio. Wstydź się, stary, w tym wieku mieć krew i ciało niesforne. Szylok. Moją krwią i ciałem jest moja córka. Salarino. Między twojem a jej ciałem większa jest różnica, niż między hebanem a kością słoniową; między jej krwią a twoją, większa, niż między deserowem winem a lurą. Ale powiedziano nam, czy słyszałeś, że Antonio na morzu poniósł stratę? Prawda to, czy bajka? Szylok. W tem ci nowy sęk dla mnie. To bankrut, utracyusz; nie śmie się teraz ani pokazać na Rialto; to golec: on, co bywało tak strojnie przychodził na rynek. Niechże się ogląda na swój oblig! Zwykł był nazywać mię lichwiarzem; niech się ogląda na swój oblig! Zwykł był pożyczać przez miłość chrześcijańską, niech się ogląda na swój oblig! Salarino. Nie zechcesz mu przecież rznąć ciała, jeżeli nie zapłaci w terminie; na cóżby ci się zdało? Szylok. Na przynętę dla ryb. Jeżeli zresztą nie nasyci nikogo, nasyci przynajmniej moją zemstę. On mię lżył, wydarł mi na jakie półmiliona spodziewanych korzyści; naigrawał się z mojej straty; bluźnił memu narodowi; krzyżował moje zarobki; odwodził odemnie przyjaciół, a nieprzyjaciół na mnie podszczuwał. I za cóż to wszystko? za to, że jestem żydem. Czyliżto żyd nie ma rąk, członków, organów, zmysłów, uczuć, namiętności? Nie żywiszżywiż się tymi samymi pokarmami, nie możeż być zraniony takiem samem narzędziem, nie ulegaż takim samym chorobom, nie leczyż się takimi środkami, nie czujeż tak samo [46]zimna w zimie, a ciepła w lecie, jak chrześcijanin? Nie płynież z nas krew, jak nas zakłujecie? Nieśmiejemyż się, jak nas załaskoczecie? Nie umieramyż, jak nas otrujecie? A jak nas skrzywdzicie, nie mamyż się mścić za to? Jeżeliśmy we wszystkiem innem do was podobni, to i w tem chcemy was dorównać. Jeżeli żyd skrzywdzi chrześcijanina, w czemże się objawi jego pokora? — W zemście. Jeżeli chrześcijanin skrzywdzi żyda, w czemże się ma objawić jego potulność na wzór chrześcijański? ny, także w zemście. Uczycie nas złości, ny, to ja ją zastosuję w praktyce; i źleby być musiało, gdyby uczeń nie przeszedł swych nauczycieli.
(Wchodzi służący).
Służący. Mój pan, Antonio, życzy sobie widzieć się z panami: jest teraz w domu. Salarino. Właśnieśmy mieli iść do niego.
(Wchodzi Tubal).
Solanio. Oto nadchodzi drugi z pokolenia: gdyby trzeci miał się jeszcze przymieszać, toby szatan musiał zostać żydem.
(Wychodzą ze służącym Salarino i Solanio).
Szylok. Tubal! Co przywozisz z Genui? Znalazłeś moją córkę? Tubal. W wielu miejscach słyszałem o niej, ale jej nigdzie znaleść nie mogłem. Szylok. Aj waj mir! aj waj mir! Przepadł mój dyament, dałem za niego dwa tysiące dukatów w Frankfurcie. Przekleństwo teraz dopiero spadło na Izraela, nigdy go dotychczas nie czułem. Dwa tysiące dukatów w tym kamieniu! i tyle innych drogich, kosztownych klejnotów! Wolałbym, żeby moja córka leżała trupem u nóg moich, ażeby miała w uszach te klejnoty. Wolałbym, żeby leżała na marach u nóg moich, a w trumnie miała owe dukaty. Żadnej wieści o nich! Aj waj mir! i nie wiem jeszcze, ile wydam za szukanie. Aj waj! Koszt na koszt! Złodziej wziął już tyle i tyle znowu na śledzenie złodzieja! I znikąd zadośćuczynienia! i znikąd zemsty! Nigdzie biedy, tylko na moim karku; nigdzie westchnienia, tylko z mojej piersi; nigdzie łez, tylko w moich oczach! [47]Tubal. Mają biedę i inni. Słyszałem w Genui, że Antonio... Szylok. Co? co? co? Biedę? jaką biedę? Tubal. Stracił galerę, która płynęła z Trypolis. Szylok. Bogu dzięki! Bogu dzięki! Czy to prawda? Czy to prawda? Tubal. Mówiłem z paru majtkami, którzy ocaleli z rozbicia. Szylok. Dziękuję ci, giter Tubal! Dobra wiadomość! Dobra wiadomość! Gdzie? w Genui? Tubal. Wasza córka wydała w Genui, jak słyszę, jednego wieczora ośmdziesiąt dukatów. Szylok. Tubal! Wpychasz we mnie sztylet. Nigdy już mego złota nie zobaczę! Ośmdziesiąt dukatów na jeden raz! Ośmdziesiąt dukatów! Tubal. Kilku wierzycieli Antonia przybyło ze mną razem do Wenecyi; zapewniali, że musi ferfal zrobić. Szylok. Bardzo się cieszę z tego; będę go dręczyć, będę go torturować; bardzo się cieszę. Tubal. Jeden z nich pokazywał mi pierścień, który mu wasza córka dała za małpę. Szylok. Żeby ją donder! Tubal, torturujesz mnie: to był mój turkus; dostałem go od Lei, kiedy byłem jeszcze chłopcem; nie byłbym go oddał za cały las małp. Tubal. Ale Antonio jest niezawodnie kaput. Szylok. Tak, to prawda, to prawda. Idź, mój Tubal, najmij mnie woźnego; zamów go naprzód na dwa tygodnie. Muszę mieć jego serce, jeżeli sfaluje termin; bo jak go raz nie będzie w Wenecyi, to będę mógł prowadzić mój handel, jak zechcę. Idź, idź, mój Tubal; znajdziesz mnie podle synagogi; idź, giter Tubal, podle synagogi.
BASSANIO, PORCYA, GRACYANO, NERYSSA i służba. Skrzynki wystawione na widok.
Porcya. Wstrzymaj się jeszcze, signore, zaczekaj Dzień lub dwa, zanim dokonasz wyboru, Bo gdybyś błędnie wybrał, pozbawioną Byłabym twojej obecności; bądź więc Cierpliwy, proszę. Coś mi skrycie mówi, (Lecz to nie miłość), że rozstać się z panem Z trudnościąby mi przyszło, a sam przyznasz, Że nienawiści głos bywa odmienny. Abyś mię jednak pan lepiej zrozumiał, (Choć to kobiecie myśleć tylko wolno, Ale nie mówić), chętniebym cię miesiąc, Albo dwa w moim zatrzymała domu, Zanimbyś odbył tę grę hazardowną. Mogłabym pewne podać ci skazówki Co do trafności wyboru, lecz wtedy Złamaćbym moją musiała przysięgę, A tego nigdy nie uczynię. Tak więc Możesz mię chybić; jeślibyś zaś chybił, Zaiste dałbyś mi powód do grzechu, Boby mi przyszło żałować, żem była Wierną przysiędze. O, te oczy wasze Opanowały mię i rozdwoiły: Jedna połowa moja już jest waszą; Druga połowa waszą, to jest moją, Chciałam powiedzieć; lecz jeżeli moją, To waszą także, więc i całość wasza. Zawistna dolo! żeby kłaść przegrodę Między własnością, a właścicielami! I waszą jestem i nie waszą. Jeśli Na tem się skończy, co jest, niechaj za to Fortuna będzie, nie ja potępioną. Za długo mówię, ale to jedynie, Aby czas przewlec, rozciągnąć, przedłużyć, A z nim wasz wybór.
Bassanio.Pozwól mi wybierać, Bo tak, jak jestem, żyję na katowni. Porcya. Bassanio na katowni? Jakaż wina Obciąża waszą miłość? Bassanio.Żadna inna, Jak tylko sroga wina niepewności, Która mi wątpić każe, czy w miłości Będę szczęśliwy. Taki sam stosunek Zachodzi między śniegiem a płomieniem, Jak między winą a moją miłością. Porcya. Muszę się jednak obawiać, signore, Czy rzeczywiście nie mówisz z katowni, Skąd ludzie tylko w przymusowy sposób Zwykli są czynić zeznania. Bassanio.O, Porcyo! Przyrzecz mi życie, a prawdę ci wyznam. Porcya. Żyj więc i wyznaj! Bassanio. Kochaj więc! w tem właśnie Mieści się żywa treść mego wyznania. O, błoga męko, gdy torturujący Sam zbawić zdolną poddaje odpowiedź! Zobaczmy jednak, co mi los przeznaczył W tych tajemniczych skrzynkach. Pozwól, pani. Porcya. Przystąp więc. W jednej z nich ukrytą jestem: Jeśli mię szczerze kochasz, to mię znajdziesz. Nerysso, ustąp w głąb z resztą obecnych. Niech wyborowi jego towarzyszą Dźwięki muzyki, by jego zgon dla mnie, Jeżeli chybi, był jak zgon łabędzia, Co wśród melodyi gaśnie. Dla większego Uzupełnienia tego podobieństwa Oczy me będą mu strumieniem, mokrem, Śmiertelnem łożem, jeżeli zaś trafi, Czemże muzyka będzie w takim razie? Wtedy muzyka będzie jak ów odgłos Trąb, gdy przed nowo-ukoronowanym Monarchą wierny lud chyli kolana; Jak owe słodkie dźwięki, które z pierwszym Brzaskiem dnia płyną w ucho oblubieńca I do ołtarza go wiodą. Już idzie,
Z równą odwagą, lecz z większą miłością Niż kiedyś Alcyd, gdy szedł znieść ów haracz, Jaki morskiemu potworowi Troja Niosła w dziewicach. Ja tu stoję z przodu, Niby ofiara; a te tam opodal, To są dardańskie niewiasty patrzące Z trwogą na skutek jego przedsięwzięcia. Idź, Herkulesie! Życie me zależy Od twego: więcej ja czuję obawy, Niż ty sam, wobec tej groźnej wyprawy.
(Muzyka daje się słyszeć. Bassanio tymczasem zastanawia się nad napisami, będącymi na skrzynkach).
Śpiew.
