Wikiźródła

M. Arcta Słownik Staropolski/S (całość)

< M. Arcta Słownik Staropolski
<<< Dane tekstu >>>
Autor Antoni Krasnowolski
Władysław Niedźwiedzki
Tytuł Słownik Staropolski
Wydawca M. Arct
Data wyd. ok. 1920
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
S.

Sabastena p. Sebastena.

Sabelek, młody kur, kogucik.

Sać, ssać.

Sadelnik, Gryfnik, wędliniarz, masarz.

Sadniwy, mający rany od przetarcia.

Sadowić co na harc = wystawiać na harc, na sztych, narażać.

Sadowić się (o fusach) 1) osiadać, opadać; 2) upierać się, usadzać się, uwziąć się; Sadowi się, aby go zgubić; 3) albo Sadzić się, zasadzać się, gruntować się na czym, opierać się na czym.

Sadzawka, więzienie, areszt.

Sadzel, szodzel, 1) rana, guz, wrzód; 2) kryształek soli naciekowej.

Sadzić, 1) gniazdo = słać, budować; 2) co na co = dawać na zakład; ryzykować.

Sadzić, p. Sadowić się.

Sag, Sajan, płaszcz wojskowy, suknia żołnierska.

Sahajdaczny, hetman polny kozacki.

Sahajdak, sajdak.

Saja, Szaja, lekka materyjka włoska.

Sajan, p. Sag.

Sak, pułapka, sidła, matnia.

Sakramentarski, kalwiński.

Sakramentarz, wyznawca sekty kalwińskiej.

Sakret, p. Sekret.

Salacha, p. Sałacha.

Salarjum, pensja urzędnika skarbowego.

Salsa, Salsza, Sałsza, Szałsa, Szałsza, przyprawa kwaskowa, podlewa do mięsa, sos.

Salt, skok, pląs.

Saltarela 1) taniec włoski o szybkim tempie, z towarzyszeniem gitary; 2) strój balowy do tego tańca.

Saltebret, jakiś strój.

Sałacha, Salacha, Sałaha, kobieta rozwiązła, rozpustna.

Sałamacha, szałamacha, krupy owsiane lub jęczmienne wypiekane na sadle.

Sałasz, p. Szałasz.

Sałsza p. Salsa.

Sam 1) sam tu = ten tu. 2) sam a sam = sam na sam, samowtór.

Samar, tłomok, juk, bagaż.

Samet, Samt, aksamit.

Samica, główne, stare koryto rzeki, matka.

Samiustek, samiuteńki.

Samnienie, sumienie.

Samo, sam w pojedynkę.

Samoczwart, sam z trzema innemi, we czwórkę.

Samodzielny, zrobiony z samodziału (sukmana samodzielna).

Samodziesiąt, samodziesięt, sam z dziewięciu innemi.

Samodźcie, chodźcie tutaj.

Samojedź, 1) ludożerstwo, kanibalizm; 2) samojedzi; 3) Arabja.

Samokatca, samobójca.

Samokilk, razem z kilku innemi, w kilkoro.

Samokupiec, samokupnik, monopolista w sprzedaży jakiego towaru, p. Jedynokupiec.

Samokupstwo, monopol w handlu.

Samoósmy, samoośm, sam z siedmiu innemi.

Samopiąt, samopięt, sam z czterema innemi, w pięcioro.

Samosiódm, sam z sześciu innemi, w siedmioro.

Samosiódmy, siódmy w gronie innych sześciu.

Samosłaniec, ńca, lm. ńcy, apostoł samozwańczy.

Samosłaństwo, posłannictwo samozwańcze.

Samostrzelnik, ten co robi samostrzały, łuki.

Samoszóst, sam z pięciu innemi, w sześcioro.

Samoszósty, szósty w gronie innych pięciu.

Samotrzynasty, trzynasty w gronie trzynastu.

Samowar, czerpak do przelewania wody z cystern do rur, nalewka.

Samowiarek, samowiernik, ten co na samej wierze (bez uczynków) zasadza zbawienie; pogardliwe przezwisko protestanta.

Samowlazły, wtręt, intruz, wdzierca, samozwaniec.

Sampierz, szampierz, sąpierz, współzawodnik, rywal, przeciwnik.

Samsiad, sąsiad.

Samsiek, sąsiek.

Samt, p. Samet.

Samten, ten tu.

San, zewsząd.

Sanny, tyczący ś. sań (wóz).

Santoska, dawna nazwa fuzji myśliwskiej.

Santuz, zamtuz, dom rozpusty, burdel.

Sap, 1) sapanie; 2) dąsy, gniew.

Sapić, sapać.

Sapjent, bedel uniwersytecki, akademicki.

Sapka, katar.

Sapor, 1) przyprawa, sos, przysmak; 2) smak (wina).

Sarabajta, mnich włóczęga.

Sarabanda, staroświecki taniec powolny hiszpański; muzyka do tego tańca.

Sarawary, szarawary.

Sarbać, serbać, sorbać, wciągać w siebie płyn, chlipać, chłeptać.

Sark, 1) sarkanie, sarknięcie (sark głęboki z piersi); 2) sarki = dąsy, gniewy.

Sarkać, sarknąć, pociągać nosem lub gardłem.

Sarkny, sarkający, narzekający wciąż.

Sasin, Sas, człowiek rodem z Saksonji.

Sasja, Sasy, Saksonja.

Saska, Saksonka, kobieta rodem z Saksonji.

Sasy, p. Sasja.

Saszek, p. Szaszek.

Saszor, szaszor, latawiec klejony dziecięcy.

Saszułka, strąk, łupinka strączka.

Sateniszka, atłas na żupany w dawnej Polsce.

Sąc, będąc.

Sący, będący.

Sączek u wędy = kolec, haczyk, ząb.

Sączypiwosz, piwosz, wydmikufel.

1. Sąd, wyrok sądowy, dekret.

2. Sąd, (sędu) naczynie do płynów, beczułka, fasa.

Sądeczny, przym. od Sąd, z którego wychodzi sąd, wyrok.

Sądnienie, sumienie.

Sądowy, asesor.

Sądziwać, sądzywać, często sądzić.

Sąmnieć się, wstydzić ś., lękać ś., czuć skrupuły; być troskliwym; szanować (vereri).

Sąmnienie, sumienie.

Sąpierz, sampierz, szampierz, przeciwnik, rywal, współzawodnik.

Sąsiada, sąsiadka.

Sąśmy, sąście, jesteśmy, jesteście.

Sążniocal, cal kwadratowy.

Sążniosążniocal, cal sześcienny.

Sążniować, mierzyć sążniami.

Sbor, zbór, kościół.

Schlebić, przeistoczyć w chleb.

Schodzić, zachodzić.

Schodzić się, przydać ś., uchodzić.

Schodzisty, pochyły, spadzisty.

Scholasterja, urząd scholastyka.

Scholastyk, szkolastyk, kierownik szkoły, nauczyciel.

Schopić się, zejść, zeskoczyć; skończyć się.

Schorbuk, p. Szarboch.

Schować, pochować, pogrzebać.

Schować się, wychować się, uchować się; nauczyć się czego od dzieciństwa.

Schowanek, wychowanek, wychowaniec.

Schowanka, wychowanka, wychowanica.

Schód, zachód, schyłek.

Schron, schronienie, przytułek.

Schronić się, czego, czemu = ujść czego, uchronić się przed czym, wystrzegać się.

Schwalić, nied. Schwalać, 1) zachwalić, zalecić; 2) wychwalić, rozsławić.

Schwalny, bardzo chwalony, przesławny.

Schwał, 1) albo Schwała, wielka chwała, zaszczyt najwyższy; 2) pompa, popis, parada; (Na schwał co mieć, kupić = od parady); b) albo Wschwał, wielce, co się zowie, dziwnie, arcy; (Na schwał mądry, duży, wysoki); 3) nadzwyczaj, nader, wyjątkowo.

Schwostać, zesmagać, zbatożyć, zbić chłostą.

Schwyt, łapka, rózga chwytająca ptaka.

Schybić, chybić, spudłować (siecią, kulą).

Schyl, 1) pochyłość, spadzistość; 2) schyłek, koniec, dokończenie (życie, dobytek na schylu; beczka, piwo na schylu).

Schylić, nied. Schylać, odmieniać, przypadkować, deklinować (cudze imiona na końcu schylam).

Schylić się, zbliżyć się ku schyłkowi (schyliło się dniowi = ma się ku wieczorowi).

Schynąć, szynąć, schylić, skłonić, zwiesić.

Schytrzyć, nied. Schytrzać, zwieść chytrze, oszukać, podstępnie podejść, wywieść w pole.

Scizmatyk, scyzmatyk, schizmatyk.

Scofnąć, spędzić nazad, powściągnąć.

Scudzołożyć, 1) spełnić cudzołóstwo, zgrzeszyć cudzołóstwem; 2) kogo = zbałamucić, splugawić cudzołóstwem (żonę czyją).

Scyzmatyk, p. Scismatyk.

Scza, p. Steżka.

Sczkawka, sczkanie, sczknienie, czkawka.

Sczmić, szczmić, ściskać, ściągać (Sok ten niejakie cierpienie i sczmienie sprowadza. Wszystko się rozleci, co sczmisz dla dzieci).

Sczołgnąć się, szczołgnąć się, zsunąć się, ześlizgnąć się (żelazo z żelaza się sczołgnęło).

Sczynić, szczynić, nied. Sczyniać, szczyniać, zgarnąć czym plewy, słomę, kłosy ze zboża na przetaku.

Sczyść, zliczyć.

Sćwirdzić, p. Stwierdzić.

Sebastena, sabastena, gatunek śliwki, jedwabna śliwka.

Sedłak, mający siedzibę, mieszkaniec sioła, wieśniak.

Sedrdź, (dzi) miód.

Sedwaser, p. Sztychwaser.

Sedyment, ustoiny, zgręzy, fusy, szlam.

Sejban, p. Sejwan.

Sejdak, dawny taniec wykonywany przez pana młodego.

Sejm, sjem, 1) zgromadzenie, schadzka, zebranie, zjazd (Sejm jaki trzymać, zebrać. Na ostatnim dniu przed sejmem wszystkiego świata); 2) kongres, synod, sobór (Papież z cesarzem sejm położyli w Akwizgranie); 3) trybunał (Król wyjechał na sejm lubelski); 4) spotkanie się, zejście się (planet); 5) zgraja, zbór, banda (Cudzołożnicy, sejm zdradziecki).

Sejmować, 1) zdejmować; 2) obradować na kongresie, na synodzie.

Sejmowe, opłata od Żydów za prawo handlu w czasie sejmów.

Sejwan, sejban, namiot z przodu otwarty.

Sekiel, koń z pogranicza Siedmiogrodu.

Sekret, 1) księga zawierająca porządek, w jakim msza ma być odprawiana; 2) a. Sakret, wygódka, ustęp, kloaka.

Sekretarja, 1) kancelarja; 2) sekretarjat.

Sekretarz wielki, pełniący obowiązki kanclerza w czasie bezkrólewia.

Sekunda, pomoc, sekundowanie (Przybyć w sekundzie komu. Bez boskiej sekundy nic nie przedsiębierz. Pojedynek bez jego sekundy).

Sekundanja, wtórowanie bakałarzowi w śpiewaniu.

Sekwela, sekwila, 1) następstwo, skutek, konsekwencja, wypadek, rezultat; 2) prejudykat na przyszłość.

Sekwestrator, ten co przyjmuje pod swój dozór rzeczy, o które się toczy proces.

Sekwila, p. Sekwela.

Sekwito, nieod. orszak, świta (sekwito dobre ma za sobą).

Selca, y, lm. y, posłaniec, poseł.

Selina, p. Szelina.

Semicyrkuł, półkole, półokrąg.

Semptenbrjoński, północny (naród = rosyjski).

Sennik, p. Śniarz.

Sennowłok, lunatyk.

Senny, tyczący się snu (senna nauka do snów wykładania).

Sens, sposób rozumienia, zapatrywania.

Sentencja, 1) mniemanie, zdanie, sposób zapatrywania się; 2) sens, treść, osnowa (listu).

Sentymentować, popisywać się z sentymentami, odgrywać rolę sentymentalnego (umie sentymentować, ale pomocy od niego nie czekaj).

Sep, syp, zsypka, pewna miara ziarna, dawana panu jako danina.

Sepet, 1) skrzynia, kufer; 2) tyłek, zadek; 3) gatunek sukna, zdr. sepecik.

Sepetnik, rzemieślnik robiący sepety.

Sepna, rodzaj daniny w ziarnie.

Septenbrjon, człowiek z północy, Rosjanin.

Serb, 1) serby = instrument muzyczny; 2) muzyk grający na tym instrumencie.

Serbać, p. Sarbać.

Serbszczyzna, niewola, jasyr.

Serdeczność, serce, odwaga, męstwo, waleczność.

Serdeczny, mężny, bitny, waleczny, dzielny, odważny, żwawy, ochoczy.

Serdyt, p. Sierdzity.

Serdziwy, p. Sierdzity.

Serebszczyzna, sierebszczyzna, sierebczyzna, sierbszczyzna, sierpszczyzna, sierepszczyzna, serepszczyzna, serepczyzna, serepcizna, sierebrzeszczyzna, sierebczyzna, szerbczyzna, szerebczyzna, szerepczyzna, podatek ziemski na Litwie i Rusi płacony w srebrze.

Serepcizna, p. Serebszczyzna.

Sergety, surgoty, jakiś strój kobiecy.

Sergiel, stróż domowy, parobek, posługacz.

Sergent, p. Serżant.

Serjarz, spis, poczet, rejestr dekretów, akt.

Seromiot, ten, co nie jada sera.

Serop, piwo.

Serowe, danina, którą kmieć dawał w serach dworowi.

Serowiec, surowiec.

Serowy, surowy.

Serpanka, p. Sierpanka.

Serwatka, surowica (krwi).

Serwis, kwaterunkowy = obowiązek dawania pierwszych potrzeb kwaterunkowym lub płacenia na nie.

Serwitorat, serwitorjat, przywilej dostawców królewskich nieszlachty, że nie podlegali sądom miejskim, tylko marszałkowskim i królewskim.

Serża, p. Szarsza.

Serżant, sergent, sierżant.

Setnik, 1) dozorca miejski nad stu domami; 2) bydlę juczne, ciężarowe do zaprzęgu na każdą rotę.

Sędziak, 1) sędzia u Izraelitów; 2) softy; sandżak u Turków.

Sędziaty, gruby, otyły, pękaty, opasły.

Sędzić, sądzić.

Sędziecki, sędziny, sędziowski.

Sędzielizna, szedzizna, sędzioł, sadź, szron, siwizna.

Sędziny, p. Sędziecki.

Sędzioł, p. Sędzielizna.

Sędziwy, p. Szedziwy.

Sędztwo, sęstwo, sędziostwo, urząd sędziego.

Sępić, czernić, przyćmiewać (sępić lustry prześwietnych domów).

Sępny, pochmurny, posępny.

Sęstwo, p. Sędztwo.

Sężeń, sążeń.

Sfacjendować, sprzedać byle jak, przefrymarczyć.

Sfalować, ominąć, nie dopisać (skoro szczęście sfaluje, jakoby nie znali go).

Sfałk, wyrzutek, brak, odpadki (mąkę przesiać dobrze z otrąb i z sfałków).

Sfarbować, pofarbować, ufarbować.

Sfera, kula, jabłko jako jedno z regaljów (Szembek niósł sferę z krzyżem na wierzchu, czyli złote jabłko).

Sfol, u, lm. e, piega.

Sforcować, sforsować, wysilić, zmordować.

Sformowana panienka = dojrzała już płciowo, miewająca już menstruację.

Siabr, druh, kolega, towarzysz, spólnik.

Siać, czym = szpikować, sadzić (łaciną).

Siadanie, miejsce siadania (np. drobiu na noc).

Siadło, 1) siedlisko, siedziba, mieszkanie, miejsce pobytu, (nie mając pewnego siadła, tułali się). Siadło ptasie = gniazdo. Pod wieczór ptacy na siadło lecą = na grzędę; 2) stolica, gniazdo, rozsadnik (W Rzymie siadło panowania całemu światu).

Siąść, popaść, zginąć.

Siban, nazwa miesiąca maja.

Sidalen, p. Siedalen.

Siebiebój, siebiebójstwo, samobójstwo.

Siebiebójca, samobójca.

Siebierka, siebierskie sukno, gatunek sukna ruskiego.

Siec się: włosy się sieką = lezą, wychodzą, wypadają.

Siecz, 1) siekanie, rąbanina; 2) sicz kozacka.

Sieczba, sieczenie, koszenie zboża, żniwo.

Sieczka, siekanie, rąbanina, rzeź.

Sieczysty, ostry, siekący.

Siedalen, sidalen, pieśń kościelna, w ciągu której siedzą.

Siedleczka, sierlęczka, sierlęcza, szufla, łopata do przerzucania zboża przy jego wianiu, wiejadło.

Siedlenie, zamieszkiwanie (np. domu).

Siedlić się, osiedlać się.

Siedliszcze, siedza, siedzenie, siedlisko, siedziba.

Siedmdziesiątnica, niedziela starozapustna.

Siedmiochody, siedmiogęby, uchodzący siedmiu odnogami (Nil siedmiochody).

Siedmiogębny, p. Siedmiochody.

Siedmiołbica, hydra.

Siedmiołbisty, mający siedem łbów (Hydra siedmiołbista).

Siedmioraźny, siedmiokrotny.

Siedmiornasobny, siedem razy powtórzony.

Siedmiornasób, siedem razy tyle.

Siedmioronaście, siedemnaścioro.

Siedmiory, siedmiokrotny.

Siedmnadziesta, kara pieniężna = czternastu grzywnom.

Siedmnastnik, pieniądz wartości siedmnastu mniejszych monet.

Siedmnica, tydzień.

Siedmradzki, jeden z siedmiu rządców najwyższych, septemwir.

Siedmtrjon, północ, kraje północne.

Siedmtrjoński, północny, septemrjoński (np. kraj).

Siedza, p. Siedliszcze.

Siedzeniczko, maleńkie siedzenie, miluchne siedzenie, stołeczek.

Siedzenie, 1) p. Siedliszcze; 2) posiadłość.

Siedzieć, 1) leżeć, być położonym, znajdować się (Aleksandrja siedzi nad morzem); 2) mieszkać, żyć (to miasto siedzi pod prawem magdeburskim).

Siek, 1) cięcie, raz, cios; 2) siekiem, siekmie, sieknie, ciętym sposobem.

Siekiel, siekielczyk, sekiel, koń z pogranicza Siedmiogrodu.

Siekiera, siekira, stary wyjadacz, wyga, ćwik, lis szczwany, kuty.

Siekira, 1) siekiera; 2) p. Siekiera.

Siekmie, sieknie, p. Siek.

Siekomy, mogący być rozsiekanym, rozdzielny.

Sielański, sielski, wiejski.

Sielny, silny.

Sieluszka, zdrobniałe od Sielenka.

Sieła, siła.

Siemiączko, nasionko.

Siemienny, nasienny.

Siemiernictwo, drobny handel, przekupnictwo.

Siemiernik, drobny handlarz, przekupień.

Sieniec, przedpokój.

Sień, kurytarz, pasaż.

Siepać, 1) szarpać, rozrywać na części, targać, tarmosić; 2) rwać, dokuczać, dręczyć (ból siepa, wrzód).

Sierbszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierce, serce.

Sierchl, sierść, sierć.

Sierciomienny, zmieniający sierć (np. lis).

Sierduszko, serduszko.

Sierdzistość, gniew.

Sierdzity, serdyt, sierdziwy, serdziwy, gniewliwy, opryskliwy, zapalczywy, zły.

Sierdziwy, p. Sierdzity.

Sierebszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierlęcza, sierlęczka, p. Siedleczka.

Sierociny, sierotny, syrotny, sierotczy, sierotczyn, sierocy.

Sierotczy, sierotczyn, sierotny, p. Sierociny.

Sierotki, pory, dziurki potowe.

Sierpanka, serpanka, 1) osłona na głowę z gazy; 2) gaza, tkanina podobna do gazy; 3) siatka w oknach od much.

Sierpszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierszeniowy, p. Szerszeniowy[1].

Sierszeń, szerszeń.

Siestrzenica, siostrzenica.

Siestrzeniec, siostrzeniec.

Siestrzeński, siestrzyński, siostrzeński, siostrzyński, siestrzyczny, siestrzenny, siestrzyny, siostrzany.

Siestrzeństwo, charakter, stosunek siostrzany, rola siostrzana.

Siestrzyca, siostrzyca.

Siestrzyczka, siostrzyczka.

Siestrzyczny, p. Siestrzeński.

Sieść, 1) siąść; 2) przegrać, zginąć, przepaść.

Siewacz, p. Siewiec.

Siewiec, siewacz, siewiarz, siewnik, siewca, ten co sieje.

Siewier, 1) północ, północna strona horyzontu, nieba; 2) wiatr północny, Boreasz.

Siewierny, północny.

Siewka, 1) siew, siewba, sianie, zasiew, posiew (W schadzkach rzucano rozmowami pierwszą siewkę rozruchów); 2) gra w kamyki, ciupy; 3) zmienność, gra wypadków, obrót rzeczy, szanse; 4) sidło, potrzask, matnia, pułapka.

Siewnik, p. Siewiec.

Się, po sobie = po swej stronie, za sobą (mają pana po sobie).

Sięgać kogo listami = pisać, posyłać doń listy.

Sięgać się, 1) porywać się, rwać się (do wojny); 2) na kogo = rzucić się, targnąć się, porwać się.

Silno, bardzo, wielce, nader (silno obłudnie).

Silny, silnym być komu = mieć nad kim górę, przewagę, przemagać go, dawać mu się we znaki swoją siłą. Silny mi jest = trudno mi go pokonać.

Siłka, trocha, nieco (siłkę jeszcze tego mam).

Siłostrady, tracący siłę, pozbawiający siły (starość siłostrada).

Siłować przeciw komu, czemu = mocować się z nim, walczyć usilnie.

Siłowstęp, wpływ pokrzepiający, zasiłek dla sił czyich.

Siniałość, sinocina, sinowizna, sinizna, siność, siniec.

Sinizna, sinocina, sinowizna, p. Siniałość.

Siny, siny raz, sina rana = siniec.

Siodłacki, siodłaczki, sielski, kmiecy, wieśniaczy.

Siodłak, szedłak, 1) włościanin, kmieć, wieśniak; 2) wierzchowiec.

Siodło, 1) wypaść za siodło = zostać zbitym; 2) jarzmo.

Siodmynaćcie, siedemnasty.

Siostryjka, siostrzyczka.

Siostrzeński, siostrzyński, p. Siestrzeński.

Siódmka, siódemka.

Sipkość, sypkość, ochrypłość, chrypka, zaflegmienie.

Sipnąć, sypnąć, chrypnąć.

Siposz, szyposz, 1) grający na piszczałce, piszczek; 2) pewien instrument muzyczny dęty.

Siraczany, z grubego sukna zrobiony (siermięga siraczana).

Sirak, siermięga, sukmana.

Sirota, sierota; sirotny, sierocy.

Sirp, sierp.

Sitko, pewna gra towarzyska (grać sitko).

Sit sit! głos pasterzy poganiających stada.

Siwalec, siwaszek, siwczyk, p. Siwiec.

Siwiec, siwalec, siwaszek, siwczyk, człowiek siwy, siwosz.

Siwoletni, siwy z powodu wielu lat przeżytych (starość siwoletnia), podeszły, osiwiały.

Sjąć, zdjąć (np. czapkę).

Sjem, p. Sejm.

Sjęt, zdjęty (np. z krzyża).

Sjiść się, zejść się.

Skaczydło, podskakiwanie, skakanie.

Skadłubina, p. Skała.

Skajsca, p. Skaźca.

Skalić się, padać się, pękać się.

Skalina, p. Skała.

Skalisty, p. Skałubiasty.

