M. Arcta Słownik Staropolski/A-N (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Antoni Krasnowolski Władysław Niedźwiedzki
Tytuł	Słownik Staropolski
Wydawca	M. Arct
Data wyd.	ok. 1920
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[23] [24] Abychmy, abychom, abyśmy.

Abychowa, abychwa, abyśmy dwaj (dwie, dwoje).

Acan, p. Waćpan.

Acani, p. Waćpani

Acanka, acanna, p. Waćpanna^[1].

Acaństwo, p. Waćpaństwo^[2].

Achańcza (z węg. akancsa), motłoch.

Acindziej, p. Waćpan.

Acz, aczci, 1) chociaż, aczkolwiek, lubo; 2) czyliż.

Acze, ponieważ, bo.

Aczkoli, aczkole, acz kakole, aczkolwie, aczy, acz, aczkolwiek, choć, jakkolwiek.

Aczli, jeśli.

Aczy, może kto wie, czy nie, azali nie.

Ać, niech, niechże.

Adept, alchemik, człowiek robiący złoto.

Adjustunek, strój, ubiór.

Adra (z niem. Ader), inkrustacja z forniru albo metalu; żyły jaśniejsze albo ciemniejsze na kamieniu albo drzewie.

Adrować, inkrustować wyroby stolarskie drzewem albo metalem.

Adziam, Persja.

Adziamski (z tur.), perski.

Aerya, wolne, świeże powietrze.

Afteleder (z niem. Afterleder), łata przy butach z cholewami.

Agażant, angażant, (z fr. engageante), długa mankietka kobieca; dawniej strój kobiecy na głowę.

Agiendka, notatnik, notesik.

Agnus, wizerunek baranka (bożego); część mszymszy.

Agnusek, agnuszek, baranek wielkanocny.

Ajer, agier, tatarak, szuwar, kalmus.

Ajerówka, wódka ajerowa, kalmusówka.

Ajusterunek, umundurowanie.

Akces (łac.), 1) przystąpienie do czego; 2) przystęp, który kto ma do kogo.

Akcja, w znacz. 1) powództwo, proces; 2) stronnictwo.

Akcydensa (łac.), dochody, łapówki.

Akomodować się komu, dogadzać komu, [25]stosować się do kogo, przypodobywać się, przymilać się, nadskakiwać, zasługiwać się komu, ujmować sobie kogo.

Akwawita, okowita, wódka.

Akwilon, wiatr północny.

Alabard, alabarda, alabart, p. Halabarda.

Alagrek (z franc. à la grecque), taniec, którym u nas dawniej kończono bale.

A akantAlakant, Alikant, wino hiszpańskie czerwone, słodkie lub cierpkie z Alcante.

Alamoda (z fr. à la mode), moda, nowość w ubiorze, modność; modna suknia kobieca.

Alaputra, ciasto zaparzane, suche.

Albarda, p. Halabarda.

Albertki, ciastka deserowe.

Alcbant, p. Halsbant.

Alegować (z łac. allegare), czym składać dowód, dowodzić; przytaczać co na dowód, powoływać się na co, uzasadniać, popierać.

Alemanda, (z fr. allemande), rodzaj tańca.

Ależ, aż, dopóki nie.

Alherunt (arab.), nędza, tkanina z szychu.

Ali, oto, a oto.

Alibo, 1) albo; 2) lubo, choć.

Aligierować, przymieszać, przytopić jednego kruszcu do drugiego.

Alikant, alakant, Alkant, wino hiszpańskie, czerwone alkańskiealkańskie.

Aliż1. Aliż, aż. (Nie będę jeść drzewiej, aliż poselstwo zjednam).

Aliż2. Aliż, aliżści, alić, aliści, aż tu, gdy w tym, aż.

Alkaraza (z hiszp. alcarraza), naczynie z cedzeńca do napojów, dla utrzymania ich w stanie chłodnym.

Alkierz, (z niemiec. Erker), pokoik boczny, bokówka.

Alkoba, alkowa, sypialnia bez okna.

Almakować, ucztować, balować.

Almarja, almarka, olmarja, (z łac. armarium), schowanko, szafa, skrzynia.

Almawiwa, płaszcz [26]hiszpański kolisty bez rękawów.

Almeja, tancerka indyjska, bajadera.

Almucja, futerko popielicowe z kapturkiem.

Alsbant, p. HalsbantHalsbant.

Alsiklecza (węg.), rodzaj suknasukna.

Alszbancik, alszbaniczek, p. Halsbant.

Alsztuch, alsztuk, p. Halsztuk.

Alsztyn (z niem. Halsstein), naszyjnik z drogich kamieni.

Altarysta, altarzysta, ołtarzysta, ksiądz, pomocnik plebana, wikarjusz, utrzymywany z altarjów (dochodów ołtarza).

Alteca (z włosk. altezza), wyniosłość, wystawnośćwystawność, przepych; magnaterja.

Altembas, ałtembas (tur.), tkanina o osnowie jedwabnej a wątku złotym.

Alterkacja (z łac.), spór, sprzeczka.

Alternata (z łac.), kolej, zmiana kolejna.

Alterować, 1) zmieniać, odmieniać; 2) martwić, smucić, trapić.

Altyn, materja przetykana złotem.

Alzbant, halzbant (z niem. Halsband), część ubioru służąca do przyozdobienia szyi.

Ałłachować (arab. Allah, Bóg), ałłakować, hałłakować, wołać: Ałłach!

Amanat (z arab.), zakładnik, wzięty przez nieprzyjaciela dla pewności dotrzymania ugody.

Amanuens (łac.), pisarz podręczny, sekretarz.

Amarykować (z łac. amarus — gorzki), gorzko narzekać, żalić się, utyskiwać, uskarżać się, biadaćbiadać.

Ambaje (z łac. ambages, zakręty), 1) p. Androny; 2) mżonki, urojenia, majaczenia.

Amber, rodzaj drogiego kamienia.

Amelja, Amelka, amelika, 1) puszka, puzderko, torebka, kaleta; 2) rodzaj ładownicy.

Amernia (niem.), kuźnica.

Amidam, rodzaj przyprawy korzennej w dawnej kuchni polskiej.

[27]Ampleks, amplekt (z łac.), uściśnienie, objęcie.

An, a on.

Ana, a ona.

Ancyz, dawna nazwa tańca angleza.

Anczosy (z fr. anchois), rybki podobne do sardeli.

Androny, andrykuły, brednie, banialuki, bzdurstwabzdurstwa.

Androtnik, piekarz andrutów; forma do ich pieczenia.

Andrykuły, p. Androny.

Andziar, andżar, nóż turecki, kindżał.

Anfrakt (z łac. anfractus), skręt, załam.

Angarja (z grec.), obowiązek dawania podwód, wogóle ciężary, także więzienie prywatne dla poddanych i dłużników.

Angaryzacja, ucisk chłopa.

Angieł, angioł, anioł.

Angisterka, flaszeczka, naczyńko.

Ani, a oni.

Animusz (z łac.), duch, serce, odwaga, fantazja, werwa, gniew; wspaniałość.

Animuszny, animuszowaty, pełen animuszu, zuchowaty.

Aniwersarz (z łac.), rocznica; nabożeństwo doroczne za nieboszczyka.

Aniwiem, bowiem nie.

Aniż, aniżli, niż, aniżeli.

Ano, 1) a ono, aż tu, a oto, aż oto, wtedy więc, a to; 2) tak jest; 3) że, iż. (Dobrotliwy, gdy widzi, ano ty się starasz). 4) więc.

Anoby, niechby.

Anszkot, rodzaj materji jedwabnej.

Antolarz, (z fr. entoilage), antularz, antulaż, rodzaj koronek niciowych.

Antrycharz, handrycharz, (z niem. handreichen — pomagać), pomocnik ręczny kopacza w górnictwie.

Antwas, antfas (z niem. Handfass), miednica z dzbanem, umywalnia.

Antwerk, hantwerk, (z n. Handwerk), pompa ręczna do wyciągania wód szybem.

Antykamera, przedpokój, sień, przedsionek.

[28]Antypast (z włosk. antipasta), przekąska albo napój przed obiadem dla zaostrzenia apetytu, przysmaczek, przen. rozkosz, uciecha.

Antypecik, staropolska legumina; pasztecik z mięsa i owoców, w formie wypiekany.

Antypka (z tur. antep — wiśnia), wiśnia, czereśnia turecka; cybuch z czereśni tureckiej.

Aparencja, pozór, blask, okazałość.

Aplauz, okrzyk pochwalny, oklask, pochwała.

Apostoł, nazwa dużego kielicha.

Aprendować, aprehendować, zważać na co, obawiać się, wahać się.

Aprensja, aprehensja, baczność, uwaga, dbałość o co; smutek, rozpacz.

Aprosza (z franc. approche), przykop, rów kopany dla dojścia do wałów fortecy.

Apszlag (z niem.) wyłoga na stroju, obszlega.

Apteczka, szafka z flaszkami, trunkami.

Arald, p. Herold.

Aras, p. Haras.

Arcab, warcab.

Arcap, p. Harcap.

Arcerz, p. Harcerz.

Archa, arka.

Archandrja, archandza, archandja, akandja, okindja, (z tur.), orszak, tłum, gawiedź.

Archiduk, arcyksiążę.

Archistraleg (greckgreck.), arcyhetman, przydomek św. Michała.

Architryklin, 1) główny pokój bawialny w domach staropolskich, salon; 2) gospodarz, rządca, starosta weselny.

Arcybożnik, arcyszkolnik, przełożony bożnicy żydowskiej.

Arcycelnik, przełożony nad celnikami.

Arcycześnik, wielki cześnik, wielki podczaszy.

Arcyociec, patryjarcha.

Ardość, hardość.

Ardziakon, archidjakon.

Argować, udowadniać, argumentami wywodzić.

Argumentulak, człowiek drobiazgowy, pedant, subtelny w dowodzeniu.

[29]Arhara, lichy koń, szkapa.

Arjanieć, stawać się arjaninem.

Arkabuz, arkiebuz, harkabuz, hakownica, broń palna ręczna bez bagnetu, w XV w., strzelba, rusznica.

Arkabuzer, arkabuzyr, arkabuzjer, arkiebuzjer, harkabuzjer, żołnierz, uzbrojony w arkabuz, husarz.

Arkan (z łac.), 1) tajemnica; 2) (z tur.), stryczek z włosia, używany do łowienia dzikich koni, lasso.

Arkas, potrawa na zimno z mleka, śmietany i żółtek.

Arkus (z łac.), brama w kształcie łuku na końcu ulicy ogrodowej.

Armować, harmować, uzbrajać, przygotowywać do wojny.

Artemiza (greck.), szpada.

Arumszmalc, armuszmal, (niem. Eier im Schmalz, jaja w szmalcu), potrawa staropolska z jaj sadzonych.

Arus, harus, rodz. materji.

Arynga (włos.), formuła pisania lub mówienia.

Arzekąc, arzkąc, arzką, mówiąc.

Asan, p. Waćpan.

Asani, p. Waćpani.

Asanna, p. Waćpanna^[1].

Asaństwo, p. Waćpaństwo^[3].

Asawuła, asauła, asawuł, asauł, esauł, oficer kozacki, adjutant atamana; strażnik, dozorca polowy.

Asenterować (z niem.), pobierać do wojska.

Asenterunek, pobór do wojska, stawienie się do wojska.

Asindziej, asyndziej, asindzi, asyndzi, Asan (Waćpan), dobrodziej.

Asińdźka, asynćka, Waćpani Dobrodziejka.

Askinia, jaskinia.

Aspan, p. Waćpan.

Aspani, p. Waćpani.

Aspanna, p. Waćpanna^[1].

Aspaństwo, p. Waćpaństwo^[4].

Aspekt (łac.) 1) rozłożenie gwiazd na niebie w czasie narodzenia czyjego; 2) przepowiednia, dobry lub zły znak, który astrologowie z ciał [30]niebieskich tłumaczyli; 2)3) wróżba: oznaka na przyszłość.

Assumpt (łac.), pobudka, pochop do czego.

Assur, Asyryjczyk; Turczyn.

Astrych, jastrych (z niem. Estrich), zaprawa z potłuczonych kamieni, cegły i wapna; podłoga z cegły.

Aść, p. Waszmość^[5].

Aśćka, forma żeńs. od Aść.

Atendent, strażnik celny.

Atenijski, ateński.

Atentować (łac.), 1) napastować, 2) pilnować, doglądać.

Atlant, podpora w postaci olbrzymiej figury, dźwigającej belkowanie, karjatydakarjatyda.

Ato, a oto, oto, ot.

Atyla, kaftan węgierski z wylotami, dołman.

August, sierpień.

Augustówka, rodzaj szabli.

Auktorament, Autorament, zaciąg do wojska.

Auster (z łac.), wiatr południowy.

Austerja (włos.), karczma, zajazd, gospoda, oberża.

Austernik, utrzymujący austerję; karczmarz, oberżysta.

Austryga, ostryga.

Auszus, ausus (z niemniem.), towar wybrakowany, wybiórki.

Autocefal (z greck.), biskup, nie uznający nad sobą zwierzchności duchownej.

Auzoński, włoski.

Awa, 1) oto; 2) aza, azali, kto wie; 3) czyż; (awa nie przyjdzie; jakoś poległ mężny wojowniku, awa i królom śmierć nie przepuści).

Awantaż, Awantazja (fr.), zysk, korzyść, pożytek, pierwszeństwo.

Awarja, hawarja (franc.), uszkodzenie okrętu w podróży; straty w towarach na okręcie.

Awerny (z łac.), piekło.

Awers (łac.), główna, czołowa strona monety, z wizerunkiem panującego, albo z herbem.

Awiza (franc.), doniesienie, wiadomość, nowina.

Awizarz, gazeciarz, dziennikarz.

[31]Awo, awoż, 1) nuż, może, przecież; 2) owo, owóż, oto; 3) awo zgoła, awo krótko — krótko mówiąc, słowem.

Awuls (łac.), 1) folwark, należący do większego majątku; 2) oderwisko zrosłe; 3) grunt nieprawnie oderwany od majątku; oderwanie części kraju.

Awulsja, oderwanie nieprawne gruntu od majątku.

Aza, azaż, azali, azaliwiem, zazaż, 1) czy, czyż; czy nie? 2) może, a nuż!

Azard, hazard.

Azuka, p. Hazuka.

Azur, p. Lazur^[6].

Azyjski, azjatycki.

Azyl (z łac.), schronienie w ucieczce, przytulisko.

Azyma, Azymus, Azymum (grec.), chleb przaśny, przaśnik, opłatek, maca.

Ażard, hazard.

Ażardować, hazardować, narazić na niebezpieczeństwo.

Aże, aż.

Ażklos (z niem. Aschglas), szkło zmieszane z popiołem.

Ażucka, ażuka, p. Hazuka.

Ażur1. Ażur (fr.), 1) rzecz ażurowa, przejrzysta, filigran; 2) oprawa drogich kamieni bez okrycia ich strony spodniej.

Ażur2. Ażur, ażurowo, przejrzyście, dziurkowato.

Ażusta (z franc. ajustée, przystrojona, ozdobiona), rodzaj ubrania.

B.

Babak, dziad, staruszek.

Babejski, babisty, babi, babski.

Babić, 1) czuwać przy położnicy, trudnić się akuszerstwem; 2) oczepiać, wkładać czepek podczas oczepin.

Babiec, lekarz akuszer, położnik.

Babiniec, kruchta, przysionek kościelny, gdzie [32]baby siadają; miejsce pod daszkiem, opasującym wiejską cerkiewkę; mieszkanie kobiet, fraucymer, izba dla służby żeńskiej.

Babinos, ciastko półfrancuskie w kształcie nosanosa.

Babizna, spadek po babce; mienie babki; spadek po żonie; własność żony; spadek po matce; życie starej kob. w przytułku.

Babol, bąbel.

Babosze, babusze (tur.), trzewiki tureckie, papucie, pantofle.

Baby, plejady (gwiazdozbiór(gwiazdozbiór).

Baca (węg.), stary pasterz, dozorujący nad juhasami, pasącemi owce w Tatrach.

Bachandrja, 1) bachanalja; 2) zabawa taneczna, bal.

Bachant (łac.), hulaka, birbant.

Bachmat (tatar.), 1) koń tatarski, grubo-płaski na nizkich nogach; przen. człowiek otyły, grubas; 2) koń dzielny.

Bachmatowaty, nizki, krępy, otyły.

Bachmistrz, p. Barkmistrz.

Bachować, bachusować, hulać, bankietować.

Bacik, p. Bat.

Bacówka, szałas pasterski w Tatrach.

Baczenie, w znacz. 1) rozum, rozsądek; 2) wzgląd; 3) zwracanie uwagi.

Baczliwy, baczny, uważny, przezornyprzezorny.

Baczmag, baćmag, baczmaga (tur.), gatunek obuwia, but, trzewik.

Badawja (tur.), koń dzielny, rumak.

Badliwy, badatliwy, bedliwy, botliwy, badawczy, ciekawy.

Badylarz, ogrodnik podmiejski, warzywnik.

Bagazja (arab.), tkanina bawełniana.

Bagier (niem.), szuflica, przyrząd do pogłębiania dna w kanałach, rzekach i t. p.

Bagierować, oczyszczać, pogłębiać bagrem.

Bagnik, 1) tuńczyk; 2) piskorz.

Bajader (franc.), rodzaj woreczka jedwabnego.

Bajadera (franc.), 1) [33]śpiewaczka i tancerka indyjska; 2) dawna tkanina indyjska.

Bajbardzo, byleco, ladaco, hetka pętelka.

Bajborak (ukr.), rodzaj tkaniny jedwabnej.

Bajdak (ukr.), rodzaj statku wodnego bez dachu.

Bajołap, człowiek uganiający się za nowinkami, plotkarz.

Bajor, bajoro, bajorzysko, bajura (niem.), bagno, błoto, kałuża, woda błotnista.

Bajorek, 1) nitka albo drucik metalowy do haftów i ozdób szmuklerskich; 2) struna zwyczajna, okręcona drucikiem metalowym.

Bajrak (tur.), 1) sosna karłowata; 2) oddział hordy tatarskiej.

Bajram, bejram, bajeran (tur.), uroczyste święto mahometańskie, obchodzone przez 3 dni.

Bajramować, obchodzić święto bajramu, próżnować, hulać.

Bajronista, poeta naśladujący Byrona; przen. pesymista, melancholik.

Bajronizować, tworzyć poezje w duchu Byrona.

Bajuta (hiszp.), kołnierz, kapiszon u domina.

Bak, bakanie, szmer, hałas, gwar, zgiełk.

Bakać, wykrzykiwać wesoło, hukać, wołać, krzyczeć, łajać, fukać, wymyślać.

Bakar (tur.), miara = 4 beczkom.

Bakliwość, krzykliwość, hałaśliwość.

Bakord, bakort, bakbord (niem.), lewa burta okrętu; lewy brzeg rzeki.

Bakszysz (tur.), napiwek, datek (na Wschodzie).

Bakuła, p. Bałaka.

Bakun, lichy tytuń.

Balam, gospoda, zajazd na Wschodzie.

Balas (grec.), 1) wał, słup okrągły, filar; 2) poręcz, balustrada; 3) łubin (Kluk).

Balbot, bełkot, jąkała.

Baldach, miasto Bagdad.

Bale, ba! ale.

Baleder, kawałek skóry na brandzlu obuwia dla wyrównania.

[34]Balena, wieloryb.

Balista (łac.), wielka kusza, maszyna wojenna do wyrzucania pocisków.

Balka, belka.

Baltyda, morze Bałtyckie.

Balwierz, barwierz (niem.), golarz.

Balzak, rodzaj nizkiego szezlongu o wygiętym materacu.

Bałabajka, bałałajka, ruskie narzędzie muzyczne ludowe, rodzaj małej gitary.

Bałagulstwo, junactwo, zawadjactwo.

Bałaguła, bałagura (hebr.) właściwie: furman najęty albo jego fura; przen. junak, zawadjaka, lekceważący przyjęte zwyczaje.

Bałaka, lub bakuła (ukr.), papla, gaduła, bałamut.

Bałakać, paplać, pleść, gadać niewiedzieć co.

Bałchan, bałwan morski; przen. strumień, kłąb.

Bałchanisty, bałwanisty, wrzący, rozhukany.

Bałgiemusa (tur.), działo, armata.

Bałta, bełta (tur.), siekiera na obuch osadzona, rodzaj dawnej broni.

Bałuch, wrzawa, zgiełk, hałas.

Bałuk (tur.), wędzony grzbiet jesiotra; chodzić na bałuku (na bałuczku, na bałyku, na bajuku) = na czworakach, raczkiem.

Bałukować, bałykować, chodzić na bałuku, na czworakach.

Bałuszyć, 1) hałasować; 2) wytrzeszczać oczy.

Bałwaniasty, bałwanisty, podobny do bałwana, bryłowaty.

Bałwofalca, bałwochwalca.

Bałyk, p. Bałuk.

Bambocjada (włos.), wybryk fantazji, dziwactwo, utwór dziwaczny.

Bandela (włos.), binda, przepaska, wstęga.

Bandlok (franc.), kolczyk z podłużnym, wiszącym kamieniem.

Bando (włos.), 1) obwołanie, obwieszczenie, ogłoszenie; 2) orszak, grono, drużyna (= banda); 3) kompanja; [35]trzymać z kim bando = mieć z kim konszachty, być w porozumieniu.

Bandoch, bandos, żniwiarz najemny z dalszej okolicy.

Bandolet (franc.), 1) pas rzemienny przewieszony z ramienia, utrzymujący pałasz; 2) gatunek broni palnej.

Bandycja (franc.), banicja, wygnanie z kraju.

Bandysować, banitować, wygnać z kraju.

Baner, ganek, altanka.

Banialuka, książka bez sensu, brednie, androny, niedorzeczności.

Baniowe, opłata na korzyść miasta od bani (alembiku) wódki.

Banit, banita, wygnaniec, wywołaniec, wyświecony.

Bankarz, bankierz, bankier.

Bant (z niem.), opaska, obręcz.

Barać, odrzucać, opierać się.

Baraniec, baranczek, baranek.

Baranczy, barani.

Baraszki, żarty, figle, zbytki.

Baraszkować, stroić żarty, figle.

Baraśne (tatars.), faktorne, datek za stręczenie.

Baraśnik, bareśnik, barysznik, stręczyciel, faktor, pośrednik.

Baraterja (włos.), czyn nieprawy kapitana okrętu na szkodę właściciela; szacherka.

Barbet (franc.), część ubioru głowy zakonnicy.

Barczeć, szumieć, szeleścić.

Bardela (franc.), siodło uplecione z samej słomy, grubym płótnem obszyte, do objeżdżania źrebców służące.

Bardon (czes.), lutnia, lira.

Bardysz, berdysz (śr. łac.), kij z siekierką, nakształt halabardy.

Bardyzana, bardyzan (śr. łac.), spisa z bartą, na długim drzewcu osadzona, halabarda.

Barkmistrz, bachmistrz (niem.), dozorujący nad robotami w kopalni soli.

Barkracht, barkaft (niem.), [36]dochód z żup solnych, pobierany przez obdarowanego.

Barta, barda (niem.), halabarda, berdysz, bardyzana.

Bartne, danina z miodu.

Barwa, w znacz. 1) liberja; 2) skóra, runo,runo.

Barwica, barwiczka, barwiączka, kosmetyk do malowania twarzy, bielidło, blansz, albo rumienidło, czerwienidło, ruż.

Barwiczkować, pokrywać barwicą, czerwienić albo blanszować.

Barwierz, barwierczyk (n.), balwierz, golarz.

Barycz 1), 1) targowisko do wymiany towarów; 2) zastawa, barjera, zagroda.

Barzo (bar-zo), bardzo.

Barzy, skory, popędliwy, nagły, porywczy, gwałtownygwałtowny, prędki, krewki, żywy; przen. wsadzić kogo na barzego, do hardości pobudzać, poduszczać, nadymać, wbijać w pychę; złożyć z barzego — poniżyć, upokorzyć; (przyjdzieć tam z barzego zsiadać).

Basałyk (tur.), 1) bicz z kulą ołowianą na końcu; 2) przen. (o człowieku) dryblas, drągal, próżniak; 3) dzieciak tłusty.

Basam, Węgrzyn (od klątwy często przez Węgrów powtarzanej).

Basarunek, basarunk, baserunek, beserunek (z niem.), 1) wynagrodzenie za pobicie, nawiązka; 2) wogóle wynagrodzenie krzywdy; 3) baty, cięgi. (Sprawić komu basarunek).

Basica, basetla.

Basior, basiur, wilk.

Baskak, starosta, wielkorządca tatarski.

Bastard (śr. łac.), bękart; mieszaniec.

Bastarda, basztarda, rodzaj pojazdu.

Bastek, baster, bękart.

Bastram (z tur.), mięso solone i suszone na powietrzu.

Bastrzę, niemowlę nieprawego łoża.

Basztan (pers.), kawał ziemi, wyorany z nowiny [37]na wypalonym stepie, na którym się zasiewają kawony, melony, kukurydza, fasola, ogórki.

Basztyk, kij, laska.

Baszybuzuk, żołnierz turecki nieregularny.

Baśka, narzędzie drewniane o kształcie młota, którym szryki do ziemi wbijają.

Bat, bata (wł.), łódź żaglowa większa. Zdr. bacik.

Batalnia, patelnia.

Bawa, bawienie się, zabawa, zajęcie, zatrudnienie, zwlekanie; bez bawy — niebawem, niezwłocznie.

Bawej! patrzaj, patrzcie, hola!

Bawet (franc.), ubranie przy staniku damskim, od szyi do pasa; przedłużenie fartucha od pasa ku górze, jako klapka na piersi.

Bawić się, w znacz. zajmować się.

Bawny, zabawny, bawiący, zabawiający, zajmujący.

Bawolet (franc.), ubiór kobiecy na głowę.

Baworski, bawarski.

Bazak (franc.), delikatna materja bawełniana z Jerozolimy.

Bazon, bażan, puzon.

Baźnienie, bojaźń.

Bażan, p. Bazon.

Bąkiel, miejsce w kopalni, gdzie się woda zbiera i robić przeszkadza.

Bean, bejan (śr. łac.), 1) nieuk, nieokrzesaniec, grubijanin; 2) świeżo wstępujący do uniwers.

Bebłać, babrać, pluskać.

Bechter, Bechtyr, bechterz (tatar.), 1) pancerz, zbroja, kirys:kirys; 2) kaftan aksamitny.

Bedel, bedelus, bedelusz (niem.), 1) dziad kościelny; 2) woźny szkolny.

Bedew, bodawja, koń arabski, rumak, biegun, koń dzielny.

Bedliwie, ciekawie.

Bedliwy, ciekawy, ciekawie szperujący.

Bejan, p. Bean.

Bejrak, chorągiew, oddział u Tatarów.

Bekiesa, bekiesza, futro długie węgierskim krojem.

[38]Belec, 1) p. bełt; 2) pień, kłoda, ul.

Belmes, belmez (tur.), bilmez, nic zgoła, ani w ząb.

Beluarda (hiszp.), baszta, wieża ruchoma.

Belweder (włos.), budowla na wzniesieniu z pięknym widokiem.

Bełchliwość, porywczość, zapalczywość.

Bełk, wybuch ognia.

Bełknąć, bełkotać, blekotać, chlebotać, chlupać, przelewać; jąkać się, momotać, mówić niewyraźnie.

Bełt (niem.), strzała trzy łokcie długa.

Bełta, p. Bałta.

Benenat, (bene natus), dobrze urodzony, szlachcic.

Ber (ukr.), tylko w wyrażeniu: czarnym szlakiem albo berem iść — chyłkiem czając się podchodzić pod lotną zwierzynę.

Beran (franc.), gruba materja bawełniana indyjska.

Berdebucha, berdebuska, broń palna, rodzaj strzelby, arkabuz, pukawka.

Berdebusz, arkabuzer, strzelec.

Berdysz, bardysz, kij z siekierą nakształt halabardy.

Berlacz, berleć, berlocie (niem.), ciepły zimowy trzewik a. but zwierzchni.

Berlinek, rodzaj monety polskiej z podlejszego kruszcu, bąk.

Berlinka, 1) rodzaj statku rzecznego z masztem, szkuta; 2) rodzaj pojazdu.

Bermyca, wysoka niedźwiedzia czapka wojskowa.

Bernienie (z czes.), zbroja, pancerz, kolczuga.

Besanmaszt (niem.), tylny maszt okrętowy.

Besanżagiel, żagiel na tylnym maszcie okrętowym.

Beserman, besurman, p. Bisurman.

Beskurcja (węg.), niezdara, nicpoń.

Bestliwy, bestwliwy, rozbestwiony, niepowściągliwy, pożądliwy.

Bezbożeńczyk, bezbożnik.

[39]Bezcielny, bezcielesny, niemający ciała.

Bezdzięczny, niedobrowolny, przymusowy, wymuszony.

Bez dzięki, z musu, przeciw woli.

Bezgwałtowny, nienaruszalny.

Bezhumny, p. Bezumny.

Bezkost, p. Przezkost.

Bezlepica (ukr.), niedorzeczność, głupstwo, absurd.

Bezlisz, zbytnio.

Bezliczski, bez liczenia, nie licząc.

Bezmiłość, bezlitość, bezmiłosierdzie.

Bezoar (arab.), lekarstwo, środek leczniczy, zwłaszcza antydot przeciw truciźnie.

Bezobłazny, którego nic nie obłazi, t. j. nie obchodzi, nie oglądający się na nic.

Bezpieczniś, poufalec, człowiek familjarny.

Bezpiecznobuczny, zuchwalec, butny z tego, że mu nikt nie przeszkodzi dopiąć, czego zechce.

Bezpieczność 1) bezpieczeństwo; 2) stan bez opieki, bez obrony.

Bezpieczny, 1) bez opieki, bezbronny; 2) żyjący bez troski o jutro.

Bezplemienny, nie mający rodziny, bezdzietny, bezpotomny, sam jeden na świecie.

Bezpochybny, niechybny.

Bezpośrzedni, bezpośredni.

Bezumny, obrany z rozumu, nierozumny.

Bezwiństwo, niewinność.

Bezzakonnik, człowiek nieprawy, bezbożnik.

Bezzakonny, żyjący bez zakonu, bez prawa bożego, bezbożny, nieprawy.

Bezznaność, nieznajomość.

Bezżenia, mężczyzna nieżonaty, kobieta niezamężna.

Bezżonek, człowiek bezżenny, nieżonaty.

Bębennik, bębnik, bębnista, bębniarz.

Bęczeć, bąkać, brzęczeć.

Będący, przyszły.

Będliwy, ciekawy, ciekawie szperający.

Białasy, białawy.

[40]Białka, 1) białogłowa, kobieta; 2) bułka, placek z białej mąki.

Białokurowaty, jasnowłosy, blondyn.

Bicze, bicz.

Biczyć za czym, pędzić, gnać, sunąć.

Bida, bidka, właściwie biga (z łac.), wózek na dwuch kołach.

Biednik, biedak.

Biedrzny, biodrowy.

Biegać czego, ubiegać się o co.

Bieganie, biegączka, biegunka.

Biegus, biegacz, biegun; lm. biegusy, ciągłe bieganie.

Bielawa, 1) bielarnia, miejsce, gdzie bielą płótno; 2) pastwisko, łąka błotna.

Bielica, bylica (ziele).

Bieliczkować, farbować bieliczką, bielić twarz, blanszować.

Bielizna, skórka wiewiórcza.

Bierczak, księga, kontrola do zapisywania danin, opłat od włościan.

Bierczy, chwytny (chart).

Bieret (śr. łac.), biret, czapka rogata bez daszka, używana przez duchownych i uczonych.

Bierka, 1) gra w warcaby albo szachy; 2) gałka wyborcza; 3) dola, los.

Biermuszka (niem.), polewka piwna.

Biernia, birnia, pobór, dań, danina, podatek.

Bierzmo, bierzmno, birzwno, birzmo, bierwiono, belka, tram.

Bierzwnować, bierzmować.

Biesaga (łac.), częściej w l. m. biesagi, sakwy, wór, mieszek do przewieszenia na piersi i na plecy, torby skórzane z obu stron siodła.

Biesiada, rozmowa, pogadanka.

Biesiadny, rozmowny, towarzyski.

Biesiednik, biesiadnik.

Bieżączka, biegunka.

Bikować, rąbać, rozbijać biką czyli motyką.

Bimbasza, dowódca tysiąca żołnierzy w Turcji.

Binda (niem.), przepaska, taśma.

[41]Bindarz (niem.), aleja kryta ogrodowa, szpaler.

Biskupizna, danina roczna, składana biskupowi przez duchowieństwo jego djecezji, dochody, dobra biskupie.

Bisurman, bisurmanin, beserman, besermaniec, basurman, mahometanin, muzułmanin, pohaniec.

Biszkont, biszkunt, psi figiel, psota.

Bitarnia, zbiornik wody słodkiej, oddzielonej od morskiej, przy warzeniu soli.

Bite, kara za pobicie.

Biteń, miód z woskiem zmieszany.

Bitunek, bitunk, butynek, (franc. butin, niem. Beute), łup; podział łupu, zdobycz, plon.

Bitunkarz, ten, co zdobycz dzieli; sędzia dzielczy.

Blach, blacha, zbroja.

Blachowany, plamami pokryty, plamisty, centkowany.

Blachownica, blacha na piersi, kirys.

Bladysyn, p. Bledyniec.

Blajer, blejer (niem.), formaforma, modła, model, wzór, krój, manier.

Blak, 1) blaknięcie, blednienie; 2) mielizna; halizna, polana w lesie.

Blaknąć, blakować, pełznąć, płowieć, puszczać.

Blamanż, blamas, blamasz, blemas (franc.), galareta migdałowa.

Blanksz (franc.), blansz, bielidło.

Blaski, blaskaty, blaskawy, błękitnawy, modrawy.

Blaskooki, błaskooki, jedno oko często zmrużający; zezowaty.

Blaskot, rzecz błyszcząca się, blichtr.

Blaskotny, błyszczący się.

Blaskowaty, białawy, jasny.

Blazgon, błazgon, ten, co głupio, plugawo, sprośnie mówi.

Blazgonić, błazgonić, mówić, co ślina przyniesie, głupio i sprośnie gadać.

Blech, blich (niem.), bielarnia, bielnik.

Blecha, błecha, pchła.

Blecić, bledzić, czynić bladym.

Blednik, bladawiec, [42]człowiek blady, wybladły.

Bledyniec, bledysyn, bladysyn (meretricis filius).

Blegot, blekot.

Blegotać, p. Blekotać.

Blejczyk (niem.), kulka ołowiana, zawieszona na sznurku w środku grundwagi.

Blekot, blegot, 1) jąkała, bełkot, momot; 2) bajarz, gaduła; 3) głos zwierzęcia, szczególnie szczekanie psa.

Blekotać, blegotać, 1) bełkotać, chlebotać; 2) momotać, jąkać się, niewyraźnie wymawiać; 3) bajać, paplać; 4) fukać, łajać, wymyślać.

Blekotka, kobieta zająkliwa; papla, plotkarka.

Blekotliwy, blegotliwy, blekotny, 1) zająkliwy; 2) gadatliwy, świegotliwy.

Blekotnik, papla, plotkarz,plotkarz.

Blemas, p. Blamanż.

Bleskotnik, człowiek gadatliwy, plotkarz.

Blesny, błesny, szalony, obłąkany.

Bleszczeć, błeszczeć, z podełba patrzeć, zerkać, błyszczyć okiem, rzucać niespokojne spojrzenia.

Blich, p. Blech.

Blikawy, jednooki, zezowaty.

Bliktry, blichtr.

Bliz, blizko, prawie, niespełna.

Blizce, blizko.

Blizek, blizki.

Blizkość, rzeczy, kraje, dobra, z prawa blizkości do kogo należące.

Blizkować, dochodzić prawem blizkości.

Blizkowid, blizkowidz, krótkowidz.

Blizku, blizko.

Bliznek, bliźniak.

Blizny, bliźni, 1) bliźnięcy, tyczący się bliźniąt:bliźniąt; 2) blizki.

Blizu, blizko, nie blizu, daleko, już w noc nie blizu, już późno w noc.

Bliźnie, blizko.

Bliźniec, bliźniak.

Bliż, bliża, blizkość, poblizkość.

Bloch (niem.), blok, krążek, kluba, machina do windowania.

Blochać, wyrzucać, wylewać.

Blofarek, p. Bulwark.

[43]Blokuz, blokauz, blokhauz (niem.), budynek z drzewa dla obrony.

Blozbak (niem.), miech kowalski.

Bluć, blwać, wymiotować, wyrzucać.

Bluda, miska drewniana.

Bluj, ten, co często wymiotuje.

Bluszczeć, chlustać, wytryskać, bić, płynąć.

Bluszczokręty, obwinięty bluszczem.

Bluszczopręt, pręt owinięty bluszczem.

Bluzbrach, p. blachownica.

Bluzgier, bluskier (niem.), rodzaj dawnego stroju kobiecego na szyję, palatynek; rodzaj przykrycia przodu żupana.

Bluźnierz, bluźnierca.

Bluźniwy, bluźny, bluźnierczy.

Blwociny, wymioty.

Błam, błan (niem.), sztuka futra pewnej miary.

Bławat (niem.), tkanina jedwabna, błękitna.

Bławy (niem.), 1) bladomodry, modrawy; 2) blady, mdły.

Błazeniec, błazno, błażen, błazen.

Błazennica, błaźnica.

Błazy, rodzaj ciastek kruchych.

Błaźnić, 1) oszukiwać, durzyć, na błazna wystrychać; 2) mieć kogo za błazna, za głupca; 3) drwić, kpić z kogo; 4) postępować po błazeńsku, błaznować.

Błaźniwy, na błazna zakrawający, błazeński, głupi.

Błażejek, Błażek, 1) krążek woskowy; 2) gasidło kościelne do gaszenia świec.

Błądny, błędny.

Błąkacz, błękacz, ten, który się błąka, tułacz.

Błąkliwy, do błąkania się skłonny, błędny.

Błcha, pchła.

Błędliwy, błędom podległy, błądzący, niestały, błędny.

Błędne, opłata za przytrzymane bydło cudze.

Błędnica, błędnik, światło błąkające się, błędny ognik, wertepnik.

Błędnik, 1) ten, który błądzi, 2) błędokręt, [44]labirynt, 3) błędny ognik.

Błędny, w znacz. zmieniający się.

Błędowica, błąd, zabłądzenie.

Błędowie, błędne rozdroża, mylne manowce, miejsce pełne dróg błędnych.

Błędzić, błądzić.

Błękacz, p. Błąkacz.

Błękać się, błąkać się.

Błękitnia, suknia niebieska, bławatna.

Błękitnidło, barwiczka błękitna do farbowania twarzy.

Błodziej, st. wyższy od błogo.

Błogać, błagać.

Błogodarzyć, dawać jałmużnę.

Błotliwy, błotnisty.

Błożenie, błogosławienie, błogosławieństwo.

Błożyć, sprzyjać, pobłażać.

Błyktry, błyktryk, blichtr.

Błyskawy, błyskliwy.

Błyskota, 1) błysk; 2) błyskawica.

Błyskotnik, 1) ten, co robi błyskotki; 2) człowiek mieniący się, błyszczący kolorami.

Błysnący, połyskujący, lśniący.

Bobek, laur, wawrzyn.

Bobo, straszydło.

Bobrzysko, trzęsawisko.

Boch, tułów obłupionego bydlęcia, tułów wołu.

Bocheniec, bochenek.

Bochnar, gatunek monety.

Bochniaczek, bochniec, bochenek.

Bociem, bowiem, albowiem, bo.

Boczkorosz, rodzaj szlachcica chodaczkowego na Węgrzech.

Boćkowiec, Boćkowski, bizun, kańczug, dyscyplina.

Boćwina, boćwinka, także botwina, nać buraków; przezwisko Litwinów; także: boćwiniarz, boćwinkarz, boćwinek, boćwiniak, boćwiak.

Bodloch, badloch, botuch (niem. Badetuch), prześcieradło kąpielowe.

Bodłak, bodak, bodżak, bodziak, bodzieniec, kolce u roślin; roślina koląca, pełna kolców.

[45]Bodło, bobo, straszydło, potwór, dziwotwór.

Bodnia, bednia, dzieża.

Bodz, bodziec.

Bodziak, p. Bodłak.

Boga, bogini.

Bogaja, bogaczka.

Bogińczyk, człowiek doskonały, półbóg.

Bogobojca, człowiek bogobojny.

Bogobowny, bogobojny.

Bogobytny, bytnością Boga zaszczycony.

Bogomodlca, modlący się do Boga.

Bogomolctwo, bogomódlstwo, nabożność, pobożność.

Bogomówca, mówiący o Bogu, teolog.

Bogomyślny, bogomyśny, zatopiony w Bogu, kontemplacyjny.

Bogonienawidnik, nienawidzący Boga.

Bogoniewiasta, Bogu oddana panna; Najświętsza Panna.

Bogoobrazie, wizerunek Boga.

Bogoprzectwo, Bogaprzectwo, wyparcie się Boga, ateuszostwo.

Bogosławić, błogosławić.

Bogosłowić, 1) błogosławić; 2) o Bogu i rzeczach bożych mówić, zajmować się teologją.

Bogosłowie, Bogosłowstwo, nauka o Bogu i rzeczach boskich, teologja.

Bogosłów, mówiący o Bogu, teolog.

Bogoubijca, bogobójca, zabójca Boga.

Bogożyw, dla Boga żyjący, pobożny.

Bogułajać, bluźnić.

Bogurodzica, Bogarodzica.

Bogusławion, błogosławiony.

Bojazność, bojaźń.

Bojec, bodziec.

Bojeźliwość, bojaźliwość.

Bojowny, zdatny do boju, bitny, waleczny.

Bokał, pokał, bukał, bukaj, puhar.

Bokłaszek (tur.), bukłaczek, skórzane naczynie do wody i in. płynów.

Bolać, boleć.

Bolak, wrzód.

Bolątszy, bolący.

Boległów, ból głowy.

Boleśliwie, boleśnie.

Bolet, p. Palet.

[46]Boletyn, gałka używana przy głosowaniu.

Bolno, bolesno, boleśnie.

Bolny, bolesny.

Bolum, napój uśmierzający, orzeźwiający.

Bolwark, p. Bulwark.

Bombiza (śr. łac.), niezgrabny, brzuchacz.

Boradek, boratek, boracik, burat (franc.), rodzaj materji wełnianej albo jedwabno-wełnianej.

Bormistrz, burmistrz.

Boroczno, boroszko, obrok.

Borys, borowiec, mieszkaniec borów; człowiek nieokrzesany, prostak.

Borysz (tatar.), litkup.

Boryszkować, zapijać borysz, traktować kogo z powodu kupna a. sprzedaży.

Borzobohaty, który się prędko zbogacił.

Borzyć, burzyć.

Bosiny, bosaki, chodzenie boso.

Boskiem, boso.

Bosurman, p. Bisurman.

Bot, but.

Botek, bucik.

Botliwy, p. Badliwy.

Botloch, p. Bodloch.

Boton, p. Buton^[7].

Botuch, p. Badloch.

Boźny, woźny.

Bożkować się, udawać pobożność, być świętoszkiem.

Bożny, pobożny.

Bożocielski, przym. od Boże Ciało.

Bożymię, w imię Boże.

Bóźnica, świątynia pogańska.

Bracelet, braselet (franc.), bransoletka.

Brachu, bracie.

Bracieniec, brat.

Brajn (niem.) choroba ust u niemowląt.

Brak, brakowanie, wybór.

Brakarz, brakownik, gatunkujący towar.

Brala (niem.), broda.

Bram, brama, bramka (n.), 1) bramowanie, obszycie szaty, galon, listwa u szaty, lamówka; 2) strój głowy niewieściej, czółko.

Bramne, bronne, opłata za przejazd albo przewóz czego przez bramę miejską.

Brana, brona, brama miejska, wnijście.

[47]Brandebura, brandenbura, brandybura, rodzaj wierzchniej sukni męskiej, płaszcz.

Brandebury, hafty, galony około dziurek do guzików, szamerunek.

Brandnar (skand.), głównia szabli, brzeszczot, szabla nieoprawna.

Brant (niem.), czyste srebro lub złoto.

Bratogłowca, bratobójca.

Bratr, bratbrat.

Brednica, średnica w kole.

Brejhan (niem.), piwo w połowie z jęczmienia, w połowie z pszenicy.

Breklaszt, brekleszt, breklest, breklast, rodzaj podlejszego sukna.

Brodekin (franc.), but hiszpański, półbucik.

Brodgolacz, Brodogol, golibroda, golarz, balwierz.

Brodoszedny, mający siwą brodę.

Broić się, szaleć, wściekać się, dokazywać.

Broma, brama,brama.

Brona, brama; obronne miejsce w lesie.

Bronka, 1) krata, ruszt; 2) bramka.

Bronne, p. Bramne.

Brońca, obrońca.

Broskiew, broskinia, brzoskwinia.

Broszcz, obszycie na spodzie sukien kobiecych, plisa, listwa.

Brotfas (niem.), rodzaj kredensu.

Brożcem, brzodźcem, na bakier, na bok, bokiem.

Brożyna, daszek i drągi brogowe.

Brudnia, rzecz brudna.

Brunatnia, kolor brunatny.

Brustwer (niem.), przedpiersień, wał ziemny dla obrony.

Brydnia, brednia.

Brynda, igraszka, fraszka.

Bryzować, bryżować, fryzować, bryżami ozdabiać.

Bryż, bryz, zwykle w lm. bryże, bryzy, 1) karbowanie, fryzowanie, pstre ozdoby w stroju kobiecym, kryzy, hafciki, szamerunek; 2) grzebień koguci:koguci; 3) wyrostki drzew, wilki.

Bryżowany, pstro wyszytywyszyty.

Brzazg, brazg, brzask.

[48]Brzechwa, strzała bez żelezca, bez grotu.

Brzednia, brednia.

Brzemiononosz, tragarz.

Brzeszczy się, brzeżdży się, świta.

Brzesznik, brześnik, pies myśliwski, gończy.

Brzezień, marzec.

Brzeżdżenie, świt, świtanie, brzask.

Brzmiączka, brzmienie, gwar.

Brznieć, brzmieć.

Brzodźcem, p. BroźcemBrożcem.

Brzoskiew, broskiew, brzoskwia, wrzoskwia, 1) dawna nazwa kapusty; 2) brzoskwinia.

Brzucho, brzuch.

Brzuchobolenie, ból brzucha.

Brzuszcz, bruszcz, brzusiec, brusiec, brzuszec, brzuśce, brzuszce, wydatna, najgrubsza część jakiej rzeczy, wypukłość np. dłoni, noża.

Brzydliwy, brzydny, brzydki.

Bubas, straszydło.

Bucha, obszerny płaszcz.

Buchtorzyć, durzyć, bałamucić.

Bucić się, unosić się butą, chełpić się.

Bucznieć, butrznieć, butnieć, buczeć, 1) butwieć, próchnieć, murszeć; 2) buty nabywać, butnym się stawać.

Bucznoszumny, butą odęty, buńczuczny.

Buczny, 1) pełen buty, butny, chełpliwy; 2) pyszny, szumny, zbytkowny, wystawny.

Budne, opłata od bud, np. jarczmarcznych.

Budomirca, budowniczy.

Bujen, bujny; swawolny.

Bujurdan, bujurdun (tur.), ceduła śmierci, wyrok.

Bukat1. Bukat, 1) byczek, ciołek, duże cielę; 2) skóra z bukata, karmionego mlekiem.

Bukat2. Bukat, kawał, kęs, sztuka.

Buklarz, puklerz.

Bukłak, bukład, bukłaszka, bukłaczek, bukłaszek (tur.), szawłok, skórzane naczynie do wody i innych płynów.

Bukon (włos.), kęs, kąsek.

Bukszpir (holend.), maszt przedni.

Bukszpryt (niem.), rodzaj [49]masztu pochyłego, reja.

Buksztel, bugsztel (niem.), wieża na walcach albo kołach, którą dawniej podsuwano pod mury.

Bukucha, bukiew, żołądź bukowa.

Bulga, bułga, buł, byk (niem.), wór skórzany na płyny, szawłok, bukłak.

Bulwark, bulwerk, belwerk, bolwarek, blofarek (niem.), baszta, narożnik, twierdza, warownia.

Buł, p. Bulga.

Buła, bóła, bula papieska.

Bułat (tur.), 1) stal; 2) szabla szeroka perska albo turecka; 3) szabla z szeroką głownią.

Bułatny, stalowy.

Buławić, hetmanić, dowodzić wojskiem.

Bułza, torba skórzana.

Bumbak, opój, pijak.

Bunowy, zrażacz, robotnik w warzelni soli, który nasypuje czyli nakłada.

Buntliwy, buntowliwy, buntowniczy.

