Wikiźródła

M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego/U (całość)

< M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
<<< Dane tekstu >>>
Autor Michał Arct
Tytuł M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego
Wydawca Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd. 1916
Druk Drukarnia M. Arcta
Miejsce wyd. Warszawa
Źródło Skany na Commons
Inne U – wykaz haseł
Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI 
Indeks stron
›››
U

 U, 21-a głoska alfabetu, samogłoska twarda, ustna.

 U, przyim., rządzi przyp. 2-im i oznacza blizkość jednego przedmiotu względem drugiego: siedzieć u stołu, stać u stóp góry, zawiesić szablę u boku, u góry, u dołu; oznacza stosunek części do całości: zamek u strzelby, uszy u butów, ogon u wilka; oznacza stosunek własności do właściciela, pana względem sługi: służyć u kogo, mieszkać u kogo = w czyim domu, być u siebie = we własnym domu, być jak u siebie =jak we własnym domu; być na mszy u Karmelitów = w kościele Karmelitów; u Turków = w Turcji, u Niemców = w Niemczech; u nas = w naszej ojczyźnie; wobec kogo, w czyim przekonaniu, w czyim mniemaniu: u ludzi = w opinji ludzkiej, u Boga = przed sądem Boga; u niego wszyscy ludzie równi = w jego przekonaniu; co to u niego znaczy! = w jego oczach, dla niego; co u djabła! = przekleństwo; to u Polaków nie przyjęte = między Polakami; jako przedrostek, w połączeniu z czasownikami, oznacza: 1) czynność dokonaną: topić — utopić, rodzić — urodzić, czynić — uczynić; 2) szybki ruch z miejsca na miejsce: uchodzić, ulatywać, uciekać; 3) czynność, przechodzącą na pewną cząstkę całości: ulewać, ugryźć, ująć, urywać; 4) pozbawianie kogo czego: ująć; 5) zdolność wykonania jakiej czynności: uciągnąć, uradzić; 6) nasycenie ś. czynnością: ubawić ś., umordować ś.

 U!..., wykrz., oznaczający ból: aj!, oj!, boli!; oznaczający zdziwienie a. niedowierzanie: o!, co znowu!, doprawdy!; naśladujący wycie, ryk; u! a. uuu!

 Uaksamicić, ozdobie aksamitem, powlec, pokryć aksamitem; u. ś. = ubrać ś. w aksamity.

 Ubaczać, dok. Uboczyć; upatrywać, przewidywać; pojmować, rozumieć, spostrzegać; u. ś., opamiętywać ś., rozmyślać ś.

 Ubać się, przestraszyć ś., ulęknąć ś.

 Ubadać — p. dok. Ubość.

 Ubankietować (się), uraczyć (ś.) bankietem.

 Ubarwiać, dok. Ubarwić; nadawać barwę, barwić, farbować, malować; zdobić, piększyć, nadawać piękny pozór; u. słowami = dobierać pięknych wyrażeń; zmyślać, przesadzać.

 Ubarwienie, nadanie barwy, ufarbowanie; barwa, kolor; przen., ozdobienie, upiększenie, przesada, zmyślenie.

 Ubarwik, owad z rzędu tęgopokrywych.

 Ubatogować, obić batogami; zabić, bijąc batogami.

 Ubawiać, dok. Ubawić; ujmować, odejmować, umniejszać; rozweselać, sprawiać uciechę, bawić, zabawiać.

 Ubawić — p. nied. Ubawiać; zabawić, rozweselić, rozśmieszyć, sprawić uciechę, wywołać wesołość zabawnym opowiadaniem; u, ś., doznać uciechy, zabawić się, rozweselić ś.

 Ubezczynniać, dok. Ubezczynnić; robić bezczynnym, sprawiać, że ktoś nic nie robi, pozostaje w bezczynności.

 Ubezpieczać (się), dok. Ubezpieczyć (ś.); zapewniać (ś.) co do bezpieczeństwa, dawać pewność bezpieczeństwa; czynić bezpiecznym, zabezpieczać; uspokajać (ś.) że nie grozi niebezpieczeństwo; u. na życie, na wypadek pożaru, od gradobicia = za opłatą pewnej składki być pewnym wynagrodzenia strat a. wypłaty pewnej umówionej sumy za życia a. po śmierci spadkobiercom; u. ś. na kogo, na co, spuszczać ś. na niego, polegać na kim.

 Ubezpieczenie, zapewnienie bezpieczeństwa, zabezpieczenie; bezpieczność, pewność, ufność; u. na życie, od ognia i t. d. = opłata wnoszona do odnośnej instytucji, celem zabezpieczenia sobie jakiegoś posiadania majątkowego za życia, celem uchronienia ś. od strat majątkowych a. celem zostawienia po śmierci jakiegoś funduszu dla spadkobierców, asekuracja.

 Ubezpieczony, ten, który ś. ubezpieczył w jakim towarzystwie ubezpieczeń: na życie, na dożycie, na przeżycie, od strat jakich i od innych nieszczęśliwych wypadków; pewny, spokojny o siebie.

 Ubezpieczyć — p. nied. Ubezpieczać.

 Ubezwładniać, dok. Ubezwładnić; czynić bezwładnym, pozbawiać siły, mocy, władzy.

 Ubiczować, obić biczem, biczując zabić.

 Ubić — p. nied. Ubijać.

 Ubiec — p. nied. Ubiegać.

 Ubiedzać, dok. Ubiedzić; wypraszać, wymuszać prośbami i płaczem, wybłagiwać; namawiać, przekonywać, skłaniać, zniewalać argumentami.

 Ubieg, przestrzeń przebyta, przebycie pewnej przestrzeni; odległość; ubiegnięcie kogo w czym, wyprzedzenie go; u. czasu = czas ubiegły.

 Ubiegać, dok. Ubiec; przebywać biegiem, przebiegać; uciekać, uchodzić; o czasie: upływać; u. kogo = uprzedzać go, biegnąć, zwyciężać go, współzawodnicząc z nim, wyścigać go; u. miasto = zajmować je w szybkim marszu, wyprzedzając nieprzyjaciela; u. nieprzyjaciela = przecinać mu drogę odwrotu; u. ś., zmęczyć ś. bieganiem, nabiegać ś. dostatecznie; u. ś. z kim o co, współzawodniczyć, rywalizować z nim, wyścigać ś., współubiegać ś.; u. ś. za czym, starać ś. o co, upędzać ś. za czym.

 Ubiegły, ten który ubiegł, przeszedł, miniony, dawny: czas u.; ostatni przed tym, który jest obecnie: u. rok, u. miesiąc = zeszły.

 Ubielać, dok. Ubielić; czynić białym, bielić; u. ś., białym się stawać, zawalać ś. czymś białym: kredą, wapnem, mąką i t. p.; pokrywać twarz bielidłem.

 Ubieliczkować, ubielić, ublanszować: u. twarz.

 Ubierać, dok. Ubrać; ujmować, odejmować, zmniejszać, odbierać; kłaść na kogo ubranie, przyodziewać, przyoblekać w suknie; piękniejszym czynić, przyozdabiać; upiększać, przystrajać; żart., narażać kogo a. siebie na nieprzyjemność, na stratę; u. konie = kłaść na nie szory; u. ś., ubranie kłaść na siebie, przyodziewać ś., stroić ś., nosić ś. tak lub owak.

 Ubieralnia, pokój do ubielenia ś., gotowalnia, szatnia.

 Ubieżeć — p. nied. Ubiegać.

 Ubieżny, Ubieżysty, szybko biegący, potoczysty, mknący, pędzący.

 Ubijacz, człowiek, który co ubija.

 Ubijaczka, przyrząd do ubijania czego; stępa, stępor, tłuczek.

 Ubijać, dok. Ubić; bijąc, uderzając raz koło razu, wyrównywać, wygładzać, umocowywać, przybijać, przytłukiwać: u. ziemię, drogę, aleję; zadawać śmierć, zabijać, zamordowywać; trafiać w co, ugadzać; mieszać mocno, kłócić bijąc, uderzając; u. śmietanę, białko, żółtko z cukrem; kończyć, załatwiać, dochodzić do porozumienia: u. interes; u. ś. o co, ubiegać ś. o co gwałtownie, dobijać ś. czego natarczywie, starać ś. o co usilnie, współzawodniczyć z kim o co usilnie; być ubijanym.

 Ubijak, narzędzie do ubijania, tłuk, kafar, dobnia, baba.

 Ubijatyka, bój, walka; zabijanie ś. wzajemne, współzawodnictwo gwałtowne.

 Ubijca, zabójca, morderca.

 Ubikacja, łć., pomieszczenie, mieszkanie, lokal, pokój; właściwość jakiej rzeczy znajdowania się na jakim miejscu.

 Ubikwista, łć., człowiek wszędzie obecny, ten, kogo wszędzie można znaleźć, ten, któremu dobrze wszędzie; wyznawca wszechobecności Ciała Chrystusa w chlebie komunijnym.

 Ubiorczy, dotyczący ubiorów, ubierania ś.; komisja u-a = zajmująca ś. umundurowaniem wojska.

 Ubiorek, mały, np. dziecięcy ubiór; rzecz, służąca do przystrojenia ubioru; stroik: u. na głowę.

 Ubiór, ubranie, odzież modna, ochędożna i wygodna; strój, ozdoba, upiększenie; u. konia = rząd; u. pokoju = przyozdobienie, obicie, obrazy, meble piękne.

 Ubitość, właściwość tego, co jest ubite, zbite, zwarte, mocne.

 Ubity, zabity, zastrzelony; przybity, utłuczony; wygładzony za pomocą ubijania, zwarty, zbity; zawarty, załatwiony: interes u.

 Ubliga, ubliżenie, ujma, obraza, uszczerbek.

 Ubliżać, dok. Ubliżyć; dotykać kogo słowami niewłaściwemi a. zachowaniem ś., uwłaczać komu jego godności osobistej, jego honorowi; obrażać, uchybiać, robić uszczerbek; u. sobie, czynić co z ujmą godności swojej.

 Ubliżenie, obraza, obrażenie, ujma, uchybienie; postępek a. słowa, uwłaczające komu, ubliżające mu: mówię to bez u-a panu = nie ubliżając panu, bez obrazy.

 Ubliżyć — p. nied. Ubliżać.

 Ubłagacz, Ubłagalnik, człowiek, który ubłagał a. ubłaga.

 Ubłagać, przebłagać kogo, przeprosić kogo, uśmierzyć czyjś gniew, udobruchać go; błagając gorąco, otrzymać, uprosić wyprosić, wymodlić.

 Ubłagalnia, Ubłagalnica, świątynia, w której Izraelici Boga błagali; modlitewnia.

 Ubłagalny, dający ś. ubłagać, uprosić; służący do ubłagania.

 Ubłąd, błąd, omyłka.

 Ubłądzać, dok. Ubłądzić; błądzić.

 Ubłocić (się), zawalać (ś.) błotem.

 Ubłogosławiać, dok. Ubłogosławić; zlewać błogosławieństwo, błogosławić, obdarzać przez błogosławieństwo, uświęcać.

 Ubłogosławienie, zlanie na kogo błogosławieństwa, pobłogosławienie; stan błogi, błogosławiony.

 Ubocz, Ubocze, miejsce na boku, ustronie; droga boczna, błędna, manowiec; potoczystość góry, dachu, ściany; zejść na u. = zabłądzić, zejść na bok, na stronę; na u-czu = na boku, na stronie, w pewnej odległości od innych: wziąć kogo na u. = na stronę; uwieść kogo na u. = wprowadzić na złą drogę.

 Ubocznie, przysł., na uboczu, z boku, na stronie, pobocznie; nie wprost, pośrednio, mimochodem, czyniąc pewną aluzję; nie bezpośrednio, nie od osoby zainteresowanej, przypadkowo, z trzecich ust: dowiedzieć ś. o czym u.

 Uboczność, właściwość tego co jest uboczne, pośrednie, przydatkowe, przypadkowe.

 Uboczny, umieszczony, położony z boku, poboczny, ustronny; nie należący do całości, przydatkowy, przypadkowy; nie pozostający w bezpośrednim z czym związku, przypadkowo nasuwający ś.: u-e pytanie.

 Ubogacać, dok. Ubogacić; czynić bogatym, zbogacać.

 Ubogi, nie posiadający środków dostatecznych do zaspokojenia potrzeb życiowych, nie mający żadnego mienia własnego, biedny, nędzny: u. człowiek; nie posiadający czego lub posiadający coś w niższej, niż zwykła, mierze, nie opatrzony w co: u. na duchu, u. umysłem, wyobraźnią, u. duchem = skromny, prosty; nie obfitujący w coś, niepłodny, nieobfity, niezamożny: u. kraj, u. język = posiadający niewielką ilość wyrazów, stulecie u-ie w poetów, u-a wyobraźnia; niekosztowny, skromny: u. obiad, u-ie mieszkanie; u., jak mysz kościelna = bardzo biedny, nędzarz; rzecz., nędzarz, żebrak.

 Ubogo, przysł., w sposób, oznaczający ubóstwo, niebogato, biednie, nędznie: u. ubrany, żyć u.; u., ale chędogo = skromnie, ale czysto.

 Ubogość, właściwość tego, co jest, ubogie, biedne; ubóstwo.

 Uboleć, dużo wycierpieć; u. ś., umartwić ś., zgryźć ś., zafrasować ś.

 Ubolewać nad kim, nad czym = boleć nad czym, trapić ś. z powodu czego, współczuć komu, żałować, litować ś.; wyrażać żal, smutek z powodu kogo a. czego, skarżyć ś. na co.

 Ubolewanie, żal, współczucie, skarga, użalanie ś., narzekanie.

 Ubość, uderzyć rogiem, tryknąć; przen., tknąć kogo do żywego, obrazić, urazić, dotknąć, podniecić, wzburzyć,

 Ubożę (-ęta), niebożę; krasnoludek.

 Ubożeć, stawać ś. ubogim a. uboższym, podupadać na majątku, tracić majątek, dochody i t. p.

 Ubożnica, mieszkanie, przeznaczone dla ubogich chorych a. starców i kalek; szpital, przytułek, przytulisko.

 Ubożuchność, wielkie ubóstwo.

 Ubożuchny, bardzo ubogi, całkiem biedny.

 Ubożyć, pozbawiać majątku, mienia, dochodów; przyprowadzać do ubóstwa, czynić ubogim, rujnować pod względem majątkowym.

 Ubóstwiać, dok. Ubóstwić; uznawać za boga, za bóstwo, oddawać cześć boską, mieścić w rzędzie bogów; czcić, wielbić, kochać narówni z bóstwem.

 Ubóstwiany, Ubóstwiony, godzien czci boskiej, uwielbiany, ukochany.

 Ubóstwienie, oddawanie czci boskiej, uwielbienie, cześć.

 Ubóstwo, stan człowieka, któremu brak środków na zaspokojenie potrzeb życiowych; nędza, niedostatek; nędzne mienie, majątek bardzo skromny; brak obfitości, skąpość, niedostatek: u. kraju; u. języka = niedostateczna ilość wyrazów i form językowych; u. ducha = prostota duchowa, naiwność; biedak, nędzarz, żebrak; zbiór., biedacy, nędzarze, żebractwo.

 Ubrać — p. nied. Ubierać; u. ś., narobić sobie nieprzyjemności, wejść mimowoli w kłopoty, wziąć na siebie jaki nieprzyjemny obowiązek.

 Ubramować, ozdobić bramowaniem, obramować; u. ś., ozdobić ś., przystroić ś., ubrać ś.

 Ubraniczko, zdr. od Ubranie; spodenki, majteczki.

 Ubranie, rzecz. od Ubierać albo Ubierać ś.; to, w co ś. kto ubiera, odzienie, suknia, ubiór, strój; to, co ubiera, stroi: u. u sukni, u. na głowę; całość zwierzchniego odzienia: u. frakowe, wizytowe, codzienne, robocze; u. ś. = narażenie ś. na nieprzyjemność, na stratę.

 Ubraniec, giermek.

 Ubranko, małe ubranie dziecinne; stroik kobiecy, przystrojenie sukni a. głowy.

 Ubrano, przysł., strojnie.

 Ubrany, mający na sobie ubranie, odziany, wystrojony; uzbrojony, opatrzony dobrze.

 Ubranysz, owad z rzędu dwuskrzydłych.

 Ubrdać sobie co, uroić sobie coś bezpodstawnego, dziwacznego, wymarzyć sobie coś nierealnego; u. ś., uroić ś. komu, zamarzyć ś., umyślić ś. komu dziwacznie, bezpodstawnie.

 Ubroczyć (się), uwalać (się) czymś płynnym, zwłaszcza krwią, zbroczyć (ś.), sposoczyć (ś.).

 Ubronić, uchronić, obronić, zachować.

 Ubrudzić, Ubrukać, uczynić brudnym, pobrudzić, uwalać, uświechtać; u. ś., stać ś. brudnym, uwalać ś., ubrudzić ś.; przen., stać ś. uczestnikiem niemoralnego czynu, zwalać ś. moralnie.

 Ubrukować, wybrukować

 Ubrylantować, przyozdobić brylantami, osypać brylantami lub jak brylantami.

 Ubryzgać (się), całkiem zbryzgać (ś.), bryzgając zmoczyć (ś.).

 Ubyć — p. nied. Ubywać.

 Ubyszowy, dotyczący ubytku,

 Ubyt, Ubytek, ubywanie czego, zmniejszanie, umniejszanie ś.; ujma, brak, strata, szkoda; u. sił, zdrowia = tracenie zdrowia, zwątlenie, chorowanie.

 Ubytkowy, Ubyszowy, dotyczący ubytku: księga u-a = rozchodowa; mogący ś. zmniejszyć.

 Ubywać, dok. Ubyć; umniejszać ś., stawać ś. mniejszym przez odłączanie ś. cząstek, usypywanie, uchodzenie, kurczenie ś., tracenie i t. p.; stawać ś. mniej liczebnym przez odłączanie ś. jednostek składowych; zmniejszać ś., pomniejszać ś.: u-a go = spada na ciele, mizernieje; u-a sił = zmniejszają ś., okazuje ś. brak; u-a księżyca = ukazuje ś. coraz to mniejszą jego tarcza oświetlona od pełni aż do nowiu; u-a dnia = dni stają ś. coraz krótsze; u-a wody w rzece = staje ś. płytsza; nie stawić ś. gdzie należy, oddalać ś., odłączać ś.: ubyło towarzystwa = część jego odeszła.

 Ubywający, taki, którego ubywa; w mat., u. szereg = szereg wielkości, zmniejszających ś. równomiernie.

 Ucałować, dać pocałunek, pocałować kilkakrotnie.

 Ucedzić, cedząc, ulać, usączyć, utoczyć nieco.

 Uchacz, dzban, garnek uchaty.

 Uchapić, uchwycić, ułapić, złapać, schwycić.

 Uchatka, zwierzę ssące z rzędu płetwonogich, rodziny fok uszatych, lew morski, kotek morski, niedźwiedź morski (fig.).

 Uchaty, mający ucha a. ucho, uszaty.

 Uchlastać (się), uszargać (ś.), uwalać (ś.), ubłocić (ś.); u. biczem = obić.

 Uchlipnąć, chlipając, spić trochę z wierzchu.

 Uchlustać (się), uwalać (ś.), uszargać (ś.), ubłocić (ś); u. ś. = upić ś., urżnąć ś.

 Uchmielić, zaprawić chmielem; spoić, upoić kogo.

 Ucho, (lm. uszy, uszu, uszami), narząd zmysłu słuchu (fig.): słyszałem to na własne uszy = sam słyszałem; mówić komu do u-a = cicho, szeptem; nadstawiać u-a = zacząć słuchać uważnie; tak wrzeszczy, aż uszy bolą = przykro słuchać; uszom swoim nie wierzę = nie daję wiary, żem to słyszał; opowiada takie okropności, aż uszy puchną = przeraża a. gorszy tem, co mówi; dawać czemu u., skłaniać u. = słuchać czego, wierzyć czemu; obijać ś. o czyje uszy = dać ś. słyszeć, wiedzieć, dochodzić do czyjej świadomości; obrażać czyjeś uszy = razić nieskromną mową; głaskać uszy = pochlebiać; puszczać co mimo uszu = nie zważać na co, nie zwracać uwagi; spać na oba uszy = bardzo mocno, twardo, spokojnie; ucho zewnętrzne, koncha uszna: targać, ciągnąć za uszy; nastawić uszy, strzyc uszami, mieć czego po uszy = obficie, bogato; być w długach po uszy, wyżej uszu = mieć ich bardzo dużo; zaczerwienić ś. po uszy = na całej twarzy; być zakochanym po uszy = bez pamięci; mieć gębę od u-a do u-a = szeroką, być hardym, gadać dużo; otworzyć gębę od u-a do u-a = rozdziawić szeroko; grać na skrzypkach od u-a do u-a = dziarsko, zamaszyście; jednym u-em słucha, a drugim wypuszcza = nie pamięta, nie bierze do serca tego, co mu mówią; jednym u-em wchodzi, a drugim wychodzi = nie zostaje w pamięci; przen., nie troszczyć ś. o nic, być niedbałym; dać komu po uchu = uderzyć go w głowę; natrzeć komu uszu = wyłajać; zwiesić, spuścić uszy = stracić na minie; wewnętrzna część narządu słuchowego: mieć szum w uszach, dzwoni mi w uszach; zapalenie u-a; zmysł słuchu, słuchanie, baczność, uwaga: muzyk ma dobre u., nie mieć muzykalnego u-a; ciepło, jak w u-u = bardzo ciepło; u. u naczynia, u narzędzia, lm. ucha, uchami = część odstająca w kształcie łuku a. półkola, za którą bierze ś. ręką: u. u garnka, u wiadra, u buta, u klucza, u bomby, u dzwona, u wagi; u. u igły = koniec przeciwległy ostrza, z dziurką do nawlekania nitki: łatwiej wielbłądowi przejść przez u. igielne, niż bogaczowi do królestwa niebieskiego; dopóty dzban wodę nosi, póki ś. u. nie urwie = do czasu wina pozostaje bezkarną; u. armatnie = dwie klamry na czopowej sztuce, za które chwyta ś. armata; u-a pierścienia Saturna = dawna nazwa wysuniętych części pierścienia Saturna; świnie u. = miejsce plugawe, dziura; u-o św. Piotra, gatunek ślimaka przodoskrzelnego, o skorupie tarczowatej podobnej do ucha, żyje na wybrzeżach morza Śródziemnego, słuchota pospolita (f.).

 Uchod, ucieczka, odwrót; miejsce, którędy kto uchodzi; u. morza = odpływ.

 Uchodni, uchodzący, uciekający.

 Uchodnia, kobieta-zbieg, dezerterka.

 Uchodnik, Uchodzień, zbieg, dezerter

 Uchodzić, dok. Ujść; idąc, przebywać, przechodzić: uszedł dwie mile; idąc oddalać ś., uciekać, umykać, znikać: u. z życiem, z duszą = ocalić życie w ucieczce; ani ich noga nie uszła = wszyscy zginęli; ujść cało, zdrowo, żywo = ocalić ś. szczęśliwie z niebezpieczeństwa; u. z więzienia = uciekać; (o płynach) wypływać, wyciekać, wylewać ś.: krew u-i z rany, wino z beczki, rzeka u-i do morza = wlewa ś., wpada; u. czego, nie narażać ś. na co, nie podpadać pod co, unikać, chronić ś.: u. pogoni, niebezpieczeństwa, kary, śmierci, niewoli; u. czyjejś uwagi, pamięci; (o czasie) przemijać, upływać; u. za co, być uważanym, być poczytywanym; u. kogo, poskromić, ukrócić; u-i mu to = pozostaje bezkarnym; to ci nie ujdzie na sucho a. płazem = zapłacisz za to!, popamiętasz!; to nie u-i = nie godzi ś., nie przystoi, nie wypada; ujdzie to = jako tako, nie najgorzej; u. s., zmęczyć ś., zmordować nadmiernym chodzeniem.

 Uchodzień, zbieg.

 Uchodzisty, łatwy do ujścia, do ucieczki; pełen uchodów, przejść, kryjówek, dróg do ucieczki, pochyły, spadzisty.

 Uchopić, uchwycić.

 Uchować, zostawić przy życiu; zostawić w całości, nietkniętym, nie naruszać; zachować, ustrzec kogo od czego, obronić go od czego; Boże u-aj = obroń, nie dopuść!; odchować, wychować; u. ś. = zostać przy życiu, żyć, wyhodować ś.; u. ś. od czego; być nienaruszonym, nietkniętym; ustrzec ś.

 Uchód, uchodzenie, ustąpienie, ujście, umykanie; miejsce do umknięcia, przesmyk.

 Uchraniać, dok. Uchronić; kogo od czego a. czego, zachowywać, obraniać, strzec kogo od czego; u. ś., bronić ś. od czego, uchodzić, unikać czego, ustrzegać ś., strzec ś., zapobiegać czemu.

 Uchron, Uchrona, miejsce, gdzie można ś. ukryć, miejsce schronienia, schronienie, schronisko, ucieczka, kryjówka; legowisko; uciekanie; u. prawna = środek sądowy, odrzucający zaraz na wstępie wszelkie poszukiwanie.

 Uchronek, zdr. od Uchron.

 Uchronić — p. nied. Uchraniać.

 Uchronka, zdr. od Uchrona.

 Uchronność, możność uchronienia ś., ustrzeżenia ś., obrona.

 Uchronny, którego można ś. uchronić, uniknąć, ustrzec, w którym można się uchronić, skryć, obfitujący w uchronki, uchody.

 Uchudnąć, schudnąć.

 Uchwalać, dok. Uchwalić; stanowić, postanawiać, naznaczać, zatwierdzać przez uchwałę, powziętą na jakimś zgromadzeniu.

 Uchwalony, postanowiony przez uchwałę, zadecydowany.

 Uchwała, postanowienie, zadecydowanie, powzięte na jakimś zgromadzeniu; ustawa.

 Uchwatliwie, przysł., szybko, nagle, raptownie.

 Uchwycić, szybko wziąć, złapać, ująć, porwać, schwytać; schwycić, pochwycić; u. ś. kogo, czego, objąć kogo, co rękami; chwycić ś. czego, wziąć ś. za co; u. ś. z kim, zderzyć ś., pójść w zapasy, za łeb z kim; u. kogo za słowo = skorzystać z tego, co powiedział niebacznie dla wyszydzenia go a. korzyści własnej; u. guza = oberwać, złapać; u. kogo, ułagodzić, udobruchać, ubłagać.

 Uchwyt, uchwycenie, ujęcie, porwanie, złapanie.

 Uchwytność, właściwość tego, co może być uchwyconym.

 Uchwytny, taki, którego można uchwycić, ujętny.

 Uchyba, uchybienie, omyłka; bez u-y = z pewnością, niezawodnie.

 Uchybiać, dok. Uchybić; błądzić, chybiać, dopuszczać ś. wykroczenia, winy względem kogo, czego; u. celu = nie trafiać, nie móc osiągnąć celu, nie wykonać czego; u. komu=ubliżać; u. sobie samemu = przynosić sobie ujmę; u. czemu, postępować wbrew czemu; u. przeciw etykiecie = nie zachowywać przepisów etykiety.

 Uchybienie, niewykonanie czego; nieokazanie komu należytego uszanowania, ubliżenie, obraza.

 Uchybny, mogący być chybionym, uchronny.

 Uchylać, dok. Uchylić; odchylać na bok, odsuwać: u. gałąź, firankę, zasłonę; niezupełnie zamykać, odmykać: u. drzwi, okno; skłaniać w dół, schylać, zniżać: u. głowę, kolano; niezupełnie podnosić: u. kapelusza, czapki, u. sukni; odejmować czemu moc prawną, znosić, kasować, usuwać, hamować: u. prawo, ustawę, testament, uchwałę; odbierać: u. od kogo swoje łaski; oddalać, usuwać: u. kogo od urzędu, od uczestnictwa w czym, od tronu; u. ś., schylać ś., nachylać ś., zniżać ś., uginać ś., zginać ś.; u. ś. od czego, odsuwać ś., nie chcieć czego zrobić, do czego należeć, brać w czym udział, unikać ś., chronić ś. czego, chyłkiem oddalać ś., usuwać ś. opuszczać co; u. ś. = komu, czemu, ustępować przed kim, przed czym.

 Uchyłek, miejsce uchronne, ustroń.

 Uchynąć się, usunąć ś., odsunąć ś., przewrócić ś.

 Uciąć — p. nied. Ucinać; żywo, skocznie zagrać: u. walczyka; u. kogo a. komu, przyciąć, dokuczyć złośliwie komu.

 Uciągać, dok. Uciągnąć, z trudem pociągać, posuwać, móc co ciągnąć, wydołać pociągnieniu czego, ciągnąc uwozić, ciągnąć w górę; ciągnąc, pewną część drogi przebywać w pewnym okresie czasu; u. skąd = uchodzić, ustępować, wyprowadzać ś., wynosić ś. precz gromadnie; nalewać za pomocą legaru: u. wina do butelki.

 Uciągnąć — p. nied. Uciągać.

 Uciążać, dok. Uciążyć, uciskać, cisnąć, uciemiężać; utyskiwać.

 Uciążliwie, przysł., ciężko, trudno, z trudem, z mozołem, z uciążliwością, z uciskiem, zaledwie.

 Uciążliwość, właściwość tego, co jest uciążliwe, gnębiące; ciężar wielki, warunki życia trudne do zniesienia; ucisk, uciemiężanie, ciemięstwo.

 Uciążliwy, ciężki, trudny do wykonania, do wytrzymania, do zniesienia, przygnębiający, żałosny, narzekający.

 Ucichać, dok. Ucichnąć; stawać ś. cichym, uciszać ś., uspokajać ś., umilkać, przestawać być głośnym, przestawać hałasować, huczeć, szumieć; o tym już ucichło = przestali ludzie o tym mówić.

 Ucichnąć — p. nied. Ucichać.

 Uciec — p. nied. Uciekać.

 Uciecha, uczucie miłe, radosne, cieszące, przyjemność, radość; to, co wywołuje miłe, radosne uczucie, rzecz przyjemna, radosna, zdarzenie wesołe; zabawa, gra przyjemna.

 Ucieczka, nagłe tajne opuszczenie miejsca pobytu, uciekanie, umknięcie: ratować ś. u-ą = uciekać; miejsce, dokąd ktoś ucieka; schronisko, schronienie, kryjówka, ochrona, opieka, obrona, udanie ś. pod czyją opiekę: u. Maryi, grzesznych, Bóg jest moją u-ą; mam jeszcze jedną u-ę = sposób ratunku.

 Ucieczkowy, dotyczący ucieczki.

 Uciekać, dok. Uciec, Ucieknąć; szybko oddalać ś. z jakiego miejsca; śpiesząc, unikać spotkania z kimś niepożądanym; ratować ś. ucieczką, zmykać, umykać; upływać, uchodzić; o czasie: upływać; u. kogo, ubiegać, uprzedzać; u. od kogoś, jak od złego powietrza = unikać go starannie, stronić od niego; u. ś. do kogo, do czego, biec, jakby po ratunek, udawać ś. pod czyją obronę, pod opiekę; u. ś. do kłamstwa, do wykrętów = szukać w nich obrony, kłamać, wykręcać ś. czym.

 Uciekinier, żart., uciekający z obawy, z szeregów wojska, od przyjętych obowiązków, z szeregów stronnictwa, zbieg, dezerter.

 Uciekły, ubiegły.

 Ucieleśniać, dok. Ucieleśnić; nadawać czemu ciało, kształty cielesne, postać widomą, robić co cielesnym, realnym, wcielać.

 Uciemiężać, dok. Uciemiężyć; gnębić, uciskać, obciążać, ciemiężyć.

 Uciemiężliwość — p. Uciążliwość.

 Uciemiężyciel, ciemiężca, gnębiciel.

 Uciemiężycielka, forma ż. od Uciemiężyciel.

 Ucieniować, pododawać cienie, ocieniować, wycieniować.

 Ucieraczka — p. Ucieradło.

 Ucierać, dok. Utrzeć; trąc, zmieniać w proszek, rozcierać, w proszek obracać; trzeć tyle, ile trzeba, np. pieprzu, cukru i t. p.; trąc oczyszczać; u. sobie a. komu nos = oczyszczać go ze śluzu; u. sobie a. komu usta = oczyszczać z resztek jedzenia; u. knot u świecy (łojowej) = ucinać specjalnym przyrządem, t. zw. ucieradłem; przen., u. komu nosa = ukorzyć go, złajać go; u. drogę = torować; wprowadzać w użycie: u. wyraz; u. ś. = być ucieranym; torować ś.; droga ś. utarła; wchodzić w użycie: utarło ś. = weszło w zwyczaj; u. ś. z kim, bić ś. z nim, walczyć, staczać utarczki; spierać ś., toczyć spór, dyskutować, kłócić ś.; załatwiać ś., być załagadzanym: sprawa ś. utarła.

 Ucieradło, Ucieraczka, szczypce do objaśniania świec łojowych; ścierka do ucierania (fig.).

 Ucieralny, dający ś. utrzeć.

 Ucierpieć, ponieść stratę, szkodę; przecierpieć.