Skała, skalina, skałuba, szkałuba, szkadłuba, skałubina, skadłubina, rozpadlina, szpara, rysa, szczelina, szczerb.

Skałuba, p. Skała.

Skałubiasty, skalisty, załamany, urwisty, zwiesisty, stromy, popękany.

Skamiałość, skamieniałość.

Skamiały, skamieniały.

Skamić, nied. Skamiać, robić skamieniałym.

Skamieć, skamienieć.

Skarady, p. Szkarady.

Skaraskać się kogo, czego = pozbyć się, zbyć się, odkaraskać się, uwolnić się, odczepić się od niego.

Skarbek, p. Skarbi.

Skarbi, skarbek, skarbny, ten, co zawiaduje skarbem, podskarbi, skarbnik.

Skarbić, 1) zbierać, gromadzić pieniądze (skarbić sobie, dzieciom); 2) co = zbierać, składać (złoto, pieniądze, skarby); skarbić sobie przyjaźń = zjednywać.

Skarbieniec, skarbnica, skarbiec.

Skarbnica, 1) p. Skarbieniec; 2) albo Skarbniczka, Skarbuszka, skarbonka, puszka do składania pieniędzy, ofiar; 3) żona skarbnika.

Skarbniczek, zdrobniałe od Skarbnik.

Skarbniczka, p. Skarbnica.

Skarbnik, 1) wóz kryty ze skrzynkami do wożenia podatków; wóz skarbowy wiozący za wojskiem prowjant i wszelkie potrzeby dla wojska; 2) wóz bagażowy jeżdżący z pakunkami za powozem pańskim w podróży; 3) lekki koczyk pakowny.

Skarbny, 1) skarbowy; 2) p. Skarbi.

Skarbokradca, złodziej skarbu publicznego.

Skarbokradztwo, kradzież skarbu publicznego.

Skarbot, rodzaj statku wodnego (przybyli Szwedzi Dźwiną na 15 skarbotach, uzbrojonych mniejszemi działami).

Skarbuszka, p. Skarbnica.

Skargowy: sądy skargowe = sądy starościńskie.

Skarmić, nied. Skarmiać, zjeść, strawić.

Skarpa, rów, dół, jama.

Skartabel, szlachcic nowokreowany, świerczałka.

Skartabelat, stan skartabella.

Skarucha, 1) kora; 2) skórka na chlebie.

Skarupa, skorupa.

Skaryfikować, ciało ludzkie = nacinać.

Skarzenie, skaranie, kara.

Skaz, 1) poznaka, poszlaka, wskazanie, ukazanie, pokazanie; 2) skazanie, wyrok; 3) p. Skaza.

Skaza, skaz, 1) uszczerbek, szkoda, zepsucie (Sprawiedliwy nie ogląda po śmierci skazy. Czynić co ku czyjej skazie. Sól sprzeciwia ś. skazie); 2) skazitelność, ułomność (Musi skaza ta przyoblec nieskazienie); 3) skaleczenie, zadraśnięcie, rana (plastrzyk na skazę).

Skazać, nied. Skazować, 1) oznajmić, ogłosić, zakomunikować; 2) S. dekret = wydać wyrok, zawyrokować; 3) S. za kim o kim = osądzić za niewinnego, wydać wyrok uniewinniający; 4) S. przeciw komu = wydać wyrok potępiający, skazać na kim winę; 5) S. komu co = przysądzić, zasądzić (komu los skaże rzecz sporną).

Skazać się, okazać się, ukazać się.

Skazanie, skaźń, wyrok, dekret, orzeczenie sądu w sprawie, osądzenie.

Skazić, 1) zepsuć, zniszczyć, zburzyć, rozwalić, znieść (skazić zwyczaj dekretem, dom) 2) skalać, splamić, sponiewierać (skazić sławę, skazić usta kłamstwem).

Skazisty, 1) albo Skaźny, podległy zepsuciu, niedoskonały, ułomny; 2) skażony, naruszony.

Skazka, wykaz ludności według rewizji.

Skazować, p. Skazać.

Skazyciel, skażyciel, indeks, wskazówka zegarowa, kompasowa.

Skaźca, 1) albo Skajsca, Skażca, ten, co skaził, co sprowadza skażenie; niszczyciel, szkodnik, burzyciel, pogromca, gwałciciel; 2) ten, co wskazuje; donosiciel, denuncjant.

Skaźnić, skarać.

Skaźnik, wykaz, indeks, spis, rejestr.

Skażń, p. Skazanie.

Skażca, p. Skaźca.

Skażyciel, p. Skazyciel.

Skądkolwie, skądkolwiek.

Skąpca, skępca, skępiec, skąpek, skąpigrosz, skąpiec, sknera.

Skąpek, p. Skąpca.

Skąpica, skępica, kobieta skąpa.

Skąpie, skąpo.

Skąpigrosz, p. Skąpca.

Skędzierzować, skędzierzawić.

Skępca, skępiec, p. Skąpca.

Skępica, p. Skąpica.

Skępić, skąpić.

Skępstwo, skąpstwo.

Skępszy, skąpszy.

Skidać, zrzucić, zwalić (skidać traktat).

Skidać się, 1) przejść, minąć (Aż się młodość skida); 2) zwalić się na kogo; przyjść, spaść na kogo (Nim się starość skida).

Skin, skinienie.

Sklep, 1) sklepienie; 2) archiwum.

Sklimkować, sklinkować, zełgać, zmyślić, osiągnąć, zrobić, dokonać przebiegłością, krętactwem.

Skład, 1) składność, układ, układność, figura, ułożenie (ciała, twarzy); 2) stosunek, styczność, towarzystwo, znajomość, obcowanie (Mieć z kim skład); 3) okoliczności = złożenie się, zbieg; 4) kompozycja, układ, składanie (Pieśni twego składu); 5) strofa, zwrotka (pieśni pierwszej skład pierwszy); 6) po składu, po składzie = składnie, zgrabnie, zręcznie; 7) skład gramatyczny = składnia, konstrukcja; 8) składka, kwesta, kolekta (na biednego); 9) depozyt; 10) złożenie się, zapęd, rozmach (Orzeł śmiałym składem uderzyć gotowy); 11) układ, ugoda, umowa; 12) ocena, oszacowanie, szacunek.

Składacz, kompozytor, autor, pisarz; dający co na skład, w depozyt.

Składanie, składka (składanie uczynić).

Składny, 1) drogi składne = utarte, wygodne; 2) s. a. składzisty, który można złożyć, składać; składalny, rozbierany; 3) złożony, nie jednostajny, niejednolity (Słup składany; reguła trzech prosta i nieskładna); 4) składający, komponujący.

Składzisty, p. Składny.

Skłamać, 1) kim = skłamać, oszukać kogo, zadrwić z kogo; 2) kogo, co = udać kłamliwie, zmyślić.

Skłaść, złożyć.

Skłęczyć się, zgiąć się, skrzywić się, zwinąć się.

Skłonić się, 1) z drogi = zboczyć, zejść, wstąpić; 2) gdzie = schronić się (Skłonił się do pokoika i odpoczywał w nim); 3) od czego = uchylić się, odwrócić się; 4) skierować.

Skłonienie, 1) skłonność, przychylność, życzliwość; 2) schronienie, przytułek, kąt spokojny.

Skłonność, poddanie się, pokora, potulność.

Skłonny, 1) przychylny, życzliwy (Słówko skłonne. Za kim fortuna skłonna, za tym i ludzie); 2) potulny, pokorny, zgodny.

Skłoś: w wyr. w skłoś = pod włos, zamaszyście (golić kogo).

Skoblica, skobel, klamra.

Skochać, skłonić do kochania.

Skochać się, 1) zakochać się; 2) rozmnożyć się, wzrość bujnie.

Skociec, skojec, skojciec, moneta = 1/24 grzywny.

Skocię, skocina, bydlę.

Skocki, bydlęcy.

Skocz, człowiek ochotny do tańca, tancerz zawodowy, fikalski.

Skoczyć psiego = skoczyć z musu, jak pies. s. w ptaki = dać się omamić; Podzielili się tak, iż na stronę Władysława brzeskie dzierżawy skoczyły, a Ziemomysłowi przypadły włocławskie (= odeszły, dostały się, przypadły).

Skofja, szkofja, 1) czepek, szlafmyca; 2) ozdoba na wierzchołku chorągwi; 3) pióropusz; 4) pokrowiec, futerał.

Skofjot, pewien ubiór na głowę.

Skoić, ukoić, utulić, ułagodzić (np. w płaczu).

Skojciec, skojec, p. Skociec.

Skok, postęp, rozwój; S. wody, spadek wody.

Skokliwy, skokny, skokotliwy, skoczny, podskakujący, żywy.

Skolić = skomleć; przen. = roznosić wieści.

Skołatać, połamać, potłuc, zniszczyć.

Skołozrywy, p. Skoroźrzy.

Skoma, szkoma, oskoma, ślinka na co, apetyt, drętwienie zębów.

Skomać, ostrzyć zęby na co, mieć apetyt.

Skomatyczny, uszczypliwy, kostyczny.

Skomoroch, skomroch, 1) błazen, kuglarz, śmieszek; 2) niedźwiednik.

Skomoroski, figlarny, kuglarski.

Skomosić, zrobić komośliwym, rozbestwić.

Skomponować, 1) złożyć, skompletować (np. sejmik); 2) udać (np. minę wesołą).

Skomputować, zliczyć, zsumować.

Skomroch, p. Skomoroch.

Skon: do skonu = do cna, do szczętu.

Skonać, zdziałać, dokonać, wykonać, skończyć.

Skonały, doskonały.

Skonawać, dokonywać, kończyć.

Skończenny, skończony.

Skonieczny, końcowy, ostateczny.

Skonkludować, zadecydować, przyjść do wniosku (doktorzy skonkludowali, że żyć nie mogę).

Skończeć, skonać, umrzeć.

Skończyć kogo, pokonać, pożyć.

Skończywać, kończyć.

Skopiec, szkopiec, szkopek do dojenia.

Skopuł, szkopuł, skała podwodna.

Skoro, zaraz, natychmiast.

Skorodoktór, ten, co został naprędce doktorem.

Skorojrzak, skoro dojrzewający.

Skoroźliwy, p. Skoroźrzy.

Skoroźrzy, skołoźrzy, skoroźrzały, skołoźrywy, skoroźrzywy, skołozrywy, skołoźrzywy, skoroźliwy, 1) wcześnie dojrzewający; 2) przedwczesny, zawczesny.

Skortacja, szkordacja, nierząd, cudzołóstwo.

Skorzeń, szkorzek, szpak.

Skorzyć, śpieszyć się.

Skorzypięta, człowiek bojaźliwy, tchórz.

Skorzyścić, skorzystać, przywłaszczyć sobie, ukraść; 2) zdarzyć, poszczęścić.

Skosisty, ukośny.

Skoszokopnik, saper.

Skosztować kogo, doświadczyć, wypróbować.

Skosztować się z kim, spróbować się, zmierzyć się.

Skośnica, linja ukośna.

Skot, 1) bydlę, bydło; 2) jedna grzywna srebra; 3) p. Szkot.

Skotarka, p. Skotopaska.

Skotak, szkotak, skotarz, skotopas, szkotopas, pastuch.

Skotnica, skotnik, 1) wygon, droga, którędy wypędzają bydło w pole; 2) droga, gościniec.

Skotny, bydlęcy, zwierzęcy.

Skotokradca, skotokrajca, złodziej bydła.

Skotopas, p. Skotak.

Skotopaska, 1) albo Skotarka, pasterka; 2) sielanka.

Skower, skowyra, gderacz, zrzęda.

Skóra, 1) postać zewnętrzna, pozór; (pod skórą litery — tajemnica); 2) łub, kora na drzewie.

Skórłat, szkórłat, stara skóra do łatania butów.

Skórnia, skórzeń, skórznia, 1) obuwie na goleń zachodzące, sztyble, kamasze; 2) więzienie u dołu bardzo ciasne, gdzie więzień nie mógł się położyć, nogawica.

Skórnik, 1) garbarz, handlujący skórami; 2) naczynie skórzane do płynów.

Skórołupca, ździerca, chciwiec.

Skórzenka, zdrob. od Skórznia.

Skórzeń, p. Skórnia.

Skrab, skrabowatość, chrapowatość.

Skrabać, skrabnąć kogo = dawać mu przytyki, przymawiać mu.

Skrabnąć, p. Skrabać.

Skrabowaty, skropowaty, skropawy, chropowaty.

Skradka, to, co się dzieje ukradkiem.

Skrążyć, 1) skrajać w krążki, w talarki; 2) krążąc schodzić (skrążył całą Afrykę).

Skrewnić, spokrewnić.

Skręcić się, zaambarasować się, nie móc sobie dać rady.

Skrobotać, skrobać.

Skroby, krosty świerzbiące.

Skromić, uskramiać, poskramiać.

Skromliwy, skromny.

Skropawy, p. Skrabowaty.

Skrotnieć, skrotnąć, 1) obłaskawić się; spokornieć, złagodnieć, przycichnąć; 2) stać się krótkim, skrócić się.

Skrotny, krótkotrwały.

Skrowiszcze, skarb.

Skrowity, skromny, mierny.

Skrócić, ukrócić, upokorzyć.

Skródlić, bronować, włóczyć.

Skruchczeć, skruszeć.

Skruszyć się, przetrzeć się, obyć się, otrzaskać się, wyćwiczyć się.

Skrutny, okrutny, straszny, srogi, ogromny.

Skrutować, badać.

Skryba, szkryba, skrybent, pisarz, literat, uczony.

Skrypturał, szkrypturał scyzoryk.

Skrzawy, skrzący się, jaskrawy.

Skrzątwa, p. Skrzęt.

Skrzeczek, krzeczek, 1) wielka mysz ziemna, chomik; 2) krzak suchy, rózgi suche, susz.

Skrzek, 1) skrzeczenie; 2) szmer niezadowolenia, szemranie; 3) krzak.

Skrzekołaj, żaba.

Skrzepnąć, zdechnąć.

Skrzept, mięso z pomiędzy łopatek bydlęcia, grzbiet, chrzept, chrzypt, pochrzept, chrzepcizna, pochrzypcizna, pokrzept.

Skrzesz, rodzaj placków.

Skrześlony, pokrzywiony, skręcony, splątany.

Skrzęt, skrzęta, skrzętwa, skrzątwa, 1) krzątanie się, uwijanie się, skrzętność, staranność; 2) wykręt, wybieg.

Skrzętny, 1) skąpy, wyrachowany, oszczędny; 2) nierozmyślny, porywczy, prędki.

Skrzętwa, p. Skrzęt.

Skrzydelny, skrzydłowy.

Skrzydlasty, skrzydlany, mający skrzydła, skrzydlaty.

Skrzydlić, oskrzydlać.

Skrzydło, 1) na skrzydło gonić = na swą korzyść obracać; na skrzydło puścić = zaniedbać. Na skrzydła przejść albo przyjść = dostać się komu, paść na czyje ręce; 2) skrzydła = cytara.

Skrzydłobiały, białoskrzydły.

Skrzydłobłonisty, błoniasto-skrzydły (nietoperz).

Skrzydłolotny, skrzydłoloty, skrzydlaty, prędkolotny.

Skrzypiec, 1) narzędzie do ciągnienia złoczyńców; 2) skrzypek.

Skrzypiotać, p. Skrzypotać.

Skrzypnąć, 1) sprawa skrzypi = idzie oporem, wlecze się; 2) zagrać na skrzypcach; 3) piardnąć.

Skrzypotać, skrzypiotać, krzyczeć skrzypliwie.

Skrzytać, zgrzytać.

Skubisko, miejsce, gdzie skubią; skubanie.

Skukłać, stargać, zmiąć, starmosić, wytargać za włosy, zbić.

Skulić, skomleć, skowyczeć.

Skup, dowóz towarów; pokupność, odbyt.

Skupień, ten, co skupuje produkty spożywcze.

Skupiwać, skupiać, zgromadzać.

Skupny 1) pokupny (towar); 2) mogący być kupionym; 3) kupiony, skupowany.

Skurczyć, skrępować.

Skurczywać, kurczyć.

Skurłat, p. Skórłat.

Skurzyć 1) spalić, wypalić (funt tytuniu); 2) S. kogo = wykurzyć, wypędzić.

Skusić, 1) spróbować, skosztować (potrawy); 2) doświadczyć, spróbować (szczęścia).

Skuszność, stan kuszonego.

Skuść = skubać.

Skutecznić, uskuteczniać, spełniać.

Skutek 1) wykonanie, wprowadzenie w czyn; 2) skuteczność, skutkowanie; 3) dzieło, czyn, sprawa, uczynek, postępek.

Skwadra, węgielnica.

Skwadron, szwadron.

Skwapiać się, kwapić się, śpieszyć się.

Skwapny, skwapliwy.

Skwara 1) skwar, spieka; skwara na mię = skwarno mi, duszno, ciasno mi; 2) S. kruszców = żużel, łuska; 3) zapach mięsa smażonego.

Skwarczeć, skwierczeć.

Skwarki, skwarczki, rózgi suche, susz.

Skwarliwy, skwarny.

Skwarna 1) albo Skwarne lekarstwo na wymioty dla ptaków myśliwych; 2) pokarm nie strawiony w żołądku, niestrawność, zapieczenie; 3) ekskrementy jastrzębia.

Skwarne, p. Skwarna.

Skwarzyć węgiel, palić, tlić, dusić.

Skwerować, prezentować broń.

Skwierk, świerk.

Skwierkliwy, utyskujący, płaczliwy.

Skwiernić, kalać.

Skwirczeć, skwierczeć.

Skwirk, skwierk.

Slama, ślama, szlama, futerko lisie albo rysie z brzucha i boków.

Slężak, gatunek sukni.

Slubić się, spodobać się.

Slutować się, zlitować się.

Słaby, mierny, lichy, nie suty (obiad).

Słać 1) słać most (= kłaść), S. drogę (= torować, mościć, brukować); 2) S. pretensję = rościć, wnosić; 3) koncepty = układać.

Słać się, powodzić się, szczęścić się, udawać się.

Słaniec, posłaniec, poseł.

Sława, 1) niedobra sława = niesława; 2) wieść, słuch, pogłoska; 3) podanie, tradycja.

Sławętność, 1) sława, rozgłos; 2) autorytet, powaga.

Sławętny, sławny.

Sławić, opowiadać, rozgłaszać, rozgadywać, głosić.

Sławnodawny, sławny niegdyś.

Sławodbały, dbały o sławę.

Sławosłowie, pieśń pochwalna.

Słoboda, p. Swoboda.

Słobodka, p. Swoboda.

Słodeczny, pełen słodyczy.

Słodkogronny, mający słodkie grona (np. o winie).

Słodkomruczny, rozkosznie mruczący (potok).

Słodkopienny, słodko śpiewający (np. o ustach).

Słodkować, słodzić, uprzyjemniać (przykre chwile).

Słodkowdzięczny, pełen miłego wdzięku (wiersz).

Słodnieć, słodnąć, stawać się słodkim.

Słodny, słodem zaprawny.

Słodosyczny, słodko syczący (zdrój).

Słodziuszek, słodziutki człowieczek.

Słodzona, śledziona.

Słojerzowaty, p. Słojrzowaty.

Słojorowaty, p. Słojrzowaty.

Słojrzowaty, szłojrzowaty, słojerzowaty, słojorowaty, słojowaty, fladrowaty, złożony z warstw.

Słopiec, łapka na zwierzęta.

Słowny, zasadzający się tylko na słowach.

Słuć, słynąć, nazywać się.

Sługować, sługiwać.

Słupiarski, snycerski.

Słuski, p. Służski.

Słusz, słusza, słuszność, racja.

Słusza, p. Słusz. Słusza komu = wypada, przystoi, należy się.

Słuszać 1) słuchać; 2) albo Słuszeć, Słuszyć, być słusznym, przyzwoitym, godzić się, wypadać; 3) służyć ku czemu, być na co przydatnym.

Słusze, wypada, jest obowiązkiem.

Słuszeć, p. Słuszać.

Słuszno, słusznie.

Słuszny, służny, odpowiedni, stosowny, dogodny.

Służały, w służbie doświadczony; biegły służalec, ciura.

Służba, 1) usługa, gotowość do usług, pozdrowienie uniżone: służby swoje komu zalecać; kłaniać się komu i powiedzieć mu służbę swoją (albo od siebie); 2) użytek, pożytek, usługa, wygoda: wywiódł ziele ku służbie ludzkiej; 3) kredens, bufet, stół na naczynia; 4) serwis; 5) służba kmieca = pewna miara gruntu, z której odbywano pańszczyznę albo płacono czynsz; 6) zapłata za służbę, zasługi.

Służbica, służbista, służąca, sługa.

Służbista, p. Służbica.

Służebka, kredensik.

Służebnictwo, p. Służebność.

Służebnik 1) urzędnik; 2) niewolnik; 3) instygator, woźny sądowy.

Służebność, służebnictwo 1)(o rzeczy) służenie ku pożytkowi czyjemu; 2) obowiązek, powinność; 3) rzecz przysługująca komu, przywilej, atrybucja; 4) subordynacja, hierarchja.

Służebny 1) zostający w służbie, służący, najemny, płatny: panna służebna = młodsza, pokojówka; żołnierz służebny; 2) albo Służyciel, sługa, woźny.

Służny, służący ku czemu, dogodny.

Służski, słuski, feudalny: prawo słuskie.

Służyciel, p. Służebny.

Służycielka, służąca, służebna.

Służyć 1) wojnę = być żołnierzem na wojnie; S. służbę ziemską (= należeć do pospolitego ruszenia); S. żołniersko, (= w wojsku), hajducko, (= być hajdukiem), dworsko, (= we dworze); S. mszę, nabożeństwo (= odprawiać); 2) S. nad kim = pielęgnować, doglądać kogo; 3) S. czasowi = stosować się do okoliczności; 4) S. komu = wypadać, być odpowiednim, godzić się komu; należeć do kogo, podlegać mu.

Słych 1) słuch, słuchanie (podawać co komu w słych); 2) wieść, pogłoska.

Słychać, słychywać, słyszeć ciągle, często.

Słychnąć, słynąć.

Słychywać, p. Słychać.

Słyk, p. Szłyk.

Słyplik, klinik, patyczek u sidła, u potrzasku, u sprężyny zastawionej na ptaki.

Słyszeć 1) u kogo, od kogo = słynąć, mieć dobrą lub złą sławę, opinję; 2) S. na co = uważać, zważać.

Słyszenie, posłuchanie, audjencja.

Słyszny, słyszalny, dający się słyszeć.

Słza p. Śloza.

Słzawy, łzawy.

Słzić, płakać.

Smacznobrzmiący, słodkobrzmiący (strumyk).

Smacznołudny, łudzący przyjemnie (pochlebstwo).

Smaganiec, ten, którego wysmagano.

Smak, rozkosz, słodycz.

Smaka, apetyt.

Smakarz, p. Smakownik.

Smakować 1) mieć smak, rozróżniać zmysłem smaku; 2) S. sobie kogo, co = gustować w nim, lubić go; 3) S. komu co = zachwalać.

Smakownik, smakarz, smakowniczek, smakosz, człowiek wybredny w jedzeniu.

Smalc, szmalc, szmelc, szkliwo, emalja.

Smalcować, szmalcować, szmelcować, emaljować.

Smarag, szmaragd.

Smard 1) smród, plugawstwo, 2) albo Szmard, Smerd, Śmierd, plugawiec, nicpoń, śmierdziuch, urwis, prostak, gbur.

Smardowski, plugawy, łotrowski.

Smardowstwo, plugastwo, łotrowstwo.

Smargnąć, wydać szmer, zrobić szmer, zachrobotać, zaszeleścić.

Smarować, walać, smolić, świechtać (odzienie, gotując).

Smatruz, buda kupiecka, kram.

Smażarz, ten, co smaży.

Smażnik, konfitura.

Smażyć się (o życie) dojrzewać, żółknąć.

Smąd, smęd, świąd, swąd.

Smelcerz, szmelcarz.