Bupki, p. Pupki^[8].

Burd (śr. łac.), muł, zrodzony z oślicy i źrebca.

Burda (śr. łac.), 1) ciężar, pakunek, brzemię; 2) kłótnia, spór, walka.

Burdać się, guzdrać się, leniwie się do czego brać.

Burdziuk (ukr.), naczynie na płyny zwykle skórzane, bukłak.

Burgmistrz, burgomistrz, burmistrz.

Burk, bruk.

Burkat, jakieś naczynie miedziane.

Burkownik, włóczęga brukowy, brukotłuk.

Burłak (ukr.), włóczęga.

Burować, burkować, burczeć, łajać, fukać.

Bursować, mieszkać w bursie, być bursarzem.

Burzca, Burznik, Burzyc, burzyciel, wichrzyciel, demagog.

Bustard, gatunek wina fran. fałszowanego.

Butel, butyr (niem.), oprawca, hycel; pomocnik kata, sługa miejski.

Butliwy, butny.

Butryn, tęgi dzieciak, tłuścioch.

Butynek, butynk, p. Bitunek.

[50]Buzdygan (tur.), gatunek buławy wojskowej, gałka osadzona na krótkim drzewcu, jako znak władzy wojskowej.

Buzować, bić, karać.

Bych, bym.

Bychom, byśmy.

Być, choćby.

Bydliciel, mieszkaniec.

Bydlić (czes.), mieszkać, przebywać.

Bydło, mieszkaniemieszkanie, posiadłość.

Byle, 1) krzak, podkrzewie, bylina, chwast, zielsko; 2) łodyga.

Bysiek, byczek.

Bystrszy, bystrzejszy.

Bystrzyna, wir.

C.

Cacha, czacha (z niem. Zeche), chodnik w kopalniach.

Cajniarnia, kuźnica żelaza.

Cal (rodz. żeńs.), całość.

Cale, cala, cal, wcale, zgoła.

Calec, calik, calizna, ziemia nigdy nie tknięta pługiem.

Cap, 1) caban, baran z grubym ogonem; 2) stary kozieł; 3) głupiec.

Capa, skóra wyprawiona chropawo, jaszczur, szagryn.

Carz, car.

Ccić (ctę, cciesz, ccie, i tcie, ccił), czytać.

Cech, cecha (z niem. Zieche), powłoczka, poszewka.

Cedować (łac. cedere), ustępować.

Cejghauz, cekhauz, cekauz, (niem.), zbrojownia.

Cejgwarter, cekwart, dozorca zbrojowni.

Ceklacja, włóczenie się po nocy.

Ceklarz (łac. circulator), pachołek miejski, zbir, oprawca, siepacz, policjant.

Ceklmistrz, cekmistrz, starszy ceklarz.

Ceklować, ceglować, włóczyć się po nocy.

[51]Ceklownik, włóczęga nocny.

Cektać się, cektować się, certować się, sprzeczać się.

Celbrat (niem. Zahlbret), tablica do rachowania pieniędzy.

Celestat, celstat, celsztat (niem. Zielstätte), strzelnica.

Celnik, wybierający cło.

Celować kogo, odznaczać się, przewyższać, przechodzić.

Celpy, rodzaj ubrania kobiecego.

Cemrować (niem.), cembrować, opatrywać studnię a. dół drewnianemi ścianami (cembrowina).

Cenar, cynar (śr. łac.), rodzaj tańca.

Centurjon (łac.), setnik, dowódca 100 żołnierzy.

Ceplik (z niem. Zopf, zdr. Zöpfel), warkoczyk.

Cera, w znacz. twarz; mina, pozór.

Ceregiele, cregiele (niem. Ziererei), 1) ceremonje, korowody; 2) stroje kobiece.

Cerekiew, cerkiew.

Cerewizna, czerewizna, dolna część brzucha.

Cerkiel, cyrkiel; w cerkiel, pod cyrkiel, dokładnie odmierzone.

Cernoresa, p. Czarnoresza.

Cetać się, certać się, sprzeczać się.

Ceter! (niem.) niestety! biada.

Cętka, blaszka.

Chabaź, chabuź, zielsko, chwasty.

Chabina, habina, chabinka, rózga, pręcik.

Chabuź, zielsko, trzcinisko.

Chadra, nędzna szkapa.

Chadzka, wyprawa, wycieczka.

Chaja, haja, zawierucha, burza.

Chalag, skotarz, wolarz; człowiek nieokrzesany.

Chalibski (z gr.), stalowy.

Chalić, chwalić.

Chałupować, łupić, grabić.

Cham, chan.

Chamera, słota.

Chanaja, motłoch, gawiedź, hałastra.

Chandra, hypochondrja, zły humor.

[52]Chandzlar, chandżar, p. Andziar.

Chańśba, p. Chąśba.

Charchała, flegmatyk.

Charta, karta.

Chartuz, kartuz.

Chasa, chasza (czesk.), hałastra, motłoch, zgraja.

Chaszcz, gąszcz, gęstwina, krzaki gęste.

Chądzielnie, chudzielnie, pokryjomu.

Chąsiebny, chąziebny, chądziebny, chudziebny, złodziejski, kradziony.

Chąśba, chąźba, chańśba, 1) kradzież; 2) kara pieniężna za kradzież.

Chechotać, chichotać.

Chełbać się, kołysać się.

Chełkać, łkać, szlochać.

Chełm, hełm.

Chełpa, chełpliwość, przechwałki.

Chełszczeć, chełszczyć, chełtać, chełścieć, szemrać, szumieć (o wodzie).

Chełznać, kiełznać.

Chera, zamieć, zadymka.

Cherścić, p. Chełszczeć.

Chętkość, ochota, ochoczość.

Chętliwy, 1) chętny; 2) apetyczny.

Chimja, chemja.

Chleb, w znacz.: uczta weselna.

Chlebica, bochen chleba.

Chlebić, pochlebiać; chlebi się komu, darzy się, szczęści się.

Chlebojedzca, chlebojejca, chlebojad, chleb czyj jedzący, robotnik w stosunku do chlebodawcy.

Chlubliwy, lubiący się chlubić, chełpliwy.

Chlustem, strumieniem, potokiem (lać się).

Chłanąć, chłonąć.

Chłapeć, spłacheć, szmat, kawał.

Chłob, p. Kloba.

Chłodne, okład.

Chłodnik, 1) altana; 2) aleja cienista, szpaler; 3) namiot.

Chłopać komu, 1) nazywać kogo chłopem; 2) służyć, być u kogo chłopem.

Chłopi, męski.

Chłopobyk, chłopobykowiec, Minotaur, byk z głową mężczyzny (z mitologji).

[53]Chłopokoń, chłopokoniec, Centaur, koń z głową mężczyzny (z mitologji).

Chłopowic, syn chłopa.

Chłuba, chluba.

Chłucha, chwała, sława, chluba.

Chmiel, przen. pijaństwo.

Chmurać się, zachmurzać się.

Chmurawa, powietrze pochmurne, niebo pochmurne.

Chmurawy, chmurliwy, chmurzysty, pochmurny.

Chmurzyca, wielka chmura.

Chmyz (ukr.), 1) mały konik; 2) człowieczek niepozorny, chuchrak.

Chnet, wnet.

Chobot, skrzydlaty sandał Merkurego; wogóle obuwie.

Choboty, czoboty, 1) buty; 2) gatunek spodni buchastych.

Chobry, chrobry, waleczny.

Chochoł, czub na głowie, wierzchołek.

Chocia, chociaże, chociaj, choć, chociaż.

Chodza, chód.

Chodziwy (koń), dobry do chodu.

Chomla, obrączka do podtrzymywania włosów na głowie.

Chomos, mączka cukrowa.

Chorab, korab.

Chorbora, dziesięcina, pobierana od wydobytej soli albo kruszców.

Chorkawy, charkotliwy, rzężący.

Chorosłodzenny, chory na śledzionę.

Chorownia, chorowalnia, chorobarnia, izba dla chorych w szpitalu.

Chost, chostek, chosztek, chwostek, choszysko, człowiek rozwiązły, nierządnik.

Chotczy, kotczy, wóz do wożenia bagaży.

Chowaciel, chowacz, 1) zachowawca, przechowywacz; 2) wychowawca.

Chowatedlnica (czesk.), schowanie, schowanko, skład.

Chowierać, chowierzyć, poruszać, kołysać, bujać.

Chramać, chromać, ponosić szkodę.

[54]Chrapot, chrepot, chrepota, ochrypłość, chrypka, chrapanie.

Chrobak, robak.

Chromota, kalectwo na nogi, kulawienie.

Chromina, chata, szałas.

Chromourodzony, chromy od urodzenia.

Chromowidz, człowiek chromy a widzący.

Chrona, miejsce ochronne.

Chronika, kronika.

Chronka, schronienie, kryjówka.

Chropieć, chropowacieć.

Chrosnąć, chrostnąć, chrostać, chróstać, kropnąć, rzucić, palnąć, grzmotnąć.

Chrost, chróst.

Chrościec, chrościniec, krzew, krzak.

Chroślina, krzewina, krzak.

Chrtunić, krztusić się.

Chrupkowaty, chrupiący, twardawy.

Chrusnąć, chrzęsnąć.

Chrystoborca, arjanin, socynjanin.

Chrystonosiciel, ten, co Chrystusa nosi w sercu.

Chryzmał, chrzyżmał, krzyżmał, naczynie do przechowywania chryzma.

Chrząp, kuper.

Chrzbiet, grzbiet.

Chrzcica, kark.

Chrzebiet, Chrzepciec, grzbiet.

Chrzepcizna, chrzept; p. Pochrzepcizna.

Chrzeptowy, grzbietowy.

Chrzesnak, krzesnak, koszula do chrztu.

Chrześcijańskie, po chrześcijańsku.

Chrześlnica, chrzcielnica.

Chrzęsłka, chrzęstłka, chrzęstek, chrzęstka, chrząstka.

Chrzęślisty, pełen chrząstek.

Chrzybiet, Chrzypt, grzbiet.

Chrzyzmał, p. Chryzmał.

Chrzyżmo, chryzmo, olej święty.

Chuckop, p. Huckop.

Chuć, 1) w znacz. chęć, życzliwość, skłonność; 2) żądza.

Chudorławy, chuderlawy.

Chudziebny, p. Chąsiebny.

Chustem, p. Hustem.

Chuszcza, p. Huszcza.

[55]Chutki, chutliwy, chutny, chętny, ochotny, skory; prędki, żwawy.

Chwalibur, chwaliburca, chwaligóra, chwalisz, samochwał, samochwalca.

Chwalny, chwalebny.

Chwałka, marna chwała.

Chwatać, chwytać.

Chwatki, 1) chwytki; 2) żwawy, rączy, chwacki.

Chwatkiem, naprędce, dorywczo.

Chwiejać, chwiać.

Chwistek, świstek, bagatela.

Chwisty, chusty, bielizna.

Chwostać, chłostać, bić.

Chyba, 1) chybienie, zawód; zboczenie; potwór. Bez chyby = bez pochyby, niechybnie; 2) oprócz, bez.

Chybać, zachwiewać, poruszać.

Chybić, kibić.

Chybitka, kibitka.

Chych, chychot, śmiech.

Chycić, chwycić.

Chylcem, chyłkiem.

Chył, wychylenie, wygięcie.

Chynąć, pochylić, pogrążyć, rozwiać, wionąć.

Chyr, chyra, charłactwo, cherlactwo.

Chyrograf, cyrograf.

Chystać, huśtać, kołysać.

Chytrek, chytrzec, chytrzelec, człowiek chytry.

Chytroba, chytra sztuka, fortel.

Chytrogarny, zagarniający chytrze.

Chytroskok, ten, co chytrze się wymyka przez skoki.

Chytrszy, chytrzejszy.

Chytrzec, p. Chytrek.

Chyż, chyżyk, chyża, hyż, chata, chałupa, dach nad głową.

Ciałokupiec, 1) handlarz niewolników; 2) handlujący żywym towarem, rajfur.

Ciałowity, otyły.

Ciałożerca, pastwiący się nad ciałem.

Cianki, cienki.

Ciarapata, szerepetka, udający szlachcica.

Ciarlatan, szarlatan.

Ciasnocha, 1) spódnica; 2) koszula; 3) panna; 4) udająca pannę.

Ciastoch, ciastuch, człowiek miękki, chwiejny.

[56]Ciaśla, cieśla.

Ciądacz, ciądzacz, p. Ciążacz.

Ciądza, p. Ciąża.

Ciądzać, p. Ciążać.

Ciągawka, ciągota, chęć przeciągania się, senność.

Ciągnąć się, w znacz. wydawać nad stan.

Ciąża, cięża, 1) ciężar, brzemię; 2) kara, karność; 3) także: ciądza, ciąg, zastaw, fant, zajęcie; 4) zaprzęg, sprzężaj.

Ciążacz, ciążebnik, ciądzacz, ciądacz, ten, co komu zajmuje rzeczy, sekwestrator.

Ciążać, 1) obciążać, gnębić; 2) lenić się; 3) także: ciądzać, zajmować, fantować.

Ciążba, rzecz zafantowana.

Ciążebnik, p. Ciążacz.

Ciążebny, zafantowany, zaaresztowany, zajęty przez ciążacza.

Ciążyć na kogo, skarżyć się, narzekać.

Cichacza, w cichości, cichaczem.

Cisze, cicho.

Ciecha, pociecha, uciecha.

Ciek, 1) cieczenie, cieknięcie; 2) ciecz.

Ciekać, 1) pędzić, uciekać,uciekać; 2) zabiegać, starać się o co:co; 3) dociekać, dochodzić czego.

Ciekawy, skory do uciekania.

Ciekączka, biegunka.

Ciekun, szybkobieg, biegun, goniec.

Cielesieństwo, cielesność.

Cielestny, cielesny.

Cieleśnik, człowiek lubieżny.

Cielny, cielesny.

Cieluch, cielak, ciołek.

Ciem, cim, bowiem, albowiem.

Ciemiec, zamsz.

Ciemnofałeczny, niejasne fałsze podający.

Ciemnoród, człowiek ślepy od urodzenia.

Cienny, 1) cienisty, 2) pozostający w cieniu, ukryty.

Cieplec, cieplek, rodzaj drogiego kamienia.

Cierpiec, 1) cierpkość; 2) cierpliwość.

Cierpiętliwość, cierpliwość.

[57]Cierpiętnik, męczennik.

Cierzpliwość, cierpliwość.

Ciesać, ciosać.

Cieszyciel, pocieszyciel.

Cieszykamień, kamieniarz, ciosający kamienie.

Cieś, ciesaniec, drzewo ociosane, przycieś.

Cieść, 1) teść; 2) synowa.

Ciędzać, p. Ciążać.

Cięgatura, p. Cyngatura.

Cięgot, krzyk przestraszonej kuropatwy.

Cięża, p. Ciąża.

Ciężce, cięże, ciężko.

Ciężka, brzemienna.

Ciężkosercość, hypochondrja.

Cim, p. Ciem.

Cimiec, p. Ciemiec.

Ciosn, ciosna, nacięcie, zacios na drzewie, karb.

Ciotczanek, brat cioteczny.

Ciotczany, cioteczny.

Cirnie, ciernie.

Cirpiący, cierpliwy.

Cirpieć, cierpieć.

Cirpiedliwy, cirpiędliwy, cirpiętliwy, cierpliwy.

Cirpki, cierpki.

Cirpliwy, cierpliwy.

Cirznie, ciernie.

Cirzpieć, cierpieć.

Cirzpiedliwy, cirzpiędliwy, cirzpietliwy, cierpliwy.

Cirzpki, cierpki.

Cirzpliwy, cierpliwy.

Ciskarnia, tłocznia, drukarnia.

Ciskawy, rzutki, rzutny.

Cisy, śniady, czarniawy.

Ciszczba, ciżba.

Cisze, cicho.

Ciszkiem, po cichu, milczkiem.

Ciurba, ciorba, czorba, szorba, polewka, zupa.

Ciurma, galernicy, niewolnicy na galerach.

Ciwun, cywan, tywon, tywun, tywuń (ze skand.), 1) urzędnik ziemski na Litwie i Żmudzi; 2) włódarz, podstarości.

Cizdzba, ciżba.

Cizjojanus, p. Cyzjojanus.

Ciża, akcyza.

Ciżm, ciżma, czyżma, półbucik, trzewik.

Cklić, cknąć, cknić (sobie), przykrzyć sobie.

Ckny, ckliwy, nudny.

Cmekot, lichy kucharz, parzygnat.

Cność, cnota, zacność.

Cofne, kara za wstrzymanie przesyłki.

[58]Cokole, cokoli, cokolwie, colikolwiek, cokolwiek.

Cole, cokolwiek.

Cosi, coś.

Coż toż, coś.

Cregiele, ceregiele.

Cuch, p. Czuch.

Cudność, piękność.

Cudotworczyna, cudotwórczyni.

Cudotworzyć, czynić cuda.

Cudowidz, upatrujący we wszystkim cudów.

Cudzić, 1) zgrzebłem konia czesać; 2) ćwiczyć, przetrzepać, bić.

Cudzidło, zgrzebło, drapaczka.

Cudzobiesie, ksenomanja, zamiłowanie obczyzny.

Cudzokrain, cudzoziemiec.

Cudzorodak, cudzoziemiec, obcoplemieniec.

Cudzowłościec, włościanin z obcego majątku.

Cug puścić, ustępować, zupełną wolność zostawiać.

Cukata, cykata, skórka pomarańczowa, osmażona w cukrze.

Cukrować, zdobić, słodzić.

Cukrowny, słodki jak cukier.

Cusz, p. Czusz.

Cwajnos (niem. zwei = dwa + nos), rodzaj wyżła z nosem rozdwojonym.

Cwiszgold, ćwiżgult, złoto malarskie w płatkach.

Cwykiel (niem. Zwickel), klin, kawałek sukna.

Cybeby, rodzaj największych rozynek.

Cygrynowy (niem. seegrün), zielony jak morze, koloru morza.

Cyl, cel.

Cymbel, dzwonek srebrny w starych organach.

Cymbor, cymbury, czymbury (tur.), kajdany, więzy.

Cymbulc, cymbulec, rodzaj strzały.

Cyment (niem. Zimmt), cynamon.

Cymer (franc. cimier), kita, pióropusz.

Cymiec, zamsz.

Cyn, drewno, kawał drzewa.

Cynar, p. Cenar.

Cyndelin, kitajka cienka.

Cyndert, rodzaj tkaniny.

Cynek (niem. Zinke), 1) instrument dęty, kornet; 2) kwinkunks, figura w [59]kształcie rzymskiej liczby V, albo 2 trójkątów o wspólnym wierzchołku; 3) pięć oczek na kostce; 4) cętka.

Cyngatura, ciągatura (łac. cinctura), przepaska, pasek.

Cynkopstrość, ubarwienie cętkowane, pstrokacizna.

Cynkowany, cynkowaty, cynowaty, 1) mający kształt piątki rzymskiej; 2) cętkowany, pstry.

Cynozura, 1) gwiazdozbiór małej niedźwiedzicy; wskazówka, drogowskaz.

Cyplik, dziobek u naczynia.

Cyrekiew, cyrkiew, cerkiew, (także o kościele katolickim).

Cysło, p. Czysło.

Cyt, milczenie, cisza.

Cywan, p. Ciwun.

Cyza, akcyza.

Cyzjojanus, cizjojanus, cizjojan),cizjojan, spis świąt dorocznych.

Czabaje, rodzaj sukni męskiej.

Czaban, 1) wół rasy ukraińskiej; 2) caban, baran; 3) pastuch wołów albo owiec.

Czabanka, 1) wielka krowa; 2) więzienie.

Czabatura (z włos. ciabattura), rodzaj skrzyni albo komody.

Czac, p. Czacz.

Czacha, p. Cacha.

Czacht (niem. Schacht), szyb.

Czacz, czadz, czac, 1) cacko; 2) dar, rzucony między tłum; 3) tłum, tłok.

Czaczka, czaczek, czaczo, czaczko, cacko, drobiazg, sprzęcik.

Czadz, p. Czacz.

Czahar, czair, karłowate drzewa, zarośla.

Czakać, czekać.

Czakan, p. Czekan.

Czaknąć, czakać, zaczepić hakiem, zahaczyć.

Czal, tył, zad; tył wojska.

Czaladzin, czeladnik.

Czałbatka (szczałbatka), czerep, czaszka.

Czambuł, 1) najazd, nagły, dorywczy, zagon tatarski; 2) oddział, chorągiew Tatarów; 3) w czambuł, razem, ryczałtem; [60]cwałem, śpieszno; 4) czwał, galop.

Czamlet, kamlot.

Czamta, rodzaj materji jedwabnej.

Czantka, cętka.

Czapiczka, czapka.

Czar, car.

Czarczaty, (tur.), suknia, spódnica.

Czarlatan, szarlatan.

Czarnawa, czarnoziem.

CzarnokrwistosćCzarnokrwistość, melancholja.

Czarnokus, dzika kaczka.

Czarnomaz, człowiek o śniadej cerze.

Czarnoresza, czernoresza, cernoresa, habit.

Czarnorobotnik, wyrobnik.

Czarnoryżca, mnich grecki.

Czarnownik, złoczyńca.

Czarnożółciowy, melancholijny.

Czarotłum, prześladowca czarowników.

Czartak, 1) lepianka; 2) strażnica.

Czarz, car.

Czasoguślnik, czasownik, guślarz, wróżbita.

Czasolicznik, czasopis, czasopisarz, umiejący określać daty wypadków historycz., chronolog.

Czasosłów, brewjarz duchowieństwa.

Czas Pański! dla Boga!

Czasu patrzeć, pilnować, aby we właściwym czasie coś się działo.

Czaszkczy, pachołek chański.

Czasy, pory roku.

Czaśnie, cześnie, docześnie, czasowo.

Czata, straż; przednia czata = straż przednia, forpoczta.

Czatostwo, czatowstwo, rozbój.

Czausz, czaus (tur.), goniec sułtański, poborca podatków w Turcji; pokojowiec sułtański.

Czawun (z niem. Zaun), płot, ogrodzenie.

Cząstnik, p. Częstnik.

Czban, dzban.

Czcia, teściowa.

Czcichuć, żądza czci, ambicja.

Czcichutny, ambitny.

Czciciel, czytelnik.

Czcić, 1) czytać; 2) częstować, podejmować u siebie.

[61]Czciwiarski, bez czci i wiary, nikczemnik.

Czczeć, sterczeć, tkwić.

Czczonka, czcionka, litera.

Czczyca, tszczyca, mdłości, czczość, nudność.

Czczy się, ckni się, mdli.

Czczyć (czczał), sterczeć.

Czebr, ceber.

Czechczer, czekczery, spodnie.

Czecheł, czechło, 1) bielizna, koszula, zwłaszcza niewieścia; 2) prześcieradło; całun.

Czechrać, czochrać.

Czeczena, fala morska.

Czeczuga, rodzaj szabli.

Czedł, cz. przeszły od cześć = czytał.

Czekan, kij z młotkiem na końcu, rodzaj broni.

Czekawać, oczekiwać.

Czekman, czekmanik, kontusz krojem tatarskim.

Czeladnie, familijnie, poufale.

Czeladno, z liczną czeladzią, dworno.

Czeladność, poufałość, zażyłość.

Czeladny ojciec = ojciec domu; czeladna matka = matka domu.

Czeladzijny, czeladny.

Czeladzin, czaladzin, czeladnik, domownik.

Czeluść, czelustka, szczęka.

Czełek, człek, człowiek.

Czełn, czółno.

Czemerysy, lekka jazda w dawnym wojsku polskim.

Czentka, cętka.

Czepa, drzewo zatopione w wodzie, utrudniające żeglugę.

Czepać, zaczepiać.

Czepliki, przepaska na głowę.

Czerew, czerewo, brzuch.

Czerewizna, dolna część brzucha.

Czernecki, czerneczy, czerniecki, buntowniczy.

Czerniec, zakonnik w kościele greckim.

Czernoresza, p. Czarnoresza.

Czerwić, płodzić, zapładniać.

Czerwieniec, czerwinek, czerwonik, czerwończyk, czerwony złoty, dukat.

Czerwień, czyrwień, czerwiec.

Czerwiwy, czerwliwy, czyrwiwy, czyrzwiwy, [62]robaczywy, stoczony przez robaki.

Czerwonóg, czerwonak, flamingo.

Czerwotocz, robaczywość, toczenie przez robaki.

Czesać, pędzić, gonić.

Czesny, czestny, 1) uczciwy, zacny; 2) czasowy, tymczasowy; wczesny; 3) doczesny, cielesny.

Czestka, cześć.

Czestne, czesne, 1) opłata na rzecz sędziego, pamiętne; 2) honorarjum uniwersyteckie.

Czestnik, 1) uczestnik; 2) cześnik.

Czestny, p. Czesny.

Czestować, częstować.

Cześciwy, pobożny.

Cześć (czci), 1) w znacz. poczęstunek, uczta; 2) (czcię, czcisz a. czciesz, czetł albo czedł), czytać.

Cześniki, kronika, latopis.

Cześny, czasny, czasowy, doczesny.

Czeta, secina wojska.

Czetnik, szabla węgierska.

Czetowódz, dowódca czety, setnik.

Czeznąć, niknąć, ginąć.

Czeżuja, łuska.

Częsny, prywatny, osobisty.

Częstnik, cząstnik, posiadacz części majątku, współwłaściciel.

Częstny, podzielony na części.

Czliwość, cześć, szacunek.

Człapak, szłapak, koń idący szłapią, stępak.

Człowiectwo, człowieczeństwo.

Człowieczeński, człowieczy.

Czmura, chmura.

Czołdak, czołdar, czołdur, przykrycie na konia, dera, czaprak.

Czołdro, kołdra.

Czołen, czółno.

Czołg, gad pełzający.

Czołgacz, czołganiec, gad, płaz.

Czołgatny, czołgliwy, czołgający się, pełzający.

Czołkać się, czołgać się.

Czołko, czółko, opaska czoła, strój niewieści.

Czołn, czołnik, czółno.

Czołobitnia, bicie czołem.

Czop, czopowe, podatek od trunków.

[63]Czos, cios.

Czosać, czesać.

Czosne, czesne.

Czostka, p. Czestka.

Czosyk (niem. Schoss), młoda odrośl na roślinie.

Czółn, czółno.

Czółnik, przewoźnik (na czółnie).

Czrześnia, trześnia, czereśnia.

Czrzewo, trzewia, wnętrzności.

Czrzoda, trzoda; czereda.

Czsność, cześć, cnota.

Czsnota, cnota.

Czsny, cny.

Czso, co.

Czstny, cny, uroczysty.

Czta, uczta.

Cztąc, czytając.

Cztena (czesk.), czcionka, litera.

Czterdziesny, czterdziesty.

Czterdziestnica, 1) wielki post; 2) kobieta czterdziestoletnia.

Czterdziestodnica, 1) okres czterdziestodniowy; 2) p. Czterdziestnica.

Czterdzieśnia, czterdziesta część.

Czterletny, czteroletni.

Czterny, poczwórny, cztery razy większy.

Czteroczęstny, dzielący się na cztery części.

Czterpiętry, czteropiętrowy.

Czterzdniowy, czterodniowy.

Czterzej, czterej.

Czterznogi, czterzonogi, czworonożny.

Czterzy, cztery.

Czterzylećny, czteroletni.

Cztwarty, czwarty.

Cztwirć, ćwierć.

Cztyr, cztery.

Cztyrnaćcie, cztyrnadcie, czternaście.

Cztyrzy, cztery.

Czuba, szuba.

Czubacz, zwierzę czubate.

Czuban, wół.

Czuch, cuch, 1) zapach; 2) węch (u psa).

Czucha, czuha, czuhaj, czuja, szuba, długa suknia futrem podszyta, płaszcz tatarski z rękawami, gunia, burka.

Czuchać się, powoli wstawać ze snu, guzdrać się, gmerać się.

Czucie, straż nocna.

Czuć, w znacz. czuwać, [64]wartować, pilnować, strzec; Czuć się, poczuwać się, brać sobie do serca; troszczyć się o siebie.

Czuha, czuhaj, p. Czucha.

Czuhać, czyhać.

Czujliwy, czuły, wrażliwy.

Czulejszy, czulszy, wrażliwszy.

Czujny, czuły, czujący; czuwający, nieśpiący. C. komu, dający się uczuć, dotkliwy.

Czumak, chłop ukraiński, trudniący się furmaństwem.

Czupel, cypel.

Czupnąć, cupnąć, przycupnąć.

Czusz, czosz, cóż, w zn.: to jest, mianowicie.

Czutki, czutliwy, czuły, czujny; bezsenny.

Czuwacz, ten, co czuwa, stróżstróż.

Czuwałość, czujność.

Czwanić się, chwalić się, chlubić się.

Czwartka, ćwiartka.

Czwartonasty, czternasty.

Czwartosetny, czterechsetny.

Czwartować, ćwiartować.

Czwartynaćcie, czwartynaście, (dop. czwartegonaście), czternasty.

Czwartynasty, czternasty.

Czwartysetny, czterechsetny.

Czwarzyć, udawać, zmyślać; czwarzyć się, 1) drożyć się, wzdragać się, odmawiać ręki, ceremonjować się; 2) swarzyć się, kłócić się.

Czwiartka, ćwiartka.

Czwiercień, p. Ćwiertnia.

Czwierzyć się, czwarzyć się, swarzyć się, kłócić się.

Czwor, czworaki; w czwor, w czwórnasób.

Czworakować, czworkować, czynić coś czworako.

Czworletni, czteroletni.

Czwornogi, czwornóg, czwornożny, czworonożny; na czwornóg, na czworakach.

Czworny, poczwórny, cztery razy większy.

Czworograniec, czworobok.

Czworojedni, w czterech jeden.

Czworonaście, czternaścioro.

[65]Czworosetny, czterechsetny.

Czworosowity, p. Czterny.

Czwory, czworaki.

Czworzysty, czworaki.

Czwórnasobny, p. Czterny.

Czyć, być ciepłym.

Czyjkole, czyjkoli, czyjkolwie, czyjkolwiek.

Czyn, 1) robota, wykonanie; 2) naczynie; 3) ofiara; 4) machina wojenna; 5) zbroja; 6) szata, odzież urzędowa.

Czynek, robota.

Czyniać, czynić.

Czyniciel, 1) osoba działająca, działacz; 2) pełnomocnik, rzecznik.

Czynić z kim, 1) mierzyć się, walczyć, prawować się; 2) układać się, u mawiaćumawiać się z kim.

Czyniwać, czynić często.

Czynliwy, 1) wykonalny; 2) czynny, pilny, pracowity.

Czynowaty, wojujący.

Czyntakor, tkanina na półsztuki składana.

Czyńsz, czynsz.

Czyrka, cerka, miejsce zacerowane.

Czyrńszy, czarniejszy.

Czyrpać, czerpać.

Czyrstwy, czerstwy.

Czyrw, czyrwieniec, czerw, robak.

Czyrwiony, czyrwony, czerwony.

Czyrwiwy, robaczliwy.

Czyrzniawy, czarniawy.

Czyrznidło, czernidło.

Czyrzpać, czerpać.

Czyrzw, czerw, robak.

Czyrzwiwy, p. Czerwiwy.

Czyrzwony, czerwony.

Czysło, cysło, liczba.

Czystoć, czystość.

Czystotny, czysty.

Czyście, 1) czysto, bez skazy, bez zarzutu; 2) dobrze, gracko, dzielnie, należycie, porządnie, wyśmienicie; 3) otwarcie, jasno, jawnie.

Czyścieniec, rzezaniec, eunuch.

Czyścitelny, służący do czyszczenia.

Czyść (cztę, czciesz; czetł, czedł, czła; czci; czcimy), czytać.

Czytacz, 1) czytelnik; 2) elementarz.

Czytaniec, czytelnik.

Czyż, czynsz.

Czyża, akcyza.

[66]

Ć.

Ćchać, 1) czyhać; 2) uderzać.

Ćchórz, ćckórz, tchórz.

Ćci, uczty, biesiady.

Ćma, ciemność.

Ćmachnąć, uderzyć.

Ćmawy, ciemnawy, bez połysku.

Ćmiakać, cmokać.

Ćmiel, trzmiel.

Ćmy, bez połysku, matowy.

Ćwiczeństwo, ćwiczenie, karność.

Ćwiczeńszy, bardziej wyćwiczony.

Ćwiczny, pojętny.

Ćwiczyzna, ćwiczenie, wprawa, mistrzostwo.

Ćwierciel, kwadrans.

Ćwiercz, świerszcz.

Ćwierćkartaun, ćwierćwąż, rodzaj działa.

Ćwierdza, twierdza.

Ćwierdzić, twierdzić.

Ćwierdź, twierdza, więzienie.

Ćwierk, świerszcz.

Ćwiertka, ćwiartka.

Ćwiertnia, miara zboża albo mąki.

Ćwiertnik, właściciel ćwierćłanka.

Ćwikiel, ćwykiel, klin w bieliźnie.

Ćwirć, ćwierć.

Ćwirdza, twierdza.

Ćwirdzić, twierdzić.

Ćwirtnia, p. Ćwiertnia.

Ćwizgult, ćwiżgult, ćwiżgułt, p. Cwiszgold.

D.

Daba, rodzaj płótna chińskiego.

Dabin, p. Tabin.

Dacha, wierzchnia suknia, ze skóry sporządzona.

Daga, dah (niem. Degen), sztylet, puginał.

Daj, bodaj.

Dajać, dawać.

Dajbyś, bogdajbyś.

Dajczer, dajczmanek, [67]Niemiec, Niemiaszek.

Dak, więc, przeto, zatym.

Dale, dalej.

Dalecze, dal, oddalenie.

Dałmucja, dałmocjum, dalmatyka (ubiór kościelny djakonów).

Dałoman, dolman.

Damaszczyna, damaszczyzna, damascena (odmiana śliwyśliwy).

Damaszek, adamaszek.

Dank (z niemniem.), 1) nagroda zwycięstwa; 2) hołd, podziękowanie, dzięki; 3) pierwszeństwo, prym, wyźszośćwyższość, zaszczyt; Dank dawać komu, przyznawać pierwszeństwo.

Danny, 1) pochodzący z daniny, danniczy; 2) dający chętnie.

Daraj, pstra kitajka turecka.

Dard, darda, rodzaj toporka na długim drzewcu, jako broń, włócznia, oszczep, pocisk.

Dardzista, żołnierz, uzbrojony w dard.

Darmicą, za darmo.

Darmohardy, hardy bez powodu.

Darmoleg, darmolęg, próżniak, piecuch, ospalec, leniwiec.

Darmomówny, gadatliwy.

Darmopłoch, tchórz, człowiek bojaźliwy.

Darmopych, darmopyszek, człowiek pyszniący się bez przyczyny.

Darmosilny, daremnie wysilający się.

Darmostaj, darmostój, próżniak, gap.

Darmostraw, darmostrawca, darmozjad.

Darmoswar, człowiek, kłócący się o byle co, kłótnik.

Darmotrawca, marnotrawca.

Darmozwad, p. Darmoswar.

Darować, w znacz. obdarować, obdarzyć.

Darski, dziarski.

Darznąć, (dar-znąć), ośmielić się, odważyć się, targnąć się.

Darznie, śmiało, zuchwale.

Daszeczki, ozdoba stroju kobiecego.

Datły, daktyle.

Dawczyna, dawczyni.

Dawić, dławić.

[68]Dawki, dławiący.

Dażka, p. Daga.

Dąbnik, dąbr, dąbrowa.

Dąpiec, kij dębowy.

Dbać, w znacz. ufać.

Dca, córa, córka.

Dchenie, tchnienie, oddech.

Debać, dybać.

Debra, debrz, mały wąwóz, jar.

Defalka, defalkata, potrącenie, obniżenie.

Defensor (łac.), obrońca.

Deferencja (łac.), uległość, uniżoność.

Deferować (ł.), przedstawić, podać; ulegać, poddawać się; być obowiązanym, ubiegać się o co.

Deka1. Deka, dek, przykrycie, pokrowiec.

Deka2. Deka, p. Daga.

Dekonfektor, cukiernik.

Delijunak, junak, zuch.

Delika, p. Delja.

Delinować, kreślić, rysować.

Delja, delija, delijka, delika, opończa, płaszcz.

Deljuna, deljura, delura, delutka, deljutka, zwierzchnia suknia bez rękawów, ferezja, szuba.

Demanda (franc.), żądanie.

Demaszkować, damaskować, zdobić deseniem w kształcie żyłek.

Demesz, demeszka, damascenka, głownia szabli damaszkowanej, szabla w Damaszku zrobiona.

Demonjak, opętaniec, szaleniec.

Denegować (łac.), odmawiać.

Denność, dna, artrytyzm, zapalenie stawów.

Depaktować, zdzierać, pobierać opłatę niesłusznie albo za wysoką.

Depczycześć, niedbający o dobre imię.

Depta, deptacz, ten co depcze.

Derbisz, derwisz, mnich mahometański.

Derdołek, drobny szlachcic.

Deresz, 1) wino cierpkie, kwaśne; 2) koń sierści białej pomiesz. z żótłążółtą.

Derewnia, derewienka, 1) drwalnia, 2) wieś.

Derewnictwo, drewnictwo, leśnictwo, dozór nad lasami.

[69]Derha, dera, okrycie na konia, koc.

Derobaniec, drabant, żołnierz ze straży przybocznej.

Derus, 1) zdzierus, zdzierca; 2) obdartus.

Descens, ściekanie, odpływ humorów w ciele.

Deskultoryczny, dorywczy.

Despectwo, godność despoty, t. j. panującego u Rumunów i Serbów.

Despot, deszpot, dysput, despota.

DospotycyzmDespotycyzm, despotyzm.

Desprymować, uciskać, gnębić.

Destrjer (franc.), koń od parady.

Destynować (łac.), przeznaczać, wyznaczać.

Destytucja, złożenie z urzędu.

Destytuować (z łac.), złożyć z urzędu, uwolnić od obowiązków.

Desultor (z łac.), przeskakujący z jednego konia na drugiego.

Deszczarnia, cysterna, studnia do zbierania wody deszczowej.

Deszkiepcja, deszkiept, despekt.

Deszpot, p. Despot.

Detaszować (franc.), wyprawić, odkomenderować oddział wojska.

Detraktor (z łac.), ten, co szarpie czyją sławę, zazdrosny obmówca.

Dewinkować, zobowiązywać.

Dezertaty, dezerty, dobra ziemskie, opuszczone przez właścicieli.

Deżdż, (dżdżu), deszcz.

Dębczyna, dębiec, dębel, dębczak, młody dąb.

Dębien, dębień, kwiecień.

Dębikufel, pijak, opój.

Dębny, 1) mający kolor liści dębowych; 2) dobrze wyprawiony.

Dębowiec, dębczak.

Dębrze, las, bór.

Dęstować (z niemniem. dünsten), dusić (mięso).

Diszak, siekiera, tasak.

Djacisco, djaczysko, pogardl. djak, dziak, kleryk w kościele wschod.

Djasek, djabeł.

Dłabić, dławić.

Dłabikura, dławikura, ten, co dusi kury.

[70]Dławipacierz, nabożniś, świętoszek.

Dłazić, p. Dłażeć.

Dłażeć, dłażyć, deptać nogami, wytłaczać, uciskać, gnieść. Dłażyć się, przykrość sobie wyrządzać.

Dłoniatonogi, płetwonogi.

Dłonisty, dłoniasty, dłoniowaty, wielki jak dłoń.

Dłubjoch, dłubiuch, łyżeczka do dłubania w uszach.

Długochwostek, sikora ogoniasta.

Długocierpliwy, długo znoszący cierpliwie.

Długoczekanie, wyczekiwanie, powolność.

Długoduszny, p. Długocierpliwy.

Długoląg, człowiek wybujałego wzrostu.

Długopłajca, ten, co płaci długi.

Długopomny, 1) długo pamiętający; 2) godny długiej pamięci.

Długopotomny, mający długi szereg potomków.

Długoroczny, długoletni.

Długosierczy, mający długą sierść.

Długostajny, ciągnący się przez wiele staj.

Długoszyjawy, długoszyjny, mający długą szyję.

Długoświatność, powolność.

Długowieki, długowieczny.

Długowielej, bardzo długo.

Długowięzitość, wysoki wzrost.

Długowięzny, długowięzy, wysokiego wzrostu.

Długożytny, długożywny, długożywotny, żyjący długo.

Dłustwo, dług.

Dłuża, długość, dłuż.

Dłużebnik, dłużnik.

Dłużec, dłużce, dłużca, długa linka, przywiązana do pęt, rzemień długi.

Dłużnik, w znacz. wierzyciel.

Dłużyć, obdłużać, długów nabawiać, dłużyć się, zadłużać się, długi zaciągać.

Dma, podmuch.

Dmidzban, pijak, opój.

Dna, zapalenie stawów, artrytyzm.

Dnawy, artrytyczny.

Dob, (dobi), doba.

[71]Dobaczać się, dobaczawać się, domyślać się, dopatrywać się.

Dobotek, dobytek.

Dobramyśl, ochota, dobry humor, uczta, biesiada, bankiet.

Dobrek, człowiek dobry i miły.

Dobrobierca, ten, co otrzymuje dobrodziejstwo.

Dobroczyn, dobry uczynek.

Dobroczysty, bardzo dobry.

Dobrość, dobrota, dobroć.

Dobrodawca, dobrodziej, dobroczyńca.

Dobrodrustwo (dobrodrużstwo), pochop, zapał; popędliwość, zapalczywość.

Dobrodziewstwo, dobrodziejstwo.

Dobromówca, ten, co mówi dobrze o bliźnich.

Dobronienawidnik, człowiek nienawidzący dobra.

Dobropamiętny, pamiętający o dobrym.

Dobropłodny, wydający dobre owoce.

Dobropływanie, dobra żegluga.

Dobroprawie, dobre prawodawstwo.

Dobroród, szlachetne pochodzenie.

Dobrorzeczenie, dobrorzeczeństwo, błogosławieństwo.

Dobrorzeczliwy, dobrze o kim mówiący, przychylny.

Dobrorzeczyć, błogosławić.

Dobrosławić, błogosławić.

Dobrosławny, 1) błogosławiący; 2) błogosławiony.

Dobrośniedny, dobry do jedzenia, jadalny.

Dobrotny, dobrotliwy.

Dobrowierny, prawowierny.

Dobrowoleński, chętny, przychylny, życzliwy.

Dobrowoleństwo, dobrowolstwo, życzliwość, przychylność.

Dobrowonny, pachnący.

Dobruchać, uspokajać, ułagadzać.

Dobrzeczynność, dobroczynność,dobroczynność.

Dobrzesławić, błogosławić.

[72]Dobrzesławny, błogosłasławionybłogosławiony.

Dobrzyć, czynić dobrym, polepszać.

Dobrzyniec, brat dobrzyński, należący do zakonu Braci dobrzyńskich.

Dobytczę, zwierzę domowe, bydlę.

Dobytczy, dobytkowy, bydlęcy.

Dobytny, mogący być zdobytym.

Dochcip, dowcip.

Dochlustać, dodać razów, wychłostać, nabić.

Dochłostać, dochłościć, dokuczyć chłostą.

Dochwatki, p. Dochwytka.

Dochwatny, chwilowo wolny od zajęcia.

Dochwytka, dochwytki, dochwatki, w wyraż. w dochwytkę, w dochwytki, w dochwatki: dorywczo, naprędce.

Docip, dowcip.

Docinkać, dociąć, dokuczyć.

Doczasny, doczesny.

Doczcić, doczytać.

Doczynić, doczyniwać, dokończyć roboty, dokonać; dorobić.

Doczyść, doczcić, doćcić, (doczci, doczetł albo doczedł), doczytać.

Dodziać, dodziewać komu, podziałać na kogo, podniecić kogo.

Dodziałać, dodziaływać, dokonać.

Dodzienny, jednodniowy.

Dodzierżawać, dotrzymywać, zachowywać.

Dofołdrować, dobić się, uzyskać, odzyskać.

Dogarać, dogorywać.

Dogarki, resztki, pozostałe po pożarze.

Dogoda, dogodzenie, przysługa.

Dogodliwy, dogodny.

Dogorzały, spalony ze szczętem.

Dograbek, dograbianie, zbieranie reszty siana grabiami.

Dograbolić się, dogramolić się.

Dograwać, dogrywać.

Dogrześć, dogrzebać.

Dohad, duhad (z białor.), w wyraż. na d. = na domysł, na niepewne.

Doigrać, doigrawać, doigrywać, igrać do końca.

Doiskać, doiskiwać, [73]szukać do końca, doszukać się.

Doiszczyć, uiścić.

Dojachać, dojechać.

Dojąd, dokąd, dopóki.

Dojć, dojść.

Dojela, dopóki.

Dojowny, dojny.

Dojrzały, dojrzany, widoczny.

Dojutraszek, dojutrek, 1) człowiek, mający jutro umrzeć; 2) odkładający wszystko do jutra, kunktator.

Dojutrzny, mający trwać tylko do jutra, przemijający, znikomy.

Dojźrzeć, dojzreć, dojzrzeć, dojźreć, dozdrzeć, dojrzeć.

Dokarmiwać, dokarmiać, karmić do końca.

Dokazować, dokazywać.

Dokądkoli, dokądkolwiek.

Dokidać, dorzucić, docisnąć.

Dokonały, doskonały, zupełny.

Dokonawać, dokonywać.

Dokończywać, dokończać.

Doksologja modlitwa, chwaląca Boga.

Doksozofja, mniemana mądrość.

Doktorowski, doktorski.

Doktorz, doktor.

Dokuczny, dokuczliwy.

Dokuka, dokuczka, dokuczanie, naleganie.

Dokupno, zapłata.

Dokupny, sprzedajny, kupiony, przekupny.

Dokurczyć, dokuczyć.

Dole, dolina.

Doległość, dolęgłość, dolegliwość.

Dolicznik, liczba, którą należy doliczyć, aby otrzymać określoną sumę.

Dolik, dowód, poszlaka dowodna.

Dolizna, dolina.

Dolman, krótki płaszczyk huzarski.

Dolotny, dorywczy, dopadkowy.

Dołamać komu, dać się we znaki, dogorać.

Dołaman, p. Dolman.

Dołęga, dołęka, 1) moc, siła, gwałt, przemoc; 2) dostatek, zapas; 3) doświadczenie; 4) człowiek silny, dzielny.

Dołężliwy, dołężny, zdolny, zdatny, silny, mocny.

[74]Dołoma, dołoman, p. Dolman.

Dołoń, rodzaj sukni.

Dołożliwy, dołożny, dokładny, należyty.

Dołożyć, dokładać kogo, przekonać; d. komu = dowieść; d. czego = potwierdzić; d. się kogo = poradzić się kogo, zasięgnąć od kogo wiadomości.

Dołuba, dno rydwanu.

Dołupić komu, wytłuc kogo.

Doma1. Doma, w domu, u siebie; d. być = być przy zmysłach.

Doma2. Doma, dach płaski.

Domaczy, domowy, niedziki, swojski, łaskawy.

Domak, domowy, domownik; krajowiec; domator, zasiedziały w domu; człowiek prywatny.

Domalegaj, domator, piecuch.

Domarad, tęsknica za domem, nostalgja.

Domczek, dom, domik.

Domężna, panna na wydaniu.

Domieszkać się, doczekać się.

Domieścić, domieszczać, przyjąć do mieszkania, umieścić; domieszczać, kogo czego nabawić.

Domiszczko, dom, domek.

Domnić się, domniwać się, domnimawać się, domniemać się, domniemywać się.

Domniemawacz, domnimacz, ten, co się domniemywa; znawca.

Domostróż, stróż domowy.

Domostwo, gospodarstwo domowe.

Domowiec, domowit, przyjaciel domu.

Domowny, domowy.

Domyślawać się, domyśliwać się, domyślać się.

Doniekąd, do jakiegoś czasu.

Donieść, donosić, czego albo czemu, wystarczyć, dorównać, podołać, mierzyć się.

Doniżyć, zniżyć do reszty, pognębić.

Donużyć, donużać, domęczyć, domordować.

Dooki, dotknięty zezem zbieżnym.

Dopier, dopierno, dopierz, dopirko, dopirto, dopiro, dopiero; dalej a dalej, nadto.

[75]Doplonić, zagarnąć w niewolę, złupić do reszty.

Dopłonić, dokończyć płoni czyli przerębli.

Dopomagać kogo, wspomagać; dopomagać czego = brać w czym udział; dopomagać się, domagać się czego, upominać się o co.

Doprawować, doprawić, domówić, omówić do końca.

Doprosiciel, proszący, ubiegający się o co.

Doprządać, doprzęść, kończyć przędzenie.

Dopsować, dopsuć, popsuć do reszty.

Dopustny, dopuszczalny.

Dopuszczać komu, pozwalać.