Pierwszy głos. Powiedz, gdzie się skłonność rodzi, W głowie-li, czy w sercu młodzi, Jaki życia bieg przechodzi? Ddugi głos. W oczach rodzi się, karmiona Paszą wzroku, żyje ona W swej kolebce i w niej kona. Ogłośmy jej zgon: Dyn! dyn! dyn! brzmi dzwon. Chór. Dyn! dyn! dyn! brzmi dzwon. Bassanio. Tak, choć sam sobie często pozór kłamie, Świat zawsze daje się uwodzić blichtrom. W sądach naprzykład: jakaż święta sprawa, Pokryta gładkim pokostem wymowy, Tem się wydaje, czem jest? W rzeczach świętych Jestże błąd jaki, któryby pod sankcyą Powagi, zręcznym poparty sofizmem, Nie przyozdobił się w godziwą postać? Niema występku tak nagiego, iżby Nie miał po wierzchu jakichsi cech cnoty. Ilużto tchórzów, z sercem równie miękkiem Jak schody z piasku, nosi groźne brody Na podobieństwo Alcyda lub Marsa, Choć w żyłach mają miasto krwi serwatkę I tą powłoką męstwa straszą nieraz? Przypatrzcie się piękności, a ujrzycie, Że jest najczęściej kupioną na wagę.
I tu się jawi cudowność natury; Bo im blask większy na zewnątrz, tem większa Czczość bywa w gruncie: takimi są owe Złote, falisto-trefione kędziory, Na wiatr puszczone i skaczące z wdziękiem Obrachowanym na efekt; częstokroć W nich poznajemy własność innej głowy, Która na teraz spoczywa w grobowcu. Tak więc ozdoba jest kwiecistym brzegiem Niebezpiecznego morza, piękną tkanką, Zasłaniającą twarz murzynki; słowem, Jest niby prawdą, łowiącą na wędę Najmędrszych nawet. Nie chcę przeto ciebie, Zwodnicze złoto, ty strawo Midasa! Ni ciebie, blady służalcze, co biegasz Z ręki do ręki; ale ciebie, ciebie, Skromny ołowiu, który grozisz raczej, Niż jakąkolwiek obiecujesz korzyść. Twoja prostota wymowniej mię nęci: Ciebie wybieram, niech cię los uświęci! Porcya. Jak się w powietrze ulatniają moje Błędne obawy, wrzące niepokoje, Złowieszcze troski i chwiejące względy! Miłości, poskrom radosne zapędy! Folguj, zmniejsz nadmiar swojego zachwytu! Abym u tego szczęśliwości szczytu Nie utraciła zmysłów. Bassanio(otwierając ołowianą skrzynkę). Cóż tu znajdę? — Ha! obraz pięknej Porcyi! Jakiż półbóg Zdołał do tego stopnia naśladować Żywy arcywzór? Są-ż te oczy w ruchu? Czy też, przylgnąwszy do oprawy moich, Zdają się w ruchu? Te na wpół otwarte, Różane wargi dzieli nektar tchnienia: Tak słodki tylko może istnieć przedział Między tak śliczną parą. Tu, w tych włosach Malarz jak pająk, osnuł sieć na serca. Ale jej oczy! jak mógł patrzeć na nie, Chcąc je nakreślić? Nim jedno nakreślił, Obadwa swoje powinien był stracić
I nie dokończyć dzieła. Ależ patrzcie! O ile prawda moich słów uwłacza Temu cieniowi, za słabo go wielbiąc, O tyle także ten cień ustępuje Przed rzeczywistą prawdą. Oto karta, W której treść mego szczęścia jest zawarta.
(Czyta).
Ty, coś się trzymał prawej szali, Gardząc tem, co lśni okazalej, Roztropność twą fortuna chwali; Bądź kontent i nie szukaj dalej. Serce-li twe się k’temu skłania, Czego ci posiąść los nie wzbrania, Zbliż się do lubej bez wahania, Upomnieć się pocałowania. Słodki nakazie! — Luba, pozwól zatem.
(Całuje ją).
Umocowany tym prawnym mandatem Stojąc przed tobą, sam z sobą spór wiodę, Jak ktoś, co z drugim walcząc o nagrodę, I słysząc poklask w zgromadzonym tłumie, Oszołomiony topi się w zadumie, I pyta siebie: dla mnież te poklaski? Tak i ja, jeszcze niepewny twej łaski, Nie śmiem radością mego szczęścia mierzyć! O, stwierdź je, poświadcz, pozwól mi w nie wierzyć! Porcya. Signor Bassanio, pisz mię, jak mię widzisz. Dla siebie samej nie byłabym pewnie W żądaniach moich zbyt wymagającą, Pragnąc o wiele być lepszą, niż jestem; Ale dla ciebie radabym w trójnasób Dwadzieścia razy spotęgować siebie, Być tysiąc razy piękniejszą, niż jestem, Dziesięć tysięcy razy tak bogatą. Dlatego tylko, żeby większej ceny Nabrać w twych oczach, radabym pod względem Przymiotów, wdzięków, mienia i znaczenia Stać wyżej ceny. Ale cała suma Wartości mojej wynosi zaledwie
Małe coś: jestem, ogółowo biorąc, Kobietą bez nauki, bez ogłady, Bez doświadczenia, w tem tylko szczęśliwą, Żem nie za stara jeszcze do nauki; Szczęśliwszą nad to, że z natury nie mam Usposobienia tępego do nauk; A najszczęśliwszą, że słaby mój umysł Poddaję teraz pod władzę twojego, Byś nim kierował, jako mój małżonek, Przewodnik i pan. Ja i wszystko moje Należy odtąd do ciebie i twoich. Przed chwilą jeszcze byłam właścicielką Tego pałacu, panią moich ludzi, Królową siebie samej: w tej zaś chwili Dom mój, i słudzy moi, i ja sama Jestem własnością twoją. Przyjm nas, panie, Wraz z tym pierścieniem: jeżeli go zgubisz, Darujesz komu, lub w jakibądź sposób Z nim się rozłączysz, będzie to wskazówką, Że miłość twa ostygła i powodem Dla mnie do skargi na twoją niewiarę. Bassanio. Pani, odjęłaś mi mowę; krew tylko Z tętn mego serca przemawia do ciebie: Takie jest w moich władzach zamieszanie, Jakie po pięknie powiedzianej mowie Ukochanego monarchy panuje W kole radośnie gwarzących słuchaczy; Kędy głos każdy krzyżując się z drugim, Zlewa się w jeden chaos uniesienia, Wyrażonego lub niemego. Ale Jeśli ten pierścień kiedybądź uczyni Rozdział z tym palcem, to wtedy i życie Uczyni rozdział z tą piersią; o, wtedy Powiedz stanowczo: Bassanio nie żyje. Neryssa. Wybaczcie państwo, teraz kolej na nas, Cośmy tu stali i byli świadkami Spełnienia naszych życzeń, na nas kolej Zabrać głos teraz i wykrzyknąć: wiwat! Wiwat pan młody! wiwat panna młoda!
Gracyano. Signor Bassanio i ty, cna signoro! Życzę wam wszelkich pociech, jakich sobie Życzyć możecie; nie przypuszczam bowiem, Abyście sobie mogli tego życzyć, Iżbym takowych ja był pozbawiony. Skoro zaś macie uroczyście święcić Zakład wzajemnej wiary, toż pozwólcie I mnie współcześnie zostać oblubieńcem. Bassanio. I owszem, tylko sobie znajdź wprzód żonę. Gracyano. Jużem ją sobie znalazł, z waszej łaski. Wzrok mój w chyżości równa się waszemu: Signor ujrzałeś panię, a ja pannę; Zakochałeś się i ja zakochałem. Bo powolnością nie grzeszę, podobnie Jak mój łaskawy pan. Los twój, signore, Zależał od tych tajemniczych skrzynek, I mój też, jak się w skutku okazało. Czyniąc tu bowiem moje oświadczenia Tak, żem aż spotniał, i zaprzysięgając, Moje afekta tak, że mi od zaklęć Aż podniebienie wyschło, otrzymałem Od tej piękności w końcu przyrzeczenie, Jeżeli się na przyrzeczeniach kończy, Że mi swe serce odda, skoro tylko Szczęście uczyni cię, signore, panem Ręki jej pani. Porcya.Prawdaż to, Nerysso? Neryssa. Tak, pani, jedli pani to potwierdzisz. Bassanio. Myślisz-że o tem na seryo, Gracyano? Gracyano. Jak najseryoźniej. Bassanio.Związek wasz uświetni Nasze wesele. Gracyano(do Neryssy). Założym się z nimi O tysiąc dusiów, komu się urodzi Pierwszy sukcesor. Neryssa.I położym stawkę? Gracyano. Nie, raczej z sobą to uczynim. Ale Któżto się zbliża? Lorenc z swą poganką. Ho! i mój stary przyjaciel Soleryo.
Bassanio. Lorenc, Soleryo, witam was, o ile Wolno mi witać was gośćmi w tym domu, W którym tak jeszcze młode mam znaczenie. Pozwól mi, droga Porcyo, gośćmi nazwać Moich przyjaciół i współziomków. Porcya.Z serca Mienię ich temże nazwiskiem i witam. Lorenco. Dzięki ci, pani. Co do mnie, signore, Nie zamierzałem przyjść cię tu odwiedzić, Ale Soleryo, którego przypadkiem W drodze spotkałem, zawezwał mię w sposób, Żadnej odmowy nie przypuszczający, Abym mu tutaj towarzyszył. Soleryo.Tak jest, I uczyniłem to nie bez powodu. Signor Antonio pozdrawia cię, panie. Tym listem.
(Oddaje list Bassaniowi).
Bassanio. Zanim go rozpieczętuję, Powiedz, jak się ma ten zacny przyjaciel? Soleryo. Nie jest on chory, prócz chyba na duszy; Ani zdrów, chyba na duszy. W tym liście Znajdziesz, signore, stan jego skreślony. Gracyano. Nerysso, bądź uprzejmą dla tych panów; Podejm ich wdzięcznie. Daj rękę, Soleryo! Cóż tam w Wenecyi słychać? Jak się miewa Poczciwy nasz Antonio, ten król kupców? Wiem, jak go nasza pomyślność ucieszy: Myśmy Jazony, co zdobyli runo. Soleryo. Bogdaj to runo, które on utracił! Porcya. Musi ten papier kryć coś bardzo złego, Kiedy tak spędził barwę z lic Bassania. Zapewne umarł ktoś mu drogi; cóżby Bowiem innego mogło tak dalece Zmienić człowieka silnego na duchu? Coraz to gorzej. Wybacz mi, Bassanio, Jam twa połowa i mnie więc dotyczy Połowa tego, co ten list zawiera.