Smerd 1) p. Smard; 2) żołnierz uzbrojony w łuk i dzidę.

Smęcić, smucić, trapić.

Smęcien, smutny.

Smęcony, zasmucony, zaniepokojony, zaturbowany.

Smęd p. Smąd.

Smętliwy, smętny, smutny.

Smiara, pokora, cichość, łagodność, uniżoność.

Smierny, uniżony, pokorny, cichy.

Smilstwo, nieczystość, cudzołóstwo, rozpusta.

Smirzyć się z kim = zawrzeć mir, pokój.

Smlady, śniady.

Smledziały, zaśniedziały.

Smledzieć, śniedzieć.

Smoczyny, smoczyński Apollo = pityjski.

Smok, dopelkolubryna (działo).

Smokoród, jeden z żołnierzy powstałych z zębów smoczych wydanych przez Kadma.

Smolany, smolny.

Smolik, smoluch, brudas.

Smolno, boleśnie, tęgo, dotkliwie (wybić kogo).

Smoła, smród, śmierdziuch; zbiorowo: chałastra, motłoch, pospólstwo.

Smołka, djabeł występujący w djalogach.

Smołwa, smowa, umowa, układ.

Smowca, ten, co podpisuje umowę.

Smrodnik, tyłek, zadek.

Smrodza, śmierdziucha, baba prześmiardła.

Smrok, świerk, smerek.

Smucten, smutny.

Smug 1) bryt; 2) przesmyk.

Smuk, smug.

Smukać p. Smuknąć.

Smukarz, smukirz, smukierz, piększyciel.

Smukawica, suknia kobieca w różnokolorowe bryty.

Smukierski, tyczący się smukierza.

Smukierz, p. Smukarz.

Smukirski, tyczący się smukirza.

Smukirz p. Smukarz.

Smuknąć, nied. Smukać 1) musnąć; 2) zemknąć, wymknąć; 3) niedok. głaskać, stroić, muskać Smuknąć się, nied. Smukać się, wymknąć się.

Smukowny, gładki, wymuskany.

Smusik, smuszek, smużyk, skórka jagnięcia lub baranka, z wełną.

Smuszkowy, tyczący się smuszka.

Smutliwy, smutny.

Smutnodur, smutnodurstwo, melancholja.

Smużyk p. Smusik.

Smycznik, skrzypek.

Smyk, zręczny porywacz, złodziej.

Smykły 1) zwinny, żwawy, obrotny; 2) dobrze zmykający, prędki, lotny.

Smyknąć, smykać, zemknąć.

Smysł 1) umysł, rozum; 2) zmysł.

Smysłowy, zmysłowy.

Smyślność, smyślstwo, zmyślność.

Smyślny, zmyślny, dowcipny, rozumny.

Smyślstwo p. Smyślność.

Sna, snaść 1) snadź; 2) może, być może; 3) pewnie, chyba, prawdopodobnie; 4) widocznie, na widoku; 5) tylko: aby s. nie obudził się.

Snadniuczki, ze wszystkiem snadny, łatwiuchny.

Snadny, uległy, powolny, dający się powodować.

Snadzić, snażyć, wprawiać, sposobić, ćwiczyć.

Snaść, 1) narzędzie, przyrząd; 2) p. Sna.

Snażność, czystość.

Snażny 1) snadny, łatwy; 2) czysty, schludny, chędogi, niepokalany, 3) śliczny, piękny.

Snażyć p. Snadzić.

Snażyć się, wysilać się, usiłować, starać się usilnie.

Snąć, usypiać, zasypiać.

Sneszka, synowa.

Sniem, sejm.

Snieść = zjeść.

Snimać, zbierać.

Snimanie, ubranie.

Snop, pień katowski.

Snopie (zbiorowo) wiele snopów.

Snopka p. Sznypka.

Snopny, snopowy.

Snów, snowanie się, snucie, pasmo.

Snuć się między sobą = nie zgadzać się, różnić się.

Śnicerszczyzna, śnicerzyzna, snycerszczyzna.

Sobić, zabierać sobie, przywłaszczać sobie.

Sobić się 1) zaopatrywać się; 2) przysposabiać się; 3) S. się gdzie = sadowić się, rozkładać się, rozgaszczać się, rozpościerać się.

Sobiewolny, swawolny.

Sobolubieżność, sobolubstwo, samolubstwo, egoizm.

Sobolubstwo p. Sobolubieżność.

Sobolubieżny, samolubny, egoistyczny.

Soboropiśca, Zboropiśca, ten, co pisze o soborach.

Sobota, podsienie, ganek, portyk, kruchta.

Sobotnik, spis zmarłych.

Sobotować, szabasować, świętować, odpoczywać.

Socha 1) drzewo rosochate, rosocha; 2) jarzmo, szubienica; 3) tyle pola, ile w pewien czas jedną sochą można uprawić; 4) bałwan, posąg, figura.

Sochacz, sochacznik, socharz, mieszkaniec podmiejski lub wieśniak mający prawo dostawiać mięso na targ.

Sochacznik p. Sochacz.

Socharz p. Sochacz.

Soczany, szoczany, 1) soczewiczny; 2) soczewkowy.

Soczka, p. Szocewica.

Socznica, miejscowość wystawiona na wylewy rzeki.

Soczyć, 1) sokiem albo posoką walać, broczyć, posoczyć; 2) osaczać, sidlić, podchodzić; 3) potwarzać; 4) obwiniać, donosić na kogo, denuncjować. Soczyć się, puszczać sok, sączyć się; w sok się rozpływać.

Soda, zbytnie spanie, śpiączka.

Sofistrja, wykręty, sofistyka.

Sok, donosiciel, delator.

Sokasty, soczysty.

Sokołowe, rodzaj daniny.

Sokół, gatunek działa, armaty polowej w wojsku polskiem.

Solan, chlorek.

Solarz, solennik, handlujący solą, solnik.

Solennik, p. Solarz.

Solochwalca, chwalca soli.

Soł, sołek, śpichrz, komora chłopska.

Sołestwo, p. Sołtystwo.

Sołhak, łucznik (żołnierz).

Sołodusza, szołodusza, sołoducha, rodzaj zupy słodkiej.

Sołowy, śpiżarniany.

Sołtana, szuba niewieścia futrem podbita.

Sołtystwo, szołtystwo, sołtestwo, sołestwo, szołectwo, sołtysostwo.

Somnienie, sumienie.

Sonancja, brzmienie, osnowa.

Soprznąć, p. Sparznąć.

Sorbać, serbać, sarbać, pijąc, jedząc, wciągać w siebie głośno.

Sorc, fartuch, szorc.

Sordyt, godzien pogardy.

Sorom, srom, wstyd.

Soromiot, bezwstydnik, bezczelnik.

Sortyrz, biegły w sortowaniu owiec według gatunku wełny.

Sos, szos, sosz, szus, podatek miejski od domów.

Sosik, szosik wypustek roślinny.

Sosnorodny, (np. bór) rodzący sosny.

Sosz, p. Sos.

Sośnia, sosna.

Sowa: zadąć na co sowę = spuścić z tonu, smutnie ś. odezwać.

Sowgarda, załoga strzegąca od nadużyć.

Sowit: w sowit = dwa razy tyle, w dubelt.

Sowitość, odsetek, procent, prowizja.

Sowity, 1) podwójny, we dwoje złożony, dubeltowy; 2) dwa razy tyle wynoszący.

Sowizrzalski, sowizrzałowy, sowizdrzalski.

Sowizrzalstwo, sowizdrzalstwo.

Sowizrzał, sowizdrzał.

Sowizrzałowaty, sowizdrzałowaty.

Sowizrzałowy, p. Sowizrzalski.

Sól, ustoiny saletrzane pozostałe po zrobieniu prochu.

Sół, śpichlerz, śpiżarnia, komora chłopska.

Spacernik, ten, co spaceruje, spacerowicz.

Spacharz, ten, co się cofa.

Spachać, zbroić, popełnić występek.

Spachnąć, cofnąć się, zatrwożyć się, oprzeć się.

Spaczyć się, pójść wspak, cofnąć się.

Spać na co dobrze = nie troszczyć się o co, być o co spokojnym.

Spadek, strata, klęska, szkoda (poniósł wielkie spadki w czasie wojny).

Spadlisty, spadzisty.

Spadły szyb = dół ostrokręgowy po zapadłym szybie górniczym.

Spadowchód, siłowstęp, wpływ nieba.

Spadywać, spadać.

Spadzenie, spadnięcie.

Spaleńszy, więcej rozpalony.

Spaler, p. Szpaler.

Spalera, p. Szpaler.

Spalony, rozpalony (krew spalona).

Spałość, śpiączka, ospałość.

Spały, który spał.

Spampanata, junakierja, fanfaronada; makaronizm.

Spany, spędzony we śnie, przespany.

Spar, upał, skwar, spieka; klatka wabnicza, potrzask, (nieprzyjaciel na sparze im siedzi = na karku, dogrzewa im).

Spara, szpara. Na sparze (siedzieć) = na widoku.

Sparny, tyczący się spary (szpary); w szparach, w szparze znajdujący się.

Sparzać, p. Sparznąć.

Sparznąć, soprznąć, nied. Sparzać, ustąpić przed czym, odstręczyć się, stracić ducha.

Sparzyć, złączyć w parę, skojarzyć.

Spas, przechadzka, spacer, miejsce przechadzki.

Spasy, żywność, ofiara.

Spaszować, spasować.

Spaś, Ispaś, Ispasz, spasienie jako szkoda w zbożu, w łące; pasza, łąka wypaszona; zabieżeć komu od spasi = pomylić komu szyki, zapobiec czyim złym zamiarom.

Spaść, zjawić się gdzie znienacka; (o włosach) wypaść, wyleźć; schudnąć, spasować; S. o ogniu = strawić, pożreć.

Spaść się, rozpaść się, pęknąć.

Spaśny, 1) obfity w paszę, tuczny; 2) zbawczy (anioł).

Spatela, kopystka do rozcierania płaska w końcu.

Spatrzać, spatrzyć, zobaczyć; S. kogo = doświadczyć kogo. Spatrzać się, spatrzyć się z kim = spróbować się, zmierzyć się, np. z nieprzyjacielem.

Spatrzyć, spatrzyć się, p. Spatrzać.

Spąd, szpąd, jakaś miara zboża.

Spełen, spełny, cały, nienaruszony, zupełny, całkowity, wystarczający.

Spełniciel, ten, co spełnia albo co spełnił.

Spełnicielka, ta, co spełnia albo co spełniła.

Spełnić pewien czas = spędzić spełna pewien czas (spełnił 50 lat w kapłaństwie). S. się, (np. o długu) zostać spłaconym.

Spełnie, zupełnie, całkowicie, wystarczająco.

Spełny, p. Spełen.

Spendować, oddać, ofiarować (fortunę na cześć Bogu).

Spera, sfera.

Sperans, speranda, zysk spodziewany.

Sperować, (na cudze mienie o dług) kłaść areszt.

Sperunk, areszt położony na czem.

Spezy, wydatki, koszty.

Spiać, odśpiewać, prześpiewać.

Spiauter, szpianter, szpiauter, cynk.

Spiąć, skojarzyć, złączyć (małżeństwem, sercem).

Spica, szereg wojska, linja bojowa, szyk bojowy.

Spić, przepić (na ucztach folwarki).

Spiec, upiec (np. chleb).

Spidwas, szafa.

Spidwasek, zdrob. od Spidwas.

Spieczętować, stwierdzić pieczęcią.

Spieniężyć komu = sprzedać.

Spień, 1) kolec u sprzążki, trzpień; 2) śpilka czółenka tkackiego do cewki.

Spierwu, zpoczątku, zrazu.

Spierzchnąć, pierzchnąwszy zemknąć.

Spiesieć, spieszeć, zejść na psy, zepsieć, zmarnieć; zepsuć się, zdemoralizować się.

Spieścić, pieszczotami zepsuć, rozpieścić.

Spikomard, śpikonarda, szpikanarda, szpignarja, śpikanarda, śpika nardowa, szpikanard, krople lub olejek aromatyczny z rośliny: spikanard.

Spikonard, p. Spikomard

Spina, 1) pacierze grzbietowe; 2) rzecz napięta.

Spirytusek, djablik, zły duch domowy, chochlik.

Sprzeć, prąc zepchnąć, S. co dowodami = zbić, odeprzeć.

Spis, 1) spisa, kopja, dzida; 2) pismo, utwór piśmienny.

Spisa, zapasy żywności, spiża.

Spisać, 1) u dawnych Rzymian: ojcowie spisani (patres conscripti); 2) pomalować.

Spisać się, z kim, na kogo, przeciw komu = zrobić spisek, spiknąć się, sprzysiądz się.

Spisek, 1) spis, rejestr, lista; inwentarz czego; 2) opis, opisanie, (żywota męczennika i t. p.); 3) pismo, skrypt; 4) zobowiązanie piśmienne, umowa spisana, rewers.

Spisk, śpik, śpiączka.

Spisne, zapłata od pisania.

Spisować, spisywać.

Spisownik, spisywacz, kompilator.

Spiśniczy, tyczący się spiśnika.

Spiśnik, żołnierz uzbrojony w spisę.

Spiż, śpichrz, śpiżarnia.

Spiża, 1) żywność, prowjant; 2) spiż (kruszec); 3) żelazo.

Spiża, spieżarka, spiżarnia.

Spiżany, spiżowy.

Spiżarni, p. Spiżarnik.

Spiżarnik, spiżarni, dozorca spiżarni, szafarz, klucznik.

Spiżolity, ze spiżu lany, spiżowy.

Spiżować, 1) zaopatrywać w żywność, napełniać śpiżarnie; 2) gromadzić, zbierać (s. majętności).

Spląsać, skraść.

Splendeca, splendecja, splendura, splendor, blask, pompa.

Splendecja, p. Splendeca.

Splendura, p. Splendeca.

Sploznąć, zblaknąć, spełznąć.

Sploznąć się, ześliznąć się, zsunąć się.

Splundrować, splondrować.

Spluskać, splamić, splugawić.

Spluszczeć, zmoknąć, sflażyć się.

Spłacz, płacz.

Spław, odchód połogowy, upław połogowy.

Spłonąć, przebrać się, wyczerpać się, zniknąć.

Spłótnąć, spłótnieć, zbladnąć jak chusta.

Spłótnieć, p. Spłótnąć.

Spłynąć, 1) przepłynąć (np. bród); 2) rozpłynąć się, zginąć, zostać zmytym.

Spoczątkować co = dać czemu początek, założyć, ufundować co.

Spoczynać, spoczynąć, spocząć.

Spodź: od spodź, odespodź = od spodu, spodem, pod spodem.

Spodar, hospodar.

Spodnica, 1) spodnie ubranie męskie; 2) S. czego = spód czego, dolna część.

Spodobnić, upodobnić.

Spodrąbać, podciąć siekierą, toporem.

Spodziały, spodziewały, spodziewny, spodziewany.

Spodziewale, spodziewanie, spodziewając się.

Spodziewały, p. Spodziały.

Spodziewany, spodziewający się.

Spodziewny, p. Spodziały.

Spodziw, podziw.

Spodziwić się, zdziwić się, zdumieć się.

Spodziwny, zadziwiający, zdumiewający.

Spoiły, który można spoić, złączyć, spoisty.

Spojmować, pojąć, wziąć sobie (za żonę, za męża).

Spokładać, poskładać (sceptra na ołtarzu spokładali).

Spokój: spokojem siedzieć, spokojem być = być spokojnym, zostawać w spokoju.

Spolegać na czym = wspierać się (np. na kiju).

Spolić, łączyć, spajać.

Spolić się, łączyć się, wiązać się z kim.

Spoljacja, łupiestwo, grabież, zdzierstwo.

Spoljały, łupy, zdobycz.

Spoljator, zdzierca, grabieżca.

Społa, wespół, społem, pospołu.

Społecznictwo, p. Społeczność.

Społecznie, do spółki, wzajemnie, wspólnie, pospołu.

Społecznisty, społeczny, wspólny.

Społeczność, 1) komunja św.; 2) spółkowanie, zaspakajanie popędu płciowego; 3) ogół szlachty należącej do jednego herbu (społeczność herbu Topór); 4) S. albo Społecznictwo, Społek, spółka, stowarzyszenie, związek.

Społeczny, wspólny, publiczny, ogólny, pospolity (miejsce, dobro społeczne).

Społek, 1) p. Społeczność; 2) a. Społu, społem, wespół, pospołu, wspolnie, razem.

Społu, p. Społek.

Spomianka, wzmianka, wspomnienie.

Spomienić, wspomnieć.

Spomionąć na co = wspomnieć.

Spomoc, pomoc.

Spomocnica, kobieta okazująca pomoc.

Spomocnik, spomożyciel, spomożca, ten, co wspiera swą pomocą.

Spomożca, p. Spomocnik.

Spomożyciel, p. Spomocnik.

Spomykać, pomknąć jednego po drugim, porozsuwać, porozszerzać (np. ulice).

Spona, p. Szpona.

Sponisty, uzbrojony w szpony (orzeł s.).

Sponka, guzik, spinka, klamerka; bransoleta.

Spopaść sobie co = wziąć sobie w zwyczaj.

Spora, sporka, sporność, spornostka, sprzeczka, spór, zwada.

Sporka, p. Spora.

Spornostka, p. Spora.

Sporność, p. Spora.

Sporny, 1) sprzeczny, swarliwy, kłótliwy; 2) spory, który stanie za wiele, wydajny, podzielny i t. p.

Sporozumieć się, porozumiawszy się, spiknąć się.

Spory, łatwy, nie połączony z przeszkodami, nie uciążliwy, niezmudny (spora droga).

Sporządzenie, 1) przynależność, (w l. m.) porządki, rekwizyty; 2) rozporządzenie.

Sporządziciel, sprawca.

Sporządzić co = sprawić, sprowadzić, wywołać.

Sporządzić się, oporządzić się.

Sporze, sporo.

Sporzyć, zdołać, módz, potrafić, mieć dosyć siły do czego, na co.

Sposabiać, p. Sposobić.

Sposiadany, opanowany, zabrany.

Sposobiciel, sprawca, autor; ten, co się do czego przyczynił.

Sposobić, sposabiać, 1) przyspasabiać; 2) S. w co = zaopatrywać; 3) przywłaszczać, przyswoić, adoptować, przysposabiać, przybierać sobie (dziecko).

Sposobić się, sposabiać się, 1) z kim = oswajać się, zżywać się; 2) starać się, zabiegać o co.

Sposobisty, sposobny, zdatny, zdolny, odpowiedni, stosowny, przydatny.

Sposobnie, stosownie, odpowiednio, przyzwoicie, należycie, wygodnie.

Sposobność, zdatność, zdolność, stosowność, odpowiedniość, przydatność.

Sposobny, pomyślny, dobry, należyty (sposobne zdrowie).

Sposób, 1) postać, forma, kształt, skład ciała (koń ma sposób długi); 2) ozdoba, piękność (sposób cnót pięknych); 3) sposobność, okazja.

Spospolicić, spospolitować.

Spospolitować się, 1) z niższym = zniżyć się do niego, okazać się przystępnym, popularnym, spoufalić się; 2) spowszednieć, upowszechnić się.

Spostrzeć, objąć, zagarnąć (ptaki siecią).

Spostrzeć się, rozlokować się, zmieścić się, pomieścić się (tyle ludności spostarło się w tym kraju).

Spotliwość, usposobienie do spocenia się.

Spowiedzieć, powiedzieć.

Spowiedzieć się, 1) zwierzyć się, przyznać się; 2) opowiedzieć się, powiedzieć swoje imię, zameldować się; 3) S. czego = wyspowiadać się z czego.

Spowinowacić sobie kogo = zobowiązać, ująć, zjednać sobie (króla, Boga).

Spozwać, nied. Spozywać, zwołać, zawezwać.

Spozywać, p. Spozwać.

Spożyczać się, zapożyczać się, zadłużać się.

Spożyć kogo = zmódz, pokonać, zwyciężyć, zwalczyć. Niespożyty = niezwalczony, niepokonany, trwały, wieczny, silny.

Spód: pod spód jestem = jestem pod czym.

Spódnice, gacie.

Spół, społu, społa, społek, wespół, pospołu, razem.

Spółek, spółka, p. Społeczność.

Spółkować z kim, w czem = należeć do spółki, obcować, towarzyszyć, brać udział, uczestniczyć, być w przymierzu.

Spółkować się z kim 1) łączyć się, wdawać się; 2) spółkować, zaspakajać popęd płciowy.

Spórka, spór, sprzeczka.

Spórnik, przeciwnik, kłótnik.

Spóździć, spóźnić.

Spracować, znużyć, zmęczyć, strudzić, sfatygować (komu uszy wielomównością).

Spraktykować kogo sobie = przekabacić, zjednać, przeciągnąć na swoją stronę.

Spraktykować się, zmówić się, sprzysiądz się, spiknąć się, spąknąć się.

Sprawa, 1) rozprawa, rozmowa, dyskurs (krótka sprawa między dwoma...); 2) czyn, uczynek, postępek; sprawy czyje = postępowanie, sposób życia. Sprawy narodu i t. p. = dzieje, historja, wypadki (czytamy w sprawach apostolskich...); 3) robota, wyrób, produkt (bałwany — sprawa rąk ludzkich); 4) sprawą czyją = za sprawą czyją, za pośrednictwem, za przyłożeniem się, wpływem czyim, przy pomocy czyjej; 5) S. ziemi = uprawa; 6) wnętrzności, patrochy, bebechy zająca; 7) zachowanie się, postępowanie (np. chorego); 8) zatrudnienie, rzemiosło, sposób do życia; 9) funkcja (np. członków ciała); 10) rzecz, akcja, wypadek (sprawa tragedji jest w Troi); 11) stosunek cielesny, spółkowanie; 12) rząd, zarząd, dowództwo; 13) sprawność, porządek, ład, szyk (wojsko w sprawie stoi = w pogotowiu); 14) sprawność, zdatność, zdolność, kwalifikacja (na przełożeństwo); 15) tłómaczenie, usprawiedliwienie, wymówka; 16) uwiadomienie, wiadomość, doniesienie, raport, relacja, (od śpiegów); 17) skuteczność, skutek, wynik, owoc (usiłowań).

Sprawca, 1) wyręczyciel, pełnomocnik, agient, komisant; 2) rządca, zawiadowca, dozorca, marszałek, namiestnik; S. miasta = burmistrz; S. wojska = wódz, dowódca, komendant; S. okrętu = kierownik, sternik.

Sprawiciel, sprawca.

Sprawić, nied. sprawiać, sprawować, 1) zrobić (kogo niezwyciężonym); 2) poprowadzić sprawę, wystąpić w sprawie (np. o adwokacie); 3) odprawić (mszę), urząd (= sprawiać), handel (= prowadzić); 4) oddziałać, podziałać, poskutkować, wpłynąć (gwiazdy sprawujące na rzeczy ziemskie. Lekarstwo sprawuje); 5) S. kogo (o lekarstwie) = ruszyć; 6) przygotować, sporządzić, nagotować, przyprowadzić do porządku (drogi Pańskie, konie do podróży); S. wojsko = uszykować; 7) S. kobietę = zapłodnić, odbyć z nią stosunek cielesny; 8) uprawić (ziemię); 9) sprzątnąć, zebrać, zwieźć (z pola zboże); 10) S. kogo = rozpłatać, rozsiekać, zabić, zgładzić; 11) objaśnić, poinformować, nauczyć, powiadomić kogo; 12) rządzić, zarządzać, kierować, dyrygować, komenderować, powodować; 13) S. czego = dojść, wyśledzić, poznać co (aza nie sprawię krwi jego z rąk waszych?); 14) S. z czem = skończyć, załatwić się; 15) S. kogo, ku czemu = skłonić, usposobić.