 Uciesać — p. Uciosać.

 Ucieszać, dok. Ucieszyć kogo; sprawiać komu uciechę, przyjemność, rozrywkę, radość, pociechę, radować; u. ś., odczuwać uciechę, doznawać uciechy, pociechy, radości, przyjemnego uczucia.

 Uciesznie, Ucieszno, przysł., zabawnie, wesoło, śmiesznie, komicznie, żartobliwie.

 Uciesznik, żartowniś, błazen, trefniś.

 Ucieszność, charakter tego, co jest ucieszne, zabawność, wesołość, wesołe usposobienie.

 Ucieszny, sprawiający uciechę, przyjemny, radosny; zabawny, żartobliwy, wesoły, śmieszny, pocieszny, komiczny.

 Ucieszyciel, człowiek, który kogoś cieszy, sprawia mu uciechę, przyjemność, przynosi mu uspokojenie, daje pociechę.

 Ucieszyć — p. nied. Ucieszać.

 Ucieścić, uwalać ciastem.

 Ucięto, przysł., krótko, jakby z urwaniem, nie dokończywszy myśli, urywanie; skąpo, nieobficie.

 Ucięty, odjęty cięciem, obcięty, ujęty; urwany, przerwany, skrócony, nie dokończony, nie dopowiedziany.

 Ucinać, dok. Uciąć; tnąc odejmować, urzynać, obcinać, ujmować część cięciem, odcinać, skracać; przerywać, przestawać raptem: u. mowę; jak uciął = przerwało ś., ustało odrazu.

 Ucinek, kawałek odcięty, część odcięta, oderwana, ścinek, okrawek, odcinek; część, wyjęta z całości, skrót; ułamek, gruz, szczątek; uszczerbek, ubytek; małż z podgromady cewiaków, pospolity w morzach: Niemieckim, Bałtyckim i na wybrzeżach Grenlandji, małgiew ucięta (fig.).

 Ucinkowy, nie cały, nie ciągły; odłączony, ułamkowy, urywany, ironiczny, docinający komu.

 Ucios, ukośne ściosanie brzegu w dół, a. pod górę.

 Uciosać, Uciesać, odciąć, odrąbać, wyciosać, wykonać co ciosaniem.

 Ucisk, uciskanie, przyciskanie, tłoczenie, nakładanie ciężarów, uciśnienie, uciemiężenie, ciemięstwo, gnębienie: żyć w u-ku; uczucie ciśnienia, ściskania, tłoczenia, uwierania.

 Uciskać, dok. Ucisnąć; o obuwiu: cisnąć, uwierać, dolegać; gnębić, ciemiężyć, uciemiężać, przygnębiać, tyranizować.

 Uciskadło, kawałek płótna, złożony w kilkoro do przyciskania ran, kompres.

 Ucisły, ciasny, uciskający, gniotący.

 Ucisnąć — p. nied. Uciskać.

 Uciszać, dok. Uciszyć, robić co cichszym, uśmierzać, uspokajać, skłaniać do uciszenia ś.; u. ś., cichszym ś. stawać, zamilkać, uspokajać ś; uśmierzać ś.: uciszyła ś. burza, wiatr i t. p.

 Uciszyciel, ten, który ucisza.

 Uciszyć — p. nied. Uciszać.

 Uciśnienie, Uciśnięcie, rzecz., od Ucisnąć, boleść, ból, cierpienie, dolegliwość, udręczenie.

 Uciśniony, ten, którego uciskają uciemiężają, uciemiężony.

 Uciułać, zebrać, zaoszczędzić z trudnością, zebrać cząstkami.

 Ucudnić, cudnym, cudownym uczynić.

 Ucuglować, nałożyć cugle, okiełznać, przen., pohamować, opanować.

 Ucukrować, Ucukrzyć, zaprawić cukrem, ustroić cukrem, posypać cukrem, ulukrować; u. ś., być zaprawianym, ustrojonym cukrem; przejść na wskroś cukrem.

 Ucumować, uwiązać statek u brzegu cumą, t. j. powrozem.

 Ucywilizować, uobyczaić, oświecić, okrzesać, zrobić oświeconym; n. ś., przyjąć obyczaje społeczeństwa cywilizowanego, oświecać ś.

 Uczaić się, przyczaić ś., zaczaić ś.

 Uczar — p. Czar.

 Uczarować — p. Oczarować.

 Uczatować, czatując uchwycić, napaść znienacka, podkradszy ś.

 Uczący, człowiek, który uczy kogoś, czegoś, nauczyciel; u. ś., człowiek, który ś. czegoś uczy, uczeń.

 Ucząstek, cząstka, kawałek, udział; cyrkuł miasta, cząstka kraju; spłacheć gruntu.

 Uczciciel, człowiek, który komuś a. czemuś oddaje cześć; człowiek, podejmujący drugiego gościnnie, częstujący go.

 Uczcić, oddać komuś cześć, wyrządzić cześć, wynieść kogo ponad innych, zaszczycić, przyjąć kogo z szacunkiem, czymś najlepszym; wydać na czyją cześć ucztę; u-szy uszy = z przeproszeniem: kiedy chcemy powiedzieć coś, obrażającego czyjąś skromność.

 Uczciwie, przysł., według sumienia, sumiennie, starannie, poczciwie, zacnie; przyzwoicie, uprzejmie; wiele, drogo; przyjąć kogo u. = gościnnie, hojnie.

 Uczciwość, postępowanie zacne, sumienność, staranność, prawość, honor; cześć, poszanowanie; czystość, nieskazitelność, skromność, dziewictwo, cnota; na u.! = na honor!, na sumienie!.

 Uczciwy, nie oszukujący, nie oszukańczy, zacny, nieskazitelny, prawy, szlachetny, poczciwy; sumienny, staranny; uprzejmy, przyzwoity; jako tytuł: zacny, szanowny, szlachetny, sławetny.

 Uczelnia, krzesło nauczycielskie, katedra akademicka; zakład naukowy: wyższa u. = uniwersytet, politechnika i t. p.

 Uczelnik, nauczyciel.

 Uczenie, przysł., podług zasad naukowych, według nauki, naukowo, umiejętnie; rzecz., udzielanie nauki, nauczanie, wykład jakiejś umiejętności; u. ś. przykładanie ś. do nauki, nabywanie wiedzy, studjowanie.

 Uczennica, kobieta, która ś. uczy; dziewczyna, uczęszczająca da zakładu naukowego; zwolennica czyjej nauki, wyznawczyni jakiejś teorji naukowej.

 Uczeń, ten, który ś. uczy czegoś, chłopiec, młodzieniec, uczęszczający do jakiegoś zakładu naukowego; do rzemiosła: terminator, student, wychowaniec; zwolennik jakiego mistrza, uczonego; wyznawca jakiejś teorji naukowej.

 Uczep, roślina o kwiatach żółtych z rodziny złożonych.

 Uczepiać, dok. Uczepić; czepiając zawieszać, uwieszać; przyczepiać, przywiązywać; u. ś., chwyciwszy ś. czego zawisać, przyczepiać ś., uwieszać ś.; uczepić ś. kogo, stać ś. jego nieodłącznym towarzyszem, towarzyszyć mu wszędzie, natrętnie, pilnować ś. kogo; u. ś. czego, trzymać ś. uparcie, niechcieć od tego odstąpić.

 Uczepierzyć (się), wystroić (ś.), wymuskać (ś.); ubrać (ś.) dziwacznie.

 Uczepka, uczepienie ś., uchwycenie ś., przyczepka, pozór.

 Uczernić, uczynić czarnym, pomalować na czarno: u. włosy, wąsy; przen., oszkalować kogo, obmówić.

 Uczerpać, dok. Uczerpnąć; czerpiąc ująć, umniejszyć; czerpiąc nabrać, zaczerpnąć.

 Uczerpnąć — p. nied. Uczerpać.

 Uczerstwić, uczynić czerstwym, silnym, zdrowym, przywrócić komu zdrowie, siły.

 Uczerwienić, zrobić czerwonym, ufarbować, pomalować na czerwono.

 Uczesać (się), szczotką a. grzebieniem włosy komu (sobie) ułożyć, ugładzić, uporządkować.

 Uczestnica, Uczestniczka, kobieta, która bierze w czym udział, na którą przypada część czego.

 Uczestnictwo, współudział, udział, należenie w części do czego; przyczynianie ś. do czego.

 Uczestniczka — p. Uczestnica.

 Uczestniczy, uczestniczący w czym.

 Uczestniczyć, być uczestnikiem czego, brać w czym udział, należeć do czego, przyczyniać ś. do spełnienia czego.

 Uczestnik, człowiek, biorący w czym udział, należący do czego, współdziałający, przyczyniający ś, do czego, na którego przypada część czego.

 Uczęstować, uraczyć, przyjąć, ugościć, podjąć hojnie, gościnnie: u. ś., uraczyć ś., ucztę sobie wyprawić, zjeść a. wypić za dużo, pohulać.

 Uczęszczać, bywać gdzie często, często dokąd chodzić, odwiedzać co: u. do szkoły, do uniwersytetu.

 Uczkur, pasek jedwabny siatkowy, na który spodnie nawlekano w pasie i zawiązywano, żeby nie opadły.

 Uczlik, pieniądz srebrny trypolitański = 1 rb. 35 kop, dzieli ś. na 120 para, weczlik.

 Uczłonkować, opatrzyć w członki, podzielić na członki, rozczłonkować.

 Uczłowieczać, dok. Uczłowieczyć; czynić człowiekiem, czynić podobnym do człowieka, czynić godnym imienia człowieka, wpajać przymioty i obyczaje ludzkie, kształcić, cywilizować, uszlachetniać; u. ś., stawać ś. człowiekiem, stawać ś. podobnym do człowieka, stawać ś godnym imienia człowieka; doskonalić ś. pod względem moralnym i umysłowym, cywilizować ś.

 Uczniak, żart., uczeń niższych klas szkoły.

 Uczniowski, odnoszący ś. do ucznia, należący do ucznia; pokój u. = w którym uczniowie przebywają.

 Uczny, o zwierzętach: przyuczony, wyuczony, przyzwyczajony, wytresowany.

 Uczołgać się, czołgając ś. ujść, dostać ś. dokąd, poczołgać ś., powlec ś.

 Uczoność, posiadanie wielkiej nauki, nauka, rozum, wykształcenie.

 Uczony, posiadający wysoką naukę w jakim jej dziale, pełen nauki, biegły w naukach; dotyczący uczonego; odnoszący ś. do nauk; rzecz., człowiek uczony, poświęcający ś. nauce, badacz naukowy, mędrzec.

 Uczta, wykwintne i obfite jedzenie i picie w towarzystwie lub na cześć czyjąś, biesiada, bankiet; pohulanka.

 Ucztolubny, lubiący uczty.

 Ucztować, wyprawiać ucztę, brać udział w ucztach, biesiadować, bankietować, przepędzać czas na hulankach, hulać.

 Uczucie, jeden z trzech zasadniczych pierwiastków psychologicznych, mocą którego odczuwamy zjawiska zmysłowe (np. ból, swędzenie i t. p.), lub stany duchowe (np. radość, smutek, rozpacz), jako przyjemne lub przykre; sama owa przyjemność lub przykrość: miłe, przykre, rozkoszne, bolesne, straszne u.; u. miłości, przyjaźni, czci; u. religijne, etyczne, estetyczne; u. wzniosłości a. śmieszności; wyzbyć ś. wszelkich u-ć ludzkich = szlachetniejszych popędów.

 Uczuciowość, właściwość człowieka, kierującego ś. tylko uczuciami, wrażliwość uczuciowa; zdolność wzruszania ś. uczuciowego.

 Uczuciowy, dotyczący uczucia, przepojony uczuciem; pełen uczuć, rządzący ś. uczuciem, sercem, odczuwający.

 Uczuć — p. nied. Uczuwać.

 Uczuwać, dok. Uczuć; doznawać wrażenia zmysłowego: u. ból; poznawać uczuciem: u. radość, rozkosz, boleść, urazę, odczuwać.

 Uczyć, udzielać nauki; nauczać, dawać lekcje, dawać przestrogę, przestrzegać, pouczać; u. ś., nabywać naukę, wiedzę, ćwiczyć ś. w naukach; odrabiać zadane lekcje, studjować, przyjmować przestrogi.

 Uczynek, to co uczyniono, zrobiono, rzecz dokonana, czyn, działanie, sprawa, dzieło, robota, praca; schwytać kogo na gorącym u-ku = w czasie, gdy czyni co niedozwolonego, niewłaściwego; dobry, miłosierny u. = działanie dobroczynne, pomoc udzielona komu.

 Uczynić, zdziałać, zrobić co, dokonać, dopełnić czego, wykonać co, przygotować co, popełnić co: u. komuś łaskę, krzywdę = wyrządzić; u. komuś radość = sprawić; u. kogo czym, mianować go, nadać mu tytuł; co mam z tym u.? = co pocznę?; co zrobię?; u. przysięgę = złożyć; u. komu sprawiedliwość = wymierzyć; zadosyć, zadość komu u., = dać mu zadośćuczynienie, oddać mu to, co mu ś. należy, postąpić z nim, jak powinność każe; u. liczbę = zdać rachunek, porachować ś.; dwa razy dwa u-i cztery = wyniesie; u. coś komu a. czemu = rzucić czar, urok; u. ś., stać ś., zrobić ś.

 Uczynkowy, dotyczący uczynku, wynikający z działania, z postępowania.

 Uczynnie, przysł., chętnie, usłużnie, z pomocą, z gotowością pomocy, po ludzku.

 Uczynność, gotowość do czynienia drugim dobrze, wyświadczanie usług, dawania pomocy innym, chęć usłużenia, usłużność, usługa.

 Uczynny, chętny, gotowy do oddawania usługi, przychodzenia z pomocą innym, czynienia innym dobrze, usłużny.

 Uczyńca, ten, który co uczynił, sprawca czego.

 Udać — p. nied. Udawać.

 Udanie, udawanie, zmyślenie, fałsz, mowa a. postępek nieszczery; u. ś., zwrócenie ś. w którą stronę w podróży, pójście dokąd, do kogo z jakim interesem; to, co ś. udało, powiodło, to, co poszło pomyślnie.

 Udany, ten, który ś. udał, powiódł; portret u. = podobny; pozorny, zmyślony, fałszywy, nieszczery.

 Udar, wylanie ś. krwi do tkanki mózgowej a. płucnej, apopleksja; u. słoneczny = uderzenie krwi do głowy z powodu upału, zapalenie mózgu.

 Udarcie, pozbawienie czego, oderwanie, darcie.

 Udaremniać, dok. Udaremnić, czynić daremnym, nie urzeczywistnionym, nie dopuszczać do czego, przeszkadzać dokonaniu ś. czego, unicestwiać czyjeś zabiegi, starania.

 Udarować, Udarzyć, udzielić komu podarunku, obdarować, obdarzyć kogo.

 Udarty, odłączony od czego przez oddarcie, oddarty, oberwany.

 Udarzyć — p. Udarować.

 Udatnica, motyl z rodziny sówek, podrzędu nocnicówek, ponocnica.

 Udatnie, przysł., układnie, pięknie, zręcznie, wdzięcznie, pomyślnie, z powodzeniem, szczęśliwie.

 Udatny, który ś. udał, powiódł, pomyślny; układny, zręczny, piękny, wdzięczny, nadobny.

 Udawacz, człowiek, który udaje kogo a. co; który chce uchodzić za tego, kim nie jest, oszust, samozwaniec, szarlatan; człowiek, który fałszywie oskarża kogo, szkaluje, obmawia.

 Udawać, naśladować: u. czyjś głos, czyjś chód, czyjeś ruchy, u. kogo; chcieć, usiłować uchodzić za to, czym ś. nie jest: u. pana, u. zucha, u. warjata; okazywać zewnętrznie to, czego ś. nie czuje w duszy, zmyślać: u. radość, smutek, odwagę; u. co przed kim, wmawiać coś w kogo; u. co za co, podawać jedno za drugie, u. fałsz za prawdę; u. kogo przed kim, oskarżać, denuncjować; u. co gdzie, kierować, obracać: u. oczy za kim; u. głupiego = czynić pozory, jakby ś. o niczym nie wiedziało; nie u-aj! = nie bądź obłudny!, nie graj komedji!; bądź naturalny!; u. ś., odnosić pożądany skutek, powodzić ś., doznawać powodzenia: udało mu ś. = powiodło ś., poszczęściło mu ś.; podobać ś.; u. ś. za kogo, chcieć uchodzić za kogo a. za co, brać na siebie pozór, postać, kształt czyj, cechy charakterystyczne czyje; u.ś. czym, chlubić ś., szczycić ś.; u. ś. w kogo, w co, stawać ś. do niego podobnym, wdawać ś. w niego, kształtować ś. podług kogo, czego; u. ś. dokąd = dążyć, zmierzać, obracać ś., iść, ruszać w podróż; u. ś. do kogo, zwracać ś.: u. ś. do kogo o radę, o pomoc, u. ś. pod czyją obronę, opiekę; u. ś. w podróż, w drogę = wyjeżdżać, wyruszać; u. ś. na spoczynek = iść spać; u. ś. na co = w jakim celu: u. ś. na bal; robić coś z zapałem; oddawać ś. czemu bez pamięci: u. ś. do czego, uciekać ś.: u.ś. do próśb, do gróźb, do ostatecznego środka; u. ś. na co do czego, być pożytecznym, przydawać ś., nadawać ś.

 Udawić — p. Udławić.

 Udelikacić, uczynić kogo delikatnym, rozpieścić, doprowadzić do delikatności, do grzeczności, uprzejmości.

 Udeptać — p. nied. Udeptywać.

 Udeptywać, dok. Udeptać; przydeptywać, przygniatać co nogami, nadeptywać; depcąc wygładzać, wyrównywać; wydeptywać, depcąc, torować; przechodzić, przebywać pieszo pewną przestrzeń, następować komu na nogę.

 Uderzać, dok. Uderzyć; zadawać raz, cios, godzić w kogo, dotykać silnie, z rozmachem, trącać, potrącać, bić: u. kogo w twarz, u. kijem, szablą, kamieniem, u. oczyma = rzucać na kogo bystro spojrzenie; rzucać, ciskać: u. kogo o ziemię; czynić na kimś silne wrażenie, poruszać, wzruszać, wstrząsać, razić: u-yło to mnie = zwróciło moją uwagę, u. czyjeś zmysły, czyjąś uwagę; o zegarze: bić, wybijać godziny; północ u-yła = wybiła na zegarze; zacząć bić, poruszać gwałtownie, wprawiać w gwałtowny ruch z towarzyszeniem dźwięku: u. w dzwony = zacząć dzwonić, u. w bębny, w trąby = zacząć bębnić, trąbić, u. z dział = strzelać; u. na trwogę = wywołać alarm dzwonieniem; gwałtownie spadać, ugadzać, porażać uderzeniem: piorun u-ył w drzewo; napadać, nacierać, narzucać ś. gwałtownie: nieprzyjaciel u-ył; krew u-ła mu do głowy, mdłości na nią u-ły; występować w znacznej ilości: poty na mnie u-ły; u. w płacz, w lament = zacząć płakać gwałtownie, lamentować; tętnić, bić miarowo: puls, serce u-a; u. czołem = upokarzać ś. przed kim, padać przed kim na twarz, na znak czci, poddaństwa; u. gdzie, do kogo = udawać ś.; uciekać ś, u. w czyjąś najsłabszą, czułą strunę = umieć go wzruszyć, roztkliwić; u. w nogi = uciekać: u. pokój = zawierać; uderz w stół, a nożyce ś. odezwą = winowajca sam mimowoli ś. zdradzi; u. ś., zadawać sobie raz, cios, trącać ś. silnie o coś; u. ś. w piersi = żałować za winę, uczuwać skruchę, żal; u. ś. z kim, zacząć z nim walczyć, stoczyć walkę; u. ś. w czoło = zastanowić ś. nad czymś.

 Uderzenie, nagłe i gwałtowne dotknięcie ręką, biczem, kijem i t. p.: u. pioruna, zegara, serca, u. w bębny, w dzwony i t. p.; u. krwi = zbytni napływ krwi do naczyń jakiego organu, kongestja.

 Uderzyć — p. nied. Uderzać.

 Udko, małe udo, u. ptasie, żabie i t. d.

 Udławić, udusić kogo; udławić; u. ś., udusić ś., połykając co, z powodu zatrzymania ś. czego twardego w gardle, udawić ś.

 Udławienie, śmierć z powodu pozbawienia oddechu.

 Udnica, owad z rzędu dwuskrzydłych.

 Udo, część nogi od biodra do kolana u ludzi, zwierząt ssących i ptaków (2 fig.).

 Udobruchać (się), uspokoić (ś.), ułagodzić (ś ); uśmierzyć (ś.).

 Udobrzać, czynić lepszym, ulepszać, barwić, koloryzować, upiększać.

 Udogodniać, dok. Udogodnić, czynić dogodniejszym, ułatwiać, uprzystępniać.

 Udogodnienie, środek, zmierzający ku temu, by uczynić coś dogodniejszym, wygodniejszym, łatwiejszym, przyjemnieszym.

 Udoić, odciągnąć pewną ilość mleka, trochę wydoić; u. ś., upić ś., urżnąć ś.

 Udojrzalać, dok. Udojrzalić; czynić dojrzalszym, dojrzałym; u. ś., stawać ś dojrzałym, dojrzalszym, przychodzić do pewnych lat.

 Udokładniać, dok. Udokładnić; czynić dokładnym a. dokładniejszym.

 Udolność, możność zrobienia czegoś, wydołania czemuś, zdatność, zdolność, odpowiedniość.

 Udolny, umiejący zrobić coś, wydołać czemuś, zdatny, odpowiedni, zdolny.

 Udometr, łć., deszczomierz.

 Udoskonalać, dok. Udoskonalić; czynić doskonalszym a. doskonałym; doprowadzać do doskonałości, doskonalić, ulepszać, udokładniać; u. kogo, ćwiczyć go w czym, doprowadzać go w czym do biegłości; u. ś., czynić ś., stawać ś. doskonałym a. doskonalszym, ulepszać ś.

 Udoskonalić — p. nied. Udoskonalać.

 Udostatkować, Udostatczyć, opatrzyć dostatecznie.

 Udostoić komu co, zaszczycić, uraczyć czym.

 Udostojniać, dok. Udostojnić; dostojnym, godnym czego czynić; uzacniać, uszlachetniać.

 Udowodniać, dok. Udowodnić; wspierać dowodami, dokazywać, przekonywać, potwierdzać, stwierdzać za pomocą dowodzenia.

 Udowy, dotyczący uda: kość u-a.

 Udoząb, owad z rzędu dwuskrzydłych, pszczółkowatych.

 Udój, tyle mleka, ile na raz udojono; mleko, naraz udojone: u. południowy, wieczorny.

 Udramatyzować, uczynić dramatycznym, nadać cechy dramatyczne, ułożyć co, opowiedzieć w sposób dramatyczny, uscenizować.

 Udrapać, Udrapnąć, skaleczyć pazurami, zadrapać, drapiąc, szarpiąc urywać, odrywać kawałkami.

 Udrapnąć — p. Udrapać.

 Udrapować, ustroić w draperje, ubrać, ułożyć malowniczo w fałdy, ułożyć na sposób draperji, fałdzisto, ubrać ś. na kształt czyj; u. ś. w co, przybrać jaką cechę, charakter, przybrać malowniczą postawę: u. ś. w płaszcz melancholji, odwagi.

 Udrepcić, udeptać, drepcąc utłoczyć, wyrównać dreptaniem.

 Udręczać (się), dok. Udręczyć (ś.), martwić (ś.), trapić (ś.), męczyć (ś.), sprawiać komu (sobie) udręczenie.

 Udręczenie, umartwienie, zmartwienie, utrapienie, strapienie, troska, męka, ból, boleść.

 Udrobić, ułamać cząstkę a. drobny kawałek czego.

 Udry, w wyraż. na u. z kim iść = prowadzić z kim sprzeczkę, walczyć z kim; iść na wyścigi, chcieć go zwyciężyć, brać ś. z kim za łby; u. na u. = zacząć z kim walczyć uporczywie, upór na upór.

 Udrzeć — p. nied. Udzierać.

 Uduchowić, uczynić duchowym, nadać cechy duchowości, podniosłości duchowej.

 Udusić, ścisnąć kogo tak, że nie może oddychać, przez co pozbawić go życia, udławić, udawić, zadusić; o potrawie: ugotować pod przykrywką; u. ś., stracić życie przez pozbawienie ś. możności oddychania, udławić ś., zadusić ś.; o potrawie: ugotować ś. pod przykrywką.

 Uduszenie, śmierć skutkiem niemożności oddychania, udławienie, udawienie; ugotowanie pod pokrywą.

 Uduszliwość, cecha tego, co jest duszące.

 Uduszliwy, duszny, duszący.

 Udybać, dybiąc uchwycić; poszukując kogo, czego, znaleźć, spotkać.

 Udychtować, uczynić szczelnym, uszczelnić, zatkać, zalepić szpary.

 Udyszeć, tracić oddech, zadyszeć ś., uziajać ś.

 Udział, uczestnictwo, wspólnictwo, współudział: mieć u. w czym = być wspólnikiem, uczestnikiem czego; przyczynienie ś. swą czynnością, majątkiem do jakiego działania, przedsiębiorstwa; to, co komu przypada z podziału; mienie każdego z osobna wspólnika, należącego do czego.

 Udziałać, zrobić, uczynić co, dokonać czego.

 Udziałowy, należący do udziału, cząstkowy; należący do wielu właścicieli, z których każdy ma udział w zyskach, wspólny.

 Udziec, udo zwierzęcia: u. sarni.

 Udzielacz, Udzieliciel, człowiek, który udziela a. udzielił komu czego.

 Udzielać, dok. Udzielić; dawać komu co a. część czego, dzielić ś. z kim; u. komu prawa = nadawać, upoważniać go do jakiegoś działania prawnego; u. nauk = uczyć go; u. wiadomości = powiadamiać o czym; u. ś., przykładać ś. do czego swą pomocą, być komu pożytecznym; u. ś. ludziom = bywać w towarzystwach; przechodzić od jednego do drugiego drogą naśladownictwa, zarazy i t. p.

 Udzielić — p. nied. Udzielać.

 Udzielnie, przysł., oddzielnie, osobno, niezależnie, niezawiśle, niepodległe.

 Udzielność, niezależność, niezawisłość, niepodległość.

 Udzielny, oddzielny, osobny; niezależny, niezawisły, niepodległy, samowładny; panujący nad jednym udziałem, nad cząstką państwa: książę u.

 Udzierać. dok. Udrzeć; drąc odejmować, odrywać część, oddzierać, urywać.

 Udzierżeć, utrzymać.

 Udzik, zdr. od Udziec.

 Udźwignąć, mieć dość siły, aby coś podnieść, poruszyć; podnieść, unieść jaki ciężar, podźwignąć co.

 Uf — p. Huf.

 Uf!, Uff!, wykrz, oznaczający odsapnięcie po zmęczeniu.

 Ufać, wierzyć, dowierzać komu, mieć ufność, zaufanie w kim, nie tracić nadziei, spodziewać ś. spełnienia czego.

 Ufajdać się, uwalać ś. kałem, upaskudzić się.

 Ufale, przysł., ufnie.

 Ufałdować, ułożyć w fałdy, udrapować.

 Ufałość, ufność, zaufanie.

 Ufanie, wierzenie komu, ufność.

 Ufarbować, całkiem pofarbować, napoić a. pokryć farbą, umalować, ubarwić; zawalać farbą.

 Ufiec — p. Hufiec.

 Ufigurować, urobić co w figurę, nadać czemu postać.

 Ufloryzować, ozdobić rysunkami a. rzeźbą nakształt kwiatów, liści; ukwiecić.

 Ufnal, nm., gwóźdź do przybijania podkowy.

 Ufnie, przysł., wierząc komu z zaufaniem, z ufnością, z wiarą.

 Ufność, wiara w co, wierzenie komu; zaufanie, pokładane w kim; nadzieja pomocy, opieki.

 Ufny, pełny zaufania, wiary, ufający, wierzący.

 Ufolgować, ująć ciężaru, ulżyć.

 Uformować, nadać formę, kształt, ukształtować; ukształcić, przygotować do życia towarzyskiego; okrzesać, ogładzić; u. komu rękę = wprawić w fechtunek; wprawić w piękne pismo; u. ś., przybrać jakąś formę, ukształcić ś., okrzesać ś., ucywilizować ś.

 Ufortunić, obdarzyć fortuną, uczynić szczęśliwym, poszczęścić komu.

 Ufrakować (się), odziać (ś.) we frak, wyfraczyć (ś.).

 Ufrasować (się), zmartwić (ś.), sfrasować (ś.), zdręczyć (ś.) frasunkiem, kłopotem.

 Ufryzować, ułożyć włosy w kędziory, ukędzierzawić je za pomocą rozgrzanych szczypcy albo żelazka.

 Ugadać się, nagadać ś. do syta, umówić ś., zmówić ś.

 Ugadniać, dok. Ugodnić; godniejszym uczynić, uszlachetnić, uzacnić; u. ś., stać ś. godniejszym, uzacnić ś., uszlachetnić ś.

 Ugadnąć, zgadnąć, odgadnąć.

 Ugadzać, dok. Ugodzić; uderzać, trafiać: u. w cel; u. kijem w głowę, mieczem w piersi; usiłować dopiąć czego, osiągnąć co; umawiać, najmować, godzić; doprowadzać do zgody, jednać, jednoczyć, godzić; dogadzać; u. ś. z kim, = zawierać z nim układ, godzić ś. co do jakiej roboty, umawiać ś., układać ś.

 Ugaj, zbiórka suchych gałęzi w lesie w pewne dnie w tygodniu, dozwolona przez właściciela, za opłatą roczną.

 Ugajne (-ego), opłata roczna za ugaj.

 Ugajnik, człowiek, mający prawo zbierania ugaju.

 Ugajny, dzień wyznaczony w tygodniu na zbieranie w lesie ugaju.

 Ugalonować, obszyć galonami, przybrać galonami.

 Uganiać, pędzić, gnać, śpieszyć, ścigać, gonić; dopędzać, doganiać, chwytać, łapać; u. przed kim, zmykać, umykać, uciekać; u. ś. z kim, ścigać ś., iść na wyprzódki; ucierać ś., walczyć, ścierać ś.; u. ś. za kim, upędzać ś., biegać, gonić: u. ś. za zwierzyną, za dziewczętami; przen., starać ś. o coś usilnie: u. ś. za zarobkiem, za sławą; u. ś. z kim o co, współubiegać ś., rywalizować.

 Ugarać, palić, piec (o ogniu); u. komu, dopiekać mu, dokuczać, przymawiać; u. czym serce = zapalać.

 Ugarnirować, ubrać garnirowaniem, ozdobić.

 Ugasiciel, człowiek, który co ugasza.

 Ugasić — p. nied. Ugaszać.

 Ugasnąć, zgasnąć; przen., ustać, skończyć ś.

 Ugaszać, dok. Ugasić; gasić: u. pożar; tłumić, zaspokajać, nasycać: u. pragnienie, chęć.

 Ugaszczać, dok. Ugościć; przyjmować kogo u siebie gościnnie; podejmować, raczyć, częstować.

 Ugęszczać, dok. Ugęścić; zgęszczać, czynić gęściejszym.

 Ugiąć — p. nied. Uginać.

 Ugier, nm. — p. Ochra.

 Uginać, dok. Ugiąć; zginać, schylać, pochylać, skłaniać, zniżać, skrzywiać; u. przed kim kolana = klękać z oznaką hołdu, uniżoności; u. przed kim czoła = wyrażać mu cześć; u. karku = upokarzać ś., poddawać ś.; u. sukni, spódnicy = podginać, unosić, podkasywać; u. ś., pochylać ś., schylać ś., zniżać ś., skłaniać ś.; u. ś. przed kim = poddawać mu ś.; u. ś.: pod brzemieniem trosk, zmartwień, pracy i t. p. = nie móc podołać.

 Uginanie (się), uchylanie (ś.), pochylanie (ś.), zginanie (ś.); odchylanie, podnoszenie ubrania, żeby ś. nie zmoczyło; u. ś. światła = zboczenie promieni świetlnych przy przejściu ich koło brzegu ciał nieprzezroczystych; dyfrakcja.

 Ugipsować, powlec, napuścić, pokryć, pociągnąć gipsem.

 Ugładzić, uczynić gładkim, wygładzić, wyrównać; czynić spokojniejszym, mniej gniewnym, pokorniejszym; hamować, ułagadzać.

 Ugłaskać — p. nied. Ugłaskiwać.

 Ugłaskiwać, dok. Ugłaskać; wygładzać, czynić gładszym, muskać; czynić mniej dzikim, udobruchać; przyswajać, obłaskawiać; u. ś., oswajać ś., obłaskawiać ś.

 Ugłodnieć, wygłodnieć.

 Ugłodzony, zgłodniały.

 Ugminniać, dok. Ugminnić; czynić gminnym; czynić ordynarnym.

 Ugnać, Ugonić, nied. Uganiać; goniąc przebyć, przepędzić, dopędzić; upolować, uchwycić, odpędzić; pośpieszyć ś., wydołać; szybko przeczytać a. przepisać.