Dopytawać, dopytywać.

Dopytki, badanie, śledztwo.

Dorazić, dorażać, 1) porazić, dobić; 2) dokuczyć, dopiec; 3) dokonać; 4) wyrazić do końca.

Doraźliwy, 1) przeraźliwy; 2) dotkliwy, bolesny.

Dordzały, dojrzały.

Doręcze, doręcz, dorędzie, w wyraż. na doręczu, na dorędziu = na podorędziu, pod ręką.

Doręcznik, podręcznik, książka podręczna; notatnik.

Doręczny, podręczny.

Dorobnik, ten, co się dorobił.

Doroczy, doroczny.

Dorosłek, dorostek, wyrostek, młodzieniec dorastający.

Dorostnąć, dorosnąć.

Doroszczenie, dorośnięcie.

Dorwały, dorwany, pochwycony szczęśliwie.

Dorwy, w wyraż. w dorwy: dorywkami.

Doryda, dorynda, kobieta sentymentalna, pełna pretensji.

Dorzały, dojrzały.

Dorządzić się, ściągnąć na się kłopot.

Dosichmiast, p. Dotychmiast.

Dosić, dość, dosyć.

Dosiela, dotąd.

Dosięgły, dosiężny, dosięgalny.

Doskakować, doskakiwać.

Doskonać, dokonać.

Doskonalacz, doskonalec, [76]ten, co doprowadza coś do doskonałości.

Doskonalstwo, doskonałość.

Doskonały, mający lata, przepisane przez prawo.

Doskończyciel, p. Doskonalacz.

Doskórzyć, dokuczyć, dopiec.

Doskuczyć, doskrzeć, do skwarzyćdoskwarzyć, doskwierzyć, dokuczyć, dopiec, uprzykrzyć się.

Dostały, dojrzały.

Dostarczność, dostatek, zasób.

Dostatczać, dostarczać.

Dostatczek, dostatek.

Dostawca, ten, co dostał.

Dostawić, wystawić, narazić.

Dostępić, dostąpić.

Dostojeć, dostać, (dostoję).

Dostojeńszy, dostojniejszy.

Dostruchan, p. Roztruchan.

Dosuć, dosypać, dolać.

Dosuży, dzielny, zdolny.

Dosyćczynić, zadośćuczynić komu, zadowolić kogo.

Dosyćuczynność, zadośćuczynienie.

Dosypować, dosypywać.

Dosytek, sytość.

Doszłość, dojrzałość.

Doszto, doszło (do tego).

Dości, dość, dosyć.

Dościp, dowcip.

Dość, dojść.

Dośćczynić, zadośćczynić.

Doślepić, całkiem oślepić.

Dośmiardać, dośmiardnąć, dośmierdnąć, zacuchnąć się do reszty.

Dośmiewać, ostatecznie się ośmielać, śmieć.

Dośpiać, dospiać, dojrzeć, stać się dojrzałym, zdążyć, nadążyć; d. komu dopiec; dośpiewać łuk, naciągać; chwycić.

Dośpiały, dośpieły, dojrzały, wystały.

Dośpiech, stawienie się na czas.

Dośpiel, lekko uzbrojony.

Dośpieszyć, zdążyć.

Dośrzedni, dośrodkowy.

Doświaczczenie, doświadczenie.

Doświadczeniec, empiryk, opierający się wyłącznie na doświadczeniu.

Doświadczeństwo, empiryzm, posługiwanie ś. wyłącz. doświadczeniem.

[77]Doświadczywać, doświadczać.

Doświarczenie, doświadczenie.

Dotchnąć, dotknąć.

Dotegodniowy, trwający do tego dnia.

Dotrzymawać, dotrzymywać.

Dotychmiast, dosichmiast, 1) dotychczas; 2) dopóty, potąd.

Dotyczać, dotyczyć.

Dotyczny, dotykalny.

Dotyskiwać, dotyskować, bardzo utyskiwać.

Doufać, całkiem ufać.

Doufale, z ufnością.

Dowadzać, dowadzić komu, zadać komu cios, wyrządzić szkodę.

Dowaga, waga rzetelna.

Dowarek, 1) dowarzanie; 2) dojrzewanie.

Doważny, mający należytą wagę.

Dowcip, talent, zdolności.

Dowcipnik, mędrek, człowiek przemądrzały.

Dowiadać się, dowiadować się, dowiadywać się.

Dowiarek, człowiek łatwowierny.

Dowiarstwo, dowier, dowierzanie, łatwowierność.

Dowiedować się, dowiadywać się.

Dowier, p. Dowiarstwo.

Dowierca, wierzyciel.

Dowiernoręctwo, wierność lennika względem suzerena.

Dowierny, dowierzający, łatwowierny.

Dowinić się, 1) dopuścić się; 2) zasłużyć na karę.

Dowinienie, przewinienie, przestępstwo.

Dowiniony, obwiniony, winny.

Dowora, dostęp, przystęp; sposobność; powód, pretekst.

Dozdrzeć, dojrzeć.

Doznać, w znacz. dojść, przekonać się, poznać.

Doznawacz, doznawca, badacz.

Dozobać, dokończyć dziobania.

Dozornik, dozorca.

Dozorstwo, urząd dozorcy.

Dozór, przezorność.

Dozys, doza, dawka (lekarstwa).

Dozyskować, otrzymywać, odzyskiwać.

[78]Doźdrzeć, doźreć, doźrzeć, dojrzeć.

Doźrzały, dojrzały.

Doźrzenieć, dojrzeć.

Dożałować się, osiągnąć drogą procesu sądowego.

Dożdać, doczekać.

Dożera, 1) kłopot, trud, męka; 2) człowiek dokuczliwy.

Dożonąć, dogonić.

Dożyczyć dożyczać, dożyczać, użyczyć, udzielić, pozwolić.

Dożyły, dożyty, podeszły w latach.

Drab, drabik, piechur, żołnierz pieszy, pachołek.

Drabinkarz, karjerowicz.

Drabny, drabiniasty.

Drabotliwy, prędko i wiele mówiący.

Drabować, 1) jechać kłusem; 2) przetrząsać, przerzucać.

Dracz, zdzierca, łupieżca.

Dracza, łupiestwo.

Dragan, dragon.

Draganek, szewron, galon na rękawie, oznaczający lata służby żołnierza.

Dragant, tragant, sok, klej z koźlego ciernia.

Dragnie, raźnie, dzielnie, należycie.

Drajszlag, bieg koński przyśpieszony.

Draka, bójka, bijatyka.

Dranie, darcie.

Drapić, drapać, rozdzierać.

Drapież, drapieżstwo, drapieżyna, drapiestwo, łupiestwo.

Drapieżyć, łupić, rabować.

Drapny, drapieżny.

Drapsić, dreptać.

Draźnięta, sutki.

Drażdże, drzazgi, trzaski.

Drąchnąć, p. Dręchnąć.

Drągowe, rogatkowe, myto płacone przy rogatce.

Drążkowy, właśc. jeżdżący drążkami czyli kałamaszkami; ubogi, podrzędny, nieznaczny.

Drążnik, 1) strażnik przy bramie miejskiej w czasie morowego powietrza; 2) tokarz.

Drążny, drągowy.

Drelink (z niem. Dreiling), miara wina = 30 wiader.

Drepsić, dreptać, chodzić drobnym krokiem.

Dresz, dreś, dreść, dreszcz.

Drez, dreszcz.

Dreznar, tokarz.

Dręchnąć, więdnąć, żółknąć ze starości.

[79]Drętki, drętwy, cierpki.

Drgęga, chorobl. drżączka u koni.

Drjacznik, fabrykant albo sprzedawca drjakwi.

Drjakiew, dryjakiew, lekarstwo, maść, odtrutka, wszelkie lekarstwo przeciw truciźnie.

Drobiec, drobne zwierzę domowe.

Drobieżny, drobny, nieznaczny.

Drobię, p. Drobiec.

Drobiozg, drobioździk, drobiazg.

Drocz, dreszcz.

Drodzy, drogi.

Drogokupny, drogo kosztujący, kosztowny.

Drogomylny, mylący drogę, sprowadzający z właściwej drogi.

Drogosłany, wysłany drogiemi tkaninami.

Drogostny, bardzo drogi.

Drogotkany, wytkany kosztownie.

Drojki, drójki, ckliwy, słodki, mdły.

Droszcz, dreszcz.

Drożdża, drożdże.

Drożdżeć, gęstnieć.

Drożny, stosowny, właściwy, należyty, godziwy.

Drożyć, drążyć, wydrążać.

Drób, 1) odrobina, drobiazg; 2) pospólstwo, motłoch; 3) ptastwo domowe.

Dróżyć, drążyć, wydrążać.

Druczeć, ćwierkać, świergotać.

Drugant, p. Drygant.

Drugdy, czasem, podczas, niekiedy.

Drugdzie, gdzieniegdzie, gdzieindziej.

Drugie, znowu.

Druginaćcie, dwunasty.

Drugolubstwo, miłość bliźniego.

Drugubica, p. Dryga.

Drustwo, męstwo, waleczność.

Druzga, trzaska.

Druzgać, druzgotać.

Drużbart, dawna gra w karty.

Drużny, przyjazny, zgodny.

Drużyć, drużbić, drużbować, być drużbą na weselu.

Drwiarz, drwinkarz.

Drwieć, drewnieć.

Dryga, drygubica, drugubica, sieć na jesiotry.

[80]Drygant, drugant, 1) stadnik, ogier; 2) dobry koń, rumak, rączy ogier; 3) bałamut, lowelas.

Drygliwy, drgający, drżący.

Dryja (z niem. drei), 1) trójkąt; 2) trzy oczka na kostce do gry; 3) trójka koni.

Dryjakiew, p. Drjakiew.

Dryś, p. Drygant.

Dryzdaczka, biegunka.

Drzasnąć się, przestraszyć się, zlęknąć się.

Drzastwisty, p. Dziarnisty.^[9].

Drzastwo, p. Dziarno.

Drzaździsty, chropowaty.

Drzażdż, drzażdże, drzazgi; p. Drażdże.

Drząstwisty, p. Dziarnisty.^[9].

Drząstwo, p. Dziarno.

Drzążdż, trzaski i gałęzie, naniesione wodą.

Drzemota, drzemiączka, śpiączka.

Drzenny, (dr-zenny), rdzenny.

Drzeń, (dr-zeń) rdzeń.

Drzewiany, drewniany.

Drzewie, drzewa, zarośle.

Drzewie, drzewiej, prędzej, pierwej, wprzód, rychlej, przedtym, dawniej.

Drzewiejszy, dawniejszy, dawny.

Drzewnieć, drewnieć.

Drzewno, drzewienko, drewno.

Drzewstwo, drzewa, zarośle.

Drzon, rdzeń drzewa.

Drzwiany, drzwiowy, należący do drzwi.

Drżliwy, skłonny do drżenia.

Duana, cło, komora celna.

Dub, duby smalone, niedorzeczności.

Dubiec, dębczak, kij dębowy.

Dubiel, głupiec, prostak.

Duch, w znacz. tchnienie.

Ducha, 1) czapka nocna, szlafmyca; 2) jasiek.

Ducha, p. Duga.

Duchem, szybko.

Duchna  duchniczka, wielka poduszka.

Duchnąć, dmuchnąć, zadąć.

Duchnik, człowiek nierządny.

Duchowieństwo, duchowość.

Duchownik, 1) ojciec duchowny, spowiednik: 2) [81]duchowidz, zwolennik spirytyzmu.

Duchwałość, ufność, zaufanie.

Duczaja, trąbka, róg myśliwski.

Duczajka, mały dołek w ziemi.

Dudkować, 1) dudać, grać na dudach; 2) błaznować, robić głupstwa; 3) nadskakiwać, pochlebiać; 4) głupieć ze strachu.

Dudzić, trudzić, turbować.

Dufać, ufać.

Dufale, w zaufaniu.

Dufały, 1) ufny, hardy, pewny siebie; 2) poufały, zaufany.

Dufanie, ufność.

Dufliwy, p. Dufały.

Dufnomowny, pewny siebie.

Dufny, ufny.

Duga, ducha, duha, 1) kabłąk nad chomątem w uprzęży jednokonnej; 2) tęcza.

Dugiena, dogiena, guwernantka, ochmistrzyni.

Duhad, p. Dohad.

Dukać, duknąć, 1) skrzeczeć, rzechotać (o żabie), stękać, narzekać; 2) dukwieć, dulczeć, ślęczeć, fałdów nad czym przysiadywać.

Dukaton, dukat, czerwony złoty.

Dukwiarski, pedantyczny, drobiazgowy.

Dukwiat, dukwiący, ślęczący nad czym.

Dukwieć, p. Dukać.

Dulić, palić dulca czyli papierosa.

Duma, myśl, zdanie; z dumy czyjej, zdaniem czyim.

Dumkać, p. Dukać.

Dumnik, dumca, dumiec, człowiek dumny, pyszałek.

Dumnowładca, człowiek dumny z władzy, ambitny.

Dunąć, dmuchnąć, chuchnąć; uciec, drapnąć.

Dupla (łac.), podwójna.

Duplan (z łac. duplus = podwójny), sukno podwójnej szerokości.

Dupło, dziupla, wypróchniały otwór w drzewie.

Dupnieć, próchnieć z wewnątrz, stawać się pustym.

[82]Dur, 1) odurzenie, obłęd, 2) środek odurzający, trucizna.

Dura, dziura.

Durniać, nazywać kogo durniem.

Durować, błaznować, robić głupstwa.

Durzeć, wpadać w odurzenie, w osłupienie.

Duszejka, duszka.

Duszetratny, p. Duszozgubny.

Duszewny, duszebny, duszny, tyczący się duszy.

Duszka, pani duszka, miłośnica, kochanka, metresa.

Duszkoby, duszkożby, oby, gdyby, bodajby.

Duszkoż kogo, o gdyby tu był!

Duszman (tur.), ciemięzca, gnębiciel.

Duszniczek, kaftan spodni.

Dusznik, wróg duszy, djabeł.

Duszobójca, duszorozbójca, zabójca duszy, gorszyciel.

Duszozgubny, duszotratny, duszetratny, gubiący duszę.

Duszyca, biedna dusza.

Dutepasy, zwątpienie, desperacja.

Dużać się, walczyć z kim, pasować się z kim, mocować się z kim.

Duże, dużo, mocno, silnie.

Dużeć, większym, silniejszym się stawać.

Dużej, bardziej, silniej; prędzej.

Dużność, dużość, wielkość, siła, moc.

Dużorosły, wysoki, olbrzymi.

Duższy, większy, silniejszy.

Duży, silny, krzepki.

Dwadziestność, podatek, wynoszący dwudziestą część dochodu.

Dwadziestoczęstny, stanowiący dwudziestą część.

Dwanasne, podwunaste.

Dwoja, p. Dwój.

Dwojcy, 1) dwa razy; 2) drugi raz.

Dwojeć, dwa razy.

Dwojenaście, dwanaście, dwanaścioro.

Dwojgo, dwojko, dwoje.

Dwojżon, dwużeniec.

Dwonogi, dwunożny.

Dwoostrzy, mający dwa ostrza, obosieczny.

[83]Dwopióry, mający z obydwu stron pióra.

Dworaźny, dwurazowy.

Dwormistrz, marszałek dworu.

Dwornie, 1) grzecznie, układnie, zręcznie; wspaniale, elegancko, okazale; 2) ciekawie.

Dwornik, podstarości folwarczny.

Dworno, 1) wielkim dworem, wystawnie, okazale; 2) p. Dwornie.

Dworny, 1) dworski; dworna pani = dworka, dworzanka; dworny rok = sądzenie spraw przez sąd królewski; wina dworna = kara pieniężna, płacona dworowi; 2) wytworny, elegancki, grzeczny, układny.

Dworogaty, dwurogi.

Dworownik, żartowniś, szyderca.

Dworstwo, 1) życie dworskie; 2) grzeczność, układność; 3) żart, koncept, dowcip.

Dworzyć komu, umizgać się do kogo, nadskakiwać komu; 2) używać fortelów.

Dworzystość, dworzyszcze, 1) jednostka gospodarstwa kmiecego; 2) plac pod budowę domu.

Dwój, dwoja, podwójny.

Dwójrządca, monarcha rządzący w dwuch państwach.

Dwójżon, dwużeniec.

Dwudziestność, podatek, wynoszący dwudziestą część dochodu.

Dwudźwierny, dwudrzwiowy, mający dwoje drzwi.

Dwuimiony, dwuimienny.

Dwujętny, który można ująć z dwu stron.

Dwukoleśny, dwukołowy.

Dwułokietny, dwułokciowy.

Dwusiednia, wóz bojowy na dwie osoby.

Dwuwykładny, dwuznaczny.

Dwuzwy, mający dwojakie nazwisko.

Dwużon, dwużeniec.

Dybik, dokuczanie; dać albo napędzić komu dybiku = dać się we znaki.

Dygdyk, p. Tyftyk^[10].

Dymnica, wydma, pagórek z nawianego piasku.

Dyndyrz, niedźwiednik, [84]wodzący niedźwiedzia.

Dyngnus, okup, kontrybucja.

Dypsas, wąż jadowity.

Dyrektor, nauczyciel do mowy.

Dyskurs, dyszkurs, rozmowa.

Dysput, despota.

Dyszkiepcja, despekt.

Dyszkurować, rozmawiać, rozprawiać; gawędzić.

Dywdyk, p. Tyftyk.^[9].

Dyzgust, niechęć; zły humor; zniewaga, despekt.

Dzber, ceber.

Dziać komu, nadawać imię.

Dziadkowizna, dziadowizna, spadek po dziadku.

Dziak, p. DjaciskoDjacisco.

Dziakiel, dziakieł, dziakla, dziakło, dawny podatek na Litwie.

Dziakon, djakon.

Dzialny, dzielny, działowy, armatni.

Działać, w zn. budować.

Działać się, czynić się, mianować się.

Działawać, działywać, często działać.

Działo, 1) dzieło; 2) armata.

Działować, p. Działawać.

Dziamdzia, rozlazły w mowie.

Dzianet, dzienet, dżamet, piękny koń, rumak, koń hiszpański, a. włoski.

Dzianica, dzianka, 1) szata dziana czyli wyszywana; 2) nocna kamizelka, kaftanik nocny.

Dziardyn (włos.), ogród, piękny ogród.

Dziarno, piasek gruboziarnisty, żwir.

Dziarstwisko, miejsce zasypane żwirem.

Dziarstwo, p. Dziarno.

Dziąsna, dziąsło.

Dzicko, dziecio, dzieć, dziecko.

Dzie, powiada, rzecze.

Dzieciński, dziecięcy.

Dzieciobiorka, akuszerka.

Dziecki, dziecięcy.

Dziecki, dzieczski, 1) zajęty, aresztowany; 2) komornik, egzekutor sądowy.

Dzieckować, dzieczkować, fantować, zajmować.

Dzieckowny, zajmujący, zagrabiający.

Dziectwo, dziecięctwo, wiek dziecięcy.

[85]Dzieczkować, p. Dzieckować.

Dzieczski, p. Dziecki.

Dzieczyzna, dziecięctwo, wiek dziecięcy.

Dziedzica, dziedziczka.

Dziedzicki, dziedziczny.

Dziedzierzysty, mocny, silny, tęgi.

Dziedzina, w znacz. dziedzictwo, spadek.

Dziedzinny, dziedziczny.

Dziedzizna, dziedzina.

Dziejodziw, czyn godny podziwu.

Dziela, dla.

Dzielca, dzielczy, ten, co dzieli.

Dzielczość, podzielność.

Dziel-dziel, częścią-częścią, jużto-jużto, bądź-bądź.

Dzielen, dzielący się, należący do podziału.

Dzielnik, dzilnik, działacz, sprawca.

Dzielny, 1) dzielący; 2) podzielny.

Dziełaciel, działacz, sprawca.

Dziełać, działać.

Dzienet, p. Dzianet.

Dzień, dzienia, dzienie, dzienno, barć w drzewie żywym wyrobiona, ul leśny.

Dzieńdzierzysto, zwinnie, zręcznie.

Dzierg, węzeł, pętla.

Dzierzki, (dzier-zki) dziarski.

Dzierżadło, rączka do trzymania naczynia.

Dzierżak, rękojeść, trzonek.

Dzierżawać, sł. częstotl. od dzierżyć, dzierżeć.

Dzierżeć, dzierżyć, trzymać, zachowywać; dzierżeć o kim: sądzić, mniemać.

Dziesięcinnik, ten, co pobiera dziesięcinę.

Dziesięcion, dekalog, dziesięcioro bożego przykazania.

Dziesięciory, dziesięciokrotny.

Dzietwa, dziatwa urządzanie dzieni czyli ulów w drzewach.

Dziewczy, dziewczyn, panieński, dziewczęcy.

Dziewiątynaćcie, dziewiątynasfydziewiątynasty, dziewiętnasty.

Dziewierz, dziewior, 1) brat męża, szwagier; 2) ojciec męża, świekier.

[86]Dziewięćdziesty, dziewięćdziesiąty.

Dziewięćsił, dziewięsił, dziewięsioł, olbrzym.

Dziewior, p. Dziewierz.

Dziewka, dzieweczka; córka, panna.

Dziewosław, starający się o rękę, konkurent, zalotnik.

Dziewstwo, dziewictwo.

Dzięk, dzięka, wdzięczność; przez dzięki: mimowoli, z musu, gwałtem, (miej go dzięk: wdzięcznym ci za to dobre).

Dziękowny, dziękczynny.

Dzikawiec, człowiek dziki, srogi.

Dzikczejszy, dzikszy.

Dzilnik, p. Dzielnik.

Dziło, dzieło.

Dzinga, p. Dzynga^[9].

Dzinia, tkanina.

Dzińsia, dziś.

Dzioł, rodzaj tańca.

Dzion, ul słomiany, koszka.

Dziora, dziura.

Dzirżantny, p. Dzirżętny.

Dzirżewca, dzierżawca.

Dzirżętny, mający moc obowiązującą, prawomocny.

Dzisi, dzisiejszy.

Dzisie, dziś.

Dzisiedniowy, dzisiejszy.

Dziśtegodniejszy, dzisiejszy.

Dziomdziać, jeść powoli.

Dziopa, 1) dziewczyna, dziewka, podlotek; 2) chusta na głowę.

Dziurla, przyrząd jakiś używany do tańca.

Dziwer, deseń na stali damasceńskiej.

Dziwerować, damaskować, demeszkować (stal).

Dziwisz, dziwak, cudak.

Dziwoczek, dzikie zwierzątko, dziczek, dziwolążek.

Dziwok, ptak drapieżny jeszcze nieugłaskany, a do łowów układany.

Dziwoki, dziki.

Dziwować komu, dziwić się, mieć za złe; przypisywać.

Dziwowid, rzecz dziwna, dziwowisko.

Dziwowrony, dziwnie czarny, wzbudzający podziw swą czarnością.

Dziwy, dziki.

Dzwonka ruszyć, przypomnieć rzecz niemiłą.

[87]Dzwyrze, drzwi.

Dźwiarstwo, p. Dziarno.

Dźwienaćcie, dwanaście.

Dźwierze, dźwirz, dźwirze, drzwi.

Dźwirki, dźwierki, drzwiczki.

Dżamet, p. Dzianet.

Dżamid, dżamja, meczet.

Dżaur, dżawr, giaur, niewierny, chrześcijanin (u mahometan).

Dżber, ceber.

Dżdżawy, dżdżysty.

Dżdżewnica, dżdżownica, woda deszczowa, deszczówka.

Dżdżyć, spuszczać deszcz, lub padać jako deszcz.

Dżeryd, spisa.

Dżus, gach, kawaler.

Dżwier, p. Dziwer.

Dżygun, dzigun, dawny taniec.

E.

Eberman, p. Oberman.

Eblis, iblis (z arab.), zły duch u mahometan.

Ebor (łac. ebur), kość słoniowa.

Ecować, p. Hecować.

Edeński, rajski, niebieski.

Efod (z hebr.), humerał, czyli chustka wkładana przez księdza na ramiona pod ornat.

Egreta, kita z piór albo drogich kamieni.

Egzacerbacja (łac.), podrażnienie, rozjątrzenie.

Egzagierować (łac.), przesadzać, blagować, łgać.

Egzakcja (łac.), przymusowy pobór podatków.

Egzaktor, 1) poborca ceł i podatków; 2) kwatermistrz.

Egzempcja, egzemcja, egzemt, egzempta, 1) przywilej uwalniający od obowiązku prawem nakazanego: 2) wykup majątku w zastaw oddanegooddanego.

Egzempt, egzent (łac.), uwolniony od jakiejś powinności.

Egzolucja (łac.), zapłata.

Egzorbitancja, eksorbitancja (z łac.), wykroczenie [88]przeciw prawu, wybryk.

Egzorta (łac. exhortatio, napomnienie), przemowa religijna, zwłaszcza mowa pogrzebowa.

Egzul, egzulant (łac.), wygnaniec, banita.

Egzulka, wygnanka.

Ejnał, p. Hejnał (już po ejnale, już po hejnale: już po harapie, już po wszystkim).

Ekscytarz, co wzbudza, budzi, pobudza, budziciel, pobudziciel.

Ekspugnacja (łac.), zdobywaniezdobywanie.

Ekspurgacja (ł.), oczyszczenie z zarzutu, usprawiedliwienie.

Ekstenuacja (łac.), 1) przedłużenie; 2) dzierżawa dóbr królewskich jako zapewnienie długu.

Ekstorsja (łac.), wymuszanie.

Ekswinkulacja (ł.), uchylenie się, uwolnienie się.

Ekswiscerować (łac)., wycieńczać, wyczerpywać, zniszczyć, zrujnować.

Ekswota, wota, przedmioty ofiarowane do kościoła na mocy ślubu.

Ekwitacja (łac.), jazda konna.

Elear, p. Eljer.

Elefant (z grec.), słoń.

Elektuarjum, elektwarz, elekwarz (z greck.), lekarstwo złożone, gęste.

Elemozyna, elimozna (gr.), jałmużna.

Elemozynarz, jałmużnik.

Eljer, elear, heljer, haljer, żołnierz idący do bitwy przed resztą wojska, dla dania zaczepki nieprzyjaciołom, harcownik.

Empirejski, rajski, niebiański, b. rozkoszny.

Eneada (grec.), dziewiątka.

Enkawstw (z greck.), inkaust, atrament.

Ergocista, uparcie dysputujący.

Erogować (łac.), wyprosić co u kogo.

Erszt (z niem. erster — pierwszy), herszt, wódz bandy rozbójniczej.

Esklander, esklandra (fr.), zgorszenie, skandal.

Eskwibelka, strzelba myśliwska.

Estampa (franc.), rycina, miedzioryt.

[89]Estyma, estymacja, poważanie, szanowanie.

Etalaż (fr.), wystawa towarów przed sklepem.

Ewanielijski, ewangielickiewangielicki.

Ewazja (łł.), odparcie zarzutu, usprawiedliwienieusprawiedliwienie.

Ewekty (ł.), cła od wywozu; handel wywozowy.

Ewenjencja (łac.), wychodźtwo.

Ewerman, p. Oberman.

Ewirat, eunuch, trzebieniec.

Eż, eże, iż, aż.

Eżby, iżby.

F.

Fabulista (łac. fabuła, bajka), 1) bajkopisarz; 2) plotkarz.

Facambuł, człowiek gruby a niemądry.

Facelet, facelit, facilet, facolet, faceletek, facoletek (wł. fazzoletto), chustka do nosa; wstążka.

Fajlandysz, fajlendysz, p. Falendysz.

Fajnzylber (niem.), czyste srebro.

FaklelFakiel (n.), pochodnia.

Falacz, chwalca.

Falandysz, p. Falendysz.

Falbaka, falbala, falbana.

Falbierz, farbiarz.

Falbula, falbana.

Faldysztor, p. Fałdysterz.

Fale, 1) z ufnością, ufając; 2) łzy.

Falebny, chwalebny.

Falendysz, falundysz, falundyś (niem.), cienkie sukno holenderskie albo angielskie.

Faleśny, fałszywy.

Falić, chwalić.

Falitarz (włos. fallito), bankrut, spekulant.

Falkonet, rodzaj działa dawnego.

Fallo (włos.), błąd, omyłka.

Falować (niem. fehlen, brakować), szwankować, niedomagać.

Falsarucha, rodzaj sukni, okrycia.

Falundyś, p. Falendysz.

Fała, chwała.

Fałagi (tur. a. arab.), plagi w pięty, cięgi.

[90]Fałbula, falbana.

Fałdysterz, fałdysztor (ł.), wezgłowie do klęczenia, klęcznik.

Fałecznik, fałesznik, fałszerz.

Fałeczność, fałeszność, fałszywość, fałsz, nieprawda, kłamstwo.

Fałeczny, fałeszny, fałszywy, nieprawdziwy.

Fałeszność, fałszywość.

Fałki, odpadki od mąki.

Fałsarz, fałszerz.

Fałsz, część sukni wstawiona z materjału tańszego.

Fałszny, fałszywy.

Fałszoapostoł, fałszywy apostoł.

Fałszopiszec, piszący fałsze.

Fałszura, żupan z plecami na fałsz, t. j. zrobionemi z podlejszego materjału.

Fałszyrz, fałszerz.

Famulus, służący.

Famuła, pamuła, potrawa z chleba i owoców rozgotowanych; gąszcz, breja.

Famurał, femurały (łac. femoralia), kalesony, spodnie, pludry.

Fancz (n. Feindschaft), nieprzyjaźń, nienawiść.

Fanczliber, p. Fajnzylber.

Fantastykować, fantazjować.

Fantjol, rodzaj podatku.

Fańśliber, fańzylber, p. Fajnzylber.

Far (grec. pharos), latarnia morska.

Fararz, proboszcz.

Farbica, farbicka, farbiczka, farba; barwiczka, farba do malowania twarzy.

Farbować, przesadzać, kłamać.

Farfur, farfura, fajans.

Farfurka, talerz fajansowy.

Farmarcznik, p. Frymarcznik.

Farmarczyć, frymarczyć.

Farmuska (niem.), faramuszka; 1) zupa z rozgotowanego chleba, gramatka; 2) fraszka, bagatela.

Fartować, tresować, ujeżżaćujeżdżać (konia).

Fartyczny, p. Fertyczny.

Faruz, faruż, faryzeusz.

Faryna (łac. farina, mąka), 1) loterja fantowa; 2) gatunek, kaliber.

[91]Farynarz, 1) przekupień, handlarz; 2) urządzający loterję po jarmarkach.

Farynny, loteryjny, przypadkowy.

Fascyna, p. Faszyna.

Faskula (niem. Passkugel), kula armatnia tej samej objętości, co wylot działa.

Fasolny, basowy, gruby.

Fasoł, 1) swary, poswarki, kłótnia, burda, awantura; 2) troska, frasunek; 3) fasoły = figle, żarty.

Fasołować, troszczyć się, gryźć się.

Fasować (niem. fassen), ładować, nakładać, wkładać.

Fast, chwast.

Fast (łac. fastus), duma, pycha, przepych.

Fasunek (niem. Fassung), 1) żywność dla wojska; 2) klatka bryczki jeszcze nie wypleciona; 3) fason, kształt.

Faszyna (włos. fascina), gać, wiązka chróstu, używana do robót fortyfikacyjnych albo do układania grobli.

Faścić, zwodzić, durzyć.

Fatać, chwatać, chwytać.

Faud, fauda, fałd, fałda.

Fawoni (łac.), wietrzyk zachodni.

Fawować (łac. favere), faworyzować, sprzyjać.

Fazan, fazjan (niem.), bażant.

Fazjoli (łac. phaseolus), fasola.

Federpusz (niem.), pióropusz na szyszaku.

Federpusznik, szermierz.

Fedweresz (węg.), żołnierz pieszy.

Fektować, fechtować, szermować, składać się.

Fel (niem.), maść czyli kolor skóry u konia.

Felcech, feldcech (niem.), pendent, pas do pałasza.

Felonja, sprzeniewierzenie się w obowiązkach; wiarołomstwo, zdrada.

Femurały, p. Famurał.

Fendel (niem.), chorągiewka.

Fenrych, fendrych (niem.), chorąży.

Feralis (łac.), dzień nieszczęsny.

Ferenc, ferens (węg.), golec, hołysz.

[92]Ferendyna (włos.), rodzaj materji jedwabnej.

Feret (franc.), wypukła ozdoba metalowa na stroju, cętka, klamra, sprzączka.

Ferezja (tur.), suknia zwierzchnia nieprzepasana.

Ferjarz, księga protokułów sądu.

Ferjować (łac. variare), innej farby przymieszać.

Fernepiks, farnapiks (łac. infernalis pix, smoła piekielna), w wyrażeniu: dać komu fernepiksu = dać się komu we znaki, sprawić łaźnię.

Ferton, p,p. Wiardunek.

Fertować, p. Fartować.

Fertyczny, fartyczny, fortyczny (niem. fertig = gotowy), zwinny, żwawy, prędki.

Feruła (łac. ferula), rózga, dyscyplina.

Fest (niem.), święto.

Fetocja, fetoć (włos. fettuccia, skrawek), wstążka, kokarda.

Fetwa, fetfa, wyrok sądowy u Turków.

Fetyszysta, wierzący w rzeczy bezduszne, w czary.

Feudator (łacłac.), lennik, wasal.

Fiać, chwiać.

Fierleje, p. Firleje.

Fig, figa, figowiec.

Figatele (włos.), 1) farsze, nadzienia; 2) fraszki, bagatele.

Figownica, ogród figowy.

Figulowy, figulowany (ł.), garncarski.

Figurowany, pod figurą ukryty, obrazowy, allegoryczny.

Fijałka, fijołek.

Fijałkowy, fijoletowy.

Fijank (włos.), flank, bocznica, boczne ramię warowni.

Fijołka, fijołek.

Fik (łac. ficus), figa, figowiec.

Fikowy, figowy.

Fiksment, płaszczyk kobiecy.

Fila, chwila.

Filacki, ciągnący się długim pasmem.

Filata (włos.), szereg, długie pasmo.

Filetka, ozdoba z nitek złocistych.

[93]Filka, chwilka.

Financarz, financer 1) urzędnik skarbowy; 2) spekulant.

Financerstwo, obroty pieniężne, bankierstwo.

Fingować, podrabiać, fałszować, udawać.

Finik (greck.), daktyl.

Fioch, fiok, strój głowy u kobiet.

Firamka, firanka.

Firasy, drzwi.

Firc (niemniem. Fürst), książę.

Firchanka (niem. Fürchang), firanka.

Fircyfuszki, włosy poskręcane, pukle.

Firhanka, p. Firchanka.

Firka (niem. vier = cztery), czterogroszniak; drobnostka, fraszka.

Firleje, fierleje, figle, żarty, drwinki.

Firtelnik (niem.), policjant, cyrkuł miasta.

Fiutyniec, fiuty, futyniec, fircyk, wietrznik, wiercipięta.

Fizerunek, fizerunk (n. Visirung), wizerunek, obraz.

Flagma, flegma, śluz.

Flander, flondra, gatunek ryby morskiej.

Flandrować (niem. fladern), fladrować, malować fladry czyli słoje na drzewie, słojować.

Flaster, flastr (niem.), plaster.

Fletniczek, mała fletnia, mały flet.

Flidra, rodzaj tkaniny.

Flink, dźwięk, brzęk.

Fliśnik, flis, flisak.

Fliżanka, filiżanka.

Flora, 1) flądra, kobieta niechlujna; rozpustnica, nierządnica; 2) krepa, gaza.

Floresować, florysować, floryzować, pokrywać floresami, ozdabiać wzorzysto.

Fluks, flus (łac.), 1) karty jednego koloru, idące po sobie, sekwens; 2) nieprawidłowy napływ soków do pewnej części ciała; fluksja.

Fochowny, figlarny, żartobliwy.

Fodra, gromada.

Fodrum, żywność i furaż, wybierane po wsiach dla dworu królewskiego.

Foldrować, p. Fołdrować.

Foldrunek (n.), żądanie.

[94]Folg (niem.), folga, pobłażanie, ulżenie, odpoczynek.

Folga, folja (niem.), podkład, podkładka.

Folgować (niem. folgen), w znacz. iść za czym.

Folgowny, pobłażliwy, powolny.

Fołdrować (niem. fordern), na kogo = oskarżać kogo, nastawać na kogo; f. kogo = pozywać kogo, wytoczyć komu proces; f. co = popierać co, bronić czego.

Fołdrownik, oskarżyciel.

Foment (łac. fomentum), namowa, poduszczenie.

Fomentować, namawiać, podburzać, poduszczać.

Fontazik, kokardka.

Fora, fura.

Forbot, forbota, koronki.

Fordan, fordon (niem. Ferding), cło czyli myto na rzecerzece.

Fordrować, p. Fołdrować.

Fordun, p. Fordan.

Fordygał, trzpiot, figlarz.

Fordyment, p. Furdyment.

Forer, stajenny.

Forestjer, foryster (włos.), cudzoziemiec.

Forg, forga (węg. forgó), kita, pióropusz; pukiel.

Forgocza (węg. farkusz, rzemień), pęta, uwięź.

Forlegarz, forlegier, dający pieniądze na przedsiębiorstwo górnicze.

Forlon, forlun, p. Furlon.

Forman, furman.

Formisty, kulisty, o pełnych kształtach.

Forować, wyganiać, wypędzać; f. się, wynosić się.

Forsztat, wzorzysta tkanina jedwabna.

Forta, furta, furtka.

Fortalicja, strażnica, warownia, mała forteca, zameczek obronny.

Fortel, fortyl (niem. Vorteil, korzyść), 1) zysk, korzyść; 2) podstęp, wybieg; 3) tajemna sztuczka, sekret.

Fortelnik, ten, co używa fortelów.

Fortelny, fortylny, 1) korzystny; 2) podstępny, chytry.

Fortrop (niem. Vortrab), żołnierz, należący do przedniej straży.

Fortunarz, sprzedający losy na loterję.

[95]Fortunat, ulubieniec fortuny, człowiek bogaty.

Fortunić komu, darzyć, sprzyjać; f. się = szczęścić się, darzyć się, powodzić się.

Fortunny, 1) zależny od fortuny, od losu; 2) szczęśliwy, pomyślny.

Fortyczny, p. Fertyczny.

Fortyl p. Fortel.

Forut (niem.), zasoby pieniężne, fundusze.

Forwacht (niem.), straż przednia, forpoczty.

Forwark, folwark.

Foryster, p. Forestjer.

Forytarczyk, człowiek forytowany, protegowany niezasłużenie.

Forytarz (niem. Vorreiter), 1) foryś; 2) pomocnik, wspólnik, stronnik; 3) protektor, opiekun; 34) oskarżyciel, donosiciel;;donosiciel; 35) pomocnik kata.

Forytować, 1) być forysiem, kierować przodowemi końmi; 2) f. kogo, co = popierać, zalecać; 3) czuwać nad czym, opiekować się czym; 4) na kogo = donosić na kogo, oskarżać kogo; f. się, powodować się, ulegać; przygotowywać się do czego.

Foszki, fochy.

Fotarlę (węg. fattyú́), mały bękart.

Foza, fuza (włos. foggia), kształt, model, sposób, moda.

Frabuga, framuga.

Frajbiter, frejbiter (niem. Freibeuter), frybiter, korsarz, rozbójnik morski.

Frajbiterka, frejbiterka, kobieta złego prowadzenia się.

Frakta, fraktura, szwabach, pismo niemieckie.

Framboga, frambuga, framuga.

Frambużysty, sklepiony.

Framuga, sklepienie, nisza.

Framza, frędzla.

Francia, zbiór, lm. od frant.

Franciaszek, frant.

Francowaty, chory na wenerjęwenerję.

Francoz, francura, choroba weneryczna.

Francymer, p. Fraucymer.

Frandza, frędzla.

[96]Frantowski, chytry, podstępny, lubieżny, wszeteczny.

Fras, frasunek, zgryzota.

Frasować, dręczyć, suszyć głowę, czynić wymówki.

Frasowaty, frasowity, frasowliwy, frasobliwy, niespokojny, znękany, kłopotliwy.

Frasownik, ten, co frasuje, dręczyciel.

Frasowny, p. Frasowaty.

Frasunk, 1) frasunek; 2) bojaźliwość.

Fraszkopis, fraszkopisek, fraszkopisarz, poeta piszący fraszki czyli epigramaty.

Fraszkownik, zajmujący się fraszkami czyli drobnostkami, pedant, nudziarz.

Fraternizować, bratać się.

Fraucymer, fraucmer (n. Frauenzimmer, pierwotnie: pomieszczenie dla kobiet, dziś: kobieta), kobiety, należące do dworu, damy dworskie.

Frazować, zdarzać się, przytrafiać się.

Frejbiter, p. Frajbiter.

Frejt (niem.), uciecha, przyjemność, zabawa.

Fremarczyć, frymarczyć.

Frenzel, frędzla.

Fresować (niem. fressen), frasować, martwić, niepokoić.

Frez, frezysko, p. Fryz.

Frocht, fracht.

Frochtować, przewozić towary.

Frokt, fracht.

Froncymer, p. Fraucymer.

Frustratoryjny, daremny, próżny.

Fryc, frycaszek, nieobeznany z czym, nowicjusz.

Fryj, fryjer, fryjerz, fryjarz, zalotnik, gach.

Fryjarka, fryjerka, zalotnica, nierządnica.

Fryjerstwo, gamractwo, zalotność.

Fryjerz zalotnik, zalotnik, gach.

Fryjor (niem. Frühjahr, wiosna), wiosenne spławianie zboża Wisłą.

Fryjować, zalecać się, oddawać się nierządowi.

Fryjownie, pięknie, grzecznie, wdzięcznie.

Fryjowny, fryjerski, rozpustny.

[97]Frymarcznik, farmarcznik, handlarz, tandeciarz.

Frymarczyć, frymarczeć, formarczyć, prowadzić handel zamienny, zamieniać co za co; kupczyć, handlować czym.

Frymark (n. Freimarkt, wolny targ), handel zamienny, szacherka, kupczenie.

Fryst, p. Fryszt.

Frystować, p. Frysztować.

Fryszka (niem. frisch = świeży), świeży towar.

Fryszt (n. Frist, odwłoka), odłożenie sprawy, odwłoka; czas wolny, wczas, zawieszenie broni.

Frysztować (niem.), odkładać, przedłużać.

Frysztuk (niem. Freistück), wolny kawał, wolność, czas wolny.

Frysztyk, frysztuk (niem.), śniadanie.

Fryt (niem. Friede, pokój), przerwanie walki, pardon.

Frywołt, frywołta, frywort (franc. frivolité, swawola), hulanka, biba.

Fryz, frez, koń fryzyjski, rosły i ciężki.

Fuczeć, szumieć, huczeć.

Fuk, fukanie, łajanie.

Fukawy, fukliwy, skłonny do fukania, opryskliwy.

Fukiel, fuchtelfuchtel, płaz, uderzenie płazem.

Fukliwie, z fukiem, wrzaskliwie.

Fuklować, fuchtelować (niem. fuchteln), bić płazem, płazować.

Fultrować (niem. foltern), nacierać, dręczyć.

Fum (łac. fumus, dym), 1) dym, para; 2) pachnidło; 3) w lm. zmyślanie, mydlenie oczu; nadętość, próżność.

Fuma, p. Fum.

Funda (łac.), proca.

Fundownik, fundator, założyciel.

Fundum, grunt, fundament, podstawa.

Funtana, fontanna.

Funtcol, funtcoł, funtcul, funtomcel, funtowizna (n. Pfundzoll), cło portowe.

Furdyburdy, furdybaszki, hałas, awantury.

Furdyga, areszt, karcerkarcer.

Furdyment, fordyment (wł. guardamano), kaptur u rękojeści szpady.

[98]Furfant (wł.), frant, krętacz, oszust.

Furjatka, pewien strój kobiecy.

Furka, 1) w staroż. Rzymie jarzmo dla jeńców; 2) szubienica.

Furlon, furlan, furlanka (niem. Fuhrlohn), zapłata za furmankę.

Fursztat, p. Forsztat.

Fus, fuz, osad, męty.

Fusberta (niem. Faustbarte), rodzaj dawnej bronibroni.

Fusta (włos.), rodzaj lekkiego okrętu.

Fuśnica (franc. fuser, topić się), woskolejnia.

Futer, futor, mały folwark odosobniony.

Futrować (niem. füttern), podbijać czyli podszywać podszewkę. F. się, podszywać się.

Futrowizna, futertuch, podszewka.

Fuzą (łacłac.), szybko, prędko.

Fytać, chwytać.

G.

Gabacz, nagabywacz, napastnik, oskarżyciel.

Gabać, gabnąć, nagabywać, zaczepiać, niepokoić; dotykać, napomykać.

Gacić, wykładać chróstem, robić tamę, mościć.

Gać, hać, faszyna, pęk chróstu; grobla, tama.

Gada (niem.), piętro.

Gadka, 1) rozmowa; 2) podanie, klechda; 3) zagadka.

Gadzina, zwierzęta domowe, bydło, drób.

Gagatkowy, koloru gagatu, czarnopołyskujący.

Gajda, 1) kobza, duda; 2) niezdara.

Gajdak, gajdarz, kobziarz, dudarz.

Gajdoki, ziemniaki.

Gajdziasty, niezgrabny.

Gajny, gajony, zagajony [99]otwarty, legalnie rozpoczęty.

Gajowe, opłata za korzystanie z gaju.

Galanty, ładny, zgrabny.

Galar, statek rzeczny płaski, bez masztów.

Galarda, galjarda (włos. gagliarda), skoczny taniec włoski.

Galarja, galerja.

Galer, 1) rodzaj płótna; 2) rodzaj czapki.

Galić, właśc. rzucać piłką w grze; przen. stręczyć, podsuwać; sprzyjać, dobrze życzyć, służyć. G. na kogo, skłaniać się na czyją stronę. G. na co, zmierzać ku czemu; G. na swoje skrzydło, obracać na swoją korzyść.

Galizant, stronnik francuski.

Galjoty, galoty (cz. kalkoty, z fr. culotte), spodnie.

Galreta, gałreta, galareta.

Gała, oko.

Gałda, giełda.

Gałga, gałka, namiestnik chana tatarskiegotatarskiego.

Gałuch, hałas, zgiełk, harmider.

Gałuszyć, 1) hałasować, robić wrzawę; 2) dusić, zagłuszać.

Gamaj, gamajnik, gamainek (z łac. gemma, klejnot), pierścień albo medal z Matką Boską.

Gamorzyć, junaczyć się, przechwalać się.

Gamracić się, romansować.

Gamracja, p. Gamractwo.

Gamracki, gamratny, miłosny, erotyczny.

Gamractwo, gachostwo, rozpusta, miłostki.

Gamrat (z franc. camerade), 1) kamrat, kumpan; 2) gach, kochanek; rozpustnik.

Gamratka, kochanka, nałożnica, nierządnica.

Gamratliwy, kochliwy, lubieżny.

Gamratować, gachować, umizgać się.

Gamratyk, p. Gamrat.

Gandziar, p. Andziar.

Ganiebny, godny nagany, haniebny.

Gańba, ganienie, nagana; hańba.

Gańca, ganiciel, ten co gani.

[100]Garamanty, dziki naród w Afryce.

Garbuz (niem. Gerbhaus), garbarnia; 2) arbuz.

Gardlica, garlica, synogarlica, turkawka.

Gardło, przen. życie, kara śmierci. Darować kogo gardłem, darować komu życie.

Gardzina, bohater.

Garleta, galareta.

Garłacz, gardłacz, szturmak, strzelba z lufą, rozszerzoną u wylotu.

Garło, gardło.

Garłować, gardłować.

Garuga, wiatr boczny, przeczak.

Gas, 1) uderzenie na kogo pociemku; 2) chrapka na kogo; 3) zguba, cios.

Gastrzyca, kuperek u ptaka.

Gaszkować, gachować, być gachem, zalecać się.

Gaśba, śmierć pewna, zguba, pobicie. Na gaśbę wysłać, na zgubę, na pobicie, na zatracenie.

Gatrzysty (z niem. Gatter, krata), okratowany.

Gaudować (łac.), cieszyć się, ucztować, zabawiać się.

Gaudy (z łac. gaudium, radość), zabawy, uciechy.

Gaur, giaur, niewierny, chrześcijanin (u Turków).

Gawa, bajka.

Gawer (niem. Gaffer), facet, elegant, panicz.

Gawiarz, bajczarz, plotkarz.

Gawornik, gaworzyciel, ten, co gaworzy, gwarzy, rozmawia.

Gawra, legowisko niedźwiedzia, barłóg, matecznik.

Gawur, giaur, chrześcijanin niewierny (u muzułmanów).

Gazda, gospodarz, kmieć (u górali tatrzańskich).

Gazdować, gospodarzyć.

Gądać, p. Gąść.

Gądek, p. Gędziec.

Gąsior, więzienie, koza; dyby.