Sprawić się, nied. Sprawiać się, Sprawować się, 1) na śmierć Sakramentami = opatrzyć się; 2) stanąć w porządku, uszykować, sformować się w szyk bojowy; 3) powiadomić się, poinformować się, dowiedzieć się; 4) S. czem = rządzić się, powodować się, kierować się czem; 5) zdać sprawę, wytłómaczyć się, usprawiedliwić się, opowiedzieć się; 6) oczyścić się z zarzutu (przed sądem). Sprawić się na krzyżu = oczyścić się z zarzutu przysięgą; 7) Sprawiać się = prawować się, procesować się.

Sprawiedliwa, słuszność, racja (mieć sprawiedliwą).

Sprawiedliwić, usprawiedliwiać.

Sprawiedliwość, sprawiedność, 1) zadosyćuczynienie sprawiedliwości, wymiar sprawiedliwości, satysfakcja. Sprawiedliwość komu czynić; 2) na co, do czego = sprawiedliwa pretensja, prawo; 3) sąd, sądownictwo; 4) szubienica, szafot; 5) niewinność, świątobliwość (sprawiedliwość życia, sprawiedliwość zakonna); 6) mieć sprawiedliwość = słuszność, rację.

Sprawiedność, p. Sprawiedliwość.

Sprawne, jakaś danina, opłata (sprawnego do skarbu od niecki grosz).

Sprawnie, 1) przysłówek od Sprawny; 2) serdecznie, szczerze, rzewnie, gorliwie; 3) sprawiedliwie, słusznie.

Sprawny, 1) utrzymany w porządku, trzymający się porządku, porządny, w szyku będący (sprawny odwrót nieprzyjaciela); 2) należyty, rzetelny, właściwy, dosadny (dowód, sprawna uwaga). Sprawna miłość, wiara = szczera, serdeczna, rzewna, gorąca; 3) sprawiedliwy; 4) uprawny (grunt); 5) listy sprawne = donoszące, oznajmujące, informujące, awizacje; 6) wiek sprawny, lata sprawne = pełnoletność.

Sprawota, 1) indagacja (złoczyńców); 2) postępowanie sądowe, procedura sądowa.

Sprawować, p. Sprawić.

Sprawunek, załatwienie sprawy.

Sprosny, nieokrzesany, rubaszny, prostacki, ordynarny.

Sprostały, który sprostał komu, czemu, wyrównywający, wydoływający.

Sprostanie, możność, środki, siły po czemu (wpierw rozważyć majętność a sprostanie swoje = obliczyć się z siłami swemi).

Sprostność, sprosność.

Sprostny, sprosny.

Spróchy, p. Szpruchy.

Spróć, zburzyć, zniszczyć.

Sprychnie, żwawo, rzutnie, skocznie.

Spryskowany, piętnowany.

Sprzać, sprzyjać, 1) sprzyjać; 2) pozwolić; 3) komu czego = życzyć, winszować.

Sprzawiedlność, sprawiedliwość.

Sprzeciwia, z przeciwka (sąsiad).

Sprzeciwieństwo, bunt, sprzeciwianie się, zwada, sprzeczka (pożądliwości przeciw rozumowi).

Sprzeciwiony, przeciwny (ogień wodzie).

Sprzeciwnik, sprzecznik, ten, co się sprzeciwia, przeciwnik.

Sprzeciwny, przeciwny.

Sprzeczać się komu = opierać się, nie dawać się, sprzeciwiać się.

Sprzeczanie, sprzeczka, spór, zwada.

Sprzeczen, sprzeczny.

Sprzeczka, sprzeczność, przeciwieństwo, kolizja.

Sprzeczliwy, 1) sprzeczny, swarliwy, kłótliwy; 2) o który spierają się, sporny.

Sprzecznica, sprzeczniczka, kobieta sprzeciwiająca się, przeciwniczka.

Sprzeczniczka, p. Sprzecznica.

Sprzeczny, niepomyślny, odmowny (sprzeczna odpowiedź).

Sprzełaja, sprzełaje, 1) z boku, z ubocza, z kryjówki, z zasadzki, znienacka; 2) ogródkowo, okolicznie, wymijająco, oględnie.

Sprzełaje p. Sprzełaja.

Sprzęgły, który się sprzągł, splątany z drugim.

Sprzęt, juki, pakunki, bagaż.

Sprzętny, skrzętny, gospodarny.

Sprzętr, sprzęt.

Sprzęż, towarzysz, pomocnik.

Sprzęża, pasmem, pospołu, na kupie.

Sprzężaj, para wołów, jarzmo wołów.

Sprzężyna, sprężyna.

Sprzężysty, sprężysty.

Sprzodku, zpoczątku, zrazu, najpierw.

Sprzyczynić co = stać się przyczyną czego, zdziałać, sprawić.

Sprzydawać, przydając zgromadzić, naprzydawać.

Sprzyjacielić sobie kogo = zyskać sobie czyją przyjaźń.

Sprzyjacielić się, złączyć się przyjaźnią, poprzyjaźnić się, zaprzyjaźnić się.

Sprzyjać, p. Sprzać.

Sprzyjajny, sprzyjaźliwy, sprzyjazny, sprzyjający, przychylny.

Sprzyjazny, p. Sprzyjajny.

Sprzyjaźliwy, p. Sprzyjajny.

Sprzykra, z przykrej, stromej góry, z góry na łeb.

Sprzyprawić, sprzyprawować, 1) ponaprawiać, poprzyrządzać; 2) pozaprawiać w wielkiej liczbie (sprzyprawić trunki).

Sprzysięga, sprzysiężenie, spisek.

Sprzysięglec, sprzysiężca, sprzysiężnik, sprzysięgły, sprzysiężeniec, spiskowiec.

Sprzysięgły, p. Sprzysięglec.

Sprzysiężca, p. Sprzysięglec.

Sprzysiężnik, p. Sprzysięglec.

Sptaszeć, zmienić się w ptaka.

Spuchlnić, spulchnić.

Spuchlnieć, spulchnieć.

Spuknąć się, pęknąwszy zbić się.

Spuma, piana.

Spustki, pociski piki.

Spustny, 1) w spust zaopatrzony (staw); 2) spławny (rzeka spustna).

Spuszczadlny, dystylacyjny (sąd spuszczadlny = naczynie dystylacyjne).

Spuścić, 1) zapuścić (sierp w zboże); 2) stopić, roztopić; 3) krowę = wydoić; 4) komu co = sprzedać, odstąpić; 5) komu co = scedować, przekazać, przelać na kogo; 6) urząd i t. p. = opuścić, porzucić, złożyć; 7) z bojaźni, żwawości, okrutności = sfolgować, popuścić; 8) ustąpić, dać pierwszeństwo, nie wyrównywać (białością śniegowi nie spuszcza); 9) tanieć (spuszcza zboże); 10) taniej = złagodnieć, spuścić z tonu, spokornieć; 11) Spuścić próżno rękojemstwa = zwolnić od poręczenia.

Spuścić się, 1) zniżyć się, zejść z sfer górnych (np. o rozmowie); 2) ubezpieczywszy się, tym się bezpieczniej słowem spuścił = rozpuścił język, sfolgował językowi.

Spuścieć, stać się pustym, spustoszeć.

Spysklać, spyskłać, spysklić, zbrudzić, splugawić, zmazać, skalać.

Spysklić, p. Spysklać.

Spyskłać, p. Spysklać.

Sraga, sroka.

Srebrogłowowy, zrobiony ze srebrogłowu.

Srebrnopawężnik, rycerz uzbrojony w srebrną pawężę.

Srebrny, srebrowy, kredencerz (od sreber stołowych).

Srebrogłów, tkanina utkana z nitek srebrnych, tkanina jedwabna srebrem przetykana.

Srebrogorz, niby choroba od połknięcia srebra. Srebrogorz mu gardło zasiadł (= zatkano mu gębę pieniędzmi, aby milczał, przekupiono go).

Srebrolubnik, człowiek chciwy na srebro, na pieniądze, kutwa.

Srebrowy, 1) tyczący się srebra, sreber (rejestr); 2) p. Srebrny.

Srezna, danina w zbożu, osep.

Srog, srogi.

Srogość żywności = srogi brak żywności, straszna drożyzna, głód wielki.

Sromieźliwość, sromięźliwość, srumięźliwość, wstydliwość.

Sromieźliwy, sromięźliwy, sromięźny, sromowaty, wstydliwy.

Sromięźliwość, p. Sromieźliwość.

Sromięźliwy, p. Sromieźliwy.

Sromięźny, p. Sromieźliwy.

Sromocia, skandal.

Sromocić, nabawiać sromoty, znieważać, bezcześcić, lżyć. Sromocić kobietę = gwałcić.

Sromota, srom, członek wstydliwy.

Sromotnik, gwałciciel kobiet.

Sromowaty p. Sromieźliwy.

Sromowaty, szramowaty.

Sroże, srożeje, sroży się.

Srzatł, zaszedł drogę, spotkał się (z kim).

Srzesić, p. Zrzesić.

Ssący, limfatyczny (naczynia, żyły ssące).

Ssąd, naczynie.

Sstawać, stawać, wystarczać.

Ssutek, sutek, cycek.

Sswawolać, stać się z czasem swawolnym.

Stacja, 1) albo stacyjne, powinność utrzymania w podróży króla, żołnierzy, ciążąca na kmieciach; 2) ordynarja, obrok, prowizja wyznaczona.

Staczyć, p. Statczyć.

Stać, 1) S. do stołu = usługiwać do stołu; 2) wisieć, unosić się nad kim, zagrażać komu (przeklęctwo stoi nad głowami ich); 3) S. u prawa, w prawie = być obecnym w sądzie, na sprawie; 4) dobra stojące, mienie stojące = nieruchomość; 5) S. na czem = zostawać (jagoda winna 6 dni ma stać na macicy); 6) być wystawionym (wielkie państwa stoją fortunie na celu); 7) S. oczom czyim = snuć się przed czyjemi oczyma (przyszłość błyszcząca stoi oczom moim); 8) trwać, ciągnąć się, odbywać się (bitwa, koncyljum, jarmark stoi); S. w rozmowie; 9) S. u kupca, rzemieślnika = terminować; 10) S. w czem, na czem, przy czem = trzymać się czego, obstawać przy czem, nie odstępować od czego (S. na pierwotnem zeznaniu, przy słowie); 11) S. za kim, za czym = być po czyjej stronie; przemawiać za kim, za czym (S. za naszą sentencją); 12) S. jak = wydawać się, wyglądać, prezentować się (ogród sadzony we dwa rzędy dobrze stoi; kobieta płcią, brwiami dobrze stała); 13) na czem = zasadzać się, polegać (piękność na mniemaniu stoi); 14) S. za co = ręczyć, odpowiadać (S. za szkodę); 15) być wartym, kosztować, ważyć (zapłacić co, jak stoi; nie stoi 20 groszy; przyjaciel więcej stoi, niż...; kazał zapłacić drwa, za co stały; filozofowie za nic u niego nie stoją; więcej mię stoi, niż gdybym w kramie kupił); 16) S. na czem, po czem, o co = uprzeć się, usadzić się, nastawać, uwziąć się na co, dybać na co (S. na tym, aby wiarę stłumić, aby miasta dobyć; S. komu na gardło, S. o zdrowie komu; słowo na krew stojące = grożące śmiercią; stał mu po koronie); 17) staje, zstaje mię na co = stać mię, mam na co; 18) S. o pannę = starać się, konkurować o nią; 19) stoi za nasze = staje się podług naszego życzenia; 20) S. roki albo w rocech = stawić się na roki, stanąć na termin. S. się, 1) albo zstać się, dokonać się, wypełnić się, skończyć się (stał się wszystek wiek Lamechów, 777 lat); 2) S. się, w co = przemienić się, przedzierzgnąć się, przeobrazić się (Cyanna w stok się w okamgnieniu stała); 3) S. się, w co = nabyć czego, zostać obdarzonym czem (natchnął w twarz Jadama tchnienie żywota, i stał się człowiek w duszę żywiącą); 4) S. się gdzie = stanąć, stawić się (S. się w urzędzie).

Stadło, 1) stadjum, faza, okres czasu; 2) przestąpić S. — wykroczyć przeciw sakramentowi małżeństwa, przeciwko przysiędze małżeńskiej; 3) stan, powołanie.

Stadnik, dozorca stada koni.

Stadnisko, pastwisko stadniny.

Stado, schadzka świąteczna we wsi dla zabawy na cześć bożków.

Stafier, stafir, sztafier, lokaj.

Stafir, p. Stafier.

Stafirować, p. Sztafirować[2].

Stajadło, polna miara długości.

Stajały miecz = osłabiony, zmiękły.

Stajenniczka, służąca stajenna.

Stajennik, stajenny (służący).

Stal, 1) sam wybór, sam kwiat czego; 2) stek łotrów, zgraja nicponiów; 3) stalla kanonicka w prezbiterjum.

Stalmach, sztalmach, stelmach.

Stalmachowy, p. Stalmaski.

Stalmaski, sztalmaski, stalmachowy, sztalmachowy, tyczący się stelmacha.

Stalmastwo, sztalmastwo, rzemiosło stelmacha.

Stalmaszka, sztalmaszka, 1) albo stalmachowa, sztalmachowa, żona stelmacha; 2) kobieta stelmach.

Stałość, grunt stały, fundament.

Stały się, stany który się stał, dokonany.

Stamca, ten, co ociosuje kamienie.

Stament, sztament, sztamęt, stamet, sztamet, kamlot (lekka tkanina wełniana).

Stamet, p. Stament.

Stamęt, p. Stament.

Stamiecki, tyczący się stamcy, kamieniarski (rzemiosło stamieckie).

Stan, 1) płeć; 2) osoba (stanowie Trójcy św.); 3) stanie, stanowisko, stacja, kwatera; 4) namiot wojskowy; 5) schronisko bartnika w puszczy; 6) obowiązek żywienia przejeżdżającego dygnitarza, stacja.

Stanawiać, stanowić.

Stanąć, 1) S. w pokoju, w zgodzie = skończyć na zawarciu zgody; 2) S. kogo = odstąpić, porzucić; 3) stężeć, zdrętwieć, skrzepnąć (ręce z łukami stanęły); 4) ustać, skończyć się; 5) przyjść do skutku, stać się; 6) wypaść, kosztować (drogo nam nasza wolność stanęła); 7) S. komu za szkodę = zapłacić, wynagrodzić go.

Standur, styndar, sztandar.

Stanek, 1) obóz, kwatera żołnierska; 2) przybytek (S. Pański).

Stangierka, stengierka, chustka kobieca złotem i srebrem przetykana.

Stangred, stangret.

Staniczek, stanik, (zdrobniale) stan, położenie rodzinne lub społeczne.

Stanie, 1) stacja, postój, popas; 2) mieszkanie, kwatera; 3) stajnia, obora; 4) pokój chwilowy, zawieszenie broni, rozejm.

Stanięciały, zdrętwiały, ścierpły.

Stanik, p. Staniczek.

Stanowacz, stanowca, stanowiciel; założyciel, fundator.

Stanowca, p. Stanowacz.

Stanowiczny, p. Stanowniczny.

Stanowić, 1) unieruchomić, zastanawiać, zatrzymywać, zatamować; 2) osadzać na stanowisku, lokować, kwaterować (S. żołnierzy); 3) ścinać, zatrzymywać (zima rzeki stanowi); 4) zakładać, stawiać, fundować (S. miasta, mury); 5) mianować (S. urzędników); 6) S. kogo = obierać mu stan (matki stanowią swoje dzieci); 7) S. co u siebie = zamyślać, przedsiębrać. S. się, 1) zatrzymywać się, stawać nieruchomo, zastanawiać się, ulegać zatamowaniu; 2) trzymać się, nie upadać; 3) obierać sobie stanowisko, stanąć gdzie, zamieszkać, kwaterować się; 4) być zakładanym, fundowanym.

Stanowidło, to, co służy do stanowienia = zatrzymywania, hamulec, tama, stawidło.

Stanowienie, 1) ustawa, postanowienie; 2) przymierze, sojusz, pokój; 3) rokowanie, układy, traktowanie.

Stanowiszcze, 1) stanowisko, postój, obóz, kwatera; 2) polanka w boru, gdzie bartnicy mogli stawać z wozami i popasać.

Stanowniczny, 1) i stanowiczny, kwatermistrz; 2) tyczący się stanowniczego, kwatermistrzowski.

Stanowny, 1) możliwy do zastanowienia = zatrzymania; 2) stanowiący, ustanawiający, instalacyjny (list S.); 3) stały, stateczny (umysł S.) 4) jednostajny (S. bieg życia); 5) stanowczy, rozstrzygający, decydujący; 6) prawidłowy, regularny, porządny (pogaństwo przyuczono do wybiegów, nie do stanownej bitwy).

Stany, p. Stały się.

Stań, 1) stanowisko, stanie, miejsce stania; 2) rusztowanie w lesie dla pomieszczenia na niem ulów.

Stańca, 1) stancja; 2) stanowisko, obóz, kwatera, leża; 3) przybytek (me serce — S. tych gości).

Starać się, starzeć się.

Starbać się, starbotać się, chwiać się, słaniać się, przeważać się w tę i w ową stronę (S. się na nogach).

Starbotać się, p. Starbać się.

Starczek, p. Stark.

Starczyć, 1) dostarczyć (komu czego); 2) nastarczyć, nadążyć w dostarczeniu.

Starczyć, storczyć, styrczyć, sterczeć, być wyprężonym ku górze.

Starczynne, majątek babki, mienie babki.

Starczynny, tyczący się babki.

Starenny, podstarzały, podeszły w latach.

Stargnieć, starnieć, zdrętwieć, zesztywnieć.

Stark, starczek, stork, sterk, 1) to, co sterczy, trzpień; 2) sól w oku, kość w gardle; 3) bodziec, oścień.

Starka, babka, matka ojca lub matki.

Starochwalny, Dawnochwalny, chwalony od dawna.

Starodub, stary dziad głupi albo stare babsko głupie.

Starodubski, tyczący się staroduba.

Starokalendarca, p. Starokalendarzanin.

Starokalendarzanin, starokalendarca, ten, co się trzyma kalendarza starego stylu.

Staroojcowski, tyczący się dziadka czyjego.

Staropisca, pisarz starożytny.

Starosta, 1) władca, wielkorządca (s. piekielny); 2) S. bartny = osoba stanu szlacheckiego przewodnicząca w sądzie bartnym; 3) S. prowentowy = pilnujący dochodów ze starostwa; 4) albo starszy = przodek, antenat.

Starozeszły, bardzo stary, zgrzybiały.

Starozwykły, zwykły w dawnych czasach, staroświecki (imię starozwykłe).

Starożenia, kobieta idąca za mąż w starości.

Starożeń, mężczyzna żeniący się na starość.

Starożyły, starożywy, starożyty, starodawny.

Starożytość, starożytność.

Starożyty, p. Starożyły.

Starożywy, p. Starożyły.

Starsze (liczba mnoga) rodzice.

Starszeński, tyczący się starszeństwa albo starszych, przełożeński.

Starszy, p. Starosta.

Starszyna, starzyna, starszyzna.

Staruchna, babka czyja.

Staruchny, starzuchny, starutki, staruteńki, staruczki, ze wszystkiem stary.

Staruczki, p. Staruchny.

Staruteńki, p. Staruchny.

Starutki, p. Staruchny.

Stary: S. ojciec = dziadek; S. stryj = brat dziadka; S. dziad = pradziad; S. matka = babka; S. ciotka = siostra dziadka albo babki; Stara pani = ochmistrzyni.

Starynnie, starannie.

Starynny, staranny.

Staryzna, p. Starzyna.

Starz: W S. = w starszym wieku.

Starzec, starszy, przełożony w klasztorze prawosławnym mającym mniej niż sześciu zakonników.

Starzeć, starzywać się, starzeć się.

Starzejszy, starszy, przełożony, senjor.

Starzuchny, p. Staruchny.

Starzuszek, staruszek.

Starzyna, 1) p. Starszyna; 2) S., starzyzna, staryzna, pole oddawna odłogiem leżące; 3) starzyzna.

Starzywać się, p. Starzeć.

Starzyzna, p. Starzyna.

Statczyć, staczyć, starczyć.

Statecznieć, stawać się statecznym.

Statecznik, człowiek stateczny.

Stateczny, 1) stały, do miejsca przywiązany (mieszkanie stateczne); 2) poważny (ubiór).

Statek, 1) stateczność, powaga; 2) stałość, wytrwałość (S. w wierze, w dobrem); 3) mienie, dobytek, dostatek.

Statera, bezmian, przezmian (waga).

Statuicja, stawiennictwo w sądzie.

Statywa, 1) postój, gospoda, stacja; 2) przybytek.

Staw, stan.

Stawacz, ten, co staje.

Stawadło, przystań (S. łodzi).

Stawarz, ten, co kopie i czyści stawy.

Stawiączka, 1) położenie stojące, prostopadłe (stawiączką postawić = w stojączki); 2) pismo stojące, prostopadłe, rondo.

Stawić, 1) narażać, nadstawiać, ofiarować, poświęcać (S. życie dla ojczyzny, gardła na szable); 2) S. komu pole, bitwę = wydać bitwę; 3) wykazać co, popisać się z czem (S. na placu męstwo, doświadczenie); 4) wystawiać, wyobrażać, imaginować sobie; 5) mianować, wynosić (S. kogo na godność); 6) S. kogo u siebie = przyjmować go na mieszkanie, na gospodę. S. się, 1) S. się jak = pokazać się, spisać się, postąpić (S. się grzecznie, mężnie); 2) S. się w słowie = S. się na słowie, dotrzymać słowa.

Stawidło, przegroda, granica (S. między wolnością a prawem).

Stawinoga, ludowa nazwa chleba, jako posiłku stawiającego człowieka na nogi.

Stawipiętka, świszczypałka, wiercipięta.

Stawniczne, jakaś danina.

Stawnociąg, stawnoprost, linja prostopadła.

Stawnociągły, stawnoprosty, prostopadły.

Stawnoprostownica, prostostawnica, śródwaga, prostostaw, modła.

Stawnoprosty, p. Stawnociągły.

Stądew, p. Stągwia.

Stągwia, stądew, stągiew, stągiewka.

Stąpać, p. Stąpić.

Stąpić, stępić, niedok. stąpać, stępać, stępować 1) S. gdzie = wstąpić, zboczyć; 2) zstąpić, zejść.

Stążka, wstążka.

Stążyć, S. się, 1) tęsknić; 2) nudzić się; przykrzyć sobie.

Stdza, p. Steżka.

Stegar, sztygar.

Stegnisko, p. Stegno.

Stegno, 1) albo ściegno, stegnisko, ślad, tor; 2) wygon.

Stek, 1) kałuża utworzona przez spływ odpływów; zlanie się wód w jedno koryto; 2) S. grzbietowy = kręgosłup, kolumna pacierzowa; S. mleczowy = zbiornik mlecza w kręgosłupie.

Stemplować, przybijać, ubijać stemplem nabój w fuzji.

Stendar, belka służąca za filar w rusztowaniu, sztandar.

Stengierka, p. Stangierka.

Stepnować, stepować, stebnować (szyjąc).

Stepować, p. Stepnować.

Sterk, p. Stark.

Sternal, ptak trznadel.

Sternożyć, p. Strynożyć.

Steżka, stodza, stdza, scza, ścieżka.

Stęga, wstęga.

Stękiwać, 1) stękać od czasu do czasu; 2) chorować (S. na śledzionę).

Stępać, p. Stąpić.

Stępia, chód koński noga za nogą.

Stępiarz, ten, co w stępie robi, żarnarz, krupiarz.

Stępica, samołówka na zwierzęta.

Stępić, p. Stąpić.

Stępny, wstępny, otwarty.

Stępować, p. Stąpić, S. na kogo = następować, nacierać.

Stęsknić sobie w czym, S. się nad czym = uprzykrzyć, obmierzić sobie co, znudzić się nad czym.

Stłoczny, stłoczysty, dający się stłoczyć.

Stłoczysty, p. Stłoczny.

Stobrożny, złożony z stu brogów (gumno stobrożne).

Stoczek, 1) stoczki = zlewki, fusy (S. wina, piwa); 2) strumień, potok, źródło.