 Ugniatać, dok. Ugnieść; gniotąc nadawać kształt, formę, formować; gniotąc, ubijać, płaszczyć; uciskać, ciemiężyć.

 Ugnić, nied. Ugniwać; gnijąc, uleżeć ś., zupełnie przegnić; gnijąc rozmięknąć.

 Ugnieść — p. nied. Ugniatać.

 Ugniewać się, nagniewać ś.; rozgniewać ś. mocno.

 Ugnieździć się, uwić sobie gdzie gniazdo; wybrać sobie miejsce pobytu, osiąść.

 Ugniłki (-łek), resztki pogniłe.

 Ugnisko, przegniłe odpadki zwierzęce i roślinne, kompost.

 Ugnoić, zasilić gnojem, nagnoić, zgnoić, wygnoić, uprawić nawozem, wynawozić; zrobić, żeby coś zgniło, przegnoić.

 Ugoda, zezwolenie dwu a. więcej osób na jaką rzecz, ugodzenie ś., traktat, umowa, umówienie ś.; zawrzeć u-ę = zgodzić ś. na wzajemne warunki; stanęła u. = umówiono ś., zgodzono ś. na coś; opłata wymuszona; stronnictwo ugodowe w Królestwie Polskiem w ostatnich latach, ugodowcy, realiści.

 Ugodniać — p. Ugadniać.

 Ugodnić, uczynić godnym, godniejszym, uzacnić, uszlachetnić, wywyższyć.

 Ugodnie, przysł., przez ugodę, za pośrednictwem ugody, umowy.

 Ugodny, Ugodliwy, dotyczący ugody.

 Ugodowiec, członek stronnictwa ugodowego, przystającego na stan polityczny obecny, żądający tylko pewnych ustępstw, realista.

 Ugodowy, odnoszący ś. do ugody, do wzajemnych warunków; stronnictwo u-e w Królestwie Polskim w ostatnich latach = stronnictwo, stojące na gruncie istniejących warunków politycznych i dążące do zdobywania drogą legalną drobnych korzyści politycznych.

 Ugodziciel, człowiek, który w co ugodził; który pogodził, pojednał.

 Ugodzić, nied. Ugadzać; uderzyć, trafić strzałem, pociskiem, zranić; dojąć; umówić, zrobić umowę najmu, sprzedaży i t. p.; zgodzić, pogodzić, dogodzić.

 Ugoić, zagoić, wyleczyć.

 Ugolić, zdjąć brzytwą, zgolić, wygolić, uciąć, obciąć.

 Ugor — p. Ugór.

 Ugorny, Ugorowy, leżący ugorem, odłogiem, nieuprawny; na ugorze rosnący.

 Ugorować, przygotowywać pole na ugór; leżeć ugorem, odłogiem.

 Ugorowy — p. Ugorny.

 Ugorszać, dok. Ugorszyć; robić gorszym, pogorszać, psuć.

 Ugorzałość, upał, przypalenie.

 Ugorze, obszar, przestrzeń.

 Ugorzeć, opalić ś. na słońcu.

 Ugorzyć, zostawiać ugorem, w ugór puszczać; dok. spalić, spiec.

 Ugościć — p. nied. Ugaszczać.

 Ugotować, gotowym uczynić, przygotować; zgotować, uwarzyć jaką potrawę; u. s., uwarzyć ś., zgotować ś. na ogniu.

 Ugór, jedna z trzech części gruntu w gospodarstwie trzypolowym, na której przez cały rok nic ś. nie sieje, odłóg; leżeć u-em = nie dawać plonu, nie przynosić korzyści; o roli: być nieobsianą.

 Ugrabić, zgrabić wszystko, co było do zgrabienia; nieco zgrabić.

 Ugracować, zrównać gracą, oczyścić, wygracować wszystko, co było do zgracowania.

 Ugranicze, pogranicze.

 Ugraniczny, pograniczny.

 Ugrążać (się), dok. Ugrążyć (ś.), grążyć (ś.), pogrążać (ś.), zanurzać (ś.), zagłębiać (ś.).

 Ugrozić, pogrozić, przestraszyć, ustraszyć groźbami.

 Ugroźny, groźny, przerażający,

 Ugruntować, oprzeć coć na czymś, jak na fundamencie, osadzić coś na trwałej podstawie, uzasadnić, umocnić, utwardzić doskonale; u. kogo w czym, nauczyć go czegoś gruntownie; u. ś., oprzeć ś. na czymś, jak na fundamencie, umocnić ś., utwierdzić ś. w czymś, uzasadnić ś., być niezachwianym w czymś.

 Ugrupować, ustawić, ułożyć w grupę a. w grupy, nadać pewien porządek; ułożyć gatunki, przedmioty naukowe w pewne grupy; u. ś. = utworzyć grupę, ułożyć ś. w grupę.

 Ugryzek, kąsek, kawałek ugryziony; przygryzek, przycinek, przytyk.

 Ugryźć, odgryźć, odkąsić zębami kawałek; zrobić ranę zębami, ukąsić; dokuczyć, dogryźć, dojeść; co cię u-zło? = czemuś taki zły?

 Ugryźliwie, zgryźliwie, złośliwie, z przekąsem, uszczypliwie.

 Ugryźliwy, złośliwy, zgryźliwy, uszczypliwy.

 Ugrzać (się), zagrzać (ś.), rozgrzać (ś.) mocno.

 Ugrzązły, Ugrzęzły, który ugrzązł.

 Ugrząznąć, Ugrząźć, Ugrzęznąć, zapaść, zagrzęznąć tak, że trudno ś. wydobyć: u. w błocie, w trzęsawisku; przen., oddać ś. czemu bez pamięci: u. w błędach, w grzechach.

 Ugrzeszyć czego, nie skorzystać z czego, puścić co mimo.

 Ugwieździć, okryć gwiazdami, ozdobić, wygwieździć.

 Uhaftować, wykonać haft, haftując czym, ozdobić.

 Uhamować, pohamować, ukrócić, powściągnąć, wstrzymać w pędzie, zatrzymać; u. ś., powściągnąć ś., pohamować ś., powstrzymać ś., umiarkować ś.

 Uheblować, heblując wygładzić; heblem ująć.

 Uherski, węgierski.

 Uhla, ptak morski kaczkowaty z rodziny kaczek, kaczka białobrwista (f.).

 Uimak, postronek do prowadzenia i chwytania wołów.

 Uiskrzyć, osypać iskrami.

 Uistiti, drobna amerykańska małpeczka pazurowa o sierści szarej w pręgi i długim ogonie z białawemi pierścieniami (fig.).

 Uiszczać, dok. Uiścić; upewniać, umacniać; u. kogo, zjednywać, pozyskiwać, kaptować, zniewalać, skłaniać ku sobie; zaręczać, ubezpieczać; sprawdzać, kontrolować; ziszczać, spełniać: u. obietnicę; u. dług = spłacać; u. ś. kim, podawać kogo, jako rękojmię za siebie; usprawiedliwiać ś., zdawać rachunek: u. ś. z urzędu; u. ś. w czym, z czego, zadośćczynić, dopełniać czego, wywiązywać ś z czego: u. ś. w obietnicy = spełniać, co się obiecało; u. ś. z długu = spłacać go.

 Uiścić — p. nied. Uiszczać.

 Uitlaender, nienaturaliwany mieszkaniec Transwalu (dawniej Anglik).

 Ujadać, szczekać, poszczekiwać, gwałtownie, mocno ranić zębami, gryźć, kąsać; powstawać na kogo, szkalować go, czernić, obmawiać; dok. Ujść; odkąsywać cząstkę czego; ugryzać, urywać zębami; u. ś., gryźć ś. wzajem, sprzeczać ś., zacięcie, łajać ś., szkalować ś., wyzywać ś. nawzajem.

 Ujarzmiać, dok. Ujarzmić, przygniatać jarzmem, jarzmo nakładać, brać w niewolę, pozbawiać swobody, zwyciężać, podbijać, przymuszać, opanowywać, nakładać jarzmo niewoli.

 Ujarzmiciel, człowiek, który ujarzmia, podbija, zdobywca, uciemiężyciel.

 Ujaśniać, dok. Ujaśnić, czynić jasnym, oświecać, oświetlać; uświetniać.

 Ujawić (się), urzeczywistnić (ś.), ukazać w rzeczywistości (ś.); wyjawić (ś.), wykazać (ś.).

 Ujawniać, dok. Ujawnić, pozbawiać coś tajemnicy, czynić coś jawnym, powszechnie znanym, ukazywać, obwieszczać.

 Ujazd, ujechanie, odjazd, ucieczka jazdą; znak graniczny; znak w polu.

 Ująć — p. nied. Ujmować.

 Ujątek, to, co komu ujęto, szczerba, ujma, krzywda.

 Ujechać — p. nied. Ujeżdżać.

 Ujednać — p. nied. Ujednywać.

 Ujednostajniać, dok. Ujednostajnić; czynić jednostajnym, nadawać jednakową wartość czemu; u. ś., stawać ś. jednostajnym.

 Ujednywać, dok. Ujednać, ujmować pozyskiwać sobie, skłaniać na swoją stronę, jednać, zjednywać; u. co, wyjednywać, wyrabiać, uzyskiwać co; najmować: u. sługę; u. ś. komu = najmować ś. komu.

 Ujedwabiać, dok. Ujedwabić; stroić w suknie jedwabne: przyozdabiać, upiększać, przystrajać; rzecz przykrą pokrywać słodkim wyrażeniem ś.

 Ujemnie, przysł., przeciwnie względem dodatniego, niedobrze źle; oddziaływać u. = Szkodzić komu a. czemu, źle wpływać, psuć, niszczyć.

 Ujemność, stan, cecha tego, co jest ujemne, przeciwne dodatniemu; zły przymiot, zła cecha, wada, usterka.

 Ujemny, przeciwny dodatniemu, niedobry, zły, niepożądany, nieprzychylny: u-a cecha charakteru = wada, usterka; u. stan zdrowia = choroba; u. stopień w szkole = niedostateczny; odpowiedź u-a = przecząca, nieprzychylna; w mat., ilość, przeciwna dodatniej, np. dług jest ujemny w stosunku do kapitału, ruch w tył ujemny w stosunku do ruchu naprzód, i odwrotnie; w fiz., jeden z dwu rodzajów energji magnetycznej a. elektrycznej, przeciwny dodatniemu: u. biegun magnetyczny a. elektryczny, elektryczność u-a, magnetyzm u.

 Ujeść — p. nied. Ujadać.

 Ujeżdżacz, człowiek, który ujeżdża konie, berajter, kawalkator.

 Ujeżdżać, dok. Ujechać; jadąc przebywać pewną przestrzeń, przejeżdżać; dok. Ujeździć; przyzwyczajać do jazdy, zwłaszcza zwierzchowej, objeżdżać: u. konia, wielbłąda; przen., u. kogo, poskramiać, ukrócać, obłaskawiać, przyzwyczajać do posłuszeństwa.

 Ujeżdżalnia, szkoła jazdy konnej, budynek z torem dla ujeżdżania koni a. dla nauki jazdy konnej, maneż.

 Ujeździć — p. nied. Ujeżdżać.

 Ujęcie, dokonane ujmowanie, uchwycenie, schwytanie, złapanie; rękojeść, rączka; część łożyska strzelby, którą ś. ujmuje ręką przy celowaniu; pojęcie, zrozumienie, właściwe przedstawienie.

 Ujętny, dający ś. ująć, uchwytny.

 Ujęty, ten, którego ujęto, uchwycony; skłoniony do czego, przychylny, przekonany.

 Ujma, to, co ś. komu ujmuje, umniejszenie, ubytek, uszczerbek; obraza, krzywda: u. honoru, zdrowia i t. p.

 Ujmować, dok. Ująć; chwytać, łapać, imać, brać w ręce: u. rękami, zębami, u. w pół, za włosy, za głowę; ściskać, biorąc w pół, obejmować; u. w ryzy, w kleszcze, w karby; chwytać, brać w niewolę, pozbawiać wolności: u. rozbójników, nieprzyjaciół, przen., zjednywać, pozyskiwać sobie, zniewalać kogo, zyskiwać sobie czyjąś przyjaźń, miłość, sympatję; brać część czegoś, odejmować, umniejszać: u. komu dochodu, jedzenia; przen., odmawiać komu czego, zaprzeczać, nie przyznawać, uwłaczać: nie u-uję mu talentu, zacności; u. ś., brać ś., chwytać ś., imać ś., łapać: u. ś. za głowę, pod boki; u. ś. za kim, za czym, stawać w czyjej obronie, bronić kogo, czego, obstawać przy kim, przy czym: u. ś. za czyją krzywdę; brać ś. do czego; upamiętywać ś., zastanawiać ś., wchodzić w siebie, hamować ś.; ograniczać ś., kurczyć ś., umniejszać ś.; unosić ś.: u. ś. gniewem; pojmować, rozumieć.

 Ujmujący, ten, który ujmuje; zniewalający ku sobie, miły, powabny, sympatyczny, umiejący ś. podobać.

 Ujrzeć, zobaczyć, spostrzec, zoczyć; u. ś., zobaczyć samego siebie; u. ś. z kim, zobaczyć ś., spotkać ś. z nim; przen., znaleźć ś. gdzie, w jakim położeniu, w jakich warunkach, w jakiej sytuacji.

 Ujście, odejście, odpłynienie, ucieczka, uchodzenie; miejsce, którędy ktoś a. coś uchodzi, otwór, szpara; u. rzeki = miejsce, gdzie rzeka wlewa się do innej rzeki a. wpada do morza.

 Ujść — p. nied. Uchodzić.

 Ujuczyć, obładować jukami zwierzę pociągowe, objuczyć.

 Ujuszyć, oblać, zwalać juchą, zbroczyć krwią.

 Ukajać (się), dok. Ukoić (się), uśmierzać (ś.), łagodzić (ś.), uspokajać (ś.), pocieszać (ś.).

 Ukalać, powalać kałem, błotem, upaskudzić.

 Ukamionować, Ukamienować, zabić kogo, rzucając na niego kamieniami, obarczyć kogo śmiertelnemi zarzutami, potępić.

 Ukapać, Ukapnąć, spłynąć kroplą, kapnąć.

 Ukapki (-ów), to, co skapnęło jakiegoś płynu w podstawione naczynie.

 Ukapturować (się), ubierać (ś.) w kaptur; oddawać a. wstępować do zakonu.

 Ukarać, wymierzyć komu karę za popełnioną winę, skarać, pokarać; u. słowami = skarcić, wyłajać; u. ś., wymierzyć sobie samemu karę; być ukaranym.

 Ukarcić — p. Ukartować — p. Skarcić.

 Ukarmiać (się), dok. Ukarmić; karmiąc (ś.), tuczyć (ś.).

 Ukartować, Ukarcić, uknuć, usnuć coś przeciwko komu; ułożyć sobie co, zamierzyć, podmówić.

 Ukasać, podkasać: u. ś., podkasać ś., podnieść suknię.

 Ukaz, ukazywanie, pokazywanie, okaz, znak, giest; rozkaz władzy najwyższej: u. Cesarski, u. Najwyższy.

 Ukazać — p. nied. Ukazywać.

 Ukazanie, pojawianie, okazanie.

 Ukaziciel, człowiek, który coś ukazuje, okaziciel.

 Ukazka, pokaz, pokazywanie, mig, giest.

 Ukazowy, dotyczący ukazu, zalecony ukazem; grunt u. = nadany włościanom polskim przy uwłaszczeniu w r. 1864.

 Ukazywać, dok. Ukazać; widzialnym czynić, pokazywać, wskazywać, czynić jawnym; u. palcem kogo = szydzić z niego; u. ś., pokazywać ś., jawić ś., pojawiać ś., ujawniać ś., stawać ś. widzialnym, wychodzić w świat.

 Ukąsić, odgryźć, odkąsić, ujeść; schwycić, skaleczyć zębami, ugryźć; przyciąć, przymówić komu; u. ś., ugryźć ś.; ukąś ś. w język = nie mów o tym, lepiej zamilcz.

 Ukąszenie, ugryzienie, skaleczenie zębami.

 Ukędzierzawić, Ukędzierzyć, uczynić kędzierzawym.

 Ukęsywać, odgryzać po kawałku.

 Ukiełzać, okiełzać; przen., pohamować, powściągnąć, powstrzymać.

 Ukirzyć, ubrać w kir, okryć kirem; przen., zaciemnić, ściemnić.

 Ukisić, uczynić kwaśnym przez poddanie fermentacji, ukwasić; u. ś., stać ś. kwaśnym przez odbycie fermentacji.

 Ukisły, ten, który ukisł, zakwaszony.

 Ukisnąć, Ukiśnieć, ukisić ś.

 Ukiszony, zrobiony kwaśnym przez fermentację; ukwaszony, kwaszony.

 Ukla, dzika kaczka czarna na Polesiu.

 Uklajstrować, klajstrem namazać, powalać.

 Uklarować, uczynić klarownym; u. ś., klarownym ś. stać, wyklarować ś., wyjaśnić ś.

 Uklecić, sklecić, zbudować ladajako.

 Ukleić, klejąc, wyrobić coś, wykleić; ułożyć, usnuć; u. ś., usnuć ś., ułożyć ś.

 Uklej, Ukleja, gatunek ryby, spokrewnionej z karpiem, zamieszkującej niektóre jeziora niemieckie, wobla (fig.).

 Uklejka, gatunek małej rybki, rozpowszechnionej w całej Europie w wodach słodkich (fig.).

 Uklepać, klepiąc wyrównać, wygładzić; klepaniem wykonać; klepiąc rozpłaszczyć.

 Uklękać, dok. Uklęknąć; opierać, dotykać kolanem a. kolanami ziemi, klękać.

 Uklęknąć — p. nied. Uklękać.

 Uklęsnąć, zagłębić ś., zapaść ś., utknąć, nie móc ś. skąd wydobyć.

 Układ, ułożenie, uporządkowanie, rozłożenie w pewnym określonym porządku, usystematyzowanie; u. naukowy = ułożenie tworów przyrody (zwierząt, roślin, minerałów) w pewnym porządku określonym i podział ich na grupy, stosownie do ich cech i pokrewieństwa: u. naukowy sztuczny = oparty na cechach przypadkowych; u. naukowy naturalny a. przyrodzony = według cech zasadniczych; u. krystaliczny = podział kryształów na grupy zależnie od ich budowy; u. nerwowy = mózg, rdzeń pacierzowy razem wzięte; u. nerwowy roślinny, sympatyczny, trzewny, u. współczulny w zwierzęciu a. w człowieku = zespół nerwów, przebiegających wewnątrz klatki piersiowej i jamy brzusznej, a kierujących czynnościami organów, niepodległych woli; u. mózgo-rdzeniowy a. u. nerwowy zwierzęcy = mózg, rdzeń i nerwy, z nich wybiegające, razem wzięte, kierujące czynnościami ruchu i czucia; u. krwionośny = serce i wszystkie naczynia krwionośne, razem wzięte; u. limfatyczny a. chłonny = wszystkie gruczołowe naczynia limfatyczne, razem wzięte; u. Haversa = szereg kanalików, przebiegających wzdłuż masy kostnej ustroju ludzkiego zwierzęcego; u. naczyniowy = wszystkie naczynia w ustroju żywym, razem wzięte; u. planetarny = słońce i wszystkie planety, krążące dokoła niego; u. w gospodarstwie rolnym = system, porządek obsiewania pól co rok to innym ziarnem; u. naturalny, perjodyczny a. okresowy pierwiastków chemicznych = uszeregowanie ich według cech wspólnych i ciężaru gatunkowego; budowa: u. molekularny ciała fizycznego; plan, rozkład, kompozycja: u. dzieła, dramatu, poematu, obrazu; w mat.: u. logarytmów = system; zamiar, zamierzenie, plan, projekt; sposób znalezienia ś., manjery: dobry, zły u.; tocząca ś. ugoda, umowa, traktowanie z kimś w jakiejś sprawie, rokowanie: wchodzić w u-y = umawiać ś., układać ś., rokować.

 Układacz, człowiek, który układa co: pisarz, autor, kompilator.

 Układać, dok. Ułożyć; składać porządnie jedno po drugim, porządkować, szykować; pisać, redagować, tworzyć: u. dzieło, wiersze, umowę piśmienną, testament, protokół; zamyślać, zamierzać, projektować: u. co w myśli, u. plan zajęć, wojny, zabawy; u. co z kim, umawiać ś. z nim co do czego, ugadzać ś.; u. twarz, minę = przybierać postać, pozór; wychowywać pod względem obyczajności towarzyskiej: człowiek dobrze ułożony; u. psa, konia = tresować; przykładać rękę, starania do czego, wprawiać; u. co do równowagi = doprowadzać do równowagi; u. chorego w łóżku = kłaść; u. czcionki = składać w wyrazy; u. ś., dochodzić do porządku, składać ś. porządnie, systematyzować ś.; być układanym; przybierać na siebie pewną postać, najczęściej obłudną, fałszywie skromną a. niewinną; u. ś. z kim, wchodzić w układy, umawiać ś., ugadzać ś,; być doprowadzanym do zgody, do pożądanego skutku, kończyć ś. zgodnym sposobem: wszystko ś. dobrze u-a; u. ś. do równowagi = dochodzić do równowagi, równoważyć ś.; u. ś. komu, dogadzać komu, starać mu ś. podobać; u. ś. czym, składać ś.: u. ś., mieczem.

 Układek, motyl z podrzędu miernikowców, rodziny rośliniaków.

 Układnictwo, klasyfikacja naukowa.

 Układnie, przysł., z wdziękiem, uroczo, powabnie, zręcznie, składnie, zgrabnie; z ułożoną miną, postawą; obłudnie, grzecznie, obyczajnie.

 Układność, piękny układ, wdzięk w obejściu ś.; zręczność, giętkość; przypochlebianie ś., udawanie, obłuda.

 Układny, mający piękny układ, wdzięk w obejściu ś.; grzeczny, obyczajny, dobrze ułożony; zręczny. zgrabny; przybierający na siebie jaką minę, postawę, obłudny, udający, nieszczery; romansowy, zalotny.

 Ukłaść się, położyć się.

 Ukłon, pochylenie głowy a. górnej części tułowia, oraz odpowiedni ruch nogami dla powitania kogo, dla okazania mu czci, szacunku, dla wyrażenia hołdu, pokory i t. p.; przesyłać u-y w liście = wyrazy uszanowania, pozdrowienia.

 Ukłonić się, zrobić ukłon, skłonić ś., pokłonić ś., pozdrowić ukłonem, zrobić znak powitania, pożegnania, uszanowania, czci przez skłonienie głowy a. zdjęcie kapelusza, czapki (przez mężczyzn).

 Ukłonność, grzeczność, układność.

 Ukłonny, lubiący się kłaniać; grzeczny, układny.

 Ukłosić, pokryć kłosami.

 Ukłócie, Ukłucie, zranienie czymś kolącym, ostrym a. śpiczastym; dotknięcie do żywego, przymówka, przygryzek, żart bolesny.

 Ukłóć, Ukłuć, zranić czym ostrym, sprawić ból, wraziwszy śpiczasty koniec w ciało; dotknąć przymówką, uszczypliwym żartem itp.

 Ukłuć — p. Ukłóć.

 Uknować, Uknuć, ułożyć coś złego przeciw komu, przedsięwziąć zły zamiar, przygotować przeciw komu podstęp, zdradę, spisek, zamyślić krzywdę; zrobić coś z mozołem, z wielkim natężeniem umysłu; ubrdać, uroić.

 Ukochać, poczuć względem kogo szczere, głębokie uczucie; umiłować, pokochać, gorąco przywiązać ś. do kogo, czego.

 Ukochanie, miłość, zamiłowanie, upodobanie; przedmiot miłości, osoba ukochana.

 Ukochany, gorąco kochany, bardzo miły, drogi; rzecz., mężczyzna ukochany, kochanek; u-a, kobieta ukochana, droga, kochanka.

 Ukoić, uśmierzyć, ułagodzić; zmniejszyć dotkliwość czego: u. ból, żal; uspokoić, udobruchać, pocieszyć.

 Ukojny, dający ś. ukoić.

 Ukolonizować, założyć nową kolonję, osadę.

 Ukolorować, ufarbować, ubarwić; przen., upiększyć opowiadanie własnemi zmyśleniami.

 Ukoł, rodzaj pańszczyzny a. szarwarków.

 Ukołatać (się), kołacąc, bijąc, trzęsąc (ś.), zmordować (ś.).

 Ukołysać, kołysząc uśpić, ululać; uspokoić, ugłaskać; u. sprawę = ułożyć, załagodzić: u. czyjąś czujność = uśpić.

 Ukontentować, wywołać zadowolenie, zadowolić, ucieszyć, uradować.

 Ukontentowanie, zadowolenie, uciecha, radość.

 Ukontentowany, kontent, rad, zadowolony; ucieszony, uradowany.

 Ukończyć, położyć czemu koniec, zrobić co do końca, skończyć, doprowadzić do kresu, do ostatecznego rezultatu; załatwić, przestać; u. ś., skończyć ś., zakończyć ś., zostać skończonym.

 Ukopać, kopaniem urobić, wykopać, tyle czego nakopać, ile potrzeba.

 Ukor, Ukora, upokorzenie, ukorzenie.

 Ukoralić, przybrać koralami, obwiesić, wysadzić koralami.

 Ukoronować, odbyć obrząd koronowania, włożyć koronę na głowę = na znak władzy królewskiej, uwieńczyć koroną; ozdobić jakąś pracę, dzieło świetnym wynikiem ostatecznym, najcelniejszym uczynkiem; u. ś., włożyć sobie koronę na głowę, na znak władzy królewskiej.

 Ukorzenić (się), wkorzenić ś.

 Ukorzyć (się). upokorzyć (ś), poniżyć (Ś.), zhańbić (ś.).

 Ukos, kierunek ukośny, pochyły i poprzeczny: na u., z u-a, u-em, w kierunku ukośnym; ukośnie skrajany płat jakiej tkaniny; siano, skoszona na łące.

 Ukosistość, ukośność.

 Ukośnica, roślina ozdobna z rodziny ukośnicowatych, begonja (fig.).

 Ukośnie, Ukośno, przysł., w kierunku ukośnym, nie prostym, na ukos, ukosem.

 Ukośnokątny, nie mający kąta prostego: trójkąt.

 Ukośność, kierunek ukośny, po przekątni, poprzeczność.

 Ukośny, idący w kierunku ukośnym, po przekątni, poprzeczny.

 Ukować — p. Ukuć.

 Ukój, ukojenie, uśmierzenie, spokój, równowaga.

 Ukracać, dok. Ukrócić; krótszym czynić, skracać; zmniejszać, pomniejszać, ujmować; przen., poskramiać, hamować, uśmierzać, powściągać.

 Ukradkiem, Ukradkowo, przysł., niejawnie, pokryjomu, tajemnie; potajemnie, sekretnie.

 Ukraina, kraj, leżący na pograniczu; prowincja Rzeczypospolitej polskiej, obejmująca województwa: bracławskie i kijowskie; miejsce odległe, kraj daleki, koniec, kraniec świata.

 Ukrainka, kobieta rodem z Ukrainy, mieszkanka Ukrainy; dumka ukraińska.

 Ukrainny, odnoszący ś. do Ukrainy, graniczny; znajdujący ś., żyjący na Ukrainie.

 Ukrajać — p. Ukroić.

 Ukrasić (się), uczynić (ś.) pięknym, upiększyć (ś.), ozdobić (ś.).

 Ukraść, przywłaszczyć sobie cudzą rzecz bez wiedzy właściciela, złodziejskim sposobem; u. sobie czas znaleźć chwilę wolną od zajęć; u. komu czas = zająć go swemi lub cudzemi interesami, gdy jest bardzo zajęty.

 Ukrawać, dok. Ukroić, Ukrajać; krając, odłączać część czego, odkrawać, odcinać, ucinać; u. ś., odrzynać ś., odcinać ś.

 Ukręcać, dok. Ukręcić; kręceniem co wykończyć, wykonać, wyrobić; kręcąc, odłączać, odrywać: u. klucz = złamać go; u. łeb komu uśmiercić kogo; u. łeb jakiej sprawie = udaremnić ją, intrygą nie dopuścić do jej ujawnienia, wytoczenia; u. bicz z piasku = z niczego coś robić.

 Ukrochmalić, natrzeć krochmalem, nakrochmalić, usztywnić.

 Ukroczyć, idąc wolno, krocząc, przebyć pewną przestrzeń.

 Ukroić — p. nied. Ukrawać.  Ukrop, płyn wrzący, war; uciekł, jakby sparzony u-em, zerwał ś., jakby go kto u-em zlał = bardzo szybko.

 Ukrotochwilić, ubawić, ucieszyć, uweselić, rozweselić żartami, zabawnemi opowieściami.

 Ukróciciel, człowiek, który co a. kogo ukraca, uskramia, do czego nie dopuszcza, kładzie czemu kres, zdobywca.

 Ukrócić — p. nied. Ukracać.

 Ukrólić, uczynić królem, wprowadzić na tron, ukoronować.

 Ukruch, ułamek, okruch.

 Ukruszyć (się), krusząc (ś.), odłamać (ś.), odkruszyć (ś.), krusząc nadrobić, pokruszyć (ś.), nakruszyć (ś.).

 Ukrwawić (się), oblać (ś.) krwią, pokrwawić (ś.).

 Ukrycie, dokonana czynność ukrywania, chowania, ukrywania ś.; miejsce, gdzie ś. ktoś a. coś ukrywa, kryjówka, tajnik.

 Ukryć — p. nied. Ukrywać.

 Ukrytny, Ukrywalny, dający ś. ukryć.

 Ukryty, niejawny, schowany, utajony; skryty, tajny, podstępny.

 Ukrywacz, człowiek, który co ukrywa a. ukrył, utaiciel.

 Ukrywać, dok. Ukryć; taić, chować, skrywać kogo, co, zakrywać, tak że widzieć, znaleźć nie można; nie ujawniać; u. ś., kryć ś., taić ś., skrywać ś., chować ś. przed kim, tak że widzieć, znaleźć nie może; nie być ujawnianym.

 Ukrywka, ukrywanie, ukrycie; miejsce ukrycia, skrytka, kryjówka, tajnik.

 Ukrzepiać, dok. Ukrzepić; umacniać, wzmacniać, dodawać sił, krzepkim czynić; podtrzymywać w czymś, doprowadzać do skrzepnięcia, stwardnienia; u. ś., krzepić ś., wzmacniać ś., umacniać ś., gruntować ś.; krzepnąc, twardnieć, zamarzać.

 Ukrzepić — p. nied. Ukrzepiać.

 Ukrzesać, dok. Ukrzesić; wykrzesać, wydobyć skry z czego uderzając; obciąć, odciąć, okrzesać, ostrugać, oberznąć.

 Ukrzyczeć się, zmordować ś. długim krzykiem.

 Ukrzywdzać, dok. Ukrzywdzić; robić a. wyrządzać komu krzywdę, przyprawiać go o stratę materjalną a. moralną, mówić o kim źle.

 Ukrzywdziciel, człowiek, który kogo ukrzywdził, krzywdziciel.

 Ukrzyżować, przybić do krzyża, rozpiąć, rozbić na krzyżu.

 Ukrzyżowany, Jezus Chrystus.

 Ukształcać, dok. Ukształcić; nadawać piękny, wytworny kształt, wykształcać, doskonalić umysł przez ćwiczenia; kształcić serce, charakter, obyczaje; u. ś., nabierać pięknych kształtów, doskonalić ś.; kształcić ś. pod względem umysłu, serca i charakteru; nabywać naukę, umiejętności.

 Ukształtować, nadać czemu jakiś kształt, uformować, ukształcić; wykształcić: u. umysł; u. ś., przybrać pewien kształt, uformować ś.; być wykształconym.

 Ukuć, Ukować, kuciem jaką rzecz wykonać, wyrobić kując; u. wiersze = sklecić je z mozołem, niezgrabnie; u. jakiś zamiar = uknuć, zamierzyć co podstępnie.

 Ukusić, ukąsić dla spróbowania, skosztować; zażyć, użyć.

 Ukwalifikować (się), usposobić (ś.), uzdatnić (ś.), ukształcić (ś.); uczynić (ś.) zdolnym do wykonywania pewnej czynności, pewnej pracy.

 Ukwap, kwapienie ś., wielki pośpiech; roślina trwała, o kwiatach czerwonych, z rodziny złożonych, kocanka, szarotka.

 Ukwapić, Ukwapić (się), nadto (ś.) pośpieszyć.

 Ukwapliwie, przysł., zbyt pośpiesznie.

 Ukwapliwość, zbytni pośpiech.

 Ukwapliwy, nadto pośpieszny, zbytnio śpieszący ś.

 Ukwasić — p. Ukisić.

 Ukwasorodniać — p. Utleniać.

 Ukwaszony, ukiszony, kiszony, kwaszony.

 Ukwestować, kwestując zebrać.

 Ukwiał, zwierzę morskie świetnie ubarwione w postaci woreczka z otworem gębowym, otoczonym licznemi czułkami, należące do koralów wielowieńców, pojedyńczo rosnących, laktynja (fig.).