Gąstać, mruczeć, szemrać.

Gąść (gądzie, gądł), gądzić, gądlić, gądać, grać, brząkać; mówić.

[101]Gąz, guz.

Gązwa, gąźwa, 1) kółko, wić; 2) u cepów wiązanie skórzane bijaka z dzierżakiem; 3) klamra łącząca jarzmo z dyszlem.

Gbel, gbeł, kubeł.

Gbit (niem. Gebiet), okrąg, obwód.

Gburzanka, chłopka, wieśniaczka.

Gdanka, wódka gdańska.

Gdziekole, gdziekoli, gdziekolwie, gdziele, gdziekolwiek.

Gesz, jeż, które.

Gębacz, 1) mający dużą gębę; 2) wiele mówiący, rozprawiający, pyskacz.

Gębka, gąbka.

Gębuś, gębusiek, ulubieniec, pieszczoch.

Gędca, p. Gędziec.

Gędcowy, gędziecki, należący do gędźca.

Gędlić, gędzić, p. Gąść.

Gędzić, (gądł, gędli, gędzie), grać.

Gędziebny, gędziecki, muzyczny.

Gędziec, gędźca, (zdrobn. gądek), grajek.

Gędźba, 1) muzyka; 2) gąśl, instr. muzyczny.

Gęga, gęś.

Gęgnogłosy, gęgogłosy, wydający głos gęgający.

Gęsięcina, gęsina, mięso gęsie.

Gęsiwoda, gąsior przewodnik.

Gęstokół, częstokół.

Gęśliki, gęślki, gęśl, instrument muzyczny o trzech strunach.

Gęzić się, kurczyć się, garbić się.

Gi, ji, go.

Giący, gięty.

Gibiel, p. Glibiel.

Gibnąć, ginąć.

Gichnąć, lunąć, polać gwałtownie.

Giczały, nogi.

Giczek, noga, goleń, piszczel.

Gid, p. Gizd.

Gidja, człowiek wysoki a niezgrabny.

Giel, gilgil.

Giełch, giełg, giełk, zgiełk.

Giemajn, prosty żołnierz.

[102]Giemerka, krymka, mycka żydowska.

Giemzać, giemzić, swędzić, świerzbić, łaskotać.

Gierada (niem. Geräth), 1) wyprawa ślubna; 2) sprzęty pozostałe po zmarłym; 3) naczynia, statki.

Gierka, 1) jakieś ubranie; 2) zalotnica, nierządnica.

Gierla, gierlja, rodzaj tkaniny.

Gierłasz, gieryłasz, rodzaj gry w karty.

Giermak (z tur. armjak), czamara, sukmana, ubranie zwierzchnie.

Gierydon, podnóże na świecznik, lichtarz.

Gierzynek, rodzaj tkaniny.

Giesłeczko, giesłko, p. Giezło.

Giez, bąk (owad(owad) oestrus; szał, chuć, swawola; dokuczanie.

Giezek, p. Giczek.

Giezło, giezłko, giezłeczko, gzło, koszula, zwłaszcza niewieścia; płócienna suknia dziecięca.

Gilnik, kromka, skibka, kawałek.

Gimżeć, mrowić się, roić się.

Gizd, człowiek nieporządny; nieczystość, nieporządek, brud, ohyda; zielsko, perz, kąkol.

Giździć, robić nieporządek; zawstydzić; hańbić się.

Giżela, p. Giczek.

Giżka, nadzienie.

Giżnik, rzeźnik, robiący kiełbasy, kiełbaśnik.

Glan, glon, fusy, męty, gąszcz, osad.

Glanek (z franc. gland, żołądź), ozdoba szmuklerska na sukmanie.

Glanowaty, mający na dnie osad.

Glawja, p. Glewja.

Glaz, glazur (z niem. Glas, szkło), stop srebra ze złotem.

Glądać, ględać, ględzić, zaglądać, zazierać, wglądać.

Glejt (niem. Geleit), 1) list żelazny, paszport; 2) konwój; 3) rozejm, zawieszenie broni.

Glejtować (niem. geleiten), ubezpieczyć glejtem; odprowadzić.

[103]Glejtownik, przeprowadzający kogo bezpiecznie.

Gleń, r. m. kromka, kawał chleba.

Gleń, r. ż. glenia, tratwa.

Glewijnik, żołnierz uzbrojony w glewję, kopijnik.

Glewja, glewanja, glawja (śr. łac. glavea, glavia; z łac. gladius, miecz), kopja, spisa.

Ględać, ględzić, p. Glądać.

Ględzić, gadać rozwlekle, bajać, marudzić.

Glibiel, glibiela, przepaść, otchłań; trzęsawisko; chłodne ustronie.

Glipki, lepki.

Gliwaks (niem. Glühwachs), mieszanina do posrebrzania lub pozłacania.

Gliwy, koloru brudnokasztanowatego.

Glon, p. Glan.

Gloska, kluska.

Glot, glut (niem. Gelöte), siekaniec, ołów albo żelazo siekane do nabijania strzelby.

Glowiec, szlachcic miejski.

Gloza, (z greck. glossa, język), 1) glosa, wyraz objaśniający pod tekstem albo na marginesie, komentarz; 2) p. Gluza.

Glozować, p. Gluzować.

Gluza, gloza, uszczerbek, uszkodzenie; ujma, uchybienie; wada, brak.

Gluzować, glozować, wygładzać, wyskrobywać, wycierać, wywabiać; czyścić; gładzić, tępić.

Gładce, gładko.

Gładki, w znacz. urodziwy, ładny, przystojny, łagodny, miły, łaskawy; tłusty, opasły.

Gładysz, galant, elegant, fircyk.

Gładyszka, kobieta piękna i elegancka, kokietka.

Gładza, gładkość, piękność.

Głasać, głaszać, głosić, wołać, przemawiać.

Głazować, wykładać kamieniami, brukować.

Głąbsz, głąb; w G., w głąb.

Głębiel, głębielisko, bagno, grzęzawisko, topielisko.

Głębokszy, głębszy.

Głobić, 1) ściskać, spajać; 2) uciskać, gnębić, dręczyć. Głobić się, [104]troszczyć się, niepokoić się.

Głodać, głoda i głodze, gryźć, ogryzać; przen. obdzierać, obnażać, podmywać; uciskać, dręczyć.

Głodący, gryzący, obdzierający, obnażający, uciskający, dręczący.

Głodnokary, karany głodem.

Głogotać, gulgotać.

Głośnotworny, nadający rozgłos, sławiący.

Głowczyna, głowczyzna, p. Główczyzna.

Głowić się, 1) łamać głowę, zachodzić w głowę; 2) starać się, troszczyć się.

Głowienki, małe drewienka do zapalania w kształcie świeczek.

Głowne, p. Główczyzna.

Głownia, kawał drzewa palący się, albo niedopalony; nóż bez oprawy, klinga, brzeszczot; G. u strzelby, lufa; żyła kruszcowa w ziemi.

Głownictwo, zabójstwo, morderstwo.

Głownik, p. Głównik.

Głowny, głowowy, dotyczący głowy.

Głowszczyzna, p. Główczyzna.

Głóść, p. Głodać.

Główczyzna, głowczyzna, główszczyzna, głowszczyzna, główczyna, głowczyna, główne, głowne, kara pieniężna za zabicie, płacona przez zabójcę krewnym zabitego.

Głównik, głownik, zbrodniarz, zabójca, mężobójca.

Główny, 1) gardłowy, kryminalny; 2) śmiertelny, pociągający śmierć za sobą; 3) wyborny, wyśmienity; 4) urzędowy, oficjalny, normalny.

Główszczyzna, p. Główczyzna.

Głuchość, głuchota.

Głuchy, cichy.

Głum, niedola, udręczenie, niepowodzenie; marnowanie; poniewierka.

Głupek, głupiec.

Głupie, głupio,głupio.

Głupiosztuczny, udający głupiego, z głupia frant.

Głupka, kobieta głupia.

Głupość, głupota.

Głuszka, kobieta głucha.

[105]Głużyć, dopytywać się z hałasem; gwarzyć (o dzieciach).

Gmaszek (niem. Gemach), pokoik.

Gmen (niem. Gemeine), gmin.

Gment, kment (z niem. Gewand), cienkie płótno, batyst.

Gmerk (niem. Gemerk), znak, stempel, godło, marka, firma na towarach, narzędziach, przyborach.

Gminowy, zwykły, prosty, gorszy.

Gmyśli, (k myśli), po myśli, według życzenia.

Gmyślny, pomyślny, pożądany.

Gnapić się, stąpać drobnym krokiem.

Gnarować (niem. nähren, karmić, żywić), żywić, utrzymywać. G. się, żywić się, opędzać potrzeby życiowe, klepać biedębiedę, trudzić, trudzić się.

Gnąbić, gnębić.

Gnep, p. Knyp.

Gnera, sknera.

Gniazdoszę, młody ptak w gnieździe; potomek.

Gnibiel, p. Glibiel.

Gniewiwość, gniewliwość.

Gniewnik, człowiek, pobudzający do gniewu.

Gniewosz, człowiek skłonny do gniewu, złośnik.

Gnik, gnyk (niem.), kark.

Gniły, zgniły.

Gnipić, prześladować, gnębić.

Gnius, zgnilizna, upadek moralny; zbrodnia; bezwstyd.

Gnojarz, brudas.

Gnom, gnoma, myśl moralna, wyrażona zwięźle wierszem, zdanie moralne, przypowieści G. gnomon, duch ziemny i górski, strzegący skarbów.

Gnójnotoczny, ropiejący.

Gnustwo, gnuśstwo, gnujstwo, gnójstwo, gnuśność, lenistwo.

Goca, kij, pałka.

Gocki, gotycki.

Goda, przygoda, przypadek; na G-dę, przypadkiem.

Godne, godowe, danina, składana w dni uroczyste panu przez włościan; opłata sądowa przy pogodzeniu się stron.

[106]Godny ku czemu, do czego, na co, zdatny, przydatny.

Godować, ucztować, biesiadować.

Godowe, p. Godne.

Godownik, 1) biesiadnik; 2) dom godowy, biesiadny, weselny.

Godowny, godowy, biesiadny.

Gody, 1) biesiada, zabawa; wesele; 2) Boże Narodzenie.

Godzątność, p. Godziętność.

Godzięba, drzewo rosnące.

Godziętność, wartość.

Godziętny, godziantny, mający wartość, wiarogodny, ważny wobec prawa.

Godziły, godziwy.

Godzinnik, 1) zegar; 2) skazówka godzinowa na zegarze.

Godziwe, rodzaj daniny.

Gogółka, owoc świeżo zawiązany.

Gograbia, gograf (z niem. Gaugraf), sędzia powiatowy.

Gola, miejsce gołe, otwarte; majątek niezadłużony.

Golacz, golarz, golibroda.

Golanka, p. Gogółka.

Golaźń, golaźnia, golina, p. Gołoborze.

Golclar, p. Goltślar.

Golcz (z niem. Kolsch, koloński), rodzaj płótna.

Goldszlar, p. Goltślar.

Golemy, bardzo duży.

Goleniec, gołowąs, młokos.

Goleta, łódź żaglowa.

Golicz, p. Golacz.

Golić, w znacz. kierować się, umieć się zachować.

Goliłeb, golibroda, balwierz.

Goljard, golirdoża (z włos. gagliardo), aktor wędrowny.

Goltślar, goltslarz, goltslor, golclar, goldszlar, gultszlar, gultszlagier, gultślagier (niem. Goldschläger), złotnik.

Gołoborze, gołoboż, golaźń, miejsce gołe, nie zarośnięte drzewem w lesie, a zbożem na polu.

Gołoć, przestrzeń goła, niezarosła.

Gołogus, błazen.

Gołomanka (z czesk. holomec), służący, parobek.

Gołoszyjca, golec, hołysz.

[107]Gołota, 1) gołość, golizna; 2) hołota; 3) golec, hołysz; 4) nieposiadający majątku ziemskiego.

Gołowęsy, gołowąsy.

Gołyce, golizna, ubóstwo.

Gombfca, naszyjnik ze sznurkami i świecidłami.

Gomoła, gomóła, krowa bez rogów.

Gomoły, tępo zakończony; bezrogi; niewieści, zniewieściały.

Gomon, 1) zwada, kłótnia, hałas; 2) kłopot.

Gomonić się, gomónić się, trudzić się, modlić się.

Gomonliwy, gomonny, gomoń, kłótliwy, hałaśliwy, huczny.

Gomuł, róg młodego jelenia; G-a, sarna bez rogów.

Gon, 1) gonitwa, gonienie, pogoń, polowanie, łowy; 2) pęd, latorośl; 3) zagon.

Gonek, jednostka miary szerokości płótna (prawie cal.cal).

Goniciel, prześladowca.

Goniec, jeździec, rycerz.

Gonione potrzeby, gonitwy, turnieje, utarczki konne.

Goniony, rodzaj dawnego tańca.

Goniwać, ganiać, często gonić.

Goniwiecha, ptasznik, łowiec ptaków.

Gonny, 1) wyścigowy; 2) bujny, wybujały.

Gońba, gonitwa.

Gońca, biorący udział w gonitwach.

Gończa, gonitwa.

Gończy, 1) służący do gonitw; 2) przemijający; szybki; 3) wysłany w pogoń.

Gończyk, goniec.

Gońtwa, gonitwa.

Gora, pożar, łuna.

Gorać, gorzeć.

Gorazdy, zręczny, szczęśliwy.

Gorący, niezwłoczny, doraźny, nagły; nieprzedawniony.

Gorczejszy, bardziej gorzki.

Goręcszy, gorętszy.

Goręczany, gorączkowy.

Gorg, gorga, (z włosk. gorga — gardło), wywodzenie treli.

[108]Gorgolić się, 1) szemrać, utyskiwać; 2) nadymać się, puszyć się.

Gorgulik, (z włos. gorga — gardło), ozdoba przy kołnierzu kobiecymkobiecym.

Gorlić się, gniewać się, oburzać się.

GorllwyGorliwy, w znacz.: 1) zazdrosny; 2) porywczy, popędliwy.

Gorywać, często gorzeć.

Gorz, górz, 1) palenie w gardle, zgaga; 2) pożar, pogorzelisko,pogorzelisko.

Gorzałkoś, pijak.

Gorzący, gorący.

Gorzciejszy, gorzczejszy, bardziej gorzki.

Gorze, nieszczęście, biada! źle!

Gorzec, gorączka.

Gorzekać, mówić: gorze! biada! narzekać.

Gorzelina, pogorzelisko, zgliszcza.

Gorzelny, palny, przeznaczony do spalenia.

Gorzenieć, gorzknąć.

Gorzkopierny, gorzki i pieprzny.

Gorzyć się w kim, nie pochwalać, oburzać się.

Gospodować, stawać gospodą.

Gospodyn, gospodzin, pan.

Gospodynić, rządzić, przewodniczyć.

Gospodynów, gospodnów, gospodzinów, pański.

Gospodza (gospodze!) pani.

Gospodzin p. Gospodyn.

Gostek, gość.

Gościa, gość (gdy mowa o kobiecie.kobiecie).

Gościna, w znacz.: podróż, podróżowanie, zwłaszcza za granicę.

Gościeniec, gościniec.

Gościnia, droga, gościniec.

Gościny, obcy, cudzoziemski.

Gościnnik, gospodarz stowarzyszenia wolnych mularzy.

Gościństwo, wychodztwo, pielgrzymowanie.

Gość, dusza (dla której ciało jest czasowym schronieniem.schronieniem).

Gotowcem, 1) na pogotowiu, na podorędziu; 2) z gotowością, chętnie.

Gowor, gawor, 1) mowa, rozmowa; 2) szelest, szmer; 3) zmowa, konszachty.

[109]Goworzyciel, p. Gawornik.

Gozd, gaj.

Goździec, gościec, reumatyzm.

Góra miłosierdzia, G. zbożności, rodzaj lombardu w wiekach średnich.

Górą chodzić, wynosić się, zadzierać nosa.

Górę wybić, zdobyć przewagę.

Górlotny, górnolotny.

Górnica, płótnianka, długi kaftan płócienny.

Górność, 1) wysokie położenie; 2) zaszczyt, wyróżnienie; 3) buta, wyniosłość; 4) słowa górnolotne.

Górnować, gniewać się; G. się, pokazywać fantazje; robić się markotno.

Górny, dumny, hardy, zarozumiały.

Górolotny, górnolotny.

Górować komu, bronić, osłaniać.

Górz p. Gorz.

Graba, szyb, loch, część kopalni.

Grabacz, policjant; rewizor.

Grabarka, kopanie ziemi lub stawów.

Grać na zwierzęta, szczuć zwierza.

Grabia, hrabia; burgrabia, podstarości.

Grabini, hrabina.

Grabielnica, grabiarka.

Gradenapl, gradynapol, p. Grodenapl.

Gradny, gradowy.

Gradytur, p. Grodetur.

Gradyw, Mars, bóg wojny.

Gral, żart, zabawa; towarzysz zabawy.

Graja, zgraja.

Grajdać się, grajdolić się, gramolić się, iść powoli, leźć, być ślamazarnym; szukać w czym.

Grajdała, niezdara, maruda, guzdrała; niedołęga.

Gramiać, często gromić.

Gramota, pisanie, p. Ramota.

Granat, rodzaj broni, obuch z puginałem wewnątrz.

Granda, zabawa, wesołość; gromada, kupa.

Granowity, graniasty.

Grań, upał, kanikuła.

Grapa, stromy grzbiet wzgórza, turnia; urwisko.

[110]Grapka, krupnik z wódki, miodu i smalcu.

Grawać, grywać.

Grąd (grunt z niem.)), miejsce suche pośród łąk błotnistych, ląd, ostrów między wodą.

Grązić, grędzić, grzęzić, grążyć, pogrążać.

Grążel, roślina z rodziny grzybieniowatych.

Grążelowy, należący do grążela.

Grdukać, pić łapczywie i głośno.

Grdula, grduła, gatunek gruszki.

Grduła, ciasto źle upieczone.

Gregorjanek, uczeń nowowstępujący do szkoły (ponieważ rok szkolny zaczynał się na ś. Grzegórz).

Gregorjanki, święto św. Grzegorza, obchodzone uroczyście przez żaków szkolnych.

Grepa, grępa, grupa, kupa; w G-e, razem, społem.

Gręda, kłus, trucht.

Gręzić, grężyć, grążyć, pogrążać,pogrążać.

Grobarz, grabarz.

Grobfark, (z niem. Grobwerk — robota gruba), robota rymarska.

Grobgryn, p. Grobryn.

Grobia, grobla, tama.

Grobić, zapędzać do grobu, zabijać.

Grobownica, świeca, palona przy grobie.

Grobryn, grobgryn, (z fr. gros-grain — gruboziarnistygruboziarnisty), gatunek tkaniny jedwabnej.

Grobsztyn, (niem. Grabstein), kamień grobowy.

Grocernia, sklep korzenny (w Ameryce).

Grodenapl, (z franc. gros de Naples), jewabnajedwabna tkanina, wyrabiana w Neapolu.

Grodetur, (z franc. gros de Tours), ciężka tkanina jedwabna, pochodząca z Tours we Francji.

Grodka, p. Grodza.

Grododzierżca, Grododzirżca, grododzirża, kasztelan a. starosta grodowy.

Grodopis, pisarz grodzki.

Grodytur, p. Grodetur.

Grodza (lm. gródze) gródź, ogrodzenie, płot.

[111]Grodzić, w znacz.: chować w sobie, taić.

Grodztwo, obszar, na który się rozciąga władza grodu, kasztelanja.

Grof, graf, hrabia.

Grola (niem. Groll — gniew) zmartwienie, kłopot.

Grolować, mieć zmartwienie, kłopot.

Gromadzica, gromada.

Gromatka, kawałek.

Gromić, w zn.: wzniecać burzę, poruszać, burzyć.

Gromiwrzawa, awanturnik, krzykacz.

Gromiwać, często gromić.

Gromot, huk, łoskot.

Gromowłajca, władający gromem, gromowładca.

Gromowłajczyna, gromowładczyni.

Gronda, p. Grąd.

Grondy, kępy lasów wpośród bagien.

Gronny, gronowy; obfitujący w winogrona.

Groń, grań, góra, pagórek, szczyt, krawędź góry; polana górska.

Groszewy, groszowy.

Groszowe, podatek grosza od pewnej miary produktu.

Grot, żelazne ostre okucie strzały, włóczni.

Groza, groźba, strach; wstręt, odraza.

Groźliwy, groźny.

Groźnik, człowiek grożący, groźny.

Gródź, p. Grodza.

Grósek, groszek, dziadek.

Gruba (niem. Grube) dół, loch; szyb, kopalnia; zagon, grzęda.

Grubarz, grabarz.

Grubie, grubo, nieobyczajnie, niegrzecznie.

Grubizna, mięso wieprzowe, słonina.

Grubryn, p. Grobryn.

Gruchotka, grzechotka, kołatka.

Gruda, ziemia, grunt, gleba, rola.

Grudź, nasyp, żwir, piasek.

Grule, ziemniaki, kartofle.

Grumada, gromada.

Grunt, wyjaśnienie sprawy przed sądem.

Gruń, p. Groń.

Gruszewie, lasek grusz.

Grusznica, gruszecznik, napój wyskokowy z gruszek. (Także grusznik, gruszcznik).

[112]Gruszt, (niem. Gerüst), rusztowanie, podpora,podpora.

Gruwasłka, 1) grudka; 2) gruczoł.

Gruwaźle, gruczoł.

Gruzla, gruzła, gruzeł, gruzoł, bryłka, grudka. G-y soli, kawały soli tłuczone.

Gruzmak, mały kawałek.

Gruzoł, gruczoł; gruz.

Grwaski, gruzełki.

Grycza,tłum próżniaków, darmozjadów.

Gryf (niem.), paznokieć, pazur; rękojeść, rączka u skrzypiec.

Gryfka, gryfla, rylec.

Gryfnik, wędliniarz.

Gryglinowy, gryalinowy, (z franc. gris de lin — lniano-szary), koloru kwiatu lnianego.

Grylować, piec, smażyć.

Gryz, 1) gryzienie, kąsanie; 2) zgryzota.

Gryzikrupa, liczykrupa, sknera.

Gryzota, zgryzota.

Grząda, grzęda.

Grzebienie, grzebanie.

Grzebienik, ptak z grzebieniem, czubaty.

Grzebiolucha, jaskółka.

Grzecznie, jak należy.

Grzeczny, w znacz,:znacz.: 1) dorzeczny, przydatny, stosowny, wyborny; 2) rozsądny, rozumny, logiczny; 3) urodziwy, piękny, okazały; (ku rzeczy, do rzeczy).

Grzeczy (k rzeczy), do rzeczy, należycie, właściwie, stosownie, słusznie.

Grzegżołka, kukułka.

Grzejskarb, sknera, dusigrosz.

Grzelce, p. Gzelce.

Grześć (grzebie, grzebł), grzebać.

Grzępiasty, mokry (łąka).

Grzonąć, grzmotnąć, mocno uderzyć, dotknąć.

Grzybiet, grzbiet.

Grzymka, więzienie, ciemnica.

Grzysko, gra, igrzysko.

Grzytać, zgrzytać.

Grzywacz, gołąb dziki.

Grzywna, pieniądz, kara pieniężna.

Gubać się, gubić się, podkasywać się.

Guerra, (włosk.), zamieszka, rozruch.

Gugla, pelerynka z kapturkiem.

[113]Gula, żarłoczność, obżartość.

Guldszlagier, guldszlar, p. Goldślar,.

Guldynka, strzelba podlejszego gatunku.

Gulka, klocek, pieniek.

Gultszlagier, gultszlar, gultślagier, p. Goldślar.

Gurgole, strój kobiecy.

Gusłowierny, wierzący w gusła.

Guślić, czynić gusła, czarować.

Guślnik, guślarz, czarownik, wróżbiarz.

Guślny, zabobonny.

Guta, letarg.

Guzman, gusman, błazen, kuglarz.

Guzy, 1) karłowaty; 2) kusy, bez ogona.

Gwałciwy, gwałtowny.

Gwałtować, gwałcić.

Gwar (z niem. Gewähr.), gwarancja, rękojmia.

Gwara, pogwarka, 1) rozmowa, pogawędka; 2) człowiek wielomówny, gaduła.

Gwardajn, probierca urzędowy monet w mennicy.

Gwarectwo, stowarzyszenie przedsiębiorców górniczych.

Gwarek, (niem. Gewerk), górnik, posiadający prawo na eksploatację kopalni.

Gwarować, (n. gewähren), warować, poręczyć.

Gwarownik, poręczyciel, dający rękojmię.

Gwarunek, (niem. Gewährung), warunek.

Gwazdać, gważdzić, bazgrać, gryzmolić; partolić.

Gweksy (niem. Gewächs — roślina), esy-floresy, arabeski.

Gwent, p. Gment.

Gweśny, (niem. gewiss), pewny, niezawodny.

Gwiazdeczny, gwiazdoczny, gwiazdowy, tyczący cytyczący się gwiazd.

Gwichta (niem. gewicht), waga.

Gwiesny, p. Gweśny.

Gwoździec, gościec, reumatyzm.

Gzelce, grzelce, gżelce, jakaś dawna potrawa.

Gzik, swawola; upały letnie.

[114]Gzinek, gzynek, gżynek, (niem. Gesenke), mały szyb w kopalni.

Gzinkować, gzynkować, pogłębiać szyb.

Gzło, koszula.

Gżegułka, kukułka.

Gżegżelica, gżegżelja, samica kukułki.

Gżegżółka, kukułka.

H

Ha (spójn.), a, i.

Haba, chaba (arab.), 1) grube sukno białe, samodział, gunia, siermięga; 2) bieda, nędza, ubóstwo.

Habdank (niem.), podziękowanie, spokój.

Habenda (łac.), majątek, mienie, posiadłość.

Habina, gałązka, rózga, pręt.

Haby, chaby, sprzęty domowe; odzież; bielizna, chusty do prania.

Hacka, duża chustka wełniana, pled.

Hać, p. Gać.

Had, gad.

Hadera, sukmana.

Hadra, chadera, 1) łachman, szmata, stara odzież podarta, ścierka; 2) kobieta złych obyczajów; stara panna.

Hadrować, kłócić się, przekomarzać się, pieniać się.

Hadrunek, hadrunk (niem. Hader), kłótnia, zwada.

Hadzić, obrzydzać, zohydzać.

Hadzir, hadży (arab.), pielgrzym muzułmański.

Hadż, obrzydliwość, brzydota.

Hafiz (arab.), uczony, umiejący koran na pamięć.

Hafterz, hafciarz.

Haftować, zszywać rany.

Haja, p. Chaja.

Hajdawery, spodnie szerokie, szarawary.

Hajduk, żołnierz piechoty węgierskiej w d. wojsku pols.; pachołek [115]policyjny na Węgrzech; rozbójnik, opryszek, łotr; lokaj po węgiersku ubrany; dozorca; gajowy.

Hajdukować, pełnić służbę hajduka.

Hajer (niem.), górnik.

Hajn, hajno, hajnu, hajnok, oto tam, oto tu, tutaj.

Hajtman (niem. Hauptmann), hetman, dowódzca.

Hajw, hajwo, p. Haw.

Hak w znacz. 1) fortel, podstęp; 2) p. Hakownica; 3) rodzaj tortur; 4) miara ziemi: dwudziesta część morgi; 5) mielizna, ławica piasku podwodna; skała podwodna; 6) niebezpieczeństwo, opały.

Hakownica, akownica, dawna strzelba bez bagnetu, zapalana lontem; arkabuz.

Haksamnit, aksamit.

Hala, pastwisko w górach.

Hala! co?! jak?! dalejże! naprzód! hejże!

Halabarda, halabart, halabarta, helbarta (niem. Hellebarte), półsiekierze, grot z siekierą, osadzona na drzewcu, broń do kłócia i cięcia.

Halabardnik, halabardzista, halabartnik, człowiek, uzbrojony w halabardę.

Halabartonoszy, uzbrojony w halabardę.

Halać, bełkotać.

Halawa (ukr.), 1) miejsca niezadrzewione; 1) wielka, odkryta zatoka jeziora.

Halaspas, uczta, życie wesołe.

Halba (niem.), półkwarty.

Halcbant, p. Halsbant.

Hale, łąki górskie.

Halebarda, p. Halabarda.

Halebartnik, p. Halabardnik.

Haljer, p. Eljer.

Halkać, przebierać albo ważyć w ręku.

Halkować (tur. halka, koło), kołować, krążyć statkiem po wodziewodzie.

Halmem (węg. halmaz: kupa), dostatkiem, wbród.

Halny, górski.

Halsbant (niem.), naszyjnik.

Halstuch, halstuk, halsztuch, halsztuk, krawat.

[116]Hałabarta, p. Halabarda.

Hałaburda, hałaburdnik, haraburda, awanturnik, zawadjaka.

Haładziej, rodzaj tkaniny tureckiej.

Hałasić, hałasować. H. kogo, przestraszyć hałasem.

Hałasz, szałas.

Hałda, hałdra, Chałda, kupa kamieni i ziemi wydobytych z kopalni i leżących blizko szybu.

Hały, goły, nagi, niezarosły.

Ham (niem. Ohm), wiadro (miara).

Hamal, hamał (tur.), tragarz.

Haman (z biblijnego Hamana), potwór, stworzenie wielkie a niezgrabne.

Hamowny, powściągliwy, wstrzemięźliwy.

Han, p. Hajn.

Handlagier (niem. Handlanger), pomocnik.

Handlerz, handlarz.

Handlirstwo, handlarstwo.

Handlować (niem.), postępować.

Handrycharz, p. Antrycharz.

Handryczyć, handrykować się, kłócić się, targować się, tracić wiele słów.

Handszlak, p. Hanszlak.

Handziar, handżar, p. Andziar.

Hangować, spuszczać do kopalni na linie.

Haniebny, ogromny, wielki; dzielny, tęgi.

Haniebnik, 1) hańbiciel; 2) haniebny człowiek, bezecnik.

Hanszlak, handszlak, hanslak (niem. Anschlag), intryga, podstęp, wybieg, fortel.

Hantwerk, p. Antwerk.

Hantwos, p. Antwas.

Hań, p. Hajn.

Hapteka, apteka.

Harab, p. Harap.

Haraba, rodzaj powozu.

Haraburda, p. Hałaburda.

Haramza, harańdzia, 1) gawiedź, motłoch; 2) hultaj, włóczęga.

Harap (z okrzyku niem. herab! = precz), odpędzanie psów od ubitej zwierzyny, zakończenie polowania; bicz myśliwski do odpędzania psów, wogóle bicz; już po [117] H.-pie, już wszystko skończone.

Harapacz, harapnik, bicz myśliwski.

Harapowy, herapowy, uszczwany, dognany z harapem.

Haras, harasz, lekka materja wełniana, (z miasta franc. Arras).

Haraśny, arastny, wyborny, doskonały, świetny.

Harbajtel, harbejtel (niem.) warkocz albo pęk włosów z tyłu peruki.

Harc, utarczka pojedyńczych jeźdźców przed bitwą ogólną; wogóle: utarczka, obroty.

Harcab, harcap (niem. Haarzopf), długi warkocz, jaki dawniej nosili mężczyźni.

Harcerz, harcownik, ucierający się pojedyńczo z nieprzyjacielem.

Harchandrja, towarzystwo, hałastra.

Hardosz, człowiek hardy.

Hardzić, uzuchwalaćuzuchwalać, wbijać w pychę.

Hardzie, hardo.

Hardzina, p. Hardosz.

Harhara, niedołęga, stary; szkapa nędzna.

Harkabuz, p. Arkabuz.

Harkusz, arkusz.

Harmować, armować, uzbrajać.

Harnacz, harnas, harnasz (franc. harnais), pancerz, zbroja.

Harnadziej, herszt, dowódca bandy.

Harnasać, harnasić, hałasować.

Harnaszowany, harnaszowy, uzbrojony.

Harny, żywy, piękny, odważny; nie pozwalający w sobie niczym ubliżyć.

Harować, nękać się pracą, klepać biedę, mozolić się. H. kim = napędzać kogo do pracy, orać kim; trzeć, szorować.

Harpa, 1) miecz kształtu sierpa; 2) harfa.

Harras, p. ArrasHaras.

Hart, broń, oręż, grot hartowny; stal.

Hartki, żartki, wartki, żwawy.

Hartować w co, uderzyć w co, utkwić.

Hasen (węg.), zysk, zarobek.

[118]Haser (węg.), śniadanie.

Hasić, stukać, tłuc, walić.

Hataman, ataman.

Hatlić, hatlać, gmatwać, plątać.

Hausknacht, hausknecht (niem.), parobek w oberży.

Haw, hawok, hajwo, tu, tutaj, tędy, w tym miejscu, tam.

Hawarja, p. Awarja.

Hawer, hawerz (n. Hauer), kopacz, górnik.

Hawiernia, kopalnia węgla.

Hawrań, miejsce, w którym się gnieżdżą gawrony.

Hawt, haft.

Hawtędy, tędy.

Hawy, hajw, tu, tam, oto.

Hazuka, hażuka, (azukaazuka, ażuka, ażusta (czes. hazuka), rodzaj długiej sukni wierzchniej.

Heca, młotek.

Hecel, hycel.

Heciak, awanturnik; gbur, prostak; brudas; sobek.

Hecować (niem,niem. wetzen), wecować, szlifować, polerować.

Heftlik, haftka.

Hejnał (węg. hajnal = zorza, świt), 1) pieśń religijna, wykonywana przed świtem na instrumentach dętych; 2) zorza, jutrzenka.

Hejstać, znieważać.

Hejtman, p. Hajtman.

Helbarta, p. Halabarda.

Herab, herap, p. Harap.

Herc, p. Harc.

Hercerz, p. Harcerz.

Hergiewet, herguet, hergwert, herwegiet (niem. Heergerät), zbroja, przybory wojskowe.

Heroj, bohater.

Herold, Arald (niem.), poseł, zwiastun.

Herski, dzielny, dziarski; tęgi, ładny.

Herst (niem. erster, pierwszy), 1) herszt, dowódca bandy; 2) przód, front, pierwsze miejsce. H. wodzić; rej wodzić, przodować.

Herstować, walczyć, potykać się.

Hersztykać, swawolić.

Herwegiet, p. Hergiewet.

Hesper, gwiazda wieczorna.

Hester, rasa koni [119]szwedzkich, rozpowszechniona dawniej na Litwie.

Hetka, chetka, 1) szkapa, lichy koń; 2) lichota, coś marnego.

Hewdziec, dywanik.

Hewtman, hetman.

Hez, p. Hys.

Hezem, żwawo, chyżo.

Hi, i.

Hiberna, p. Hyberna.

Hidzić, p. Hydzić.

Hingować, p. Hangować.

Hinny, inny.

Hinst, p. Hynst.

Hipkać, biec skacząc.

Hipogeum, podziemie, grobowce, katakumby.

Hipogryf, bajeczny koń skrzydlaty, pegaz.

Hipokras, wino przyprawione.

Hirzcha, ircha, skórka barania wyprawna.

Hiskać, wiskać, iskać, szukać.

Histy, istny, prawdziwy.

Hiścina, p. Iścizna.

Hiż, iż, że.

Hladon, rumak, wierzchowiec, koń okazały.

Hledzić, patrzeć, spoglądać.

Hładon, p. Hladon.

Hłuzdy (białor.), mózg, olej w głowie, rozum.

Hnek, hnet, hnetki (czes.), wnet.

Hod, od.

Hodować, utrzymywać.

Hodyniec, odyniec.

Hodzia, hodża (tur.), duchowny albo nauczyciel mahometański.

Hohol, zuch, młodzieniec.

Hojdałka, huśtawka.

Hojnoletny, hojne lata dający.

Hola, daleko, późno.

Holik (cz.), hołysz, golec.

Holimak, niezdara, roztrzepaniec.

Holofnik, holofernik, krzykacz, zbytnik.

Holokać, wołać, krzyczeć.

Holować, sprowadzać.

Hołdować na kogo, krzyczeć, łajać, gromić.

Hołocie, hołociuch, dziecko.

Hołota, gołota, bieda.

Hołumić się, kłócić się.

Homan, p. OmanOmam.

Homen, 1) zgiełk, wrzawa; 2) orszak mar, otaczający wóz dżumy.

Honiec (czes. honec), rycerz, szermierz.

[120]Honor, pycha, wyniosłość, nieprzystępność.

Honorowy, obraźliwy.

Hony, łowy, polowanie.

Hońca, 1) goniec; 2) p. Honiec.

Hordyński, tatarski.

Horelica, horyłka (ukr.), gorzałka.

Horęż, oręż.

Hornostaj, gronostaj.

Horodnia, horodnica, 1) gród sądowy, sądy grodzkie; 2) przybudówka przy grodzie.

Horodykt, kompas, zegar.

Horować, p. Harować.

Horz, orz, (czes.), 1) koń; 2) dromader, wielbłąd jednogarbny.

Hospodaryni, pani.

Hostruchan, p. Roztruchan.

Hość (czes.), gość, obcy, przybysz.

Hośm, osiem.

Howad, owad.

Hramota, ramota (ukr. hramota z greck. grammata), pismo, dokument.

Hrazisty, grząski, grzęski.

Hreczysny, gryczany.

Hrobak, robak.

Hromak, p. Rumak.

Hruby, gruby.

Hrudek, kępa, wzniesienie.

Hruzki, grzązki.

Hrymnąć, rymnąć (ukr.), upaść; wywrócić; cisnąć, rzucić; uderzyć.

Huba, włóka gruntu; kolonja, folwark.

Huckop, hunckop, hunskop, unskop (n. Hundskappe), rodzaj hełmu.

Huczka, obława.

Hud, hudo, udo.

Huf, hufiec, pewien oddział wojska, poczet żołnierzy, kupa, zastęp.

Hufać, ufać.

Hufanie, ufność, nadzieja.

Huj, krzykacz, awanturnik.

Hul, ul.

Hulajgród, hulajgorod, beluarda, wieża drewniana na kołach, podsuwana pod oblegane miasto.

Hulgród, wielkie sanie.

Hulik, ulik, mały ul.

Hulsztyk, hulanka.

Hułan, ułan.

Hum, um, umysł, myśl.

Hunąć (ukr.), pisnąć, bąknąć.

Hunckop, hunskop, p. Huckop.

[121]Huniek, prostak, gbur.

Hupać, skakać przez co, przeskakiwać.

Hupieszeć, pleśnieć.

Hurba, kupa, gromada.

Hurm, hurma, 1) gromada, kupa, tłum, hufiec; 2) stado.

Hurry, Węgry, Madziary.

Hurski, węgierski.

Hurt, hort (niem. Hürde, ogrodzenie, zagroda), 1) ogrodzenie dla bydła; 2) stado, gromada; 3) sprzedaż hurtowna, ryczałtowa.

Hurtować, 1) trzymać bydło na polu w hurtach dla zagnojenia pola; 2) H. rolę, gnoić ją przez hurtowanie bydła.

Husak, dyby na szyję.

Husnacht, p. Hausknecht.

Hustem, chustem, husto, gęsto, rzęsiście, obficie.

Husty, gęsty, obfity.

Huszcza, chuszcza (ukr.), rzesza, tłum, tłuszcza.

Huśla, gęśl, instrument muzyczny.

Hutarz, hutnik.

Hutorzyć, mówić półgłosem.

Huzno (ukr.), zadek, tyłek.

Hybać sobą, kołysać się, nachylać się.

Hyberna (z łac. hiberna), chleby zimowe, danina na utrzymanie wojska przez zimę, zimowe leże, zimowe kwatery wojska.

Hyd, hydanie (cz.), ohyda.

Hydzić, zohydzać, obmierzać. H. się, brzydzić się.

Hykawy, jąkający się.

Hyl, miejsce wzniesione, niezarośnięte, odkryte dla wiatrów.

Hymna, hymn.

Hymżać, pełzać, czołgać się.

Hynst, hinst (n. Hengst), koń trzebieniec, zerzaniec; wałach.

Hyperbora, Scytja północna.

Hyrny, 1) wyniosły, dumny; 2) bogaty; 3)sprzeczny, wybredny; 4) znany, głośny; 5) honorowy.

Hys, hyz, hysz, hez (niem. hissen, podnosić żagle), wiatr pomyślny.

Hyz, hyża, p. Chyż.

Hyża, dom, mieszkanie.

Hyży, chyży, szybki.

[122]

I.

I (ji), go.

Ić, iść.

Idea, obraz, wizerunek.

Igierny, służący do gry.

Igra, gra, zabawa.

Igracz, 1) gracz; 2) figlarz, zbytnik; 3) aktor.

Igrzec, gracz.

Igrzysko, w znacz. igraszka, zabawka.

Igrzywy, lubiący igrać, swawolny, figlarny.

Ilata, illata, posag żony, wiano.

Ile, albo.

Ile kole, ilekolwiek.

Ili, ilki, jak wielki, jaki.

Ilkikolwiek, jakiejkolwiek wielkości, jakkolwiek wielki.

Ilko, ile.

Ilkokroć, ilekroć.

Ilkole, ilekolwiek.

Ilkość, ilość.

Ilm, wiąz.

Ilop, p. Julep.

Ilściwy, lściwy, chytry, podstępny.

Iluczki, 1) jak maluczki? 2) jak najmniejszy.

Im, póki nie, nim, aż.

Iman, imam, duchowny mahometański.

Imaniec, jeniec, pojmaniec, niewolnik.

Imaństwo, 1) jeństwo, niewola; 2) pojmowanie umysłem.

Imberb (łac.), młodzieniaszek, młokos.

Imbrjak (włos. ebbriaco), pijak, opój.

Imć, jegomość albo jejmość.

Imgbir, imbier.

Imieć, mieć.

Imieniczko, mająteczek, folwarczek.

Imienie, majętność, majątek, mienie.

Imieniem, 1) nominalnie, pozornie; 2) mianowicie, to jest, słowem.

Imienować, mianować, nazywać.

Imię, majątek.

Imionisko, przezwisko.

Imiono, imię.

Imo, mimo.

Imować, imać, chwytać, [123]jąć. I. się czego, brać się do czego, podejmować się czego.

Impatrować (łac. impetrare = osiągnąć, uzyskać), umacniać, utwierdzać.

Impedjować, przeszkadzać, wstrzymywać.

Impedycja (łac.), zawikłanie, przeszkody.

Impegnować (łac.), wziąć a. dać w zastaw.

Impetycja (łac.), roszczenie pretensji, praw.

Implecja, produkcja roczna soli w kopalniach.

Implorant (łac.), skarżący się, oskarżyciel.

Importata, towary importowane, przywożone.

Importunny, natrętny.

Impostor (łac.), oszust.

Impres (łac. impressus, naciskanie), 1) druk, sztuka drukarska; 2) wpływ.

Impresja (łac.), wrażenie, działanie, skutek.

Impresor (łac.), drukarz.

Impreza (włos.), przedsięwzięcie, zamysł, zamiar.

Impudencja (łac.), bezwstyd, bezczelność.

Impugnować (łac.), zbijać, zwalczać; sprzeciwiać się, nie dozwalać.

Imunitacja (łac.), zwolnienie się od czego.

Inak, inako, inaczej.

Inamator, człowiek zakochany.

Inamorować się, zakochać się.

Inbier, imbier.

Incest, kazirodztwo.

Inchoacja, zagajenie sprawy, rozpoczęcie.

Incydencja, podanie do sądu; przypadanie spraw w sądzie.

Incydens (łac.), zdarzenie, spór.

Inderak (n. Unterrock), spódnica.

Indermach (niem. Hintergemach), tylna część domu; przen. tyłek, zadek.

Indermaszek, pokoik w tyle domu.

Indolencja (łac.), obojętność.

Indukt, indukta (łac.), import, przywóz towarów.

Indygienat, prawo obywatelstwa, szlachectwo, nadane przez sejm.

Indygiencja (łac.), bieda, nędza.

[124]Indzie, indziej, gdzieindziej.

Indzienier, indzinier, indzynier, inżynier.

Inedy, inegdy, inędy, innym razem, innego dnia.

Inekwitacja, objęcie w posiadanie.

Inferować (łac.), wnioskować.

Infestować (ł.), niepokoić.

Infima (łac.), najniższa klasa w dawnych szkołach polskich.

Infimista, infimus, młokos, smarkacz.

Ingi, przedtym, ongi, niegdyś, dawniej.

Ingiernina, strój kobiecy podług mody szwedzkiej.

Inhibicja (łac.), wstrzymanie, niedopuszczenie.

Injunkcja (łac.), polecenie.

Inkaust, inkałust (łac.), atrament.

Inkluz, zaklęty pieniądz wracający do właściciela.

Inkolat (ł.), p. Indygienat.

Inkonwenjencja (łac.), niedogodność.

Inkub, duch złośliwy, zmora.

Inkulkować, wmawiać, wpajać, wrażać.

Inkulpacja (ł.), obwinienie.

Inkursja, napad, najazd.

Innocent (łac.), prostaczek, niewiniątko.

Innuować (łac.), dawać do zrozumienia.

Inochoda, bieg koński, większy od truchtu.

Inochodnik, p. Jednochodnik.

Inowładca, jednowładca.

Insekt, insektum (łac.), owad.

Instaurator (łac.), odnowiciel.

Instrument, w zn.: dokument, list urzędowy.

Instygator (łac.), podszczuwacz, podżegacz.

Instygować (łac.), oskarżać przed sądem.

Insulanin (łac.), mieszkaniec wysp, wyspiarz.

Insult (łac.), napaść, zniewaga.

Insuła (łac.), wyspa.

Intabulacja (ł.), zapisanie do ksiąg hypotecznych.

Intent (łac.), intencja, zamiar.

Intentować (ł.), wszcząć, poruszyć sprawę.

[125]Interdycht (ł.), interdykt, zawieszenie sprawowania sakramentów; klątwa, rzucona na cały kraj.

Interese, interes.

Intermach, p. Indermach.

Interpozycja (łac.), wstawienie się, orędownictwo, pośrednictwo.

Interwertować (ł.), przewrócić, zmienić.

Intrata, dochód, przychód.

Intromisja, wprowadzenie w posiadanie majątku.

Intymacja, polecenie piśmienne; wstrzymanie wykonania wyroku na skutek odwołania się do wyższej instancji.

Intymat, pismo doręczone.

Inwadjować, zapewnić.

Inwekta (łac.), 1) towary sprowadzane z zagranicy; cło od nich; 2) inwektywa, zarzut obelżywy, obelga.

Inwestjować, dać inwestyturę, nadać prawa lenne biskupowi do djecezji.

Inwestygacja (łac.), badanie, śledzenie.

Inwestytura, nadanie praw lennych do djecezji.

Inwidja (łac.), nienawiść.

Inwitować (łac.), zapraszać.

Inwolwować (łac.), wplątać, wmieszać.

Iny, inny.

Ipokras, p. Hipokras.

Ipsym, ipsyma, gatunek wina zaprawnego; małmazja.

Ipsymować, hipsymować, zaprawiać (wino).

Irszowy, irchowy, zrobiony z irchy czyli cienkiej skórki baraniej.

Irzcha, ircha, cienka skórka barania wyprawiona.

Iskarz, myśliwy.

Iskrodmy, ziejący iskrami, buchający ogniem.

Isność, istność, istnienie, jestestwo.

Ispasz, ispaś, p. Spaś.

Ispina (niem. Espe, osika), wiklina, giętkie gałązki.

Ist, p. Isty.

Istba, izba.

Istca, p. Iściec.

Istestwo, istota.

Istka, w wyr.: w istkę, kubek w kubek, tak samo.

Istliwy, istotny, rzeczywisty.

[126]Istostny, istotny, należący do istoty czego.

Isty, istny, istotny, prawdziwy, rzetelny, pewny, niewątpliwy.

Istyk, p. Styk.^[9].

Iści, pewni, przekonani.

Iścić, 1) spełniać, uskuteczniać; 2) uiszczać się (z długu); 3) zjednywać, pozyskiwać; 4) naśladować; 5) zapewniać, zaręczać.

Iście, istotnie, zupełnie, zaprawdę.

Iściec, istca, istotny właściciel; rzeczywisty wierzyciel albo dłużnik; poręczyciel; świadek. I. testamentu, wykonawca, egzekutor.

Iścina, iścizna, 1) prawda istotna; 2) gotówka, kapitał, majątek; 3) istota.

Iza, izali, izaż, czy, czyż.

Izbica, 1) izba; 2) zrąb drzewa, stanowiący ogrodzenie dawnych zamków drewnianych 3) drzewo zbite, wrąb.

Izdba, izdbica, izba.

Izmiennik, zdrajca.

Iże, iż, że.

J.

Jabłkobity, jabłkowity (o koniu), mający na maści plamy jakby jabłka.

Jabło, jabłko.

Jabrządź, jarząb.

Jachać, jechać.