Stoczyć, 1) S. co na kogo = zwalić, złożyć, zgromadzić (S. na kogo wszystko złe. S. do pewnego sądu sprawy); 2) utoczyć, zwinąć w kłębek (S. masę na gałki); 3) zewrzeć, połączyć (wozy stoczone z sobą); 4) zawrzeć (S. z kim małżeństwo); 5) S. spór, dysputę, rozmowę = poprowadzić, odbyć; 6) S. za kim = popędzić, pognać, skoczyć, ruszyć w pogoń; 7) ściągnąć, sprowadzić, przywieść, skłonić (S. ku pobożności); 8) spospolitować, poniżyć (S. imiona święte). S. się, 1) S. się od kogo = odwrócić się, oddalić się; 2) S. się do czego = przyjść, dojść, zejść; skończyć się na czym; 3) zwinąć się, skłębić się (jeż stoczył się w gromadę); 4) zebrać się, złączyć się, zlać się (S. się w jeden huf); 5) S. się z kim = zewrzeć się, zetrzeć się, natrzeć na niego (wojska stoczyły się z sobą).

Stodza, p. Steżka.

Stojak, statua, posąg, bałwan.

Stojące imienie = mienie nieruchome, nieruchomość.

Stojny, stały, pewny.

Stok, sztok, 1) potok, strumień; 2) stek, zbiorowisko czego złego (S. złości); 3) kupa, stos (z miasta chciał zrobić s. kamieni); 4) stokiem = piorunem, duchem, natychmiast (pomóż mi stokiem).

Stokorodny, 1) źródła rzek wydający (stokorodna Ida); 2) nad stokiem rodzący się, rosnący (stokorodne drzewo).

Stokrocić, pomnażać stokrotnie.

Stola, p. Stoła.

Stolce, szczudła (na których chłopcy chodzą).

Stolcować, stolczyć, mieć stolec, wypróżniać się.

Stolczyć, p. Stolcować.

Stolec, 1) krzesło, siedzenie; stolica, tron, majestat; katedra, kazalnica (S. monarszy, kaznodziejski, biskupi); 2) stolica, miasto stołeczne; 3) panujący, monarcha; 4) podpora, podwalina, fundament; (tarcica na dwóch stolcach = kozłach, kobylicach, słupach; na S. w wiatraku trzeba drzewa grubego); 5) osada 6) instytucja sądowa (stać się z ortylem ku wyższemu stolcowi).

Stoliczny, stołeczny.

Stolim, stoliman, stolin, stwolin, olbrzym.

Stoliman, p. Stolim.

Stolimański, tyczący się stolimana, stolimanów (wojna stolimańska = gigantomachja).

Stolimka, olbrzymka.

Stolin, p. Stolim.

Stolinek, olbrzymek.

Stolnica, blat stołu.

Stolniczy, sztolnik kopalniany.

Stoła, sztoła, stola, 1) sztolnia kopalniana; 2) rów, podkop, kanał, przekop (S. w ziemi do sprowadzania wody; S. w piecu).

Stołb, stołp, słup.

Stołczyk, stołeczek.

Stołecznik, 1) członek rady królewskiej w dawnej Polsce; 2) naczelnik, stojący na czele; 3) wekslarz, bankier siedzący nad swoim stolikiem.

Stołeczny, 1) Pan S =senator; 2) należący do panującego, tyczący się stołu królewskiego (dobra stołeczne = królewszczyzny).

Stołek, 1) krzesło, siedzenie dla dostojników (S. senatorski); 2) godność, dostojeństwo (na wyższy S. postąpił); 3) stolica, majestat, tron; 4) S. ku noszeniu = lektyka.

Stołgać się, czołgać się.

Stołokietny, stołokciowy.

Stołownik, p. Stołowy.

Stołowy, stołownik, kamerdyner.

Stołp, p. Stołb.

Stołpiasta sól = sól w bałwanach.

Stołpowy, kolejny, szeregiem idący.

Stonasobny, p. Storaki.

Stonąć, stopić się, utonąć, pójść na dno.

Stonóg, stonoga (robak).

Stopa, 1) ślad, trop, krok (przypadki za człowiekiem w stopy chodzą; postępuje jego trybem w stopę z stopy); 2) pies o czarny w łapkach.

Stoperczyć, sterczeć, wystawać.

Stopić się, p. Stonąć.

Stopienia, stopnia (od stopień).

Stopka, 1) ogonek, szypułka, na której trzyma się owoc, kwiat; 2) albo rózgonos, pomocnik profosa.

Stopniowany, stopniowy, mający stopień naukowy, rangę (urzędnik S. w akademji).

Storaki, stonasobny, stokrotny.

Storc, storcz, 1) gzyms nad oknem; 2) gatunek windy kopalnianej, kołowrót do wyciągania rudy takiż, jak do wyciągania wody; 3) sztorc, koniec dolny, krawędź stercząca (postawić kloc, deskę na S.); 4) koniec ostry ściętego drzewa młodego.

Storcz, p. Storc.

Storczyć, storzyć, strożyć, stroszyć, stawiać na sztorc, jeżyć (koń sierść, uszy storczy). S. się, stawać sztorcem, jeżyć się.

Storczyć, p. Starczyć.

Storczypięta, storzypięta, storzypiętka, pyszałek, zarozumialec.

Stork, p. Stark.

Storopić się, stropić się, zmieszać się.

Storotny, złożony z stu rot: Storotne sejmy rzymskie = comitia centuriata.

Storzyć, p. Storczyć.

Storzypięta, p. Storczypięta.

Storzypiętka, p. Storczypięta.

Storzywąs, ten, co jeży, stroszy wąsy.

Stos, stosik, stus, 1) sztos, pchnięcie, uderzenie; 2) impet, natarcie, napór, zapęd (S. nieprzyjacielski wytrzymali).

Stosik, p. Stos.

Stosować, 1) przykładać, przytykać (raz wraz stosują wiosła do piersi i morze krają); 2) S. komu ucho = dawać mu posłuch; 3) składać, komponować, klecić (S. historję z domniemania); 4) zestosowywać, łatać, zarabiać (S. dębiną miejsca uszkodzone); 5) S. kogo z czym = osadzać na czem, wynosić na co (S. kogo z tronem). S. się, do czego = zniżać się, dochodzić; wdawać się w co (patrz, do jakiej stosujesz się złości).

Stosygiel, gatunek hebla.

Stowarzyszyć się, złączyć się pod względem towarzyskim; spoufalić się, zbratać się.

Stowe, procent roczny od sta, odsetek roczny.

Stowłos, płaszcz kobiecy, długie okrycie niewieście.

Stół, obiad; siedzenie jedzących u stołu (podczas stołu, przed stołem, po stole).

Stpica, p. Szpica.

Stracenie: Pod straceniem towaru = pod karą utraty, pod przepadkiem towaru.

Strachacina, plama na ciele, liszaj.

Strachać kogo, nabawiać strachu, przestraszać, trwożyć.

Strachnąć się, zlęknąć się, przestraszyć się.

Strachować się, strachać się, bać się, lękać się.

Strachany, przestraszony, strwożony.

Strachowisko, to, co straszy, przywidzenie straszne.

Strachowity, straszny, straszący, groźny (strachowite pogróżki).

Straciej, utracjusz, marnotrawca, utratnik.

Stradać, 1) czego = stracić, zgubić co; 2) kogo czego = pozbawić.

Stradający, cierpiący niedostatek czego, pozbawiony czego.

Stradejeta, p. Stradyjotka.

Stradnik, nędznik; człowiek stracony, zgubiony.

Stradny, 1) stracony, zgubiony; 2) zatracony, nieszczęśliwy (niebożę S., musisz Bogu dziękować).

Stradyjotka, stratyjotka, stradejeta, strój do jazdy konnej.

Stradza, nędza; szkoda, strata.

Strafiać się, zgadzać się, kwadrować z sobą, przypadać do siebie.

Strafić się, strefić się, zejść się trafem, spotkać się, zdybać się, zetknąć się.

Strajchnadl, igła probierska, złotnicza.

Straktować się, traktując zmówić się, porozumieć się.

Strangarz, stragarz (belka).

Straszliwy, straszywy, łatwy do przestraszenia, lękliwy, trwożliwy, bojaźliwy.

Straszyć pieczeń = zbijać ją, aby była kruchą.

Straszydłorody, rodzący straszydła (noc straszydłoroda).

Straszywy, p. Straszliwy.

Stratność, rozrzutność, utratność, marnotrawstwo.

Stratyjotka, p. Stradyjotka.

Strawa, 1) podnieta (próżnowanie S. wszelkich złości); 2) dar, podarunek; 3) strata, wydatek.

Strawca, p. Straciej.

Strawica, licha strawa.

Strawić, wydać, stracić, zużyć.

Strawnik, stołownik.

Strawno tu = obficie w strawę, jest co jeść.

Strawność, żywność, zapasy spożywcze.

Strawny, 1) tyczący się strawy, jadalny; 2) trawiący (strawna drużyna = darmozjady; żywot S., bo nam codzień sił ujmuje).

Strawować, żywić, karmić; podejmować, ugaszczać. S. się, żywić się, karmić się, stołować się.

Straż, godzina zmiany straży; okres czasu czuwania strażników (u starożytnych noc dzielono na czworą S., z których każda trwała 3 godziny; około czwartej straży nocnej; powstań w nocy na początku straży).

Strażnica, kobieta-strażnik.

Strażnik, 1) naczelnik straży (S. wielki i oboźny wielki są obowiązani odprawować służbę, kiedy wojsko idzie na nieprzyjaciela; S. wojskowy polny); 2) ceduła (strażniki dla pamięci spisane).

Strąbić, strębić, niedok. Strębować, zwołać przez trąbienie.

Strącić, stręcić, 1) zrazić (powodzenie naszych strąciło serce nieprzyjaciół); 2) zgarnąć, odgarnąć, odrzucić (włos w tył strącony); 3) odstręczyć, odepchnąć (S. kogo od prawdy). S. się, spotkać się, zetknąć się, zdybać się (strącił się z dziewoją).

Strączasty, stręczny, pełen strąków.

Strącze zbiorowo = strąki (S. puszcza).

Strączek, waga równa ciężkością trzem ziarnom.

Strączyna, łaska strąka.

Strąkowacieć, (o roślinie) dostawać strąków.

Strecha, strzecha.

Stredź, miód.

Strefa, strefka, kreska do przekreślenia w piśmie.

Strefić, 1) oznaczać strefami = paskami, kreskami, kreślić; 2) dzielić na strefy (S. kulę ziemską).

Strefić się, p. Strafić się.

Strefnić kobietę = zgwałcić, zbezcześcić.

Strekować, wyciągać, rozszerzać (S. cholewy w hucie szklanej).

Strektać, p. Strestkać.

Strengiel, zołzy (choroba końska).

Streskać, p. Strestktać.

Strestać, p. Strestktać.

Strestkać, p. Strestktać.

Strestktać, strektać, strestać, strestkać, 1) karać, chłostać (S. słowami = strofować); 2) trapić, dręczyć, doświadczać kogo.

Strębić, p. Strąbić.

Strębować, p. Strąbić.

Stręczne, komisowe.

Stręcić, p. Strącić.

Stręczny, p. Strączasty.

Stręt, 1) wstręt; 2) Na stręcie = narazie, napodorędziu.

Strętny, wstrętny.

Stroczka, p. Stroka.

Stroczyć, związać trokami, ściągnąć sznurem.

Strof, kara.

Strofarz, ten, co drugich strofuje, cenzor.

Strofować, 1) karać pieniężnie; 2) S. kogo w czym = ganić.

Strofowy, tyczący się strofu, karny.

Strogaty, srokaty, pstrokaty, pstry.

Stroić, 1) urządzać, szykować, przyrządzać, (S. zasadzkę); S. gardło na zdobycz = ostrzyć sobie apetyt; S. sobie apetyt = zęby ostrzyć, ślinki łykać; S. wojnę = staczać; S. bunty = podnosić, planować; S. bajki = zmyślać. Złe nań stroił = zamierzał, zamyślał, knuł. Traktaty z nim chcieli S. = nawiązywać. Jakieś ciche praktyki z nim stroił = prowadził. Radę sobie S. = znaleźć. S. wymówkę = wynajdywać. S. łotrowstwa, ceremonje, turnieje, okrucieństwa = wyrabiać, wyprawiać. Piany ocean po brzegach stroi. S. bankiety, widowiska = urządzać, wyprawiać, dawać; S. rozkosze, wymysły, zbytki, śmiechy, pląsy; S. minę, postawę, powagę = nadrabiać miną, postawą; 2) odbywać, odprawiać, uprawiać co, oddawać się czemu, zajmować się czem. Kupiectwo stroili. S. chwałę bożą, bałwochwalstwo, alchemję. S. lament, żale = podnosić, wywodzić; 3) S. muzykę = dyrygować, kierować nią. Zegar S. = nakręcać, regulować; S. kogo, co, na co = skłaniać, nakłaniać, obracać, kierować (S. swoje wymysły ku czemu innemu. Stroiła go ku greckiej wierze). S. po swej myśli naśladowców; 4) rządzić. S. się do czego, dokąd, na co = szykować się, gotować się, wybierać się (stroił się wygnać wroga. Śmierć się nań stroi). Ogień grubszy w gęściejsze powietrze się stroi (= wzbija się). S. się ku bitwie.

Stroipostawa, obłudnik, fałszywiec.

Stroje męskie = jądra u mężczyzny.

Strojnat, strojniś, elegant.

Strojnica, strojnisia, elegantka.

Strojny, składny, proporcjonalny (konie we wszystkich członkach strojne).

Stroka, stroczka, strzoka, pas (S. na tkaninie).

Stroki, pchnięcia, uderzenia, obroty.

Strona, 1) brzeg, margines (notatki po stronach); 2) z strony, strony = ze względu, względem, względnie do; 3) mówić jako S. = stronnie, nie bezstronnie. (Ma mieć przy sobie stronę dwóch szlachciców dla podpory (= stanowiących razem z nim stronę prawną, stronę w procesie); 4) bok, ubocze, ustronie (z gościńca w stronę uchodzę; ze strony mu to doniesiono; co o nim po stronach opowiadają tu i owdzie); Polaki na stronę odkładała, a Niemcy do rady sadzała; 5) kraj, okolica (w cudzej stronie dawno się bawił); 6) na stronie, po stronach = nie u siebie, za domem, w cudzych stronach, za granicą (z celi wychodził i tułał się po stronach; i doma i na stronie Bóg takich ludzi karze); stroną kroczyć = zdala chodzić; 7) korzyść, użytek (na swoją stronę publiczny dochód obrócił); 8) struna; 9) suche strony w ciele = suche żyły, nerwy.

Stronica, boczna część czego, bok, strona czego (S. sukni).

Stronić, unikać (życia takiego ani żądać, ani S. nie należy).

Stronka, strunka.

Stronny, postronny, obcy (listy dawane przez woźnego przed ludźmi stronnemi szlachtą).

Stropy, stromy, spadzisty.

Stropić się, unosić się, wisieć nakształt stropu, sklepić się.

Stroskać, zgnębić, zmasakrować.

Stroskotać, zdruzgotać.

Stroszyć się, p. Storczyć.

Stroża, rzecz stercząca, szczegół nastroszony w ubiorze.

Strożyć, p. Storczyć.

Strożyny, koły do grodzenia.

Strój, 1) układ, porządek, system; 2) przybór, narzędzia (mając S. na odpieranie, uciekli); 3) ogół strun narzędzia muzycznego; 4) stroje = jądra u mężczyzny, u samca.

Stróż, 1) S. u kuszy = rączka u kuszy; 2) S. wozowy = sworzeń.

Stróża, 1) straż; czaty; 2) powinność ziemska strzeżenia zamków pogranicznych; danina w zbożu na ten cel składana.

Stróżne, danina na utrzymanie straży zamkowej.

Stróżyć, stróżować, być stróżem. S. się, strzec się, wystrzegać się (S. się czego).

Struchlało w stanie struchlałym, struchlawszy (stał s.).

Struchleć, zwątleć, zemdleć, osłabnąć.

Struć, zmarnować, strawić, zmarnotrawić. S. się, (o brzemiennej) pozbyć się płodu przez rozmyślne otrucie go.

Strudna, nie łatwo, nie bez trudu, przytrudno.

Strudzenie, trud, fatyga.

Strudzić, 1) skrępować, spętać (S. nogi pętem); 2) powściągnąć, ukrócić (S. hardość czyją).

Strug, struh, galar, gabar.

Struga, koryto, łożysko dla wody.

Strugacz, ten, co struże; rzeźbiarz, snycerz.

Strugać, 1) rzeźbić, rytować, rznąć; 2) nadużywać, wyzyskiwać (S. wolność); 3) ciec strugą, ciurczeć.

Strugadlny, tyczący się strugania (warsztat S.).

Strugałek, strugałka, figura wystrugana, rzeźba.

Struh, p. Strug.

Strukać, (o żórawiu) krerać.

Strum, wole u gardła.

Strumienny, 1) tyczący się strumienia; 2) pełen strumieni, obfity w strumienie.

Struny, (licz. mn.) lira.

Strupiastny, p. Strupliwy.

Strupliwy, strupiastny, pełen strupów, okryty strupami, strupiasty.

Strusia, miano psa gończego.

Strusowaty, buchasty, suty (kłos s.).

Struż, struganie (nie stolarskiej struży).

Strużek, strużka.

Strwagać, strwogać, strwożyć.

Strych, 1) gdy statek uwięźnie, flisacy na S. biją = wprost usiłują płynąć; 2) sposób, tryb (ubierać się kozackim strychem; postępować, pisać jednym strychem); 3) albo strysz, żebrak, dziad; 4) piętro, kondygnacja (wstąpić na wyższy S. domu).

Strycha, klej garbarski.

Strychnat, gęsty ścieg nawskróś.

Strychnąć po czem = przelecieć, przesunąć się, musnąć (kula strychnęła po głowie).

Strychować, sztrychować, 1) ścinać strychulcem do równości z brzegami miary; 2) S. sukno = wyznaczać na nie cenę, taksować je; 3) strzelając zmiatać, razić z boku; 4) S. oczami = przeszywać oczami, oglądać; 5) przebiegać, penetrować, prześledzić; 6) garnąć, tu i owdzie zawadzać (rybak po wodzie wędą strychuje); 7) zarabiać kreskami (S. na mapie rów, jeśli jest napełniony wodą); 8) S. żagle = spuszczać żagle.

Strychowny, poziomy, horyzontalny.

Strycz, stryczek, stryj.

Stryczek, 1) stryczki = pęta, sidła; 2) p. Strycz.

Stryczny, stryjeczny.

Stryfiasty, strefisty, strefowany, pełen stref.

Stryj, stryk, 1) stary S. = brat dziadka czyjego; starszy S. = brat pradziadka, przestryjec; 2) bać się stryja = bać się strofowania; 3) (u flisaków) wiatr.

Stryjec, bratanek.

Stryk, p. Stryj.

Strykowina, majątek po stryju.

Strynożyć, strzynożyć, strzenożyć, sternożyć, skrępować (np. koniowi) trzy nogi (S. trzech jeńców).

Strysz, p. Strych.

Stryszek, zdrobniałe od strych.

Strzałochybki, szybki, bystry jak strzała.

Strzaskawica, trzaskawica, trzask, trzaskanie; grzmot, piorun.

Strząpie, strzępy, gałgany, szmaty.

Strząść co czym, 1) potrząsnąć, posypać, poprószyć (stół strzęsiono fijołkami); 2) upstrzyć, nastrzępić (S. mowę łagodnemi słowy).

Strzec, strzegać, 1) czego = przestrzegać, zachowywać co; stać o co, dbać o co, szukać czego, dążyć do czego (S. miary we wszystkim; S. więcej powagi niż pożytku); 2) S. słowa = dotrzymywać, dochowywać; 3) S. na kogo, na co = czatować, dybać, czyhać. S. się czym = brać z czego przestrogę dla siebie.

Strzecha, 1) sień; namiot; 2) albo strzesza, wszelki dach.

Strzechsten, kamień probierczy.

Strzeć, zetrzeć.

Strzegać, p. Strzec.

Strzekać, strzykać.

Strzelanie, strzelenie, strzał (na dwoje, troje S.; na S. z działa cofniemy się).

Strzelba, 1) strzelanie, strzelanina; 2) ogół broni palnej. Mała S. = broń palna ręczna. Wielka S. = działa, armaty; artylerja.

Strzelbiszcze, teren strzelania.

Strzelbmajster, strzelbmistrz, rzemieślnik robiący strzelby, puszkarz.

Strzelbmajstrowski, strzelbmistrzowski, tyczący się strzelbmajstra, puszkarski.

Strzelbmistrz, p. Strzelbmajster.

Strzelbmistrzowski, p. Strzelbmajstrowski.

Strzelbny, tyczący się strzelby; strzelniczy (proch S.).

Strzelczy, tyczący się strzelców; strzelcza ręka = doniosłość pocisku, oddalenie na strzał.

Strzelczyna, kobieta-strzelec (S. Djana).

Strzele (zbiorowo) strzały.

Strzelenie, p. Strzelanie.

Strzelica, strzałka u kopyta końskiego.

Strzelisko, strzelanie, strzelanina.

Strzelny, tyczący się strzały (żeleźce strzelne).

Strzemię, 1) wstępować w czyje S. = wstępować w czyje ślady, naśladować go; w cnotliwe S. wkroczyć = wejść na prawą drogę; w cudze S. wstępować = wdzierać się w cudzą własność; 2) S. u pojazdu = stopień.

Strzenożyć, p. Strynożyć.

Strzesktać, p. Stresktać.

Strzestać, p. Stresktać.

Strzesza, p. Strzecha; wierzch.

Strzeźwić, strzeźwiać, wytrzeźwić, ocucić.

Strzeż p. Strzyż.

Strzeżoga, p. Śrzeżoga.

Strzeżopraw, p. Prawostrzeżca.

Strzępić, 1) S. głos = śpiewać trelami, trelować; 2) S. mowę = upiększać obłudnie.

Strznadel, strzynadl, trznadel.

Strzoczka, zdrobniałe od Strzoka.

Strzoda, straż poranna.

Strzoka, p. Stroka.

Strzygać, strzydz od czasu do czasu.

Strzymać, nied. Strzymawać, 1) wstrzymać; 2) objąć, zmieścić (okręt ledwie strzymał ładunek z dwóch okrętów); 3) dotrzymać, dochować (S. wiarę, słowo, przysięgę). Strzymać się, wstrzymać się.

Strzymale, strzymawale, strzymięźliwie, wstrzemięźliwie.

Strzymałość, strzymawałość, strzymięźliwość, wstrzemięźliwość.

Strzymały, strzymawały, strzymięźliwy, wstrzemięźliwy.

Strzymawać, p. Strzymać.

Strzymawale, p. Strzymale.

Strzymawałość, p. Strzymałość.

Strzymięźliwość, p. Strzymałość.

Strzymięźliwy, p. Strzymały.

Strzynadl, p. Strznadel.

Strzynożyć, p. Strynożyć.

Strzyż, strzeż, strzyżyk, strzyżek, mały ptak podobny do królika.

Strzyżek, p. Strzyż.

Strzyżeniec, 1) ten, co ma włosy ostrzyżone; 2) włosy ostrzyżone.

Strzyżega, p. Śrzeżoga.

Strzyżyk, p. Strzyż.

Stuba, sztuba; izba audjencjonalna, trybunalska.

Stuciec, p. Sztuciec.

Stuć, p. Sztuciec.

Studnica, studnia; źródło, krynica.

Studniczysko, studnisko, dół nad studnią, cysterna.

Studnisko, p. Studniczysko.

Studować, studjować.

Studzienki, grzbiet, plecy, łopatki (stawiać bańki na studzienkach).

Stukfark, robota składana; sztukaterja.

Stuła, chusta, rańtuch.

Stumiec, kamieniarz, rzeźbiarz kamienny.

Stupek, zbir, oprawca, ceklarz.

Stupurczyć się, kokoszyć się, pysznić się, nadymać się.