Bassanio. O, Porcyo! nigdy jeszcze mniej przyjazna Wieść nie splamiła papieru. Najmilsza! Gdym po raz pierwszy oświadczał ci miłość, Wręcz ci wyznałem, że całem mem mieniem Jest krew szlachetna, co w mych żyłach płynie. Wtedy mówiłem prawdę, ale teraz Dowiesz się, pani, jak chełpliwy byłem Ceniąc majątek mój z niczem na równi. Zamiast powiedzieć, że nic nie posiadam, Właściwie trzeba mi było powiedzieć, Że mam mniej jeszcze niż nic, bom zaciągnął Dług u drogiego przyjaciela; ten zaś, Aby mi pomódz, zadłużył się swemu Najzawziętszemu nieprzyjacielowi. List ten, o pani, jest, wyobraź sobie, Jakoby ciałem mego przyjaciela, A każdy wyraz w nim, jakoby raną, Którą ucieka życie. Czy być może? Soleryo, prawdaż to? Wszystkie widoki, Takie miał, spełzły? nic nie dopisało? Żadenże okręt z Trypolis, Meksyku, Anglii, Lisbony, Barberyi i Indyi, Nieszczęśliwego nie uniknął starcia Z rozbójniczemi skały? Soleryo.Ani jeden. A potem, choćby miał sumę potrzebną Do spłaty żyda, tenby jej zapewne Teraz nie przyjął. Nie widziałem jeszcze Stworzenia, ludzką noszącego postać, Któreby było tak chciwie zażarte Na zgubę ludzką. Dzień i noc się wiesza Przy uszach doży, prawi o zgwałceniu Publicznych swobód, jeśli mu odmówią Sprawiedliwości. Ze dwudziestu kupców, Sam Doża nawet i najznakomitsi Senatorowie starali się jego Upór przełamać, ale nadaremnie: Wciąż się domaga zadośćuczynienia Z mocy obligu i praw mu służących.
Jessyka. Gdym jeszcze była u niego, słyszałam, Jak się klął przed Tubalem i przed Chusem, Współwyznawcami swoimi, że woli Ciało Antonia, niż dwadzieścia razy Wziętą tę sumę, jaką ma u niego; I pewna jestem, że jeżeli prawo, Władza i siła nie przeszkodzą temu, Z biednym Antoniem źle się skończy. Porcya.Wasz-li Blizki przyjaciel w takim jest kłopocie? Bassanio. Najdroższy mój przyjaciel, najpoczciwszy, Niespracowany w uczynności człowiek, W którym się rzymska starożytna cnota Przebija bardziej, niż w kimbądź we Włoszech. Porcya. Jakąż on sumę winien jest żydowi? Bassanio. Trzy tysiące dukatów i to za mnie. Porcya. Nie więcej? Wypłać mu te trzy tysiące I podrzej oblig: podwój mu tę sumę, I podwojoną zwiększ w trójnasób jeszcze, Nimby tak zacny, szlachetny przyjaciel Miał z twej przyczyny choćby włos utracić. Pójdź teraz ze mną, luby, do kościoła, Nazwij mię żoną, poczem nie zwlekając Jednej godziny, pośpiesz do Wenecyi Wydobyć z toni swego przyjaciela: Bo nigdy serce twe z niespokojnością Nie będzie biło obok mego. Dam ci Potrzebną ilość złota na spłacenie Tego małego długu w dwadzieściakroć; A gdy go spłacisz, zabierz z sobą tego Zacnego męża i przywieź tu do nas. My we dwie będziem tu przez ten czas żyły W stanie dziewiczym i wdowim. Pójdź, luby, Bo pierwej muszą połączyć nas śluby. Bądź wesół; otwórz gościom nasze progi, Drogoś mi przyszedł, będziesz mi więc drogi; Ale przeczytaj mi, proszę, to pismo.
Bassanio(czyta). Kochany Bassanio, wszystkie moje okręty zatonęły, moi wierzyciele zaczynają się srożyć, byt mój ze szczętem zrujnowany; obligu wystawio[58]nego żydowi termin ekspirował, a ponieważ spłacając go, niepodobna, abym żył, przeto wszelkie długi pomiędzy tobą a mną zostaną umorzone. Obym cię tylko mógł widzieć przed śmiercią! Zrób jednak, jak ci wypadnie: jeżeli cię serce nie skłoni do przybycia, nie sądź się do tego zniewolony tym listem.
Porcya. O, luby, porzuć wszystko i wyjeżdżaj! Bassanio. Gdy ty mię naglisz, cóż mię wstrzymać może? Lecz zanim nazad skieruję me kroki, Żadne, bądź pewna, nie znęci mię łoże, Żadna fatyga nie skusi do zwłoki.
(Wychodzą).
SCENA TRZECIA.
(Jedna z ulic Wenecyi.
(Wchodzą SZYLOK, ANTONIO, SOLANIO i dozorca więzienia.
Szylok. Dozorco, pilnuj go; nie pleć o względach, Ten głupiec darmo borgował; powtarzam, Pilnuj go. Antonio. Słuchaj mię, dobry Szyloku. Szylok. Muszę mieć oblig zrealizowany; Próżne gadanie: przysiągłem, że będę Przy tem obstawał. Psem mię nazywałeś, Nim miałeś powód do tego: ny, dobrze, Kiedym pies, strzeżże się mych zębów. Doża Jest sprawiedliwy. Dziwię się, dozorco, Ślamazarności twojej: po co było Wyjść z nim na miasto? Antonio.Posłuchaj mię, proszę. Szylok. Nie chcę cię słuchać, chcę mieć to, co stoi W twoim obligu; zatem nie psuj gęby. Nie myślcie, żebym był takim ciemięgą, Co spuszcza głowę, rozczula się, wzdycha, I chrześcijańskim jękom słuch podaje. Precz! drwię z słów: chcę mieć to, co jest w obligu.
(Wychodzi).
Solanio. To pies bez serca, jakiego egzemplarz Pomiędzy ludźmi jeszcze się nie zdarzył.
Antonio. Niech sobie idzie; nie będę go więcej Bezowocnemi nachodził prośbami. On na me życie dybie i wiem za co: Nierazem z jego pazurów wydobył Dłużników, co się przedemną żalili: Stąd jego do mnie nienawiść. Solanio.Zapewne Doża nie uzna ważności obligu. Antonio. Doża nie może wstrzymać biegu prawa, Bo naruszenie w czembądź pełnych swobód, Jakie w Wenecyi służą cudzoziemcom, Osławiłoby sprawiedliwość państwa; Na cudzoziemcach zaś wszelkich narodów Polega handel i byt tego miasta. Idźmy więc! niema już sposobu na to. Smutki i straty tak mię wycieńczyły, Że nie wiem, czy mi na jutro funt mięsa Dla wierzyciela mego pozostanie. Idźmy, dozorco. Dałby Bóg przynajmniej, Żeby Bassanio był przy tem, jak będę Płacił za niego; mniejsza mi o resztę.
(Wychodzi).
SCENA CZWARTA.
Belmont. Pokój w pałacu Porcyi.
PORCYA, NERYSSA, LORENCO, JESSYKA i BALTAZAR.
Lorenco. Pani, jakkolwiek jesteś tu obecną Przecież nie waham się wyznać, że jesteś Wzorem prawdziwie anielskiej dobroci; Dowodem tego jest, że tak spokojnie Znosisz małżonka oddalenie. Gdybyś Wiedziała jednak, dla kogo je znosisz, Jak poczciwego ratujesz człowieka, Wtedy zaiste byłabyś dumniejszą Ze swego dzieła, niż zwyczajna dobroć Może ci na to pozwalać. Porcya.Nie było Mi jeszcze nigdy żal dobrych uczynków,
A tem mniej teraz: bo współtowarzysze, Co wszystkie chwile przepędzają razem, Co spletli dusze w jeden węzeł bratni, Muszą koniecznie także równe sobie Rysy i umysł i cnoty posiadać. Wnoszę stąd, że ten Antonio, tak drogi Memu mężowi, musi być niechybnie Pod każdym względem do niego podobny. Jeśli zaś tak jest, jakże małoważnem Jest to, com z mojej strony uczyniła, Aby ten obraz duszy mej uchronić Od piekielnego okrucieństwa. Ale Ta gadanina trąci samochwalstwem; Zatem dość tego: mówmy o czem innem. Mości Lorenco, powierzam ci zarząd Mojego domu, oraz gospodarstwo Pod nieobecność mojego małżonka. Co do mnie skrycie ślubowałam niebu, Że w kontemplacyi i modłach żyć będę Odosobniona, li tylko z Neryssą, Do dnia powrotu obu naszych mężów. O parę mil stąd znajduje się klasztor, Tam się udamy. Proszę was uprzejmie, Nie odmawiajcie mi podjąć się tego, Czego życzliwość moja i zbieg zdarzeń W tej chwili od was żąda. Lorenco.Chętnie, pani, Będęć posłuszny we wszystkiem, co każesz. Porcya. Już moi ludzie wiedzą o mej woli, I będą was tu z Jessyką uważać Jako zastępców moich i Bassania. Bądźcież mi zdrowi, nim znów się zobaczym. Lorenco. Swobodne myśli i godziny błogie Niech ci, o pani, towarzyszą! Jessyka.Życzęć, Łaskawa pani, wszelkich pociech serca. Porcya. Z podziękowaniem zwracam wam życzenie Tegoż samego. Bądź zdrowa, Jessyko.
No, Baltazarze, zawszem do tej pory Znajdowała cię wiernym i poczciwym, Niechże cię takim znajdę i tym razem. Weź ten list i co tylko się ci stanie, Spiesz z nim do Padwy; oddasz go do własnych Rąk mego wuja, doktora Belaryo. A odebrawszy od niego papiery I suknie, które mi przez ciebie prześle, Najpierwszym statkiem, jaki się nastręczy, Odpłyniesz z nimi do Wenecyi. Nie trać Czasu na słowach, idź: ja wprzód tam będę. Baltazar. Spieszę, o pani, z całą skwapliwością.
(Wychodzi).
Porcya. Mam pewien projekt, Nerysso, o którym Nic jeszcze nie wiesz; ujrzym naszych mężów Prędzej, niż myślą. Neryssa.I oni nas takze? Porcya. Ujrzą nas, ale ujrzą w takim stroju, Że nam przypiszą posiadanie tego, Na czem nam zbywa. Założę się z tobą, O co chcesz, że gdy obie się przebierzem Za młodych ludzi, ja wydam się większym Zuchem od ciebie; nosić będę szpadę Z bardziej rycerską gracyą i przemawiać W alt wpadającym, dyszkantowym głosem, Jak chłopiec, kiedy przechodzi w wyrostka; Z dwóch drobnych kroczków robić będę jeden, Prawdziwie męski; jak młody junaka Rozprawiać będę o bójkach i burdach, I zgrabnie kłamać, jak to o mą miłość Dystyngowane starały się damy, A gdym takowej im odmówił, jak się Martwiły srodze, schły i umierały: Nie mogłem przecie starczyć wszystkim. Poczem Żałować będę i prawić, że jednak Nie powinienem był tak ich zabijać; I tym podobnych niewinnych kłamstw sypać Będę bez liku, tak, że słuchający Przysięgną, żem już od roku z klas wyszedł. Mam ich już cały repertuar w głowie.
Neryssa. Mamyż postacie męskie na się przyjąć? Porcya. Co za pytanie! Fe, tak się wyrażasz, Jak gdybyś miała być tłumaczem prawa. Pójdź bliżej, cały plan mój ci opowiem, Siedząc w powozie, który czeka na nas Przed bramą parku. Nie traćmy więc chwil, Bo mamy odbyć dziś dwadzieścia mil.