 Ukwiałek, gatunek korala wielowieńca, żyjącego w m. Śródziemnym, woskowiec (fig.).

 Ukwiecać, dok. Ukwiecić; okrywać, ozdabiać kwieciem.

 Ul, budyneczek a. rodzaj kosza, urządzony na mieszkanie dla pszczół: u. słomiany (f.), u. drewniany ramowy (fig.), dziuple w drzewie, jako takież ich mieszkanie, barć.

 Ulać — p. nied. Ulewać.

 Ulak, tur., turecki urzędowy goniec konny, który mocen jest każdemu spotkanemu jeźdźcowi zamienić jego konia na swego zmęczonego.

 Ulamować, obszyć galonem; pokryć materją, bramowaną galonem.

 Ulatniać, dok. Ulotnić; ze stanu ciekłego przeprowadzać w gaz, ze stanu ciekłego przechodzić w parę, w gaz; u. ś., znikać nagle; u. ś. jak kamfora = znikać bez śladu, uchodzić niepostrzeżenie.

 Ulatnianie, proces fizyczny przejścia ciał bez rozkładu chemicznego, ze stanu stałego cz. płynnego w stan gazowy, parowanie.

 Ulatywać, Ulatać dok. Ulecieć; lecąc uciekać, umykać; u. nad kim, nad czym = unosić ś. nad czymś w powietrzu, bujać; lecąc w powietrzu, przebywać pewną przestrzeń.

 Uląc się — p. Ulęknąć się.

 Uląc się, Ulęgnąć się, wylęgnąć ś., urodzić ś., zwłaszcza z jaja.

 Ulądzić, zmienić na ląd, osuszyć.

 Uląg, poczęcie ś. życia, urodzenie.

 Ulceracja, łć., jątrzenie ś. rany, ropienie.

 Ulec — p. nied. Ulegać.

 Ulecieć — p. nied. Ulatywać.

 Uleczalność, taki stan choroby, że można ś. z niej wyleczyć.

 Uleczalny, możliwy do uleczenia.

 Uleczony, uzdrowiony, wyleczony.

 Uleczyć, za pomocą środków lekarskich uzdrowić, wyleczyć, przywrócić zdrowie; poprawić z jakiej wady, błędu; u. ś., być uleczonym, powrócić do zdrowia; poprawić się.

 Ulegać, dok. Ulec; nie móc oprzeć ś. czemu, upadać pod ciężarem czego, poddawać ś. czemu, nie stawiać oporu czemu, nie sprzeciwiać ś. czemu; u. przemocy, konieczności, gwałtowi, nieprzyjacielowi; podpadać pod co, być oddanym czemu, oddawać ś. czemu, stawać ś. udziałem czego: u. zniszczeniu, odmianie, zepsuciu, śmierci; to nie u-a wątpliwości = jest pewnem, niewątpliwem;być posłusznym komu, czemu: u. prawu, rozkazowi; być uległym komu, powrolnym dla kogo, ustępować mu we wszystkim, dogadzać jego woli; przypadać do ziemi, kłaść co, aby gdzie czas jakiś przeleżało; chronić ś., kryć ś., przyswajać ś. gdzie; natężać ś., aby coś poruszyć; uchodzić niebezpieczeństwa; u. na czym, polegać; u. ś., o owocach: leżąc dojrzewać; psuć ś., gnić; o ziemi: zapadać ś., usuwać ś., obniżać ś.; o zbożu: zagrzewać ś.; twardnieć wskutek ciągłego leżenia.

 Ulegle, przysł., z uległością, posłusznie, karnie, pokornie.

 Uległość, uleganie, ustępowanie komu, karność, posłuszeństwo, powolność.

 Uległy, ulegający z łatwością, powolny, posłuszny, karny.

 Ulegnąć, ułożyć ś., położyć ś., paść na ziemię, przypaść do ziemi; u. ś. — p. Ulec się.

 Ulema, Ulem, tur., uczony prawnik, teolog i duchowny u Turków (fig.).

 Ulep, Ulepek, napój słodki, łagodzący lekarstwa, przyrządzone z syropem.

 Ulepiać, dok. Ulepić; lepić co z gliny, gipsu i t. p. za pomocą lepienia, nadawać kształt; tworzyć, kształcić, formować.

 Ulepszać, dok. Ulepszyć; czynić lepszym, poprawiać, doskonalić, udoskonalać.

 Ulepszenie, to, co zrobiono dla uczynienia czego lepszym, udoskonalenie, polepszenie, poprawienie, meljoracja.

 Ulewa, deszcz gwałtowny, nawalny, burza.

 Ulewać, dok. Ulać; wylewać trochę jakiego płynu; odlewać; lejąc tworzyć; formować co z jakiego materjału płynnego, który później zastyga; ubranie leży na nim, jak ulane = dobrze leży, przylega wszędzie do ciała.

 Ulewny, rzęsisty, nawalny.

 Uleżałka, gruszka ulęgałka.

 Uleżały, ten, który ś. uleżał, to, co leżąc dojrzało, stwardniało, skrzepło.

 Uleżeć, pozostawać w postawie leżącej pomimo przeszkód, przykrości, niebezpieczeństwa i t. p., pozostawać na miejscu; nic przed nim nie u-y = wszystko poruszy, weźmie, wszystkiego dotknie; u. ś. — p. Ulec się.

 Uleźć — p. nied. Ułazić.

 Ulęgałka, owoc dzikiej gruszy.

 Ulęgły, Ulęgnięty, ten, który ś. ulągł, wylęgły, urodzony, narodzony.

 Ulęgnąć się — p. Uląc się.

 Ulękły, Ulękniony, zlękły, przelękły, przestraszony, przerażony.

 Ulęknąć się, Uląc się, przestraszyć ś., przerazić ś., zlęknąć ś.

 Ulękniony, przerażony.

 Ulga, zmniejszenie ciężaru, złagodzenie bólu, smutku; dwa drążki związane przy końcach powrozem, ułatwiające podnoszenie na rękach ciężarów.

 Ulgnąć, ugrząznąć, ugrząźć, zapaść ś. w czymś grzązkim, pozostać w jednym miejscu; przen., przylgnąć, przywiązać ś. do kogo, do czego.

 Ulica, droga między dwoma rzędami domów w mieście a. w wiosce do przejścia i przejazdu; aleja w ogrodzie; w kopalniach: chodnik.

 Uliczka, mała, wązka ulica.

 Ulicznica, kobieta złego prowadzenia ś., kobieta włócząca ś. po ulicach, nierządnica.

 Ulicznik, chłopiec, biegający samopas bez opieki po ulicach, łobuz, andrus, włóczęga, mały urwis.

 Uliczny, dotyczący, należący do ulicy; odbywający ś. na ulicy a. ulicach: ruch u.

 Ulik, mały ul.

 Ulik, gatunek tłustego śledzia holenderskiego.

 Ulipek — p. Ulep.

 Ulipnąć, ulgnąć, ugrząznąć, zapaść ś. w czymś lepkim, przylepić ś., przylgnąć.

 Ulistnienie, okrycie rośliny liśćmi, wszystkie liście, rosnące na jakiejś roślinie, razem wzięte; układ liści na łodydze.

 Ulitować się, uczuć litość, zlitować ś., zmiłować ś.

 Ulizać, liżąc ugładzić, wylizać; gładko przyczesać, wymuskać: u. włosy; wykończyć starannie, nadać staranne, ale powierzchowne wychowanie; nauczyć dobrych manjer; ująć część czego lizaniem; u. ś., przyczesać ś. gładko, ułożyć sobie włosy starannie, gładko i t. p.

 Ulokować, umieścić: u. kapitał w czym a. na czym, oddać go na jakie przedsiębiorstwo, na hipotekę, aby procentował, nakupić za niego papierów procentowych; u. ś., umieścić ś., zająć miejsce, mieszkanie.

 Ulot, ulecenie, odlecenie, odlot, uciekanie, upłynięcie.

 Ulotnić — p. nied. Ulatniać.

 Ulotnie, przysł., przelotnie, mimochodem, zlekka.

 Ulotność, właściwość tego, co jest ulotne, krótkotrwałe, przemijające.

 Ulotny, ulatający, szybko ubiegający, krótkotrwały, nietrwały, przemijający; niewielki, lekki, krótki: pisemko u-e = chwilowo interesujące; broszura; łatwo przechodzący w stan gazowy, lotny.

 Ulowaty, podobny do ula.

 Ulownica, miejsce, gdzie stoją ule, pasieka, pszczelnik.

 Ulowy, dotyczący ula, należący do ula.

 Ulster, ang., palto męskie angielskiego kroju (fig.).

 Ultra, łć., z tamtej strony, ponad, nadto, nadmiernie, przechodzący granicę czego.

 Ultracyzm, łć., skrajność, przesada pojęć posunięta aż do ostateczności.

 Ultrademokrata, krańcowy demokrata.

 Ultrafijoletowe (chemiczne) i ultra-purpurowe (cieplikowe) promienie: promienie światła niewidzialne dla oka ludzkiego, lecz powodujące zmiany fizyczne i chemiczne.

 Ultraliberalny, krańcowo liberalny, przesadnie wolnomyślny.

 Ultramaryn, minerał pięknej barwy ciemno-niebieskiej, używany na wyroby ozdobne, kamień lazurowy, lazurowiec.

 Ultramaryna, łc., farba niebieska; farbka.

 Ultramonarchista, gorliwy zwolennik i obrońca monarchizmu.

 Ultramontanin, gorliwy stronnik interesów Kościoła, wszechwładztwa papieża i duchowieństwa.

 Ultramontanizm, łć., wyznawanie przekonania, polegające na gorliwym popieraniu interesów kościoła i duchowieństwa, oraz wszech władztwa papieża; konserwatyzm religijny, klerykalizm.

 Ultramontański, łć., z tamtej strony gór, właściwy zasadom ultramontanów, klerykalny.

 Ultrapurpurowe promienie — p. Ultrafijoletowe.

 Ultrarojalista, gorliwy stronnik władzy królewskiej.

 Ultraserwilista, przesadny służalec.

 Ultyma, łć., ostatnia msza — p. Ultimo.

 Ultymatum, łć., ostateczne postawienie warunków pod groźbą zerwania układów a. rozpoczęcia wojny; ostateczna decyzja.

 Ultymo, łć., w ostatnim dniu miesiąca (jako w dniu regulacji i zapłaty rachunków a. dostawy sprzedanego towaru).

 Ulubić, polubić, pokochać.

 Ulubienica, kobieta ulubiona, ukochana, ciesząca ś. szczególnemi czyjemiś względami, kochanka, faworyta, faworytka.

 Ulubienie, polubienie, ukochanie.

 Ulubieniec, mężczyzna ulubiony, ukochany, cieszący ś. szczególnemi czyjemiś względami, faworyt.

 Ulubiony, ten, którego ulubiono; ukochany, umiłowany.

 Ulubować, w kim, w czym sobie; ukochać, polubić, umiłować.

 Ulula!, wykrz., oznaczający zachęcanie psów do gonienia zwierzyny — p. Halali!

 Ululać, kołysząc uśpić; ukołysać, uspokoić, uśmierzyć; spoić; u. ś., być ukołysanym; upić ś.

 Ulżyciel, człowiek, który przynosi drugiemu jaką ulgę.

 Ulżyć, zmniejszyć niesiony przez kogoś ciężar; przynieść komu ulgę, zmniejszyć ból, boleść, przynieść pociechę w zmartwieniu; u. sobie, przynieść sobie ulgę przez wykrzyczenie ś., wyłajanie kogoś, wygadanie ś. i t. p.

 Ułabudać, uzbierać z trudnością; dać sobie z czym radę, załatwić co z trudem.

 Ułacniać, dok. Ułacnić; ułatwiać, łatwiejszym czynić; załatwiać; u. ś., uwalniać ś. od jakiej pracy; przygotowywać ś., przysposabiać ś.

 Ułacony, pełen łat, połatany.

 Uładować, ładując umieścić, ułożyć; doprowadzić do ładu, do porządku, uporządkować, przygotować.

 Uładzić, zaprowadzić ład, przyprowadzić do ładu, do porządku, dać czemu radę.

 Ułagodzić, uczynić łagodnym, złagodzić; uśmierzyć, uspokoić, pohamować; u. ś., stać ś. łagodnym, uśmierzyć ś., pohamować ś., uspokoić ś., przestać być dzikim, zagniewanym.

 Ułakomić się, chcieć co jakimkolwiek sposobem otrzymać, co osiągnąć, pokusić ś. o co, pokwapić ś. na co.

 Ułam, odłam, odłamek, fragment, szczątek.

 Ułamać — p. nied. Ułamywać.

 Ułamek, kawałek ułamany z całości; w mat., jedna lub więcej części całości, podzielonej na równe części: u. zwyczajny, dziesiętny, okresowy.

 Ułamkowy, odnoszący ś. do ułamka, zawierający w sobie ułamek.

 Ułamywać, dok. Ułamać; łamiąc odłączać część od całości, odłamywać, odłupywać kawałek; u. ś., oddzielać ś. jako część od całości, odłamywać ś., odłupywać ś.

 Ułan, tat., żołnierz konny, uzbrojony piką z chorągiewką i szablą (f.); książę, chan tatarski.

 Ułanka, tat., roślina z rodziny wiesiołkowatych, hulanka, fuksja; czapka ułańska, czako.

 Ułannik, rodzaj psa myśliwskiego.

 Ułański, tat., dotyczący ułana, należący do ułana.

 Ułapić, złapać, złowić, schwycić, uchwycić; ująć, skaptować; objąć, uścisnąć; u. ś., uchwycić ś., złapać ś. czego.

 Ułasić, obłaskawić, ugłaskać; u. ś., upokorzyć ś. z przymileniem, przypochlebić ś.

 Ułaskawiać, dok. Ułaskawić; uwalniać podsądnego z łaski swojej od kary a. zmniejszać wyznaczoną mu przez sąd karę, darowywać mu karę, przebaczać winę; obłaskawiać.

 Ułaszony, grzeczny, układny.

 Ułatwiać, dok. Ułatwić; czynić łatwym a. łatwiejszym, usuwać trudności; załatwiać; u. sobie: usuwać z drogi swojej przeszkody i zawady, żeby spełnić zamiar i dojść do celu; u. ś., stawać ś. łatwym a. łatwiejszym przez usunięcie zawad; u. ś. z kim, z czym, odbyć, załatwić jakąś sprawę, jakąś pracę, powinność i t. p.

 Uławicenie, układ warstw gieologicznych.

 Ułazić, dok. Uleźć; wlokąc ś., leząc, przebyć pewną przestrzeń, leząc, wlokąc, idąc wolno, oddalić ś.; być zdatnym do czego, przydać ś. w braku czegoś lepszego, od biedy ulezie = jest jako tako, dostatecznie, można dać sobie radę.

 Ułoić, nasmarować łojem, powalać, pomazać łojem, wyświechtać.

 Ułomek, część czego odłamana, kawałek ułamany, narzędzie szpiczaste bez końca; coś niedoskonałego; uszczerbek, szkoda; ułomność, wada; chłop nie u. = silny, tęgi, duży, barczysty.

 Ułomić — p. Ułamać.

 Ułomnie, przysł., z pewną wadą, niedokładnie, niedostatecznie, omylnie, niepotrzebnie.

 Ułomność, pewna wada fizyczna, kalectwo, np. garb, kulawość i t. p.; słabość, nieudolność; pewien brak, niedostatek, wada; niedołężność, słabość, bezsilność: u. natury ludzkiej.

 Ułomny, mający wadę ciała, kaleka, np. garbaty, kulawy i t. p.; słaby, niedołężny.

 Ułowić, schwytać, złapać, podejść, oszukać; u. ś., dać ś. schwytać, wpaść w sieć, w matnię; być oszukanym.

 Ułowny, przepowiadający, zapewniający obfity połów: staw u.

 Ułożenie, dokonana czynność układania czego; sposób obejścia ś.,. układ, manjery, postawa, ukształcenie, charakter; u. ś., dokonana czynność układania ś.; umowa.

 Ułożony, którego ułożono, położony, uporządkowany; co do którego nastąpiła ugoda, umowa, omówiony; mający piękny układ, piękne manjery, dobrze wychowany, ukształcony; przyuczony, przyzwyczajony; oswojony, wyuczony: koń, pies u.

 Ułożyć — p. nied. Układać.

 Ułożystość, stopień w społeczeństwie, położenie, stanowisko społeczne.

 Ułożysty, układny.

 Ułów, połów, zdobycz ułowiona.

 Ułuczyć, trafić, strzelając do czegoś z łuku, utrafić z łuku; dokazać swego, dokonać zamiaru.

 Ułuda, to, co nas łudzi; czar, wdzięk, ponęta; coś nieistniejącego, będącego tylko wytworem naszej imaginacji, złudzenie.

 Ułudka, roślina z rodziny szorstkolistnych, ostrzeń.

 Ułudnie, przysł., nierealnie, nieprawdziwie, złudnie, omamiająco, pozornie.

 Ułudny, istniejący tylko w czyjejś wyobraźni, nieprawdziwy, nierealny, mamiący pozorem, złudny.

 Ułudzić, przynęcić podstępnie, zwieść, oszukać.

 Ułupać, odszczepać część od czego, odłupać, odrąbać, pociąć na kawałki; u. ś., odszczepić ś., odłupać ś.

 Ułus, tat., wieś tatarska, kirgiska i t. p., złożona z namiotów; osada stała Kirgizów, Tatarów i innych narodów wschodnich; państwo tatarskie, orda, horda.

 Umacniać, dok. Umocnić; czynić mocnym albo mocniejszym, wzmacniać, krzepić, pokrzepiać; utwierdzać, obwarowywać, fortyfikować; u. ś., mocniejszym się stawać, wzmacniać ś., pokrzepiać ś., fortyfikować ś., obwarowywać ś.; u. ś. w wierze, w przekonaniu = utwierdzać ś.; u. ś. w naukach = nabywać coraz gruntowniejszych wiadomości.

 Umaczać, Umoczyć, zanurzywszy w jakim płynie, zwilżyć, zmoczyć nim a. przesycić; zlać, oblać jakim płynem; u. ś., przez zanurzenie ś. w płynie, zwilżyć ś., zmoczyć ś.

 Umaglować, zmaglować wszystko, co było do zmaglowania.

 Umaić — p. nied. Umajać.

 Umajać, dok. Umaić; ozdabiać majem czyli zielonemi gałęziami a. kwieciem.

 Umajętnić, uczynić majętnym, wzbogacić.

 Umakać — p. dok. Umaczać.

 Umaleć, stać się mniejszym, zmniejszyć ś., umniejszyć ś., zmaleć, skurczyć ś.

 Umalić, zmniejszyć, pomniejszyć.

 Umalować, powlec farbą, pomalować, wymalować; przen., oczernić, obmówić, oszkalować; u. ś., wymalować sobie twarz barwiczkami, wyróżować ś.; zawalać ś.

 Umarlak, żart., trup, umarły.

 Umarlec, nieboszczyk, trup.

 Umarlina, ciało umarłe; padlina, ścierwo.

 Umarły, który umarł, skończył życie, nieżywy; języki u-e = dziś nieużywane i przez to nie ulegające zmianom; rzecz., nieboszczyk, trup.

 Umarszczyć, ułożyć w marszczki, namarszczyć, ufałdować.

 Umartwiać, dok. Umartwić; martwym czynić, zabijać, pozbawiać życia; martwić, zasmucać; dręczyć, trapić przez pozbawianie środków potrzebnych, do życia: u. ciało; u. ś., dręczyć, trapić, wyniszczać przez pozbawianie ś. środków potrzebnych do życia, wygód, przyjemności i t. p.; zadać sobie umyślnie umartwienie jako karę, jako pokutę.

 Umartwienie, smutek, utrapienie, zgryzota; pozbawianie (ś.) środków, potrzebnych do życia, rozkoszy, przyjemności, wygód i t. p. i rozwijanie przez to wytrzymałości i mocy duchowej.

 Umarzać, dok. Umorzyć; przyprawiać o śmierć, pozbawiać życia; u. głodem = ogładzać, morzyć; rozpowszechniać fałszywą wieść o czyjejś śmierci; tłumić, hamować; zaspokajać, niszczyć, niweczyć; u. dług = spłacać go, znosić go jako załatwiony; u. ś., być umarzanym.

 Umarzły (umar-zły), zmarzły, zamarzły.

 Umarznąć (umar-znąć), być przejętym mrozem, zmarznąć, zamarznąć.

 Umawiać, dok. Umówić; najmować, zamawiać, godzić; układać; knuć, kartować; projektować co; u. s. z kim o co, względem czego = porozumiewać ś. z kim, postanawiać z nim coś wspólnie; znosić ś., układać ś., godzić ś.; sprzeczać ś., spierać ś., dysputować.

 Umazać — p. nied. Umazywać.

 Umazywać (się), dok. Umazać (ś.); mazać (ś.), walać (ś.), brudzić (ś.), peckać (ś.), paskudzić (ś.).

 Umączyć, posypać mąką, uwalać, ubielić mąką; u. ś., uwalać ś., ubielić ś. w mące.

 Umber, gatunek psa gończego.

 Umbra, łć., odmiana ziemista rudy żelaznej, kreda i farba ciemno-brunatnego koloru.

 Umbrakulum, łć., zasłona, zakrywająca Najświętszy Sakrament, wystawiony w monstrancji.

 Umbrelka, fr., zasłona, daszek na oczy, zasłona lampy (fig.).

 Umbryna, rodzaj ryby jasno-żółtej barwy, z szerokiemi pręga mi na grzbiecie, zamieszkującej morze Śródziemne (fig.).

 Umdruk, nm., przedruk, odbitka drukowana do przeniesienia na kamień litograficzny.

 Umerlak, człowiek wymizerowany, podobny do trupa; nieboszczyk, trup.

 Umęczenie, sprawienie męki, męka, męczeństwo, cierpienie, udręka, znękanie, zmęczenie, sfatygowanie, wyczerpanie sił.

 Umęczyć, zadać komuś śmierć w męczarniach, zamęczyć; zmęczyć, zmordować, sfatygować; u. ś., zmęczyć ś., zmordować ś.

 Umiały, umiejętny, biegły w czym.

 Umiar, pomiar, właściwy stosunek, symetrja; proporcja, umiarkowanie, miara, mierność, poprzestawanie na małym.

 Umiarkować, wnieść z czego, osądzić podług czego, zmiarkować; znaleźć właściwą, średnią miarę między krańcowościami; wymierzyć, obmyśleć tak, żeby nie było ani za wiele, ani za mało; u. ś., powściągnąć ś., ustatkować ś„ stać ś. umiarkowanym, powściągliwym.

 Umiarkowanie, przysł., w miarę, nie za dużo i nie za mało; rzecz., zachowanie miary między krańcowościami, znalezienie właściwej miary, wymierzenie należyte; skromność, mierność, poprzestawanie na małym; u. ś., powściągnięcie ś., powściągliwość, ustatkowanie się.

 Umiarkowany, posiadający należytą miarę, pomierny; mierny: niezbyt wielki ani zbyt mały; powściągliwy, skromny, stateczny, nie przebierający w niczym miary; nie krańcowy, nie skrajny, nie dochodzący do ostateczności: u. demokrata.

 Umiatacz, ten, który zamiata.

 Umiatać, dok. Umieść; zmiatając czyścić, miotłą, szczotką; uprzątać, zmiatając, wyrzucać: u. śmiecie, odpadki.

 Umiecony, zamiecony, oczyszczony ze śmieci.

 Umieć, posiadać znajomość czego, znać ś. na czym, wiedzieć co na pamięć; u. lekcję = nauczyć się jej; u. co na palcach = znać doskonale, znać ś. na czym, wiedzieć jak z tym postąpić; być w czym biegłym, wyćwiczonym; móc dokazać czego, potrafić; mieć wagę w czym, wpływ na co, ważyć, znaczyć.

 Umiejętnie, przysł., ze znajomością, ze zrozumieniem, według nauki, biegle, z umiejętnością, naukowo, uczenie.

 Umiejętność, umienie czegoś, znajomość jakiej rzeczy; posiadanie nauki, nauka, wiedza: akademja u-ci = zgromadzenie uczonych, pracujących w różnych dziedzinach wiedzy.

 Umiejętny, umiejący coś zrobić, znający się na czym, biegły w czym; uczony, naukowy, posiadający wiedzę w pewnym kierunku.

 Umiejscowiać, dok. Umiejscowić; pozostawiać w miejscu, nie dozwalać rozszerzać ś.; przerabiać jakiś utwór literacki zagraniczny w ten sposób, jakby był wzięty z miejscowych stosunków; u. ś., pozostawać w miejscu, obrać sobie miejsce, mieć swoje miejsce, nie rozszerzać ś. dalej.

 Umierać, dok. Umrzeć; przestawać żyć, konać, kończyć życie; ginąć, niknąć, unicestwiać się; przejmować ś. czymś na wskroś, do głębi: u. ze strachu, z żalu, ze wstydu.

 Umiernik, poskramiacz, powściągacz.

 Umierność, umiarkowanie, mierność, skromność.

 Umierny, umiarkowany, skromny, powściągliwy.

 Umierzać, dok. Umierzyć; odmierzać stosunkowo do czego, miarkować, ustosunkowywać; trafiać do celu, ugadzać w cel; wymierzać część czego.

 Umieszać, zmieszać dokładnie.

 Umieszczać, dok. Umieścić, kłaść, stawiać co w jakim miejscu, sadowić; dawać komu, czemu miejsce, lokować; u. ś., znajdować sobie miejsce, osiadać, sadowić ś., lokować się.

 Umieścić — p. nied. Umieszczać.

 Umieść — p. nied. Umiatać.

 Umiękczać, dok. Umiękczyć; czynić miękkim albo miększym, zmiękczać.

 Umiękczyć — p. nied. Umiękczać.

 Umilać, dok. Umilić; czynić miłym, wdzięcznym, sympatycznym; uprzyjemniać.

 Umilić — p. nied. Umilać.

 Umilkać, dok. Umilknąć, przestawać mówić, zamilkać; przestawać dźwięczeć, huczeć, szumieć i t. p.; uciszać ś., uspakajać ś.

 Umilknąć — p. nied. Umilkać.

 Umiłować, ukochać, pokochać, ulubić kogo, co, rozmiłować ś. w kim, w czym.

 Umitrzyć (się), ubrać (s.) w mitrę, jako oznakę godności biskupiej.

 Umizg, spojrzenie zalotne, uśmiech, giest zalotny, wdzięk w obejściu dla przypodobania ś. komu; przypochlebianie ś. pieszczotą, kares, pieszczoty; nuż w u-i do niej = zaczął ś. umizgać.

 Umizgacz, Umizgant, Umizgalski, Umizgus, Umizguś, człowiek umizgający ś., zalotnik, kochanek, amant, konkurent.

 Umizgać się, dok. Umizgnąć ś., przymilać ś., uśmiechać ś. z przymileniem; zalecać ś., starać ś. przypodobać.

 Umizgalska (-iej), kobieta umizgająca ś., kokietka, zalotnica.

 Umizgalski (-ego) — p. Umizgacz.

 Umizgalstwo, chęć przypodobania ś., kokieterja.

 Umizgus, Umizguś — p. Umizgacz.

 Umkliwy, łatwy do szybkiego umknięcia; ręce u-e = chwytliwe, złodziejskie.

 Umknąć — p. nied. Umykać.

 Umleć, zmleć.

 Umłot, umłócenie, wymłócenie; zboże wymłócone; mniejsza lub większa wydajność ziarn, zboża w stosunku do ilości snopów; przen., u. pustej słomy = gadanina, pisanina bez treści.

 Umłotny, sypiący obficie zboże, omłotny.

 Umłócić, wymłócić wszystko, co było do wymłócenia; wymłócić tyle, ile trzeba.

 Umnictwo, filozofja; wiedza, umiejętność.

 Umniczy, filozoficzny, umiejętny.

 Umniejszać, dok. Umniejszyć, czynić mniejszym, zmniejszać, ujmować czego, kurczyć.

 Umniszyć, uczynić mnichem; wytrzebić.

 Umnożyć (się), pomnożyć (ś.), zwiększyć (ś), pod względem liczebności.

 Umocnić — p. nied. Umacniać.

 Umocować, mocno przybić, przywiązać, przytwierdzić, przymocować; u. kogo, udzielić mu pełnomocnictwa, dać moc działania w czyim imieniu, dać plenipotencję do czego; upewnić, umocnić, utwierdzić w czym.

 Umocowany, ten, którego umocowano; mający udzielone sobie pełnomocnictwo, plenipotencję; rzecz. pełnomocnik, plenipotent.

 Umoczyć — p. Umacniać.

 Umodlić, modląc uprosić, ubłagać, wymodlić.

 Umodyfikować, umitygować, uspokoić, uśmierzyć; odnowić, nadać kształt nowy;, zastosować do nowych wymagań, do nowej mody.

 Umokły, namokły, namiękły, przemokły.

 Umoknąć — p. nied. Umakać.

 Umor, umorzenie, zguba, śmierć, zagłada; do u-u, na u. = ze wszystkich sił, do upadłego, do śmierci: pić, kochać na u.

 Umoralniać. dok. Umoralnić; moralnym a. moralniejszym czynić; u. ś., stawać ś. moralnym a. moralniejszym.

 Umord, zmordowanie, zmęczenie, utrudzenie.

 Umordować, zmordować, zmęczyć, sfatygować, znękać.

 Umorusać (się), powalać (ś.), pobrudzić (ś.), ubrudzić (ś).

 Umorycz, morderstwo w zapalczywości.

 Umorzenie, częściowa regulacja należności, lub sumy spłacanej częściowo w pewnych terminach, amortyzacja.

 Umorzyć — p. nied. Umarzać.

 Umotać (się), uwikłać (ś), uplątać (ś.), usidlić (ś.), wplątać (ś.), zamotać (ś.).

 Umowa, umówienie ś. co do warunków, co do wykonania ich, układ, ugoda, kontrakt; Nowa U. = Nowy Testament.

 Umozaikować, wyłożyć mozaiką, ozdobić mozaiką; ułożyć sposobem mozaiki.

 Umożebniać, Umożliwiać, dok. Umożebnić, Umożliwić, czynić możebnym, możliwym do urzeczywistnienia, prawdopodobnym.

 Umówca, ten, który się umawia, który robi umowę, kontrahent.

 Umówić — p. nied. Umawiać.

 Umówiny, umówienie ś. zawarcie umowy, kontraktu.

 Umówka, zdr. od Umowa.

 Umówny, dotyczący umowy, wynikający z umowy, umówiony, przyrzeczony, przyznany; zamówiony, zgodzony, najęty; przyjazny, ludzki, łaskawy, wyrozumiały, użyty.

 Umrażać — p. dok. Umrozić.

 Umroczyć, mrocznym, ciemnym uczynić, zamroczyć, ściemnić; zaćmić.

 Umrozić, mrozem przejąć, zmrozić; u. ś., być przenikniętym mrozem, przemarznąć, zmarznąć.

 Umrzeć — p. nied. Umierać.

 Umszyć, utkać, obetkać mchem.

 Umundurować (się), sprawić komu (sobie) mundur a. mundury; kogo (siebie) odziać w mundur.

 Umurzać, dok. Umurzyć, brudzić, walać, ubrudzać, paskudzić.

 Umuskać, muskając ułożyć gładko.

 Umycczyć, przybrać w myckę.

 Umyć — p. nied. Umywać.

 Umykać, dok. Umknąć, uciekać; usuwać prędko, uchylać: u. komu ręki; porywać, kraść; u. ś., usuwać ś. na bok, uchylać ś.; uciekać, wymykać ś.; uchylać ś. od czego, unikać czego.

 Umykanie, ścienianie ś. i zanikanie warstw gieologicznych ziemi, klinowanie ś.

 Umylić, zmylić, oszukać, zwieść.

 Umysł, zbiór wszystkich władz duchowych człowieka, szczególniej zaś władza poznania, w przeciwstawieniu do uczucia i woli; poznanie, rozum, intelekt, myśl, świadomość; zdolności umysłowe, duchowe człowieka; człowiek o pewnych zdolnościach umysłowych: dzielny, bystry u.; zamysł, zamiar, rozmysł, celowość: zrobił to z u-u = umyślnie, rozmyślnie.

 Umysłowo, przysł., umysłem, za pomocą umysłu, myślą; pracować u. = umysłem, myślą, nie rękami; chory u. = obłąkany, warjat.

 Umysłowość, wszystko, co dotyczy umysłu, duchowość, intelektualizm; umysł; człowiek, jako istota, obdarzona umysłem.

 Umysłowy, tyczący ś. umysłu, wypływający z czynności umysłu, duchowy, intelektualny: praca u-a = nie fizyczna; choroby u-we, choroby mózgu: obłąkanie, manja, hypochondrja, idjotyzm, melancholja i t. p.

 Umyślić, postanowić coś w myśli, powziąć jakiś zamiar, postanowienie, obmyślić, zamyślić, przedsięwziąć.

 Umyślnie, przysł., z umysłu, z rozmysłem, rozmyślnie, z zamiarem, naprzekór.

 Umyślnik — p. Sylogizm.