Sturarstwo, robota sturarza, partactwo, fuszerka.

Sturarz, partacz, fuszer.

Sturknąć, szturknąć, stursnąć, szturchnąć.

Sturmak, p. Szturmak.

Stursacz, ten, co szturcha.

Stursać, szturchać.

Stursnąć, p. Sturknąć.

Stus, p. Sztos.

Stwardziewać, twardnąć.

Stwierdzać, 1) wzmacniać, zatwierdzać, potwierdzać, konfirmować (S. kogo na urzędzie; S. dokument); 2) utrwalać, zasilać (wiatry północne stwierdzają śniegi).

Stwierdzenie, sklepienie niebieskie, firmament.

Stwierdzić, stwirdzić, sćwirdzić, stwardzić, zrobić twardym.

Stwirdzić, p. Stwierdzić.

Stwolim, p. Stoliman.

Stwolimka, stwolinica, olbrzymka.

Stwolin, p. Stoliman.

Stwolinica, p. Stwolimka.

Stwora, 1) potwór, potwora; 2) sforność, zgodność, harmonja.

Stworność, artyzm, zręczność, udatność, kunszt.

Stworny, 1) sforny, zgodny; 2) stworzony, naturalny.

Stworzec, stwórca.

Stworzenny, stwórczy, mający moc stwarzania, twórczy.

Stworzysty, którego można stworzyć.

Stwójbytność, swój byt; własna natura, istota.

Stwórczy, p. Stworzenny.

Stychar, rodzaj alby kolorowej subdyjakonów prawosławnych.

Stychiera, hymn poranny lub nieszporny u prawosławnych.

Stychowna, pewna pieśń nieszporna u prawosławnych.

Stychwaser, p. Sztychwaser.

Styczeć, zetknąć.

Styć, utyć.

Stydnąć, stygnąć.

Stydzić, wstydzić.

Styg, czapka, kołpak.

Stygar, stygier, sygor, sztygar.

Stygier, p. Stygar.

Stykać: Bóg cię stykaj! = idź z Bogiem! niech cię ma Bóg w swej opiece.

Stylać, p. Sztylać.

Stylus, styl do pisania.

Styma, poważanie, cześć.

Stymulować, podniecać, przynaglać.

Styndar, p. Standur.

Stypny, tyczący się stypy.

Stypsel, zatyczka.

Stypułek, źdźbło.

Styrać, zużyć, podniszczyć (S. broń). Styrczeć, p. Storczyć.

Styrczyć, p. Storczyć.

Styrk, p. Stark.

Styrkać się, potykać się, utykać.

Styrman, szterman, styrnik, sztyrnik, szternik, sternik.

Styrocić się, zedrzeć się.

Stysk, utyskiwanie, żale.

Styskać, styskować, utyskiwać, żalić się.

Styskliwy, utyskujący wciąż, pełen skarg, żalów.

Styskować, 1) p. Styskać; 2) S. sobie = przykrzyć sobie; obrzydzać, zohydzać sobie; 3) uczuwać mdłości, mieć nudności (od trochy wina nie będziesz styskował). S. się, zbrzydnąć, znudzić się, obmierznąć.

Stywa, istyk, kozica, kij osadzony w żelazo, którym z lemiesza ziemię zgarniają.

Subdelegat, komornik sądowy.

Subet, szubet, śpisk, letarg, śpiączka.

Submitować się, sumitować się, tłómaczyć się, usprawiedliwiać się.

Subministracja, podstawienie.

Subministrować, 1) S. kogo, co = podstawić zamiast kogo, czego; 2) dostarczać.

Subordynacja, współudział, uczestnictwo.

Subordynat, wspólnik, współuczestnik.

Subordynować, podporządkować; poddawać pod czyje zwierzchnictwo, uzależniać.

Subornować kogo na co = nastroić, usposobić do czego.

Substancja, mienie, majątek.

Substancyjka, skromna, mała substancja, niewielki mająteczek.

Substrakcja, substrukcja, podwalina, fundament, grant.

Subsystencja, utrzymanie, środki utrzymania.

Subtelniczek, delikacik, niewieściuch.

Subtelnieć, stawać się subtelnym, cieńczeć, delikatnieć.

Subtelniś, człowiek subtelny w dowodzeniach, w badaniach, pedant.

Subtelniuczki, bardzo subtelny.

Subtelność, subtylność, cienkość, delikatność (ledwie nie puknie od wielkiej subtelności).

Subtelny, subtylny, cienki, delikatny.

Subtrakcja, odejmowanie, odciąganie, odtrącanie, ujmowanie.

Subtylność, p. Subtelność.

Subtylny, p. Subtelny.

Sucha, susza, ląd.

Suchedni, 1) kwartał; 2) albo suchedniowe zapłata kwartalna.

Suchedniarz, rzemieślnik nie spłacony jeszcze na majstra, obowiązany wnosić opłatę do cechu co kwartał.

Suchedniowy, tyczący się suchych dni, kwartalny.

Sucho: 1) S. jeść = suszyć; 2) S. nie zje = bez łez, nie płacząc; 3) susza, posucha (wracają się sucha; czynili S. lub deszcz).

Suchobolny, artretyczny.

Suchobólność dna, artretyzm.

Suchomelszczyzna, czynsz z wiatraków i młynów konnych i ręcznych.

Suchomokry, w połowie suchy, w połowie mokry (rok S. = przepadzisty).

Suchooki, niełatwy do płaczu.

Suchoręż, gałąź uschła, susz.

Suchota, 1) suchoty (choroba); 2) suszenie, post suchy.

Suchotniarka, kobieta-suchotniarz.

Suchotniarz, ten, co bije pokryjomu bydło, nie opłacając podatku, i sprzedaje mięso.

Suchowietrzyca, susza, powietrze suche.

Suchowodny, ziemnowodny (bóbr S.).

Suchożylny, nerwowy (maść suchożylna).

Suchożyła, nerw.

Suchy, 1) S. ból = artretyzm, dna; 2) S. ból w nogach = podagra; 3) sucha żyła, sucha cięciwa, sucha struna = nerw; 4) niepłodny, bezdzietny (suche małżeństwo); 5) S. post = suszenie, poszczenie o suchej strawie; 6) sucha msza = bez komunji.

Suć, 1) sypać; 2) co czem = obsypywać, wysadzać, sadzić, kameryzować (S. suknię perłami).

Sudan, gienerał wojsk kalifa.

Sudamny, p. Sudanny.

Sudanny, sudamny, długi, wysmukły; zgrabny, udatny, kształtny, szykowny.

Sudenny, tyczący się sudna, łodziowy (most S. = łyżwowy).

Sudno, (lm. sudny) łódź, bat, czółno.

Sudzina, wielkie naczynie, fasa, kufa (S. na piwo).

Suficjencja, obfitość, dostatek, mnóstwo; zapasy obfite.

Sufleta, szufleta, sufler teatralny.

Sufragator, współgłosujący, współobierca, współelektor.

Sufragjum, kreska przychylna, głos przychylny przy wotowaniu.

Sufryn, suweren (moneta).

Suja, szuja, szubrawiec.

Sukkub, zły duch, jeden z rozmaitych djabłów talmudycznych.

Sukniany, sukienny.

Sukniozdzierca, złodziej, opryszek.

Suknowiec, mól.

Sukrowica, sukrwica, ropa krwawa, posoka, otok.

Sukrwica, p. Sukrowica.

Sulaty, sulejaty, obuwie pilśniowe.

Sulica, włócznia, rohatyna.

Suma, torba, worek.

Sumnienie, sąmnienie, samnienie, sądnienie, 1) sumienie; 2) skrupuł, wyrzut sumienia.

Sumnienny, sumienny.

Sumnisty, sumienny, prawy, szczery.

Sumułka, mała suma, sumka (S. czego, króciuchna treść).

Suna, sundak, sunka, sumka, szumka, sakwa, torba, worek skórzany, łagiew rzemienna.

Sunąć, sypnąć.

Sundak, p. Suna.

Sumka, 1) kieszeń, woreczek, sakwa; 2) p. Suna.

Sunka, p. Suna.

Supa, zupa.

Supan, żupan.

Supanja, żupanja.

Supeditować, dostarczać, posiłkować, przychodzić w sukurs.

Superfajn, p. Superfin.

Superfajnowy, p. Superfinowy.

Superfin, superfajn, rzecz zrobiona z przedniego srebra (fajnu).

Superfinowy, superfajnowy, tyczący się superfinu, z niego zrobiony.

Superoksyd, nadtlenek.

Supersedować, zaprzestać, zaniechać, odstąpić.

Suplement, zasiłek, pomoc; posiłki wojskowe.

Suplementować, zasilać, pomagać, ratować, opatrywać.

Suplika, petycja.

Supozycja na kogo = podejrzenie, poszlaka.

Supryma, część wierzchnia.

Surczeć, surczyć, szeleścić (S. skrzydłami).

Surmować, grać na surmie.

Surnat, sublimat.

Surogacja, p. Surogatorja.

Surogator, zastępca starosty grodzkiego.

Surogatorja, surogacja, urząd surogatora.

Surowić, robić surowym. S. się, surowieć.

Surowie, surowo.

Surowy: drzewo surowe albo nie dziane = drzewo, na którym nie urządzono barci, ale zdatne do roboty bartnej.

Surundży, nieodm. pstra chustka turecka.

Susceptanctwo, czynność, obowiązki, rola susceptanta.

Susceptant, pomocnik rejenta, adwokata, dependent.

Suspica, zboże mieszane.

Suspicja, podejrzenie.

Suspikować o kim = podejrzewać kogo; przypuszczać, domyślać się.

Sustencja, p. Sustentacja.

Sustentacja, sustencja, wyżywienie, utrzymanie.

Sustentować, utrzymywać, żywić.

Susza: Siedzieć na suszy (u pijaków) = nie mieć co pić.

Suszać, suszyć, od czasu do czasu (= pościć o suchych potrawach).

Suszalny, suszarny, tyczący się suszarni, służący do suszenia.

Suszarny, p. Suszalny.

Suszfałki, suszwałki, szuszfałki, nici wystrzępione i wypadające z płótna, strzępy.

Suszki, suche konopie, płoskonki, które nasienia nie mają.

Susznia, suszarnia.

Suszwałki, p. Suszfałki.

Suszyć kogo więzieniem = nędzić, dręczyć, trapić.

Sutanny, 1) tyczący się sutanny (rękaw S.); 2) ubrany w sutannę (doktór S. = w todze); 3) S. jedwab = kręcony.

Sutek, sytek, sutka, cycek, brodawka piersiowa.

Sutka, p. Sutek.

Suty, sypany, obsypany.

Suwałka, utarczka tatarska.

Swacić, swatać.

Swacyrba, opłata weselna.

Swad, p. Swadźba.

Swada, zwada.

Swadka, zdrobniałe od Swada.

Swadliwy, zwadliwy.

Swadźba, swad, wesele, gody małżeńskie.

Swadźbić się, wstępować w związki małżeńskie; iść za mąż.

Swak, szwak, 1) szwagier; 2) rywal, współzalotnik.

Swakowstwo, 1) szwagrostwo; 2) rywalizacja w miłości, współzalotnictwo.

Swamyślny, zdolny do samodzielnego myślenia.

Swarliwy, sporny, będący przyczyną sporu (przyjąć nie chciał swarliwego miejsca).

Swarnia, miejsce swarów, kłótni.

Swarorodny, rodzący swary (swarorodna niezgoda).

Swarszlowy, p. Szwarclowy.

Swat, 1) jechać w swaty = na zwiady, na prześpiegi; 2) wyjeżdżać przed swaty = chcieć być mędrszym od starszych; 3) współzalotnik, rywal, gach; 4) swaty = zapusty, czas kojarzenia małżeństw.

Swata, swatka.

Swatowny, tyczący się swatania, zajmujący się swataniem.

Swawola, 1) albo swowola, samowola, wolność; 2) albo swowoleństwo, absolutność, arbitralność; 3) S., swowola, swowolność, swowoleństwo, rozpusta, nierząd, wyuzdanie; 4) albo swawoleństwo, anarchja; 5) kupa swawolnych ludzi.

Swawolać, swowolać, swywolać, swawolować, swywolować, stawać się swawolnym.

Swawoleniec, swywolniczek, człowiek swawolny, zbytnik, anarchista.

Swawoleństwo, p. Swawola.

Swawolować, p. Swawolać.

Swądnieć, swędnieć, 1) wydawać z siebie swąd, swędzić; 2) śmierdzieć, cuchnąć.

Swestka, szwestka, szczwaczka, śliwka węgierska, węgierka.

Swędnieć, p. Swądnieć.

Swędra, 1) zmaza, plama, nieczystość; 2) bieda, nieszczęście; 3) plugawiec, smród, gnojek.

Swędrać się, szwendać się, włóczyć się, wałęsać się.

Swędziwy, swiędliwy, swiędziwy, łachotliwy, łechciwy.

Swierzchowany, swirzchowany, 1) doskonały (S. człowiek); 2) najwyższy (S. Bóg).

Swiędliwy, p. Swędziwy.

Swiędziwy, p. Swędziwy.

Swnu, zewnątrz.

Swoboda, słoboda, świeboda, swobodka, słobodka, 1) powodzenie, pomyślność; 2) szczodrość, hojność, szczodrobliwość.

Swobodka, p. Swoboda.

Swobodnik, niezależnie myślący, człowiek wolnomyślny, liberał.

Swobodny, świebodny, 1) dziedziczny (S. pan na Wartemberku); 2) hojny, szczodry, szczodrobliwy.

Swobodyniec, rozpasany Bachus.

Swobodzić, oswobadzać, wyswobadzać, wyzwalać, zwalniać; pozbawiać kłopotu (siebie zawodzi, kto drugiego swobodzi, ręcząc zań).

Swod, jednacz, pojednawca.

Swoić, 1) kogo z czym = oswajać, otrzaskiwać, 2) przywłaszczać sobie.

Swoik, swojerz, szlafrok, kitel letni kobiecy.

Swoja, swa, 1) swoja strona (rozpierzchnęli się każdy w swą; każdy w swą ciągnie); 2) swoja kolejka, swój kieliszek (proszę na swoją).

Swojesz, p. Swoik.

Swojski, 1) swój własny; 2) S. dla kogo = zwykły, zwyczajny, oklepany. Po swojsku = po swojemu, po staremu, jak zwyczajnie.

Swojszczeć, stawać się swojskim, obłaskawiać się.

Swora, sfora, zwora, zgodne połączenie, zgodna para (przyjaźń z szczerością w jednej sworze). Idzie to po sworze = zgodnie.

Sworować, 1) brać (ogary) na sworę; 2) albo sforyć = spoić, sprządz, złączyć, połączyć co z czem, wcielić co do czego (Litwę i Polskę w jedno państwo sworował); 3) szata sworowana = zszywana.

Swowolać, p. Swawolać.

Swowolny, swawolny.

Swszytki, wszystek.

Swywolać, p. Swawolać.

Swywolniczek, p. Swawoleniec.

Swywolować, p. Swawolać.

Sybalec, szybalec, szybał, szybała, oszust.

Sybior, Syberja.

Syc, zaś.

Sycera, szekar, szechar, trunek upajający.

Sycić, 1) tuczyć (S. ciało); 2) nasycać.

Syciuchny, syciuteńki, zdrobn. od syty.

Syczeć, sykać, syknąć, sarkać, narzekać.

Sygilacja, p. Sygilata.

Sygilata, sygilacja, pieczętowanie, stemplowanie.

Sygnifikatorja, wskazówka.

Sygnota, kapłan-poseł krywe-krywejty, opatrzony w laskę na znak pełnomocnictwa wielkiego kapłana.

Sygor, sztygar.

Sykać, p. Syczeć.

Syknąć, p. Syczeć.

Sykofancja, obłuda, zdrada.

Sykofant, sykofanta, oszczerca, obłudnik, szalbierz, zdrajca.

Syłać, posyłać od czasu do czasu.

Symbolum, symbol.

Symfonał, zdrob. symfonalik, starożytne narzędzie muzyczne.

Symilować, udawać, symulować.

Syn koronny = obywatel kraju, szlachcic.

Syniec, syn, synalek.

Synodopiśca, pisarz, dziejopis synodalny.

Synogardlica, sinogardlica, sinogarlica, synogarlica.

Synojedzca, pożeracz dzieci (Saturn S.).

Synojedztwo, dzieciożerstwo.

Synonima, słownik.

Synowcewy, synowcowy.

Synowskie, po synowsku.

Synowy, synowski.

Syntaksa, p. Syntaktyka.

Syntaktyka, syntaksa, klasa w dawnych szkołach polskich, w której uczono składni.

Syp, szyp, strzała.

Sypień, naczynie do przesypywania lub przelewania, czerpak, lejek.

Sypka, miara zboża jako danina.

Sypnieć, p. Sipnieć[1].

Syrbak, serb, muzyk grający na serbach (p. Serb).

Syroctwo, sieroctwo.

Syrotny, sierocy.

Syrowatka, serwatka.

Syt, syty (jadłem do syta).

Syta, miód rozcieńczony w wodzie.

Sygor, p. Stygar.

Sytek, p. Sutek.

Sytnieć, stawać się sytnym.

Sytność, tłustość, tusza, cielistość, mięsistość (co zje w S. mu idzie = na pożytek ciału, służy mu).

Sytny, p. Syty.

Syty, sytny, 1) tuczny, tłusty, spasły, karmny; 2) sprawiający przesyt (każda rzecz na tym świecie syta).

Szabelnia, fabryka, w której wyrabiają głównie do szabel.

Szabeltas, kaleta wisząca u pasa szabelnego.

Szabeltaszno, szabeltaśno, z szabeltasem, z szabeltasami (młódź do nauk z dostatkami oddawają, bławatno, pierno, kowano, S.).

Szabeltaśno, p. Szabeltaszno.

Szabla: wieprz dziki psa wali krzywą szablą = kłem.

Szablonoszec, ten, co nosi szablę.

Szach, jeden z kamieni, któremi grają w szachy.

Szachor, cukier.

Szachowniczy, tyczący się szachownicy (szachownicze rozsadze drzew).

Szacić, ubierać w szaty.

Szacować, 1) kogo = nicować, krytykować; 2) sądzić (S. z pozoru); 3) S. czem = uważać za co, mieć za co (wielkiem nieszczęściem szacuje).

Szacowniczy, cenzura (urząd w Rzymie).

Szacownik, 1) p. Szacunkarz; 2) czciciel, wielbiciel.

Szacunek, szacunk, 1) wartość, cena (S. długów = suma, obrachunek długów); 2) popis, konskrypcja, zarządzenie poboru; 3) krytyka złośliwa, obmowa, oszczerstwo, nicowanie.

Szacunk, p. Szacunek.

Szacunkarz, szacownik, 1) taksator; 2) ten, co strofuje, cenzor, instygator (S. obyczaje strofuje); 3) krytyk złośliwy, obmówca, oszczerca.

Szadawy, popielaty.

Szadras, płaski sznurek szmuklerski, na obie strony jednakowy, robiony na klockach.

Szadzić, szedzić, szędzić, okrywać sadzią, szronem; okrywać siwizną.

Szadzieć, szedzieć, 1) okrywać się szronem; 2) siwieć.

Szadź, sadź, szron.

Szafar, szafarz.

Szafarnia, spiżarnia.

Szafarować, być szafarzem.

Szafarowanie, p. Szafarstwo.

Szafarstwo, szafarowanie, 1) gospodarstwo szafarskie; gospodarność, rządność, ekonomja; 2) zawiadywanie, zarząd (Farao polecił Józefowi swe S.).

Szafelin, p. Szefelin.

Szafelnik, szefelnik, żołnierz uzbrojony w szafelin.

Szafjan, safjan.

Szafjanowy, safianowy.

Szafować, 1) dostarczać, dawać, przynosić, produkować (S. więźniowi broni, pieniądze robotnikom za robotę; kraj ten obficie szafuje piwo, wełnę, sukno = wydaje; S. wieczerzę; wschodnim krajom szafowali towary; S. do Gdańska (zboże) = spuszczać); 2) rządzić, rozporządzać (zdrowiem i sercem mojem szafuje; szczęściem Bóg szafuje; pieniądz wszystko szafuje; S. z sobą = rozporządzać sobą); 3) S. oczyma = rzucać, spoglądać.

Szafranić, zaprawiać, farbować szafranem, żółcić.

Szafraniec, kupiec węgierski rozwożący po wsiach między innemi szafran.

Szafranny, szafranowy.

Szafunk, 1) szafunek; 2) władanie, kierownictwo (dać komu co w S.); 3) władać swym szafunkiem = być panem swej woli.

Szafunt, szyfunt, waga = 331 do 400 funtów.

Szaja, saja, cienka materyjka włoska.

Szak, siak (ni tak, ni S.).

Szala, równowaga, balans.

Szalać, szaleć.

Szalawary, 1) p. Szarawary; 2) ubranie obszerne, buchaste.

Szalbierskie, po szalbiersku.

Szaleność, szaloność, szaleństwo.

Szalić, 1) S. kogo, co, kim, czem = czynić szalonym, nabawiać szaleństwa; 2) kogo = mamić, oszukiwać.

Szalm, psalm.

Szaloność, p. Szaleność.

Szalony, warjat, furjat (szpital szalonych).

Szaltarz, psałterz.

Szałamacha, p. Sałamacha.

Szałamaja, gatunek piszczałki.

Szałaputać, postępować jak szałaput.

Szałasz, sałasz, szałas.

Szałaśnica, kobieta szalejąca, awanturnica.

Szałsa, p. Salsa.

Szałsza, p. Salsa.

Szambran, gatunek sukni z bogatej materji.

Szamerlan, gatunek stroju kobiecego.

Szamerluk, gatunek stroju.

Szamlot, kamlot.

Szamota, szomota, szemota, szamotanie, szarpanina.

Szampanata, p. Spampanata.

Szampierz, p. Sąpierz.

Szamski, damasceński (głównia szamska).

Szancknecht, szańcownik, prosty kopacz szańców.

Szanckopnik, podkopnik.

Szancmajster, przełożony szancknechtów.

Szanek, miara objętości.

Szaniec, szańc, 1) stawka w grze (na S. wielki sadził = dawał wielką stawkę); 2) cel, meta, kres (do szańca kogo uprzedzić); 3) szańca swego powetować = odzyskać stratę; 4) na S. komu co dać = odżałować mu co, nie żałować mu; 5) jaw; wolne pole (zamysły tajemne na S. wyrzucili; dyskurs wolny ma S. na wszystko).

Szankr, szankier (choroba).

Szanować, 1) oszczędnie używać, oszczędzać (S. szczęścia); 2) źle S. = znieważać, lżyć; 3) czcić (S. kogo biesiadą).

Szanowity, szanowny, czcigodny.

Szanowny, szanujący, dbały, oszczędny.

Szańc, p. Szaniec, (w S. złożyć, na S. stawić, kłaść = wystawiać na niebezpieczeństwo, na sztych.

Szańcować drabiny przy szturmie = przystawiać je do murów. S. się, 1) przybliżać się, podmykać się (S. się ku nieprzyjacielom; k niej z ustami się szańcuje); 2) spuszczać się, opadać (k ziemi się szańcuje = przypada; woda na dół się szańcuje); 3) szczęścić się, wieść się, powodzić się, iść po myśli.

Szańcownik, 1) p. Szancknecht; 2) żołnierz broniący szańców.

Szapiel, głuptas.

Szar, 1) szereg dachówek, rząd gontów (gonty oblatują szarami z dachu); 2) przestrzeń powietrzna.

Szara, p. Siara[3].

Szarafan, rodzaj sukni kobiecej.

Szaraj, p. Saraj[1].

Szaranek, karpik młody do zarybienia stawu.

Szarańczę, p. Szarańczyk.

Szarańczyk, szarańczę, młode szarańczy.

Szarasy, szarawy.

Szarbach, p. Szarboch.

Szarboch, szarbach, szorboch, schorbuk, szkorbut (choroba).

Szarek, 1) człowiek licho ubrany, szerepetka, obdartus; 2) pies szary.