(Wychodzą).
SCENA PIĄTA.
Tamże, Ogród.
LANCELOT i JESSYKA.
Lancelot. Tak, zaprawdę; bo to, widzicie pani Jessyko, grzechy ojców mają być karane na dzieciach; dlatego wierzajcie mi, że się o was frasuję. Zawszem był prostoduszny z wami, pani Jessyko; to też i teraz oświadczam wam bez przegródki moją agitacyą z waszego powodu. Dlatego nie traćcie serca, bo po prawdzie, widzi mi się, żeście skazaną na potępienie. Jedna tylko zostaje wam otucha, choć po prawdzie jestto rodzaj niegodziwej otuchy. Jessyka. Jakaż to otucha? Lancelot. Możecie poniekąd tuszyć sobie, że nie wasz ojciec dał wam życie; że nie jesteście córką tego żyda. Jessyka. Byłby to w istocie rodzaj niegodziwej otuchy; w takim razie byłabym karaną za grzechy mojej matki. Lancelot. Zaprawdęć tak: boję się dlatego, czy nie będziecie potępioną zarówno z powodu ojca, jak i matki. Uniknąwszy deszczu, to jest waszego, ojca, trafiam pod rynnę, to jest waszą matkę. Nie ma rady, skądkolwiek wziąć, czeka was zguba. Jessyka. Będę zbawiona z łaski mego męża; przez niego zostałam chrześcijanką. Lancelot. Zaprawdę, nie można mu tego mieć za dobre. Było nas chrześcijan dość i wprzódy, akurat tyle, coby wyżyć jedni przy drugich. To mnoże[63]nie chrześcijan podniesie cenę wieprzowiny. Jak wszyscy zaczniemy jeść świńskie mięso, to wkrótce człowiek za swoje pieniądze ani kawałka szperki do rynki nie dostanie.
(Wchodzi Lorenco).
Jessyka. Mój mąż nadchodzi: zaraz mu powtórzę to, coś mówił, Lancelocie. Lorenco. Wzbudzisz we mnie zazdrość, Lancelocie, jak się tak będziesz słaniał po kątach z moją żoną, Jessyka. Nie masz się czego obawiać, mój Lorenco. Lancelot zerwał ze mną. Powiedział mi wręcz, że niebo jest dla mnie zamknięte, bo jestem córką żydowską, i utrzymuje o tobie, że nie jesteś dobrym członkiem społeczeństwa, bo nawracając żydów do chrześcijaństwa, podnosisz przez to cenę mięsa świńskiego. Lorenco. Potrafię się z tego przed społeczeństwem lepiej usprawiedliwić, niż ty z twoich sprawek z murzynką. Lancelot. Że w braku białej rzodkwi pożywiam się i czarną, tegoć mi za grzech poczytać nie można; nie jestci to zakazany owoc. Dobra zresztą i murzynka, kiedy nie sparciała. Lorenco. Jak też to lada półgłówek ma gotową odpowiedź. Wkrótce przyjdzie do tego, że prawdziwy dowcip będzie się najlepiej objawiał przez milczenie, a szermowanie gębą zalecać będzie tylko papugi. Idź waść i powiedz, żeby przygotowano do obiadu. Lancelot. Już się to stało, panie: brzuchy są już przygotowane. Lorenco. Patrzcie, co za koncepcista! Powiedz-że tedy, żeby przygotowano obiad. Lancelot. I to się już stało; idzie tylko o zastawienie. Lorenco. To go zastaw. Lancelot. Ja zaś? Nie, panie: wolałbym suknię zastawić, niż obiad. Lorenco. Znowu dwuznacznik! Chcesz-że od razu wydać cały zasób swego dowcipu? Jam prostomówny człowiek, bierz więc wprost moje wyrazy. Idź do [64]swoich kolegów, każ im nakryć do stołu i przynieść jadło, zaraz przyjdziemy na obiad. Lancelot. Stół, panie, będzie nakryty, jadło przyniesione, co się zaś tyczy waszego przyjścia na obiad, to jest dependentem waszych wól i humorów.
(Wychodzi).
Lorenco. Święty rozsądku, co tu słów daremnych! Ten cymbał wraził sobie w pamięć całą Armię konceptów. Znamci niejednego Półgłówka, wyżej niż ten stojącego, Co się nastrzępia jak on i poświęca Rzecz grze wyrazów. Cóż myślisz, Jessyko? Jak ci się żona Bassania podoba? Jessyka. Bardziej, niż mogę wyrazić. Bassanio Powinien bardzo przykładne wieść życie, Gdy go los taką małżonką obdarzył, W której znajduje raj już tu na ziemi; Jeśliby tego raju nie oceniał, Nie wartby dostać się do niebieskiego. Gdyby dwóch niebian zapragnęło sobie Do pary dobrać dwie równe ziemianki, I Porcya była stawioną na jednej Z dwóch szal, do drugiej wypadłoby dodać Coś więcej jeszcze dla zrównoważenia, Bo ten ubogi, ułomny świat nie ma Drugiej podobnej. Lorenco.Jaką on w niej żonę, Takiego męża ty posiadasz we mnie. Jessyka. O to byś mnie się też powinien spytać. Lorenco. Zapewne, tylko wprzód idźmy na obiad. Jessyka. Wolę cię chwalić, gdym przy apetycie. Lorenco. Proszę cię, schowaj to na pogadankę W czasie obiadu; co bądź wtedy powiesz, Z czem innem prędzej strawić to potrafię. Jessyka. Zobaczysz, jakie ci sypnę pochwały.
Wchodzą: DOŻA, SENATOROWIE, ANTONIO, BASSANIO, GRACYANO, SALARINO, SOLANIO i inne osoby.
Doża. Jest tu Antonio? Antonio.Jestem. Doża.Żal mi ciebie: Masz do czynienia z twardym przeciwnikiem, Z srogim niecnotą, w którym niema iskry Litości ani ludzkości. Antonio.Słyszałem, Że się go Wasza Wysokość starała Ująć i zmiękczyć wszelkimi sposoby. Ponieważ jednak obstaje przy swojem I żaden prawny nie może mnie środek Od zawziętości jego zabezpieczyć, Stawiam więc spokój przeciw jego złości, I gotów jestem z całą rezygnacyą Poddać się skutkom jego barbarzyństwa. Doża. Niech tam kto idzie przyzwać tego żyda. Solanio. Stoi on u drzwi, panie, oto idzie.
(Wchodzi Szylok).
Doża. Zejdźcie mu z drogi, niech stanie przed nami. Szyloku, wszyscy sądzą i ja myślę, Że tę pozorną złośliwość posuwasz Tylko do chwili jej wywarcia; gdy zaś Przyjdzie ją wywrzeć, okażesz łagodność I zmiłowanie, w wyższym jeszcze stopniu, Niż to udane okrucieństwo. Zamiast Poszukiwania swej należytości Na ciele tego nieszczęsnego kupca, Nie tylko, tuszym, karę tę umorzysz, Ale co więcej, przejęty ludzkością,
Darujesz nawet połowę waluty, Przez wzgląd na straty, jakie świeżo poniósł; Straty tak wielkie, że byłyby zdolne Ze szczętem przygnieść króla wszystkich kupców, Oraz współczucie wzbudzić nawet w sercach Twardych jak krzemień; w piersiach kutych z miedzi, W dzikich Tatarach i Turkach, co nigdy Żadnej czułości nie znali przystępu. Żydzie, czekamy na twoją odpowiedź I spodziewamy się wszyscy łagodnej. Szylok. Jużem oznajmił Waszej Wysokości Stały mój zamiar; poprzysiągłem w szabas, Że będę żądał, co mi się należy Z mocy obligu; jeślibym w tej mierze Sprawiedliwości nie uzyskał, niechaj Odpowiedzialność cięży na swobodach I przywilejach tego miasta. Może Wasza Wysokość zapyta, dlaczego Wolę wziąć marny funt mięsa, niż przyjąć Zwrot mych dukatów? Na to nie odpowiem. Przypuśćmy jednak, że to kaprys: stanież To za odpowiedź? Gdybym, mając w domu Szczura, co broi, chciał dać trzy tysiące Dukatów za to, żeby go się pozbyć? Nie stanież jeszcze i to za odpowiedź? Są, co nie mogą znieść kwiku prosięcia; Innych w szaleństwo wprawia widok kota; Są znowu tacy, którym nerwy miękną, Skoro usłyszą głos kobziego nosa; Wrażliwość bowiem, pani wszelkich wzruszeni Kieruje nimi wedle tego, co jej Mile przypada albo odraźliwie. Moja odpowiedź tak brzmi zatem: Jako Nie można znaleść słusznego powodu, Dlaczego jednych razi kwik prosięcia, Tych widok kota, bestyi tak niewinnej, A tamtych odgłos dud wydętych; wszakże Tak ci, jak owi, mimowolnie muszą Ściągać na siebie zarzut, ze zostawszy Obrażonymi, wzajem obrażają:
Tak samo i ja, oprócz pewnej ansy I wstrętu, jaki czuję do Antonia, Ani znam ani chcę naznaczyć powód, Dlaczego z własnym uszczerbkiem dochodzę Praw moich na nim. Dałżem już odpowiedź? Bassanio. To nie odpowiedź, człowieku bez serca; Nie zdoła ona okrucieństwa twego Usprawiedliwić. Szylok.Nie mam obowiązku Zadowalania was mą odpowiedzią. Bassanio. Mamyż zabijać to, czego nie lubim? Szylok. Któżby oszczędzał to, co nienawidzi? Bassanio. Obraza racyą-ż jest do nienawiści? Szylok. Dacież się żmii po dwakroć ukąsić? Antonio. Daj pokój; pomnij, że masz sprawę z żydem. Mógłbyś zarówno z morskiego wybrzeża Kazać ustąpić pieniącej się fali; Mógłbyś zarówno prawować się z wilkiem, Słysząc beczącą za jagnięciem owcę; Mógłbyś zarówno wzbronić sosnom w górach Wyniosłe czoła uginać i szumieć, Gdy niemi wicher gwałtowny szamoce; Słowem, najcięższe chcieć złamać trudności, Jak usiłować wzruszyć jego twarde, Żydowskie serce. Szlachetni panowie, Nie proponujcie mu niczego więcej; Nie przedsiębierzcie żadnych dalszych kroków, Lecz pozostawcie bieg zwyczajny prawu, A jemu wolność czynienia co zechce. Bassanio. Za trzy tysiące dajęć sześć tysięcy Dukatów. Szylok.Choćbyś każdy z tych dukatów Podzielił na trzy części, i chociażby Każda z tych części dukatem się stała, Nie przyjąłbym ich i żądałbym tego, Co wyrażone w obligu. Doża.Jak możesz Liczyć na względy, kiedy sam ich nie masz?