 Umyślny, zrobiony z umysłu, rozmyślny; rzecz., posłaniec, umyślnie wysłany dla załatwienia jakiego polecenia, jakiej sprawy.

 Umyty, ten, którego umyto, który się umył, czysty.

 Umywacz, człowiek, który co umywa.

 Umywaczka, forma ż. od Umywacz, pomywaczka.

 Umywać, dok. Umyć, myć co, omywać, obmywać, oczyszczać za pomocą wody a. innego płynu; u-m od wszystkiego ręce = uchylam ś. od tego, usuwam ś., nie chcę mieć z tym do czynienia, nie przyjmuję na siebie odpowiedzialności; ani ś. u-ał do tego = nie ma żadnego porównania, jest o wiele niższy pod względem przymiotów; u. ś., obmywać ś., myjąc ś., oczyszczać ś.

 Umywadliny (-in), woda po umyciu czego, mydliny.

 Umywadło — p. Umywalnia.

 Umywalnia, miednica, w której ś. myją; sprzęt, zawierający miednicę, dzbanek z wodą i t. d.; pokój, zawierający wszystko do umywania ś., pokój z kilku a. kilkunastu umywalniami, do których woda spływa z kilku a. kilkunastu kranów.

 Umywalnik, sprzęt do mycia ś., do mycia form drukarskich, talerzy i t. p., liszof.

 Umywalny, dający ś. umyć.

 Unaoczniać, dok. Unaocznić; przedstawiać przed oczy, naocznym, widocznym czynić, pokazywać, wyrażać, demonstrować, udowadniać; u. ś., naocznym, widocznym ś. stawać, być udowodnionym, stwierdzać ś., wykazywać ś.

 Unarzać, zanurzać.

 Unaszać — p. Unosić.

 Uncja, łć., waga aptekarska = dwunastej części funta, podług metrologji aptekarskiej, u nas obowiązującej = 6 zołotnikom.

 Uncjaine litery, łć., początkowe litery calowe, największy gatunek liter.

 Uncjowy, łć., ważący uncję.

 Undacja, łć., ruch fal, ruch falowy serca.

 Undekagon, łć., jedenastokąt, wielobok o jedenastu bokach i tyluż kątach.

 Undruk — p. Umdruk.

 Undulacja, łć., falowanie, ruch falowy (światła, głosu); wibracja w instrumentach smyczkowych.

 Undulacyjny, łć., dotyczący undulacji; u-a teorja = przypisująca światło i ciepło drganiom eteru.

 Unędzniać, dok. Unędznić; robić nędznym, doprowadzać do nędzy.

 Unicestwiać, dok. Unicestwić, znosić jakby zupełnie nie było, niszczyć doszczętnie; obracać w niwecz, niweczyć, kasować, doprowadzać do nicości.

 Unicki, łć., dotyczący unji a. unitów, stanowiący własność unitów.

 Uniebieszczać, robić niebieskim, farbować na niebiesko, farbkować.

 Uniebieśniać, dok. Uniebieśnić; czynić niebiańskim, pięknym, jak niebo; u. ś., stawać ś. pięknym, jak niebo.

 Uniejednostajniać, dok. Uniejednostajnić; czynić niejednostajnym.

 Uniepodabniać, dok. Uniedodobnić; czynić niepodobnym.

 Uniesienie, dokonana czynność unoszenia, podniesienie; wzruszenie gwałtowne, pochodzące z namiętności, gniewu, radości, zachwytu i t. p.

 Uniesionka, kobieta porwana, wykradziona.

 Unieszczęśliwiać, dok. Unieszczęśliwić, nieszczęśliwym czynić.

 Unieść — p. nied. Unosić.

 Unieśmiertelniać, dok. Unieśmiertelnić; czynić nieśmiertelnym, sławnym po śmierci i po wszystkie czasy; u. ś., stawać ś. nieśmiertelnym, nabywać nieśmiertelnej sławy.

 Uniewalać, dok. Uniewolić; zmuszać kogo do czego wbrew jego woli, zniewalać.

 Uniewalniać, dok. Uniewolnić; czynić niewolnikiem, obracać w niewolę.

 Unieważniać, dok. Unieważnić; nie uznawać za ważne, nieważnym coś czynić, jakby go wcale nie było, unicestwiać, znosić, kasować.

 Uniewinniać, dok. Uniewinnić: uwalniać od kary, od odpowiedzialności, dowodzić czyjej niewinności; uznawać kogoś za niewinnego i uwalniać go od kary: u. podsądnego; u. ś., wykazywać swoją niewinność; dowodzić swej niewinności, tłumaczyć ś., usprawiedliwiać ś.

 Uniewolić — p. nied. Uniewalać.

 Uniewolnić — p. nied. Uniewalniać.

 Unifikacja, łć., zjednoczenie, połączenie części w całość.

 Uniform, fr., ubranie według przepisanej formy; mundur.

 Uniformista, łć., człowiek, pragnący jednakowego ukształtowania wszystkich państw i religji.

 Uniformitaryzm, łć., teorja gieologiczna, według której najwspanialsze zjawiska gieologiczne powstały drogą sumowania ś. drobnych skutków działania sił zwykłych i dziś jeszcze wciąż działających.

 Unikać, dok. Uniknąć; chronić ś., strzec ś.; u. kogo = niechcieć z nim ś. spotykać, nie chcieć mieć z nim do czynienia.

 Unikat, łć., jedyny w swoim rodzaju, nadzwyczajna rzadkość.

 Unikczemnić, uczynić nikczemnym, skazić, spodlić.

 Uniknąć — p. nied. Unikać.

 Unilateralny, łć., jednostronny: u. kontrakt, umowa = która obowiązuje tylko jedną stronę.

 Uninominalne łć. głosowanie, w którym każdy wyborca pisze na kartce jedno tylko nazwisko, a potrzebną ilość wybranych oznacza ś. z tych, którzy otrzymali największą ilość głosów, losowanie zaś rozstrzyga w razie równości głosów.

 Uniosły, przesadny, dziwaczny, ekscentryczny.

 Unisono (skr. unis), wł., w muz., jednobrzmiąco, jednogłośnie; jednoczesne brzmienie tych samych tonów na wszystkich instrumentach muzycznych, we wszystkich głosach; przen., zawołać, krzyknąć, powiedzieć u. = jednogłośnie, jednocześnie.

 Unita, łć., należący do kościoła wschodnio-katolickiego.

 Unitarjanie, Unitarjusze, łć., sekta, przyjmująca jedną tylko osobę Boską, odrzucając naukę o Trójcy św.

 Unitaryzm, łć., w polityce: dążenie do jedności państwowej (przeciwieństwo: federalizm).

 Unitka, łć., forma żeń. od Unita.

 Uniweczać, unicestwiać, niweczyć, znosić zupełnie.

 Uniwersalizm, łć., dążność umysłu do objęcia wszystkiego; rozwijanie umysłu wszechstronne, bez przewagi jakiegobądź kierunku; wszystkowiedztwo, encyklopedyczne ukształcenie; nauka o ogólnej łasce Bożej, rozciągającej ś. na wszystkich ludzi.

 Uniwersalizować, łć., czynić uniwersalnym, wszędzie znanym, wszędzie stosowanym, upowszechniać.

 Uniwersalność, łć., wszechstronność.

 Uniwersalny, łć., ogólny, powszechny, wszechstronny; u. spadkobierca = główny spadkobierca; u. środek = środek, pomagający w każdym przypadku; u. gienjusz = człowiek, odznaczający ś. we wszystkich kierunkach wiedzy, i we wszystkich dziedzinach sztuk pięknych; iron., człowiek z pretensjami nieuzasadnionemi do wszystkowiedztwa; u-a monarchja = monarchja, ogarniająca całą kulę ziemską, wszystkie kraje i ludy; u-e lekarstwo = lekarstwo skuteczne we wszystkich chorobach, panaceum.

 Uniwersał, łć., list królewski przedsejmowy; list okólny.

 Uniwersum, łć., świat, wszechświat.

 Uniwersytecki, łć., odnoszący ś. do uniwersytetu, stanowiący własność uniwersytetu; pochodzący od uniwersytetu; wykład u. = prowadzony w uniwersytecie a. jak w uniwersytecie.

 Uniwersytet, łć., najwyższy publiczny zakład naukowy, wszechnica; u. ludowy = wykłady systematyczne popularne, ustne a. listowne, obejmujące jaki odłam wiedzy, przeznaczone dla publiczności, nie posiadającej wyższego wykształcenia.

 Uniwokalny, łć., jednoznaczny.

 Uniżać, dok. Uniżyć; czynić niższym, zniżać; umieszczać niżej, stawiać niżej; przen., poniżać, upokarzać, hańbić; u. ś., stawać ś. niższym; przen., upokarzać ś., poniżać ś., stawać ś. pokornym, służalczym; hańbić ś., uwłaczać, ubliżać sobie, czyniąc a. mówiąc coś niegodnego siebie.

 Uniżenie, przysł., kornie, pokornie, z uniżonością; rzecz., umieszczenie niżej, niż było poprzednio, obniżenie, opuszczenie; przen., poniżenie, upokorzenie; u. ś., upokorzenie ś., pokora, służalczość; ubliżenie sobie.

 Uniżoność, pokorność, korność, czołobitność, pokora; cześć, uszanowanie: składać komu swą u. = wyrazy szacunku, czci.

 Uniżony, korny, czołobitny, pokorny; u. sługa, u-a sługa = przesadnie ugrzeczniona formuła zakończenia listu.

 Unja, łć., związek, zjednoczenie, połączenie; u. dynastyczna a. personalna a. osobista = związek 2-ch państw, mających rząd odrębny, lecz jednego monarchę (np. Austrja i Węgry); u. realna = związek państw, mających wspólnego monarchę i wspólny parlament (np. Anglja i Szkocja); u. monetarna łacińska, ograniczająca prawo bicia srebrnej monety przez państwa, do niej należące (Francję, Belgję, Włochy, Szwajcarję i in.) i ujednostajniająca wartość ich monet; u. kościelna = połączenie Kościołów Zachodniego i Wschodniego, przeprowadzone na soborze we Florencji w r. 1439, wprowadzone do Polski w r. 1595; wyznanie unickie, Kościół Wschodnio-katolicki; wierni tego Kościoła.

 Unjacki, łć. — p. Unicki.

 Unjał, łć. — p. Djoptra.

 Unjata, łć. — p. Unita.

 Unjatka, łć. — p. Unitka.

 Unjonista, łć., zwolennik zjednoczenia, utrzymania związku; w St. Zjednoczonych Ameryki Półn., podczas wojny domowej 1861 — 1864 stronnik utrzymania jedności państwowej i wyzwolenia niewolników.

 Unjowany, łć., połączony, złączony przez unję.

 Unkcja, łć., namaszczenie, poświęcenie, pomazanie.

 Un-koszta (-ów), nm., koszty, wydatki, nakłady.

 Unobilitować, nadać szlachectwo.

 Unosiciel, człowiek, który unosi kogo a. co, uwodziciel, porywacz.

 Unosić, dok. Unieść; porwawszy coś, przenosić szybko na inne miejsce, nieść coś a. kogoś porwanego, porywać, nieść szybko, zanosić zbyt daleko; podnosić nieco w górę; móc coś podnieść, udźwignąć coś; przen., zaprowadzać zbyt daleko w znaczeniu duchowym, uwodzić: gniew go uniósł, namiętność go uniosła; konie unoszą = ponoszą; u. pannę = wykradać, porywać; znosić, cierpieć; u. ptaka myśliwskiego = obłaskawić, przyuczyć do polowania: u. ś., wzniósłszy ś. ponad coś, krążyć, bujać w pewnej wysokości; wzbijać ś., wzlatywać nad czymś; dawać ś. uwodzić czemuś, zapędzać ś., zapominać ś.: u. ś. gniewem, namiętnością; u. ś. nad kim, nad czym, zachwycać ś., podziwiać, uwielbiać kogo, co, rozpływać ś., wpadać w uniesienie nad kim, nad czym; u. ś. za czym, szukać czego z zapalczywością; przen., wznosić ś. pod względem duchowym: myśli moje unoszą ś. ku Stwórcy.

 Unskop, rodzaj hełmu średniowiecznego.

 Unterlejtenant, nm., podporucznik.

 Unteroficer, Unteroficjer, nm., podoficer.

 Unteroficerstwo, Unteroficjerstwo, nm., ranga podoficera.

 Unurzać (się), dok. Unurzyć (ś.); całkiem (ś.) zanurzać; walać (ś.), zabrudzać (ś.) mocno, całkiem; u. ś. w kałuży występku = tracić wszelkie cechy uczciwego życia, stawać ś. nic wartym, łotrem.

 Unużać, dok. Unużyć; męczyć, nużyć, fatygować.

 Uobecniać, nied. Uobecnić; czynić obecnym, uprzytomniać, unaoczniać.

 Uobojętniać, czynić obojętnym, zobojętniać; w chem., zneutralizować, osłabiać moc czego.

 Uobrazować, przedstawić obrazowo, jakgdyby w obrazie, uplastycznić.

 Uobyczajać, dok. Uobyczaić; kształcić pod względom obyczajów, czynić obyczajnym, towarzyskim, uczyć pięknych manjer; ukulturalniać, cywilizować; u. nabywać dobrych obyczajów, życia towarzyskiego; ukulturalniać ś., cywilizować ś.

 Uobyczajenie, wpojenie obyczajów, pięknych manjer, wpojenie przymiotów społecznych, okrzesanie, ucywilizowanie, ukulturalnienie; u. ś., nabycie cech przyzwoitości, obyczajów towarzyskich, pięknych manjer.

 Uogólniać, dok. Uogólnić; stosować do ogółu, wyprowadzać ogólny a. zbyt pośpieszny wniosek z poszczególnych przesłanek, indukować; cechy, przymioty, dotyczące tylko niektórych gatunków, rozciągać na cały rodzaj.

 Uogólnienie, rzecz., od Uogólniać; rezultat uogólniania, wniosek ogólny na podstawie poszczególnych przesłanek, często fałszywy, zbyt pośpiesznie wyciągnięty; stosowanie do ogółu.

 Uorganizować, doprowadzić do ładu, uporządkować, urządzić, zorganizować.

 Uosabiać, dok. Uosobić; wyobrażać co w postaci osoby, przedstawiać pod postacią osoby, nadawać czemu cechy osoby, przedstawiać co w swojej osobie; personifikować.

 Uosobienie, pojęcie oderwane, przedstawione pod postacią osoby; w retor., postać mowy, polegająca na tym, że zwierzęciu, roślinie, rzeczy nieżyjącej a. pojęciu oderwanemu przypisujemy cechy i czynności osoby, personifikacja, prozopopeja.

 Upad, upadek, upaduięcie; kąt, pod jakim warstwy gieologiczne nachylone są do poziomu.

 Upadać, dok. Upaść; z położenia prostopadłego przechodzić w poziome, przewracać ś., wywracać ś., obalać ś., padać; z wyższego poziomu przechodzić na niższy, spadać: śnieg, deszcz upadł; przen., dochodzić do ruiny, do upadku, niszczeć, niweczyć ś., rujnować ś.; przen., popełniać grzech, wykraczać przeciw przepisom moralności; w szczególności popełniać grzech cudzołóstwa (zwłaszcza o pannie a. wogóle o kobiecie); tracić coś, pozbawiać ś. czegoś, wyzbywać ś. czegoś, podupadać na czym: u. na siłach, na umyśle, na odwadze; nie móc przetrzymać czegoś, tracić siły pod wpływem czegoś: u. pod brzemieniem smutku, niedoli, hańby i t. p.; u. ś., rozpadać ś., pękać, rozłamywać ś.

 Upadek, upadnięcie, spadnięcie; nieszczęście, niedola, katastrofa, klęska, ruina; bankructwo: u. domu handlowego; u. moralny = postępowanie pełne brudów, występków, nieuczciwe; u. kobiety = cudzołóstwo, zejście z drogi cnoty, oddawanie ś. nierządowi.

 Upadlać, dok. Upodlić; podłym czynić; poniżać, hańbić, zbezczeszczać; u. ś., stawać ś. podłym; poniżać ś., hańbić ś., upokarzać ś. haniebnie.

 Upadliny (-in), ruiny, zwaliska, rozwaliny.

 Upadłość, niemożność płacenia swoich zobowiązań przez handlującego a. przemysłowca, o czym wyrokuje sąd handlowy; ogłosić u. = zawiadomić wierzycieli o niewypłacalności.

 Upadły, ten, który upadł; dom handlowy u. = zbankrutowany; anioł u. = djabeł, szatan; kobieta u. = cudzołożnica, nierządnica, prostytutka; do u-ego = do ostatka, aż do utraty sił: tańczyć, bić ś. do u-ego.

 Upadnięcie, upadek.

 Upajać, dok. Upoić; poić kogo jakim trunkiem aż do upicia, spajać; przepełniać uczuciem rozkosznym, szałem namiętnym aż do utraty przytomności; u. ś., nadużywać trunków, tracić przytomność wskutek nadmiaru trunku, upijać ś.; unosić ś., przejmować ś.; wzruszać ś. rozkosznie, wpadać w szał namiętny.

 Upakować, ułożyć co w paczki a. paki, w skrzynie, kufry i t. p.; u. ś., ułożyć swoje rzeczy w skrzynie, spakować ś.

 Upalać, dok. Upalić; cokolwiek nadpalać, trochę czego palić, paląc, niszczyć część czego; palić tyle czego, ile trzeba; mocno rozpalać, napalać; opalać po wierzchu, czynić ogorzałym; paleniem przygotowywać do użytku; przebiegać, przejeżdżać szybko: upaliłem milę; u. ś., palić ś. aż do zupełnego zniszczenia; spalać ś. częściowo; mocno rozpalać ś.

 Upalisadować, ustawić palisady, otoczyć palisadami.

 Upał, gorąco wielkie, skwar, spieka.

 Upamiętać — p. nied. Upamiętywać.

 Upamiętanie, naprowadzenie ze złej drogi na dobrą, zreflektowanie; u. ś., zastanowienie ś. nad sobą samym, refleksja, powrót na dobrą drogę; bez u-a = na nic nie zważając, bez rozwagi.

 Upamiętniać, dok. Upamiętnić; czynić pamiętnym, trwałym w pamięci ludzkiej, unieśmiertelniać; u. ś., stawać ś. pamiętnym, unieśmiertelniać ś.

 Upamiętnić — p. nied. Upamiętniać.

 Upamiętywać, dok. Upamiętać; doprowadzać kogo do tego, że wchodzi w siebie, zaczyna patrzeć krytycznie na swoje postępki i rozważać je, reflektować; u. wchodzić w siebie, zaczynać krytycznie patrzeć na siebie i rozważać swoje postępki, reflektować ś.

 Upancerzyć, uzbroić w pancerz.

 Uparać się z czym, dokonać czego, skończyć z czym.

 Uparcie, przysł., z uporem, uporczywie.

 Uparciuch, człowiek uparty.

 Upartość — p. Upór.

 Uparty, upierający ś. przy swoim, nie chcący ustąpić nikomu; nie dający ś. przekonać, nieposłuszny, uporny, uporczywy, zacięty; u-a choroba = dająca ś. leczyć z trudnością, długotrwała, przewlekła, chroniczna.

 Upas, Upasowe drzewo, drzewo wyniosłe, spokrewnione z Chlebowcem, rosnące na wyspach Wschodnio-Indyjskich, zawierające sok mleczny, bardzo trujący.

 Upasać, dok. Upaść; pasąc, karmią, tuczyć, robić spasłym, napasać.

 Upaść — p. nied. Upadać — p. nied. Upasać.

 Upatrek, roślina z rodziny złożonych o kwiatach różowych, sadziec konopiasty.

 Upatrywać, dok. Upatrzeć; patrząc, wodząc dokoła oczami szukać, wybierać z pomiędzy przedmiotów, nastręczających ś. wzrokowi, dochodzić, śledzić wzrokiem; szukać myślą, wynajdywać, wybierać z pomiędzy wielu; uważać, oglądać, obserwować; dostrzegać; u. zająca, dzika = odnajdywać jego legowisko; u. sobie coś do kogoś = mieć do niego niesłuszną pretensję, widzieć w nim wady nie istniejące, dokuczać komu niezasłużenie, przyczepiać ś. do kogo; mieć na względzie, przewidywać, zapobiegać; brać sobie co za cel, zawierzać.

 Upatrzony, na którego zwrócono uwagę, którego szukano i znaleziono, osiągnięty, wybrany: grać na u-ą = na pewno; polowanie na u-go = na zwierza, którego odkryto legowisko a. kryjówkę.

 Upatrzyć — p. nied. Upatrywać.

 Upawać, upajać.

 Upawęzić, uzbroić w pawęż.

 Upądzać, gnać, ganiać, uganiać — p. Upędzać.

 Upchać — p. nied. Upychać.

 Upełnoletniać się, dok. Upełnoletnić ś., stawać ś. pełnoletnim, dochodzić do pełnoletności.

 Upełnomocniać, dok. Upełnomocnić; upoważniać kogo do czynienia czego, do zastępowania, dawać komu pełnomocnictwo, zwłaszcza w zakresie prawnym.

 Upełnomocnienie, nadanie komuś pełnomocnictwa; pełnomocnictwo, plenipotencja.

 Upełzać, dok. Upełznąć; pełzając, czołgając ś. przebywać, uchodzić, ułazić.

 Uperfumować, skropić, napuścić, natrzeć perfumami, wonnościami; u. ś., skropić ś. perfumami a. namaścić ś. wonnościami.

 Uperlać, dok. Uperlić; obsadzać, wysadzać, ozdabiać perłami.

 Upewniać, dok. Upewnić; dowodzić komu niezbicie, że tak jest, a nie inaczej, stwierdzać słowami, zapewniać; u. ś., nabierać pewności co do czego, przekonywać ś. dowodnie o prawdzie czego, zabezpieczać ś.

 Upęd, bieg szybki.

 Upędzać, gnać, pędzić, ganiać kogo; u. ś. za kim, za czym, gonić zapamiętale, uganiać ś. za czymś, dążyć do czegoś zawzięcie, chcieć co osiągnąć.

 Upętać (się), uwikłać (ś.) w pęta, usidlić (ś.).

 Upiąć — p. nied. Upinać.

 Upić — p. nied. Upijać.

 Upiec, dokonać pieczenia, spiec; u-kła raczka = zarumieniła ś.; u-kło mu ś. = udało mu ś. uniknąć odpowiedzialności, kary, uszło mu na sucho; u. ś., zostać upieczonym.

 Upieczony, ten, którego upieczono, pieczony; świeżo u, = dopiero co zrobiony, dopiero co mianowany, niedoświadczony.

 Upieniać, dok. Upienić; okrywać pianą.

 Upierać się, dok. Uprzeć się; obstawać przy czym, chcieć koniecznie zostać przy swojej woli; uporczywie, nie dawać ś. przekonać.

 Upierzać (się), okrywać (ś.) pierzem, piórami; opatrywać (ś.) w pióra; stroić (ś.) w pióra.

 Upierzenie, o ptaku: wszystkie jego pióra, razem wzięte.

 Upierzony, okryty pierzem: kołczan u. = pełen strzał, opatrzonych piórami.

 Upierzyca — p. Upiorzyca.

 Upierzyć — p. nied. Upierzać.

 Upięcie, dokonana czynność upinania; przystrajanie, układ fałdów, sukni, firanek i t. p.; strój głowy u kobiet.

 Upiękniać, dok. Upięknić; czynić pięknym a. piękniejszym, zdobić, ozdabiać, stroić, przystrajać.

 Upiększać, dok. Upiększyć; czynić pięknym a. piękniejszym; ozdabiać, przystrajać.

 Upiększenie, uczynienie piękniejszym, ozdobienie; to, co czyni piękniejszym, ozdoba.

 Upiększyć — p. nied. Upiększać.

 Upijać, dok. Upić; wypijać część ogólnej ilości płynu, nadpijać trochę czego; u. ś., pić czego zanadto, nadużywać trunku, odurzać ś. trunkiem, urzynać się.

 Upilnować, pilnując ustrzec, żeby ś. co złego nie stało, żeby ktoś komuś jakiej krzywdy nie zrobił, nie uciekł i t. p., dopilnować; złapać kogo na gorącym uczynku; u. ś., strzec ś., dopilnować ś., zwracać uwagę.

 Upiłować, piłą co odjąć, odpiłować.

 Upinać, dok. Upiąć; przypinać szpilkami, opinać.

 Upiorzyca, Upierzyca, upiór w postaci kobiecej.

 Upiór, mniemany nieboszczyk, wstający z grobu i wypijający krew żywych ludzi podczas ich snu; duch z tamtego świata, widmo, potępieniec; czerwony, jak u. = bardzo czerwony; zwierzę ssące z rzędu małpiatek, rodziny wyraków (fig.).

 Upiżmować (się), uperfumować (ś.) piżmem.

 Uplacować, dać komu miejsce, ulokować, umieścić; postawić, położyć; u. ś., znaleźć sobie miejsce, umieścić ś., ulokować ś.

 Uplanować, powziąć zamiar, ułożyć plan, ukartować, przedsięwziąć, zamierzyć.

 Uplantować, zrównać, zniwelować, splantować.

 Uplatać, dok. Upleść; plotąc robić, pleceniem tworzyć; robić co plecionego, pleść, splatać; przen., ułożyć, wymyślić, skłamać: upleść plotkę.

 Uplątać (się), uwikłać (ś.), upętać (ś.), wplątać (ś.).

 Upleć, opleć wszystko, co było do opielenia, wyrwać zielsko na całej pewnej przestrzeni.

 Upleć, rzecz., uplecenie, uplot.

 Upleniać, dok. Uplenić; wypleniać częściowo, umniejszać liczbę czego, przerzedzać, przetrzebiać.

 Upleść — p. nied. Uplatać.

 Uplot, Uplotka, wieniec, wianek, girlanda; w lm., u-y, więzy, pęta, kajdany.

 Upluskać (się), uszargać (ś.), uwalać (ś.), ubłocić (ś.).

 Uplwać, opluć.

 Upłacać, dok. Upłacić; płacić częściowo ratami w pewnych terminach, spłacać powoli.

 Upładniać, Upładzać, dok. Upłodnić, Upłodzić; czynić płodnym, użyźniać; zapładniać; u. ś., być użyźnianym, stawać ś. płodnym.

 Upłakać, płaczem zmęczyć, zmordować; u. ś., napłakać ś., spłakać ś., wypłakać ś.; zmęczyć ś. płaczem, pożałować.

 Upłaszczyć, zupełnie spłaszczyć.

 Upław, w lm., u-y, upływ nasienia męskiego; u kobiet: odchody miesięczne; białe u-y = choroba macicy u kobiet.

 Upławić, sprawić, że coś płynie z czego.

 Upłaz, równinka między skałami.

 Upłazek, zdr. od Upłaz.

 Upłazisto, przysł., w kształcie upłazów.

 Upłodnić — p. nied. Upładniać.

 Upłodniki (-ów), w bot., włókno boczne, wyrastające z rodni zarodnikowej ciała owocowego.

 Upłodzić — p. nied. Upładzać.

 Upłosz, człowiek, którego skąd spłoszono.

 Upłoszyć, spłoszyć, spędzić, strachem zmusić do ucieczki.

 Upłynąć p. nied. Upływać.

 Upłynność, cecha tego, co jest upłynne.

 Upłynny, prędko płynący, lecący, bieżący; przemijający szybko, krótkotrwały.

 Upływ, upływanie, upłynięcie; u. czasu = przeciąg czasu mijający a. miniony.

 Upływać, dok. Upłynąć; płynąc przebywać pewną przestrzeń, przepływać; płynąc uchodzić, wyciekać; przen., przechodzić, mijać, przemijać.

 Upochlebić, ująć pochlebstwami, przypochlebić.

 Upocić (się), zrosić (ś.) potem, spotnieć.

 Upoczywać, pokrzepiać ś. wypoczynkiem, odpoczywać.

 Upodlenie, uczynienie podłym, poniżenie, znikczemnienie, pohańbienie; stan tego, który jest upodlony; podłość, hańba; u, ś., poniżenie ś. podłe.

 Upodobać kogo, co, sobie w kim, w czym = znaleźć w kim, w czym przyjemność, rozkosz, ulubić, polubić, spodobać, pokochać, zasmakować w czym; u. ś., przypaść do smaku, stać ś. miłym, pożądanym.

 Upodobanie, spodobanie, ulubienie, pokochanie; zadowolenie, przyjemność; sposób ulubiony, czynność upodobana, chęć, życzenie, fantazja; postępować wedle swego u-a = wedle swego widzimisię.

 Upodobniać, dok. Upodobnić; czynić podobnym; u. ś., stawać ś. podobnym, być podobnym.

 Upogadzać, dok. Upogodzić; czynić pogodnym, uspokajać, wypogadzać; u. ś., uspokajać ś., wypogadzać.

 Upoić — p. nied. Upajać.

 Upoj, upojenie.

 Upojenie, odurzenie nadmiarem trunku, spicie, spojenie; odurzenie ś. przez nadużycie trunku, spicie ś.; zupełna a. częściowa utrata przytomności pod wpływem jakiegoś afektu, np. uniesienia, przejęcia ś. czym, miłości, zachwytu, rozkoszy itp.; szał.

 Upojny, upajający, odurzający.

 Upokarzać, dok. Upokorzyć; pokornym czynić; poniżać; hańbić przez zmuszenie do pokory; u. ś., pokornym ś. stawać, poniżać ś.; hańbić ś. przez akt pokory.

 Upokoić, uspokoić, uśmierzyć; obdarzyć pokojem; u. ś., uspokoić ś.

 Upokorzenie, uczynienie pokornym; poniżenie, zhańbienie kogo; hańbiący akt pokory; u. ś., poniżenie ś., stanie ś. pokornym, uległym.

 Upokorzyć — p. nied. Upokarzać.

 Upolerować, uczynić polerowanym, wypolerować, wygładzić.

 Upolować, zabić, złowić na polowaniu, schwycić kogo, dogonić.

 Upominacz, ten. co upomina.

 Upominać, dok. Upomnieć; przypominać komu, przywodzić na pamięć, co mu robić należy a czego nie powinien czynić; napominać, strofować; u. ś., przypominając żądać czego od kogo, dopominać ś. czego.

 Upominalny, zawierający upomnienie, napomnienie.

 Upominanie, przypominanie komu, co powinien robić a. czego czynić mu nie należy, napominanie, strofowanie; u. ś., dopominanie ś., domaganie ś. czego.

 Upominek, rzecz, przypominająca jakąś osobę a. zdarzenie; dar, ofiarowany na pamiątkę; podarunek, prezent, wiązanie; ostatnie u-ki = udział w czyimś pogrzebie, ostatnia posługa.

 Upominkować kogo, obdarzać go upominkiem.

 Upominkowy, dotyczący upominku, odpowiedni na upominek, dany na upominek.

 Upomionąć, upomnieć.

 Upomnieć — p. nied. Upominać.

 Upomnienie, przypomnienie komu jego obowiązku, napomnienie, nagana; u. ś., dopomnienie się.

 Upopularyzować, uczynić popularnym, spopularyzować.

 Upora, upór.

 Uporać się, skończyć z kim, przyjść z nim do porozumienia, dać sobie radę z czym, zładzić, wykończyć jaką robotę.

 Uporczywie, przysłnie ustępując, z uporem, krnąbrnie, zawzięcie.

 Uporczywość, właściwość tego, co jest uporczywe, upór, zawziętość, nie ustąpywanie.

 Uporczywy, upierający ś. przy swoim, uparty, zacięty, zawzięty, krnąbrny; nieustający, wytrwały.

 Upornica, kobieta uparta.

 Upornik, człowiek uparty.

 Uporządkować, zrobić porządek, doprowadzić do porządku, ułożyć, ustawić, oczyścić, urządzić, usystematyzować.

 Uporzyć, upierać się.

 Uposażać, dok. Uposażyć; opatrywać posagiem, wyposażać; obdarzać majątkiem, funduszem; dawać komuś sposób życia, kształcąc go, wyrabiając mu posadę i t. p.; przen., nadawać, obdarzać.

 Uposażenie, opatrzenie posagiem, wyposażenie; opatrzenie funduszem; fundusz nadany,

 Uposażony, któremu nadano fundusze na utrzymanie; u. zdolnościami, talentem = mający wrodzone zdolności, talent i t. p.

 Uposażyciel, człowiek, który uposaża, nadaje fundusz, czyni dotację.

 Uposoczyć, oblać posoką, pokrwawić, ubroczyć.

 Upospolicić, uprzystępnić pod względem zrozumienia; upopularyzować, upowszechnić.

 Upospolitować, zrobić pospolitym, przystępnym, dostępnym.

 Upostaciować, nadawać postać, kształt, formę; u. ś., przybierać postać, kształt, zjawiać ś. w jakiejś postaci.

 Upośledzać, dok. Upośledzić; krzywdzić, obrażać, lekceważyć kogo; ubliżać komu, nie okazywać mu należnego szacunku; gardzić kim, jako poślednim, uważać go za gorszego od innych; odmawiać czego komu, ujmować; krzywdzić kogo przy podziale dóbr, nie dawać mu tego, co innym.