Jacy, tylko, jedno, jeno, lecz, jak, kiedy; j. kto, byle kto; j. gdzie, gdziekolwiek.

Jaczci, jeżeli.

Jać (jał), jechać.

Jadamaszek, adamaszek.

Jadły, żarłoczny.

Jadomy, jadalny, zdatny do jedzenia.

Jadowicić, zatruwać.

Jadowić, 1) zaprawiać jadem, czynić jadowitym; 2) gniewać, jątrzyć; j. się, gniewać się, złościć się.

[127]Jadowisko, zajadłość, pasja.

Jadowizna, jędza.

Jadówka, krosta.

Jadwabny, jedwabny.

Jadwichna, jadwiszka, poduszeczka do szpilek.

Jadwiśka, katanka kobieca wzorzysta, zdobna szychem i paciorkami.

Jadzić się, gniewać się, srożyć się.

Jafer, jagody leśne, krzaki czarnych jagód, kępy borówek, czernic, jeżyny.

Jaić się, marudzić, guzdrać się.

Jajak, 1) rękojeść; 2) mała szabelka; 3) mała książeczka.

Jajce, jaje.

Jaje, za jaje stać, nic nie znaczyć.

Jajokrągły, owalny.

Jakiekoli, jakkolwiek, jakbądź.

Jakli, jaklej, jaklek, jakbądź, jakkolwiek.

Jakmiarz, jakmierz, jakoby, bezmała, prawie, około, ledwie nie.

Jaknąć, pisnąć, odezwać się.

Jakochmy, jakośmy.

Jakokole, jakokoli, jakokolwie, jakkolwiek, jakbądź.

Jakokoli, jakoli, chociaż, aczkolwiek, lubo, pomimo.

Jakoli, jak.

Jakóbowa dróżka, droga mleczna.

Jakóś, niegdyś, pewnego razu.

Jaktor (zamiast aktor), handlarz.

Jakuśki, jakiś, jakiśkolwiek.

Jakże, tak jest!

Jalmurka, jarmułka, czapeczka, mycka.

Jałacie, jełacie, biada! gorze!

Jałat, 1) nikczemnik, nędznik; 2) biedak.

Jałmonka, czepiec nocny.

Jałmożna, jałmużna.

Jałmurka, p. Jalmurka.

Jałochna, jałówka.

Jałowaty (z tur. al, czerwony), jasnożółty.

Jałowię, jałówka.

Jamo, kędy, gdzie.

Jampułka, ampułka.

Jamurłach (z tur. jagmurlek), burka, opończa.

[128]Janaki, jednaki.

Janako, jednako.

Janczarycha, janczaryczka, niewola turecka, tyranja.

Janczaryn, janczar, piechur turecki, przysposobiony z porwanego dziecka chrześcijańskiego.

Janczyk (z tur. jandżù́k), rodzaj czapraka.

Jandowa, janduła (z lit. indas), czara.

Jandziar, p. Andziar.

Janiczar, janiczer, janczar; p. Janczaryn.

Jankor, rankor, uraza, gniew.

Jankorliwy, złośnik, popędliwy, obraźliwy.

Jantar (śr. łac. gentarum, lit. jentáras), bursztyn.

January, styczeń.

Jany, jeden.

Japończa (tur. japondża), opończa, burka.

Japrahl, japrakła, japralema, japrał, dera wełniana.

Jar, jaro, 1) wiosna; 2) zboże jare.

Jarak (tur.), szturmak, petarda.

Jarczak, lekki gatunek kulbaki, siodło tatarskie.

Jarki, jasny, słoneczny.

Jarko, gorąco, żwawo, krzepko.

Jarlak (z niem. Jährling), roczniak, jagnię tegoroczne.

Jarlik, jarłyk (z tur. jarleg), dyplom, piśmienne pozwolenie.

Jarmak, 1) p. Giermak; 2) jarmark.

Jarmica, jarmo, jarzmo.

Jarmulach, p. Jarmułach.

Jarmułuk (z tur. jagmurlek, płaszcz), rodzaj tkaniny, barchan podwójnypodwójny.

Jarmurka, jarmułka, p. Jalmurka.

Jarny, letni.

Jaro, jędrnie, krzepko.

Jarować, 1) przebywać gdzie wiosną; 2) trenować konia.

Jaruga, kałuża, jar błotnisty, wądoł.

Jarz, jarzyna, zboże jare.

Jarzęcy, wiosenny, letni, jary.

Jarzmo, jerzmo, uprząż na woły; niewola, ciężar; wiązanie drewniane, rusztowanie.

[129]Jarzny, jary, wiosenny, letni, tegoroczny,tegoroczny.

Jasien, jasin, jesion.

Jasiotr, jesiotr.

Jaskolczy, jaskołczyn, jaskółczy.

Jaskrzawy, jaskrawy.

Jasłka, jasełka, żłobik.

Jasły, jasła, jasełka.

Jasnowdzięczny, miły, piękny.

Jasnowschodny, wschodzący jasno.

Jastewny, żarłoczny.

Jastkolica, jastkoła, jaskółka.

Jastrych, p. Astrych.

Jasyr, jeńcy, niewola tatarska.

Jaszczerzyca, jaszczorka, jaszczurka.

Jaszczurcy, jaszczorczy, jaszczorowy, jaszczurczy.

Jaszczyć się, podskakiwać z radości, cieszyć się.

Jaśle, (lm.) jasła, żłób.

Jaślice, jaśliska, jaśliszka, jasełka, żłób.

Jaśnia, światło dzienne; na jaśnią wyciągnąć: wydobyć na światło dzienne, wyświetlić.

Jata, schronienie, budka, szałas, szopa.

Jato, stado.

Jatro, krostka.

Jawien, jawny, okazały, wydatny.

Jawisko, zjawisko, widzenie.

Jaz, grobla kierująca wodę na koło młyńskie; zagroda na rzece do wstrzymywania i łowienia ryb; przyrząd z wikliny do chwytania ryb; miejsce płytkie łączące wody głębsze; skała wystająca z pod wody.

Jaz, ja.

Jazgot, pisk, wrzask, hałas, krzyk; mamrotanie.

Jazgotliwy, opryskliwy, kłótliwy.

Jaże, aż.

Jądro, skorupa; łupina.

Jątrew, jątrewka, jątrzewka, bratowa.

Ją-ż, którą, (od dawnego zaimka względnego: iże, jaże, jeże).

Jecy, jedki, jeńcy, obżarty, żarłoczny.

Jedbaw, jedwab.

Jedejnaćcie, jedenaście.

Jeden, ktoś, jakiś.

[130]Jedenaćcie, jedennaćcie, jedenaście.

Jeden każdy, każdy z osobna.

Jedennasny, jedenasty.

Jedki, p. Jecy.

Jedl, jedla, jedła, jodła.

Jedlca, jodlce, p. Jelca.

Jedło, jadło, jedzenie.

Jednacz, pojednawca, pośrednik.

Jednaczek, jedynak.

Jednać, godzić kupując, umawiać się, targować, najmować, zamieniać.

Jednakowić, jednaczyć, czynić jednakowym.

Jednanie, w znacz. wyrok rozjemczy; zrządzenie boskie.

Jedną, jednąc, jeden raz.

Jedno, 1) jedność, całość; 2) jeno, tylko; nie lża jedno, trzeba, nie można nie; nie mogę j. nie mogę nie, muszę.

Jednobożnik, monoteista, czciciel jednego Boga.

Jednochodnik, jednochodziec, Inochodnik, junochodnik, koń stępak, kroczak, koń, chodzący jednochodzą.

Jednochodza, jednochoda, inochodza, inochoda, chód konia prędszy od kłusa, w którym koń stąpa wprzód obiema nogami prawemi, a potym obiema nogami lewemi.

Jednoczłonny, mający jeden członek.

Jednodzierstwo, rząd samowładny, samowładztwo.

Jednokupiec, p. Jedynokupiec.

Jednolitnie, jednolicie.

Jednomlecznik, mleczny brat.

Jednoradek, rodzaj długiej sukni męskiej z grubego sukna.

Jednorożec, rodzaj małego działa.

Jednosobnik, łóżko na jedną osobę.

Jednosobny, jednoosobowy, na jedną osobę.

Jednowłajca, jedynowładzca.

Jednowłasność, jedynowładztwo.

Jednożenia, jednożeniec.

Jedny, jadalny.

Jednylki, równy, jednakowy.

Jedurny, jedyny, sam jeden, samiuteńki.

[131]Jedwa, ledwo.

Jedwabnica, jedwabnik, tkanina jedwabna.

Jedwo, jedwoż, ledwo.

Jedy, kiedy, gdy.

Jedykuł, jedykuła, jedykule (z tur. jedi kullè, siedem wież), więzienie, wieża.

Jedyniec, odyniec.

Jedynobójca, walczący z jednym tylko przeciwnikiem.

Jedynokupiec, samokupiec, kupiec monopolista.

Jedynokupny, monopolowy.

Jedynokupstwo, jednokupctwo, jednokupiectwo, monopol handlowy.

Jedynorzędztwo, jednowładztwo, samowładztwo.

Jedyność, jedynostwo, jedność nierozerwalna; właściwość tego, który jest jeden w swoim rodzaju.

Jedynowładec, jedynowłajca, jedynowładzca, samowładzca.

Jedza, pokarm, pożywienie, jedzenie, jadło.

Jedzak, jedziak, dużo jedzący.

Jedzinaczka, jedynaczka.

Jedzinak, jedynak.

Jedzinie, jedynie.

Jedzinowłaściec, jedynowładca, samowładca.

Jedziny, jedyny.

Jedziwo, jedzywo, jedzenie, jadło.

Jegdy, kiedy, gdy.

Jegojski, jego, należący do niego.

Jego-ż, którego, czego.

Jek, 1) jak; 2) gach.

Jeki, jaki.

Jelca, jelec, obłąk na rękojeści szpady, szabli i t. p. służący do ochrony ręki.

Jele, ile, wielewiele.

Jelekole, jelekroć, ilekolwiek, ilekroć.

Jelidocznia, Laodycea (w Azji Mniejszej).

Jeliko, jelko, ile.

Jelkokoli, jelkoli, ilekolwiek.

Jelko-telko, ile-tyle.

Jelnik, las jodłowy lub świerkowy, jedlina.

Jelunek, jelonek, młody jeleń.

Jełmużna, jałmużna.

[132]Jemiel, jemioła.

Jemiołuch, p. Paszkot^[11].

Jen, jeno, tylko.

Jen, jena, jeno, jeden, pewien.

Jen, jenż, jenże, jenci, który, on, ów.

Jenaczej, inaczej.

Jenąż, aż tu, aliści, wtym, nagle.

Jenie, jedzenie, jadło.

Jenka, branka, niewolnica.

Jenkole, którykolwiek.

Jenorożec, jednorożec.

Jenylki, p. Jednylki.

Jenż, jenże (ż. jaże, n. jeże), p. l. Jen.

Jeńctwo, jęctwo, jęstwo, jeństwo, niewola.

Jeńcy, p. Jedki.

Jeński, jeńczy, niewolniczy.

Jercha, p. Irzcha.

Jerczak, p. Jarczak.

Jerszany, irchowy.

Jerzmo, jarzmo.

Jesien, jesień, jesion.

Jesny, isny, jedzący, pożerający, żarłoczny.

Jespan, jeśpan, jegomość pan, waćpan.

Jesteństwo, jestestwo, istnienie, byt, istność, istota.

Jestestwienny, istotny.

Jestli, jeżeli, jeśli.

Jestność, p. Jesteństwo.

Jestny, jadalny.

Jestwo, p. Jesteństwo.

Jeszczerzyca, jeszczorka, jaszczurka.

Jeszutność (cz. jeszitnost’) marność, próżność.

Jeście, jesteście.

Jeść, jest.

Jeśli, w znacz. czy.

Jeśm, jestem.

Jeśmy, jesteśmy.

Jeśny, obżarty, łakomy.

Jezda, jazda.

Jezdecki, jezdeczny, jeździecki, należący do jeźdźca.

Jezero, jęzioro, inzioro, niezioro, jezioro.

Jezierny, jeziorowy.

Jezno, jezdno, konno, wierzchem.

Jezny, jezdny, używany do jazdy.

Jeździć kogo, wieźć.

Jeździwać, jeżdżać, jeździć.

Jeżak, snopek, układany w strzesze kłosem do góry.

Jeżdżały, 1) zdatny do jazdy; 2) bywalec.

[133]Jeżekoli, cokolwiek.

Jęc, skarga.

Jęcie, ujęcie, pojmanie.

Jęciec, jeniec, niewolnik.

Jęctwo, jeństwo, niewola.

Jęcy, smaczny do jedzenia.

Jęćstwo, pp. Jęctwo.

Jędrnoszka, kobieta jędrna.

Jędrzeć, jędrznąć, jędrnieć, stawać się jędrnym.

Jędrzyć, jędrnić, czynić jędrnym.

Jędzon, zły duch, djabeł.

Jękacz, jękała, jąkała.

Jękotanie, jąkanie się.

Jęstwo, jeństwo, niewola.

Jętca, jeniec.

Jęty, ujęty, wzięty, pojmany; jeniec; koń j., mocny.

Język, w znacz. 1) jeniec, schwytany dla powzięcia wiadomości o nieprzyjacielu; 2) naród.

Ji, ja, je, on, ona, ono. Ji, go.

Jiden, jeden.

Jidno, jednojedno.

Jikała, jąkała.

Jiż, jiżto, jiżtoć, p. Jen, jenż.

Jojczeć, jęczyć, stękać, kwękać.

Jołdasz (z tur.), kamrat, towarzysz.

Jopa, jupa, kamizelka kobieca, stanik.

Jowiler, jubiler.

Juchta, jarmark.

Judykat, wyrok, dekret.

Juhas, juchas, jukas, pasterz owiec w Tatrach; młody góral.

Juka, kamizela.

Julep, julepek, julipek, ilop (z arab.), ulepek, lekarstwo gęste a słodkie.

Juljus, miesiąc lipiec.

Juniec, byczek, młody byk; dziarski młodzieniec.

Junkiery, wstążki, stroje.

Junoch, junocha, junosz, junosza, juniec, dziarski młodzieniec, junak; pan młody.

Junochodnik, p. Jednochodnik.

Jura, 1) sąd; 2) kłamstwo, blaga; 3) baśń.

Jurgield, jurgielt (z niem. Jahrgeld), płaca roczna, żołd.

Jurgieltnik, pobierający jurgielt.

[134]Jurzny, jurny, lubieżny.

Juszny, juszysty, soczysty.

Jutrać, odkładać do jutra.

Jutrze, jutro.

Jutrzenny, jutrzni, jutrzny, ranny, poranny.

Jutrznia, wczesne nabożeństwo ranne, msza poranna; świt, świtanie, brzask poranny.

Jutrzniejszy, jutrzejszy.

Jutrzyna (z niem. Morgen), mórg, miara powierzchni.

Juwant (z łac.), pomocnik, wspólnikwspólnik.

Juże, już, teraz.

Jużyna, podwieczorekpodwieczorek, drugie śniadanie.

Jużynować, jeść drugie śniadanie.

K.

K, ku, do, według.

Ka, p. Ki.

Kabacik, kaftanik, kamizela kobieca.

Kabaj, kabak, kabat, kaftan, suknia zwierzchnia męska albo kobieca.

Kabak, szynk, karczma.

Kabała, 1) apokryficzna literatura żydowska; 2) wróżenie z kart; 3) wróżenie; 4) intryga; 5) kłopot, ambaras.

Kaban, wieprz.

Kabanina, 1) mięso wieprzowe; 2) mięso końskie.

Kabat, kaftan lub kurtka wcięta w pasie z dwoma fałdami z tyłu wyszywana szychem i guziczkami, surdut; koszula, w którą ubierano skazańca na śmierć; więzienie, areszt, pręgierz.

Kabatek, bluzka kobieca.

Kabatka, koszula z cienkiego płótna.

Kabil (arab.), pokolenie.

Kaby, gdzieby! gdzieżby!

Kacabaja, kacawejka, kaftan ciepły kobiecy albo męski z krótką spódnicą fałdowaną, szubka.

Kacała, bat gruby, batog; człowiek gruby.

Kacawejka, p. Kacabajka.

[135]Kacerny, kacerski, heretycki, sekciarski; szkodliwy, okrutny; przeklęty.

Kacerować, kacerzować, nazywać kogo kacerzem.

Kacerzstwo, kacerstwo, herezja.

Kaciała, kaczała, 1) duży brzuch; człowiek otyły; 2) niezdara.

Kaczerny, kacerski.

Kaczornik, kojec kaczy.

Kać się, p. Kaić się.

Kadja, kady, sędzia turecki.

Kaducznik, przywłaszczyciel cudzego majątku prawem kaduka, t. j spadku bezdziedzicznego i beztestamentowego.

Kaduk (z łac. caducus), 1) spadek bezdziedziczny i beztestamentowy; prawo dziedzictwa do dóbr tego rodzaju; 2) padaczka, epilepsja; 3) djabeł, zły duch.

Kady, kędy, dokąd, gdzie, byle gdzie; gdy.

Kadzidlnia, kadzidlnica, kadzielnica.

Kadzilnik, kleryk trzymający świecę podczas mszy.

Kafa, kawa.

Kafar, skała wystająca z morza.

Kaftyrek (franc.), imbryk do kawy.

Kagan, kaganiec, świecznik.

Kaić się, kać się, wystrzegać się, pilnować się.

Kaimcanin, łotr zakamieniały.

Kaj, gdzie.

Kajać się czego a. czemu, żałować czego, pokutować za co; K. się, nad kim: litować się; K. się czym, w czym, z czego: brać z czego wzór; K. się czym czego: wymawiać się czym od czego.

Kający, żałujący, pokutujący.

Kajniebądź, gdziekolwiek.

Kajniekaj, gdzieniegdzie.

Kajś, gdzieś, dokądś.

Kak, jak.

Kaki, jaki.

Kakie, kako, jak, jako.

Kakoćkoli, jakkolwiek, chociaż.

Kakokole, kakokoli, kakole, kakoli, jakkolwiek.

Kakoż, jakże.

Kalabrak, d. gra w karty.

[136]Kalander, dzierlatka (ptak).

Kalaputryna, awantura.

Kalata, łoże w stajni dla czeladzi.

Kaleciaty, mający kaletę, dbający o kaletę czyli kiesę.

Kaleczny, kaleki, ułomny, wątły.

Kaleczyć się, w znacz. męczyć się.

Kaledonja, Szkocja.

Kalefaktor, kalafaktor, stróż albo woźny szkolny; przen. donosiciel, lizus.

Kalemkiar, zasłona twarzy u kobiet muzułmańskich.

Kalenda, kalanda, dzień pierwszy miesiąca.

Kalenica, słomiane snopki maczane w glinie, stanowiące poszycie strzechy.

Kaletki, klapki przy gorsecie.

Kalikanta, kalikancista, kalkancista, ten, co depcze pedały miechowe u organów.

Kalikarnia, mieszkanie dla kalkancistów i dziadów kościelnych.

Kalisty, błotnisty, pełen kału.

Kaliszan, kalteszal, mieszanina z piwa, wina, soku cytrynowego i chleba kruszonego, osłodzona.

Kalitus, czapka, kapelusz.

Kaliwo, ziarnko, źdźbło, odrobina.

Kaliżdy, kalżdy, każdy.

Kałabałyk, zła sprawa, opały.

Kałamajka, wełniana materja pasiasta.

Kałamaszka, kałamajka, wózek wybity korą lipową; lekki wózek jednokonny.

Kałantyr (z ros.), kaftan bez rękawów.

Kałarasz, żołnierz turecki; posłaniec konny.

Kałausz, kałauz (z tur.), 1) przewodnik; 2) więzienie.

Kałauzować, 1) przewodniczyć, być przewodnikiem; 2) więzić.

Kałdun, brzuch; wnętrzności; brzuchacz, żarłok, obżartuch.

Kałdunić się, chmurzyć się.

[137]Kałkan (z tur.), puklerz, tarcza okrągła a wypukła.

Kałkus (niem. Kalkguss), ług wapienny.

Kałokrewny, melancholijny.

Kaługa, kałuża.

Kam, dokąd, kędy.

Kamcha, chamcha, adomaszek, tkanina jedwabna.

Kamelor, kamelar, kamlar (z n. Kamelhaar), włosie z kozy angorskiej.

Kamena (łac.), muza, poezja.

Kamerat, kamrat, towarzysz.

Kamerja, ozdoba z drogich kamieni.

Kameryzować, wysadzać drogiemi kamyczkami.

Kamiennik, kamieniarz.

Kamiony, kamienny, z kamienia zrobiony.

Kamizola, kontusz.

Kamlar, p. Kamelor.

Kamo, kamoż, dokąd, kędy.

Kamoś, gdzieś.

Kampament, kampement (z franc. campement), obóz; biwak, manewry.

Kampana, 1) dzwon; 2) ozdoby złociste i srebrne.

Kampsor (śr. łac.), podskarbi bursy, pobierający kożubalec.

Kampust, kanpust, maślanka.

Kamwolowy, z sierści wielbłądziej.

Kanaczyć, stroić, zdobić.

Kanafarz, p. Kanaparz.

Kanak, kosztowny naszyjnik; pieszczoszek, ulubieniec.

Kanaparz, piwniczy i szafarz klasztorny.

Kanar, 1) cukier trzcinowy z wysp Kanaryjskich; słodycz; 2) wino kanaryjskie.

Kanarchać, czytać śpiewając.

Kanawac, kanawaca, kanawaka, kanawas (wł.), kanwa; rodzaj tkaniny.

Kanąć, kapnąć, kroplami spadać.

Kancerować, zarażać rakiem, psuć, toczyć.

Kancerowaty, rakowaty.

Kancerz, kancerek, kacerek, mała siatka na kiju do łowienia raków albo do wybierania ryb.

[138]Kancja, pieśń.

Kandor (z łac. candor), czystość, niewinność, prostota obyczajów.

Kandyba, wielki brzuch, człowiek brzuchaty; kobieta rosła a chuda; koń rosły; duża szkapa niezgrabna.

Kandys, kandyt, kandyz, cukier lodowaty, skrystalizowany z cukru trzcinowego.

Kanga, wojna.

Kanienie, kapnięcie (łzy).

Kankol, kąkol.

Kankry (z łac. cancer, rak), wrzody, owrzodzenia.

Kanownik, kanonik.

Kanpust, p. Kampust.

Kantak, 1) belka kanciasta; 2) pazur.

Kantarzej, urzędnik wojskowy na Zaporożu, dozorujący wpływ podatków, oraz miary i wagi.

Kantyk, pieśń, hymn.

Kany, dokąd, kędy, którędy, gdzieś.

Kapalin, rodzaj szyszaka.

Kapia, kapka, kropelka.

Kapica (łac.), habit mniszy, kaptur.

Kapij, kapik, kapturek, dawny ubiór kobiecy na głowę.

Kapitanarmus, żołnierz mający nadzór nad bronią i nabojami.

Kapitulum, kapituła, kapituł, rozdział z Pisma św.

Kapkan, haki przy przynęcie na wilki i lisy.

Kapla, p. Kapia.

Kaplerz, kapljerz, 1) szkaplerz; 2) część zbroi około szyi.

Kapła, kaplica; kapelanja.

Kapłanica, kapłanicha, kapłanka.

Kapłanik, kapłannik, kapłaniczek, kleryk.

Kapłon, kapłun, zupa wodzianka, gramatka.

Kaprawy, cierpiący na kaprawość czyli łzotok.

Kapsarz, rzemieślnik wyrabiający kapsy (kabzy) czyli woreczki; noszący za kim kapsę.

Kapszczyzna, czopowe, dawny podatek za prawo pędzenia wódki albo piwa.

Kaptan, kaftan.

Kapturać, kapturzyć, wkładać na kogo kaptur.

[139]Kapudrok, kapudrak, surdut, tużurek, kapota.

Kaput, rozdział w książce.

Kapuza, duża czapka futrzana, kaptur.

Kara, karza, karność, rygor.

Karacena, pancerz łuskowaty.

Karać z czego albo o co, strofować, upominać; K. co, hamować, ukrócać; K. się, kajać się, żałować, poprawiać się, brać sobie z czego przestrogę.

Karantować, łajać; uśmierzać; namawiać.

Karasować się, przygotowywać się.

Kara tarasowa, kara więzienna.

Karawaka, krzyż opatrzony siedmiu krzyżykami i 18 literami.

Karawan, 1) wóz długi, ciężki; 2) karawana.

Karawanseraj, karwanser, karwasar, karwasera, dom zajezdny na Wschodzie.

Karazja, sukno grube, samodział, p. Kierezja.

Karbacz, korbacz, bicz, rzemień do bicia.

Karbarja, warzelnia soli.

Karbarz, karbowy, dozorca, ekonom, podstarości.

Karbasowy, lniany, płócienny.

Karbić, gawędzić, pleść, gadać.

Karbnik, urzędnik żupny.

Karbona, skarb, skarbona.

Karbunkuł, drogi kamień ciemnoczerwony.

Karby, kark.

Karceres, karcer, areszt w zakładzie naukowym.

Karcioch, karciof, karczoch.

Karcz, karc, 1) krzak; 2) skok koński.

Karcz, jadło, osypka dla psów.

Karczyć, karcić, strofować.

Kardasz, p. Kierdasz.

Kardasztwo, braterstwo; p. Kierdasz.

Kardusz, kark, barki.

Kardynałka, pelerynka damska.

Kareta, nosze, lektyka.

Karkosz, łuczywo.

Karkusz, barki.

Karluk, karzeł; kulas, litera niekształtna.

[140]Karlus, zuch, junak.

Karło, krzesło, fotel.

Karm, karmia, pokarm.

Karmny, nadziany, faszerowany.

Karpać, nadziewać coś po kawałku, cerować, zbierać fałdki, łatać, sporządzać.

Karpentarz, cieśla górniczy.

Karpić, ślęczeć nad czym.

Karśniawy, mańkut.

Kartan, kartana, kartauna (niem.), duża, 48-o funtową kulę wyrzucająca armata, murołom.

Kartelusz, kartka, kwitek, afisz, gazeta.

Karw, wół stary i ociężały.

Karwa, krowa.

Karwan, karawan.

Karwasar, karwaser, p. Karawanseraj.

Karwasz (węg.), naramiennik żelazny, krótka szabla.

Karwat, 1) pastuch; 2) gatunek szabli (podług wzoru kroackiego).

Karwatka, suknia krótka, bez poły, według mody kroackiej.

Karwatka, kwaterka, miara na płyny.

Karza, kara.

Kasać, zakasywać; junaczyć się, występować hardo; K. się na co, porywać się na co, kusić się o co, wspinać się na co.

Kast, oprawa drogiego kamienia.

Kastalon, kasztelan.

Kaszywo, jarzyny, z których robi się kasza.

Kata! licha tam!

Katabasis (greck.), zejście z góry na dół.

Katalet, katafalk.

Katan, katana (z węg. katona, wojak), stary żołnierz, weteran, wiarus.

Katapulta, kusza, machina wojenna do wyrzucania pocisków.

Katarakta, żelazna krata w bramie.

Katarrus, katarus, katar.

Katera, miecz prosty, długi, husarski.

Katerwa (łac.), tłum.

Katędy, tędy.

Katukopa, wisielec, szubienicznik, hultaj.

Katulać się, toczyć się, tułać się.

[141]Kauszyk (z białor.), czarka, czerpak.

Kauza (łac. causa), sprawa sądowa.

Kauzydyk (łac.), rzecznik, adwokat.

Kauzyperda (łac.), lichy adwokat przegrywający sprawy.

Kawa, 1) kawka; 2) plotkarz, plotkarka. Pójść w K-y, być wystrychniętym na dudka; na marne pójść.

Kawaler, kawalir, kawalor, żołnierz konny, kawalerzysta.

Kawalkować (z włos. cavalcare), jeździć konno; ujeżdżać konia.

Kawecan, kaweczan (z wł. cavezzone), uździenica, kiełzno.

Kawerna (łac. caverna), jaskinia, pieczara, jama.

Kawić, pokawić, 1) drwić głową, poszkapić się, głupstwa popełniać; 2) bredzić, pleść, jak kawka.

Kawr (z tur. giawur, niewierny), giaur, nazwa chrześcijan u Turków.

Kawtan, kaftan.

Kazać na kogo albo na co, spuszczać się, liczyć; pysznić się, odgrażać się; K. pyszno, dumą się unosić.

Kazadlnica, kazalnica.

Kazanny, kazaniowy, należący do kazania.

Kazany (z czesk.), piękny, skromny, moralny.

Kazeata (łac.), rodzaj potrawy z sera.

Kazień, kaźń.

Kazjatka, kasjatka, kaftanik kobiecy.

Kazka, skaza, rysa, szczerba.

Kazus (łac)., przypadek, traf, trudność, skrupuł.

Kaźnić, karać, karcić.

Kaźń1. Kaźń, kazień, 1) nakaz, rozkaz; 2) kara; 3) skazanie, wyrok skazujący; 4) męka, udręczenie; 5) karność.

Kaźń2. Kaźń (z arab. i tur.), kasa, skarb.

Każub, p. Kozub.

Kąbłać, p. Kębłać.

Kądziałka, kądziel.

Kąkolik, kąkolnik, grzesznik, kacerz.

Kąsawy, kąsający, uszczypliwy.

[142]Kąsek, trochę; ni kąska: ani trochę.

Kąszczek, kąsek, kawałek; trochę.

Kątnik, człowiek nieznany, pokątny; sublokator, komornik.

Kątrzyć, kętrzyć, cudzołożyć.

Kątybernija (łac.), cech, zgromadzenie cechowe.

Kcieć (kcie, kciał), kwitnąć.

Kębłacz, kębłak, wychowanek, pieszczoch.

Kębłać, kąbłać, kambłać, piastować, pieścić.

Kęczysko, kąt.

Kędykole, kędykoli, kędykolwie, kędykolwiek, gdziekolwiek, dokądkolwiek.

Kędzierz, kędzior.

Kędziorek, deseń na pisankach.

Kędziornik, fryzjer, perukarz.

Kępać, kąpać.

Kęs, kawałek; trochę, nieco, o mało.

Kęsać, kąsać.

Kęsy, kusy.

Khan, 1) chan tatarski; 3) gospoda, karczma.

Ki, ka, kie, jaki, co za.

Kiap, koncha, muszla.

Kichlarz (niem.), piernikarz.

Kickać, wodą pryskać.

Kiczka, wiązka.

Kidać, rzucać, wyrzucać; K. się, padać, sypać się.

Kie, kiej, kaj, kiedy, gdy, skoro, jeśli.

Kieby, gdyby, byleby.

Kieca (z węg. kecse), 1) suknia kobieca; 2) żołnierski płaszcz, suknia sukienna na zbroję; 3) koc, gunia, sukmana.

Kiecz, kiecza, p. Kieca.

Kiedajszy, od kiedy istniejący, jak dawny.

Kiedyby, gdyby, jeśliby, byleby.

Kiedykole, kiedykoli, kiedykolwie, kiedykolwiek.

Kiegdy, jegdy, jedy, kiedy.

Kiej, lecz, skoro, kiedy, jak, gdzie.

Kiejby, gdyby, jakżeby, gdzieby.

Kiejstrank, p. Kiersztrank.

Kiejwo, jakby, oto.

Kiela, 1) ile? 2) kilka.

Kielcować się, śmiać się, żartować.

Kielczaty, zębaty.

[143]Kielczyk, wydatki, koszty.

Kielec, duży kieł.

Kielimka, kielemka, rynka do smażenia.

Kielko, 1) kilka; 2) ile.

Kielkoś, kilka.

Kielo, kilka.

Kiełbodziej, kiełbaśnik.

Kiełp, kiełb, łabędź.

Kiełzać (się), kiełznąć (się), ślizgać się, potykać się, pośliznąć się, potknąć się.

Kiełzno, uzda, mundsztuk, hamulec, kawecan.

Kiemlarz (z niem. Kämmerer), kasjer miejski.

Kień, pień.

Kiepieniak, kiepienniak, p. Kopieniak.

Kieptar, kożuszek bez rękawów, serdak; spódnica galonami wyszywana.

Kiepura, wysoka czapka staroświecka, futrem obłożona.

Kier (z tur. kyr), 1) kir; 2) płaszczyzna, pole nieuprawne.

Kierca (niem.), duża świeca woskowa.

Kierchmasz (z n. Kirchmess), kiermasz, odpust, jarmark.

Kierchow (z niem. Kirchhof), cmentarz ewangielicki.

Kierdasz (węg.), 1) brat, pobratymiec; 2) braterstwo, przyjaźń.

Kierdel, stado, gromada owiec, kóz.

Kierecina, zarośla, krzaki, chróst.

Kiereja, kierejka, kireja, surdut i opończa futrem podszyte, burka.

Kieresze (z węg. kereszt, krzyż), cięcie, blizna od cięcia.

Kierezja, grube proste sukno, sukmana sukienna.

Kierlesz, kyrie eleison.

Kiermasz, uczta, biesiada, uroczystość wiejska kościelna, jarmark.

Kiernowy, mocny, jędrny, dychtowny.

Kierstrang, kierstrank, kierstrąg, kiersztrang, kiersztrank (z n. Kirschtrank), wiśniak.

Kierz, krza, krzak.

Kierzowaty, krzakowaty.

Kiestrzanek, p. Kiersztrank.

Kieszynia, kieszeń.

Kieścień, p. Kiścień.

[144]Kieśkolwiek, kiedykolwiek.

Kietka, kiecka; p. Kieca.

Kihaja (tur.), marszałek dworu, murgrabia.

Kijań, pałka, maczuga, młot.

Kijec, kijania, rodzaj broni, buława żelazna z krótką rękojeścią.

Kijować, bić kijem.

Kijownica, wielka świeca kościelna.

Kila (celown. kilom, narzędn.: kilą), kilka.

Kiladziesiąt, kilkadziesiąt.

Kilakroć, kilka razy.

Kilanaście, kilkanaście.

Kilaś, kilka.

Kilekole, ilekolwiek.

Kili, kilki, jak wielki.

Kiliko, kilka.

Kilim, kobierzec domowej roboty, dera, koc.

Kilimka, p. Kielimka.

Kilkadwadzieścia, dwadzieścia kilka.

Kilkadzieście, kilkadziesiąt.

Kilko, jakiś czas.

Kilkornasób, kilkakrotnie.

Kilkory, kilkoraki, różnorodny.

Kiloby, byleby, tylkoby.

Kilonaście, kilkanaście.

Kiłajka, laska, pałka nabijana krzemieniami.

Kima, noc, spanie w nocy.

Kinal, kinał (z hiszp.), 1) walet czerwienny w kartach; 2) p. Kindybał; wielki nos, nochal.

Kinąć (zam. kidnąć), rzucić, smyrgnąć; dać znak skinieniem, skinąć, machnąć; rzucić się.

Kindybał, kinal, gbur, prostak, ordynus; bojaźliwy, tchórz.

Kindiak, dera na konie.

Kinet, rodzaj kamlotu.

Kiniony, kwaśny, kwaszony.

Kinior, chleb razowy.

Kipiel, topiel, toń, woda kotłująca się.

Kir, kier, sukno liche.

Kira, polana w górach otoczona lasem; woda płynąca krętym korytem.

Kirchow, p. Kierchow.

Kirejka, pp. Kiereja.

Kirówka, spódnica wełniana.

Kirsztrank, p. Kiersztrank.

Kirys, kiryś, kiras (z fr. cuirasse), zbroja na piersi, napierśnik, pancerz.

[145]Kiryśniczek, dukat, czerwony złoty.

Kiryśnik, jeździec ciężko uzbrojony, husarz.

Kis, 1) coś kwaśnego; 2) wrzód.

Kisać, 1) kisnąć; 2) kisić, kwasić.

Kisały, kisiały, kisły, kwaśny, kwaszony, skwaśniały.

Kisasani (węg.), panna.

Kiszka, mleko zsiadłe.

Kiś, jakiś.

Kiścień (tatar.), broń tatarska, kawał ołowiu a. kość, uwiązana na rzemieniu przy toporzysku.

Kiślak, człowiek słabowity, cherlak.

Kiślica, coś kwaśnego.

Kitlik, stanik kobiecy.

Kiwior, wysoka czapka, turban; zawój turecki.

Klamer, klamra.

Klamrować-zaklamrować, zagadnąć w ten sposób, żeby zagadnięty nie wiedział co odpowiedzieć,odpowiedzieć.

Klangor, głos żórawia.

Klar (łac. clarus), 1) jasność, przezroczystość; 2) pogoda; w klar, jasno, jawnie, otwarcie.

Klaret, 1) trunek klarowny; 2) wino przyprawione korzeniami.

Klasztorski, klasztorny.

Klater (z niem. Klafter), sążeń.

Klatry, gałgany, pakuły.

Klauzula, warunek, zastrzeżenie.

Klawa (łac. clava), maczuga, buława.

Klawicymbał, dawny instrument muzyczny w rodzaju fortepianu.

Klawierz, klabierz, fortepjan.

Klawisty, czysty.

Klawt, p. Klater.

Klawy, dobry, piękny, bogaty, dzielny, wyborny.

Kląskać, klaskać językiem jedząc, mlaskać; K. na co, sarkać, szemrać.

Klątewnik, ten, co wyklina.

Klątwa, zaklęcie.

Klecha, nauczyciel wiejski, bakałarz; partacz, niezdara.

Klecić, płodzić.

Kleć, 1) buda, klitka; 2) skrzynia, paka; 3) licha robota, partanina; 4) bzdurstwa, koszałki opałki; rojenia.

[146]Klejnocić się czym, pieczętować się, używać jakiego herbu.

Klejnot, chluba, zaszczyt, kamień drogi z herbem, pieczątka; herb, chorągiew z herbem, nagroda.

Klejnotnik, szlachcic, mający herb wspólny.

Klekocy, klekoczący.

Klekotacz, gaduła, papla.

Klektać, uderzać, stukać, pukać.

Klempa, p. Klępa.

Klenina, klonina, drzewo klonu.

Kleniot, klenot, klejnot; herb.

Klenotnik, p. Klejnotnik.

Klepa, sieć na ryby.

Klepać, pleść, przyganiać komu.

Klepka, mniszka, zakonnica.

Kleskać, klaskać.

Kleszczeniec, rzezaniec, eunuch.

Kleścić, klaskać.

Kleśnić, 1) trzebić; 2) plondrować, wypróżniać.

Klęczeń, człowiek klęczący.

Klęczkiem, klęcząc.

Klęk, 1) klęczenie, klęczki; 2) kozica u radła.

Klępa, klempa, rozlazła kobieta otyła, ciężka, niechlujna.

Klęsić, tłoczyć, gnieść, mieszać.

Klęskać, klaskać.

Klęsta, klęska.

Klęt, wyklęty.

Klić się, kiełkować.

Kliić, kleić.

Klij, klej.

Klijowny, klejony.

Klikun, stróż, odzywający się okrzykiemokrzykiem.

Klimakter (z greck. szczebel), rok złowrogi, przypadający co siedem lat; okres siedmioletni.

Klimkować, klinkować, klimkiem się bawić a. rzucić: tumanić, zmyślać.

Klimsać, dzwonić zębami.

Klinot, klejnot, herb.

Klistera, lawatywa, serynga.

Kliszawy, ułomny, kaleka.

Kliszkę wziąć, trafić na przeszkodę.

Klizać, jeść powoli.

Klob, kluba.

Kloba, u wagi nożyce, w których chodzi języczek.

[147]Klofa (z niem. Klafter, sążeń), szczapa drzewa.

Klop, klub.

Klopista, klubowiec, członek klubu.

Kloza (z łac. clausa), zamknięcie, więzienie.

Kluczka, 1) skobel, za który zachodzi klamka; 2) sidło, pułapka, kruczek, fortel; 3) żerdź u żórawia studni do przyczepiania kubła.

Kluczkować, kluczyć, kluczować, wyprawiać różne skoki, aby się wywinąć i uniknąć.

Kluć, pika.

Klusa, koń, klacz.

Kluza, p. Kloza.

Klwać, kluć, wylęgać.

Kładyżka, dzieżka.

Kłamik, kłamstwo, żarcik.

Kłamnąć, skłamać.

Kłańce, zęby wilka.

Kłapacz, 1) terkotka, dzwonek; 2) papla.

Kłapcie, wyłogi, klapy u kożucha, sukmany.

Kłaść, w znacz.: 1) powiadać, twierdzić; 2) K. co czym, uważać, poczytywać za co; 3) mniemać, przypuszczać; 4) cenić, ważyć; 5) chować (umarłych).

Kłobotać, klekotać.

Kłobuk, kapelusz, czapka wysoka.

Kłoda, dyby.

Kłopeć, kłapiec, kłapeć, kawał, duża bryła oderwana w kopalni, odrywek.

Kłopić się, kłopotać się.

Kłopocić się, kłócić się.

Kłopot, kołatka u drzwi.

Kłosać, kłusować.

Kłotka, kłódka.

Kłóć, łupać, szczepać.

Kłótnia, mieszanina.

Kłusać, kłósać, kłosać, 1) kłusować, jechać kłusem; 2) K. albo kłusać się, tułać się, wałęsać się.

Kłusię, kłuś, kłóś, kłoś, zły kłusak, koń ociężały.

KtypaćKłypać, mrugać oczyma.

Kment, p. Gment.

Kmet, kmeton, kmieć.

Kmieć, knieć, bogaty gospodarz; najstarszy w rodzinie, starosta.

Kmiet, gmin, kmiecie.

Kmiotowna, kmieciówna, dziewczyna wiejska.

Kmocha, kmochna, kuma.

[148]Kmostwo, kmotorstwo, kumostwo.

Kmyśli, po myśli.

Kmyślny, pomyślny, pożądany.

Knafel (niem.), guzik.

Knaflak, 1) obcas u trzewika; 2) knafel.

Knaflaki, rzeczy, sprzęty.

Knaflaknik, ten, co robi knaflaki czyli obcasy.

Knaflik, knafliczek, guziczek.

Knap (niem.), czeladnik tkacki; sukiennik.

Knapstwo, tkactwo, sukiennictwo.

Knawlik, p. Knaflik.

Knąbrny, krnąbrzny, krnąbrny.

Knecht (niem.), żołnierz pieszy u Niemców; pachołek.

Knefel, p. Knafel.

Kneflik, knefliczek, p. Knaflik.

Knepować, wiązać, kneblować.

Knesać, kołysać, wzruszać, wzburzać.

Kniazić, piszczeć żałośnie (o zającu).

Kniaź, naczelnik wsi «wołoskiej» na prawie wołoskim założonej, wójt.

Knieja, wielka sieć rybacka.

Knot, w znacz. 1) stryczek, powróz; 2) laska, pręt.

Knotel, p. Knutel.

Knuć, knować, 1) układać, obmyślać; 2) wystawiać, przedstawiać (jakim).

Knutel (niem.), pałka, kijek.

Knyp, kozik; krzywy nóż szewcki.

Knypel, 1) gatunek konopi; 2) młotek drewniany,drewniany.

Knysać, rozrzucać, pyskać (o świni).

Knysz, rodzaj pasztetu.

Kobiecić się, żenić się.

Kobiel, 1) duża kobiałka; kobielą, w wielkiej obfitości, obficie; 2) zewnętrzna wypukłość okręgu, kobielistość; K. coś leży, stroną wypukłą do góry.

Kobielić, robić wypukłym, wydymać, fałdować.

Kobiernik, kobiertnik, ten, co robi kobierce.

Kobieta, żona.

Kobuź, chałastra, zgraja.

[149]Kobylarz, utrzymujący stado koni.

Kobylenie, kobylica, drzewo pełne kołów, dla przeszkody wjazdu.

Kobyła, rodzaj strzelby.

Kobyłka, szarańcza; konik polny.

Kobz, kobuz, rodzaj sokoła.

Koc, kaucja, wadjum.

Kochać się z czego, cieszyć się, radować się z czego.

Kociec, kojec, klatka karmna na drób.

Kociewie, śmietnisko, chwasty.

Kocisko, koczowisko.

Kocisz, koczyk, bryczka kryta.

Kocyfał, gatunek wina dawnego.

Kocytowy, piekielny.

Kocz, obóz tatarski, oddział wojska tatarskiego.

Koczarga, 1) pogrzebacz, ożóg: 2) licha strzelba.

Koczczy, kocz, powóz.

Koczka, kotka.

Koczmołuch, brudas.

Koczot, 1) służalec haremowy, stręczyciel; 2) pieniądz drobny.

Koczpergał (z węg. koszperd, sztylet), szpada.

Koczur, kot.

Koczwarować, wydziwiać, dokazywać.

Koczy, woźnica.

Kodłuch, pieniek pióra, dudka pióra, zagłębiona w ciele ptaka.

Koekwacja (łac.), zrównanie podatków.

Koercyjny, powściągający.

Koflik, kofliczek, kufelek.

Kofter, koftera, koftyr (perski Kufter), jedwabna tkanina turecka.

Koga, statek wodny.

Kogo-kole, kogoli, kogokolwiek.

Kohut, kogut.

Kojan, nicpoń.

Kokosić się, nadymać się, pysznić się, puszyć się.

Kokoszny, nadęty, dumny.

Kokot, kogut.

Kokudrył (franc. cocadrille), bajeczny smok latający.

Kolacja (z fr. collation), 1) składka; 2) uczta składkowa; 3) bankiet, biesiada; 4) wieczerza; 5) prawo przedstawienia na proboszcza.

[150]Kolak, przymówka uszczypliwa.

Kolący, krążący, idący w koło.

Kolba (z czesk.), kłócie się, fechtowanie, zapasy.

Kolce, obrączka, kółko metalowe; w lm. kolca: kajdany.

Kolcza, 1) bieganie do kolca czyli pierścienia, rodzaj igrzysk; 2) K. zbroja, p. Kolczuga.

Kolczuga, kolcza, zbroja, koszula pancerna z kółek żelaznych, pancerz.

Kolczy, zrobiony z kolec czyli żelaznych pierścieni.

Kole, koli, kolwiek.

Kolebka, pojazd na pasach.

Kolec, rodzaj bransolety.

Kolegat, kolega.

Kolegjat, kolejat, członek kolegjum.

Kolejum, kolegjum.

Kolenda, zadatek dany służbie.

Koleński, kolński, koloński.

Koleryk, choleryk.

Kolesarz, kołodziej.

Koleśnia, koleśnica, warsztat kołodziejski.

Koleśnik, kołodziej; wóz, fura.

Koleśno, na kołach, wozem.

Koleśny, będący na kołach, wozowy.

Kolet (włos. coletto), krótka suknia skórzana, kurtka.

Koli, kiedy, póki.

Koli, kolwiek.

Kolica, okolica.

Koliczny, okoliczny.

Koligackie stosunki, stosunki w rodzinie.

Koligat, powinowaty, familjant.

Kolikroć, ilekroć.

Kolimaga, wóz z budą.

Koliżdy, każdy.

Kolofon, ostatnia stronica druku z wymienieniem miejsca druku i roku.

Kolokacja, 1) wyposażenie; 2) wieś szlachecka, podzielona między kilku właścicieli.

Kolokator, jeden z wierzycieli hypotecznych.

Kolokucja, rozmowa.

Kolor, pijak.

Koloretka, kołnierzyk, naszyjnik.

Koltryna (włos.), [151]kurtyna, zasłona, dekoracja ścian tkaninami.

Kolubryna, koluwryna (ł.), działo długie, ciężkiego kalibru, wyrzucające kulę 20-funtową.

Kolwie, kolwiek.

Kołada, faska.

Kołat, kołatanie, stuk.

Kołbań, kołbiel, jeziorko, bagno.

Kołdra, płaszczyk, okrycie.

Kołpak, czub, wierzchołek.

Kołstka, kolczyk, zausznica.

Kołtan, kołtun.

Kołtryna, p. Koltryna.

Kołtrysz, kołtryś, kołtryna (z włos. coltrice, pierzyna), sukno grube; kołdra.

Kołyska, kołysanie.

Komaga, p. Komiega.

Komaństwo (z czesk. komonstwo, drużyna), kompanja, towarzystwo.

Komatek, garstka.

Komel, grubszy koniec gałęzi.

Komenda, w wyr. przyjechać w K-dę, przyjechać w konkury, w zaloty.

Komendować, rekomendować, zalecać.

Kommensał, komensat (ł. commensalis), spółbiesiadnik.

Koment, komentarz, dopisek, objaśnienie.

Komes (łac.), hrabia; dawniej rządca zamku, miasta lub prowincji.

Komesz, p. Komysz.

Komeszyna, trzcina.

Komicje, zgromadzenie obywateli; zjazd rolniczy.

Komiega, komięga, komaga, statek wodny, galar.

Komiliton, towarzysz broni.

Komiśniak, chleb żołnierski.

Komkać, gnieść, miętosić.

Komodat, wygodzenie.

Komonik, komonnik, p. Komunik.

Komonny, p. Komunny.