Szylok. Za cóżbym miał się obawiać wyroku, Gdy nic nie czynię niesprawiedliwego? Macie niemało płatnych niewolników, Których na równi z osłami i psami Do jak najniższych posług używacie, Dlatego, żeście ich kupili. Gdybym Ozwał się do was: powróćcie im wolność, Przyjmcie ich w grono swej rodziny; po co Wkładacie na nich tak wielkie ciężary? Niech mają łoża tak miękkie jak wasze, I strawę równie wykwintną jak wasza. Wy odpowiecie: „toż ci niewolnicy Są przecie naszą własnością;“ podobnież Ja odpowiadam: ten marny funt mięsa, Którego żądam, moją jest własnością; Drogom go kupił i chcę go posiadać: Jeśli mi tego odmówicie, hańba Waszemu prawu! Ustawy Wenecyi Są czczą literą, mocy nie mającą. Czekam na wyrok; usłyszęż go dzisiaj? Doża. Z mocy urzędu odroczym na później To posiedzenie, jeżeli Bellaryo, Uczony doktor, którego wezwałem O rozpoznanie przedmiotu tej sprawy, Dziś nie przybędzie. Salarino.Panie, tam za drzwiami Stoi posłaniec z listem od doktora, Świeżo przybyły z Padwy Doża.Niechaj wnijdzie. Bassanio. Śmiało, Antonio! Nie trać serca: oddam Krew mą żydowi, ciało, kości, wszystko, Nim za mnie jedną kroplę krwi uronisz. Antonio. Jak zarażony skop, z całego stada Najstosowniejszy jestem na śmierć, bracie; Najsłabszy owoc najpierw spada z drzewa, Niechże i ze mną stanie się podobnież. Nie żądam innej przysługi od ciebie, Drogi Bassanio, jak żebyś żył dalej I mnie położył nagrobek.
Doża. Czy z Padwy jesteś, z ramienia Bellarya? Neryssa. Z obojga tego, Bellaryo pozdrawia Waszą Wysokość; oto list od niego.
(Oddaje list doży).
Bassanio. Po co nóż ostrzysz z taką skwapliwością? Szylok. Żeby nim wyrżnąć dług z tego bankruta. Gracyano. Na sercu swojem wecuj go, poczwaro. Nie na podeszwie, prędzej go naostrzysz; Lecz żaden metal, żaden topór kata Nie może ani w części tak być ostry Jak twoje zęby. Nic-że cię nie wzruszy? Szylok. Nic z tego, coby dowcip twój wynalazł Gracyano. Niechże cię piekło schłonie, psie kamienny, I niech za twoje życie sprawiedliwość Odpowiedzialną będzie! Ty mnie z moją Wiarą poróżniasz: nieledwiebym gotów Podzielić zdanie Pitagoresowe, Że dusze zwierząt w kadłub ludzki włażą. Twój duch sobaczy siedział niegdyś w wilku, Z którego, kiedy został powieszony, Za zżarcie kogoś, wyszła czarna dusza I w ciebie przeszła, kiedyś jeszcze leżał W bezecnem łonie matki: wilcze bowiem Są twoje żądze, krwawe i drapieżne. Szylok. Póki nie zdołasz swymi wykrzykami Zatrzeć podpisu w skrypcie, póty nimi Daremnie sobie płuca tylko psujesz. Wzmocnij podpórką swój dowcip, mój panie, Bo się obali. Stoim wobec sądu. Doża. Poleca nam tu Bellaryo jakiegoś Bardzo biegłego, młodego doktora. Gdzież on jest? Neryssa.Czeka w poblizkości, panie, Rychło-li raczysz mu dozwolić wstępu. Doża. Niech dwóch z was pójdzie natychmiast po niego I jak najgrzeczniej wwiedzie go do sali: Pisarz tymczasem przeczyta sądowi Pismo Bellarya.
[70]Pisarz(czyta). „Waszej Wysokości pośpieszam oznajmić, że list jej zastał mię złożonego ciężką niemocą; ale w chwili przybycia jej posłańca miałem właśnie gościem a siebie młodego doktora z Rzymu, nazwiskiem Baltazara. Wyłuszczyłem mu całą treść sporu między żydem a kupcem Antoniem; przewertowaliśmy z sobą ksiąg niemało; wynurzyłem mu moje zdanie, które on, uzupełniwszy własnem światłem (przechodzącem wszelką pochwałę) na moją prośbę podjął się w sądzie otworzyć, dla uczynienia zadość Waszej Wysokości, w mojem zastępstwie. Upraszam jak najmocniej, ażeby brak lat nie stał się dlań powodem braku należnego poszanowania, bom jeszcze nie znał tak starej głowy przy tak młodem ciele. Poruczam go łaskawym względom Waszej Wysokości: on sam zresztą najlepiej się zaleci.“
Doża. Słyszycie, co nam ten światły mąż pisze; A oto, zda mi się i sam ów doktor.
(Wchodzi Porcya przebrana za jurystę).
Podaj mi waćpan rękę; od Bellarya Jesteś przysłany? Porcya.Nie inaczej, panie; Od niego. Doża.Witaj nam i zajmij miejsce: Jest-żeś pan świadom nieporozumienia, Jakie obecnie sąd nasz ma rozstrzygać? Porcya. Dokładnie jestem poinformowany O całej sprawie. Gdzie tu jest ów kupiec I ów żyd? Doża.Zbliż się, Antonio, Szyloku. Porcya. Nazwisko wasze Szylok? Szylok.Szylok zwę się. Porcya. Dziwnej natury jest wasze powództwo; Lecz w takiej formie, że weneckie prawa W niczem ci stawić zarzutu nie mogą.
(Do Antonia).
Wyżto jesteście przezeń zagrożeni? Tak, czy nie? Antonio.Tak jest, sądząc z jego mowy.
Porcya. Czy oblig za swój uznajecie? Antonio.Tak jest. Porcya. Trzeba więc, aby Szylok był łaskawym. Szylok. Co mię do tego znagli, chciałbym wiedzieć? Porcya. Łaska nic nie ma wspólnego z przymusem, Jak deszcz ożywczy z nieba spływa ona Z swych wysokości na ziemię; podwakroć Błogosławiona: błogosławi bowiem Tego, co daje i tego, co bierze. Tem potężniejsza, im z potężniejszego Płynie ramienia, przyozdabia ona Władcę na tronie bardziej niż korona. Berło oznacza moc światowej władzy: Jest ono godłem czci i majestatu, W którym ukryty postrach winnych siedzi; Lecz łaska wyższą jest nad rządy berła, Zajmuje ona tron w sercu monarchy, Wzniosłym udziałem jest samego Bóstwa; I ziemska władza najbardziej się wtedy Zbliża do Boskiej, gdy jej łaska idzie Z sprawiedliwością w parze. Zważ więc, żydzie, Skoro domagasz się sprawiedliwości, Ze sprawiedliwie rzeczy biorąc, nikt z nas Nie byłby zbawion. Modlim się o łaskę; Ta więc modlitwa powinna nas uczyć Świadczenia łaski. Rozwiodłem się tyle, By sprawiedliwość żądań twych złagodzić; Trwać-li w nich będziesz, surowa ta izba Będzie musiała naturalnie wydać Wyrok na stronę kupca niekorzystny. Szylok. Za czyny moje sam odpowiem. Żądam Uznania słusznych praw moich i kary W obligu zastrzeżonej. Porcya.Czy Antonio Nie jest w możności spłacenia waluty? Bassanio. I owszem: kładłem mu ją tu przed sądem, W dwójnasób nawet; jeśli to za mało, Zobowiązałem się wyliczyć sumę Dziesięćkroć większą i w zastaw dać ręce, Głowę i serce. Gdy mu i to niedość,
Najoczywistszy stąd wypływa dowód, Że złość przeważa w nim nawet interes. O, mój doktorze, zaklinam cię, nagnij Jako tam prawo: wyrządź małą krzywdę, Aby wykonać wielki czyn słuszności, I ujmij w kluby wolę tego dyabła. Porcya. To być nie może: żadna moc w Wenecyi Nie zdoła zmienić ustaw istniejących; Posłużyłoby to za prejudykat. I błąd niejeden wkradłby się do państwa Za tym przykładem. Nie: to być nie może. Szylok. Daniel to przyszedł sądzić, istny Daniel! Jakże cię wielbię, mądry, młody sędzio! Porcya. Proszę, pozwólcie mi przejrzeć ten oblig. Szylok. Oto jest, oto jest, zacny doktorze. Porcya. Szyloku, dając w trójnasób walutę. Szylok. Przysiągłem, panie doktorze, przysiągłem; Przysięga moja zapisana w niebie: Mamże samochcąc duszę mą obciążać Krzywoprzysięstwem? Za całą Wenecyę Nie zrobię tego. Porcya.Hm! termin chybiony, Prawnie więc może się na mocy tego Szajlok domagać wolności wyrżnięcia Temu kupcowi funta ciała w miejscu Serca poblizkiem. Bądźźe miłosierny! Przyjmij w trójnasób należną ci sumę; Pozwól mi zniszczyć ten oblig. Szylok.Jeżeli Będzie spłacony wedle brzmienia swego. Jesteście, panie, pełnym szlachetności, To rzecz widoczna; znacie biegle prawo; Indukcya wasza była arcy trafna: Wzywam was przeto w imię tego prawa, Którego chlubnym jesteście filarem, Byście swe zdanie wynurzyli. Klnę się Na duszę moją, że żaden głos ludzki Nie zdoła wymódz na mnie ustąpienia: Obstaję przy tem, co stoi w obligu. Antonio. Racz, sądzie, wydać wyrok; proszę o to.