 Upośledzenie, rzecz. od Upośledzać; stan człowieka upośledzonego, uważanego za niższego od innych, za nieposiadającego tych zdolności, co inny.

 Upośledzić — p. nied. Upośledzać.

 Upośledzony, obdarzony mniej niż inni; pokrzywdzony, poniżony.

 Upotulać się, upokarzać się.

 Upotulność, pokora.

 Upoważniać, dok. Upoważnić kogo do czego; dawać mu prawo do czego; pozwalać, uprawniać go do czego, upełnomocniać.

 Upoważniciel, człowiek, który upoważnia kogo do czego.

 Upoważnić — p. nied. Upoważniać.

 Upoważnienie, nadanie prawa, władzy, upełnomocnienie; dokument, na mocy którego ktoś występuje w imieniu kogoś drugiego; pełnomocnictwo, plenipotencja.

 Upoważniony, ten, który otrzymał upoważnienie, upełnomocniony.

 Upowić, Upowinąć — p. nied. Upowijać.

 Upowijać, dok. Upowić; obwijać w pieluchy, spowijać np. bandażem.

 Upowszechniać, dok. Upowszechnić; uogólniać, rozciągać co na ogół; czynić powszechnym, pospolitym, rozpowszechniać, popularyzować; u. ś., stawać ś. powszechnym, wszędzie znanym, nabierać rozgłosu.

 Upowszechnić — p. nied. Upowszechniać.

 Upowszedniać, dok. Upowszednić; czynić powszednim, zwykłym, codziennym; u. ś., stawać ś. powszednim, pospolitym, powszednieć.

 Upozorować, nadać pozór czemu, uczynić pozór czego, zrobić co pod pozorem, pod płaszczykiem czegoś innego.

 Upór, upieranie ś. przy swoim zdaniu, przy swoim zamiarze itp.; cecha charakteru człowieka, który upiera ś. przy swoim, nie chce nikomu ustąpić, krnąbrność.

 Upracować (się), zmęczyć (ś.), zmordować (ś.) pracą.

 Uprać, praniem wymyć, wyczyścić, wyprać, sprać.

 Upragnąć, zapragnąć, poczuć chęć do czego.

 Upragniony, mocno pożądany, oczekiwany.

 Upranie, wypranie, wymycie.

 Upraszać, dok. Uprosić; zanosić prośbę do kogo, prosić o co usilnie.

 Upraszczać, dok. Uprościć; czynić prostym albo prostszym, ułatwiać; u. ułamek = skracać, przywodzić do prostszego wyrażenia go w liczbach mniejszych; u. ś., stawać ś. prostym a. prostszym.

 Uprawa, uprawianie, przyrządzanie, przygotowanie gruntu pod zasiew, nawożenie, gnojenie; kształcenie umysłu, doskonalenie, wychowywanie.

 Uprawca, Uprawiacz, człowiek, uprawiający ziemię, rolnik; człowiek, poświęcający ś. uprawie jakiejś nauki, sztuki i t. p.

 Uprawdopodobnić, uczynić podobnym do prawdy, prawdopodobnym.

 Uprawiać, dok. Uprawić; przyrządzać, usposabiać, przygotowywać: u. rolę = gnoić, nawozić; przen., kształcić, doskonalić: u. umysł, serce; zajmować ś. czym, poświęcać ś. czemu: u. nauki, sztuki piękne, literaturę; u. rzemiosło.

 Uprawianie, przyrządzanie, przygotowywanie: u. gruntu = nawożenie, gnojenie; zajmowanie ś. czym.

 Uprawić — p. nied. Uprawiać.

 Uprawniać, dok. Uprawnić, czynić prawnym, nadawać moc prawną, uznawać, legitymować, nadawać komu prawo do czego, upoważniać; u. ś., nabierać prawa do czego, nabierać mocy pod względem prawnym; stawać ś. prawnym, być upoważnionym do czego.

 Uprawny, uprawiony, nawieziony, ugnojony: grunt u.

 Uprażyć, skończyć prażenie czego; prażąc podpiec; wysuszyć; naprażyć tyle czego, ile trzeba.

 Uprojektować, ułożyć jaki projekt, powziąć zamiar, plan dokonania czego.

 Upromienić, otoczyć promieniami, rozjaśnić, rozświecić.

 Uproporcjonować, rozłożyć proporcjonalnie, ustosunkować.

 Uprosić — p. nied. Upraszać, otrzymać co prośbą, uzyskać prośbami, wy błagać.

 Uprostować, naprostować, wyprostować.

 Uproszony, ten, którego uproszono.

 Uprościć — p. nied. Upraszczać.

 Uprowadzać, dok. Uprowadzić; porwawszy kogo, prowadzić go z sobą, porywać; wyprowadziwszy kogo z niebezpieczeństwa, uchodzić z nim.

 Uprowiantować, zaopatrzyć w prowiant, w żywność, w rzeczy potrzebne do życia.

 Uprowidować — p. Uprowiantować; zaopatrzyć w co, dostarczyć czego w ilości dostatecznej, dać wszystko, czego potrzeba.

 Uprószyć, prósząc ująć czego, bardzo poprószyć, powalać jakim prochem.

 Upróżniać, dok. Upróżnić; umniejszać, ujmować czego; u. ś., pozbawiać ś. czego.

 Upruć, prując usunąć co, spruć część czego.

 Uprząść, skończyć przędzenie czego, przędąc zrobić; naprząść pewną ilość czego, a. wszystko, co było do przędzenia; wysnuć, utworzyć, stworzyć; u. sobie co w głowie = ułożyć, uroić, ubrdać sobie; u. postawę = przybrać.

 Uprzątacz, ten, co uprząta.

 Uprzątać, dok. Uprzątnąć; sprzątając układać, porządkować; sprzątając zabierać, odstawiać, odkładać, unosić, usuwać.

 Uprzątnąć — p. nied. Uprzątać.

 Uprząż, ubiór na konia: chomonto, szory, uzda, lejce; konie w zaprzęgu; konie i bydło robocze, sprzężaj.

 Uprzeć się — p. nied. Upierać ś.

 Uprzeć się, ugotować ś. w zamkniętym naczyniu z niewielką ilością płynu.

 Uprzedać — p. nied. Uprzedawać.

 Uprzedawać, dok. Uprzedać; przedawać częściowo, część czego.

 Uprzedmiotować, dok. Uprzedmiotowić; nadawać cechę przedmiotowości, objektyzować; u. ś., nabierać cechy przedmiotowości, objektyzować ś.

 Uprzedni, poprzedzający, poprzedni, wcześniejszy.

 Uprzednio, przysł. wprzód, przedtym, zawczasu.

 Uprzedzać, dok. Uprzedzić; iść przed kim, poprzedzać go; u. kogo, przybywać dokąd przed kimś drugim, wyścigać, prześcigać go; u. czyjeś chęci, życzenia = spełniać je, nim jeszcze zostały wyjawione; u. co, zapobiegać czemu; u. kogo o czym, uwiadamiać dość wcześnie, iżby ś. miał na baczności, przestrzegać; u. kogo przeciw komu, wpajać w niego mylną nieprzyjazną opinję o nim; u. ś. o kim, o czym, nabywać uprzedzenia, zdania mylnego, niekorzystnego.

 Uprzedzający, ten, co uprzedza; uprzejmy, chętny, ugrzeczniony, odgadujący czyje życzenie.

 Uprzedzenie, zrobienie czego wprzód, niż kto inny, przybycie wprzód; mylne niekorzystne zdanie o kim a. o czym, powzięte przed należytym zapoznaniem ś. z nim, przesąd, nieuzasadniona niechęć do kogo a. czego; u. o sobie = zarozumiałość; bez u-dzeń = nie uprzedzając ś. z góry.

 Uprzedziciel, ten, co uprzedza.

 Uprzedzić — p. nied. Uprzedzać.

 Uprzedzony, prześcignięty, poprzedzony; zawiadomiony, ostrzeżony; mający nieuzasadnioną niechęć do kogo a. czego; u. o sobie = zarozumiały.

 Uprzejmie, przysł., z grzecznością, życzliwie, przyjaźnie, serdecznie, łaskawie.

 Uprzejmość, chęć szczera, serdeczna, życzliwość, przychylność, grzeczność, miłe obejście z kim, łaskawość.

 Uprzejmy, chętny do przysług, życzliwy, serdeczny, przychylny, przyjazny; grzeczny, miły w obejściu.

 Uprzestrzeniać, dok. Uprzestrzenić; robić co szerszym, przestronniejszym, rozszerzać, powiększać.

 Uprzędzać, wykonywać część, przeznaczoną do przędzenia, albo wszystko, co było do przędzenia.

 Uprzężny, służący do uprzęży.

 Uprzyjemniać, dok. Uprzyjemnić, przyjemnym czynić, osładzać, starać ś., by coś sprawiało komuś uciechę, radość, zadowolenie, rozkosz i t. p.

 Uprzykrzać się, Uprzykrzyć się, stawać ś. komu przykrym, uciążliwym, nudnym; naprzykrzać ś., stawać ś. natrętnym, sprzykrzać ś.

 Uprzykrzenie, przysł., sprawiając przykrość, natrętnie, dokuczliwie; rzecz., znudzenie, obrzydzenie, niechęć, wstręt.

 Uprzykrzony, przykry, uciążliwy, natrętny, nieznośny.

 Uprzykrzyć — p. nied. Uprzykrzać.

 Uprzytomniać, dok. Uprzytomnić, czynić sobie co w myśli przytomnym, przedstawiać sobie co w myśli, przypominać co sobie należycie, rozważać co wszechstronnie.

 Uprzywilejować, obdarzyć przywilejem, nadać przywilej.

 Uprzywilejowany, ten, komu nadano wyjątkowe przywileje; u. spowiednik = kapłan, mający prawo rozgrzeszać przewinienia bardzo ciężkie; u. od natury = człowiek, posiadający z urodzenia zalety, stawiające go wyżej nad innych, np. gienjalne zdolności, talent, pogodę ducha, urodę.

 Upsnąć się, potknąć ś., utknąć.

 Upstrzyć, pomalować różnemi barwami, nakropić pstro; przybrać pstro, ubrać bogato, a niegustownie; u. ś., pomalować pstro; ubrać ś. kosztownie, a bez gustu.

 Upudrować, posypać pudrem.

 Upukać się, pęknąć.

 Upulchniać, dok. Upulchnić, czynić pulchnym, spulchniać.

 Upurpurzyć, Upurpurować, pokryć farbą purpurową, okryć tkaniną purpurową.

 Upust, otwór, miejsce, którym co upływa, wycieka, uchodzi, gwałtowne wylewanie ś., upływ, spływ; dwie rynny drewniane, jedna pozioma, druga pionowa, przez które wypuszcza ś. wodę ze stawu, spust, śluza; mały wrzodzik; u. krwi = otwarcie żyły w celach leczniczych, aby krew zeszła: upuszczenie krwi z rany; zbytnie gadanie; drogi, sposoby, jakimi usuwa się nadmiar czego; otworzyły ś. u-y niebieskie: mówi ś. o deszczu gwałtownym, obfitym.

 Upuszczać, dok. Upuścić; pozwolić czemu wypaść z rąk, wypuszczać z rąk; u. czego, część płynu wypuszczać, dawać wypłynąć, wyciec, wytaczać, dawać czemu upust; u. z ceny = obniżać ją.

 Upuszyć, upierzyć, usadzić, pokryć puchem.

 Upuścić — p. nied. Upuszczać.

 Upychać, dok. Upchać; upchnąć; pchaniem układać, napychać, tłoczyć; dolegać, dokuczać.

 Upyszniać, czynić wspanialszym, pysznym, nadymać pychą.

 Urabiać, dok. Urobić; dokonywać, czynić, tworzyć, kształtować, wykończać; u. kogo, czynić go sobie powolnym, kierować nim wedle swojej woli; kształcić: u. charakter; u. ś., tworzyć ś., wytwarzać ś., kształtować ś.

 Uraczać, dok. Uraczyć; być koma rad u siebie, podejmować gościnnie, częstować obficie; u. kogo czym łaskawie, obdarzać, zaszczycać; u. w znaczeniu ujemnym: zrobić komu co złego, nieprzyjemnego, narazić go; u. ś., nadużywać nieco trunku, podchmielać sobie, upijać ś.

 Uraczyć — p. nied. Uraczać.

 Urada, uchwała.

 Uradować, sprawić radość, uciechę, rozweselić, ucieszyć, ukontentować; u. ś., ucieszyć ś, rozweselić ś., ukontentować ś. z jakiegoś powodu.

 Uradzić, radząc postanowić coś wspólnie, uchwalić, dać radę czemu.

 Uragan — p. Huragan.

 Uralo-altajskie języki i ludy, szczepy i ich języki, uralski: z gałęziami samojedzką i fińsko-węgierską, altajski: z gałęziami turską, mongolską, tunguską, japońską.

 Uran, gr., bożek nieba, w mitologji greckiej niebo, sklepienie niebieskie; nazwa planety najbardziej oddalonej od słońca; nazwa pierwiastku chemicznego, wchodzącego w skład niektórych rzadkich metali (np. radium).

 Uraniać, dok. Uranić; ranić, gubić, tracić.

 Uranian, ogólna nazwa związków solnych, w których skład wchodzi kwas uranowy i jakaś zasada.

 Uranić, lekko zranić.

 Uranja, gr., muza astronomji, przedstawiana z globem w ręce (fig.); nazwa jednej z asteroid.

 Uranografja, gr., opisanie nieba.

 Uranolatrja, gr., czczenie nieba i gwiazd jako bóstw.

 Uranolit, gr., kamień meteoryczny.

 Uranologja, gr., nauka o niebie.

 Uranometrja, gr., pomiary nieba i sporządzanie map nieba.

 Uranoskop, gr. — p. Teleskop.

 Uranoskopja, gr., obserwacja nieba, czynienie spostrzeżeń astronomicznych.

 Uranowy, gr., dotyczący uranu, z niego pochodzący, mający w swym składzie chemicznym uran; u-e promienie = promienie, wysyłane przez metal uran i jego związki, promienie Becquerela.

 Urastać, dok. Uróść, Urosnąć; dosięgać pewnych rozmiarów, dochodzić do pewnego wzrostu, dorastać do pewnej wysokości; wynikać, rodzić ś., powstawać.

 Uratować, dać komu pomoc, ratunek, wydźwignąć z niedoli, wyrwać z niebezpieczeństwa; u. ś., uniknąć niebezpieczeństwa, wyratować ś.

 Uraz, raz, cios, uszkodzenie, uderzenie, zranienie, obraza; przedźwignięcie ś. nadmiernym ciężarom, zerwanie ś.; potknięcie ś., to, o co ś. można potknąć, uderzyć, zawada; uraza, pretensja.

 Uraza, obraza, obrażenie, żal, protensja, ansa.

 Uraźliwie, przysł., z obrazą, z urazą.

 Uraźliwość, obraźliwość, drażliwość.

 Uraźliwy, obrażający ś., o byle co, obraźliwy.

 Urażać, dok. Urazić; ranić, uszkadzać, obrażać, nadwerężać; przen., obrażać, dotknięciem części chorej sprawiać ból; u. ś., część bolącą ciała sobie nadwerężać, doznawać bólu; przen., obrażać ś.

 Urąbać, rąbiąc uciąć; nieco narąbać, odrąbać.

 Urągać komu, naigrawać ś., natrząsać ś. nad nim, szydzić.

 Urągliwie, przysł., z urąganiem, z szyderstwem, szyderczo.

 Urągliwy, naigrawający ś., szyderczy.

 Urągowisko, naigrawanie ś., szyderstwo; wygrażanie, natrząsanie ś.; jak na u. = jak na złość.

 Urąpność, urodziwość, piękność, przystojność.

 Urąpny, piękny, urodziwy, przystojny.

 Urbarja, nm., spisy powinności gruntowych względem pana w czasie pańszczyzny w Austrji.

 Uregiestrować, wciągnąć w regiestr, ułożyć porządnie, ułożyć podług regiestru.

 Uregulować, doprowadzić do należytego stanu, do porządku, uporządkować, urządzić; u. rachunek = zapłacić należność.

 Uremiczny, gr., dotyczący uremji.

 Uremja, gr., choroba, pochodząca z zatrucia krwi moczem.

 Ureometr, gr., przyrząd do określania ilości mocznika w moczu (f.).

 Urerytryna, gr., osad czerwonawy w urynie artretyków.

 Uretrotomja, gr., operacja chirurgiczna otworzenia cewki moczowej.

 Urębki, rodzaj drobnych małżów.

 Uręczać, dok. Uręczyć; zapewniać, upewniać, zaręczać.

 Urgieltnik, nm., człowiek, pozostający na czyimś żołdzie, jurgielcie.

 Urgens, łć., przynaglenie, odezwa piśmienna, skłaniająca do pośpiechu.

 Urgent, fr., nie cierpiący zwłoki (interes, sprawa).

 Urgon, formacja w pokładach trzeciorzędnych, tworząca pokłady gliny i marglu grubości nieraz do 3,000 stóp.

 Urgować, łć., przyśpieszać, kłaść nacisk na co, przynaglać.

 Urjanka, perła urjańska.

 Urjanówka, gatunek gruszki.

 Urjańskie perły, perły prawdziwe.

 Urlop, nm., uwolnienie na jakiś czas od pełnienia obowiązków.

 Urlopnik, nm., żołnierz, pozostający na urlopie.

 Urlopować, nm., dawać urlop.

 Urlopowany, nm., uwolniony za urlopem, korzystający z urlopu; rzecz., urlopnik.

 Urna, łć., naczynie gliniane lub metalowe w kształcie wazonu, służące w starożytności do przechowywania popiołów zmarłych, popielnica (fig.).

 Urobek, zarobek, dorobek.

 Urobić — p. nied. Urabiać; u. ś., zmęczyć ś. pracą; robotą zrobić część roboty; uformować.

 Urobny, łatwy do urobienia.

 Uroczek, motyl z podrzędu witezi, z rodziny oboczaków.

 Urocznie, przysł., z urokiem, uroczo, czarująco, urzekająco; uroczyście; dorocznie.

 Uroczny, uroczy, czarujący, urzekający; uroczysty; doroczny.

 Uroczy, uroczny, czarowny, czarujący, przepiękny, cudowny.

 Uroczyć, rzucać urok na kogo, urzekać, czarować.

 Uroczysko, miejsce święte u pogańskich Słowian, przed świątynią a. w głębi puszczy, przed poświęcanym drzewem, gdzie zbierali ś. kapłani dla sprawowania sądów (fig.); pewna część gruntu, należąca do wielu posiadaczy; część lasu, wyraźnie oddzielona; wogóle miejsce odludne, ponure i tajemnicze.

 Uroczystość, solenny obchód, święto uroczyste, obrzęd uroczysty jakiego święta, zdarzenia, pamiątki, urodzin, imienin i t. p.; rocznica, jubileusz.

 Uroczysty, uroczyście obchodzony, świąteczny, solenny, okazały, poważny, dostojny: mina u-a, nastrój u-y; niezłomny, święty: przysięga u-a.

 Uroczyszcze, kopiec graniczny — p. Uroczysko.

 Uroczyście, przysł., sposobem uroczystym, solennie, świątecznie, okazale; poważnie, dostojnie.

 Urod, urodzenie ś.; urodzaj, plon, zbiór.

 Uroda, wzrost okazały, postawność; urodziwość, krasa, piękność; na u-ę brać, dawać = na kredyt, bez pieniędzy.

 Urodka, motyl z podrzędu prządkówek, z rodziny fałdówek (f.).

 Urodny, urodziwy.

 Urodzaj, większa a. mniejsza obfitość płodów rolnych: zbóż, jarzyn, owoców i t. p.; zbiór z pola, zbiory, plon, krescencja; wogle obfitość czego.

 Urodzajność, żyzność; płodność.

 Urodzajny, żyzny, płodny.

 Urodzenie, wydanie płodu na świat, porodzenie, spłodzenie; ród, z którego ś. kto wywodzi, pochodzenie; u. ś., przyjście na świat, narodzenie ś., urodziny.

 Urodzeniec, człowiek, urodzony gdzie, tuziemiec, tubylec, autochton.

 Urodzić, zrodzić, spłodzić, wydać na świat, porodzić; wydać owoc, płód, plon; dokonać, zrobić, uczynić; u. ś., przyjść na świat; zrodzić ś., narodzić ś.; wyrosnąć jako owoc, plon; powstać, zjawić ś., pojawić ś.; u. ś. do czego, mieć do czego zdolności urodzone: jakby ś. u-ił do tego.

 Urodzinowy, odnoszący ś. do urodzin.

 Urodziny (-in), dzień urodzenia ś., przyjścia na świat, rocznica urodzenia ś., uroczystość połączona z tą rocznicą.

 Urodziwość, kształtność, piękność, uroda, przystojność.

 Urodziwy, wysokiego wzrostu, postawny; kształtny, przystojny, piękny, ładny.

 Urodzoność, tytuł szlachcica w dawnej Polsce: Wasza U.

 Urodzony, który ś. urodził, narodzony, spłodzony, zrodzony; tytuł, nadawany dawniej szlachcie; u-a, nazwisko mężatki z rodziców.

 Uroić, usnuć sobie coś w głowie, wymyślić coś niedorzecznego, niepodobnego do ziszczenia; u. ś., ubrdać ś.; u-ło ś., licho wie skąd przyszło do głowy.

 Uroj, rzecz urojona.

 Urojenie, myśl, pragnienie trudne do urzeczywistnienia, wymysł, fantazja, ubrdanie sobie.

 Urojony, nieprawdziwy, wymyślony, niedorzeczny; u-a wielkość = pierwiastek parzystego stopnia z wielkości ujemnej.

 Urok, urzeczenie, czar, oczarowanie; wdzięk, powab czarujący; rzucić u. = rzucić czary na kogo, oczarować; być pod u-iem czego = pod silnym, ubezwładniającym wolę wrażeniem.

 Urokliwy, ulegający urokowi, urzekający, czarujący.

 Urolit, gr., kamień moczowy, pęcherzowy (choroba).

 Urologja, gr., nauka o moczu, o urynie.

 Uron, strata, szkoda, uronienie, krzywda.

 Uronić — p. nied. Uraniać.

 Urosić, rosą zmoczyć, skropić: u. len=rozesłać go na powietrzu, aby nań rosa działała; wybielić; u. ś., zmoczyć ś. chodząc po rosie, dotykając rosy.

 Uroskopja, gr., badanie moczu.

 Urost, wieiki wzrost, wielkość, wysokość; dojście do zupełnego wzrostu, urośnięcie^ wyrośnięcie.

 Uroszczenie, niesłuszna pretensja.

 Urościć, spowodować wyrośnięcie, sprawić, żeby coś urosło, wyhodować, wyrościć; u. pole = nawieźć, nagnoić; uroić, wymyślić, utworzyć, ubrdać co sobie w głowie; mieć pretensję niesłuszną do kogo, do czego.

 Uróść — p. nied. Urastać.

 Uroślina, to, co urosło.

 Urozmaicać, dok. Urozmaicić; niejednostajnym, rozmaitym czynić; wprowadzać pewne zmiany, pewną rozmaitość; u. ś., stawać ś. rozmaitym, niejednostajnym, pełnym rozmaitości.

 Uród, urodzenie ś., narodzenie ś., narodziny, to, co ś. urodziło, płód, plon.

 Urównać, wyrównać, wygładzić, sprostować.

 Urson, zwierzę ssące z rzędu gryzoni, z rodziny jeżozwierzów, żyjące w Ameryce Północnej (fig.).

 Urtykacja, chłosta pokrzywami (używana jako lek na znieczulenie albo na niedowładność członków ciała).

 Urszulanka, zakonnica reguły św. Augustyna (fig.); w lmn., u-i, zakład naukowy przy klasztorze urszulanek.

 Uruchamiać, dok. Uruchomić; nadawać czemu pewien ruch, wprawiać w ruch, puszczać w ruch.

 Uruchomić — p. nied. Uruchamiać.

 Urumieniać, dok. Urumienić; rumianym czynić, zarumieniać, zrumieniać.

 Urumować, usunąć zawady.

 Urunieć, uróść nakształt runi, rozkrzewić ś., rozrość ś.

 Urwa, miejsce, skąd ś. ziemia urwała, urwisko, przerwa, przepaść; bryła ziemi a. skały urwanej, u. a. w lmn. u-y, bitwa, walka, szamotanie ś., targanie ś.; na u-ę = byle jak, byle urwać.

 Urwać – p. nied. Urywać.

 Urwanie, oderwanie, odjęcie; niezapłacenie całej należności; u. głowy = zamęt, zamieszanie, nawał roboty.

 Urwaniec, człowiek, który urwał ś. z szubienicy, szubienicznik, obwieś, łotr.

 Urwański, zbójecki, rozbójniczy; urwańska ulica = pełna nieporządku, miejsce niebezpieczne, gdzie napadają i obdzierają; rozgardjasz, gwałt, zamieszanie.

 Urwipołeć — p. Urwisz.

 Urwis — p. Urwisz.

 Urwisko — p. Urwa.

 Urwisto, przysł., spadzisto, przepaścisto, stromo.

 Urwisty, pełen urwisk, spadzisty, stromy, przepaścisty.

 Urwisz, Urwis, Urwipołeć, ulicznik, nicpoń, próżniak; rzezimieszek, oszust, szubrawiec, łotr, obwieś; na u-a tylko patrzeć, dybać, czyhać = szukać sposobności oszukania, skrzywdzenia kogo.

 Urwiszubienica, urwaniec, ladaco, oszust, urwisz, obwieś.

 Urwiżywot, szubienica.

 Urychlić, przyśpieszyć.

 Uryna, łć., — p. Mocz.

 Urynał, łć., naczynie do uryny, nocnik.

 Urynować, łć., puszczać urynę.

 Urynowy, łć., dotyczący uryny.

 Urywać, dok. Urwać; rwać, zdejmować, zbierać; zrywać: u. kwiaty, owoce; odejmować, odbierać, nie dodawać, nie dostawać: u. z zapłaty; przerywać, przecinać, nie kończyć; u. mowę; rwać, odejmować cześć; u. głowę, palec; u. sobie głowę z jakiego powodu = kłopotać ś., martwić ś.; u. nieprzyjaciela = szarpać go, gromić go częściowo, dopadając go z boku a. z tyłu; u. ś., przerywać ś., odrywać ś., ustawać; u-o ś. = zabrakło sposobu, słów, funduszów, środków i t. p.

 Urywczo, Urywkowo, przysł., dorywczo, chwilami, doraźnie, nietrwale, niestale.

 Urywcza, Urywka, urwanie, uchwycenie; dochód urywczy; u. wojenna = utarczka.

 Urywczy, Urywkowy, przypadkowy, dorywczy, doraźny, tymczasowy, nietrwały, niestały.

 Urywek, to, co urwano od całości, co rwąc odjęto; ułamek, kawałek, fragment; zysk przypadkowy, dorywczy; część, wyjątek z większej całości literackiej, ustęp; u-iem = urywczo.

 Urywiec, biały tlenek cynku.

 Urywka — p. Urywcza.

 Urywkowo — p. Urywczo.

 Urywkowy — p. Urywczy.

 Urząd, obowiązek publiczny, wykonywany przez osobę, specjalnie do tego przeznaczoną, funkcja, zajęcie urzędnika, posada; zbior., urzędnicy jakiejś dykasterji; biuro, kancelarja jakiejś instytucji rządowej, naczelna władza; z u-u = na mocy sprawowanego urzędu; na u. = z rozkazu, umyślnie, porządnie; buty na u. = mocne; kłamie na u. = czelnie, bezwstydnie.

 Urządzać, dok. Urządzić; zaprowadzać porządek w czym, porządkować, ustawiać, regulować, organizować, wykonywać; u. sobie mieszkanie = zaopatrywać ś. w meble i t. p.; u. sobie życie = praktycznie, wygodnie, z pewną swobodą; u. ś., zaprowadzać u siebie porządek, regulować swe wydatki, interesy, meblować ś.; organizować ś.; iron., źle sprawy swoje prowadzić, narażać ś. na wstyd, na stratę i t. p.

 Urządzenie, rzecz. od Urządzać; to, co urządzono, porządek, w czym zaprowadzony; to, co zaprowadzono, instalacja; wszystko, co znajduje się wewnątrz jakiegoś gmachu, mieszkania, zwłaszcza sprzęty i t. p.

 Urządziciel, człowiek, który co urządza.

 Urządzicielka, forma ż. od Urządziciel.

 Urządzić — p. nied. Urządzać.

 Urzec — p. nied. Urzekać.

 Urzeczony, ten, na którego rzucono urok; chodzi, jak u. = nieprzytomny, błędny.

 Urzeczywistniać, dok. Urzeczywistnić; doprowadzać do skutku, przywodzić do rzeczywistości, sprawiać że co ś. stanie, że będzie rzeczywiste; wykonywać, spełniać; u. ś., przychodzić do skutku, stawać ś. rzeczywistym, spełniać ś., ziszczać ś.

 Urzekać, dok. Urzec; czarować złym spojrzeniem, okiem, rzucać urok wzrokiem; czarować, zachwycać.

 Urzet, roślina z rodziny krzyżowych, dająca barwnik niebieski (fig.).

 Urzetelniać, poświadczać rzetelność ziszczać, sprawdzać, potwierdzać.

 Urzezać — p. Urznąć, Ukrajać.

 Urzeźbiać, rzeźbić, wyrzeźbiać.

 Urzędniczek, urzędnik niższego stopnia.

 Urzędniczka, kobieta, piastująca jaki urząd; żona urzędnika.

 Urzędniczy, dotyczący urzędnika, należący do urzędnika.

 Urzędniczyć, być urzędnikiem, zostawać na jakimś urzędzie.

 Urzędnik, mężczyzna, sprawiający jaki urząd publiczny w instytucji państwowej, społecznej a. prywatnej; oficjalista; włodarz, rządca, pisarz.

 Urzędować, być na urzędzie, sprawować urząd, być urzędnikiem.

 Urzędowanie, sprawowanie urzędu; urząd, funkcja.

 Urzędownie, Urzędowo, przysł., na mocy urzędu, z rozkazu władzy, w sposób urzędowy, z zachowaniem wszelkich form urzędowych, formalnie.

 Urzędowny, Urzędowy, odnoszący ś. do urzędu, należący do urzędu, pochodzący od urzędu.

 Urzędzik, nizki, skromny urząd.

 Urznąć — p. nied. Urzynać.

 Urzynać, dok. Urżnąć; odłączać nożem, szablą a. innym ostrym narzędziem, odkrawać, odcinać; u. kogo = uderzać; u. komu nogę, rękę = amputować; u. komu poły = narażać na stratę; u. ś., ranić ś., robić sobie nacięcia czymś ostrym, kaleczyć ś., zakrawać ś.; przecinać to, co nas łączy z czym, odcinać ś.; upijać ś.

 Usadka, Usadzka, zasadzka.

 Usadowić, usadzić, posadzić wygodnie, umieścić, ulokować; u. ś., siąść, usiąść wygodnie, osiąść, ulokować ś., osiedlić ś.; zająć jaką posadę; u. ś. na co = postanowić koniecznie czegoś dokonać, zawziąć ś.

 Usadzać, dok. Usadzić; sadzać, zasadzać, rozmieszczać, rozlokowywać; usadzić byka = zrobić głupstwo, błąd, strzelić bąka; u. ś., usiłować czego dokazać, starać ś. dopiąć, osiągnąć, starać ś. przeszkodzić komu w czym; dokuczać, prześladować.

 Usajdaczyć, opatrzyć sajdakiem.

 Usaletrzanie, naturalne przemienianie nieużytecznych dla roślin związków azotowych (amonjak, mocznik i t. p.) na niezbędny dla roślin kwas azotny, służący do wytwarzania białka; nitryfikacja.

 Usamowolnić, usunąć z pod opieki prawnej, dać możność komu samodzielnego postępowania prawnego we własnym imieniu; dać wolność, oswobodzić od zależności: u. chłopów.

 Usarz — p. Husarz.

 Uschły, ten, który usechł, wyschły, zeschły, suchy.

 Uschnąć — p. nied. Usychać.

 Usech, uschnięcie.

 Usiadać, dok. Usiąść, Usieść; siadać, sadowić ś., osiadać, osiedlać ś., lokować ś.; u. komu na karku = być mu uciążliwym; u. komu na głowie = opanowywać go; usiąść komu na gardle = zagrozić mu śmiercią.

 Usiadka, posiedzenie wspólne, kompanja, zgromadzenie.

 Usiarczyć, Usiarkować, zaprawić siarką.

 Usiąść — p. nied. Usiadać.

 Usidlać, dok. Usidlić; łapać, chwytać w sidła, wikłać w sidła; u. ś., wpadać w sidła, w matnię zawikłać się.

 Usiec, odciąć, oderznąć, odkrajać, ściąć; cięciem odłączyć kawałek czego od całości; trochę naścinać, naobcinać; u. kogo = zabić go a. zranić ciężko szablą.

 Usiedzieć, siedząc wytrwać, pozostać na miejscu, wysiedzieć, dosiedzieć; u. ś., nasiedzieć ś. długo, zmęczyć ś., znudzić ś. długim siedzeniem; opaść, zgęstnieć.