Szarga, 1) szaruga, słota; 2) S. morska = burza morska.

Szargant, szargart, szargarz, kat, oprawca.

Szargart, p. Szargant.

Szargarz, p. Szargant.

Szargnąć, targnąć, szarpnąć.

Szarkać, sarkać.

Szarki, obszarpańczy.

Szarknąć, 1) sarknąć; 2) S. z bólu = syknąć.

Szarletan, szarlatan.

Szarletanka, szarlatanka.

Szarłacić, 1) szkarłacić, powlekać szkarłatem; 2) ubierać w szkarłat.

Szarłacisko, zgrubiałe od Szarłat.

Szarłat, szkarłat.

Szarłatnawy, niezupełnie szkarłatny.

Szarłatnieć, stawać się szkarłatnym.

Szarłatnik, 1) ten, co farbuje na szkarłatno; 2) purpurat, kardynał.

Szarłatno chodzić = ubierać się w szkarłat.

Szarłatny, szarłatowy, szkarłatny.

Szarłatorodny, rodzący ślimaki szkarłatne.

Szarłatowy, p. Szarłatny.

Szarłookość, zaczerwienie oczu.

Szarmycel, 1) harc, utarczka; 2) dysputa, spór, sprzeczka.

Szaropich, p. Szaropych.

Szaropych, ten, co się wzbija nad stan.

Szarota, szarość, szarzyzna.

Szarować ściany = tynkować na szaro, zanim się je obieli.

Szarpa, szarfa.

Szarpacki, tyczący się szarpacza (zamordował go ręką szarpacką = zbójecką, katowską).

Szarpacz, ten, co szarpie (S. rzeczypospolitej).

Szarpki, szparki, rączy.

Szarpny, szarpiący, prędki w porywaniu (ryś S.).

Szarpowy, szarfowy.

Szarsza, szerża, tkanina jedwabna jedwabnemi nićmi przetykana.

Szarszon, p. Szarszyn.

Szarszyn, szarzun, szarszon, gatunek szabli, pałasza, szpady.

Szarucha, maść szara.

Szarwark, zamęt, tartas, rwetes, rozgardyjasz.

Szary: szara pycha = szpetna, nizka, czcza.

Szarza, szare sukno krajowe; sukmana z niego zrobiona.

Szarzać, wycierać, poniewierać, pomiatać, niszczyć (S. miłością, życiem, sumieniem = frymarczyć; S. fortunę i bogi = lekceważyć). S. się, wycierać się, poniewierać się, wycierać kąty.

Szarzun, p. Szarszyn.

Szarzyć się, 1) stawać się szarym; 2) zmierzchać się; 3) ukazywać się, niewyraźnie migotać, majaczeć.

Szarża, stopień wojskowy, ranga, godność, urząd.

Szastać, 1) chustę w wodzie = płókać; 2) głośno szeleścić; wydawać głos właściwy chróścielowi.

Szastka, dudka kościana.

Szaszek, saszek, 1) błazen, figlarz, kuglarz; 2) gatunek psów.

Szaszkować, płaszczyć się, czołgać się przed kim.

Szaszor, 1) chrzęst, szelest, lot szastający; 2) albo Saszor = latawiec dziecięcy z papieru; 3) gromada ciągnąca, huf, kupa (uszykowane w porządne szaszory, sznurem wędrują).

Szaszorzy, tyczący się szaszora.

Szaszułeczka, maleńka czasza.

Szataństwo zbiorowo: szatani (uwalniał od szataństwa opętanych).

Szatarnia, szatnica, szatownia, szatnia, garderoba.

Szatława, ciemnica, więzienie.

Szatnica, 1) p. Szatarnia; 2) garderobiana (służąca).

Szatniejszy, bogatsze szaty mający, strojniejszy.

Szatownia, p. Szatarnia.

Szatrzyć się, strzedz się, uważać, baczyć.

Szawiać, szamotać.

Szawka, szafka.

Szawłok, szawłuk, wór skórzany składany.

Szażuła, p. Szczeżuja.

Szcie, p. Ście.

Szczak, 1) ten, co szczy; 2) nocnik, urynał.

Szczałbatka, sczałbatka, czaszka głowy.

Szczawka, p. Szczkawka.

Szcząd, szcządek, szcząt, szczęt, szczątek, ślad, drobna pozostałość, reszta, ułamek czego (sprawiedliwości szczędu nie masz; z nich i S. nie został; S. czasu, narodu; zastępy do szczędu wybito).

Szcządek, p. Szcząd.

Szcząt, 1) p. Szcząd; 2) W S = nawskroś, ze szczętem, z gruntu, do gruntu (w S. pozabijał centaurów; wyspę wojować i wszcząt ją zepsować; w S. wyplenił; tron w S. złoty = z litego złota).

Szczebietać, szczepietać, szczebiotać.

Szczebietliwy, szczebietny, szczebrotliwy.

Szczebietny, p. Szczebietliwy.

Szczeblik, szczebelek.

Szczeblisty, pełen szczebli, zaopatrzony w szczeble.

Szczebrzuch, 1) graty, sprzęty, naczynia domowe; 2) albo szczebrzucha, rodzaj ogrodowizny; 3) grot, ostrze strzały.

Szczeciany, szczeczny, tyczący się szczeciny.

Szczeciasty, szczecisty, szczecionoszy, pełen szczeciny, okryty szczeciną, szczeciniasty.

Szczecionoszy, p. Szczeciasty.

Szczeciowaty, szczecinowaty.

Szczecisty, p. Szczeciasty.

Szczeczek, p. Szczekarz.

Szczeczny, p. Szczeciany.

Szczeczuja, p. Szczeżuja.

Szczedrze, szczodrze.

Szczegielny, p. Szczególny.

Szczegotać, 1) p. Szczekotać; 2) wydawać głos właściwy sroce, skrzeczeć.

Szczególnie, pojedyńczo, po jednemu, samopas (chodzić S.).

Szczególny, szczegulny, szczegielny, 1) sam jeden, samiuteńki (sam S. został; chodzą szczególni = pojedyńczo, po jednemu, samopas); 2) prywatny; 3) jedyny (on jest S. do wyśpiegowania).

Szczegulny, p. Szczególny.

Szczeka, szczoka, szczęka.

Szczekarz, szczeczek, szczekacz.

Szczekaty, szczokaty, szczekliwy, skory do szczekania; pyskaty.

Szczekliwy, p. Szczekaty.

Szczekotać, szczegotać zębami = szczękać, kłapać, dzwonić.

Szczekotliwy, wrzaskliwy, krzykliwy.

Szczekuła, pies ustawicznie szczekający.

Szczelina, długa trzaska odłupana od czego.

Szczelinisty, pełen szczelin.

Szczeniec, szczeniak, szczenię.

Szczenięcy, tyczący się szczenięcia.

Szczepa, szczypa, szczapa, łupa drzewa.

Szczepić, wrażać, wsadzać, wtykać.

Szczepie, zbior. drzewka szczepione.

Szczepietać, 1) p. Szczebietać; 2) seplunić.

Szczepiowiar, ten, co szczepi wiarę.

Szczepisty, p. Szczepki.

Szczepki, szczepny, szczepły, szczepisty, dający się szczepać, łupać, łupki.

Szczepły, p. Szczepki.

Szczepna pieczeń = krzyżowa pieczeń, krzyżówka.

Szczepnica, szczypnica, szczepnik, sad na szczepy, plantacja, płonnik.

Szczepnik, p. Szczepnica.

Szczepny, p. Szczepki.

Szczerbić, lżyć, znieważać, hańbić.

Szczerba, cios, raz, szkoda.

Szczerbina, szczerba.

Szczerkać, szczerkotać, szczyrkotać, 1) tryskać, ciurczeć; 2) szemrać, chrobotać, grzechotać.

Szczerkotać, p. Szczerkać.

Szczerość, czystość, brak przymieszki (S. narodu naruszona obcą krwią).

Szczerozimny, zupełnie zimny.

Szczerny, szczyrny, szczyry, szczery.

Szczerze, czysto, dokładnie, prawidłowo (cudze języki tak wymawiał S., że się zdumieli).

Szczerzyć komu nieprawdę = zadawać fałsz w oczy.

Szczesny, szczęstny, szczestny, szczęsny, szczęśliwy.

Szczestny, p. Szczesny.

Szczeszuja, p. Szczeżuja.

Szczeście, szczęście.

Szcześć, zwątleć, osłabnąć.

Szcześnić się, szczęścić się.

Szczeznąć, zginąć, zniknąć, przepaść.

Szczeżuja, szczeszuja, szczeczuja, szażuła, łuska twarda; skorupa żółwia.

Szczędliwy, p. Szczędny.

Szczędny, szczędliwy, szczędziwy, szczędzący, oszczędny.

Szczędzić, ochraniać (S. duszę od skażenia).

Szczędziwy, p. Szczędny.

Szczęstny, p. Szczesny.

Szczęścić kogo, co = robić szczęśliwym, uszczęśliwiać, (o Bogu) błogosławić, darzyć.

Szczęście, dola, los, przypadek (złe S. = nieszczęście; S. pomyślne, przeciwne; na S. co opuścić = zdać na los szczęścia).

Szczęt, p. Szcząd.

Szczkać, p. Szczknąć.

Szczkanie, p. Szczkawka.

Szczkawka, 1) albo sczkawka, szczawka, szczkota, szczkanie, szczknienie, czkawka; 2) uraza, ohyda, obrzydzenie (nie będzie to ku szczkawce Panu).

Szczknąć, niedok. szczykać, 1) uszczknąć, skubnąć, urwać (S. kwiat); 2) czknąć, odezwać się czkawką; 3) zeszyć naprędce kilku ściegami.

Szczknienie, p. Szczkawka.

Szczkota, p. Szczkawka.

Szczmić, 1) kurczyć, ściągać (lek szczmiący); 2) oszczędzać, skąpić.

Szczmiel, trzmiel.

Szczobiot, szczebiot.

Szczodrak, chleb rozdawany ubogim na Trzech Króli.

Szczodroba, szczodrobliwość.

Szczodromietny, szczodrze rzucany.

Szczodry dzień = dzień Trzech Króli.

Szczoka, p. Szczeka.

Szczokaty, p. Szczekaty.

Szczołb, czerep, czaszka; łeb zwierzęcy.

Szczołgnąć się, p. Sczołgnąć się.

Szczotkasty, szczotkowaty.

Szczubać, szczubeć, szczypta.

Szczubeć, p. Szczubać.

Szczubiałka, szczublica, szczublę, szczublątko, mały, młody szczupaczek.

Szczubiel, szczupiel, szczuka, szczupak.

Szczublątko, p. Szczubiałka.

Szczublę, p. Szczubiałka.

Szczublica, p. Szczubiałka.

Szczubliczka, zdrob. od Szczublica.

Szczuczy, szczupaczy, szczupakowy.

Szczudłać, skakać na szczudłach.

Szczudłek, szczutek, byk, prztyczek (dać szczudłka w nos).

Szczudło, ten, co chodzi na szczudle.

Szczudłonogi, mający cienkie a długie nogi.

Szczuja, nazwa psa myśliwskiego.

Szczuka, p. Szczubiel; S. morska = wilk morski, szczupak morski.

Szczupać, p. Szczupnąć.

Szczupiel, p. Szczubiel.

Szczuplić, robić szczupłym, szczuplejszym, uszczuplać, umniejszać. S. się, obywać się, ograniczać się, kontentować się (S. się byle czem).

Szczupnąć, niedok. szczupać, dotknąć, pomacać, skubnąć.

Szczury, szczupły, cienki, chudy, subtelny.

Szczuwać, szczać często.

Szczwaczka, p. Swestka.

Szczwał, cwał (pęd, bieg).

Szczyciciel, obrońca.

Szczycić, ratować, ocalać, bronić.

Szczycić, 1) bronić, zasłaniać, chronić, zachowywać od czego; 2) zaszczycać, zdobić (krzyż ten herb szczyci). S. się czem = zasłaniać się, zastawiać się, wymawiać się.

Szczykacz, ten, co szczyka.

Szczykać, p. Szczyknąć[4].

Szczypa, p. Szczepa.

Szczypać, kłóć, bość, dręczyć (sumienie go szczypie).

Szczypciążki, szczypczyki, kleszczyki.

Szczypka, 1) szczypanie, szczypnięcie; 2) szczypta.

Szczypkiem, dorywczo, tu i owdzie.

Szczypnica, p. Szczepnica.

Szczypotkany, uszczypliwy, kostyczny, sarkastyczny (wiersz S.).

Szczyrbaty, szczerbaty.

Szczyrkotać, p. Szczerkać.

Szczyrnieć, sczernieć, zsinieć.

Szczyrny, p. Szczerny.

Szczyrwienieć, sczerwienieć.

Szczyry, p. Szczerny.

Szczystkliwość, oszczędność.

Szczyt, 1) tarcza, puklerz; 2) obrona, zasłona; 3) zaszczyt, chluba, ozdoba.

Szczytnik, 1) ten, co robi tarcze; 2) albo szczytonosz, szczytownik, żołnierz uzbrojony w tarczę.

Szczytonosz, p. Szczytnik.

Szczytownik, p. Szczytnik.

Szczyzoryk, scyzoryk.

Szechar, p. Sycera.

Szedłak, siodłak, sielanin, wieśniak.

Szedować, szejdować, rozkładać kruszec chemicznie dla oczyszczenia.

Szedwaser, kwas azotny, serwaser.

Szedwszy, szedłszy.

Szedzić, p. Szadzić.

Szedzieć, p. Szadzieć.

Szedziwy, szędziwy, sędziwy, siwy; stary.

Szedzizna, p. Sędzielizna.

Szefelin, szafelin, rodzaj długiej, cienkiej szpady.

Szefelnik, p. Szafelnik.

Szefergryn, gatunek kleju.

Szeftarz, rzemieślnik robiący okładki, obsadki, trzonki.

Szejdarz, szejdownik, ten co szejduje kruszce.

Szejdować, p. Szedować.

Szejdownik, p. Szejdarz.

Szek, sok.

Szekambet, gatunek czapraka z litej tkaniny.

Szekar, p. Sycera.

Szekierski koń p. Sekiel.

Szelągowe, szelążne, szelężne, opłata szelągowa, pobór szelągowy od trunków, czopowe.

Szelążkowaty, podobny do szelążka.

Szelążne, p. Szelągowe.

Szelbaki, p. Szelbąg.

Szelbąg, szelbląg, szelbaki, (l. mn.) szafa kuchenna z rzędami na naczynia kuchenne.

Szelbląg, p. Szelbąg.

Szelestny, szeleszczący (skrzydła wężami szelestne).

Szelężysko, zgrub. od Szeląg.

Szelina, selina, gaj, bór, gęstwina.

Szelinarz, myśliwiec; próżniak, wałęsający się po szelinach.

Szelmsztuk, frantostwo, oszustwo.

Szemięga, ciemięga, niedołęga.

Szemka, gatunek tkaniny jedwabnej.

Szemla (= zemla) placek.

Szemota, p. Szamota.

Szemr, szmer, szelest.

Szemrliwy, skłonny do szemrania.

Szepc, gatunek piwa niemieckiego.

Szepieczący, szepietliwy, szepietlawy, szepleniący.

Szepielak, szepioł, szepleniuch, szepluń, szepiołka, szepiotka, ten, co szepluni.

Szepietlawy, p. Szepieczący.

Szepietliwy, p. Szepieczący.

Szepioł, p. Szepielak.

Szepiołka, p. Szepielak.

Szepiotka, 1) p. Szepielak; 2) p. Szeplunka.

Szepleniuch, p. Szepielak.

Szeplunka, szepiotka, kobieta szepleniąca.

Szepluń, p. Szepielak.

Szepszeląg, szepszeling, zapłata ławnikom z okazji sądzenia czyjej sprawy.

Szepszeling, 1) p. Szepszeląg; 2) zapłata przysiężnikom za świadectwo.

Szeptać się, szeptawać się, szeptać między sobą, naradzać się, zmawiać się.

Szeptarz, p. Szeptuch.

Szeptawać się, p. Szeptać się.

Szeptuch, szeptarz, ten co szepcze.

Szerbczyzna, p. Serebszczyzna.

Szerebczyzna, p. Serebszczyzna.

Szerepczyzna, p. Serebszczyzna.

Szeręg, szereg.

Szerletan, szarlatan.

Szerm, szyrm, 1) machnięcie, cios, uderzenie bronią (jednym szermem głowę mu odciągł); 2) prostym szermem = po prostu.

Szermierska, szermirstwo, szyrmirstwo, sztuka szermierska, fechtunek.

Szermięga, siermięga.

Szermirstwo, p. Szermierska.

Szermować, szyrmować czem, 1) popisywać się; 2) wojować, żartować, igrać z czem.

Szeroce, szeroko.

Szeroki, szyroki: Z szerokiego serca = z otwartego serca.

Szerokolisty, mający liście szerokie, szerokolistny.

Szerokopleczy, mający plecy szerokie, pleczysty.

Szerstki, p. Szorstki[5].

Szerz, szerza, szerokość.

Szerzyć się, szyrzyć się, puszyć się, rozbijać się, zadzierać nosa.

Szesny, szestny, zostający w stosunku jednego do sześciu.

Szestny, p. Szesny.

Szeszulinka, łupinka.

Szeszuła, łupina.

Sześciniedziałka, sześciniedziołka, sześćniedziałka, sześciniedzielnica, położnica.

Sześciniedzielnica, p. Sześciniedziałka.

Sześciniedziołka, p. Sześciniedziałka.

Sześciochórny, tyczący się sześciu chórów (śpiew S.)

Sześciopiór, buława.

Sześciora, jedna z sześciu części (rozkrawać pomarańczę w sześciorę).

Sześcioraczyć, dzielić na sześciorakie; pomnażać sześciorako.

Sześciorak, jęczmień rodzący ziarna sześcioma rządami.

Sześciorny, poszóstny, sześć razy powtórzony.

Sześcioro, sześć (S. chleba).

Sześcioroskrzydlasty, sześcioroskrzydły, szóstoskrzydlasty, mający sześć skrzydeł (cherubin S.).

Sześcioroskrzydły, p. Sześcioroskrzydlasty.

Sześciory, sześcioraki.

Sześćdziesiątnica, niedziela w szóstym dziesiątku dni przed wielkanocą.

Sześćdziesiętny, 1) sześćdziesiątkrotny, sześćdziesiąt razy powtórzony; 2) sześćdziesiąty.

Sześćkrotny, sześciokrotny.

Sześćnaćcie, szesnaście.

Sześćniedziałka, p. Sześciniedziałka.

Sześćrzędy, z sześciu rzędów złożony (owies S.).

Sześćstopny, sześciostopowy.

Sześćwęgielny, sześćwęgiełny, sześciokątny.

Szewc, lin (ryba).

Szewluch, 1) człowiek do niczego, niezdara, ladaco; 2) albo szewlucha, szewluha, nędzna szkapa, wywłoka.

Szewlucha, p. Szewluch.

Szewluha, p. Szewluch.

Szędzić, p. Szadzić.

Szędziwy, p. Szedziwy.

Szfanel, rodzaj gry w karty.

Szkadłuba, p. Skała.

Szkałuba, p. Skała.

Szkapina, mięso ze szkapy, konina.

Szkaradość, szkarzadość, szkaradzieństwo.

Szkarady, skarady, szkaradny.

Szkaradzić, hańbić, kalać, sromocić, profanować (S. świętość).

Szkaradzie, szkaradnie.

Szkardasztwo, pobratymstwo, braterstwo, przyjaźń u Tatarów.

Szkarzadość, p. Szkaradość.

Szkarłupa, skorupa.

Szkielnia, śkielnia, huta szklana.

Szkielny, śkielny, szkleniczny, śkleniczny, tyczący się szkła, szklany (hutnik S.).

Szkleniczny, p. Szkielny.

Szklnąć, szklnić, szklnić się, lśnić.

Szklnić, p. Szklnąć.

Szkłodziej, śkłodziej, ten, co robi szkło.

Szkłodziejny, śkłodziejny, przerabiający na szkło, szklący.

Szkłodziejstwo, śkłodziejstwo, fabrykacja szkła.

Szkłoródy = rodzina pierwiastków chemicznych, złożona z boru i krzemianu, hialogieny.

Szkoda, 1) na czyją szkodę = na czyj koszt, na czyj rachunek, na czyje ryzyko, na czyje konto; 2) należność, dług, o który szła sprawa w sądzie.

Szkodca, szkodźca, szkojca, szkodnik.

Szkodeczka, p. Szkódka.

Szkodnica, czarownica, wiedźma.

Szkodno, szkodliwie, ze szkodą.

Szkodny, przynoszący szkodę, krzywdzący, szkodliwy.

Szkodować, szkodzić kogo = czynić mu szkodę, krzywdzić go, przynosić mu uszczerbek.

Szkodzić, 1) S. kogo, komu, p. Szkodować (coby jej szkodziło 10 grzywien); 2) S. co = uszkadzać, psuć, niszczyć (nieprzyjaciel kraj szkodził).

Szkodzien, szkodliwy, szkodzący.

Szkodźca, p. Szkodca.

Szkofja, p. Skofja.

Szkojca, p. Szkodca.

Szkolastyk, p. Scholastyk.

Szkolnik, uczony, erudyta, literat.

Szkolski, szkolny, szkolarski.

Szkoła, 1) klasa szkolna; 2) lekcja; 3) nauka szkolna, uczenie się w szkole; 4) uczenie, nauczycielstwo, belferka.

Szkołować, uczyć się w szkole, studjować.

Szkoma, p. Skoma.

Szkopiec, p. Skopiec.

Szkorp, szkorpica, smok morski.

Szkorpica, p. Szkorp.

Szkorpjon, skorpjon.

Szkorpjonowy, tyczący się skorpjona.

Szkorpowy, tyczący się szkorpa.

Szkort, nałożnica.

Szkortacja, szkortowanie, cudzołóstwo, porubstwo.

Szkortarz, szkortator, cudzołożnik.

Szkortowanie, p. Szkortacja.

Szkorzek, p. Skorzeń.

Szkot, skot, szot, 1) handlarz, kramarz, przekupień; 2) dawny grosz podwójny; grzywna; 3) gatunek kamlotu (S., materja szkotowa).

Szkotak, p. Skotak.

Szkotopas, p. Skotopas.

Szkotowy, 1) p. Szkot; 2) szkocki (sukno szkotowe).

Szkódka, szkodeczka, zdrob. od Szkoda.

Szkórłat, p. Skórłat.

Szkrupu- = skrupu- (-ł, — lat, — tnie, — tność, — tny).

Szkryba, p. Skryba.

Szkrypt, skrypt.

Szkrypturał, p. Skrypturał.

Szkud, szkut, skud (pieniądz włoski).

Szkudelny, p. Szkudlany.

Szkudełka, zdrob. od Szkudła.

Szkudełko, zdrob. od Szkudło.

Szkudlak, gwóźdź do przybijania gontów, gontal.

Szkudlany, szkudelny, szkudlny, gontowy (dach S.).

Szkudlarz, szkudłarz, ten, co robi gonty, co niemi kryje dachy, gonciarz.

Szkudlny, p. Szkudlany.

Szkudła, szkudło, gont.

Szkudłarz, p. Skudlarz.

Szkurłat, p. Skórłat.

Szkut, p. Szkud.

Szla, śla, szlija, szleja, szelka.

Szlachciwy, szlachecki, niegminny.

Szlachcić, 1) uszlachetniać, uzacniać; 2) gładzić, wygładzać (S. bliznę).

Szlachecka, rzecz godna szlachcica, sprawa szlachecka (kraść nie S.).

Szlacheckie, po szlachecku.

Szlachetnik, szlachcic, człowiek szlachetny, zacny.

Szlachtarz, rzeźnik szlachtujący bydło.

Szlachtuń, szlachetka.

Szlad, ślad, 1) S. ciesielski = kreska, linja na drzewie zrobiona; 2) miara roli, łan.