Porcya. Waćpanu zatem pozostaje tylko Bok swój pod cięcie noża przygotować. Szylok. O, godny sędzio! O, walny młodzieńcze! Porcya. Myśl bowiem prawa i brzmienie zostaje W zupełnej zgodzie z karą, jakiej wedle Tego obligu wypada ci uledz. Szylok. Słusznie? o, mądry i sumienny sędzio! Jak wiele starszym jesteś, niż wyglądasz. Porcya. Dlatego obnaż bok. Szylok.Pierś, mości sędzio! Tak mówi oblig — nieprawdaż, cny sędzio? Tuż obok serca — wyraźnie tam stoi. Porcya. W istocie, stoi tak. Sąż tu gdzie szale Do odważenia mięsa? Szylok.Mam je z sobą. Porcya. Sprowadź, Szajloku, na swój koszt felczera, Aby zapobiegł ujściu krwi. Szylok.Felczera? Czy jest w obligu o tem jaka wzmianka? Porcya. Niema jej wprawdzie, ale cóż to znaczy? Przez ludzkość byś to uczynić powinien. Szylok. Gdzie jej tam szukać; nie ma jej w obligu. Porcya. Kupcze, masz waćpan co do powiedzenia? Antonio. Mało co; jestem już zrezygnowany I w pogotowiu. Daj rękę, Bassanio; Bądź zdrów! nic smuć się, że mię to spotyka Z twojej przyczyny, bo los się tym razem Bardziej uprzejmym, niż zwykł, okazuje. Zawsze on prawie każe podupadłym Przeżyć swe mienie; z zapadłemi oczy, Z czołem zmarszczkami pooranem patrzeć Na nędzną starość; mnie on od ciężaru Tej długotrwałej uwalnia pokuty. Poleć mię swojej szanownej małżonce; Skreśl jej ostatnie moje chwile; powiedz, Jak cię kochałem; wspomnij o mnie dobrze: A gdy jej wszystko powiesz, niech osądzi, Czyś nie miał kogoś, co cię szczerze kochał. Nie żałuj, że masz stracić przyjaciela, I jemu nie żal, że dług za cię płaci:
Bo niech żyd tylko trochę głębiej weźmie, Natychmiast całem zapłacę go sercem. Bassanio. Antonio, jestem małżonkiem kobiety. Która mi drogą jest jak życie; ale Życie i żona i świat cały nie ma Wyższej w mych oczach ceny niż twe życie. Wszystkobym oddał, wszystkiego się wyrzekł, Aby cię wyrwać z rąk tego szatana. Porcya. Żona waćpana nie bardzo by pewnie Była mu wdzięczna za tę abnegacyę, Gdyby tu była obecna. Gracyano.Mam żonę, Którą, na honor, kocham niepoślednio: Radbym atoli, żeby była w niebie. Boby tam przecie mogła jakoś wpłynąć Na umysł tego psubratniego żyda. Neryssa. Dobrze pan czynisz, że tę chęć wynurzasz Za jej oczyma, boby ten jej objaw Łatwo domowy pokój mógł zakłócić. Szylok.(do siebie). Tacy-to ci mężowie chrześcijańscy! Wolałbym, żeby mężem mojej córki Był kto z plemienia Barabaszowego, Nie chrześcijanin.
(Głośno).
Czas upływa: proszę O ostateczne wydanie wyroku. Porcya. Funt mięsa tego kupca jest twą właścią; Sąd go przysądza, prawo ci przyznaje. Szylok. O, sędzio, pełen prawości! Porcya.Masz wolność Wykrojenia mu tego mięsa z piersi; Prawo przyznaje, sąd ci to przysądza, Szylok. O, światły sędzio! — Pójdź: wyrok wydany. Porcya. Zaczekaj: jest tu jeszcze jedna kwestya: W skrypcie tym niema o krwi ani wzmianki. Jak najwyraźniej w nim stoi: funt mięsa; Weź-że ty skrypt swój, a ty swój funt mięsa: Jeżeli jednak rżnąc takowe, żydzie, Krwi chrześcijańskiej choć kroplę przelejesz,
Wszelkie twe mienie, wedle praw weneckich, Skonfiskowane będzie na rzecz państwa. Gracyano. O, sprawiedliwy sędzio! — Słyszysz, żydzie? O, mądry sędzio! Szylok.Czy prawo tak mówi? Porcya. Mogę ci zaraz pokazać artykuł. Skoro ci idzie tak o sprawiedliwość, To sprawiedliwość będzie wymierzoną Bardziej, niż sobie tego życzysz nawet. Gracyano. O, światły sędzio! To mi światły sędzia! Nieprawdaż, żydzie? Szylok.Ny, to już przestaję Na gotowiźnie: wyliczcie mi tylko Sumę w trójnasób, a skwituję kupca. Bassanio. Oto pieniądze. Porcya.Zaraz, nie tak skoro! Trzeba żydowi temu sprawiedliwość Ściśle wymierzyć: dostanie jedynie Sztrof przynależny, nic więcej. Gracyano.O, żydzie! Co to za prawy, co za światły sędzia! Porcya. Gotuj się zatem rżnąć mięso: nie przelej Krwi ani kropli; pomnij też nie wyrżnąć Ani mniej, ani więcej niż funt spełna; Bo gdybyś wyrżnął mniej lub więcej trochę, Niż funt okrągły, gdyby niedowyżka Albo przewyżka miała, ściśle biorąc, Być o dwudziestą część skrupułu lżejsza. Lub cięższą; gdyby się różniły szale Chociażby tylko o szerokość włosa: Umrzesz, i mienie twe pójdzie w sekwester. Gracyano. To drugi Daniel, żydzie! istny Daniel! Ha, poganinie, trzymamy cię w garści. Porcya. Cóż go wstrzymuje? Bierz-że swój sztrof, żydzie. Szylok. Zwróćcie walutę i dajcie mi pokój. Porcya. Zrzekłeś się onej w obec sądu, zaczem Otrzymasz tylko sztrof prawnie należny. Gracyano. Daniel to! drugi Daniel! istny Daniel! Jakże ci za to jestem wdzięczny, żydzie, Że mię wyrazu tego nauczyłeś!
Szylok. Jakto? nie będęż miał nawet waluty? Porcya. Będziesz miał tylko sztrof należny z prawa, Który wziąć możesz na własne ryzyko. Szylok. Niechże się dyabli z nim prawują! Nie mam Tu czego czekać. Porcya.Czekaj, żydzie: prawo Ma jeszcze inny z tobą porachunek. Jest powiedziane w weneckich ustawach, Że gdyby kiedy było dowiedzionem Cudzoziemcowi, że wprost lub ubocznie Godził na życie którego krajowca, Naówczas strona, przeciw której działał, Ma w posiadanie otrzymać połowę Jego fortuny; druga jej połowa Na skarb przechodzi, życie zaś winnego Zależeć będzie jedynie od łaski Samego doży. W kategoryi takiej Ty właśnie jesteś: widno bowiem jawnie Z tego, co zaszło, żeś uboczną drogą I wprost nastawał na życie Antonia; Za co ulegasz rygorowi prawa, Świeżo przezemnie zacytowanemu. Drżyj więc lub Doży proś o przebaczenie. Gracyano. Proś, by ci wolno było się powiesić, Ponieważ jednak całą twą chudobę Skarb ma zagarnąć, zabraknie ci nawet Potrzebnej kwoty na kupienie stryczka: Będziesz więc na koszt państwa powieszony Doża. Abyś naszego sposobu myślenia Różnicę poznał, daruję ci życie Pierwej, niżeli o to poprosiłeś. Połowę dóbr twych posiędzie Antonio, Druga połowa przejdzie na skarb państwa: Którą to karę wszelako pokora Złagodzić może i zmienić na grzywny. Porcya. Tak, co do państwa, nie co do Antonia. Szylok. Weźcie mi życie, nie szczędźcie go także! Co mi po domu, gdy stracę podporę Utrzymującą go? Co mi po życiu, Gdy stracę środki utrzymania życia?
Porcya. Antonio, cóżbyś mógł dla niego zrobić? Antonio. Jeśli się pan nasz i sąd zgodzi przyjąć Grzywny, za jedną jego dóbr połowę, Dla mnie dość będzie, skoro mi dozwoli Drugą połową tak rozrządzić, iżby Po jego śmierci przypadła na własność Temu młodemu Wenecyaninowi, Który mu świeżo wykradł córkę. Wszakże Wkładam na niego przytem dwa warunki: Najpierw: ażeby za to dobrodziejstwo Bez ociągania chrzest przyjął; powtóre: Aby uczynił tu przed sądem prawny Akt darowizny wszystkiego, co tylko Posiadać będzie po najdłuższem życiu, Na rzecz swej córki i syna Lorenca. Doża. Będzie on musiał to zrobić, inaczej Odwołam świeżo wyrzeczoną łaskę. Porcya. Cóż, żydzie? nie maszli nic przeciw temu? Szylok. Nie mam. Porcya.Pisarzu, spisz akt darowizny. Szylok. Pozwólcie mi się stąd oddalić, proszę: Słabo mi, w domu akt podpiszę. Doża.Idź-że, Ale pamiętaj nie wzbraniać się potem. Gracyano. Dwóch chrzestnych ojców będziesz miał przy chrzcinach: Dziesięciu miałbyś, gdybym ja był sądził, A ci byliby cię poprowadzili Nie do chrztu, ale wprost na szubienicę.
(Wychodzi Szylok).
Doża. Proszę waćpana przyjść do mnie na obiad. Porcya. Pokornie proszę Waszej Wysokości O przebaczenie: zniewolony jestem Tej jeszcze nocy powrócić do Padwy, Trzeba mi przeto zaraz się wybierać. Doża. Przykro mi, że masz waćpan tę przeszkodę. Antonio, okaż wdzięczność temu panu: Zaprawdę bowiem, wiele mu winieneś.
Bassanio. Szanowny panie, ja i mój przyjaciel Uniknęliśmy dzięki twej mądrości Ciężkiego przejścia; w zawdzięczeniu czego Ofiarujemy ci te trzy tysiące Czerwonych złotych należne żydowi W zamian za twoje tak życzliwe trudy. Antonio. I pozostajem prócz tego na zawsze W sercu i w czynie twymi dłużnikami. Porcya. Kto rad jest, ten jest dobrze zapłacony. Ja z ocalenia waszego rad jestem, Sądzę się przeto dobrze zapłaconym. Nigdy mych usług nie wynajmowałem. Bądźmy dobrymi przyjaciółmi, proszę: Życzę wam dobrze i z tem zapewnieniem Żegnam was. Bassanio.Muszę moją natarczywość Powtórzyć: zacny doktorze, przyjm chociaż Jaką pamiątkę, jaką dań, nie jako Wynagrodzenie. Wyświadcz mi dwie łaski: Jedną, abyś mi tego nie odmawiał, Drugą, abyś mi tego nie miał za złe. Porcya. Tak pan nalegasz, że muszę ustąpić. Dajże mi swoje rękawiczki w zakład Dobrej pamięci; w zakład zaś przyjaźni Daj mi ten pierścień. Nie usuwaj ręki; Niczego więcej nie pragnę i tuszę, Że mi twa przyjaźń tego nie odmówi. Bassanio. Ten pierścień, panie, ach to taka fraszka! Wstydby mi było wam go ofiarować. Porcya. Niczego nie chcę krom tego pierścienia; Zda mi się nawet, że go mocno pragnę. Bassanio. Pierścień ten więcej, niż wart, jest mi drogim, Dam wam najdroższy, jaki jest w Wenecyi, I przez publiczny anons go wynajdę: Wybaczcie, z tym się nie mogę rozłączyć. Porcya. Jesteś pan, widzę, szczodry w słowach: najpierw Mię nauczyłeś, jak to trzeba prosić, A teraz, zdaje się, chcesz mię nauczyć, Jakto się daje odpowiedź żebrakom.