Komor, komar.

Komorą żyć, nie mieć własnego domu, tułać się.

Komorna, komorne, zapłata za mieszkanie.

Komornica, 1) kobieta, mieszkająca u kogo na komornym; 2) pokojówka.

[152]Komorzy, komornik, 1) pokojowiec; 2) szambelan; 3) urzędnik, podległy podkomorzemu, wysyłany dawniej ze zleceniami panujących.

Komorzyca, samica komara.

Komosić (ukr.), robić komośliwym, narowić; rozbestwiać, rozdrażniać; K. się, dąsać się, rzucać się, srożyć się.

Komośliwy, narowisty, rozbestwiony, burzliwy, dziki, rozhukany, niespokojny.

Kompaktor (łac.), introligator.

Kompakty (łac.), punkty czyli artykuły umowy albo ustawy.

Kompan, kompanjon (fr.), towarzysz, kamrat.

Kompanić się, należeć do kompanji, zadawać się z kim.

Kompanik, p. Kompan.

Komparencja, stawienie się, stawiennictwo.

Kompars (włos.), figurant, statysta, grający niemą rolę.

Kompartura, kompatura, oprawa księgi w gruby papier.

Kompasja, współczucie, litość.

Kompetytor, współzawodnik.

Komplata, kompleta (łac.), ostatnia modlitwa wieczorna (u księży).

Komput, komputacja (łac.), poczet, rejestr, lista; K. piekielny, zastępy piekielne.

Komputować (ł. computare), obliczać; uzupełniać.

Komputowy, etatowy, rejestrowy.

Komun, towarzystwo, kompanja.

Komunik (z ukr. komoń, koń), 1) jeździec, kawalerzysta; 2) jazda, konnica (bez taboru).

Komunny, konny.

Komysz (z tur. kamysz, trzcina, sitowie), chróst, gąszcz, krzaki.

Komysznik, drapichróst, rabuś.

Konać kogo, pokonywać, zwyciężać, nękać; K. coco, kończyć, wykonywać, czynić.

[153]Konałość, doskonałość.

Koncent (łac.), harmonja, zgodność tonów.

Koncertacja, wzdraganie się, certowanie się.

Koncerz, koncyrz (czesk.), 1) kopja, dzida do walki zblizka; 2) miecz prosty, szeroki i długi, używany przez konnicę.

Koncja (łac.), mowa.

Koncyl (łac.), obrady dostojników kościoła, sobór.

Kondak (z greck. kantakion), pieśń na pochwałę tego świętego, którego dzień jest obchodzonyobchodzony.

Kondescensja (ł.), zjazd sądu na grunt, o który się toczy proces.

Kondykt, kondyktamen (ł.), zmowa, spisek.

Koneczny (czesk.), ostateczny.

Koneksja, 1) wpływowe stosunki; 2) wejście do sprawy osoby trzeciej.

Konfekt, sztuczna mieszanina, przyprawa.

Konflagrata (łac.), pożar, pogorzel, podpalenie.

Kongrua, pensja duchowieństwa.

Koniec, w znacz. cel.

Konieczny, końcowy, ostateczny.

Konisty (z łac. conus), ostrokręgowy, klinowaty.

Koniustwo, koniuszostwo, urząd koniuszego.

Konjuracja (łac.), sprzysiężenie, spisek; 2) zaklęcie.

Konkordować (z łac. concordare), porównywać, konfrontować, zestawiać.

Konkupiscencja (łac.), żądza, pożądliwość.

Konop, konopia, konopie.

Konopaść, zwierzchnie ubranie letnie.

Konozić, rozmawiać, nalegać.

Konsomacja, brak, strata.

Konsyderatka, rodzaj spódnicy na fiszbinach.

Konsystencja, miejsce postoju wojska, kwatera.

Konszafty (niem.), konszachty, tajemne porozumienie.

Kontempt, hańba, wzgarda.

Kontenta (łac.), 1) zawartość, treść; 2) kontentacja, zadowolenie.

Konterfet (fr. a. włos.), [154]konterfekt, wizerunek, portret.

Konterfetować, konterfektować, malować, portretować, kopjować.

Kontest (łac.), poświadczenie, świadectwo.

Kontor, komtur, komandor, urzędnik krzyżacki.

Kontraorder (franc.), rozporządzenie przeciwne pierwszemu.

Kontrata (łac.) prowincja, okrąg.

Kontrowersa (franc.), kontrowersja, spór.

Kontubernja (łac.), stowarzyszenie, kółko.

Kontuz, kontuza, sok wyciśnięty z mięsa, w moździerzu tłuczonego; salceson, mortadela.

Konung, książę skandynawski.

Konungostwo, godność konunga, księstwo.

Konwers, konwiersz, konwirs, konwirsz (łac,łac.), 1) konwertyta, nowonawrócony, neofita; 2) laik zakonny, braciszek.

Konwerska, konwierszka, 1) neofitka; 2) zakonnica z mniejszemi ślubami.

Konwiktor, uczeń komwiktu.

Konwisarz (z niem. Kannegiesser), 1) rzemieślnik odlewający naczynia z cyny; 2) rzemieślnik lejący dzwony, rusznice, działa; ludwisarz, puszkarz.

Konwokacyjny sejm, sejm zwoływany po śmierci króla przez prymasa.

Końszt, p. Kunszt.

Kopa, kupa, zgromadzenie, gromada; pieniądze, majątek; grzywna, kara sądowa pieniężna.

Kopadło, skrzydło.

Kopalin, szyszak.

Kopanica, rów, kanał.

Kopań, szczyt, wierzchołek.

Kopiak, stożek siana.

Kopią, kupą, gromadą.

Kopieniak, kiepieniak, kiepienniak (z tur. képének), opończa od deszczu, bez rękawów.

Kopieniczy, kopienniczy, kopijny, uzbrojony w kopję.

Kopienik, kopiennik, kopijnik, żołnierz, uzbrojony w kopję.

[155]Kopienniczyć, wojować kopją.

Kopijnica, drzewce u kopji.

Kopinnik, p. Kopienik.

Kopizna, danina, składana w kopach zboża.

Kopje, kopja, lanca, pika.

Kopnia, ziemia zamarznięta, nie pokryta śniegiem.

Kopniak, kopa, sterta zboża, siana.

Kopnik, 1) uczestnik kopy (zgromadzenia); 2) dozorca miejski nad 60 domami.

Kopowisko, miejsce kopy (zgromadzenia).

Koprowy (n.), miedziany.

Koprzywa, pokrzywa.

Kopuniak, p. Kopieniak.

Kor, chór.

Korabny, korabiowy, okrętowy.

Koralny, chóralny.

Korał, chórał, śpiew chóralny.

Korb, kosz, dzban, flasza, bania.

Korbeły, podskoki, dygi, zbytnie ukłony.

Korbona, skarbona.

Korczak, 1) czerpak drewniany; 2) drewniana szufelka; 3) warząchew; 4) koło wodne nasiębierne.

Korczaki, ziemniaki.

Korda (łac.), sznur.

Kordat, kordarz, kordjak, kordjała (z łac. cor, serce), człowiek śmiały i skory do bitki, zuch.

Kordelat (łac.), grube sukno kapucyńskie.

Kordjaczny, chory na serce a. na żołądek; swarliwy, czupurny, śmiały.

Kordjaka (łac.), niemoc, ciężkość na sercu, choroba serca a. żołądka.

Kordjał, rzecz wzmacniająca, orzeźwiająca, napój.

Kordjanka, śmiała i czupurna dziewczyna.

Korduan, kordwan, kordyban, (od miasta hiszp. Cordova), gatunek skóry kozłowej.

Kordybanik, kordybannik, kordybant, ten co wyprawia kordybany czyli korduany.

Kordyzant, linochód, linoskok.

Korman, siermięga, sukmana.

[156]Kormnik, sternik.

Kornufas, ubiór głowy kobiecej.

Korodon, korydon (z łac. imię własne), człowiek głupi, nieuk, ograniczony, bałwan.

Koromysło, nosidło do noszenia wiader z wodą.

Korona, wieniec na głowę; kółko, grono, zebranie; koronka.

Koronator, ten co kładzie koronę na głowę monarchom w czasie koronacji.

Koronik, koroniarz, mieszkaniec Korony.

Korończyk, 1) koroniarz, mieszkaniec Korony; 2) półgroszek z czasów Jagiellońskich; 3) grosz srebrny.

Korowaj, obrzędowe ciasto weselne, pieróg.

Korsać, kurstać, szturchać, trącać, naganiać do czego.

Korszun, karszun, jastrząb.

Kortedzjan, kortedzjanin, p. Kortezanin.

Kortedzjować, p. Kortezjować.

Kortegjan, p. Kortezanin.

Kortezan, kortezanin (z franc. courtisan, z włos. cortiggiane, dworak), 1) dworak, pochlebca; 2) duchowny, wyrabiający sobie beneficja u dworu rzymskiego, z pominięciem władz krajowych.

Kortezanka, p. Kurtyzanka.

Kortezja, kortyzacja (wł.), dworactwo, nadskakiwanie.

Kortezjować, kortezować komu, nadskakiwać.

Kortezy, kortyzacja, p. Kortezja.

Koruszek, korzec.

Korwet (z włos. corvetto), podskok koński; sus, podryg.

Korwetować, wyprawiać korwety.

Koryda (hiszp.), walka byków.

Korydon, p. Korodon.

Korzystać w czym, upatrywać korzyść, cenić sobie, dbać o co; K. co komu, zdarzać, szczęścić.

Korzystnie, chciwie, chytrze; po łupiesku, rabunkowo.

[157]Korzystować, korzystywać, korzystać.

Korzystowny, korzystny.

Korzyścić, korzystać.

Korzyść, zdobycz, łupy wojenne.

Kosaty, mający długie warkocze (brzoza).

Kosara, p. Koszar.

Kosiwo, kośba, koszenie kosą.

Kosmatka, truskawka.

Kosna, kostna, (dopełn. od rzeczown. koścień), kościenia; Kosnem, kościeniem.

Kosogór, spadzistość góry.

Kostarz, kosternik, kostyra, kostera, gracz, szuler.

Kosteczka, pestka.

Kosterstwo, szulerstwo.

Kostka, przen. los; n. p. kostka padnie komu: przypadnie los, wypadnie; wynik, koniec.

Kostra, sążeń, stos, sterta.

Kostyrzstwo, kosterstwo, szulerstwo.

Kosówka, sosna karłowata.

Kostor, kosztur.

Kosy, figle, sztuczki, wybiegi.

Kosz, 1) kara hańbiąca, więzienie; 2) zarząd obozu i sam obóz tatarski, kozacki.

Koszar, koszara, ogrodzenie, w którym zamykają owce na lato, hurt.

Koszka, kośka, futrzany mucet księży.

Koszkać się, kopać się w czym, gmerać, guzdrać się.

Koszowy, ataman, zarządzający koszem kozackim a. tatarskim.

Kosztować się z kim, mocować się, próbować się.

Kosztunek, koszt.

Kośca, koszący trawę.

Kościć, pokrywać pokostem, pokostować.

Kościć, kośnić, kostnić, obracać w kość.

Kościeć, kostnieć.

Kościej, kościel, koścień, szkielet.

Kościewa, głowa rozczochrana.

Kośka, p. Koszka.

Kośkać, paplać, baraszkować.

Kośle, łyżwy; chodaki.

Kośnić, p. Kościć.

[158]Kośnieć, kostnieć.

Kośnik, wstążka do koszuli, do włosów.

Kośtyrać się, włóczyć się, łazić.

Kota ciągnąć albo paść, za karę ciągnąć kota na powrozie przez strumień albo rzekę: przen. 1) odbierać karę cielesną; 2) narazić się na pośmiewisko; 3) łudzić się; 4) przewlekać, bałamucić; 5) drzeć z kim koty, wojować.

Kotarha, kotarcha, kotara, namiot pilśniowy tatarski; zasłona nad łóżkiem.

Kotcz, kareta, kocz, wóz.

Kotczy, koczowy, powozowy, wozowy, kareciany; woźnica.

Kotczy, kotczyn, koci.

Kotczyc, kotczysz, kotszysz, woźnica, stangret.

Kotew, kotka, kotwica.

Kotnerować, p. Kutnerować^[12].

Kotnia, wór, miech.

Kotnyr, p. Kutner.

Kotować, naśmiewać się, błaznować.

Kotrygał, szpada; tarcza.

Kotszysz, p. Kotczyc.

Kotuch, zagroda na ptaki domowe.

Kotwernie, dziwnie.

Kotyra, gruda, bryła ziemi.

Kotyrba, głowa.

Kousz, p. Kusz.

Kować, kuć.

Kownata, komnata.

Koza, p. Koża.

Koza, statek wodny.

Kozak, pasterz kóz w górach.

Kozakierja, 1) kozactwo; 2) swawola, awanturniczość.

Kozdy, każdy.

Kozera, kozyra (tur.), atut, kolor wyświęcony w kartach; przen. poparcie, pomoc; przyczyna, powód.

Kozielec, zbytnik, swawolnik; p. Kozieł.

Kozieł, w zn. prz. 1) złość; 2) zasępienie, chmura na czole; 3) zły człowiek.

Koziorożek, koziorzec, koziorec, kozłoróg, koziorożec, jeden z gwiazdozbiorów zodjaku czyli zwierzyńca.

[159]Kozodrza, obdzieranie kóz ze skóry; przen. zdzierstwo.

Kozopas, kozopasz, koziarz, pasterz kóz.

Kozub, kożub, kazub, każub, kosz z kory, łubianka, kobiałka; torebka z kory do jagód.

Kozubalec, kozubales, kożubalec, okup, opłata, datek nieprawy, wymuszony; szczególnie opłata wymuszana na żydach przez ubogich żaków.

Kozubaty, kozuby, krzywy, zakrzywiony.

Kozyra, p. Kozera.

Koździurny, każdy, kaździutki.

Koźlec, kozieł.

Koźlić, zmarszczyć, chmurzyć, zasępiać (czoło).

Koża, skóra zwierzęca.

Kożdy, każdy.

Kożki, ubranie ze skóry, kożuch; peleryna.

Kożub, p. Kozub.

Kożubalec, p. Kozubalec.

Kócik, w wyr. masz K-a, mam cię za nic.

Kór, chór.

Kóski, koska, koszka, futrzany płaszczyk duchownych.

Kót, kótki, kość do gry; K-ki, gra w kości.

Kra, gruba ciemna chmura.

Krachkość, krewkość.

Kraczeć, kraczyć, krakać.

Kradać, kraść.

Kradczyni, złodziejka.

Kradkiem, kradmie, kradomie, kradmo, ukradkiem, pokryjomu.

Kradliwy, skłonny do kradzieży.

Kradomy, skryty, tajny.

Kradziectwo, kradziestwo, kradziewstwo, kradzież.

Kradzieżca, kradzieżnik, złodziej.

Kradzieżny, kradzieżniczy, kradzieski, złodziejski.

Kradźba, kradzież.

Kragańcować, robić sztuki kuglarskie; p. Kredensować.

Krainiec, krajnik, człowiek, mieszkający na pograniczu.

Kraj, brzeg, skraj, krawędź; ląd.

Krajan, p. Krajowiec.

Krajanka, ser w kształcie cegły.

[160]Kral, kralka (czes. kral, król), dziesiątka w kartach.

Kramnica, kram, sklepik.

Kramnik, kramownik, kramarz.

Kraniec, krąg, obwód; przepaska.

Krank (niem.), choroba.

Krapcie, szpony.

Krapuła (z łac. crapula), podchmielenie, upicie się.

Krasa, piękność.

Krasa, w wyr. w K-ę, obficie, poddostatkiem.

Krasek, młodzieniec.

Krasiwiarstwo, rzeźnictwo.

Krasiwiarz, rzeźnik.

Krasomędrek, mędrek, pozorny mędrzec.

Krasomowa, krasomówstwo, wymowa.

Krasy, srokaty, różnobarwny; pole K-e, polowanie na jelenie.

Kraszanka, piękność, piękna kobieta, piękności; jajko wielkanocne malowane.

Kraszczy, kraszszy, (stop. wyższy od krasy), piękniejszy, kraśniejszy.

Kraśba, farba.

Krawa, krawędź.

Krąbrność, krnąbrność.

Krącić, kręcić.

Krąmka, kromka.

Krąniec, kraniec.

Krąpciowaty, karłowaty.

Krąż, krąg.

Krążny, krążący, kołujący.

Krcica, kark.

Krcić, chrzcić.

Krczyca, krczycza, kark.

Krechki, 1) kruchy, 2) krewki.

Kreciany, kredowy.

Krecić, kredować, powlekać kredą.

Kredenc, kredens, 1) list wierzytelny; dokument, przyznający komu jaki urząd; dowód; 2) wiara, zaufanie; 3) srebra stołowe; 4) pokój dla służby; 5) kosztowanie napoju przed podaniem go innemu; 6) naczynie z uchami do picia.

Kredencować, kredensować (z n. kredenzen), 1) skosztowawszy napoju, podać go innemu; 2) iść przed kim, poprzedzać go; 3) sprzyjać komu; 4) wynosić na urząd.

[161]Krekować, gdakać, kwokać.

Krenele (fr.), strzelnice.

Krepel (niem.), rodzaj pieczywa, placek.

Kreptuch, worek z owsem dla koni.

Krescytywa, poprawa bytu, karjera.

Kresić, kreślić.

Kreski, głosy na wyborach.

Kresnak, chrześniak.

Krest, chrzest, wiara.

Kreślowaty, pełen kresek.

Kreta, kreda.

Kretales, datek na kredę i inne wydatki szkolne.

Kretkować się, krytkować się, zdawać rachunek, obliczać się.

Kretny, kredowy.

KrewnosćKrewność, pokrewieństwopokrewieństwo.

Krewny, pełnokrwisty.

Kręk, 1) stękanie, sapanie; 2) śmierć.

Krępa, krempa, jakaś dawna gra w karty.

Krępel, p. Krepel.

Kręt, kręcenie, zakręt; K.-em, kręto, kołem, w krąg.

Krętak, maneż konny.

Krętawina, krętanina.

Krętewiny, krętactwo.

Krętny, kręty.

Krężel, kądziel.

Krnębny, krnąbrny.

Krobnik, kramarz.

Krocha, okruch, okruszyna.

Krocić, mnożyć kilka razy.

Krocz, chód koński drobny, ale prędki.

Krojownik, kupiec sprzedający towary łokciowe.

Krokować, p. Krekować.

Krokwa, krokiew, belka dachowa.

Krokwić, krokwiować, ustawiać krokwie.

Krom, kramkram.

Krombożny, bezbożny.

Kromia, kromie, krom, okrom, prócz; K. oczu, poza oczy.

Kroniec, koniec.

Kronika, zdarzenie.

Kropia, kropla.

Kropiasty, kropkowaty.

Kropidlnica, kropielnica.

Kropieć, kropić.

Kropierz (fr.), kapa, okrycie na konia zbrojnego.

Kropisty, kroplisty.

Kropka, kropla.

Kroszka, krócica, mały pistolet, mała strzelba.

[162]Krotki, krotek, 1) krótki; 2) łagodny, ugłaskany.

Krotło, krotły, p. Krótło.

Krotnąć, krotnieć, łagodnieć, dawać się ugłaskaćugłaskać.

Krotny, mogący być ugłaskanym.

Krotochwilić, krotofilić, swawolić, figlować, żartować.

Krotofile, zabawy, przyjemności.

Krotofilą, żartem, dowcipem, trafnością.

Krowopusk, ten, co puszcza krew, cyrulik.

Krócić, skrócać, ukrócać, poskramiać.

Królewa, królowa.

Królewiec, pałac królewski, stolica królewska.

Królić, marszczyć (czoło).

Krótkofilność, krotochwilność.

Krótło, skrót, skrócenie (w piśmie).

Krótnąć, 1) krócieć, stawać się krótkim; 2) p. Krotnąć.

Krótszeć, krócieć, stawać się krótszym.

Krstu (od krest), chrztu, wiary.

Krszta, krsztyna, krszyna, krta, krzta, odrobina, kruszyna.

Krszyć, kruszyć; K. się, wykruszać się.

Krszyna, kruszyna, okruszyna.

Krta, krszyna, kromka.

Krtęczyć, dusić, dławić.

Krtoń, krtań.

Krtunić się, krtusić się, krztusić się.

Krtycze, krtań.

Krucganek, krużganek.

Kruch, okruch.

Krucha, bryła, kawał, okruch.

Kruchki, krechki, kruwki, kruchy.

Krucygier, krzyżak, krzyżowiec.

Kruczganek, krużganek.

Krukawka, burczenie w kiszkach.

Kruki, rodzaj dawnego wojska.

Krukiew, laska gruba, kula, kostur.

Krukwa, krokiew.

Krumper (niem.), haftarz, wyszywacz.

Krupierz, podwładny masztalerza.

Krusganek, krużganek.

[163]Krusz, grudka, gruzołek.

Kruszanka, zacierki (potrawa).

Kruszczejszy, kruchszy.

Kruszczganek, krużganek.

Kruszczyna, kruszczyzna, kruszec, metal.

Kruszeczny, kruszcorodny, kruszcowy.

Kruszejszy, kruchszy.

Kruszki, kreza, freza, kołnierzyk kobiecy marszczony.

Kruty, mocny; gwałtowny, srogi.

Kruwczejszy, kruchszy.

Kruwki, kruchy.

Kruż, kruża, dzban, czasza uszata, czara, kubek.

Krużki, p. Kruszki.

Krużliczek, krużyk, krużyczek, p. Kruż.

Krużowaty, kędzierzawy.

Krwawnik, znachor, puszczający krew.

Krwawotocz, p. Krwotocz.

Krwawotok, krwiotok.

Krwawożerca, krwiożerca.

Krwawy, krwiasty, krwisty.

Krwieplwanie, krwioplucie.

Krwotocz, 1) krwotok; 2) przelew krwi.

Kry, (dop. krwie), krew, krwi.

Krybra (łac.), przesadna krytyka, nicowanie.

Krybrować, przesadnie krytykować, nicować.

Krychta, odrobina, źdźbło.

Kryg, wędzidło, uzda; ryzy, hamulec.

Krygowy, kręcony, zgięty.

Kryjomką, kryjomko, pokryjomu.

Kryminał, zbrodnia stanu, obraza majestatu.

Kryminny, kryminalny.

Krypeć, kierpeć.

Krys, kres.

Kryspowaty (łac).(łac.), kędzierzawy.

Kryślać, kreślić.

Kryt, dach, strzecha.

Krytyzować, krytykować.

Krywuła, pastorał.

Kryza, skrzydło kapelusza.

Kryzmolić, gryzmolić.

Krzasło, krzesło.

Krzasłowaty, nizki, przysadzisty, zgięty, krzywy; sękaty.

Krzcica, kark.

Krzcić, chrzcić.

Krzcielny, chrzestny.

Krzcilnica, chrzcielnica.

[164]Krzciny, chrzciny.

Krzciuk (od chrzcić), kciuk, kściuk, palec duży.

Krzczyca, kark.

Krzechkość, słabość, ułomność.

Krzeczeć, skrzeczeć.

Krzeczek, piesek ziemny, chomik; zalać K-a, zalać robaka, upić się.

Krzeczny (k rzeczy), grzeczny, do rzeczy, stosowny.

Krzeknąć, zaskrzeczeć.

Krzektać, skrzeczeć (o sroce).

Krzemieniec, droga kamienista.

Krzemieczny, krzemieżny, krzemienisty, kamienisty; krzepki, tęgi.

Krzemiezić, krzepić, umacniać.

Krzemięzić się, krzepić się, nie dawać się.

Krzemiężny, p. Krzemieżny.

Krzepczy, tancerz.

Krzepczyć, 1) krzepić; 2) tańczyć.

Krzesać za kim, obstawać, ujmować się, kruszyć kopję.

Krzesanica, skała stroma a gładka.

Krzesić, wskrzesać, budzić do życia, cucić; krzesać.

Krzesidło, krzesiwo.

Krzesnak, p. Chrzesnak.

Krzesny, chrzestny.

Krzest, (dop. krztu i krstu), chrzest.

Krzestnica, chrzcielnica.

Krzestny, chrzestny.

Krzestowany, ochrzczony, chrześcijanin.

Krześlaty, p. Krzasłowity.^[9]

Krześcijan, krześcijanin, chrześcijanin.

Krześlić, kreślić; K. się, tłumaczyć się.

Krześnica, chrzcielnica.

Krzewie, krzewy, krzaki, zarośla.

Krzewisko, miejsce zarosłe krzakami.

Krzewki, 1) krewki; 2) kruchy.

Krzewnik, morwa.

Krzewodom, cieplarnia, oranżerja.

Krzeźwić, trzeźwić, orzeźwiać, krzepić.

Krzeźwieć, trzeźwieć, rzeźwieć.

Krzęt, 1) skręt; 2) skrzętność.

Krzętny, skrzętny.

Krzno (kr-zno), futro.

[165]Krzos, krzesiwo, podnieta.

Krzosać, krzesać.

Krzoska, skałkówka, dawna strzelba skałkowa.

Krzosowy, skałkowy.

Krztań, krztoń, krtań.

Krzupieć, chrzęścieć, chrupieć.

Krzyć, krszyć, krszczyć, kruszyć.

Krzykać, krzyczeć.

Krzykły, krzykliwy, bardzo głośny.

Krzykwa, niepogoda, słota.

Krzymolić, gryzmolić.

Krzynica, krzynnica, krynica.

Krzynów, skrzynów, niecka, misa.

Krzyst, krzyż.

Krzystał, krzyształ, kryształ.

Krzyw, 1) krzywy; 2) winien; 3) nieprzychylny, niechętny.

Krzywacz, drzewo nizkie, pogięte.

Krzywda, 1) skarga, zażalenie; 2) fałsz, fałszywość.

Krzywdszy, krzywszy, niechętniejszy.

Krzywka, belka krzywa.

Krzywocina, krzywizna.

Krzywoduszny, niesumienny, nieuczciwy.

Krzywogłoźny, krzywonogi.

Krzywołomca, krzywoprzysięzca.

Krzywoprzysięga, krzywoprzysięstwo.

Krzywosługa, niewierny sługa.

Krzywostawny, pochyły.

Krzywostop p. Krzywuła.

Krzywota, krzywda.

Krzywogłówek, świętoszek.

Krzywula, krzywuła, pastorał biskupi, krzywa trąba, krzywy róg.

Krzywy, nieprzyjazny, zawistny; winien.

Krzyżmał, p. Chryzmał.

Krzyżmować, chryzmować.

Ksenomatka, chrzestna matka.

Kseny ociec, chrzestny ojciec.

Ksiądz, książę.

Książek, ksiądz.

Ksieni, 1) starsza zakonnica, przeorysza; 2) kapłanka: 3) księżniczka, księżna pani.

[166]Ksieniec, 1) księga; 2) wnętrzności ryby a. wieloryba.

Księgator, introligator; księgarz.

Księżna, w zn. kapłanka.

Księżnica, sklep z książkami, bibljoteka.

Księżny, księgowy.

Ksza, księża.

Ksze, księże!

Kszeniec, p. Ksieniec.

Kształcik, strój na piersi, napierśnik kobiecy, stanik.

Kształt, w znacz. wzór.

Kształtowny, kształtny.

Kszykać, ksykać, sykać, syczeć.

Kszyna, krzta, odrobina, kruszyna.

Ktać, kwitnąć.

Ktemu, ku temu, do tego, nadto.

Kto-le, ktokolwiek.

Którykole, którykoli, którykoliki, kórykolwie, którykolwiek.

Który-le, którykolwiek.

Kuban, kubana, łapówka, napiwek; toboły, bagaże.

Kubiesz, włodarz.

Kubłak, skórzany kubeł na wodę lub wino do drogi.

Kucja, potrawa dawana na wieczerzę w wigilję Bożego Narodzenia.

Kucza, szałas, buda z chróstu.

Kuczeć, siedzieć w kuczki, siedzieć skulony.

Kuczek, kupa, gromada.

Kuczma, czapka futrzana.

Kuczyszcze, osłona z gałęzi.

Kuć o kim, knować spiski przeciw komu.

Kudeł, kudła, kożuch włosem do góry zwrócony.

Kudłacz, kozieł.

Kudłek, mający włosy kędzierzawe.

Kudraś, oberwus podmiejski; chłop ubrany po pańsku.

Kugle, sztuczki kuglarskie.

Kuglować kim, mieć kogo za błazna, bawić się.

Kujan, kujon, nicpoń, ladaco.

Kukiełka, długa bułka.

Kukla, 1) czapka błazeńska; 2) kukła, lalka.

Kukła, 1) lalka; 2) kaptur zakonny; 3) ubiór kobiecy na głowę.

Kukłać, szarpać, drapać, [167]uciskać, dokuczać, męczyć.

Kukrachty, wnętrzności.

Kuks (czes.), dział w kopalni; udział jednego gwarka.

Kul, pęk słomy, wiązka siana.

Kula, laska, którą podając od domu do domu, dawano sobie znać o rozporządzeniach władzy.

Kulas, noga niezgrabna.

Kulbon, kłonica u wozu.

Kulfan, kulfon, 1) dukat oberznięty; 2) rzecz niezgrabna; 3) człowiek niezgrabny.

Kulhać, kuleć.

Kulsze, biodra.

Kumejka, kuma, kumoszka.

Kumoter, ojciec chrzestny w stosunku do rodziców chrześniaka, kum, kmotr.

Kump, kumpie, udo wieprzowe, szynka.

Kuna, kunica, narzędzie kary: słup drewniany z wrzeciądzem żelaznym czyli szyną wygiętą, służącą do zamknięcia człowieka.

Kunicz, kónicz, koniczyna.

Kunierować, wymyślać komu, łajać.

Kunigas, książę litewski.

Kunka, królik (zwierzę).

Kunst, sztuka, biegłość.

Kunszt, w znacz. podstęp; z K-u wyjść, stracić równowagę moralną.

Kunsztarz, żartowniś, dowcipniś, figlarz.

Kunsztować, kunstować, 1) robić coś kunsztownie; 2) żartować.

Kunsztownik, p. Kunsztarz.

Kuńszt, p. Kunszt.

Kupalin, p. Kapalin.

Kupała, kupało, sobótka, obchód wigilji św. Jana.

Kupia, 1) handel, kupczenie; 2) towar; 3) cena kupna.

Kupidło, cena kupna.

Kupiec, rodz. gry w karty.

Kupina, mrowisko; kępa, zła trawa.

Kupla, p. Kupia.

Kuplować, wiązać.

Kupno, łącznie, razem (kupą).

Kupres, kupras, kuprys, cyprys.

Kupula, kupuła, kopuła.

Kur, chór.

[168]Kuran, kurhan, mogiła.

Kurbanić, krzywić, marszczyć, grubić.

Kurcjanie, dworzanie, szlachta.

Kurcz, p. Pokurcz^[13].

Kurczawy, 1) kurczowy; 2) cierpiący na kurcze.

Kurdesz (z tur. kardàsz, brat), 1) braterska przyjaźń; piosenka, śpiewana przy kielichu; 2) dawny taniec polski.

Kurdowaty, nizki, karłowaty.

Kurdwan, kurdyban, p. Korduan.

Kurdybannik, p. Kordybanik.

Kurencja, kurs (pieniędzy).

Kurenny, koszowy, kozacki.

Kureń, chata kurna, dymna; obóz, pułk kozacki.

Kurfirst, kurfierst, kurfirszt, elektor, jeden z siedmiu książąt Rzeszy niemieckiej, obierających cesarza.

Kurgiewer, rodzaj białej broni.

Kurhan, kuran, kopiec, mogiła.

Kurniawa, zawierucha, zadymka.

Kuropłoch, kuropłosz, kuropatniczek, 1) tchórz, udający zucha; lekkoduch, pędziwiatr; 2) handlujący drobiem; sługa, doglądający kur.

Kuropój, kur, kogut.

Kuroślep, kurza ślepota, ślepota zmierzchowa, niedowidzenie o zmierzchu.

Kurowa śklenica, duży kufel.

Kurp, kurpiel, łapeć, chodak, kierpeć.

Kursyr, kursor, posłaniec, listonoszlistonosz.

Kurśnirz, kuśnierz.

Kurta, kusy.

Kurtyzan, p. Kortezanin.

Kurtyzana, kurtyzanka, kurtyzantka, kortezana, zalotnica, nierządnica, dama z półświatka.

Kurtyzanować, p. Kortezjować.

Kurulny, krzesło kurulne, krzesło wyższych dostojników rzymskich w senacie.

Kurwatura (łac.), pastorał biskupi.

[169]Kurzeja, kura piejąca i nie niosąca się.

Kurzeniec, kurznik, kurnik.

Kurzeń, kureń, obozowisko kozaków.

Kurzoślep, p. Kuroślep.

Kurzyca, kura.

Kus (czes.), 1) kęs, kawał; 2) figiel, psota.

Kus, p. Kusz.

Kust, krzak, krzno.

Kustodja (łac.), straż.

Kustrać się, guzdrać się.

Kusz1. Kusz, kusza, kusztyk, kubek, czasza, puhar.

Kusz2. Kusz, kus, skóra cielęca albo kozłowa chropawo wyprawiona; szagryn.

Kusz3. Kusz (hebr.), murzyn, negr.

Kusza (z franc. couche), 1) wielki łuk, naciągany lewarem; 2) machina oblężnicza do ciskania kamieni, balista.

Kuszcz (ukr.), krzak, kierz.

Kuszerje (franc.), miłostki, dwuznaczniki.

Kusznierz, kuśnierz.

Kusznik, strzelający z kuszy.

Kusztyk, kielich nie mogący stać; czara o jednej nóżce.

Kut, w wyr. K-ty wywierać, uciekać, pierzchać.

Kutia, p. Kucja.

Kutlof, kutlow (z niem. Küttelhof), szlachtuz, rzeźnia.

Kutner (fr. cotton), kosmatość na suknie, włos.

Kutrygał, puklerz, tarcza.

Kuwikać, biedować.

Kuźnik, kowal.

Kuża, p. Koża.

Kwadrasty, kwadratowy.

Kwadryga (łac.), powóz czworokonny.

Kwapić, pośpieszać, przyśpieszać.

Kwapiony, pośpieszny, dorywczy; nagły, przedwczesny.

Kwapliwy, kwapny, skwapliwy.

Kwartana, kwartanna (z wł. quartana), czwartaczka, zimnica, powracająca co czwarty dzień.

Kwartarz, szynkarz.

Kwartjera, kwartyr, kwatera.

Kwartnik, moneta polska: półgroszek.

Kwartyr, kwatera.

Kwasiec, kwas, napój kwaśny z chleba.

[170]Kwasigroch, człowiek powolny, maruda.

Kwater, czworobok.

Kwatern, format papieru złożonego in 4-o.

Kwerela (z łac. querela), skarga, zażalenie.

Kwerenda (łac.), poszukiwanie, dochodzenie.

Kwerendować, poszukiwać, dochodzić.

Kweres (z łac. quaerere, szukać), 1) kwestja, poszukiwanie, śledztwo; 2) skweres.

Kwest (z łac. quaestus), zysk, dochód.

Kwiatczany, kwiatowykwiatowy, kwietni.

Kwielić, kwilić.

Kwietnica, niedziela palmowa.

Kwidem (łac.), wprawdzie, jużci.

Kwijetacja (łac.), uspokojenie, zaspokojenie.

Kwindecz, dawna gra w karty.

Kwiść, kwitnąć.

Kwitacja, kwitowa, kwit.

Kwitły, kwitnący, rozkwitły.

Kwitnieć, kwitnąć.

Kwoli, gwoli.

L.

Laba (niem.), odpoczynek, święto, próżnowanie; uciecha, rozkosz.

Labe, p. Labuś.

Laber, labra (n.), brzeg wycinany; obwódka ozdobna.

Labida, labieda, narzekający ciągle, zrzęda.

Labidzić, labodzić, narzekać, biadać.

Labirować, lawirować, krążyć, kołować.

Labować sobie albo się (niem.), dogadzać sobie, rozkoszować się, hulać.

Labrowy, labrzysty, [171]mający brzeg wycinany, ozdobny; bramowany.

Labuś, Labe (fr.), ksiądz francuski albo udający takiego księdza; kapelan, księżyna.

Labwerk, p. Laber.

Laca, lacka, wiązadło u sukni kobiecej.

Lach, gąszcz zarosły leszczyną; L-y, wielkie, gęste lasy.

Lacha, p. Łacha.

Lachcić się, polszczyć się.

Lachter, (z niem. Klafter), sążeń.

Lacki, polski, katolicki.

Ladacy, ladajaki, lichy.

Ladaszczyca, ladacznica.

Ladra (n. Leder, skóra), gałgany, łachmany.

Ladrować (niem.), obszywać skórą.

Ladrowanie, pancerz całkowity, zbroja.

Ladrowany, okryty zbroją, pancerny.

Ladzki, p. Lacki.

Lafa (tur.), pensja, płaca, żołd, jurgielt.

Lafowy, jurgieltowy, płatny.

Lagować (niem.), odpoczywać.

Lais, laisa, średniowieczna pieśń trubadurów.

Lajbik, lejbik, mundur wojskowy; stanik, kaftanik kobiecy.

Lakon, Lakończyk, Lacedemończyk.

Lalatać, narzekać, żałowaćżałować.

Lalkać, bełkotać dziecinnie.

Lampadacja, palenie podeszew lampami przy torturach.

Lamus (z n. Lehmhaus, dom gliniany), domek murowany, bezpieczny od ognia, do przechowywania cennych przedmiotów.

Lan, robota lana.

Lancknecht, lancnacht; lancnecht (niem.), pieszy żołnierz niemiecki.

Lancoft, lanczawt, landczoft (niem.), landszaft, krajobraz, pejzaż.

Landszep (niem.), ławnik, rajca, sędzia gminny.

Lanista, szermierz.

Lankastra, szkoła elementarna.

Lankotka, taśma do obszycia sukni.

Laność, lenistwo.

[172]Lapalja, fraszki, drobnostki, bagatele.

Laps, przepadek.

Larendogra (franc.), woda kolońska, wódka rozrozmarynowarozmarynowa.

Largicja, datek pieniężny.

Largicyjny, przeznaczony na wydatki.

Larma, larmo, larum, alarm, sygnał na trwogę.

Larum, trwoga, popłoch; pobudka; krzyk o pomoc.

Larwa, maska.

Lasa, blacha.

Laskowiec, leszczyna.

Lasówka, drzewo leśne, owoc drzewa leśnego.

Lastówka, lasztówka, jaskółka.

Laszczka, laseczka; młoda leszczyna.

Lataczyk, ptak drapieżny, wytresowany do polowania.

Latalec, latawiec.

Latanka, ukrywanie się.

Latawczyk, obycie naokoło szyi i na ramionach sukni kobiecej.

Latawiec, latalec, zły duch, djabeł, zmora.

Laterna, laternia, latarnia.

Latka, kociołek, garniec.

Latny, letni.

Lato, w wyr.: za L-y, z biegiem czasu, z wiekiem; pod L-y, w czasie, w doczesności.

Latosi, tegoroczny.

Latoś, w roku bieżącym.

Latyfundja, wielkie dobra ziemskie.

Latyklawa, toga rzymska z szerokim szlakiem purpurowym.

Latus, suma do przeniesienia z jednej strony, z kolumny, rubryki, na drugą.

Laudeńczyk, dworzanin pochodzenia cudzoziemskiego.

Laudum (łac.), uchwała, postanowienie, protokół.

Laufgrab, laufgraf (n.). przykop.

Laurowa meta, cel, u którego czeka jako nagroda wieniec laurowy (nagroda poetów).

Lawacja, mycie, obmycie, ablucje.

Lawaterz (ł.), miednica.

Lazarynka, rodzaj strzelby myśliwskiej.

Lazy, giesty, mimika.

[173]Ląbrać, łuskać (orzechy).

Lągnąć, lęgnąć.

Lciwy, p. Lściwy.

Ldza, p. Lza.

Le, li, tylko.

Lebidło, przynęta z mięsa.

Lebioda, człowiek słaby.

Lebo, libo, albo.

Lec, lejc.

Lecha, rola, zagon.

Lecie, w lecie, latem.

Lecowy koń, lejcowy, poprzedzający inne w zaprzęgu.

Leć, lecz, ale, atoli, jednak.

Leda, lada; leda kto, lada kto.

Ledajaki, ladajaki.

Ledwa, ledwe, ledwy, ledwo.

Legarstwo, wylegiwanie się, lenistwo.

Legart, leżuch, leniuch, leń.

Legartować, wylęgać się, próżnować.

Legawy, 1) leniwy, gnuśny, ospały; 2) pies l., wyżeł; L. pole, polowanie z wyżłem.

Legienda, czytanie; napis półkolisty na monecie, na medalu; napis nad bramą, oknem, na sprzętach, na narzędziach.

Legier (z niem. Lager), obóz; skład towarów; komisant handlowy.

Leguchny, leguczki, leciuchny.

Lej, pijak, opój.

Lejbik, p. Lajbik.

Lejbowaty, rozlazły, ociężały.

Lejtuch (niem.), sukno żałobne, kir.

Lejtym (z łac. legitimus), dziecko prawego łoża.

Lekczeć, stawać się lżejszym.

Lekczyć, czynić lżejszym.

Lekkość, lekkomyślność; L. czynić komu, lekceważyć kogo, znieważać go.

Lekocica, lukrecja.

Lekorób, lekorobnik, aptekarz, farmaceuta.

Lekować, leczyć.

Lekownik, znachor.

Lekta, świadectwo odczytania dokumentów.

Lektwarz (z łac. electuarium), powidełka lekarskie.

Lekuczki, leciuchny.

[174]Lelawy, w wyr. suknia l-a, niezapięty, wolny.

Lelejać się, chwiać się.

Lelkować, robić coś od niechcenia.

Leman (z niem. Lehnsmann), lennik.

Lemaństwo, lenno, lennictwo, hołdownictwo.

Lemiec, kołnierz.

Lemięsz, lemięż, lemiesz.

Lemusp. Lamus.

Lencoch, lencuch (z niem. Leinzug), łańcuch.

Leniwka, leniwica, próżniaczka.

Leność, lenistwo.

Lenować, lenować się, lenić się.

Lenownik, lennik, hołdownik.

Lenszownik, najemnik w kopalni.

Lenung (niem.), żołd, lafa.

Lenungowanie, płacenie żołdu.

Leńcoch, łańcuch.

Leński, lenny, lenniczy.

Leństwo, lennictwo, lenno.

Lepak, 1) lecz, jednak, atoli, zaś; 2) znowu; 3) tedy.

Lepka (czes.), hełm.

Leptać, chłeptać.

Lermo, p. Larma.

Lesek, lasek.

Lesica, koszyk, torba, klatka, kojec.

Lesz (z niem. Lösche), zamsz, skóra miękko wyprawiona.

Leszczna (laskowa) wina, kara pieniężna.

Leszczyć, 1) rozlegać się (o śpiewie); 2) robić brózdy, grzędy.

Leszny, zbyteczny, niepotrzebny.

Leszownik, białoskórnik.

Leścić się, 1) lśnić się, błyszczeć; 2) pochlebiać, przymilać się.

Leść, podstęp, chytrość.

Leśni, leśny.

Leśnieć, 1) zarastać lasem; 2) dziczeć.

Leśność, chytrość, zdradliwość.

Leśny, pochlebiający, pochlebny.

Letniczek, letnik, lekka suknia kobieca.

Letny, letni; doletni.

Letra, czcionka.

Letycja (łac.), radość, wesele.

Lewada, czyste miejsce [175]topolami lub wierzbami okolone.

Leward, lewart, lampart.

Lewczyca, lwica.

Leweniec, opryszek, rabuś.

Lewie, niesprawiedliwie.

Lewitka, rodzaj sukni kobiecej.

Lewmistrz, majster robiący odlewy.

Lewo, bezprawie, gwałt.

Lewowierny, nieprawowierny, niewierny.

Lewy, przewrotny, zły; nieprawy.

Lezda (łac.), dawny podatek od żywności.

Lezja (łac.), obraza, zniewaga.

Leża, leże, leżajsko, legowisko; L. letnie, zimowe, kwatery, stanowiska żołnierzy; położenie, pozycja.

Leżeć, zależeć; oddawać się czemu.

Leżeń, legart, leniuch, próżniak, ospalec.

Leżnik, szpieg.

Lęc, lec.

Lęczno, straszno.

Lędźwa, lędźwie, część grzbietu po obu stronach kręgosłupa pomiędzy żebrami a miednicą.

Lękawka, kobieta lękliwa.

Lękły, przelękniony, przestraszony.

Lentwojt, lętwojt, wójt mający wójtostwo dziedziczne.

Lgi, łagodny, lekki.

Lgnisty, bagnisty, błotny.

Libacja, 1) ofiara z wina bogom; 2) pijatyka.

Libić się, podobać się.

Libo, albo, lub.

Librarja (łac.), książnica, księgarnia.

Lice, w znacz.: 1) osoba; 2) rzeczowy dowód winy, przedmiot dowodowy (corpus delicti); l.-em, naocznie; jawnie, publicznie; 3) cecha, piętno.

Licemiernik (cz.), obłudnik, hypokryta, świętoszek.

Licemierność, obłuda, nieszczerość.

Licemierny, obłudny, fałszywy.

Licemierzyć, postępować obłudnie, fałszywie.

Licetworzyć, uosabiać.

Lichat, legat.

[176]Lichmanić, trwonić, marnować.

Lichmanina, pożyczanie pieniędzy na lichwę.

Lichocić, łupić, obdzierać.

Lichocko, bardzo licho, nędznie.

Lichota, niesprawiedliwość, nieprawość, występek.

Lichotarz, nędznik, nicpoń.

Lichotny, lichy, nędzny, mizernymizerny.

Lichtan, lichton, lichtuga (niem.), mniejszy statek, służący do wyładowywania większego.

Lichtować (niem.), częściowo wyładowywać statek przeciążony.

Lichuczki, bardzo lichy.

Lichwarz, lichwnik, lichwiarz.

Lichwiarzyć, lichwić, lichwować, zajmować się lichwiarstwem.

Lichwnik, lichwiarz.

Lichwodawca, płacący procent lichwiarski.

Licie, lanie, wylew.

Licina, posąg odlany.

Licko, liczko, lice.

Licny, licowy, twarzowy.

Licować, 1) zgadzać się z czym, odpowiadać czemu; 2) piętnować; 3) poznawać rzecz skradzioną; 4) rozpoznawać; 5) pozywać do sądu o kradzież; 6) wyrównywać, spajać szczelnie.

Licowanie, pozywanie kogo o kradzież z powodu rzeczy kradzionych, znajdujących się u niego.

Licowany, złapany z dowodem kradzieży, złodziej niewątpliwy.

Licownie, oczywiście.

Licowny, licowany, termin w sprawach o kradzież ujawnioną.

Liczba, w znacz. 1) rachunek czyj, konto; 2) obrachunek, zdanie sprawy; odpowiedzialność; w L-ie zostać komu, pozostać dłużnym.

Liczban, liczbon, liczman, marka do liczenia w grze; rachmistrz.

Liczbę czynić, zdawać rachunek.

Liczbobierca, przyjmujący od kogo rachunki.

Liczmanica, liczmannica, tablica do liczenia.

[177]Liczygrzywna, liczykrupa, dusigrosz, sknera.

Lić1. Lić, lać.

Lić2. Lić, licie, nawalność, prąd, fale.

Lifa, lichwa.

Lifarz, lifnik, lichwiarz.

Ligawica, trzęsawica, topielisko.

Ligawka, dudka pasterska z ostruganych deszczułek zczepionych obrączkami, we środku wylana smołą, przeszło na metr długości.

Lik1. Lik, 1) zawsze, ciągle; 2) jedynie.

Lik2. Lik, 1) liczba; 2) wyliczanie, określony porządek; 3) poczet, zastęp.

Likowitość, liczność.

Likowity, liczny.

Likwierycja, lukrecja.

Lima (łac.), pilnik.

Limita, limitacja, odroczenie, odłożenie, zawieszenie (sejmu a. sądu).

Limitować, odraczać, zawieszać.

Limonja, limunja, cytryna.

Linąć, lunąć.

Liniak, linijak, rynsztok.

Linować, linjować.

Lintkup, litkup.

Liński, lenny, lenniczy.

Lipczejszy, stop. wyż. od lipki, lepki.

Lipień, lipiec.

Lipisty, lepki.

Lipnąć, lipnieć, lepnąć.

Lisfunt, lisfont, lispund, waga = 14 funtom.

List, liść.

Listyna, dokument, dyplomat.

Liszczę, lisiątkolisiątko.

Liszczeć, lichym się stawać, podleć.

Liszczy, lisi.

Liszka, lis.

Lisztwa, listwa.

Liszyca, lisica, liszka.

Liszyć, 1) pozbawić; 2) odstręczyć, odwieść od czego; L. się czego, 1) pozbyć się czego, utracić co; 2) unikać, wystrzegać się.