 Usiekać, dok. Usieknąć; drobno pokrajać, posiekać; nasiekać tyle czego, ile potrzeba — p. Odcinać, urzynać.

 Usieść — p. nied. Usiadać.

 Usilnie, przysł., ze wszystkich sił, z całej mocy, z wielką energją, starannością.

 Usilność, przymiot usilnego działania, energiczne usiłowanie, energja, staranie ś., staranność.

 Usilny, wymagający wiele usiłowań, dużego natężenia sił, energji do wykonania czego; trudny; stosujący wiele energji do czego, zacięty; naglący, mocno nalegający; u-e prośby = gorące.

 Usił, wysiłek.

 Usiłować, chcieć co wykonać, starać ś. usilnie, dokładać wszelkich starań, energicznie brać ś. do czego.

 Usiłowanie, dokładanie sił, energji, usilno staranie ś.; próby, zabiegi usilne podjęte dla wykonania czego.

 Uskakiwać, dok. Uskoczyć; odskakiwać na bok, odskakując w stronę od czego; unikać ciosu, uderzenia; u. dokąd = umykać, uciekać, uchylać się.

 Uskarbić, zaoszczędzić, zebrać; uzbierać skarby; zaskarbić, zjednać sobie kogo, co.

 Uskarżać się, dok. Uskarżyć ś.; zanosić skargę, skarżyć ś., żalić ś., utyskiwać, użalać ś.

 Uskarżyć się — p. nied. Uskarżać ś.

 Uskąpiać, dok. Uskąpić; nie chcieć dać, dawać mało, skąpo udzielać, umniejszać; odejmować, urywać, odbierać część.

 Usklepić, sklepiąc zbudować, zasklepić.

 Uskładać, okładając powoli, złożyć dużo, zebrać, zaoszczędzić.

 Uskoczyć — p. nied. Uskakiwać.

 Uskok, odskok, odskoczenie na bok; szczelina, fałda, po wstała wskutek osunięcia ś. warstwy gieologicznej (fig.).

 Uskramiacz — p. Uskromiciel.

 Uskramiać, dok. Uskromić; powściągać, hamować, łagodzić, uśmierzać, ukracać; u. zwierzę = poskramiać, oswajać; u. ś., powściągać swe namiętności.

 Uskrobać, skrobiąc utrzeć, naskrobać, zeskrobać pewną ilość czego.

 Uskromiciel, Uskramiacz, człowiek, który uskramia, pogromca.

 Uskromić — p. nied. Uskramiać.

 Uskromniać, dok. Uskromnić; czynić skromnym a. skromniejszym, przyuczać do skromności; poskramiać, uśmierzać, uskramiać, hamować, łagodzić.

 Uskrzydlić, opatrzyć w skrzydła.

 Uskrzypnąć, przyskrzypnąć, przygnieść, przyciąć.

 Uskubać, Uskubnąć, naskubać tyle, ile trzeba; ująć, odebrać, odjąć część czego komu, pozbawić go części jego własności, oberwać, podskubać go; u. ś., wystroić ś.

 Uskubnąć — p. Uskubać.

 Uskuteczniać, dok. Uskutecznić; doprowadzać do skutku; wykonywać, dopełniać czego; u. ś., przychodzić do skutku, urzeczywistniać się.

 Uskutecznienie, wykonanie czego, przyprowadzenie do skutku, załatwienie.

 Uskwarzyć (się), usmażyć (ś.), upiec (ś.).

 Uskwierać, dolegać, dokuczać.

 Usłać — p. nied. Uściełać.

 Usłonny, dotyczący południowej strony góry.

 Usłuchać, zastosować ś. do czyjej rady, rozkazu, zakazu, napomnienia, okazać mu ś. posłusznym.

 Usługa, pomoc, okazana komu, uczynność, przysługa, uprzejmość; zasługa; usługiwanie: pokój z u-ą = z usługiwaniem; do u-g! = chętny do usługi, powolny, gotów przysłużyć ś., być posłusznym rozkazom, poleceniom i t. d.

 Usługiwać, trudnić ś. posługą, służyć, być posługaczem (posługaczką); być uprzejmym, uczynnym.

 Usłużnie, przysł., z chęcią usłużenia, z gotowością do usług.

 Usłużność, gotowość do usług, chęć usłużenia każdemu, uprzejmość, uczynność.

 Usłużny, skory do usług, chętny do usłużenia każdemu, uczynnym uprzejmy.

 Usłużyć, wyświadczyć komu przysługę, przysłużyć mu ś.; podać mu co, dać mu jaką pomoc.

 Usłyszeć, słuchem zachwycić, dosłyszeć, posłyszeć, dowiedzieć ś.

 Usmarkać się, uwalać ś. smarkiem, smarki mieć pod nosem.

 Usmektać, ubrudzić.

 Usmęcić, zasmucić.

 Usmolić, smołą po wierzchu oblać, smołą powalać, pobrudzić; u. ś., pobrudzić się.

 Usmuknąć, wymuskać, ugładzić.

 Usnadniać, dok. Usnadnić; czynić łatwiejszym, ułatwiać.

 Usnąć p. nied. Usypiać.

 Usnuć, snując wyrobić co, wytworzyć snuciem, uprząść; wymyślić, wymarzyć, zamierzyć, uroić sobie co w głowie.

 Uso (-zo), wł., zwyczaj handlowy; termin wypłaty wekslu, zwyczajem ustalony; u. tara = tara zwyczajowa.

 Uspławniać, czynić spławnym.

 Uspokajać, dok. Uspokoić; spokój przywracać, uśmierzać, usuwać niepokój, łagodzić; u. ś., odzyskiwać spokój, przestawać się gniewać, niepokoić ś., obawiać ś.; u-a ś., wiatr, burza = ucicha, wypogadza się.

 Uspokoiciel, człowiek, który uspokaja.

 Uspokoić — p. nied. Uspokajać.

 Uspokojenie, rzecz. od Uspokoić; stan tego, co ś. uspokoiło, stan człowieka uspokojonego; nabycie spokojności; spokojność, spokój, uśmierzenie, złagodzenie.

 Uspolić się, zespolić (ś.), zjednoczyć (ś.).

 Uspołeczniać, dok. Uspołecznić; zgromadzać w społeczeństwo, łączyć, wiązać węzłami społecznemi, zrzeszać, jednoczyć; czynić zdolnym do życia społecznego, towarzyskiego, kształcić, cywilizować pod względem społecznym; u. ś., nabywać usposobienia do życia towarzyskiego; nabywać przymiotów społecznych; wnikać w potrzeby społeczne; jednoczyć ś. w społeczeństwie, zrzeszać ś.

 Usposabiać, dok. Usposobić; czynić kogo sposobnym, zdolnym do czego; przygotowywać, przysposabiać; budzić w kim taki a. inny nastrój duchowy: u. wesoło, smutno; u. ś., przygotowywać ś., przysposabiać ś, stawać ś. zdolnym, sposobnym.

 Usposobienie, skłonności, temperament, zwyczaj; zdolności, talenty; zmniejszenie odporności organizmu na wpływy szkodliwe, dyspozycja, warunki, czyniące organizm podatnym do przyjęcia choroby; stan duchowy, nastrój.

 Usprawiedliwiać, dok. Usprawiedliwić; uniewinniać kogo, oczyszczać z zarzutów; u. czyjeś zaufanie, nadzieję, wiarę = nie zawodzić, stwierdzać czynami, że się nie omylono; popierać słuszność dowodami, tłumaczyć; u. ś., starać ś. uniewinnić, oczyszczać ś. z zarzutów, tłumaczyć ś., wymawiać się.

 Usprawiedliwienie, rzecz. od Usprawiedliwić; to, co ś. mówi na swoje a. czyje usprawiedliwienie, dowód niewinności, dowód usprawiedliwiający.

 Usrebrzyć, pokryć srebrem, posrebrzyć; zrobić białym i połyskującym, jak srebro.

 Ussać, ssaniem ująć, wyssać trochę jakiego płynu.

 Usta, narzędzie mowy, obie wargi razem, gęba; z ust do ust = od jednego opowiadacza do drugiego; nie śmieć ust otworzyć = obawiać ś. odezwać, zamilczeć; od ust sobie odejmować = oszczędzać na swoich najpierwszych potrzebach; wiedzieć co z czyich ust = z czyjegoś opowiadania; mieć co zawsze w ustach=powtarzać; chwalić Boga ustami = nieszczerze; nie ma co do ust włożyć = nie ma co jeść; to nie przejdzie przez moje u. = nigdy tego nie powiem; przez cały czas ust nie otworzył = nie odezwał ś.; ślina mi przychodzi do ust = mam apetyt na co; z ust mi to wyjąłeś = powiedziałeś to właśnie, co ja rzec chciałem; nie wziąłbym tego do ust = nie chcę tego jeść; co w sercu, to i w u-ch = mówi ś. o człowieku szczerym, nie umiejącym ukrywać swych uczuć.

 Ustać — p. nied. Ustawać; zostać w miejscu w postawie pionowej; pozostać nietkniętym, nieruchomym, przestać, zmęczyć się.

 Ustalać, dok. Ustalić; stałym, niewzruszonym czynić, utrwalać, zapewniać, utwierdzać, umacniać; u. ś., stałym ś. stawać, utrwalać ś.

 Ustalić — p. nied. Ustalać.

 Ustały, o płynach: który ś. ustał, sklarował ś., w którym męty osiadły na dnie.

 Ustanawiać, dok. Ustanowić; ustawiać, porządkować, urządzać, układać porządnie; zaprowadzać, instalować; stanowić, postanawiać, organizować; uchwalać, wprowadzać, jako prawo.

 Ustanek, w wyr. bez u-ku = ciągle, ustawicznie.

 Ustanie, stanie na miejscu; zaprzestanie, skończenie ś.; zmęczenie, brak sił; zakończenie.

 Ustanowiciel, człowiek, który co ustanawia, ustawodawca, organizator.

 Ustanowić, p. nied. Ustanawiać.

 Ustatkować, uczynić stałym, trwałym; urządzić należycie, uregulować, oznaczyć na pewno; przyzwyczaić kogo, nakłonić do stateczności, do stałości w czym, do porządnego życia; u. ś., nabrać stałości, uregulować ś., utrwalić ś., ustalić ś.; o wietrze, burzy: uspokoić ś.; o osobach: zacząć prowadzić życie porządniejsze, uspokoić ś. po życiu burzliwym, hulaszczym.

 Ustawa, prawo ustanowione, uchwała, postanowienie prawodawcze, konstytucja; zbiór praw, kodeks; zbiór ustanowionych w drodze prawodawczej prawideł, regulujących życie i działalność jakiejś instytucji społecznej, dobroczynnej i t. p.; układ, umowa, ugoda; urządzenie, tryb; granico pewne, kres, zakres; część prawa, zamykająca w sobie kary na jego gwałcicieli.

 Ustawać, dok. Ustać; zaprzestawać działać, przestać istnieć, funkcjonować; zakończać, kończyć ś.; u. w czym = mniej gorliwie, z mniejszym zapałem co czynić; wolnieć, słabnąć; puls ustaje = bije coraz słabiej; nie móc dalej iść z powodu zmęczenia, wyczerpania; u. na siłach = tracić siły; gęba mu nie u-je = nie zamilka, ciągle mówi; deszcz, śnieg nie u-je = ciągle pada; u. ś., o płynach: oczyszczać ś., klarować ś. przez opadnięcie mętów na dno.

 Ustawca, Ustawiciel, człowiek, który co ustanawia, urządza, organizator; u. prawa = prawodawca.

 Ustawiać, dok. Ustawić; porządnie, prosto co stawiać, porządkować; u. wojsko = szykować; u. ś., stawać w porządku, w szeregu.

 Ustawicznie, przysł., ciągle, wciąż, bez przerwy, stale, nieustannie.

 Ustawiczność, nieprzerwanie, ciąg trwały, trwałość, ciągłość czego.

 Ustawiczny, trwający nieprzerwanie, nie ustający, ciągły, trwały.

 Ustawny — p. Ustawiczny.

 Ustawodawca, nadający prawa; ustanowiciel praw, prawodawca.

 Ustawodawczy, odnoszący ś. do ustawodawcy, prawodawczy, mający prawo nadawać ustawy, wydany przez prawodawcę; wydany na zasadzie praw.

 Ustawodawczyni, forma żeńs. od Ustawodawca.

 Ustawodawstwo, ustanawianie praw, prawodawstwo, nadawanie ustaw, praw.

 Ustąpiciel, człowiek, który ustępuje z jakiego miejsca, który co komu ustępuje.

 Ustąpić — p. nied. Ustępować.

 Usteczka (-czek), małe, ładne usta; usta kobiety a. dziecka.

 Usterk, Usterka, to, o co można utknąć, zapora, zawada; potknięcie ś.; niewielki błąd, małe wykroczenie; niewielka wada, przywara.

 Usterkać się, dok. Usterknąć ś.; potykać ś., utykać; przen., błądzić, błąd popełniać, wykraczać przeciw czemu.

 Usterkliwy, usterkający ś. często; mający usterki, ułomny.

 Usterknąć się — p. nied. Usterkać się.

 Ustęp, ustąpienie na stronę, cofnięcie ś., odejście; ustąpienie, wyjście: proszę na u.! = proszę wyjść!; czas, w którym sąd namyśla ś., jaki wydać wyrok; odchylenie ś. na bok, na stronę; przekroczenie jakiego obowiązku, prawa, wykroczenie, występek, przestępstwo; cząstka jakiegoś dzieła literackiego a. naukowego, fragment, urywek; miejsce w książce drukowanej a. w rękopisie, gdzie zaczyna ś. od nowego wiersza: czytać od u-u; u. morza = odpływ; w budown., miejsce, gdzie ś. zaczyna nowy mur; wybrzeże morskie, zatoka; w fort., odległość ziemi nienaruszonej, która zostawia ś. między przedpiersieniem a rowem, by nie robić spadku przedpiersienia i skarpy nadto pochyłym, a wstrzymać jednak osypywanie ś. ziemi od kul nieprzyjacielskich; wychodek, wygódka, prewet, klozet.

 Ustępliwie, przysł., łatwo ustępując, zgodnie, ulegle.

 Ustępliwy, łatwo ustępujący, skłonny do ustępstw, uległy.

 Ustępnie — p. Ustępliwie.

 Ustępny — p. Ustępliwy.

 Ustępować, dok. Ustąpić; cofać ś., uchodzić, odchodzić; u. komu = stosować ś. do jego woli, rozkazu, zakazu, polecenia, być posłusznym, ulegać; mądry głupiemu ustąpi = nie będzie ś. z nim spierał, sprzeczał, bo nie warto; u. komu w czym, dawać mu się przewyższyć, prześcignąć, uznawać ś. gorszym, niższym od niego, przodek mu w czym dawać; odstępować, oddawać komu co, rezygnować z czego; spuszczać z ceny; o belce: uginać ś.; o ścianie: usuwać się.

 Ustępstwo, ustąpienie z jakiego warunku, wymagania, pretensji i t. p.; zmniejszenie żądań, odstąpienie od nich, zmniejszenie ceny, rabat.

 Ustka (ustek), małe, drobne, piękne usta; usta kobiety młodej albo dziecka.

 Ustnie, przysł., za pomocą mowy, przez usta, słownie.

 Ustny, wyrażony przez usta, ustami, przez mowę, słowny: odpowiedź u-a, opowiadanie u-e = nie piśmienne; powstający w ustach: samogłoska u-a; odnoszący ś. do ust: jama u-a (fig.).

 Ustoiny (-in), to, co ś. ustaje, co osiada na dnie; osad; fusy, męty.

 Ustonogi(-ów), grupa skorupiaków morskich, opatrzonych koło gęby pięciu parami zbitych szczękonożów i mocnemi odwłokowemi nogami pływnomi.

 Ustopniować, oznaczyć stopnie, oznaczyć stosunek, podwyższyć lub obniżyć, ułożyć według stopni.

 Ustosować, zgodzić co z czym, ułożyć, urządzić, stosując do czego, zharmonizować jedno z drugim.

 Ustosunkować, zastosować, uczynić stosunek między czym a. czym; u. ś., zastosować ś., zawrzeć stosunki, znajomości; u-ny = mający wysokie stosunki, wpływowy.

 Ustrajać, dok. Ustroić; ubierać, stroić, zdobić, przyozdabiać, przystrajać; urządzać, układać, ustanawiać na wzór czego; u. co sobie = przybierać jaką postawę; u. ś., stroić ś., ubierać ś., zdobić ś., przyozdabiać ś.; formować ś., układać ś., urządzać ś., kształtować ś. na wzór czego.

 Ustraszyć (się), strachu nabawić (ś.), przestraszyć (ś.), przerazić (ś.).

 Ustrojowy, dotyczący ustroju, t. j. organizmu, organiczny.

 Ustronnie, przysł., na ustroniu, na stronie, na uboczu, odludnie.

 Ustronny, uboczny, poboczny; postronny, potajemny; umieszczony na osobności, samotny, odludny, oddalony od ludzi, pustelniczy.

 Ustroń, Ustronie, miejsce ustronne, odległe od gwaru życia ludzkiego, samotne, odludne, pustelnia, samotnia.

 Ustrój, każdy organizm ludzki, zwierzęcy albo roślinny, osobno wzięty; wewnętrzna budowa ciała roślinnego a. zwierzęcego; wogóle budowa, układ czego: u. społeczny; strój, ozdoba.

 Ustrugać, Ustrużyć, struganiem co wykonać; nieco zestrugać, odstrugać, nastrugać czego.

 Ustrzał, ustrzelenie, ubicie z broni palnej — p. Zastrzał.

 Ustrzec (się), uchronić (ś.) od niebezpieczeństwa, od szkody, od straty, upilnować (ś.), zachować(ś.).

 Ustrzelić, z broni palnej postrzelić, zastrzelić; u. bąka = popełnić wielki błąd, zrobić głupstwo; u. ś., wzajem zabić ś. z broni palnej, postrzelić się.

 Ustrzmić, ustroić.

 Ustrzyc — p. nied. Ustrzygać.

 Ustrzygać, dok. Ustrzyc, Ustrzygnąć; urzynać, ucinać nożycami, szczypcami; odstrzygać drobną część, skrawek czego.

 Ustrzyżki (-żek), Ustrzyżyny (-żyn), to, co zostało ustrzyżone, obrzynki, odkrawki, skrawki; knotki upalone, zdjęte szczypcami ze świecy.

 Usuć, usypać.

 Usuknić, odziać w suknie.

 Usunąć — p. nied. Usuwać.

 Usus (uzus), łć., zwyczaj, zwyczajem przyjęty sposób postępowania.

 Ususzka, ususzenie, wysuszenie.

 Ususzyć, pozbyć wilgoci, zrobić suchym, trwałym; wysuszyć, przesuszyć.

 Usuwać, dok. Usunąć; odsuwać, odstawiać, odnosić na stronę; oddalać; u. przeszkody = przezwyciężać; u. kogo z urzędu = oddalać, dymisjonować; u. s., odsuwać ś., umykać, ustępować; u. ś. na bok, na stronę = odsuwać ś. od czego, nie chcieć brać udziału, oddalać ś., uchylać ś., nie chcieć mieć z czymś nic wspólnego.

 Usychać, dok. Uschnąć; stawać ś. suchym, wysychać, zsychać ś.; chudnąć, słabnąć, tracić na siłach, omdlewać, umierać: u. z miłości, z żalu, z tęsknoty.

 Usycić, zrobić syconym, jak miód pitny.

 Usymbolizować, wyrazić, przedstawić co w symbolu, upostaciować; być symbolem czego.

 Usymplifikować, uprościć.

 Usyp, kopiec usypany, mogiła, taras; wzgórek, zawierający w sobie różne kruszce.

 Usypać — p. nied. Usypywać.

 Usypiać, dok. Uśpić; wprawiać w sen, pogrążać we śnie, doprowadzać do zaśnięcia; przen., czynić mniej czujnym, uważnym; dok. Usnąć; w sen wpadać, zasypiać; stawać ś. nieczułym, obojętnym na podniety zewnętrzne.

 Usypisko, gromadne okruchy skalne, tworzące ś. ze skał zwietrzałych lub naniesione i składane przez wylewy rzek, przez strumienie i potoki.

 Usypywać, dok. Usypać; odsypywać jakąś część z czego, sypiąc umniejszać; sypaniem co wykonywać, tworzyć sypiąc, nasypywać; u. ś., wysypywać ś. częściowo; o ziemi, murze: zawalać ś., obsuwać ś.

 Uszacić, ubrać w szaty.

 Uszak, zwierzę ssące z rzędu nietoperzy gładkonosych, gacek wielkouch (fig.); larwa strzykwy z gromady szkarłupni.

 Uszamotać, szamocząc obalić.

 Uszanować, oddać komu cześć, uczcić; poszanować, przez szacunek nie naruszyć; nie usuwać, nie psuć, nie niszczyć, nie znieważać.

 Uszanowanie, okazanie czci, szacunku; poszanowanie, wysokie ważenie, poważanie, mienie w szacunku, we czci.

 Uszańcować (się), umocnić (ś.) szańcem.

 Uszargać (ś.), uwalać (ś.) błotem.

 Uszarłacić (się), Uszkarłacić (się), ubrać (ś.) w strój koloru szkarłatnego.

 Uszarpać, Uszarpnąć, szarpiąc oderwać, urwać kawałek czego.

 Uszarpy (-ów), części oderwane, kawałki.

 Uszarzyć, uczynić szarym, pomalować na szaro.

 Uszatek, naczynie uszate, statek uszaty.

 Uszaty, Uchaty, mający wielkie uszy; mający ucho do trzymania, rękojeść; czapka u-a = mająca klapki, służące do przykrycia uszu.

 Uszczególniać, dok. Uszczególnić, czynić szczególnym, nie nadawać czemu ogólnego znaczenia.

 Uszczepać, trochę naszczepać, odrąbać, narąbać.

 Uszczerbek, miejsce wyszczerbione, uszczerbienie, szczerba; ujma, uszczuplenie czego, uszkodzenie, szkoda wyrządzona, strata.

 Uszczerbiać, dok. Uszczerbić, robić w czym szczerby, wyszczerbiać; narażać na szkodę, umniejszać, naruszać, uszkadzać, uszczuplać.

 Uszczerbić — p. nied. Uszczerbiać.

 Uszczetnica, robak morski z gromady sikwiaków (f.)

 Uszczęśliwiać, dok. Uszczęśliwić, czynić szczęśliwym, radować, cieszyć.

 Uszczęśliwić — p. nied. Uszczęśliwiać.

 Uszczęśliwienie, uczynienie szczęśliwym; stan uszczęśliwionego; stan błogi, błogość w duszy, szczęście.

 Uszczęśliwiony, którego uszczęśliwiono; szczęśliwy, uradowany, radosny.

 Uszczknąć, Uszczyknąć — p. nied. Uszczykać.

 Uszczuć, Uszczwać, szczując dogonić i schwycić.

 Uszczuplać, dok. Uszczuplić, czynić szczuplejszym, umniejszać, zmniejszać, nadwerężać; u. ś., stawać ś. szczuplejszym, zmniejszać ś., umniejszać ś.

 Uszczwać — p. Uszczuć.

 Uszczykać, dok. Uszczknąć, Uszczyknąć; zrywać, obrywać, ująwszy lekko palcami; kłuć, kąsać; dogryzać, docinać do żywego, dokuczać żartami; u. ś. w palec = przycinać, przyskrzybiać go sobie.

 Uszczypek, ułamek, szczypta, odrobina; ujma, uszczerbek zrobiony komu; szkoda, strata; przycinek, przymówka, przygryzek.

 Uszczypliwie, przysł., z przekąsem, z przycinkiem, z szyderstwem, zjadliwie, złośliwie.

 Uszczypliwość, charakter uszczypliwy, satyryczny, szyderczość, złośliwość, kostyczność.

 Uszczypliwy, zjadliwy, kostyczny, dokuczliwy, złośliwy, szyderczy.

 Uszczypnąć, Uszczypać, szczypiąc urwać co, uszczknąć; u. kogo = szczypiąc nabawić bólu; przyciąć, dogryźć, ugryźć, drasnąć ostrym słowem, dociąć do żywego.

 Uszkadzać, dok. Uszkodzić, wyrządzać szkodę, przyprawiać o stratę, sprawiać uszczerbek; u. ś., ponosić szkodę, wyrządzać ją sobie, być poszkodowanym, pokrzywdzonym.

 Uszkaradzać, robić szkaradnym, brzydkim, psuć.

 Uszko, małe drobne ucho; ucho dziecka a. młodej kobiety; dziurka w igle przewiercona dla nawleczenia nitki; rękojeść u naczynia, za którą się je trzyma; w fort., część bastjonu, zakrywająca inną część wklęsłą; w bot., gatunek grzyba trującego.

 Uszkodzenie, szkoda zrobiona, uszczerbek, strata.

 Uszkodziciel, człowiek, wyrządzający szkodę, szkodnik.

 Uszkodzić — p. nied. Uszkadzać.

 Uszkowaty, podobny z kształtu do uszka.

 Uszlachcać, dok. Uszlachcić, nadawać szlachectwo, czynić szlachcicem, dawać indygienat, nobilitować; uszlachetniać, uzacniać; u. ś., otrzymywać szlachectwo, nobilitację; uszlachetniać ś., uzacniać ś.; żart., walać ś., morusać ś., kompromitować ś.

 Uszlachcić — p. nied. Uszlachcać.

 Uszlachetniać, dok. Uszlachetnić, czynić szlachetnym a. szlachetniejszym, dodawać godności, podnosić w przymiotach; doskonalić pod względem moralnym, doskonalić ś. moralnie; u. ś., stawać ś. szlachetniejszym, nabierać godności, pięknych przymiotów; u. drzewo = w dziczkę, w drzewo, nie dające owoców dobrych, wstawić oczko a. zraz z drzewa szlachetnego, drzewo to wydaje potem owoce takie, jak drzewo, z którego pochodzi oczko a. zraz.

 Uszłapać, udeptać, ugnieść szłapiąc; szłapiąc przebywać pewną przestrzeń.

 Uszły, ten, który uszedł, uciekł, zbiegły.

 Uszmelcować, pokryć szmelcem, emalją.

Usznurować, powiązać sznurami; zesznurować; przen., przybrać minę sztywną.

 Uszny, dotyczący ucha: choroby u-e, lekarz u.; powiedziany do ucha, na ucho: u-a spowiedź.

 Uszy, lm. od Ucho.

 Uszyca, roślina jednoplenna o kwiatach różowawo-białych z rodziny żabieńcowatych, strzałka wodna (fig.).

 Uszychtować, nm., ułożyć w warstwy, w szychty, fałdy, urządzić.

 Uszycie, dokonanie szycia, wykonanie, zrobienie czegoś szyciem.

 Uszyć, szyciem co wykonać; u. komu buty = uknuć coś złego przeciw niemu, przypiąć mu łatkę, źle ś. przysłużyć, obmówić go.

 Uszykować, ustawić w szyk, ułożyć, rozłożyć, rozmieścić porządnie; przyszykować, przygotować, przyrządzić; u. ś., ustawić ś. w szyk, porządnie rozmieścić ś., ułożyć ś., przygotować ś.

 Uszyty, sporządzony, zrobiony za pomocą szycia.

 Uście — p. Ujście.

 Uścielać, Uściełać, dok. Usłać; układać; słać, ścieląc, zaściełać, pokrywać czym; torować drogę.

 Uścięgać, dok. Uścięgnąć; ściągać, spinać, ściskać.

 Uścig, owad z rzędu dwuskrzydłych, pszczółkowatych.

 Uścignąć, dogonić, doścignąć.

 Uścisk, objęcie ręką, uściśnienie, uściśnięcie.

 Uściskać, Uścisnąć, objąć przyjaźnie ręką a. rękami, ująć w objęcia, przycisnąć, przytulić do piersi; u. ś., ująć ś. nawzajem w objęciach, wzajem przytulić ś. do piersi.

 Uścisnąć — p. Uściskać.

 Uślinić (się), zmoczyć (ś.) śliną.

 Uślizgnąć się, usunąć ś. szybko w bok, ześlizgnąć ś.

 Uśmiać się, naśmiać ś. dowoli, roześmiać ś., rozweselić ś., nacieszyć ś.

 Uśmiech, lekkie skrzywienie ust, połączone z mimiką twarzy, wyrażające najczęściej wesołość, radość, ukontentowanie, czasem boleść, smutek: u. wesoły, wabny, radosny, gorzki, bolesny.

 Uśmiechać się, dok. Uśmiechnąć się, krzywić usta w uśmiechu.

 Uśmiechliwy, uśmiechnięty.

 Uśmiechnąć się — p. nied. Uśmiechać się.

 Uśmiechnięcie się — p. Uśmiech.

 Uśmiercać, dok. Uśmiercić, przyprawiać o śmierć, zadawać śmierć, zabijać, mordować, niszczyć, gubić.

 Uśmiertelniać, dok. Uśmiertelnić; czynić śmiertelnym.

 Uśmierzać, dok. Uśmierzyć, uskramiać, ukrócać; łagodzić, czynić mniej dotkliwym, uciszać, uspakajać, przytłumiać wzburzenie.

 Uśmierzyciel, ten, który uśmierza.

 Uśmieszek, przyjemny, wdzięczny uśmiech.

 Uśniedzić, pokryć śniedzią.

 Uśnięcie, Uśnienie, zaśnięcie.

 Uśpiać, pośpieszyć, zdążyć.

 Uśpić — p. nied. Usypiać.

 Uśpieć, zdołać, wskórać; śpiesząc ś. uprzedzić kogo.

 Uświadamiać, dok. Uświadomić, czynić kogo świadomym czego, obznajmiać, pouczać, uwiadamiać.

 Uświadczyć co, przekonać ś. o obecności czego w jakim miejscu.

 Uświetniać, dok. Uświetnić, świetnym czynić, nadawać cechę uroczystą, przyczyniać ś. do większej uroczystości.

 Uświęcać, dok. Uświęcić, świętym czynić, poświęcać; utwierdzać, trwałym, niezachwianym czynić; nadawać cechę świętości, nietykalności, otaczać czcią, usprawiedliwiać: cel u-a środki.

 Uświt, świt.

 Utaczać, dok. Utoczyć, o płynie: wytaczać z beczki trochę a. tyle, ile trzeba, upuszczać, wypuszczać, wylewać, przelewać; robić co tokarską robotą, wykonywać co na tokarni.

 Utaczka, zapasy, mocowanie ś., borykanie ś. z kim.

 Utacznik, szermierz, zapaśnik.

 Utaiciel, ten. który co utaił.

 Utaić, schować, ukryć; utrzymać co w tajemnicy, zataić, skryć co, nie pokazać, nie ujawnić, nie wydać na jaw; u. ś., ukryć ś., schować ś.; nie wychodzić na jaw.

 Utalentować, obdarzyć talentem, wzbudzać talent.

 Utalentowanie, obdarzenie talentem, zdolnościami; talent.

 Utalentowany, posiadający talent, pełen talentów, zdolny.

 Utamować, zatrzymać, wstrzymać, niedopuścić do czego, zatamować, zagrodzić.

 Utapiać, dok. Utopić, pogrążać w wodę, tak, aby nie wypłynęło; u. w kim broń = pakować ją w czyje ciało, ranić głęboko; u. w kim wzrok = patrzeć na niego długo i przenikliwie; u. co w pamięci = zapominać; roztapiać trochę czego; utopiłbym go w łyżce wody = nienawidzę go z całych sił; u. ś., zanurzać ś. w wodzie, tonąć; roztapiać ś. częściowo.

 Utarcie, rzecz. od Utrzeć, dokonanie ucieranie, ucieranie ś., obtarcie, wytarcie.

 Utarczka, niewielka bitwa, potyczka, zmaganie ś. z nieprzyjacielem; spór, kłótnia, sprzeczka, dysputa.

 Utarczny, odnoszący ś. do utarczki.

 Utargać (się), Utargnąć (ś.), targając urwać (ś.), odszarpnąć (ś.), oderwać (ś.).

 Utargnąć – p. Utargać.

 Utargować, targując ś. uzyskać obniżkę ceny; uzyskać ze sprzedaży, zarobić handlem; otrzymać co dzięki usilnym prośbom, namowom i t. p., dopiąć czego mimo przeszkód.

 Utarty, taki, którego utarto; taki, po którym wszyscy chodzą a. jeżdżą, wydeptany: u-a droga; zwykły, zwyczajny, pospolity, przeciętny: iść u-ym szlakiem = postęwać tak, jak i inni; uświęcony zwyczajem, powszechnie przyjęty.

 Utarzać (się), tarzając (ś.) uwalać (ś.), pobrudzić (ś.), pobrukać (ś.), uświechtać (ś.).

 Utensylja, łć., ruchomości, sprzęty, narzędzia i przybory potrzebne do jakiego zajęcia.

 Uterać, Utyrać, terając nadwerężyć, nadwątlić; podniszczyć, stracić, postradać niebacznie; strwonić, roztrwonić, zmarnować, zniszczyć; u. ś., być uteranym.

 Utermarkowski piec, piec ceglany, obity blachą.