Bassanio. Pierścień ten dała mi żona, łaskawco; Sama wsadziła i kazała przysiądz, Że go nie zgubię i nie dam nikomu. Porcya. Takie wymówki bardzo są dogodne Tym, co w dawaniu datków są oszczędni. Jeżeli żona pańska ma rozsądek, To wiedząc, jakem wart tego pierścienia, Nie długoby się za danie mi jego Na was gniewała. Ale mniejsza o to, Pokój niech będzie z wami!
(Wychodzi z Neryssą).
Antonio. Ejże, Bassanio, daruj mu ten pierścień; Niech moja przyjaźń i jego przysługa Przeważą zakaz twej żony. Bassanio.Gracyano, Pobiegnij, dogoń go, daj mu ten pierścień, I sprowadź go do mieszkania Antonia, Jeśli potrafisz go namówić: spiesz się.
(Wychodzi Gracyano).
I my też idźmy; wypoczniem dziś sobie, A jutro, skoro świt, ruszym do Belmont.
(Wychodzą).
SCENA DRUGA.
Tamże. Ulica.
Wchodzą: Porcya i Neryssa.
Porcya. Wywiedz się o mieszkaniu tego żyda, I każ mu akt ten podpisać. Wyjedziem Tej jeszcze nocy, aby o dzień jeden Uprzedzić powrót naszych panów mężów. Lorenco będzie kontent z tego aktu.
(Wchodzi Gracyano).
Gracyano. Cieszę się, panie, żem was jeszcze zdybał. Signor Bassanio, lepiej rzecz zważywszy, Przesyła wam ten pierścień i zaprasza Was na obiadek. Porcya.Nie mogę mu służyć. Pierścień przyjmuję z największą wdzięcznością;
Chciej mu to pan oznajmić i bądź łaskaw Temu młodemu człowiekowi wskazać Mieszkanie żyda Szajloka. Gracyano.Najchętniej, Neryssa.(do Porcyi). Mam jeszcze panu coś do powiedzenia.
(Po cichu).
Zobaczę, czy mi nie uda się także Od mego męża wyłudzić obrączki, Które na wieki przysiągł mi zachować. Porcya. Że ci się uda, ręczę. Tożto będzie Dopiero zaklęć szumnych i ognistych, Ze te pierścionki przeszły do rąk mężczyzn; Ale my fałsz im zadamy dowodnie. Idź, a pospieszaj: wiesz, gdzie się zejść mamy. Neryssa. Bądź pan tak grzeczny pokazać mi drogę.
(Wychodzą).
AKT PIĄTY.
SCENA PIERWSZA
Belmont. Aleja przed pałacem Porcyi.
LORENCO i JESSYKA.
Lorenco. Jak śliczny księżyc! W takąto noc jasną, Gdy luby wietrzyk zlekka liść całował, Nie czyniąc szumu, w takąto noc pewnie Troilus niegdyś stał na murach Troi, I duszę swoją w westchnieniach posyłał Ku obozowi Greków, gdzie Kressyda We śnie leżała. Jessyka.W takąto noc Tisbe Lękliwą stopą otrząsała rosę;
I cień lwa widząc miasto lwa samego, Z trwogą pierzchała. Lorenco.W takąto noc ongi Stała Dydona na dzikiem wybrzeżu, Z gałązką w ręku i znak nią dawała Ulubieńcowi, aby wrócił nazad Do Kartaginy. Jessyka.W taką noc także Medea rwała czarodziejskie zioła, Które staremu Ezonowi miały Przywrócić młodość. Lorenco.W takąto noc uszła Jessyka z domu bogatego żyda, I z jednym chłystkiem umknęła z Wenecyi Aż tu do Belmont. Jessyka.W takąto noc młody, Czuły Lorenco przysięgał jej miłość, I podszedł proste jej serce mnogiemi Zapewnieniami, z których ani jedno Nie było szczerem. Lorenco.W takąto noc młoda, Śliczna Jessyka małe nic dobrego, Rzucała potwarz na swego kochanka, Który jej jednak potwarz tę przebaczył. Jessyka. Radabym z tobą tak całą noc gwarzyć, Gdyby nikt naszej nie przerwał swobody, Ale, czy słyszysz? ktoś tu idzie.
(Wchodzi Stefano).
Lorenco.Któżto Śmie mieszać spokój tej późnej godziny? Stefano. Swój. Lorenco.Swój? co za swój? jak się zowiesz, swoju? Stefano. Zwię się Stefano i przychodzę z wieścią, Że nasza pani powraca do Belmont Przededniem jeszcze. Co chwila przystaje Przy świętych krzyżach, klęka i zanosi Modły o szczęście w swym świeżo zawartym Małżeńskim związku. Lorenco.Czy z nią kto przyjeżdża?
Stefano. Jej panna tylko i jakiś tam święty. Ale powiedzcie mi, czy nasz pan wrócił? Lorenco. Nie wrócił i nic o nim nie słyszałem. Dalej Jessyko, trzeba nam się zająć Przygotowaniem do uroczystego Przyjęcia pani tego domu. Idźmy.
(Wchodzi Lancelot).
Lancelot. Hola! hej! hop! hop! holala! Lorenco. Któżto tak wrzeszczy? Lancelot. Hola! Nic widzieliście gdzie pana Lorenca i pani Lorencowej! Holala! Lorenco. Nie holuj tak, krzykało; jestem tu. Lancelot. Hola! gdzie? gdzie? Lorenco. Tu. Lancelot. Powiedzcie mu, że sztofada przyszła od naszego pana, z pełną torbą nowin. Nasz pan będzie tu równo ze dniem.
(Wychodzi).
Lorenco. Pójdź, luba, w domu czekać na nich będziem. Ale dlaczegożby koniecznie w domu? Mości Stefano, proszę cię, idź służbie Oznajmić blizki przyjazd naszej pani I muzykantom każ tu przyjść.
(Wychodzi Stefanio).
Jak wdzięcznie Na tym pagórku śpi światło miesiąca! Siądźmy tu sobie i niech wdzięk muzyki Płynie nam w ucho: noc i nocna cisza Godzą się z słodkim urokiem harmonii. Usiądź, Jessyko; patrz, jak przestwór nieba Gęsto w złociste gwiazdki jest utkany; A każdy krążek z tych, które tam widzisz, Bieg odbywając, dołącza pieśń swoją Do chóru jasnookich cherubinów. Tak są harmonii pełne czyste duchy: Tylko my, których duch jest powinięty W skorupę prochu, słyszeć jej nie możem.
(Wchodzą muzykanci).
Zbliżcie się! zbudźcie śpiewnym hymnem Dyanę, Wyślijcie naprzód na spotkanie pani
Echo najbardziej melodyjnych tonów I przyciągnijcie ją nimi do domu.
(Muzyka).
Jessyka. Ilekroć słodką muzykę usłyszę, Rzewnie mi jakoś. Lorenco.Bo władze twej duszy Są, widać, wtedy pilnie natężone. Popatrz na dziką i swawolną trzodę Albo na stado młodych bystrych źrebców; Brykają one, beczą i rżą głośno, Bo to w naturze jest ich krwi gorącej; Lecz niechno trąbka przypadkowo zabrzmi, Lub jakikolwiek muzykalny odgłos Słuch ich uderzy, zobaczysz, jak nagle Wszystkie przystaną, jak się ich figlarne Oko zaduma, pod wpływem czarownej Potęgi dźwięków. Stądto poeci mówią, że Orfeusz Pociągał drzewa, kamieni i fale; Bo niema rzeczy tak martwej, tak twardej I tak burzliwej, żeby jej natury Muzyka zmienić chwilowo nic mogła. Człowiek, harmonii nie mający w sobie, Którego współdźwięk tonów nic porusza, Zdolny jest zdradzić cię, oszukać, złupić. Umysł u niego ciężki jak mgła nocna, A serce czarne jak Ereb. Nie ufaj Nikomu z takich. — Słuchajmy muzyki.
(Porcya i Neryssa ukazują się w oddaleniu).
Porcya. Owo światełko gore w mojej sali; Jak się daleko promieni, choć małe! Tak świeci dobry czyn w świecie zepsutym. Neryssa. Nie widziałyśmy wprzód tego światełka, Gdy miesiąc świecił. Porcya.Tak zwykle blask większy Zaciera mniejszy. Namiestnik jaśnieje Jak król, dopóki król się nie ukaże; Wtedy ubywa mu okazałości, Jak strumieniowi, gdy z wyżyny spływa W wielkie wód łoże. Muzyka! Czy słyszysz?
Neryssa. To nasza, pani, domowa kapela. Porcya. Nic nie jest pięknem bezwzględnie, jak widzę Milej mi ona brzmi teraz niż za dnia. Neryssa. Cisza to, pani, dodaje jej wdzięku. Porcya. Wrona tak dobrze śpiewa jak skowronek, Kiedy się na nich nie zważa; i sądzę, Że gdyby słowik w dzień śpiewał, gdy wszystkie Gęsi gęgają, nie większą od szpaka Pewnieby wtedy miał sławę śpiewaka. Ilużto rzeczom czas tylko stosowny Nadaje wziętość i przymiot szacowny! Ale pst! Luna śni przy Endymionie, I nie radaby zostać przebudzoną.
(Muzyka milknie).
Lorenco. Jeśli mię wszystko na świecie nie zwodzi, Głos to signory Porcyi. Porcya.Ten poczciwiec Zna mię po głosie, jak ślepy kukawkę. Lorenco. Witaj-że, witaj nam, łaskawa pani! Porcya. Namodliłyśmy się za naszych mężów, Mości Lorenco, i mamy nadzieję, Że nasze modły były skutecznemi. Czy już wrócili? Lorenco.Dotychczas nie jeszcze, Ale posłaniec przybył z oznajmieniem, Że wkrótce będą. Porcya.Nerysso, idź moim Ludziom zalecić, aby nie dawali Po niczem zgoła poznać, żeśmy z domu Się oddalały. — Lorenco, Jessyko, Proszę was także zachować milczenie.
(Słychać trąbkę).
Lorenco. Mąż pani jedzie, słyszę odgłos trąbki. Umiemy trzymać język za zębami: Nie bój się, pani. Porcya.Noc ta zdaje mi się Dniem, tylko bladym i zamglonym: jestto Jakby dzień, w którym słońce jest zakryte.
(Bassanio, Antonio i Gracyano wchodzą ze swymi orszakami).