Litaury, bębny miedziane, kotły.

Litkupnik, świadek sprzedaży, pośrednik, faktor.

Lito, p. Luto.

Litować, lutować.

Litować kogo, 1) litować się nad kim; 2) być pobłażliwym, wybaczyć; [178]3) żałować, skąpić, szczędzić; 4) żałować kogo, ubolewać.

Litownik, więzień, wyzwolony z niewoli.

Litowny, lity, litościwy.

Litra (łac.), funtfunt.

Lity, 1) litościwy; 2) oblany (łzami).

Litygacja (łac.), spór sądowy, proces.

Lityspendencja (ł.), czas trwania procesu sądowego.

Liwk, lifk (niem.), gorset, stanik.

Liziobrazek, lizyobrazek, liżyobrazek, świętoszek, bigot.

Liższy, lichszy.

Liżyobrazek, p. Liziobrazek.

Lnący, lepki.

Lnąć, lgnąć.

Lobegal, rodzaj podatku akcyznego od zboża.

Locht, p. Luft.

Lodwisarz, p. LudwisarzKonwisarz.

Loft, p. Luft.

Loga (z niem. Lagel), beczka, baryłka.

Loka (łac.), ustęp, wychodek.

Lokanda (łac.), zajazd, oberża.

Lokat (łac.), pomocnik nauczyciela.

Lonar, loner, lonhar, lonher, lunar (niem.), budowniczy miejski.

Lonherja, budownictwo miejskie, urząd mający staranie o domy, drogi i mosty miejskie.

Lonny, plenny.

Loność, lenistwo.

Los, majątek, kapitał.

Losownik, lośnik, wróżbiarz, wieszczbiarz.

Lost, p. Lust.

Lostować, p. Lusztykować.

Lostwo, p. Lust.

Lot, czynsz, podatek; procent.

Lotować, taksować, opodatkowywać, czynszować; płacić czynsz.

Lotownik, czynszownik.

Lotunek, 1) lot, latanie; 2) procent, lichwa.

Lozować, luzować.

Loźny, luźny.

Lólek, dziadek.

Lskać, lsknąć, lsknić się, lśnić, błyszczeć.

Lsknisty, lśniący.

Lsnąć, zalśnić, zabłyszczeć.

Lszczący, lśniący.

[179]Lszczeć, lścić, lśnić, błyszczeć.

Lściwy, lciwy, chytry, fałszywy.

Lśknić, lśnić, błyszczeć.

Lśnąć, 1) p. Lśknić; 2) ślepnąć.

Lub, 1) lubo; 2) luby, miły, kochany.

Lubas, lebas, lebus, wątły, słabowity, do niczego; leniwy.

Lubawy, chudy.

Lubie, lubo, przyjemnie, mile.

Lubiezny, lubieżliwy, 1) miły, przymilający się, przyjemny; 2) łagodny, łaskawy; 3) lubieżny, namiętny.

Lubież, rozkosz, ukontentowanie, lubieżność, namiętność.

Lubieżyć, lubować się, znajdować rozkosz, przyjemność.

Lubmyślny, po myśli, przyjemny.

Lubny, piękny, ładny.

Lubo, lub, albo.

Lubość, 1) wątłość, delikatność; 2) rozkosz.

Lubować, 1) lubić; 2) lubować się, rozkoszować się; 3) dogadzać, pochlebiać.

Lucemiernik, p. Licemiernik.

Lucerna (łac.), kaganiec, latarnia.

Lucienny, lutniowy, należący do lutni.

Luczjola, robaczek świętojański.

Lud, ludzie, nieprzyjaciel, wojsko nieprzyjacielskie; pod L-e chodzić, robić rekonesans.

Ludczejszy, luczczejszy, bardziej ludzki.

Ludere (n.), hultajstwo.

Ludln, człowiek nizkiego pochodzenia.

Ludobójca, morderca.

Ludoburstwo, zamieszki.

Ludojedca, ludojedzca, ludożerca.

Ludokradca, ludokrajca, ten, co porywa ludzi, aby ich sprzedać do niewoli.

Ludokupiec, handlarz niewolnikami.

Ludokupny, ludokupiecki, kupczący ludźmi.

Ludołowiec, łowiec ludzi.

Ludomiły, miły ludowi, popularny.

Ludorzeźba, rzeź ludzi.

[180]Ludowisko, tłum ludu.

Ludumiły, p. Ludomiły.

Ludyszcza, tłumy ludu.

Ludzcejszy, ludzciejszy, p. Ludczejszy.

Ludzczeć, ludczeć, stawać się ludzkim, łagodnieć.

Ludzikrajca, p. Ludokradca.

Ludzioprzedawca, p. Ludokupiec.

Luft (niem.), 1) przeciąg, przewiew; 2) otwór do przewiewu powietrza.

Luita (łac.), kara pieniężna, grzywny.

Lukta (łac.), walka.

Luktować, walczyć.

Lulkać, kołysać.

Lumen (łac.), wyjaśnienie, wyświetlenie.

Luminarjum, książka z objaśnieniami czego.

Luna (łac.), księżyc.

Lunar, p. Lonar.

Lunarja, kasa lunara (lonara).

Lundysz, gatunek sukna londyńskiego.

Lunheroński, lunherowski, należący do lunara czyli lonara, lonhera.

Luniak, p. Liniak.

Luński, londyński, zrobiony z lundyszu.

Lup (łac.), wilk.

Lupar, bazior, wilk samiec.

Lupirz, upiór.

Lupr, luprowanie, luprunk, luprynk, wnoszenie skargi.

Luprować, wnosić skargę.

Lust (niem.), uciecha, wesołość.

Lusthauz (niem.), altana w ogrodzie, chłodnik.

Lustr, lustra, 1) świecznik, pająk; 2) blask, połysk; 3) przegląd wojska, manewry.

Lustrans, p. Lusthauz.

Lustrowny, lustrowy, mający lustr, błyszczący.

Lustykować, p. Lusztykować.

Lusy, 1) zwinny, żwawy; 2) smutny.

Lusztyk (niem.), bankiet, wesele, radość, hulanka.

Lusztykować, hulać, bankietować.

Lutać, myśleć; wyrzekać, smucić się.

Lutenica, lutenista, lutnista.

Luteń, luty (miesiąc).

Luterja, luteranizm.

Lutkup, litkup.

Lutnik, lutnista.

[181]Lutniowy, lutowy, dotyczący miesiąca lutego.

Luto komu, żal komu; okrutnie, srogo.

Lutościwiec, człowiek litujący się nad kim.

Lutościwy, litościwy.

Lutość, litość.

Lutować się, litować się.

Lutowanie, litość, zmiłowanie.

Luty, srogi, okrutny.

Luza (z niem.), luzacy, ciury.

Luzak, 1) sługa towarzysza jazdy polskiej; ciura; 2) koń, idący luzem.

Luzytanja, Portugalja.

Luźny, sługa bez pana; hultaj.

Lwiczek, lwiczę, lwię, lwiątko.

Lwopard, lworyś, lampart.

Lwowy, lwi.

Lza, p. Lża.

Lzić, p,p. Lżyć.

Lża, można; nie lża, jeno... = inaczej nie można, jak...

Lżyć, lżejszyć, czynić lżejszym, przynosić ulgę; L. się, stawać się lżejszym; stawać się słabszym; hańbić się.

Lżywy, 1) p. Łżywy; 2) obelżywy, haniebny; 3) lżący, krzywdzący.

Ł.

Łabaj, pies wielki i niezgrabny.

Łabety, kłopoty, tarapaty.

Łabęci, łabęciowy, łabędzi.

Łabęć, łabędź.

Łabować, p. Labować.

Łabudać, 1) z wysiłkiem zbierać, ciułać; 2) wyjednywać z trudnością; Ł. się, biedować, klepać biedę.

Łabuń, łapówka.

Łacha, boczne koryto rzeki.

Łachać, łajać; szczekać.

Łachań, misa, miednica, duża niecka.

Łacinę dać komu, łajać, strofować.

[182]Łacnąć, łacnieć, łaknąć.

Łacnić, robić łacnym, ułatwiać, sprawiać; Ł. się, załatwiać się.

Łacniuchny, łacniuczki, łatwiuchny.

Łacność, łatwość.

Łacny, 1) łatwy, wolny; niezajęty, mający czas,czas.

Łacwi, łacny, łatwy.

Łacznąć, łacznieć, łaknąć.

Łaczność, łaknienie, głód, pragnienie.

Łaczny, łaknący, głodny; łakomy, chciwy.

Łaćwi, p. Łacwi.

Ładynek, ładunek.

Łagiew, łagwica, łagunica, łagiewka, bukłak, naczynie do napoju z drzewa, skóry, kruszczu.

Łagodliwy, łagodny.

Łagodność, w zn. łakoć.

Łagwica, wielka łagiew.

Łaja złaja, gromada psów, psiarnia.

Łakność, p. Łaczność.

Łakota, łakoć, 1) łakomstwo; 2) łakoć, łakotka.

Łakotliwy, łakotny, łakomy na łakocie.

Łamikamień, łomikamień, robotnik rozbijający kamienie.

Łancuch, łańcuch.

Łańcuszny, łancuszny, łancużny (z łac. Torquatus), ozdobiony czyli udekorowany łańcuchem.

Łańtuch (niem.), płótno grube, inaczej: rańtuch, wańtuch.

Łapactwo, łapanina, łapanie, rozchwytywanie, rabunek.

Łapaczka, 1) łapka, pułapka; 2) wykręt, kruczek.

Łapany, goniony (rodzaj zabawy).

Łapica, p. Łapaczka.

Łapochwał, łapochwała, łapocześć, człowiek goniący za chwałą, ambitny.

Łapożonny, uwodzący cudze żony.

Łaska (czes.), miłość, życzliwość.

Łaskać, gładzić, głaskać, pieścić; łagodzić, koić.

Łaskliwość, łaskawość.

Łaskliwy, 1) łaskawy; 2) lubieżny, rozpustny.

Łaskować, 1) łasić się; 2) nazywać kogo łaskawcą, dziękować.

Łaskowość, łaskawość.

[183]Łasktać, łaskotać, łechtać.

Łasy, 1) łakomy; 2) apetyczny, smaczny.

Łaszkować, p. Łaskować.

Łaśliwy, łaszący się, schlebiający.

Łatr (z niem. Klafter), sążeń.

Łatwi, łatwy; Ł.-ie, łatwo.

Ławica, 1) urząd ławników; 2) rząd, szereg; 3) obywatelstwo; 4) sklep z towarami.

Łazacz, łazak, łazęka, szpieg.

Łazęczyć, szpiegować.

Łazęga, łażęka, włóczęga, próżniak; ociężały.

Łaziebnik, łaziennik, kąpielowy, usługujący przy kąpieli; cyrulik.

Łazowy, błotny (grunt).

Łazy, miejsce wypalone po lesie lub zaroślach, zdatne pod uprawę; krzaki, pniaki, chróst; miejsce bagniste zarosłe łoziną.

Łącze, sidło na ptaki.

Łączyć od kogo, w znacz. rozłączać, dzielić; rozdzielać.

Łączysko, łączyszcze, łuk.

Łąkoć, łąkotka, kształt łukowy, półksiężycowy.

Łątka, łąteczka, lalka, marjonetka.

Łątkarz, ten, co robi lalki; ten, co pokazuje marjonetki.

Łbica, łbisko, brzydki łeb.

Łebak, człowiek łebski, tęga głowa.

Łekczywy, łechciwy, łaskotliwy.

Łekstacz, obżartuch.

Łektać, łechtać, łaskotać.

Łepak, p. Łebak.

Łepka, przyłbica, hełm.

Łeskliwy, łechciwy, łaskotliwy.

Łesktać, łechtać, łaskotać.

Łeż (dop. łży), kłamstwo, łgarstwo.

Łęczyć, łączyć, odłączać.

Łęczysko, łęczyszcze, łuk.

Łęgi, zarośla na gruncie błotnistym.

Łęk, 1) łuk; 2) kula czyli wyniosła część siodła, której jeździec się trzyma; 3) warstwa ziemi wygięta od dołu a. ku dołowi; 4) przełęcz.

Łęksać, rozłączać, rozdzielać; p. Łęczyć.

[184]Łększa, odłączenie, rozdzielenie, różnica, rozróżnienie, wybrakowanie.

Łężny, dziki, leśny.

Łga, p. ŁeźŁeż.

Łgostaj, lekkomyślny, wiercipięta.

Łobaty, mający łeb duży.

Łobozg, chwasty.

Łobozie, łoboź, łobuzie, łodygi, badyle, krzaki.

Łochwa, legowisko niedźwiedzia w zimie, gawra.

Łoczyć, p. Łokać.

Łodnik, przewoźnik.

Łodzia, łodzica, łodzie, łódź.

Łodźman, locman (z niem. Lotsmann), sternik, prowadzący okręty do przystani; retman.

Łogosz (węg.), 1) koń orczykowy, przyprzęgany; 2) orczyk.

Łojka, skóra cielęca lub kozłowa, wyprawiona sposobem białoskórniczym.

Łokactwo, opilstwo, obżarstwo, hulanka.

Łokać, żłopać, pić bez miary.

Łokiet (dop. łokta), łokieć.

Łokost, łoskot.

Łoktek, łokietek, człowiek nizkiego wzrostu.

Łoktusza (z niem. Lakentuch), prześcieradło z grubego płótna, płachta.

Łomać, łomić, łamać, zrywać; ważyć się (o losach.losach).

Łona, łuna.

Łoni, zeszłego roku.

Łono, w znacz. podołek, poła.

Łoński, przeszłoroczny.

Łopie, zaraz, wcześnie.

Łoszak, mały koń, źrebak.

Łot, łut.

Łoterski, łotrowski.

Łotok, koryto, którym woda spływa na koło młyńskie, kanał, ściek.

Łotras, łotraś, łotros, łotr.

Łotryni, łotrynia, złośnica, łotrzyca, nierządnica.

Łotrzy, łotrowski.

Łowicz, łowca.

Łowić, szukać, czyhać; dążyć do czego, nastawać.

Łowny, zyskowny.

Łozyna, łozina, wierzba.

Łożnica, łoże, łóżko; sypialnia.

Łożniczy, dozorca łożniczy, pokojowiec.

[185]Łożnik, 1) łóżko, posłanie; 2) poduszka, wezgłowie; 3) siennik, materac; 4) łożnica; 5) łożniczy.

Łóźniczy, p. Łożniczy.

Łsknący, lśniący, błyszczący.

Łsknąć, łsnąć, łszczeć, lśnić, błyszczeć.

Łub, łubka, kora, zwłaszcza lipowa.

Łubek, łubka, strój na głowę panny młodej.

Łubie, sajdak, kołczan.

Łubież, łupież, skóra obdarta ze zwierzęcia.

Łubka, łubianka, pudło łubiane, krobka.

Łuczać, łuczyć, celować, mierzyć z łuku; przen. trafiać, dążyć do czego, mieć co na oku.

Łucznik, rodzaj kominka do oświetlania łuczywem.

Łudarka, zwodnica, mamicielka, obłudnica.

Łudarstwo, ułuda, mamidło; łudzenie, pochlebianie.

Łudarz, zwodziciel, oszust, pochlebca.

Łudliwy, łudny, łudzący, ułudny.

Łudność, p. Łudarstwo.

Łudzić czas, zabijać czas.

Ług, 1) łęg, łąka błotnista; 2) kara pieniężna.

Ługowaty, bagnisty, błotnisty.

Ługowisko, gaj.

Łukać, hukać.

Łukawy, chytry, podstępny; chciwy, zazdrosny; zły duch.

Łukowłajca, łukowładca, władający łukiem.

Łukownik, łucznik.

Łuna, księżyc.

Łupa, 1) kawał, kupa; 2) zez, zezowaty.

Łupak, pieniądz miedziany.

Łupanica, kawał, bryła, odłam.

Łupca, rabuś, łupieżca.

Łupia, łupiestwo.

Łupica, skóra, obdarta ze zwierzęcia.

Łupich, oprawca, kat.

Łupień, bicie, cięgi.

Łupież, 1) skóra obdarta zwierzęcia; 2) futro; 3) zwierzę wypchane: 4) łup.

Łupikościół, świętokradca.

Łupki, łupliwy, dający się łupać.

[186]Łupstwo, łupiestwo.

Łuskać, łusnąć, trzaskać, chrupać, chrobotać.

Łuskinowaty, łuskowaty.

Łuskina, łuskinia, łuskwina, łuspina, łupina.

Łusta, kromka, krajanka.

Łuszczybochenek, darmozjad, pasorzyt, pasibrzuch.

Łuszczydło, drzewo łuskowate.

Łuszczyna, łupina.

Łuzak, łączka, smug, bagno.

Łuzina, łużyna, bagnisko, mokradło, sap.

Łuża, kotlina, pełna wody,wody.

Łużyk, 1) łączka; 2) gaj.

Łycz, nos, ryj.

Łyczak, 1) powróz z kory lub sitowia; 2) chodak z łyka lipowego.

Łyczakowy, zrobiony z łyka.

Łygać, często łgać.

Łygoń, próżniak.

Łykać, łkać, szlochać.

Łykawica, wyboje na drodze zasłanej śniegiem.

Łykawiec, moczar śród pól.

Łyktusić, popijać, zapijać.

Łynąć, lunąć.

Łyskać, błyskać.

Łyskawica, błyskawica.

Łyst, łysta, łystka, łystcian, łydka, łyda.

Łystcian, łystciany, łystciówki, ubiór na łydki, skórznie, pończochy.

Łyszyć, p. Liszyć.

Łyt, łyta, łytka, łyda, łydka.

Łyżnik, żołnierz z łyżwami śniegowemi na nogach.

Łyżować, łyżwować.

Łyżwa, statek do spławu zboża.

Łzawica, łzawnica, naczynie do zbierania łez na pogrzebie.

Łzawny, żałosny, czuły, wzruszający.

Łzezka, łezka.

Łża, p. Łeż.

Łżyczka, kłamstwo, kłamstewko.

Łżywość, fałsz.

Łżywy, kłamliwy, fałszywy; Ł.-ie, kłamliwie, fałszywie.

[187]

M.

Machabejczyk, patrjota, dobry obywatel kraju.

Machacz, 1) szermierz; 2) zbiegzbieg.

Macharzyna, pęcherz; kapciuch; worek.

Machjawel, podstępny, chytry, obłudny krętacz, intrygant.

Machlanina, machlarstwo, machlerstwo, szalbierstwo, matactwo, szacherka.

Machlarz, machlerz, 1) p. Mekler; 2) szalbierz, krętacz, szachraj.

Machlerka, szalbierka, oszustka.

Machlerstwo, szalbierstwo.

Machlować (z n. Mächler, szachraj), okpiwać, oszukiwać, szachrować; fałszować.

Machram (tur.), rodzaj materji tureckiej.

Macica, matka, rodzicielka, macierz, gniazdo.

Macić, matkować, być matką.

Macieć, macać.

Macierz, 1) matka; 2) maciora, świnia prośna.

Macierzy, macierzyn, matczyn.

Macierzyna, macierzyzna, spadek po matce.

Maciora, matka.

Macloch (z niem. Mäuseloch, mysia dziura), 1) szpara, szczelina, dziura; 2) jaskinia, pieczara; 3) framuga, wnęka.

Macoszynny, macoszyński, macoszy.

Maczloch. p. Macloch.

Mać (dop. macierzy), matka.

Magać, machać, migać się, ruszać się, przewracać się, następować komu na nogę.

Magaz, magazen, magazyn.

Magaźny, magazynier.

Magdeburgja, magdeburja, magdebury, majdeburg, prawo magdeburskie.

Magierski, węgierski, madziarski.

[188]Magierszczyzna, węgierszczyzna.

Magistrostwo, majstrostwo.

Magnalja, magnaterja.

Maiciel, właściciel.

Maistrat, magistrat.

Maisz, 1) młody niewolnik; 2) towarzysz.

Majak (tatar.), 1) droga uboczna, manowce; 2) kozak, lekki jeździec; 3) miraż, złudzenie wzrokowe.

Majdan1. Majdan, plac publiczny, miejsce niezabudowane.

Majdan2. Majdan, łęk u łuku, który napina cięciwę.

Majdannik, dozorca majdanu.

Majdeburg, p. Magdeburgja.

Majdek, majtek.

Majer, majerz (niem.), folwark, futor.

Majestacja, majestat, wielkość, godność, wspaniałość.

Majestatny, majestatyczny.

Majętniczka, majętnostka, mała majętność.

Majuskuły, duże litery drukarskie.

Makać, bić.

Makadyn, makata.

Makar, makaron.

Makietka, model figury u snycerza zmniejszony.

Maklerz-mekler, mekler, faktor.

Makowiczy, makowy.

Makszta, maszt.

Makuba, gatunek tabaki do zażywania.

Makula, p. Makuła.

Makuleusz, brudas, niechluj; duch nieczysty; zły duch.

Makuła (łac.), plama; obelga; odrobina, troszka.

Malacja (ł.). cisza morska.

Malamuch, p. Mameluk.

Malcki, maltański.

Malem, bezmała, prawie.

Malęki, maleńki.

Malice, litery używane na napisy tytułowe.

Malka, mąka.

Maloneczek, meloneczek.

Malowańszy, malowany.

Malteński, maltański.

Maltyk (niem.), jedzenie, obiad, biesiada.

Malucki, maluczki, maleńki.

Maluda, maluta, malizna, małe dziecko; drobiazg, drobnostka; bagatela.

Malun, melon.

[189]Maluśty, maleńki.

Malutuperny, maluturny, maleńki.

Małanka, błyskawica bez grzmotu.

Małdr (z niem. Malter), miara na zboże.

Małdrat, małdr, dziesięcina, uiszczana ziarnem.

Małdrzyk, 1) mały ser z mleka słodkiego; 2) placek; złożyć ręce w M., złożyć dłonie na krzyż tak, aby ich powierzchnie wewnętrzne dotykały się.

Małkament (mankament), zamęt, rejwach.

Małmazja, małmazka (od nazwy miasta Malvasia), słodkie wino greckie.

Mało, w wyr. omale, skąpo, szczupło; w male, w krótkości; bez mała, bez potrzeby; pomału.

Małochutny, mołochętny, niezbyt chętny.

Małodobry, małodobrski, 1) niedobry, nieludzki; 2) kat.

Małoukini, kobieta niedouczona.

Małoukinia, niedouk, niedouczony.

Małowiarek, małowiernik, człowiek małej wiary, niedowiarek.

Małozbożny, niezbyt pobożny.

Małp, samiec małpy.

Małuśćki, maleńki.

Małwazja, p. Małmazja.

Mamcarz, syn mamki.

Mameluk, mamaluch, malamuch (z arab. mamluk, niewolnik), niewolnik i żołnierz turecki obcej narodowości; prz. człowiek bez własnego zdania, ślepo ulegający jakiemu stronnictwu.

Mamlać, żuć.

Mamliwy, mamiący, zwodniczy.

Mamon, mamona, bogactwa.

Mamot, p. Momot.

Mamotać, mówić niezrozumiale, bełkotać.

Mamrać, mamruczeć, mamrotać, mruczeć pod nosem, mówić niewyraźnie.

Mamuna, 1) kobieta; 2) zły duch, poczwara.

Mamzer, mamżer (hebr.), 1) bękart; 2) przechrzta, meches.

[190]Man (niem.), lennik, hołdownik, wasal.

Mancle, paciorki bursztynowe.

Mandorla (włos.), aureola na obrazie, kształtu migdała.

Mandrować, wędrować.

Mandukcja, p. Manudukcja.

Manegnatki, anegdotki.

Mangał, kadzielnica, fajerka.

Manikować, oszukiwać, szachrować.

Manista, 1) szachraj, krętacz; 2) szynkarz.

Mankat, mańkut.

Mannela, manela, naramiennik, bransoleta.

Manowie, manowisko, manowiec, bezdroże, wertep.

Manowstwo, p. Maństwo.

Manowy, p. Mański.

Mantel, mantyl (niem.), płaszcz.

Mantolet, mantyla; płaszczyk.

Mantyka (łac. mantica, torba), 1) torba, biesagi, sakwy; 2) mantyk, zrzęda, nudziarz.

Mantykora, ludojad (zwierzę).

Manudukcja, kierunek, dyrekcja, przewodnictwo; opieka.

Manzer, p. Mamzer.

Manżel (czesk.), małżonek.

Manżelstwo, małżeństwo.

Manżonek, małżonek; M.-ka, małżonka.

Mańka, lewa ręka.

Mańki, kusy, skąpy, za mały.

Mański, lenny, lenniczy, hołdowniczy.

Maństwo, lenność, feudalizm; straż.

Marachować się, męczyć się, nużyć się.

Maras, bagno, błoto.

Marcha, mercha, myrcha, 1) stary koń, licha szkapa, wywłoka; 2) człowiek stary do niczego; 3) trup, padlina.

Marchołstwo, warcholstwo.

Marchołt, marchułt (z n. Markolf), larwa, upiór, straszydło nocne; przen. warchoł.

Marczyć się, parzyć się (o zwierzętach).

Mardać, margać, merdać, machać ogonem.

[191]Margatny, chory, niezdatny.

Margocić się, 1) markocić się, smucić się; 2) brzydzić się.

Markiewicz, margrabicz, syn margrabiego.

Markiez, markiz, margrabia.

Markocić, martwić, smucić, frasować.

Markot, dąsy.

Markotać, mamrotać, mruczeć pod nosem.

Markotliwy, 1) mrukliwy, mamrocący, gderliwy; 2) markotny, niezadowolony, zafrasowany.

Markowiec, mieszkaniec marchji.

Markwiz, markiz, margrabia.

Marmus, gęba, pysk.

Marnacja, strata, zmarnowanie.

Marnica, rzecz albo osoba marna.

Marnochwalca, samochwalca.

Marnotractwo, marnotrata, marnotratność, marnotrawstwo.

Marnotraćca, marnotrawca.

Marnostratliwy, marnotratnik, marnotratny, marnotrawny, marnotrawiący.

Marskość, wychudnienie, uwiąd.

Martahuz, martauz (z węg. martaloc), kradnący i sprzedający ludzi, handlarz niewolników.

Martwic, martwiec, trup, upiór.

Marykować, p. Amarykować.

Marynały (łac.), spodnie.

Marytalny, małżeński.

Marzec, w wyr. zarwać M-a, pracować w polu wieczorem; zajeść M-a, nie skończyć roboty do wieczora.

Marzeniec, marzyciel.

Marzena, marzyna (ukr.), bydło rogate.

Mas (niem.), miara, garniec.

Masalny, masowy.

Masia, maża, wózek.

Maskać, muskać, głaskać.

Maski, p. Mastki.

Masłek, niewieściuch, piecuch, mazgaj.

Masłocznik, człowiek, odurzający się [192]masłokiem; szaleniec, półgłówek.

Masłok (włos.), odurzający wywar z ziół; także masłocznik.

Masłowanie, bicie, cięgi, wały.

Masno, drogo, słono; tłusto, ściśle, twardo.

Masny, masowity, masywny.

Mastajnia, masztarnia, stajnia.

Mastki, mastny, mazisty, mażący się, tłusty, gliniasty.

Mastykatorjum, żuwka, lekarstwo, trzymane w ustach i żute dla uwolnienia się od flegmy.

Mastykować (łac.), żuć, gryźć.

Masyfowy, masywowy, masywny, lity, nie dęty, twardy.

Maszczka, maska.

Maszkarnik, mężczyzna zamaskowany.

Maszkary, widowiska publiczne (w maskach) podczas obrzędów weselnych lub przy innych okolicznościach.

Maszkiecić, zajadać łakocie, wybierać co najlepsze.

Maszkietnik, łasuch, łakomy.

Maszkować, maskować.

Maszta, maszt.

Maściarz, aptekarz.

Maściodziej, ten, co robi maści.

Maślnice, zapusty.

Mat dać komu, zakasować, zaćmić kogo.

Mataczyna, 1) matactwo, krętactwo, szalbierstwo; 2) zamęt, zawierucha.

Matać, 1) kim: oszukiwać, okłamywać kogo; 2) mataczyć, plątać, gmatwać.

Matador (z hiszp. matador, zabójca), 1) najstarszy atut w grze l’hombre; 2) osoba znakomita, potentat, wielka ryba.

Matamor (hiszp.), junak, zuch.

Matanina, 1) gmatwanina, powikłanie, zamęt; 2) matactwo, krętactwo, szalbierstwo.

Mateczny, matczyn.

Matematacz, (przekręcone z matematyk), kuglarz, astrolog, szarlatan.

[193]Matlać, 1) matwać, gmatwać, wikłać; 2) macać.

Matlerz, mekler, faktor, pośrednik.

Matoga (z czes. matoka), straszydło, poczwara, widmo.

Matołectwo, karłactwo, niedołęstwo.

Matołek, mały, szpetny, głupkowaty, półgłówek.

Matołka, 1) niedołęga, karzeł, idjota; 2) straszydło, mara.

Maturować (łac.), hodować aż do dojrzałości; M. się, dojrzewać.

Mauzoł, mauzoleum, grobowiec.

Maza, zmaza, plama.

Mazalanka, mazelonka, melsonka, suknia kobieca; spodnie z zielonej tkaniny wełnianej.

Mazamora, mieszkanie niewolników maurytańskich.

Mazanek, mazanik, p. Masłek.

Mazaniec, człowiek zarażony.

Mazanka, lepianka.

Mazelonka, p. Mazalanka.

Mazga, brzydka brudna baba; ropucha.

Mazgać, klecić, fuszerować.

Maża, wóz łubiany czumacki na Ukrainie zaprzężony wołami.

Mażeństwo, małżeństwo.

Mażga, błoto rozbełtane, grzęzawisko.

Mażonek, małżonek.

Mączyca, bielidło, puder.

Mądel, mendel.

Mądo, mądy, mądzie, jądra męskie.

Mądryni, mądrucha, kobieta mądra.

Mąłdrzyk, p. Małdrzyk.

Mąłżeństwo, małżeństwo.

Mąułpa, małpa.

Mążonek, małżonek.

Mciwy, mćwy, miłościwy.

Mdliwość, mdłość.

Meat, (łac.), przejście, droga, bieg.

Mech, niedźwiedź.

Mecha, miód pity.

Mechera, mecherz, męcherz, miecherz, pęcherz.

Mechniasz, błotniste miejsce w lesie, pełne mchówmchów.

Medelan (z włosk. mezzalana), tkanina wełniana albo lniana.

[194]Medjanok (hiszp.), północ; uczta o północy.

Medjanota (łac.), średnik.

Medł, mdły.

Medycki, medyczny.

Medyka, medycyna.

Medylunjum, pierwsza kwadra księżyca.

Megać, stanąć.

Meglować, męglować, maglować.

Mej, ej! no! hej!

Mekicić, tumanić, zwodzićzwodzić.

Melabija, biesiada.

Melamp, melampus, (gr.), gatunek psa myśliwskiego.

Melankolja, melancholja.

Melcie, mielenie.

Melihbasz, melikbesz (ar.), rodzaj tkaniny.

Mełcie, mielenie.

Mełka, omyłka, pomyłka.

Mełty, mielony.

Membrana, membran (ł.), 1) pargamin; 2) pismo urzędowe, dokument; kwit, rewers.

Memnog, minóg.

Memorowanie, uczenie się na pamięć.

Menada, towarzyszka Bachusa, bachantka.

Menar, minaret, wieża wysmukła na meczecie.

Menca, p. Minca.

Mencarnia, mennica.

Mencarski, p. Mincarski.

Mendyk (łac.), żebrak, mnich żebrzący.

Mendykant, żak żebrzący.

Menestra (włos.), rosół włoski.

Menica, p. Minca.

Meniczny, menniczy.

Mentelusz, mentlik, mentyk, p. Mantel.

Mentlik, mętlik, mętyk, płaszczyk.

Menwet, menuet, rodzaj tańca.

Meoński (łac.), pochodzący z Meonji w Azji Mniejszej, bohaterski, sławę głoszący.

Mercha (niem.), bezwstydnica, nierządnica, wszetecznica.

Mere, podobnie, prawie, akurat.

Merem, koniecznie.

Merkurjusz, 1) Merkury, (bożek i planeta); 2) kupa kamieni, służąca za drogowskaz.

Merskać smagać rózgami, chłostać.

[195]Mespil, mespuł (niem.), niesplik.

Meszka, niedźwiednica, marucha.

Meszkita, meczet, świątynia mahometańska.

Meszne, knieja, w której niedźwiedzie mają legowiska.

Meszny, mszalny.

Meszysty, mszysty.

Met, mat (w szachach); przen. klęska, porażka.

Met, meta (łac.), cel, kres.

Metelnik, kuglarz.

Metki, żwawy, rzutki, sprytny.

Metlarz, mętlarz, wichrzyciel, bałamut.

Metlić, metlować, p. Mętlić.

Metrykant, metrykarz, urzędnik, zarządzający metryką czyli archiwum, archiwista.

Mezelan, p. Medelan.

Męcherz, męcherzyca, męcherzna, męchyrz, pęcherz; p. Mechera.

Męcina, płyn zmącony.

Męczenica, męczennica, katownia, miejsce tortur.

Mędrela, mędrelek, mędrka, mędrek, człowiek przemądrzały.

Mędrocha, mędrochna, kobieta przemądrzała.

Mędrohel, mędroszek, p. Mędrela.

Mędrować, mędrkować.

Mędzelan, mędzełan, p. Medelan.

Mękal, mękala, nudziarz; męczydło; niedołęga.

Męskie, męsko, po męsku.

Męszczyński, męski.

Mętel, mętlik, p. Mantel.

Mętlarstwo, mącenie, wichrzycielstwo, zaburzenie.

Mętlić, mącić, wichrzyć, gmatwać, bałamucić; M. się, kręcić się, wyłaniać się niewyraźnie, ochapiać się.

Mętlować, p. Mętlić.

Mętnik, mąciciel, wichrzyciel.

Mętoperz, mętopyrz, nietoperz.

Mężata, mężatna, zamężna.

Mężczeński, mężczyński, męski.

Mężnoczynny, postępujący po męsku, odważnie.

Mężny, w znacz. 1) dorosły na mężczyznę, [196]dojrzały; 2) silny, tęgi, mocny.

Mężobójski, mężobójczy, morderczy.

Mężona, meżowamężowa, mężyca, mężyna, niewiasta dzielna, odważna, bohaterka.

Mężyć, wydawać za mąż, swatać; M. się, żenić się.

Mężyna, p. Mężona.

Mężysta, p. Mężata.

Mgławy, łatwo mknący, żwawy, wartki.

Mgnąć, pomknąć, poruszyć; mignąć, mrugnąć.

Mialcza, mielizna.

Mialszy, miałczejszy, mielszy (stop. wyż. od miałki).

Miały, miałki.

Miana, odmiana, zmiana.

Mianie, mienie, posiadanie; uważanie za co.

Mianowity, 1) wyraźny, stanowczy; 2) znamienity, znakomity.

Miańba, zmienianie się, zamiana.

Miarkowany, miarniuczki, miarny, umiarkowany, mierny.

Miarność, mierność.

Miartwy, martwy.

Miasto, miejsce.

Miaszkanie, mieszkanie.

Miaukać, żebrać.

Miawczeć, miarczeć, mrawczeć, mramczyć, miauczeć.

Miazdra, 1) błonka, skóra, naskórek; 2) cera.

Miąsz, miąż, miąższ, gęstość, objętość.

Miąszeć, miąższeć, zgęszczać się, grubieć.

Miąszy, miąższy, gruby, gęsty.

Miąższość, grubość, gęstość.

Michałki, drobnostki, błahostki, drobiazgi; drobne hausty, łyki.

Midera, ruina, upadek.

Miderja, zmarnienie.

Miech, w wyr.: w miech włożyć piszczeli: przestać mówić, umilknąć, ustąpić, spokornieć (dudy w miech!).

Miechcić się, migotać, błyszczeć.

Miecherz, p. Mechera.

Miechowita, bożogrobiec, zakonnik lub rycerz Grobu Pańskiego (w Miechowie).

Miechtać, zmiatać.

Miecić1. Miecić, mać, miewować, mieć, miewać.

[197]Miecić2. Miecić, miotać, rzucać, ciskać.

Mieczerz, polerownik broni.

Mieczna, miecznikowa.

Mieczny, miecznik, urzędnik noszący miecz monarszy.

Mieczobój, szermierz.

Mieczykowie, sitowie, trawa łęgowa.

Mieć, w wyr. M. nad kogo, mieć pierwszeństwo, przodować.

Miedlić, międlić (wycierać len albo konopie w międlicy dla oddzielenia włókien od paździerzy).

Miedny, obfitujący w miód, miododajny.

Miedziennik, kotlarz.

Miedzy, między.

Miedźwiedź, niedźwiedź.

Miedźwny, miodowy, słodki.

Miegoć, wilgoć.

Miegotać, migotać.

Miegotny, wilgotny.

Miejstce, miejsce.

Miekarz, słodownik (robiący słód).

Miekcić, p. Miektać.

Miekowisko, miekowsko, miecz.

Miektać, migotać, błyszczeć, połyskiwać.

Miekut, miecz.

Miel, miela, mielizna.

Mielcuch, słodownia.

Mielczyzna, sól pokruszona na miał.

Mielibasze, mielikbesze, bogate haftowane kobierce jedwabne.

Mieły, 1) miły; 2) miałki.

Mienić co, powoływać się na co.

Mienie, imię, dobre imię.

Mienny, odmienny, zmienny.

Mieńcarz, wekslarz, bankier.

Mier, mir, pokój.

Mierendzać, mieryndzać, przeżuwać (paszę).

Mierne, dział gruntu odmierzony.

Miernie, pod miarę, dokładnie.

Mierniuczko, mało, miernie, słabiutko.

Miertwić się, męczyć się, cierpieć.

Mierunka, morela.

Mierzchać, mierzchnąć, zmierzchać się.

[198]Mierzchomie, o zmierzchuzmierzchu.

Mierzętność, (mier-zęt-ność), niechęć, wstręt.

Mierziać, mierzić, obrzydzać.

Mierziączka, obrzydzenie, wstręt, ohyda.

Mierzieniec, człowiek obmierzły, obrzydliwiec.

Mierziennik, stręczyciel nierządu.

Mierzięczyć się, kłócić się obmierźle, robić piekło.

Mierzioność, brzydota, sprosność.

Mierziony, obmierzły, obrzydliwy, brzydki.

Mierzk, zmierzch.

Mierzkać, p. Mierzchać.

Mierzyn, mierzynek, mierzyniec, koń roboczy.

Mierzytelny, według miarymiary.

Mierżliwość, obmierzłość, obrzydzenie; nudności, mdłości.

Mierżliwy, obmierzły, obrzydliwy, wstrętny.

Mierżączka, p.MierziączkaMierziączka.

Miesce, miejsce.

Miescki, miejski.

Miesięcznictwo, chodzenie po miesiącu, lunatyzm.

Miesporny, nieszporny, popołudniowy.

Miestce, miejscemiejsce.

Mieszała, mieszaniec, mąciciel, wichrzyciel.

Mieszczańczuk, mieszczuch.

Mieszecznik, obojnak, hermafrodyta.

Mieszek, prz. pieniądze.

Mieszka, zamieszka.

Mieszkacz, mieszkaniec.

Mieszkać na czym, trudzić się czym; M. do czego, M. w czym, żyć, pędzić życie; cieszyć się czym, używać, oczekiwać, nie śpieszyć się, ociągać się, zwlekać, zaniedbywać; M. z kim, żyć, przestawać, obcować; M-a mi, M-a mi się, nudzi mi się, niecierpliwię się.

Mieszkaniczko, mieszkanie, komora, gniazdo.

Mieszkanina, mieszkanie, zwłoka, mitręga, strata czasu.

Mieszkawać, mieszkiwać, często mieszkać.

Mieścic, mieszkaniec miasta, mieszczanin.

Mieśćce, miejsce.

Mieśćki, mieśćski, miejski.

Mietać, miotać, rzucać, ciskać; M. się, zalecać się.

[199]Mietelnictwo, sztuka mietelników.

Mietelnik, linoskoczek, kuglarz.

Mietlić się, p. Mętlić.

Miewidło, mlewo (mielenie, mąka).

Mieździć się, puszczać miazgę, ślinić się, pienić się.

Mięcienki, mięciuchny.

Miękkoliczny, mający miękkie lico.

Miękućki, mięciuchny.

Mięsić, miesić, rozczyniać, wygniatać ciasto.

Mięsopustować, obchodzić mięsopust czyli karnawał; hulać, biesiadować.

Mięspór, nieszpór.

Mięsz, miąższ, gęstość, grubość.

Mięszeć, miąższeć, nabierać miąższu, gęstnieć, grubieć.

Mięszek, mieszek, worek.

Miętczyć, miękczyćmiękczyć.

Miętlić, p. Mętlić.

Miętolić, miąć, kruszyć, łamać.

Mięż, mięższ, p. Mięsz.

Mięższeć, p. Mięszeć.

Mięższy, miąższy; grubszy.

Migdał, fircyk, frant, gach, prostak.

Migoć, wilgoć.

Migot, migota, migotanie, blask drżący.

Mijać co, pozbywać się czego, sprzedawać co.

Mikstat, miksztat (z niem. Miethstätte), miejsce, rynek, gdzie się tragarze zbierają.

Mikstatnik, miksztatnik, wynajmujący się do noszenia ciężarów, tragarz.

Milczalnica, cela pustelnika, pustelnia.

Milczana, milczenie; tajemnica, sekret.

Milczastość, milczatość, milczętość, skłonność do milczenia.

Milczasty, milczaty, milczący, skłonny do milczenia.

Milczem, milczkiem.

Milczena, p. Milczana.

Milczęcy, milcząco, milczkiem.

Milić co, lubić, rozkoszować się czym.

Milkliwość, skłonność do milczenia.

Miluchnowienny, wiejący mile, miłowiewny.

Miłosierdny, miłosierny.

[200]Miłosierdzieństwo, miłosierdzie.

Miłosiernik, człowiek miłosierny.

Miłosirdzie, miłosierdzie.

Miłoszek, miłośnik, kochanek.

Miłościwać komu, nazywać kogo miłościwym panem, waszmościać, tytułować wysoko.

Miłośnica, kochanka, nałożnica.

Miłośniczy, miłosny.

Miłownik, miłośnik.

Mim, rodzaj farsy u star. Rzymian.

Mimopławem, płynąc mimo.

Mimowiestny, mimowiedny, bezwiedny.

Minąły, miniony, ubiegły.

Minca, mynca, 1) moneta, pieniądz; 2) wekslarstwo, bankierstwo; 3) mennica.

Mincarski, 1) menniczy, 2) wekslarski, bankierski.

Mincarstwo, 1) mennictwo; 2) bankierstwo, wekslarstwo.

Mincarz, mennicznik; ten, co bije pieniądze.

Mincować (niem.), bić monetę.

Mincownik, wekslarz, bankier.

Minera, 1) kopalina, kruszec, ruda; 2) miny, kopalnie.

Minęły, miniony, ubiegły.

Minica, 1) moneta; 2) mennica.

Miniczny, menniczy.

Minister, pastor; przeor; pomocnik przełożonego u Jezuitów; generał zakonu Franciszkanów; oficjalista.

Ministrzyszcze, p. Minister.

Minna (niem.), miłość.

Minnica, mennica.

Minscetel (niem.), pieniądz papierowy.

Minstrel, średniowieczny śpiewak wędrowny.

Minuciarnie, punktualnie.

Minucja, 1) kalendarz z wieszczbami; 2) drobnostka, błahostka.

Minucjarz, 1) ten, co układa minucje, czyli kalendarze; 2) człowiek drobiazgowy, pedant.

Minuskuł, mała czcionka, mała litera.

Minuta, wypis, wyciąg [201]wyroku sądowego; pierwsze ułożenie (bruljon) referatu, wyroku.

Minuterja (włos.), drobiazgowość, pedanterja.

Minwet, menuet, dawny taniec.

Miodność, słodycz.

Miodonoszy, miodonośny.

Miodownik, 1) sprzedający miód; 2) pijący miód; 3) piernikarz; 4) piernik.

Miop (grec.), krótkowidz.

Miot, 1) przestrzeń lasu, obstawiona sieciami, w której znajduje się zwierzyna spędzona przed łowami; 2) ląg.

Miotłasty, miotlasty, podobny do miotły.

Miotłować, chłostać miotłami.

Mir, 1) pokój, spokój; 2) zgodność, harmonja; 3) ślub, przysięga; 4) prawo zamieszkania, prawo obywatelstwa; 5) poważanie, wziętość; 6) gmina, gromada.

Mirabolan (z grec. myrobalanos), rodzaj figi.

Mirliflor (franc.), kobieciarz, lowelas.

Mirmidoński, mrówczy.

Mirny, zgodny; spokojny.

Miroczynny, godzący, jednający.

Miroczyńca, pojednawca, rozjemca.

Mirołomca, naruszyciel pokoju.

Mironosica, jedna z niewiast, które ciało Chrystusa namaszczały.

Mirsk, zmierzch.

Mirtynek, wino mirtem przyprawione.

Mirułomca, p. Mirołomca.

Mirza, książę, wódz tatarski, szlachcic perski albo tatarski.

Mirzch, zmierzch.

Mirzyć, uśmierzać, uspokajać; M. się, zawierać pokój a. przymierze, godzić się, jednać się.

Misiurka (z arab. mihfar), rodzaj czapki żelaznej z takąż siatką spadającą na ramiona.

Mistat, p. Mikstat.

Mistatnik, p. Mikstatnik.

Misterkini, mistrzyni.

Misterstwo, mistrzostwo.

Mistrzować, przewodzić, być mistrzem.

Mistrzowny, mistrzowski.

Mistuk, p. Mituk.

[202]Misywa, odezwa, pismo, list, posłanie.

Miszkulancja, mieszanina do jedzenia, prawdopodobnie sałata z różnych jarzyn.

Miśla (lit.), zagadka.

Mitelfoder (ang.), półfoder, miara na różne rzeczy.

Mitrzężyć, mitrężyć.

Mituk (tat.), krótki czaprakczaprak.

Mizernica, mizeraczka, kobieta mizerna, zmizerowana.

Mizernik, mizerak, człowiek mizerny, zmizerowany, zbiedzony.

Mizerykordja (łac.), krótki miecz, puginał do dobijania rannych.

Mizg, umizg.

Mizgać, mizgnąć, 1) mrugać; 2) stroić; M. się, umizgać się.

Mizguś, umizgus, zalotnik, gach.

Mizinny, mizynny, mieziny, miezynny palec najmniejszy, mały palec.

Mkły, 1) szybko pomykający się, posuwisty; szybko przemijający, przelotny, znikomy; 2) M. do czego, skory, prędki, szybki, skwapliwy, porywczy, skłonny; 3) wysmukły, gibki, giętki.

Mleczno, mleczywo, nabiał.

Mlekoliczny, mający lica mlecznej białości.

Mliwo, mlewo (mielenie, mąka).

Młacać, często młócić.

Młako, młaczysko, bagnisko, moczar.

Młocek, młócący zboże.

Młociebny, służący do młócenia.

Młoczka, młocka, młócenie.

Młod, młody.

Młodec, młode zwierzę.

Młodeńki, młodziuchny.

Młodnik, zagajnik, młody las.

Młodosławny, sławny za młodu.

Młodość, młodzi ludzie, młodzieńcy, młodzież.

Młodożeństwo, 1) wczesne ożenienie się; 2) nowożeńcy.

Młoducha, młoda dziewczyna.

Młodzawy, wyglądający młodo.

[203]Młodzianka, młodzionka, młoda.

Młodziczka, dzieweczka, młode dziewczę.

Młodziczki, młodziuchny.

Młodziec, młodzieniec.

Młodzienica, młoda dziewczyna.

Młodzikowy, młodziankowy, przypadający w czasie nowiu.

Młost, garnek do mleka.

Młota, młoto, młóto (z n. Malz), słód, słodziny.

Młotować, kuć młotem.

Młożyć, mnożyć.

Młóćba, młockamłocka.

Młódka, 1) kobieta młoda; 2) płótno na ubiór głowy panny młodej.

Młynnik, młyn.

Młynny, młyński.

Mna, 1) mniemanie; 2) wzmianka.

Mnażać, często mnożyć.

Mnąć, mniemać.

Mnichowszczko, biedny, nędzny mnich.

Mnie, mniej.

Mnieć, mniemać.

Mniejszoroczny, mniej niż rok mający.

Mniemieć, mnimniać, mniemać.

Mnimacz, mniemający.

Mnimać, mnimniać, mniemać.

Mniski, mniszy, dotyczący mnicha.

Mnog, mnogi.

Mnogdy, wiele razy, częstoczęsto.

Mnogopieczołowity, wielce pieczołowity.

Mnogosłowić, wiele mówić.