 Utęchnąć, opaść, zapaść, stęchnąć, ucichnąć, ugasnąć, uśmierzyć ś., uspokoić ś.

 Utęskliwy, tęskny.

 Utęskniać się, dok. Utęsknić (ś.), przojmować(ś.) tęsknotą, nudzić (ś.).

 Utkać, tkając wykonać co, przepleść, pleceniem co wykończyć, poprzetykać.

 Utknąć — p. nied. Utykać, nie móc z czego wyjść, nie móc wyleźć a. pójść dalej, nie móc ś. oswobodzić od czego, zatrzymać ś., zaklęsnąć ś. w czym, pogrążyć ś.

 Utkwić, wsadzić, wetknąć co w co mocno, aby ś. trzymało; wbić ś. w co mocno; pozostać w jednym miejsca, nie ruszając ś.; uwięznąć, utknąć; u. w pamięci = pozostać, wpoić ś.

 Utleniać, dok. Utlenić; przyłączać tlen do jakiegoś pierwiastka a. związku chemicznego, oksydować; u. ś., łączyć ś. chemicznie z tlenem, oksydować ś.

 Utlenienie, połączenie się jakiegokolwiek pierwiastka z tlenem, oksydacja: na tym procesie chemicznym polega palenie ś., oddychanie, gnicie, próchnienie, butwienie, patynowanie, oksydowanie powierzchni metalowych it.p.

 Utłaczać, dok. Utłoczyć, tłocząc ściskać, wciskać, upychać, ugniatać; u. kogo, tłocząc dusić, ugniatać, uciskać go.

 Utłuc, tłukąc odjąć, odtłuc, potłuc część czego, potłuc trochę czego, a. tyle, ile trzeba.

 Utłumiać, dok. Utłumić; przyduszać, przyciskać, przytłumiać, nie dopuszczać, aby wybuchnęło; u. rozruchy = nie dopuszczać, aby wybuchnęły, uśmierzać.

 Utłuścić, zaprawić tłustością, powalać tłuszczem, potłuścić; u. ś., powalać ś. tłustością, potłuścić ś.

 Utoczyć — p. nied. Utaczać.

 Utok, wał krosienny, na który zwijają płótno.

 Utoka, ucieczka.

 Utonąć, zanurzyć ś., pogrążyć ś. zupełnie w płynie; stracić życie, zginąć przez pogrążenie ś. w płynie, utopić ś.; przen., oddać ś. czemu bezwględnie, zakopać ś., zagłębić ś., pogrążyć ś. w czym; u. w myślach, w marzeniach it.p.; co ma wisieć, nie utonie = złego kara nie minie.

 Utopić — p. nied. Utapiać.

 Utopista, gr., marzyciel, dążący do czegoś niedoścignionego.

 Utopja, gr., kraj wymarzony, w którym wszystko jest doskonałe; przen., urojenie, niepodobne do urzeczywistnienia, rzecz niedościgła, mrzonka.

 Utorować, udeptać, wyjeździć tor, zrobić drogę, wytknąć ją, utrzeć; ułatwić bieg, którym mają pójść sprawy, interesy.

 Utożsamiać, dok. Utożsamić; robić tym samym, takim samym; brać jedno za drugie.

 Utracać, dok. Utracić, ponosić szkodę, tracić, być pozbawionym czego.

 Utracjusz, utratnik, marnotrawca, rozrzutnik.

 Utrafiać, dok. Utrafić, starać ś. ugodzić w co, dopiąć czego; dobierać trafne środki dla dopięcia czego; trafiać, ugadzać w co.

 Utraktować, uczęstować, ugościć, uraczyć; uderzyć; zwymyślać.

 Utrakwista, łć., człowiek, przyjmujący Komunję św. pod dwiema postaciami: chleba i wina.

 Utrakwistyczny, łć., dwujęzykowy.

 Utrakwizacja, łć., zamiana instytucji, w której używano jednego języka, na instytucję, w której porówno używano są dwa języki.

 Utrakwizm, łć., system szkolny dwujęzykowy w niektórych krajach, gdzie są dwa języki krajowe.

 Utrapić, udręczyć, umartwić, skłopotać, umęczyć, umordować.

 Utrapienie, kłopot, umartwienie; udręczenie, udręka, umęczenie.

 Utrapieniec, człowiek, który drugich trapi; człowiek utrapiony, nieznośny, dokuczliwy.

 Utrata, stracenie, strata, szkoda; pod u-tą prawa = pod karą stracenia praw do czego.

 Utratnica, forma ż. od Utratnik.

 Utratnie, przysł., rozrzutnie, marnotrawnie.

 Utratnik, marnotrawca, rozrzutnik, hulaka; ten, co naraża na straty, darmozjad.

 Utratny, rozrzutny, marnotrawny; podległy utracie, przemijający, nietrwały.

 Utratować, tratując, gromadnie chodząc, udeptać, ubić nogami; stratować.

 Utrącać, dok. Utrącić, trącając, uderzając, odłamywać, ułamywać, odbijać, odłupywać, ukruszać część czego; u. kogo = kaleczyć, zabijać; u. ś., być utrąconym.

 Utrącić — p. nied. Utrącać.

 Utrecht, gatunek aksamitu.

 Utrefić włosy = ułożyć je w kędziory, ufryzować, uczesać starannie a. sztucznie; u. tkaninę jaką = ułożyć ją w zmarszczki, w fałdy sztuczne; u. ś., uczesać ś. starannie, ułożyć włosy sztucznie w loki, ufryzować ś.

 Utroskać (się), sfrasować (ś.), strapić (ś.), skłopotać (ś.).

 Utrud, utrudzenie, trud, fatyga.

 Utrudniać, dok. Utrudnić; trudnym a. trudniejszym czynić, stawiać czemu przeszkody, nie dopuszczać do spełnienia ś.

 Utrudzać, dok. Utrudzić (się), trudzić (ś.), fatygować (ś.), męczyć (ś.), mordować (ś.).

 Utrudzenie, rzecz. od Utrudzić; znużenie, zmęczenie, zmordowanie, fatyga.

 Utrudzić — p. nied. Utrudzać.

 Utrwać, wytrwać przez pewien czas.

 Utrwalać, dok. Utrwalić, trwałym czynić, umacniać; u. ś., stawać ś. trwałym, pewnym, niezmiennym, nie przestawać być, umacniać ś.

 Utrząsnąć, Utrząść — p. nied. Utrzęsać.

 Utrzebić, trzebiąc poucinać, wytrzebić, przetrzebić; wykastrować; wykapłonić.

 Utrzeć — p. nied. Ucierać.

 Utrzeźwić, otrzeźwić, doprowadzać do stanu trzeźwości.

 Utrzęsać, dok. Utrząść; wstrząsając, poruszając, zrzucać, strząsać, wstrząsać; wstrząsaniem uszkadzać.

 Utrzymać — p. nied. Utrzymywać.

 Utrzymałość, wstrzemięźliwość.

 Utrzymanie, rzecz. od Utrzymać; zaspokojenie potrzeb życiowych; koszty łożone, aby utrzymać siebie lub kogo; być na u. = żyć cudzym kosztem, wzamian za niemoralny stosunek.

 Utrzymanka, kobieta, zostająca na utrzymaniu wzamian za niemoralny stosunek, kochanka, nałożnica, metresa.

 Utrzymywać, dok. Utrzymać; trzymając nie puszczać, nie upuszczać, dzierżeć; dźwigać na sobie, podpierać, trzymać na sobie; zachowywać, trzymać, nie dozwalać, aby coś znikło, zmieniło ś., osłabło: u. ogień święty; u. co w dobrym stanie; u. pokój, zgodę, stosunki przyjazne i t. p.; broniąc, wspierając kogo a. co, przykładać ś. do zachowania kogo a. czego przy czym; trzymać na swoim koszcie, pokrywać z własnych funduszów koszty utrzymania czyjegoś: u. kobietę = być z nią w nieprawym stosunku; bronić, popierać: u. czyją stronę = być czyimś stronnikiem; twierdzić; być jakiegoś zdania; prowadzić: u. czyjeś interesy; u. ś., pozostawać w pewnej pozycji, nie zmieniając jej, stać na tym samym miejscu o swojej mocy, nie przewracać ś., nie upadać; zachowywać coś dla siebie, zostawać przy czym, nie oddawać: u. ś., przy ojcowiźnie; mieć dostateczne środki na utrzymanie, na zaspokojenie swoich potrzeb, żywić ś., żyć z czego; pozostawać gdzie, nie dawać ś. skąd wypędzić; trwać w tymże stanie, nie zmieniać ś., nie psuć ś.

 Utucznieć, stać się tucznym, tłustym.

 Utuczyć, uczynić tucznym, tłustym, ukarmić; u. ś., ukarmić ś. dobrze, tłustym, tucznym ś. stać, potłuścieć.

 Utulić, uspokoić, ukoić, uśmierzyć; wziąć kogoś w objęcia dla uspokojenia, przytulić, upieścić.

 Utułek, schronienie, przytułek.

 Utwar, roślina z rodz. złożonych.

 Utwardzać, dok. Utwardzić; czynić twardym a. twardszym.

 Utwarzać – p. dok. Utworzyć.

 Utwierdzać, dok. Utwierdzić; czynić mocnym, umacniać, wzmacniać; trwałym, stałym czynić, ustalać, gruntować, utrwalać: u. kogo w wierze, w przekonaniu, w postanowieniu; u. ś., umacniać ś., wzmacniać ś., ustalać ś., utrwalać ś., gruntować ś.

 Utworzyciel, ten, co stwarza, Stwórca, Stworzyciel.

 Utworzyć, wykonać co własnym pomysłem, zrobić coś, czego dotąd nie było, wytworzyć, stworzyć; uformować, powołać do życia, zorganizować.

 Utwór, utworzenie, stworzenie, powołanie do życia; to, co stworzono, dzieło, praca, twór, płód: u. literacki, naukowy, u. czyjego pędzla a. dłuta; masa ciał, stanowiących skorupę ziemską, pokład, warstwa, formacja.

 Utyć, nabrać ciała, stać ś. tłustym, otyłym.

 Utykać, dok. Utkać; zatykać szpary, dziury, zakładać otwór, by przez niego nie przechodziło powietrze a. woda; potykać ś., przetykać, wtykać tu i owdzie; dok. Utknąć; potrącać, zawadzać o co nogą; upadać na nogę, być kulawym; dok. Utkwić, Utknąć; wbijać coś ostrym końcem w coś, żeby tkwiło; utkwiwszy w czym, pozostawać, wbijać ś. w co.

 Utylitarność, łć., pożytek materjalny, dążenie do takiego pożytku.

 Utylitarny, łć., pożyteczny materjalnie.

 Utylitaryzm, łć., pogląd, według którego każdy powinien dążyć do osiągnięcia jak największych korzyści i pomyślności społecznej.

 Utylizacja, łć., zużytkowanie, spożytkowanie, wyciąganie korzyści z tego, co dotąd było nieużyteczne.

 Utyrać — p. Uterać.

 Utysk, utyskiwanie, uskarżanie ś., narzekanie, skarżenie ś., żalenie ś.

 Utyskiwać, uskarżać ś., narzekać, żalić ś., skarżyć ś. tęskno.

 Utyskliwie, przysł., narzekająco, z narzekaniem, z uskarżaniem ś.; żałośnie, płaczliwie.

 Utyskliwy, narzekający, utyskujący, lubiący ś. użalać; żałosny, bolesny.

 Utytułować, nadać tytuł, obdarzać tytułami, godnościami, wymienić czyj tytuł pisząc, przemawiając do niego.

 Uwaga, zdolność przyjmowania wrażeń zewnętrznych, skierowana świadomie na pewien przedmiot, uważanie, rozważanie, baczność; wzgląd na coś a. na kogoś: z u-i na co, mając to na u-dze; upomnienie, wymówka: zrobić komuś u-ę; to, co postrzeżono, postrzeżenie, obserwacja; zwrócić czyjąś u-ę na co = skłonić go, by to obserwował; wziąć co pod u-ę = rozważyć bacznie.

 Uwalać (się), zwalać (ś.), zbrudzić (ś.), zbrukać (ś.).

 Uwalić, poddać folowaniu: u. sukno; utratować; u. ś., rozwalić ś., rozłożyć ś., jak długi, rozciągnąć ś.

 Uwalisty, Uwalny, mocno walący; nawalny: deszcz u.

 Uwalniać, dok. Uwolnić, czynić wolnym, wyzwalać, oswobadzać; u. podsądnego = orzekać o jego niewinności, wypuszczać z więzienia, uznawać wolnym od czego, u. z wojska, ze służby = dawać dymisję, odprawiać; u. ś., oswabadzać ś., wyzwalać ś.

 Uwałaszyć, zrobić wałachem, wykastrować konia, muła.

 Uwałkować, wygładzić, wyrównać, rozpłaszczyć wałkiem.

 Uwarować (się), ustrzec (ś.), uchronić (ś.) od czego, obwarować (ś.); otoczyć ś. warunkami.

 Uwarstwienie, taki układ wapieni, piaskowców, łupków i t. p. skał osadowych, że są one poprzedzielane poziomo, równoległemi szczelinami na ławice lub warstwy.

 Uwarstwować (się), ułożyć (z.) warstwami; podzielić (ś.) na warstwy, t. j. na stany, klasy, kasty.

 Uwarunkować, uczynić zależnym od pewnych warunków, utrzymać pod pewnemi warunkami.

 Uwarzyć, ugotować, warząc przyrządzić; u. ś., ugotować ś.

 Uważać, zwracać na co uwagę, patrzeć na co, słuchać czego pilnie, z uwagą; postrzegać, obserwować; rozważać, roztrząsać w myśli; brać kogo za co, poczytywać, mieć o kim jakie mniemanie, mieć kogo za co; u. ś., mieć ś., poczytywać ś. za co, mieć o sobie pewne mniemanie.

 Uważnie, przysł., z uwagą, bacznie; ostrożnie, rozważnie.

 Uważny, zwracający uwagę, słuchający a. patrzący uważnie, baczny; ostrożny, rozważny.

 Uwdzięczać, dok. Uwdzięczyć; nadawać wdzięk, upiększać, umilać, upiękniać, ozdabiać.

 Uwertura, fr., dosł., rozpoczęcie; utwór muzyczny, będący wstępem do opery i często na jej motywach oparty.

 Uweselać, dok. Uweselić; czynić wesołym, wprowadzać w dobry humor, rozweselać, bawić; u. ś., rozweselać ś., wpadać w dobry humor, ucieszać ś.

 Uwędzić (się), ususzyć (ś.) w dymie.

 Uwiadamiać, dok. Uwiadomić; u. kogo o czym = udzielać mu wiadomości, donosić, oznajmiać, zawiadamiać, informować o czym.

 Uwiadomić — p. nied. Uwiadamiać.

 Uwiadomienie, rzecz. od Uwiadamiać; wiadomość, udzielona ustnie a. piśmiennie, nowina, zawiadomienie, ogłoszenie.

 Uwiąd, uwiędnięcie, zwiędnięcie; u. starczy = szereg objawów, towarzyszący ostatecznemu starzeniu ś. człowieka, poprzedzającemu śmierć naturalną, marazm.

 Uwiązać — p. nied. Uwiązywać.

 Uwiązywać (się), dok. Uwiązać: przywiązywać (ś.) do czego, łączyć (ś.) z czym sznurem.

 Uwić — p. nied. Uwijać.

 Uwidoczniać, dok. Uwidocznić; czynić widocznym, wyraźnym; u. ś., stawać ś. widocznym, wyraźnym, ujawniać ś.

 Uwieczniać, dok. Uwiecznić; czynić wiecznym, długotrwałym, na wieki pamiętnym, unieśmiertelniać; czynić długo pamiętnym, wrażać w pamięć ludzką; u. ś., stawać ś. wiecznym, nieśmiertelnym, długotrwałym, długo pamiętnym.

 Uwiedziony, ten, którego uwiedziono; u-na = kobieta, zwłaszcza dziewczyna, którą mężczyzna uwiódł i porzucił.

 Uwiekopomnić, uczynić pamiętnym na wieczne czasy, uwiecznić.

 Uwielbiać, dok. Uwielbić; przypuszczać do chwały wiecznej, czynić uczestnikiem wiecznej szczęśliwości; wielbić, czcić, jak świętość, jak bóstwo, kochać niezmiernie i czcić zarazem; sławić, chwalić, wychwalać, wysławiać, wynosić.

 Uwielbiciel, człowiek, który kogo lub co uwielbia, wielbiciel, adorator.

 Uwielbienie, rzecz. od Uwielbić; cześć głęboka, jakby bóstwu oddawana, adoracja.

 Uwielmożyć, Uwielmożnić, uczynić możnym, wzbogacić, wynieść; nadać tytuł wielmożnego; uwielbić. wysławić; u. s., stać ś. wielce możnym, wzbogacić ś., wynieść ś.

 Uwieńczać, dok. Uwieńczyć; ozdabiać wieńcem, kłaść na czoło wieniec; doprowadzać co do skutku pomyślnego, kończyć chwalebnie, uzupełniać, dopełniać; przyznawać pierwszeństwo, nagrodę; u. koroną = koronować; u. ś., ozdabiać ś. wieńcem, dokonywać ś. pomyślnie, dochodzić do skutku, wypełniać ś.; u. ś., koroną = koronować ś.

 Uwierać, cisnąć, dolegać, uciskać, ocierając ś., raniąc dokuczać; dok. Uwrzeć; gotować ś., warzyć ś., ubywać wskutek parowania przy gotowaniu; otwierać nieco, uchylać; u. ś., dok. Uwrzeć ś.; otwierać ś., uchylać ś.

 Uwiercić, część czego, pewną ilość czego utrzeć za pomocą wałka, wiercąc; u. świder = wiercąc złamać; osadzić, umocnić.

 Uwierzyć, przyjąć z dobrą wiarą za prawdę, dać wiarę komu, czemu, przyjąć do przekonania to, w co każą wierzyć, zaufać; u. w kogo, uznać jego posłannictwo.

 Uwiesić, zawiesić, przywiesić, powiesić u czego; u. ś., zawisnąć, chwyciwszy ś. za co, a. uczepiwszy ś. czego; przen., narzucić ś. komu w celach znalezienia przy nim środków utrzymania: u. ś. u dworu, u magnata i t. p.

 Uwieść — p. nied. Uwodzić.

 Uwieźć — p. nied. Uwozić; podołać uwożeniu.

 Uwiędnąć, zwiędnąć, zeschnąć, stracić młodość, siły, cerę.

 Uwięzić, wsadzić do więzienia, osadzić w więzieniu.

 Uwięznąć, w ciasnym, grzązkim lub lipkim miejscu zatrzymywać ś. i nie móc wyjść, utkwić, utknąć; zawisnąć, uwisnąć.

 Uwięź, to, czym przywiązują, łańcuch, sznur, na którym ś. uwiązuje; więzy, pęta, kajdany; jestem tu, jak na u-i = chciałbym jak najprędzej uciec, a nie mogę.

 Uwijać, dok. Uwinąć; obwijać; u. ś., obwijać ś.; kręcić ś., biegać tu i owdzie, przechodzić z miejsca na miejsc, śpiesząc ś., szybko wykonywać jaką robotę; dok. Uwić; wijąc tworzyć, wiciem robić, wić, zwijać, splatać, uplatać; u. ś., wijąc ś., tworzyć ś., splatać ś., uplatać ś.

 Uwikłać (się), zaplątać (ś.), wplątać (ś.), zagmatwać (ś.), zawikłać (ś.).

 Uwikło, roślina z gromady wodorostów, z klasy zrostnicowatych (fig.).

 Uwilgotnić, wilgotnym czynić, zwilżyć, zmoczyć.

 Uwinąć — p. nied. Uwijać; u. ś., prędko skończyć z jaką robotą, załatwić ś. z czym.

 Uwinić, oskarżyć, obwinić.

 Uwinny, skrzętny, zwinny.

 Uwiośniać, dok. Uwiośnić; czynić pięknym, wesołym, jak wiosna.

 Uwisły, obwisły.

 Uwisnąć, zawiesić ś., zawisnąć.

 Uwlec, nied. Uwłóczyć; zdołać powlec, pociągnąć; wlokąc usunąć na stronę, zaciągnąć, zawlec gdzieindziej.

 Uwłaczać, mówić o kim źle, przyganiać, ubliżać komu, rzucać na kogoś oszczerstwa, obmawiać kogo; czynić ujmę, uszczerbek, krzywdę.

 Uwłaszczenie, rzecz. od Uwłaszczyć; u. chłopów = danie im przez rząd gruntów, które zajmowali, na własność, w zamian za pewną spłatę ich wartości.

 Uwłaszczać, dok. Uwłaścić; nadawać własność, dawać na własność grunt chłopom.

 Uwłaścić — p. nied. Uwłaszczać.

 Uwłosienie, wszystkie włosy na ciele ludzkim, zwierzęcym a. roślinnym, razem wzięte.

 Uwodziciel, mężczyzna, który kogo a. co uprowadza, uwodzi, podmawiacz, zwodziciel, oszukaniec, oszust, szalbierz; mężczyzna, który uwodzi niewiasty.

 Uwodzić, dok. Uwieść; uprowadzać, odprowadzać, odwodzić na stronę, prowadząc, zabierać z sobą, uprowadzać; oszukiwać, zwodzić; u. niewiastę, pannę = posiąść ją cieleśnie, a potem porzucać; u. ś., oszukiwać ś., mylnie sądząc z powierzchowności, zwodzić ś., łudzić ś. czym, kłamstwo brać za prawdę.

 Uwolnić — p. nied. Uwalniać.

 Uwolnieniec, wyzwoleniec, usamowolniony.

 Uwonnić, uczynić wonnym, wyperfumować, przepełnić wonią.

 Uwoskować, Uwoszczyć, powlec, pociągnąć woskiem.

 Uwozić, dok. Uwieźć; zabierać na wóz i uciekać z czym, uprowadzać co wozem a. konno; porywać.

 Uwój, jakaś rzecz uwita; splot, zwój; rzecz, którą uwijają.

 Uwróć, Uwrocie, Uwrót, Uwrot, obrót, zwrot pługiem na końcu pola, miejsce, gdzie pług zawraca; skręt, zakręt; brzeg łąki przyległy polu; rola, pole.

 Uwrzeć — p. nied. Uwierać.

 Uwspanialić, uczynić wspaniałym a. wspanialszym, uświetnić.

 Uwydatniać, dok. Uwydatnić; czynić wydatnym, widzialnym, wyraźnym; u. ś., stawać ś. wydatniejszym, wyraźniejszym.

 Uwyraźniać, dok. Uwyraźnić; czynić wyraźnym; u. ś., stawać ś. wyraźnym.

 Uwzględniać, dok. Uwzględnić; czynić wzgląd na co, brać co pod uwagę, mieć wyrozumiałość względem czego.

 Uwzględnienie, wzięcie czegoś pod uwagę, wzgląd na co, wyrozumiałość względem czego.

 Uwziąć się, chcieć koniecznie coś zrobić; osiągnąć, dopiąć, usadzić ś., zawziąć ś., uprzeć ś.

 Uzacniać, dok. Uzacnić; czynić zacnym, czcigodnym, uszlachetniać; u. ś., stawać ś. zacnym.

 Uzależniać, dok. Uzależnić; czynić zależnym od czego, czynić podległym.

 Uzamożniać, dok. Uzamożnić; czynić zamożnym, wzbogacać.

 Uzans, łć., zwyczaj przyjęty.

 Uzasadniać (się), dok. Uzasadnić (ś.); opierać (ś.) na pewnej zasadzie, na pewnej podstawie, na pewnych dowodach, dowodzić, przekonywać.

 Uzbierać, zgromadzić, zebrać, zrywając zebrać, nazrywać, nazbierać; u. ś., zgromadzić ś.: u-o ś. tego = jest wiele.

 Uzbrajać, dok. Uzbroić; opatrywać zbroją, przyodziewać w zbroję; zaopatrywać: u. oko szkłem; u. ś., opatrywać ś. w broń, brać ś. za oręż; przygotowywać wojsko; czynić przygotowania do wojny; zaopatrywać ś. w co; u. ś. w cierpliwość, być cierpliwym.

 Uzbroić — p. nied. Uzbrajać.

 Uzda, przyrząd rzemienny, nakładany na głowę konia, służący do przywiązania go i do umocowania lejc (fig.).

 Uzdać, wkładać uzdę, nakładać jarzmo; podbijać, uciemiężać.

 Uzdatniać, dok. Uzdatnić; czynić kogo zdatnym do czego; u. ś., stawać ś. zdatnym do czego.

 Uzdatniony, zdatny, zdolny, przygotowany dostatecznie do wykonania jakiej roboty.

 Uzdeczka, mała uzda.

 Uzdolniać, dok. Uzdolnić; czynić zdolnym do czego; u. ś., stawać ś. zdolnym do czego.

 Uzdolnienie, rzecz. od Uzdolnić; przygotowanie ś. dostateczne do czego, zdatność, zdolność.

 Uzdrawiać, dok. Uzdrowić; przywracać komu zdrowie, powracać kogo do zdrowia, leczyć, kurować.

 Uzdrowiciel, człowiek, który uzdrawia.

 Uzdrowić — p. nied. Uzdrawiać.

 Uzdrowisko, miejscowość lecznicza.

 Uzdrowotnić, uczynić jaką okolicę zdrowotną przez oczyszczenie, przez osuszenie bagnisk itp.

 Uzdrowotnienie, poprawienie warunków zdrowia ludzi, przebywających w jakiejś okolicy, mieście, domu i t. p., przez zaprowadzenie lepszego powietrza, ścieków, kanałów, odprowadzających nieczystości, wilgoć i t. p.; asenizacja.

 Uzdzienica, uzdeczka, munsztuk.

 Uzdzieniczy, dotyczący uzdzienicy.

 Uzewnętrzniać, dok. Uzewnętrznić; czynić, że co uwydatni się na zewnątrz, nadawać czemu postać, formę, kształt widzialny; u. ś., przybierać postać, formę widzialną, stawać ś. zewnętrznym.

 Uzębienie, wszystkie zęby u człowieka a. zwierzęcia, razem wzięte.

 Uziajać się, zmordować ś., zmęczyć ś., np. szybkim biegiem, zadyszeć się.

 Uzieleniać, dok. Uzielenić; czynić zielonym, okrywać, ozdabiać zielonością; u. ś., okrywać ś., ozdabiać ś. zielenią.

 Uziębły, który uziąbł.

 Uziębnąć, przeziębnąć, zziębnąć nawskroś.

 Uzłacać, dok. Uzłocić; powlekać złotem, złocić, pozłacać; ozdabiać złotem; u. ś., w złoto ś. stroić, pokrywać ś., powlekać ś. złotem.

 Uzłocić — p. nied. Uzłacać.

 Uznać — p. nied. Uznawać.

 Uznanie, rzecz. od Uznać; przyznanie czego za słuszne i sprawiedliwe; szacunek, poważanie.

 Uznawacz, Uznawca, człowiek, który rozpoznaje co, roztrząsa; sędzia polubowny, pośrednik, rozjemca, arbiter.

 Uznawać, dok. Uznać; u. co = przychodzić do poznania czego, przyznawać co za prawdę, za słuszne; uznaniem stwierdzać, przyznawać, mieć kogo, co za kogo, za co; u. spór = roztrząsać, rozsądzać, sądzić polubownie; u. ś., wchodzić w siebie, upamiętywać ś.; przyznawać ś. do czego, zgadzać ś. na coś względem siebie.

 Uznawca — p. Uznawacz.

 Uznoić, nabawiać znoju, zmęczyć, umordować, znużyć.

 Uzualiści, łć., w dawnej Polsce ci, co grywali do tańca i przy zabawach ludowych.

 Uzuchwalać, dok. Uzuchwalić; czynić kogo zuchwałym, pozwalać komu na zuchwałe postępki; u. ś., dochodzić do zuchwałości, rozzuchwalać ś., ośmielić ś.

 Uzupełniać, dok. Uzupełnić; przyprowadzać do zupełności, dopełniać, kompletować.

 Uzupełnienie, rzecz. od Uzupełniać; to, czym uzupełniają, dodatek uzupełniający, suplement.

 Uzurpacja, łć., bezprawne przywłaszczenie władzy.

 Uzurpator, łć., przywłaszczyciel bezprawny władzy.

 Uzurpować, łć., przywłaszczać sobie niesłusznie władzę, rościć sobie niesłuszną pretensję.

 Uzyskać — p. nied. Uzyskiwać.

 Uzyskiwać, dok. Uzyskać; otrzymywać to, co ś. chciało dostać; osiągać jako zysk, otrzymywać w zysku, pozyskiwać.

 Użalać się, skarżyć ś., utyskiwać, uskarżać się.

 Użalić się nad kim, nad czym, ulitować ś., zlitować ś.

 Użąć, zżąć część, ściąć zboże na polu, zebrać plon, użątek.

 Użądlić, żądło w co zapuścić, ukłóć, ukąsić, zranić żądłem.

 Użątek, Użętek, zżęte zboże; obfitość zboża, okazująca ś. przy żęciu; urodzaj, plon zboża.

 Użebrać, żebrząc uzyskać; zebrać, zgromadzić; uprosić, wyprosić, wybłagać.

 Użegać, dok. Użegnąć, Użgnąć; palić, piec.

 Użerać, pożerać część czego; u. ś., opychać ś. pokarmem, najadać ś. piciem; o psach: gryźć ś., kąsać ś.; swarzyć ś., kłócić ś. z kim ząb za ząb, dopominać ś. czego.

 Użęcie, zebranie za pomocą żęcia; zżęcie części a. pewnej ilości czego.

 Użłopać się, napić ś. do syta.

 Użonąć — p. Użąć.

 Użycie, wyzyskanie czego, wyciągnięcie użytku z czego, skorzystanie z czego osiągniętego, z czego posiadanego; spożycie; zabawienie ś., ucztowanie, zajęcie ś. czym aż do przesytu; być w u-u = być używanym; rzecz do u-a =do użytku.

 Użyczać, dok. Użyczyć; dawać, udzielać komu część czego; pożyczać komu czego na czas pewien z obowiązkiem zwrotu; u. ś., oddawać ś. na chwilowe usługi.

 Użyć — p. nied. Używać; wyżyć, pożyć, zostać przy życiu.

 Użyłować, upstrzyć żyłami.

 Użytecznie, przysł., korzystnie, pożytecznie, z pożytkiem dla kogo.

 Użyteczność, właściwość, cecha tego, co jest użyteczne, pożyteczność, korzystność, przydatność.

 Użyteczny, przynoszący pożytek, pożyteczny, korzystny, przydatny.

 Użytek, pożytek, korzyść; używanie, użytkowanie w jakim celu; płód, plon, owoc.

 Użytkować, mieć co w użyciu, obracać na swoją korzyść, wyzyskiwać dla siebie, ciągnąć pożytek z czego, korzystać.

 Użytkowanie, rzecz. od Użytkować; prawo pobierania dochodów bez prawa do własności.

 Użytkownica, forma żeńska od Użytkownik.

 Użytkownik, człowiek, używający jakiej rzeczy, pobierający dochody z jakiej nieruchomości.

 Użytność, użyteczność.

 Użyty, ten, którego użyto; dający ś. użyć; łaskawy, wspaniałomyślny, szczodry.

 Używać, dok. Użyć; obracać na swój użytek, korzystać z czego; robić użytek z czego; obracać na użytek ciała: u. jadła, napoju = spożywać; u. lekarstwa = zażywać; żyć dobrze, wygodnie, dogadzając sobie, nic sobie nie żałując; brać, zasięgać, uciekać ś. do czego: u. czyjeś rady, pomocy; robić z czego użytek dla osiągnięcia jakiegoś celu: u. pewnych środków, sposobów; u. kogo do czego, wyręczać ś., posługiwać ś. kim, posyłać dokąd, by spełnił jakąś czynność w zastępstwie czyimś; skłaniać kogo, zniewalać do czego, zmiękczać prośbą, datkiem i t. p.; okazywać co względem czego, dopuszczać ś. czego: u. litości, okrucieństwa; doznawać, doświadczać: u. wesela, smutku, rozkoszy; użył, jak pies w studni = doznał przykrości; u. ś., być używanym, być w użyciu.

 Używalny, będący w użyciu, służący do jakiegoś użytku.

 Używanie, praktyczne a. nadmierne korzystanie z czego; zabawianie ś., ucztowanie, hulanka.

 Używantes, żart., uczta, biesiada, bankiet, bawienie ś. hulanka.

 Używicić, zaprawić żywicą, powalać żywicą.

 Używić, utrzymać przy życiu, wyżywić; zachować ś. przy życiu.

 Używka, pokarm, wprowadzony do naszego ciała, który, nie będąc źródłem ani siły, ani ciepła, służy do pobudzenia trawienia, np. kawa, herbata, sosy.

 Użyźniać, dok. Użyźnić; czynić żyznym, upładniać; u. ś., stawać ś. żyznym, płodnym.

 Użyźnienie, uczynienie żyznym.

 Użżony, spalony.





Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronie autora: Michał Arct.
Źródło: „https://pl.wikisource.org/w/index.php?title=M._Arcta_Słownik_ilustrowany_języka_polskiego/U_(całość)&oldid=3074948”