Szladować, śladować, 1) gonić za śladem, tropić, śledzić; 2) S. czego = dochodzić, badać co.

Szladowanie, 1) rzeczownik od szladować; 2) śledztwo, indagacja.

Szladownik, śladownik, ten, co goni za śladem, co ściga kogo, goniec.

Szlaftrunk, picie na noc, do poduszki.

Szlag, p. Szlak.

Szlaga, sztaba, legar schodowy.

Szlak, ślak, 1) klatka na ptaki; 2) ślad, trop.

Szlakować, ślakować, śledzić, tropić; podpatrywać, dopatrywać się.

Szlakowny, szlakowany, 1) łatwy do wyśledzenia; 2) dający się wyśledzić; 3) poślakowany, podejrzany, posądzony.

Szlama, ślama, mada, grunt gliniasty.

Szlamić się, stawać się szlamowatym, pokrywać się szlamem (krosta szlami się).

Szlamonik, żaba.

Szlamowity, szlamisty, flegmisty.

Szlednik, ślednik, pies tropiący za śladem.

Szledzić, śledzić.

Szlemię, ślemię, drzewo, belka wpoprzek położona (S. u szubienicy).

Szlera, p. Ślera.

Szlęga, śmigownica.

Szlich, szlicht, ślich, tłuczone kawałki kruszcu.

Szlicht, p. Szlich.

Szlichta, p. Ślichta.

Szlichtować, ślichtować, krochmalić tkaninę dla sztywności po utkaniu.

Szlija, p. Szla.

Szlipa, ogon u sukni, tren.

Szlira, p. Ślera.

Szlochnąć, ślochnąć, zaszlochać.

Szlofarnia, szlutarnia, szlifiernia.

Szlompra, suknia kobieca za Augusta II-go.

Szlostram, ślóstram, siostrzan (belka).

Szlósarz, ślusarz.

Szlufa, p. Ślifa.

Szlufarnia, p. Szlofarnia.

Szlufierka, szlifierka.

Szlufierz, szlufirz, ślufierz, szlifierz.

Szlufirski, ślifierski, szlifierski.

Szlufirz, p. Szlufierz.

Szlufować, ślufować, szlifować.

Szłapać się, wlec się, włóczyć się.

Szłapić, szarpać, targać.

Szłojrzowaty, p. Słojrzowaty.

Szłom, hełm.

Szłyk, słyk, kołpak, czapka futrzana stożkowata.

Szmaga, rodzaj łodzi nadbrzeżnej.

Szmalc, szmelc, szkliwo, emalja.

Szmalcować, emaljować.

Szmalcowny, emaljowany.

Smaragd, smarag, szmaragd.

Szmard, p. Smard.

Szmargnąć, szmergnąć, szmernąć, 1) zaszemrać, zachrobotać, zaszeleścić; 2) rzucić się dokąd, umknąć (gołąb szmargnął w krzaki); 3) machnąć, chrastnąć (S. pałką).

Szmelc, p. Szmalc.

Szmerać się, roić się, poruszać się z szelestem.

Szmergiel, szmyrgiel, szmermel (gatunek ognia sztucznego).

Szmerny, pełen szmeru, szemrzący (strumyk S.).

Szmigus, podarunek dawany kantorowi kościoła św. Jana w Warszawie w drugie święto wielkanocy.

Szmitnia, kuźnia.

Szmyrgiel, p. Szmergiel.

Sznicer, sznicerz, snycerz.

Sznicernia, pracownia snycerska.

Sznicerować, rzeźbić.

Sznicarski, sznicerski, snycerski.

Sznicerski, p. Sznicarski.

Sznicerstwo, snycerstwo.

Sznicerz, p. Sznicer.

Szniwaga, szynwaga.

Sznór, sznur.

Sznórowadło, sznurowadło.

Sznórówka, sznurówka.

Sznórzysty, p. Sznurzysty.

Sznupek, uszczypnięcie, szczutek.

Sznura, 1) wstążka, binda (S. u czapki); 2) sznurek wędki.

Sznurkować, obszywać sznurkiem.

Sznurować, 1) krępować, obciskać (S. piersi koszulą); 2) S. mowę = upiększać, czynić sztuczną, przesadną. S. się = ciągnąć się sznurem, snuć się (rozmaite stany sznurują się po drodze życia).

Sznurzyć, (o żyle kruszcu) wić się, iść kręto, zmieniać kierunek.

Sznurzysty, sznórzysty, pełen sznurów.

Sznyper, narzędzie do puszczania krwi, rodzaj lancetu.

Sznypka, snopka, 1) szczypta (S. tabaki = niuch tabaki); 2) przytyk, przymówka, przycinek, słowo uszczypliwe.

Sznyprowy, tyczący się sznypra (trzaśnięcie sznyprowe).

Szocewica, soczka, szoczka, soczewica.

Szocewiczkowy, szoczany, soczany, tyczący się soczewicy, soczewiczny.

Szoczany, p. Szocewiczkowy.

Szoczka, p. Szocewica.

Szodzel, p. Sadzel; szankier.

Szolka, czarka, filiżanka.

Szołdra, 1) szynka; 2) świnia.

Szołecki, p. Szołtysi.

Szołectwo, p. Sołtystwo.

Szołodusza, p. Sołodusza.

Szołomczy, odurzający, oszałamiający.

Szołtys, sołtys.

Szołtysi, szołecki, sołtysowski.

Szołtysik, syn sołtysa.

Szołtysowa, żona sołtysa.

Szołtystwo, p. Sołtystwo.

Szołwja, szałwja (roślina).

Szomota, szamotanie, szarpanina.

Szoniec, szaniec.

Szonować, szanować.

Szopel, sopel.

Szor, 1) rwący prąd wody; 2) albo szur, część uprzęży idąca od chomąta po bokach i wzdłuż grzbietu konia; 3) dwadzieścia par brzuszków (skórek) lisich.

Szorba, polewka.

Szorbet, sorbet (napój).

Szorboch, p. Szarboch.

Szorstfat, szustfal, szusfal, szuszfal, szorc, fartuch skórzany rzemieślników.

Szorstuch, szorc, fartuch.

Szos, p. Sos.

Szosik, p. Sosik.

Szosować, płacić podatki.

Szostać, szastać.

Szot, p. Szkot.

Szór, woda zaskórna w kopalniach bursztynu.

Szóstak, 1) człowiek o sześciu palcach; 2) heksametr; 3) miara objętości; 4) moneta z sześciu jednostek złożona (S. miał w sobie groszy miedzianych 12).

Szóstoskrzydlasty, p. Sześcioroskrzydlasty.

Szóstoskrzydlny, p. Sześcioroskrzydlasty.

Szóstydziesty, sześćdziesiąty.

Szóstynasty, szesnasty.

Szpacić, szpecić.

Szpaczek: szpaczki umieć = znać żarty, figle.

Szpaczkować, przedrwiwać, szydzić, kpić.

Szpaler, szpaljer, szpalera, spaler, spalera, obicie, tapeta pokojowa; opona.

Szpalera, p. Szpaler.

Szpaljer, p. Szpaler.

Szpanak, szpinak.

Szparaga, szparag.

Szparno, szczelnie, dychtownie.

Szparzysty, mający wiele szpar.

Szpatel, szpatela, 1) łopatka żelazna do przyrumieniania (po rozpaleniu) potraw, albo drewniana do rozcierania marmolady, jarzyn; 2) kopystka aptekarska, felczerska.

Szpatny, szpetny.

Szpąd, p. Spąd.

Szpeciąg, osoba szpetna, brzydactwo, brzydal, straszydło.

Szperlacz, p. Szperownik.

Szperlać, szperować, szperać.

Szperlant, p. Szperownik.

Szperler, p. Szperownik.

Szperownik, 1) albo szperlacz, szperlant, szperler, szperacz, badacz; 2) sekwestrator, komornik.

Szperunek, szperunk, szperanie, szperanina.

Szperunk, p. Szperunek.

Szperunkować, 1) p. Szperlać; 2) S. czyje mienie = zajmować, aresztować.

Szpetulicha, szpetulska, kobieta szpetna, koczkodon.

Szpetulska, p. Szpetulicha.

Szpianter, p. Spiauter.

Szpiańczyć się, chwiać się, słaniać się.

Szpica, stpica, czoło, przód, front (S. wojska).

Szpiegierz, śpiegarz, śpiegun, szpieglerz, szpieg.

Szpieglerz, p. Szpiegierz.

Szpignarja, p. Spikomard.

Szpik, uczeń szkół jezuickich.

Szpikanard, p. Spikomard.

Szpikanarda, p. Spikomard.

Szpiklerz, śpichlerz.

Szpila, igrzysko.

Szpilić, p. Śpilić.

Szpilka, p. Śpil.

Szpilować, 1) p. Śpilić; 2) błyszczeć.

Szpłachcie, szmat, spłacheć.

Szpocić, 1) wypaczać, przekręcać, naginać (heretycy Pismo św. szpocą); 2) przedstawiać w złem świetle, karykaturować (S. postępki czyje); 3) szpecić, hańbić, przynosić ujmę, ubliżać. S. się, 1) lżyć się, kłócić się; 2) potykać się, utykać.

Szpona, spona, szpon (pazur).

Szpotawy, 1) krzywonogi, koślawy; 2) zezowaty.

Szprachać, mówić po niemiecku.

Szprochy, szpruchy, szpróchy, spróchy, 1) sposoby mówienia, gwary (każde rzemiosło ma swoje S.); 2) gadki, anegdoty, dykteryjki, koncepty.

Szpróchy, p. Szprochy.

Szpruchy, 1) p. Szprochy; 2) namowy, nalegania.

Szragarka, straganiarka.

Szragi, wieszadła, stojące.

Szranki, 1) miejsce ogrodzone, ogrodzenie; 2) granica, karby, ryzy, kluby (rozwiozłego w S. wprowadzić).

Szredni, p. Śrzedni.

Szrednica, p. Śrzednica.

Szreter, błazen, kuglarz, arlekin.

Szreżoga, p. Śrzeżoga.

Szrodek, p. Śrzodek.

Szropa, zgrzebło, drapaczka do czyszczenia koni.

Szropka, szropeczka, zdrob. od Szropa.

Szropeczka, p. Szropa.

Szrot, śrzot, 1) wydać co na S. = wystawić na niebezpieczeństwo, na sztych, narazić na szwank. Puścić się na S., puścić cnotę, sumienie, wstyd na S. = wyuzdać się, rozpuścić się. Puścić na S. język, mowę, słowa = rozpuścić język. Puścić wszystko na S. = zaniedbać, zaniechać, lekceważyć. Na S. = na chybił-trafił, na los szczęścia, na oślep. On nie ubliżył prawdzie jednym szrotem = ani na jotę, ani na włos; 2) mąka szrotowana, krupy.

Szrotarstwo, szynkarstwo, propinacja, szynk.

Szrotarz, ten, co szrotuje.

Szrotnica, śrotownica, worek na śrót myśliwski.

Szrotować, 1) skracać (S. swój żal); 2) beczki spuszczać do piwnicy albo je z niej wyciągać.

Szrotowany, 1) robota szrotowana = pstra, z małych sztuczek spojona; 2) mowa szrotowana, głos S. = cedzony, przesadny.

Sztabnik, flis pilnujący sztaby okrętowej.

Sztabny, sztabowy.

Sztachel, drąg żelazny śpiczasty, którym poruszają i przerabiają zaprawę stężałą.

Sztacklejd, staroświecki frak haftowany.

Sztafier, p. Stafier.

Sztafir, stafirowanie się, elegantowanie się.

Sztakiecik, sztacheciki.

Sztakiet, sztakieta, sztokiet, sztachety.

Sztalmach, stalmach, sztelmach.

Sztalmachowa, sztalmaszka, stalmaszka, sztelmachowa.

Sztalmaski, stalmaski, tyczący się sztelmacha, sztelmaski.

Sztalmastwo, stalmastwo, rzemiosło sztelmacha.

Sztalmaszka, p. Sztalmachowa.

Sztament, stament, stamęt, sztamet, kamlot.

Sztandar, styndar, standur, sztandar.

Sztąpel, stempel, podpora ciesielska.

Sztembnować, sztepować, stebnować.

Sztembnówka, stebnówka, szew stebnowany.

Sztenkierka, suknia do stroju.

Sztepować, p. Sztembnować.

Szterman, styrman, sztyrnik, szternik, sternik.

Szternik, p. Szterman.

Szto, szło się, szli.

Sztok, 1) stok, stek, ściek, ujście; 2) więzienie, ciemnica.

Sztokada, pałasz, bagnet, sztych szermierski.

Sztokiet, p. Sztakiet.

Sztokowy, stokowy.

Sztorcista, ten, co grywa na sztorcie.

Sztort, gatunek wielkiej piszczałki.

Sztos, stus, raz, cios.

Sztrychować, p. Strychować.

Sztuciec, stuciec, sztuć, stuć, puzderko z kompletem narzędzi cyrulickich; puzderko z przyborami do pisania.

Sztuczny, obłudny, udany, chytry, przebiegły.

Sztuć, p. Sztuciec.

Sztuft, pewna miara objętości (S. wina).

Sztuka, 1) porcja, część jadła każdemu wydzielona; 2) iść z kim o sztukę = o lepsze, o zakład, w zawody; 3) objaw, cecha (on ma w sobie wszystkie złe sztuki).

Sztukatorja, sztukaterja.

Sztukczynność, czynność sztuczna, sposób kunsztowny (za pomocą sztukczynności różny stopień twardości może być nadany stali).

Sztukować, 1) siec, rąbać na sztuki, płatać, ćwiertować; 2) S. drzewka = szczepić.

Sztukwark, robota składana, sztukowana, słojowata, mozajka.

Sztukwarkowy, tyczący się sztukwarku.

Szturm, burza.

Szturmak, sturmak, 1) hełm przy szturmie używany; 2) petarda, puszka z prochem, używana do wysadzania, wyłamywania murów, bram i t. p.

Szturmownik, ten, co szturmuje.

Sztusia, sztuczka.

Sztych, 1) sztychowanie, rycie, rzeźba; 2) S. w ziemię = głębokość wybrana sztychem (na kilka sztychów w ziemi); 3) przyjść z kim na S. = iść w zapasy, spierać się, walczyć; 4) zestawienie, porównanie; 5) frymark, handel zamienny.

Sztychować, 1) piętnować, szydzić, wystawiać na pośmiewisko; 2) S. co z czem = porównywać, zestawiać; 3) S. czem z kim = prześcigać się, emulować, rywalizować co do czego; 4) przewyższać, zakasowywać, przechodzić, prześcigać (budynki ziemiańskie sztychują pałace pańskie; szczyt jego wody sztychowały = pokrywały, zalewały); 5) frymarczyć, mieniać się na towary.

Sztychplaster, plaster na ranę sztychową.

Sztychwaser, stychwaser, sedwaser, szedwaser, serwaser.

Sztyg, sztyg! odgłos kroków chodzącego.

Sztylać, sztylać się, stylać, stylać się, sztykutać się, kuleć, utykać, chromać.

Sztyląg, położenie, pozycja (S. figury na obrazie).

Sztylecik, styl, rylec, grabsztych, pręcik ostry do pisania.

Sztyrk, grubość szkła w rurkach szklanych.

Sztyrnik, p. Szterman.

Szubet, subet, śpiączka, śpik.

Szubić, ubierać w szubę.

Szubienica, szubienicznik, obieś, wisielec.

Szudamno, cudownie, pięknie.

Szudzić, szydzić.

Szufleta, p. Sufleta.

Szuja, 1) szuba, futro; 2) koń S. = szkapsko, wywłoka.

Szujowaty, zakrawający na szuję, szubrawca.

Szukacz, prześladowca, trapiciel (S. duszy mojej).

Szukać kogo, co = nastawać, czyhać, dybać na kogo, na co, pragnąć czego.

Szukadło, sonda.

Szukajło, szukający tego, czego nie położył, złodziej.

Szukalny, służący do szukania.

Szuldbryf, szulbryf, szulbrycht, szoltbryf, rewers, kwit, zapis, cyrograf.

Szulerauz, szylerhauz, budka szyldwacha.

Szum, 1) iść za szumem = z prądem, z wodą, z biegiem rzeki; 2) szumowina, piana; 3) szumy = dąsy, fochy, grymasy.

Szumiasty, p. Szumowaty.

Szumiłeb, szumimózg, warchoł, narwaniec, zawadyjaka.

Szumimózg, p. Szumiłeb.

Szuminy, szymowiny, szymina, szumowina, piana.

Szumisty, p. Szumny.

Szumnogałęźny, mający gałęzie szumiące, szumiący swemi gałęźmi.

Szumny, szumisty, szumiący, pełen szumu (łeb S. = pijany).

Szumowaty, szymowaty, szymiasty, szymowny, pienisty, musujący.

Szupina, łupina, łuska na ziarnie, plewa.

Szupiniasty, szupinowaty, mający szupinę, łuskowaty, plewiasty (nasienie szupiniaste).

Szupinka, zdrob. od Szupina.

Szupinowaty, p. Szupiniasty.

Szupryna, 1) czupryna; 2) wierzchnia część worka nad przewiązaniem.

Szur, p. Szor.

Szura, szurza, swak, szwak, szurzy, szwagier.

Szurny, przykroschodzisty, stromy.

Szurza, p. Szura.

Szurzy, p. Szura.

Szus, 1) sus, skok; 2) albo szys, strzał.

Szusfal, p. Szorstfal.

Szust, 1) szmer, szelest, szustem = susami; ciurkiem (krew się szustem cedzi); 2) albo szustmana = ubiór kobiecy; 3) krok.

Szustfal, p. Szorstfal.

Szustmana, p. Szust.

Szuszwałki, 1) nici wystrzępione i wypadające z płótna, strzępy; 2) p. Suszfałki.

Szutnia, bagatela, fraszka.

Szwab, koń szwabski.

Szwabka, ubiór kobiecy na głowę.

Szwagrzyć, powinowacić przez szwagierstwo.

Szwak, p. Szura.

Swakostwo, szwagrostwo.

Szwank, wahanie się, chwianie się.

Szwankować, 1) chwiać się, słaniać się, potaczać się; 2) potykać się, utykać, kuleć; 3) błąkać się, błądzić; 4) chybić, nie spełnić się, nie ziścić się; 5) S. o co = ryzykować, narażać co.

Szwarclowy, szwarcowy, swarszlowy koń = zaprzężony na prawej ręce lejcowego.

Szwarcowy, p. Szwarclowy.

Szwarzyć, swarzyć.

Szwatrać, p. Szwatrzeć.

Szwatrzeć, szwatrać, bełkotać, szwargotać.

Szwenkować się, obrócić się, zwrócić się (S. się w prawą).

Szwestka, p. Swestka.

Szwiec, szewc.

Szwiecki, szewcki.

Szyb, latawiec papierowy, który dzieci puszczają na powietrze.

Szyba, otwór, dziura, krater.

Szybalec, p. Sybalec.

Szybalski, oszukańczy, szalbierski.

Szybalstwo, oszustwo, szachrajstwo, szalbierstwo.

Szybał, p. Sybalec.

Szybała, p. Sybalec.

Szybiasty, szybisty, podobny do szyby okiennej; pełen szyb.

Szybienica, szubienica.

Szybisty, p. Szybiasty.

Szybować się, szybować, pomykać, sunąć.

Szybułka, szypka, szypułka ogonek owocowy.

Szychterstwo, ślusarstwo.

Szychterski, ślusarski (cech S.).

Szychterz, ślusarz.

Szychtować, 1) szykować, urządzać, przyrządzać, układać w porządku; kartować; 2) S. kogo = popierać, forytować; 3) fałdować, drapować (S. suknię); 4) urabiać, kształtować, formować, kształcić (S. rozum).

Szychtowny, szychtowany, ułożony w szychty; urobiony.

Szychtuch, tkanina z szychu.

Szyć, 1) przez co = przenikać, przeszywać, przekałać (przez kość szyją go strachy); 2) S. oczyma = strzelać, strzydz oczyma; 3) zamyślać, knuć, kartować, planować.

Szyd, szyderstwo.

Szydebny, wesoły, zabawny, ucieszny, śmieszny.

Szyderka, ta, co szydzi.

Szyderskie, po szydersku, szyderczo.

Szyderz, szyderca.

Szydliwy, p. Szydny.

Szydły widły, groch z kapustą, chaos.

Szydny, szydliwy, szyderski, szyderczy.

Szydrzeniec, 1) dom warjatów, szpital obłąkanych; 2) pręgierz.

Szydzić, igrać, pomiatać (człowiekiem, by lekkiem ździebełkiem wicher szydzi).

Szyfunt, p. Szafunt.

Szyja, 1) gardło (poderznąć sobie szyję; krzyknąć pełną szyją; dolewać szyi); 2) o ściętą szyję nie chcieć = nie chcieć za nic w świecie, woląc życie położyć; 3) wziąć co na swoją szyję = na swoją głowę, na swoją odpowiedzialność; 4) kark (Bóg pysznym złamie szyję; na złamanie szyi, na złamaną szyję; wyrzucili go przez okno na złamaną szyję; zbyć kogo z szyje; zadłużyć się na szyję = po uszy; mieć długi na szyi; brać co na swoją szyję = na swoje ryzyko; kto mię za szyję bije? = co mi za niewola?; szyję pod jarzmo położyć).

Szyjnica, chustka na szyję; krawat, halsztuk.

Szyjołom, człowiek ślepo odważny, narażający się na niebezpieczeństwa.

Szyk, 1) wojsko porządnie uszykowane; 2) bitwa, wojna, utarczka, bój.

Szykaner, krętacz, matacz, pieniacz.

Szykanować, pieniać się, wymyślać kruczki w procesie, kręcić, matać.

Szykować, dowodzić, komenderować, rej wodzić, przewodzić.

Szykowność, przyzwoitość, przystojność, godziwość.

Szylawy, zezowaty.

Szylwach, szylwacha, szyldwach.

Szymiasty, p. Szumowaty.

Szymina, p. Szuminy.

Szymować, szumować.

Szymowaty, p. Szumowaty.

Szymowiny, p. Szuminy.

Szymowny, p. Szumowaty.

Szynąć, p. Schynąć.

Szyndel, gont.

Szyndować, łupić, obdzierać.

Szynk, 1) szynkarz; 2) rozdawanie.

Szynkiel, sam koniec osi.

Szynkostwo, urząd podczaszego.

Szynkodrap, mysz.

Szynkować, szafować, przynosić, wetować, oddawać; prowadzić sprzedaż detaliczną.

1. Szyp, p. Syp.

2. Szyp, strzała, grot, pocisk.

Szypel, supeł, węzeł.

Szypik, zdrob. od Szyp.

Szypki, p. Szybki[6].

Szyplać, szypleć, szypoleć, supłać, dłubać, skubać, gmerać.

Szyplanina, zmudne supłanie, dłubanina.

Szypleć, p. Szyplać.

Szypoleć, p. Szyplać.

Szyposz, p. Siposz.

Szyptuch, grube płótno żaglowe.

Szyrm, p. Szerm.

Szyrmica, utarczka.

Szyrmierz, szyrzmirz, szermierz.

Szyrmirski, szermierski.

Szyrmirstwo, p. Szermierska.

Szyrzmirz, p. Szyrmierz.

Szyrmować, 1) szermować; 2) p. Szermować.

Szyroki, p. Szeroki.

Szyrszl, sierść.

Szyrzyć i S. się, p. Szerzyć.

Szys, p. Szus.

Szysloch, strzelnica, otwór do strzelania z murów na nieprzyjaciela.

Szysma, p. Szyzma.

Szystowy, łupkowy.

Szywalnia, szwalnia.

Szywalny, przeznaczony do szycia.

Szyzma, szysma, schizma.




  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje.
  2. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Sztafirować w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
  3. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Siara w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
  4. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szczykać w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
  5. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szorstki w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
  6. ↑ Przypis własny Wikiźródeł Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szybki w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autorów: Antoni Krasnowolski, Władysław Niedźwiedzki.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słownik_Staropolski/S_(całość)&oldid=3546776”