Bassanio. Z antypodami byśmy jednocześnie Mieli dzień, gdybyś ty świeciła wtedy, Gdy słońce znika. Porcya.Niechbym nie świeciła, A w czynach moich nie bała się światła! Witaj z powrotem, mój małżonku! Bassanio.Witaj Najukochańsza! Oto mój przyjaciel: Ten sam Antonio, któremu tak wiele Obowiązany jestem. Porcya.Powinienbyś Obowiązany mu być nieskończenie; Bo on za ciebie przyjął, jak słyszałam, Zobowiązania bardzo wielkie. Antonio.Które Spełna zostały mu skompenzowane. Porcya. Panie Antonio, jesteś w naszym domu, Zaprawdę, nader pożądanym gościem; Czyny pokażą to lepiej niż słowa: Dlatego skracam tę ustną serdeczność. Gracyano(do Neryssy). Przysięgam na ten księżyc, żem niewinny, Jak żyw tu stoję; dałem go, kochanko, Dependentowi tego adwokata. Niechby ten młokos eunuchem został, Gdy tak się zżymasz o to, że go dostał. Porcya. Jakto? Już kłótnia? O cóżto rzecz idzie? Gracyano. O złote kółko, o bzdurny pierścionek, Który mi dała; na którym był napis Tak dobry dla mnie, jak kogoś drugiego, Madrygał: „Kochaj mnie i nie opuszczaj!“ Neryssa. Nie idzie tu o napis, ni o wartość: Przysiągłeś waćpan, gdym ci go dawała, Że go do śmierci nosić nie przestaniesz, Że go ze sobą zabierzesz do grobu; Jeśli nie przez wzgląd na mnie, to przynajmniej Przez wzgląd na swoje ogniste przysięgi, Trzeba ci było lepiej go szanować. Dependentowi! Wiem aż nadto dobrze,
Że ten dependent, coś mu go dał waćpan, Nigdy nie będzie miał na brodzie włosów. Gracyano. Będzie miał, skoro do lat męskich dojdzie Neryssa. Jeśli kobieta dojdzie do lat męskich. Gracyano. Na honor, dałem go młodemu chłopcu, Niedorostkowi, smarkaczowi, właśnie Twojego wzrostu, chłopcu adwokata. Ten chłystek tak się go naparł w nagrodę, Że niepodobna mu było odmówić. Porcya. Źleś waćpan zrobił, szczerze wyznać muszę, Żeś się tak płocho rozłączył z najpierwszvm Darem twej żony; z upominkiem, który Ślub na twym palcu umieścił, a wiara Powinna była doń przykuć na zawsze. I jam mężowi memu dała pierścień, I odebrałam od niego przysięgę, Że się z nim nigdy nie rozstanie. Jakoż, Tu wobec niego śmiało mogę ręczyć, Żeby go nie zdjął, ani spuścił z palca, Za wszystkie skarby świata. W rzeczy samej, Mości Gracyano, dałeś swojej żonie Powód do żalu bardzo wielki. Gdyby Mnie to spotkało, tobym oszalała. Bassanio(do siebie). Gotówbym sobie urżnąć lewą rękę, I przysiądz, żem ten pierścień w walce stracił. Gracyano. Signor Bassanio darował swój pierścień Adwokatowi, który o takowy Prosił go i w istocie nań zasłużył; A jego piszczyk, dependent, za swoją Pracę w pisaniu, zażądał mojego; Tak zaś pryncypał, jak jego subaltern, Nie chcieli przyjąć niczego innego W dank swoich usług jak te dwa pierścionki. Porcya. Jakiżto pierścień dałeś mu, mój mężu? Przecież nie tamten, coś go miał odemnie? Bassanio. Gdybym mógł kłamstwo dodawać do winy, Tobym zaprzeczył temu; ale sama Widzisz, o pani, brak tego pierścienia Na moim palcu.
Porcya.Taki sam brak wiary Jest w twojem sercu fałszywem. Na honor? Nie prędzej usta me dotkną się twoich, Aż znów ten pierścień zobaczę. Neryssado Gracyana).I twoje Moich nie prędzej, aż mój ujrzę znowu. Bassanio. Najdroższa żono! Porcyo ukochana! Gdybyś wiedziała, komum dał ten pierścień, Gdybyś zważyła, za com dał ten pierścień, Znała żal, jakim czuł dając ten pierścień, Gdy nic nie chciano wziąć tylko ten pierścień: Zmiękłby niechybnie hart twojego gniewu. Porcya. A gdybyś waćpan był cenił ten pierścień, I tę, coć dała ten pierścień, i własny Honor swój, z którym był w związku ten pierścień, Nie byłby był z twych rąk wyszedł ten pierścień. Któż mógł być tyle niewyrozumiałym, Niedelikatnym, iżby go koniecznie Był żądał, gdybyś pan trochę żarliwiej, Stanowczej stanął był w jego obronie, Mieniąc go świętą pamiątką? Neryssa Mię naprowadza, co mam o tem sądzić: O śmierć mię to przyprawi, bo niechybnie Pierścień ten dostał się do rąk kobiety. Bassanio. Na honor, pani, na zbawienie duszy! Ręczę ci, że go nie dałem kobiecie, Ale pewnemu doktorowi prawa, Który ofiarowany mu przezemnie Dar trzech tysięcy dukatów odrzucił I pragnął tylko dotrzymać ten pierścień. Odmówiłem mu tego i ścierpiałem, Że się oddalił niezadowolony, On, co ocalił dni drogiemu memu Przyjacielowi. Cóż ci powiem, pani? Zmuszony byłem mu go posłać: grzeczność, A nawet sam wstyd mi to nakazywał; Honor mój nie mógł spokojnie znieść tego, Aby go taka plamiła niewdzięczność: Przebacz mi przeto, najdroższa małżonko! Bo na te święte tam na niebie światła
Klnę się, ze gdybyś tam była obecną, Byłabyś była sama mi kazała Dać go zacnemu temu doktorowi. Porcya. Strzeż-że się waćpan, by zacny ten doktor Nigdy do mego domu nie zawitał. Ponieważ bowiem posiada ów klejnot, Który lubiłam i który pan gwoli Miłości mojej przysiągłeś zachować, Gotowam także być szczodrą dla niego; Gotowam dać mu wszystko, co posiadam, A nawet udział w prawach mego męża; Że go zaś ujrzę, tego jestem pewną.. Nie spędź-że waćpan ani jednej nocy Za domem, czuwaj, pilnuj mię jak Argus: Bo skoro tego zaniedbasz uczynić, Skoro mię samą zostawisz, na honor, Którym dotychczas jeszcze się poszczycam, Zacny ów doktor spocznie w mych objęciach. Neryssa(do Gracyana). A w mych dependent: bacz więc, jak dalece Masz mię na własnej zostawić opiece. Gracyano. Nie daj mi jeno zejść się z tą figurą, Bobym mu zgnieść mógł dependenckie pióro. Antonio. Jam jest nieszczęsnym powodem tych waśni. Porcya. Niech cię to, panie, bynajmniej nie martwi: Jesteś dlatego miłym gościem. Bassanio.Przebacz, Przebacz mi, Porcyo, ten błąd z konieczności; Wobec zebranych tu przyjaciół naszych Przysięgam na te twoje śliczne oczy, W których mój obraz widzę... Porcya.Zważcie tylko: On w moich oczach widzi się dwoiście, W każden raz: tak więc bierzesz pan za świadka Swych zobowiązań swoje ja dwoiste. To mi przysięga wiarogodna! Bassanio.Ależ Chciej mię wysłuchać: przebacz mi tę winę, A na mą duszę! nigdy od tej pory Uczynionego ci nie złamię ślubu.
Antonio. Dałem był pierwej ciało moje w zakład Za niego. Gdyby nie ten zacny człowiek, Któremu mąż twój, pani, dał ów pierścień, Byłoby po niem było; daję teraz Duszę mą w zakład i ręczę, Że odtąd Nigdy małżonek twój nie złamie wiary Z rozmysłem. Porcya.Skoro pan za niego ręczysz, To chciejże mu dać ten, razem z przestrogą, Aby go lepiej szanował niż pierwszy. Antonio. Bassanio, przysiąż szanować ten pierścień. Bassanio. Na Boga! ten sam dałem doktorowi. Porcya. A on mnie: przebacz, kochany Bassanio, Za tento pierścień miał ze mną ów doktor Słodkie sam na sam. Neryssa.Przebacz mi podobnież, Luby Gracyano, bo za ten tu spędził Przeszłą noc ze mną ów smarkacz dependent. Gracyano. To coś wygląda jak szarwarkowanie Wśród lata, kiedy drogi w dobrym stanie. Cóż to? na pierwszy wstęp w hymenu progi Niezasłużenie przypięto nam rogi? Porcya. Mów waćpan skromniej. — Wszyscyście zdumieni. Oto list, panie mężu: w wolnym czasie Przejrzyj go, jest on z Padwy, od Bellarya: Znajdziesz w nim, że doktorem była Porcya, A dependentem Neryssa. Lorenco Może zaświadczyć, żeśmy zaraz po was Stąd wyjechały i wróciły nazad Przed chwilą: jeszcze mię dom mój nie widział Panie Antonio, mam dla ciebie lepszą, Niż się spodziewasz, wiadomość w zapasie: Dowiesz się z tego listu, że trzy twoje Galery nagle wpłynęły do portu, Obładowane bogatym pakunkiem: Nie powiem, panie, jakim trafem list ten Doszedł do moich rąk. Antonio.Niemieję. Bassanio.Tyżeś Była doktorem i jam cię nie poznał?
Gracyano. Tyżeśto była tym piszczykiem, który Ma mi przyprawić rogi? Neryssa.Nie inaczej; Który jednakże tego nie uczyni, Aż wtedy, kiedy dojdzie do lat męskich. Bassanio. Musisz mi swoje otworzyć objęcia, Piękny doktorze, a gdy wyjdę z domu, Wolno ci miewać sam na sam z mą żoną. Antonio. Tyś mię, o pani, obdarzyła życiem, A teraz darzysz tem, z czego żyć mogę; Bo wyczytuję tu z wszelką pewnością, Że moje statki przybyły szczęśliwie I stoją w porcie. Porcya.Teraz na was kolej, Mości Lorenco: ma tam mój dependent I dla was pewien gościniec w kieszeni. Neryssa. I da go bez żądania honoraryum. Oto doręczam wam i waszej żonie Akt darowizny, którym wam bogaty Ojciec Jessyki przeznacza legalnie Po swojej śmierci wszystko, co posiada. Lorenco. Boskie niewiasty! Wy głodnym po drodze Sypiecie mannę. Porcya.Już dzień prawie, przecież Jeszcze wam nie dość jasno się przedstawia Bieg tych wypadków. Wnijdźmy więc do domu; Tam z nas ściągniecie śledztwo i na wszystko Protokularną znajdziecie odpowiedź. Gracyano. Zgoda. Najpierwszą kwestyą, jaką zadam Mojej Neryssie, będzie ta, czy woli Do przyszłej nocy wstrzymać się ze wczasem, Czy pójść spać zaraz, chociaż dzień za pasem? Co do mnie, niechby do jutra wieczora Trwał mrok, gdy będę z piszczykiem doktora; Bądź jednak pewna, że nie zgrzeszę śpiączką, Czuwając, luba, nad twoją obrączką.
• PDF 
• MOBI 
Artykuł w Wikipedii