Mnogoświetły, bardzo jasny.

Mnogszy, liczniejszy.

Mnoho, mnogo, wiele.

Mnożca, mnożyciel.

Mnożstwo, mnóstwo.

Mobilje, ruchomości.

Mocibdziej, mociumdziej, mociumpan, miłościwy pan dobrodziej, (wyrazy, wtrącane w rozmowie jako przysłowia osobiste).

Mocnie, mocno.

Mocnik, pełnomocnik.

Mocność, mnóstwo, wielka ilość.

Mocować kogo, co, 1) przewyższać siłą, zwyciężać; 2) gwałt komu zadawać; M. nad kim, panować.

Mocownik, zapaśnik.

[204]Moc szpetna, potwór, straszydło.

Moczadło, moczydło, 1) moczar, stawek, kałuża służąca do moczenia lnu i konopi; 3) staw, zbiornik wody; 4) ogon smoka.

Moczarzysty, bagnisty.

Modelusz, model, wzór.

Moderat, wstrzemięźliwy, umiarkowany.

Moderek, modrak, bławatek.

Moderowny, wstrzemięźliwy, umiarkowany.

Moderz, nici barwy modrej.

Modlać się, modlić się.

Modlarstwo, praktyki religijne, bigoterja.

Modlarz, bałwochwalca.

Modlca, p. Modliciel.

Modlebnia, modlewnia, p. Modlitewnia.

Modlebny, bałwochwalczybałwochwalczy.

Modliciel, modlący się.

Modlić Boga, modlić się do Boga, błagać Boga; M. się komu, cześć mu oddawać, kłamać się mu, prosić pokornie, molestować.

Modlisty, modlitewny, służący do modlitwy.

Modlitewnia, modlitewnica, modlitewnik, miejsce, gdzie się modlą, dom modlitwy, kaplica.

Modlitewnik, 1) modlitewnia; 2) zbiór modlitw, książka do nabożeństwa.

Modlitwnik, p. Modliciel.

Modliwać się, często się modlić.

Modlnica, p. Modlitewnia.

Modła, wzór, prawidło, sposób; ofiara całopalna, pokłon, oddanie czci; M-y, modlitwa, błaganie.

Modłek, ten, co błaga pokornie; pochlebca.

Modny, stosowny, odpowiedni, należyty.

Modrak, modraczek, rodzaj koszuli.

Modrzeć, niebieszczeć, błękitnieć.

Modziasty, modny.

Mogilnik, cmentarz; grób, krzyż na grobie.

Mogiłki, cmentarz.

Moglić się, modlić się.

Moglitwa, modlitwa.

Moiściewy, moi kochani.

Mojaśty, moja kochana;kochana.

Mojeśty, mój kochany.

Mojski, stosujący się do mnie, mój.

[205]Mokra śmierć, utonięcie.

Mokrawina, mokradło, moczar.

Mokredlnia, mokradło, moczar, miejsce mokre.

Mokro, wilgoć, deszcz, słota, szaruga.

Mokrodziw, potwór wodnywodny.

Mokrota, mokrość, wilgoć.

Mokrza, mokrzadla, 1) płyn, ciecz; 2) słota.

Mokrzawa, mokrzawina, mokrzyna, mokradło, moczar, miejsce mokre.

Mokwa, szaruga, chlapanina.

Molarz, malarz.

Molderz, morderca.

Molestja (łac.), przykrość.

Molifikować, łagodzić, zacierać.

Molos, brytan.

Mołna, mułła, duchowny tatarski.

Mołodczy, młodzieńczy.

Mołodec, młodziec, mołojdziec, mołojec, młodzieniec, zuch, chwat, bohater.

Mołojec, młody kozak, młodzieniec.

Mołwa, mowa.

Mołwić, mówić.

Momak, momek (serb.), chłopiec, podrostek.

Momić, mamić.

Momot, jąkała, bełkot.

Momotliwy, momotny, zająkliwy, bełkocący; mrukliwy.

Monarszyński, monarszy.

Mondrzyk, p. Małdrzyk.

Monetarz, wekslarz, bankier.

Monić się, mylić się.

Moniment (łac.), 1) monument, pomnik; 2) dokument, dowód piśmienny, akt.

Monodja, pieśń na jeden głos; monolog wierszowany.

Monopter, u starożytnych świątynia o jednym kolistym szeregu kolumn.

Monstra (łac.), 1) pokaz, popis; 2) dowód, oznaka; 3) mustra.

Monszercio (z fr. mon cher mój drogi), kochaneczek.

Montkoch (n.), kucharz francuski.

Mopanek, zam. mości panek, miłościwy panek, (wyraz wtrącany w rozmowie, jako przysłowie osobiste).

[206]Mopodziej zam. miłościwy pan dobrodziej, (przysłowie osobiste).

Mora, cierpienie, choroba.

Morałka, morał, nauka moralna, sens moralny.

Morcieśń, cieśnina morska.

Morda, mord, morderstwo.

Mordaty, gębaty, pyskaty.

Morderczyna, morderka, morderczyni.

Morderz, mordownik, mordysz, moldorz, mordyjarz, morderca.

Morka, wiatr wiejący od morza i sprowadzający deszcz.

Morówka, mór, morowa zaraza.

Morskoród, płód morza.

Morspręgi (z niem. Mordsprung, skok morderczy), skoki niebezpieczne, sztuki łamane, saltomortale.

Morszczyzna, 1) płody morskie; 2) kraj nadmorski, wybrzeże morskie; 3) przypływ i odpływ morza.

Morszpręgi, p. Morspręgi.

Mortuarjum, puścizna; spadek.

Mory, niecierpliwość.

Moryczyć, nalegać, nastawać, molestować.

Morzczyzna, p. Morszczyzna.

Morzpręgi, p. Morspręgi.

Morzski, morski.

Morzysko, czczość, nudność.

Mos, p. Mas.

Mosan, miłościwy pan.

Moskieja, moskita, meczet, świątynia mahometańska.

Moskowada (franc.), nieoczyszczona mączka cukrowa, faryna.

Mospan, p. Mosan.

Mosprągi, p. Morspręgi.

Mostarda (włos.), musztarda.

Mosterdziej, p. Mocibdziej.

Mosza, meczet, świątynia mahometańska.

Moszcza, moc.

Moszelka, muszelka.

Moszenka, woreczek na pieniądze.

Moszna, worek, torba.

Mości, miłościwy.

Mościać, mościć kogo, tytułować go miłościwym panem.

Mościempan, p. Mosan.

[207]Mościndziej, p. Mościbdziej.

Mościpan, p. Mosan.

Mościwać, p. Mościać.

Mościwy, miłościwy.

Mość, skróc. z Miłość (tytuł).

Moślemin, muzułmanin.

Motłota, motłoch.

Mownik, p. Mównik.

Mowstwo, rzecznictwo, oratorstwo.

Mozdek, móżdżek.

Mozdrzyć się, modrzyć się.

Może, w znacz. można.

Możnić, bogacić, wielmożnić.

Możny, 1) możliwy; 2) mogący, mocen; 3) potężny, silny; 4) zamożny, bogaty.

Możon, który mógł.

Możono, można było.

Możysty, 1) potężny, silny; 2) zamożny, bogaty.

Módlca, p. Modliciel.

Mójski, p. Mojski.

Mównik, słownik, dykcjonarz.

Mózgowczy, warjacki, narwany.

Mózgowiec, wartogłów, warjat.

Mraka, mgła, pomroka, śreżoga.

Mrawnie, obyczajnie, moralnie.

Mrocz, mrocze, ciemność, zmrok.

Mrocznica, gwiazda wieczorna.

Mroczysty, rozespany, senny.

Mrogątny, nieokrzesany, prostacki.

Mroka, mrok, zmrok.

Mrozisty, mroźny.

Mruczno mi, jestem niezadowolony, gniewa mię to.

Mruczny, 1) mruczący; 2) mrukliwy.

Mrug, mruganica, mrugnięcie.

Mrugała, oszust porozumiewający się przez mruganie.

Mrzek, mrużek, ciuciubabka (gra).

Mrzyć, morzyć, uśmiercaćuśmiercać.

Mrzyk, p. Mrzek.

Mskły, p. Mkły.

Msknąć, mknąć.

Msta, zemsta, pomsta.

Mszar, miejsce nizkie, błotniste, zarosłe sośniną i mchem.

Mszarniki, torfowiska, rojsty.

[208]Mszarski, kapłański.

Mszarstwo, 1) kapłaństwo; 2) duchowieństwo.

Mszarz, kapłan, ksiądz.

Mszaty, mszysty.

Mszyć, odprawiać mszę.

Mścisław, mściciel.

Muces, mucet (z n. Mütze), czapeczka duchownych.

Muchajer, materja atłasowa.

Muchra, fręzla.

Muczet, p. Muces.

Mudrahel, mudrohel, mędrek, człowiek przemądrzały.

Mudzić, mitrężyć, marudzić, zwlekać.

Muezyn, muezym, muezin, muezzin, kapłan mahometański, nawołujący z minaretu do modlitwy.

Mufta, mufka.

Mufty, najwyższy kapłan i sędzia w Turcji.

Mukadyn (ar.), droga tkanina wschodnia.

Mukojer (arab.), czynsz.

Mulater, mulnik, poganiacz mułów.

Muleta (z franc. mulette), pantofel damski.

Mulisz (z niem. Maul), pysk zwierzęcia.

Mulitanka, multanka, dudka, kobza.

Mulkta (z łac. mulcta), kara pieniężna.

Multan, gatunek szabli.

Multany, Wołoszczyzna.

Mułła, duchowny tatarski.

Muły, pantofle wysokie, patynki.

Mum, gatunek piwa.

Muma, straszydło.

Mumszanć, maska, domino.

Munderować, mundurować.

Munderunek, mundurunek, mundur.

Mundować (łac.), przepisać na czysto.

Mundum (łac.), 1) akt przepisany na czysto; 2) decyzja, rezolucja.

Municja, (z łac. munitio), 1) miejsce obronne, fortyfikacja; 2) amunicja.

Munificencja, szczodrobliwość, hojność, ofiarność.

Munimenty (łac.), dowody prawne.

Munster, munszter, mustramustra.

Munsztrować, mustrować.

Munsztuk, muńsztuk, monsztuk, wędzidło, hamulec, wodze, rodzaj [209]wieka lub przykrywki metalowej.

Munsztułuk, dar za pomyślną nowinę, podarek, nagroda.

Muraśka, mrówka.

Murawnik, murawa.

Murkotać, mruczeć, mamrotać.

Murny, murowny, murowy.

Murzyć, morusać, smolić, walać, brudzić.

Mus, p. Mas.

Musadek, musat (tur.), 1) narzędzie stalowe do ostrzenia; 2) miecz.

Musafirłyk, izba gościnna u Turków.

Musch, p. Mus.

Musić, musił, musieć, musiał.

Musk, muszkatela, wino muszkatelowe.

Mustalik, poseł tatarski.

Musuł (tur)., ogniwko żelazne, z jakich się składa pancerz.

Musułbas (tur.), tkanina bawełniana, używana na podszewkę.

Muszczka, muszka, plasterek czarny na twarzy; filutki z włosów na twarzy.

Muszkatella, gatunek wina z Grecji.

Muszkibada, p. Moskowada.

Muszkietyr, muszkieter, żołnierz uzbrojony w muszkiet.

Muszny, okryty muszkami.

Muszony, przymusowy, wymuszony.

Musztasie (z franc. moustache, wąs), włosy pokręcone, kędziorki.

Musztuk, munsztuk.

Musztułuk, p. Munsztułuk.

Musztyń, muksztyn, talar lub rubel srebrny.

Muślimin, muzułmanin.

Muteta, pieśń.

Mutnia, kłamstwo, oszukaństwo.

Mutyanki, multanka, kobza, duda.

Muzameryt, rozmowa nocna w namiotach beduińskich.

Muzułbos, p. Musułbas.

Muzycki, muzyczny.

Mużdżeg, móżdżek.

Myczka (z niem. Mütze), mycka, mała okrągła czapeczka.

Mydlnisty, mydlasty.

[210]Mydlny, mydlany.

Mydłek, frant, krętacz, filut.

Myjać, często myć, umywać.

Mylić rzeczą, oszukiwać mową, kłamać.

Myncarnia, mennica.

Myncarz, mennicznik, zarządzający mennicą.

Mynica, 1) moneta; 2) mennica.

Mynicarz, p. Mincarz.

Myńca (z niem. Münze), moneta, mennica.

Myszczasty, myszkowaty, muskularny.

Myśliwcowy, myśliwiecki, myśliwski.

Mytlarstwo, 1) płacenie myta; 2) czyściec; 3) matactwo, krętactwo, szalbierstwo.

Mytlarz, matacz, krętacz.

Mytnik, 1) celnik; 2) najemnik.

Myto, cło, opłata, zapłata, nagroda.

Mzda, nagroda, cena, okup.

Mżyk, mżytek, p. Mrzek.

N.

Nababać, nababić komu, nawymyślać od bab.

Nabakierować, wziąć na bakier, skierować na bok.

Na bałyku, na czworakach.

Nabargować, nazbierać.

Nabarży, najbardziej.

Nabażyć się, nadąć się, napuszyć się.

Na bezwieści, niewiadomo gdzie.

Nabiec, nabieżeć, wpaść na co.

Nabieg, napaść, napad, najście.

Nabikować się, 1) próżnować, włóczyć się; 2) objeść się, napchać się.

Nabiodrek, część zbroi okrywająca biodra.

Nabliżać się, zbliżać się.

Nabożyć się, naprzysięgać się.

Nabrawędzić, nabredzić, nazmyślać.

Nabrzuszek, trzos.

[211]Naburmaszyć się, nabundziuczyć się.

Nabuzować, nałajać, nawymyślać.

Nabylić, nagadać, narobić plotek; napomknąć, przypomnieć.

Nabytny, mogący być nabytym.

Nabzdyżyw, darmozjad, pasibrzuch, pasorzyt.

Nacheły, p. Nachyły.

Nachłopać komu, nawymyślać od chłopów.

Nachłysnąć się, nachłystać się, napić się chłystając.

Nachmielić się, podchmielić sobie, podochocić sobie.

Nachodzić, znajdować, napotykać.

Nachów, zapas.

Nachramować, nachromywać, upadać na jedną nogę, nieco kuleć.

Nachylić, 1) upokorzyć; 2) nakłonić do czego, przyuczyć; naprowadzić; N. się, ustąpić.

Nachyłek, nachylenie.

Nachyło, nieszczęśliwie, niepomyślnie.

Nachyły, nachylony, pochyły.

Nachynąć, nachylić.

Naci, na, naści, tu masz.

Naciągać, nadużywać.

Nacierny, natrętny.

Nacież, oto masz! weź!

Naciężeć, nabrać ciężkości.

Nacz, na co, nad czym.

Naczarł (od naczrzeć), naczerpał.

Naczerać, naczyrać, naczerpać.

Naczczy, naczczo będący.

Naczesny, będący na czasie.czasie, przypadający w czasie właściwym.

Naczętek, początek, zawiązek.

Naczolnik, naczołek, naczółek, rodzaj czepka, czapki kobiecej; trójkątne pole, utworzone przez dach i szczyt przedniej ściany budynku.

Naczrzeć, naczerpać.

Na czym być, starać się, nastawać na co, myśleć o czym.

Naczyna, nadzienie, farsz.

Naczyniczko, naczyńko, małe naczynie.

Naczynać, naczerpać.

Nad, mimo, wbrew, przeciw.

[212]Nadanie, dar, przywilej; pomyślność, powodzenie.

Nadany, 1) udatny, nadobny, ładny; 2) niepomyślny, nieszczęśliwy.

Nadatek, 1) darowizna; 2) sposobność, powód.

Nadawać, obdarować, wzbogacić, nadstawić (pleców); skierować, zwracać; N. się, poddawać się, podobać się; Nadaje się komu, powodzi się, szczęści się.

Nadbaba, prababka.

Nadchramować, p. Nachramować.

Nademdliwać, nademgliwać, omdlewać, słabnąć.

Nademrzeć, nadmierać, nieos. nadmiera mi: zaczynam odczuwać głód; nadmarło mi, odczułem trochę głodu.

Nadert, nader, bardzo.

Nadeście, nadejście.

Nadężyć, nadążyć.

Nadgrobiec, nagrobek.

Nadhołdować, zhołdować, podbić.

Nadistny, wyższy nad wszelkie istnienie.

Nadjać, nadjachać, (nadjał) nadjechać.

Nadjechać kogo, jadąc dogonić.

Nadkidać, nadrzucić, dorzucić.

Nadlegać, nalegać.nalegać, napierać.

Nadleżeć, należeć.

Nadłazić się kogo, nagnieść, naponiewierać do woli.

Nadłużyć się, zadłużyć się, narobić długów.

Nadmagać, p. Nadmóc.

Nadmiarz, nadmiar; nad miarę, nadmiernie.

Nadmierać, p. Nademrzeć.

Nadmierznąć, nieco obmierznąć.

Nadmleć, nademdleć; nieco omdleć, osłabnąć.

Nadmorzny, nadmorski.

Nadmożony, wysilony nad możność, przeciążony.

Nadmóc, nadmagać, zastąpić, uzupełnić, nadsztukować czym.

Nadnawięcsze, najwięcej.

Nadoba, 1) nadobność, piękność; 2) naczynie.

Nadobie (czes.), sprzęt.

Nadobniczek, nadobniś, człowiek nadobny.

Nadobniczka, nadobnisia, kobieta nadobna.

[213]Nadobnie, grzecznie, łagodnie, zręcznie.

Nadole, spód, dolna część czego.

Nadolny, 1) dolny, spodni, parterowy; 2) ziemski.

Nadół, dolina.

Nadpodstatni (czes.), nadistotny.

Nadpowyższyć, wywyższyć nadmiernie.

Nadpradziad, prapradziad.

Nadpsować, nadpsuć.

Nadpwać, bardzo ufać.

Nadra, nadrze, zanadrze, łono, piersi, serce.

Nadragi (węg.), spodnie.

Nadraza, mała uraza.

Nadrazić, nadrażać, porazić, uszkodzić.

Nadro, nadra, zanadrze.

Nadrożne, żywność na drogę, opatrzenie na drogę.

Nadrukdanie, wydatek na drukowanie książki, nakład.

Nadrzewie, miejsce na drzewie.

Nadspieszać, nadspieszyć, śpiesznie nadejść, nadążyć.

Nadsporzyć, wiele przysporzyć.

Nadstanąć, nadejść.

Nadstawać, ustać.

Nadstawić, w znacz. wynagrodzić.

Nadstawić się czym, zastawić się czym, popisać się czym.

Nadstąpić, nadejść.

Nadszczyt, szczyt górujący nad innemi.

Nadście, nadejście.

Nadścigać, nadścignąć, nadbiec, dobiec, nadążyć.

Nadśpiać, nadejść, zdążyć.

Nadtruchleć, nadtruchlewać, zasłabnąć.

Nadweredzać, nadweredzić, nadwerężać.

Nadweselić, wielce rozradować.

Nadwiesz, nakrycie, baldachim.

Nadwładny, zwierzchni, zwierzchniczy, przełożony.

Nadwnuk, prawnuk.

Nadworować kogo, nażartować, nadrwić z kogo.

Nadwyża, zbytek, przesada.

Nadwyżej, najwyżej.

Nadychać, natchnąć.

[214]Nadziać się, nadziewać się czego, powziąć nadzieję, spodziewać się; N. się na co, zaufać, spuścić się.

Nadziak, broń węgierska, czekan, obuch.

Nadziałać, narobić, przygotować.

Nadziały, nadziany, p. Nadzieszny.

Nadziczyć się, nadokazywać się.

Nadziejny, spodziewany.

Nadzieszny (tylko z nie), niespodziany, nieoczekiwany.

Nadziewać się, p. Nadziać się.

Nadziewka, okrycie, przykrycie, przyodziewek.

Nadzieżny, pewny, niezawodny.

Nadziomek, taras.

Nadziwy (przysł.), na podziw, zdumiewająco.

Nadzwyż, nadwzwyż, nadwyż, nadto, nazbyt, prócz tego.

Naenja, tren, pieśń żałobna.

Nag, nagi.

Nagaba, nagabywanie.

Nagabacz, nagabujący, wichrzyciel.

Nagalać, nagalić, nastręczać, podsuwać, ofiarować, przedstawić.

Nagałować się, nakrzyczeć się.

Nagamonić, namówić, podburzyć.

Nagana, apelacja do wyższego sądu; kara za nieuzasadnioną apelację; zarzut fałszywości dokumentu sądowego.

Naganione, opłata sądowa od strony apelującej.

Nagarnąć, ogarnąć, objąć, owładnąć; N się, zebrać się, skupić się, zgromadzić się.

Naglozować, nanotować, nakreślić, przeznaczać.

Nagłodać, wygłodzić.

Nagłowie, koniec łóżka, gdzie się głowa kładzie.

Nagoda, powód, okazja, traf, przygoda.

Nagodny, szczęśliwie nadarzający się, dogodny.

Nagolenica, ubiór na goleń, pończochy.

Nagorszy, najgorszy.

Nagotowiu, na pogotowiu.

Nagrać, nagrawać, naigrawać kogo, naigrawać się z kogo.

[215]Nagrawacz, nagrawca, naigrawający się.

Nagręzić, zanurzyć w wodzie, pogrążyć.

Nagręzły, 1) nagrzęzły, który nagrzązł albo nasiąknął czym; nabrzmiały.

Nagrobiec, grobowiec, pomnik na grobie.

Nagrodzca, nagrodziciel.

Nagrzonąć czego, narzucić czego wiele.

Nahaić się, nadarzyć się.

Nai, naji, nasz.

Naić, najść.

Naigrawać kogo, p. Nagrać.

Naigrzysko, najgrzysko, pośmiewisko, urągowisko.

Naiść, najść.

Naj, tak! tak jest!

Najachać, najechać.

Najadły, najedzony, syty.

Najastek, posiłek.

Na jawi, na jawie.

Najawić się, wpaść w oczy.

Najda, znalazek, znalezienie.

Najduch, najduk, 1) zbiór, w którym łatwo coś znaleźć; rejestr; 2) znalazca; 3) znajdek, podrzutek.

Najemiec, najemnik.

Najeźnik, najezdnik, napastnik.

Najgrzysko, p. Naigrzysko.

Najmacz, najmiciel, 1) najemnik; 2) przedsiębiorca.

Najmiąższy, najgrubszy.

Najmictwo, najemnictwo.

Najmyczka, najemnica.

Najnog (niem.), minóg.

Najorlejszy, najbystrzejszy.

Naju, nas dwu, w nas dwuch.

Najżądańszy, najpożądańszy.

Nakarać, poprawić, nauczyć karaniem; N. się, upamiętać się, poprawić się.

Nakarbaszować, nakarbować.

Nakarować się, naharować się, napracować się.

Nakartać, 1) namówić, na, kłonićnakłonić; 2) nakarcić, nastrofować.

Nakaza, skaza, nadpsucie, uszkodzenie.

Nakazić, nadpsuć, zepsuć, skazić.

Nakci, nakcić, toć, przecież, jednak; naści, oto masz.

[216]Na kikolek, kiedykolwiek.

Nakładać z kim, przestawać, obchodzić się z kim.

Nakładny, nakładowy; kosztowny.

Nakłon, nakłonienie, nachylenie.

Nakolanek, nakolanka, część zbroi okrywająca kolana.

Nakopnąć, nakopać się do syta.

Nakorenek, nakorynek, źródło, początek czegoś.

Nakowadlnia, nakowadło, nakowalnia, kowadło.

Nakoźlić, (czoło), zachmurzyć, zasępić.

Nakrasszy, najpiękniejszy.

Nakrącać, nakręcać.

NakreszaóNakreszać, nakreślać.

Nakrótce, w krótkości, pokrótce.

Nakrzepczyć, nastroszyć, podnieść.

Nakrzymolić, nagryzmolić.

Nakuglować się z kogo, nadrwić, nażartować się.

Nakwaśnić, nakwasić.

Nalaz, nalazek, 1) rzecz znaleziona; 2) wynalazek.

Nalazować, znajdować, zyskiwać.

Naląc, nalęgnąć, nalec, naprzeć, natrzeć, nacisnąć kogo.

Naleciu, w lecie.

Naledzać, lodem oziębiać.

Naległość, właściwość.

Naległy komu, właściwy, przyrodzony, przynależny.

Nalepiej, najlepiej.

Nalewajca, nalewajko, ten, co nalewa.

Nalewka, naczynie do nalewania, czerpaczka; mały garnuszek do śmietanki; miednica, basen.

Naleziciel, znalazca, wynalazek.

Nalezienie, 1) znalezienie; 2) rzecz znaleziona.

Nalezionek, znajdek, podrzutek.

Nalezisty, p. Naleźny.

Naleźca, p. Naleziciel.

Naleźć, znaleźć, wynaleźć, odkryć.

Naleźnik, p. Naleziciel.

Naleźny, 1) łatwy do znalezienia; 2) znaleziony, odkryty; 3) który znalazł.

Należący, krewny.

Należeć, nalegać, naglić; N. czego, a. ku czemu, [217]dotyczyć czego; N. nad kim, na czym, zależeć; N. komu, sprzyjać.

Należny, należysty, 1) należyty, właściwy; 2) należący do kogo, przypadający komu.

Naliczek, nakrycie na twarz, maska; część szyszaka zasłaniająca twarz.

Nalić, wnet, zaraz.

Nalinąć, obficie nalać.

Nality, nalany.

Nalki (z niem. Nelke), goździki (korzenne).

Nalżeć, zwolnieć, ustać.

Nałacwiej, najłatwiej.

Nałacznąć się, nałaknąć się.

Nałagodzić, przygotować, przyszykować.

Nałęcz, chusta skręcona.

Nałknąć się, nałykać się.

Nałodźny, będący na łodzi.

Nałokać się, nałykać się.

Nałokietnica, bransoleta, manela.

Nałomić, nadłamać.

Nałomny, dający się nałamać, podatny, łatwo ulegający; wrażliwy.

Nałożeństwo, nałożnictwonałożnictwo, pożycie z kobietą na wiarę.

Nałożony, przyzwyczajony; do którego się przyzwyczajono; nałogowy.

Nałożyć, przyłożyć; nadstawić; N. na co, wydatkować; N. z kim, mieć do czynienia; przestawać z kim; obejść się z kim, postąpić z nim.

Nałyczman (ukr.), okrycie twarzy, maska.

Nama, nam, nami (liczba podwójna).

Namagać się, domagać się, napierać się, wysilać się.

Na male, na małym.

Namartwić, zrobić nawpół martwym.

Namaszczeniec, pomazaniec.

Namawiać komu, przekładać, perswadować; N. o czym, umawiać się, godzić się (godzić służbę); N. co, omawiać, roztrząsać, postanawiać.

Namaz (arab.), modlitwa, którą każdy muzułmanin odmawia pięć razy dziennie.

Namazaniec, pomazaniec.

Namazować, namaszczać, nasmarować.

[218]Namdlały, nieco omdlały, nieco osłabiony.

Namdleć, omdleć, zwątleć, osłabnąć.

Namdlić, nademdlić, nadwątlić, nieco osłabić.

Namglejszy, najmdlejszy.

Namialszy, najmialszy.

Namiast, zamiast.

Namiastek, 1) namiestnik; 2) następca, potomek; ród; 3) zastępca, pomocnik.

Namiastka, namiestnica, zastępująca czyje miejsce.

Namiecik, mały namiot.

Namienić, 1) nazwać, nadać miano; 2) nadmienić.

Namierniejszy, najmierniejszy; największej miary.

Namierzły, obmierzły, obrzydliwy.

Namierznąć, obmierznąć, obrzydnąć.

Namiestnictwo, 1) zastępstwo, namiestnikostwo; 2) następstwo, dziedziczność.

Namiestnik, następca.

Namiestny, namiestni, zastępujący czyje miejsce, zastępczy.

Namieśnictwo, p. Namiestnictwo.

Namiota, namiętność.

Namiotać, narzucać, naciskać.

Namiotka, namitka, namiotek, chusta na głowę, używana przez kobiety zamężne; gatunek płótna.

Namknąć, namykać, 1) umknąć, usunąć na bok; 2) napomknąć, wspomnieć; 3) N. się, przybliżyć się, przysunąć się.

Namniej, namni, najmniej.

Namolny, naprzykrzony, natrętny.

Namowa, w znacz.: 1) narada; 2) umowa, uchwała, zgoda; 3) rozprawa; 4) sentencja, maksyma; 5) rozmowa.

Namowny, namówny, 1) łatwy do namówienia; 2) wymowny, przekonywający.

Namóc się, p. Namagać się.

Namówić, p,p. Namawiać.

Namówić się, nagadać się, pomówić.

Namówisko, umowa, zmowa.

[219]Namównik, namawiający, poduszczyciel.

Namyślić, obmyślić, rozważyć.

Namyślny, 1) baczny, rozważny; 2) umyślny, rozmyślny.

Na nice, na ręby, na wywrót, na opak.

Naniższy, najniższy.

Nanoś, na ramię, na rękę, aby nieść.

Nanośniki, okulary, binokle.

Nanośny, naniesiony.

Na ogólak, na ogólach, ogólnikowo, wymijająco, na pozór, w przenośni.

Napadły, napadnięty.

Naparcie, naparczywie, natarczywie, uparcie.

Naparczywy, naparty, p. Naporny.

Naparzchnąć, naparznąć, ozionąć oddechem, parą; zarazić.

Napaska, pastwisko.

Napasnąć, napastnąć, napaścić, napaść na kogo.

Napasny, napastliwy, zaczepny.

Napast, napaść.

Napaściwy, napastliwy.

Napaśniczy, napastniczy.

Napatrzyć, napatrzać, upatrzyć, wypatrzyć, wyszukać, znaleźć.

Napądzać, napędzać.

Napełnić czego, przejąć czym, przeniknąć; N. na co, spełnić, wykonać; N. się, spełnić się.

Naperzać, naperzyć, najeżyć, zmarszczyć.

Napęd, natarcie, napaść; napędzenie.

Napiać, napiewać, zacząć śpiew, zaintonować, zaśpiewaszaśpiewać; opiewać; przen. poddać, podsunąć.

Napierszek, napierśnik, część zbroi, służąca do osłony piersi; ozdoba na piersi.

Napierwej, wpierw.

Napiewać, p. Napiać.

Napiędzimąż, karzełek, pigmejczyk.

Napięstka, bransoletka, manela.

Napirwej, p. Napierwej.

Napisacz, robiący napis.

Napisne, zaświadczenie na piśmie.

Naplatać, (chciwe ręce), napychać.

Naplecznik, część zbroi okrywająca plecy.

[220]Napleszczeć, nabryzgać.

Napłatać, narąbać, naćwiartować.

Napłomienić, napełnić płomieniami.

Napodoręczu, napodorę dziu,napodorędziu, pod ręką, na pogotowiu.

Na pokój godzić, szukać spoczynku.

Napomionać, napominaćnapominać.

Napomionąć, napomnieć.

Napopać komu, nawymyślać od popów.

Naporczywy, p. Naporny.

Naporny, napierający się, natarczywy, uparty, uprzykrzony.

Naporząd (na porząd), porządkiem, po porządku, po kolei, szeregiem.

Na porze będący, dojrzały, dochodzący pory dojrzałości.

Naposiąść, napaść, natrzeć, uderzyć; N. się, uwziąć się, zawziąć się.

Napoślad, napośledziej, napośledź, na ostatku, najpóźniej.

Napośmiewać się, naśmiewać się, szydzić.

Na pował, gromadnie.

Napowiadać, napowiedać, naopowiadać się, nagadać się.

Napowietrzyć, zapowietrzyć, owionąć zaraźliwym powietrzem.

Napraszczacz, naprostowujący, poprawiacz.

Napraszczać, naprostowywać, naprawiać.

Napraw, naprawa, namowa, poduszczenie, urządzenie, machinacja; Naprawy, przyrządy, narzędzia.

Naprawić, w znacz.: 1) przyszykować, przygotować; 2) nasadzić, podmówić, poduszczyć.

Naprawienie, kierunek.

Naprawnik, 1) naprawiacz; 2) należący do straży.

Naprawny, 1) naprawiony; 2) dający się łatwo naprawić; 3) urządzony, przygotowany; 4) nasadzony, poduszczony.

Naprawować, naprawiać; podmawiać, poduszczać.

Naprościć, naprostować.

Naprośny, dokuczliwy, nudny.

Naprószyć głowę, zaprószyć ją, podpić sobie.

[221]Na przebindy, do wyboru.

Naprzeciwiać się, prześladować, ścigać.

Naprzeciwny, naprzeciwległy.

Naprzedziej, naprzód.

Naprzek, naprzeki, wpoprzek, na przełaj.

Naprzemianny, czyniący co a. idący naprzemian.

Naprzód dać komu, ustąpić, oddać pierwszeństwo; N. mieć, mieć przewagę, przewyższać; N. rano, bardzo wcześnie.

Naprzyczyniać, przygotować dosyć.

Napsotać, napsocić.

Napuchać, napuchnąć, napełnić albo owionąć zaraźliwym oddechem.

Napuszać, napuszyć, nadąć; natchnąć czym; N. się od kogo, zarazić się od czyjego oddechu.

Napuścisty, obwisły, (wąsy, brew).

Napużać, przestraszać, przerażać.

Napyżać się, napyżyć się, przybrać minę poważną, napuszyć się.

Naraczej, naraczszej, naradszej, najbardziej.

Naramionek, naramnik, naramiennik, bransoleta, manela; część zbroi, osłaniająca ramiona.

Naraz, p. Narzaz.

Naraszczać, p. Narościć.

Narazić, narażać, w zn.: 1) nieco uszkodzić, nadwerężyć; 2) N. czego, dotknąć czego, potrącić o co; 3) N. kogo, obrazić, urazić; 4) N. czego, nabawić; 5) N. komu co, nadarzyć, nastręczyć: N. w co, wystawić się na co; N. się, natknąć się.

Naraźny, dogodny.

Narąb, p. Narębne.

Narciszek, narcyszek, narcyz (kwiat)(kwiat).

Nardy, wonności, pachnidła.

Nareżyć, pokruszyć.

Narębne, nazwa jakiejś dawnej daniny.

Narębny, opaczny, idący wspak.

Naręcznik, bransoleta, manela; temblak.

Narężyć, nadwerężyć.

Narobić, narabiać, 1) N. czego, zniszczyć, zużyć co; 2) N. czym, nadrabiać, sztukować, [222]pomagać sobie; 3) N. czym, zajmować się czym; 4) N. z kim, przestawać, obcować.

Narocznik, osadnik, obowiązany do pewnych posług dla grodu (do naroku).

Naroczny, p. Narokowy.

Naroczysty, naroczyty, 1) obfity, dostatni; 2) uroczysty.

Narodzki, należący do narodów.

Narodztwo, istnienie czyje, jako narodu.

Narok, 1) obowiązek pewnych posług dla grodu; 2) N.-iem, niby, pozornie; 3) N. albo z naroka, umyślnie; 4) z N.-u, przypadkiem, nagle.

Naroki, wnętrzności.

Narokowy, naroczny, narokiem osadzony, dla naroczników przeznaczony; umyślnie założony (gród).

Narościć, naraszczać, pobudzić do narastania; 2) powziąć wiele uroszczeń; 3) zamierzyć, przygotować.

Naroślina, narost.

Naroztwarzać, rozcieńczać wodą.

Naród, w znacz. 1) rodzaj, gatunek; 2) urodzenie, stan, pochodzenie; 3) ród, dom, familja; 4) pokolenie, gieneracja; 5) płeć, rodzaj.

Narównić, 1) narównać, wyrównać, wygładzić; 2) uzupełnić, dokompletować.

Naróżno, osobno, oddzielnie.

Nart, narty, łyżwy.

Naruczak, p. Naręcznik.

Naruszliwy, naruszny, naruszalny.

Naruszyć się, oburzyć się, nasrożyć się.

Narzać, nurzać.

Narwa, darń.

Narzaz, narzas, narzasz, dawna danina przeznaczona na karmienie psów.

Narzazać, narzezać, narznąć.

Narzazek, nacięcie.

Narządzić, przygotować, zarządzić, ustanowić.

Narzec, 1) nazwać, wymienić; 2) zganić; 3) przyrzec, obiecać.

[223]Narzekalnica, narzekająca, płaczka.

Narzekalnik, narzekający.

Narzędny, narządzony.

Narzędzić, narządzić, opatrzyć.

Narzezać, narznąć.

Narzutny, przymusowy, narzucający się, natrętny.

Naschwal, umyślnie.

Naschwał (na schwał), jakby na pokaz, wybornie.

Nasiadły, 1) osiadły; 2) zamieszkany.

Nasiek, mała maczuga obita ćwiekami.

Nasienie, powód, przyczyna.

Nasierszały, nasierszony, najeżony.

Nasile, gwałt, obelga.

Nasilić, nasilać, nawlec, nanizać.

Nasilnik, gwałtownik, gwałciciel.

Nasilny, gwałtowny.

Nasiłować, usilnie nacierać.

Naskakować, naskakiwać; krzątać się, zabiegać.

Naskarbiać, naskarbić, uzbierać, naskładać.

Naski, nasz, swojski, tutejszy. Po nasku, po naszemu.

Naskoczny, szybko naskakujący, nagły.

Naskrętnie, p. Naskrzętnie.

Naskrzeć, dopiec, dogrzać, dokuczyć.

Naskrzętnie, z pośpiechem, szybko, żwawo.

Naskuść, naskubać.

Naskwierać, naskwirać, p. Naskrzeć.

Nasłabiać, nasłabić, nasłabieć, osłabieć, osłabnąć.

Nasłaniec, nasłany na kogo, lub do kogo.

Nasłapiać, dokuczać, prześladować.

Nasłuchawać, nasłuchować, nasłuchywać.

Nasługować, nasługiwać, usługiwać, służyć, nadskakiwać.

Nasłychać, nasłychnąć, nasłyszeć, posłyszeć, zasłyszeć, dosłyszeć.

Nasporzyciel, pomnożyciel, powiększyciel.

Nasporzyć, 1) namnożyć; 2) obficie zapełnić; N. się, sprzeczać się, wykłócić się.

[224]Nasprawować, nasprawiać.

Nasromocić komu, naubliżać, nałajać, nawymyślać.

Nastalować, narządzić, nagotować, nastawić na kogo.

Nastan, danina na stan czyli namiot dla przejeżdżającego księcia.

Nastarzać, nastroszyć.

Nastawca, żołnierz zapasowy.

Nastawować, nastawiać; postanowić.

Nastąpić, narazić się.

Nasterczyć, nastroszyć.

Następ, nastąpienie; następstwo.

Następek, następstwo.

Następnik, następca.

Następstwo na kogo, nastawanie, dybanie, czyhanie.

Nastoć, do góry nogami, naodwrót.

Nastojeć, nastać.

Nastołka, naściółka, opona, pokrowiec, dera; okrycie, kapa, płaszcz.

Nastoperczać, p. Nastorczać.

Nastorczać, nastorczyć, nastorzyć, nastrożyć, nastroszyć.

Nastółka, p. Nastołka.

Nastórcz, na sztorc, krawędzią do góry.

Nastrnożyć, nastroszyć.

Nastroga, przynęta, wab.

Nastroić, w znacz. narządzić, nagotować, wyekwipować.

Nastuburczać, nastuburczyć, nastroszyć.

Nastułka, p. Nastołka.

Nasuć, nasypać.

Nasuwień, suknia zwierzchnia, surdut.

Nasyt, nasytek, sytość, nasycenie się.

Naszadzić, pokryć szronem; rozczochrać,rozczochrać.

Naszadzieć, posiwieć.

Naszcie, najście.

Naszejnik, naszelnik, naszyjnik.

Naszerszały, nadęty.

Naszladownik, naszlednik, naśladowca.

Naszpocić, nabawić szpetności.

Naszto (od najść), napadnięto, najechano, zaczepiono.

Naszuwie, p. Nasuwień.

Naszy, nasi.

[225]Naszyk, naszyjnik.

Naszyniec, jeden z naszych, rodak, ziomek.

Naszyniony, nachylony.

Naście, najście.

Naściebać, nawlec, nanizać.

Naścielnik, p. Nastołka.

Naścigać, p. Nadścigać.

Naściołka, p. Nastołka.

Naść, najść.

Naśladować, 1) kogo albo z kim: iść w ślad za kim, postępować za kim, towarzyszyć komu, spotykać kogo; 2) stanowić dalszy ciąg, następować, 3)ścigać; 4) N. kogo, czego, trzymać się, słuchać, kierować się czym.

Naśladowaństwo, naśladownictwo.

Naślapać, naślapić, nadeptać.

Naśledni, 1) naśladowniczy, 2) następny, następujący.

Naślednictwo, 1) naśladownictwo; 2) następstwo; 3) spadek, dziedzictwo.

Naślednik, 1) naśladowca; 2) następca.

Naślednio, wedle następstwa, bez przerwy, jednym ciągiem; dziedziczniedziedzicznie.

Naśledny, 1) naśladowny; 2) p. Naśledni.

Naśledować, w znacz. towarzyszyć, iść w czyjej świcie.

Naśledziciel, znawca, biegły, oceniający co, taksator.

Naśllnić, coś zaprojektować, ułożyć tymczasowotymczasowo.

Naśmierniejszy, najpokorniejszy.

Naśmiertnik, śmiertelnik.

Naśmieszka, żart, szyderstwo, drwiny.

Naśmieszyć sobie, pocieszyć się.

Naśmiewacz, naśmiewca, szyderca.

Naśmiewadło, pośmiewisko.

Naśmiewisko, naśmiewstwo, 1) naśmiewanie się, szyderstwo; 2) pośmiewisko.

Naśmiewny, szyderczy, szyderski.

Naśpiać, naśpiewać, 1) nadążyć, nadejść, nadbiec, dopędzić; 2) nadojrzewać.

[226]Na śpiączkę, we śnie.

Naśpiżować, naśpiżyć, zaopatrzyć w żywność; napełnić, opatrzyć czym.

Naświetlejszy, najjaśniejszy.

Natarcz, natarczka, natarcie.

Natarczliwy, natarczywy.

Natareus, natereus, notarjusz.

Natcha, duszność.

Natemiesce, natemieście, natemieść, natemisce, natemmieście, natychmiastnatychmiast.

Naterminować, zapisać dla pamięci, zanotować.

Natkany (o płótnie), gęsty, gęsto utkany.

Natknąć co, napomknąć, nadmienić o czym; dotknąć czego.

Natoczyć się, nadarzyć sięsię.

Natonie, natoń, miejsce w lesie, gdzie drzewa rąbią; drwalnia; podwórze.

Natoń, kłoda; p. Natonie.

Natrącić, 1) pchnąć na co; 2) narazić, wystawić na co; 3) N. czego, napomknąć o czym; 4) narzucić, nastręczyć.

Natreskać (czes.), ukarać.

Natręt, nastręczenie, napędzenie.

Natrzmić, nastroszyć, najeżyć.

Natuchać, dawać do zrozumienia, przymawiać, przycinać.

Natura, istota, stworzenie.

Naturliwy, uparty, nieposłuszny.

Natwardziejszy, najtwardszynajtwardszy.

Nauczalnik, przemawiający w sposób nauczający.

Nauczeńszy, uczeńszy, bieglejszy.

Nauczony, nauczny, uczony, mądry, rozumny.

Naukler (z greck. naukleros), sternik, marynarz, żeglarz.

Naumachja, potyczka morska.

Naumieć się, nauczyć się, nawyknąć.

Naupełniejszy, nieuszkodzony, najlepszy.

Nauszka, nausznica, zausznica, kolczyk.

Nausznik, 1) poduszeczka pod uszy, jasiek; 2) zausznik.

[227]Nauta (łac.), marynarz, żeglarz, majtek.

Nautaczny, szermierski, zapaśniczy.

Nauzja, choroba morska, nudności.

Nawa (łac.), okręt, statek wodny.

Nawadzać, winić, oskarżać.

Nawalny, 1) nacierający nawałem czyli w kupie; 2) walny, ogólny, gromadny; 3) burzliwy, gwałtowny; natarczywy.

Nawał, 1) wał, bałwan, fala; 2) napór, napęd.

Nawara, karm nawarzona dla bydła i psów.

Nawaszczać, nawoskowywać.

Nawaśnik, krzywdziciel.

Naważyć, zdecydować się, odważyć się; zaryzykować; N. się, nachylić się, przeważyć się, zawahać się.

Nawąz, amulet, talizman.

Nawciąż, naoścież, na rozcież.

Nawda, korzyść, pożytek.

Nawet, 1) na końcu, na ostatku; 2) wreszcie, nareszcie; 3) nadto, także; również; 4) choćby, przynajmniej.

Nawetować, sowicie powetować, nagrodzić.

Nawęzacz, czarownik.

Nawęźnik, nawiązacz, nawiązka do ozdobienia głowy.

Nawiasem, 1) łukowato; 2) bokiem, okrążając; z ukosa; 3) niby to, pozornie, rzekomo; 4) przypadkiem, trafem.

Nawiązacz, p. Nawęźnik.

Nawiązać, w znacz. nagrodzić, odszkodować, załagodzić, N. się, przyczepić się do kogo.

Nawiązka, 1) pęk, wiązka; 2) opatrunek, bandaż; 3) wynagrodzenie, odszkodowanie; 4) naddatek.

Nawicela (łac.), łódka.

Nawidzić, 1) nawiedzić, odwiedzić; 2) przybywszy oświadczyć; 3) nawieść, naprowadzić; 4) nawidzieć, lubić, sprzyjać.

Nawiedzić, nawiedzać, 1) odwiedzić; 2) dowiedzieć się o kogo; 3) dojrzeć, dopilnować; 4) dotknąć, [228]doświadczyć, zasmucić; 5) nawieść, naprowadzić; 6) lubić, sprzyjać; 7) natchnąć, opanować, opętać.

Nawiedzka, nawiedzanie.

Nawierać, p. Nawrzeć.

Nawiercieć, nawiertać, nawiercić.

Nawierzyć się komu, poczynić zwierzenia, nawyjawiać tajemnice.

Nawieś, śnieg zawieszony na gałęziach; p. Nawsie.

Nawięcszy, nawięczszy, nawiętszy, największy.

Nawilały, oszalały, narwany.

Nawileć, oszaleć, ogłupieć ze strachu.

Nawios, nawis, nawias, linja krzywa, pochyła.

Nawisny, nawistny, przyjazny.

Nawisowy, pochyły.

Nawita, tkanina.

Nawja, chmura strzał, grad kul.

Nawlec czego, nagromadzić.

Nawłaczany, kosmaty, kutnerowany.

Nawoniać się, nawąchać się.

Nawoźny, 1) przywieziony, sprowadzony; 2) nawieziony, nagnojony.

Nawód, 1) namowa, poduszczenie; 2) rozpoczęcie nanowo, powrót.

Nawrać, p. Nawrzeć.

Na wraz, na podobieństwo.

Nawrot, dar otrzymany na odchodnym.

Nawrotnik, 1) żołnierz z tylnej straży; 2) człowiek, który zwraca zwierza ku strzelcom.

Nawrotny, zwrotny; N.-e koło, zwrotnik.

Nawróżny, wieszczy, wróżący.

Nawrzeć czym albo czego, nasiąknąć, naciągnąć, przejść czym; przejąć się czym, przywyknąć do czego.

Nawsie, nawsisko, pastwisko, łąka, pole wśród wsi.

Na wsparze, na widoku, na oku.

Nawstręcz, nazad, tyłem.

Nawuka, nauka.

Nawyższy, najwyższy.

Nazawodzić się, namocować się, naborykać się.

[229]Nazdepić, nadeptać.

Nazdłuż, na długo.

Nazdziać, nazdziewać, nazwać, nadać imię.

Nazdziwać, nawydziwiać, naznęcać się.

Nazierkiem, w nazierki, nazircem, na zwiady; patrząc z boku, z ukosa.

Nazima, jesień blizka zimyzimy.

Naznamienować, naznamionować, naznamionać, naznaczyć.

Nazobać, nazobać się, nadziobać się.

Nazowiony, nazwany.

Nazyr, Nazarejczyk.

Naźrzeć, najrzeć, napatrzyć się.

Naźrzelszy, najdojrzalszy.

Nażegać, napalić.

Nażelać, zwęglić się, spalić się.

Nażobać, nazobać, nadziobać, naszarpać się.

Nażonąć, napędzić, nagnać.

Naźrzeć się, nażreć się.

Nażyczyć, 1) pożyczyć; 2) użyczyć, udzielić, nastręczyć.

Nażyć, obnażać, ogołacać.

Nądzka, nędzarz.

Nądznie, nędznie.

Nątrz, wewnątrz.

Nega (z łac. negare, przeczyć), sprzecznik, przekora, kłótnik.

Nega (niem.), p. Nyga.

Neka (niem.), grymas, chimera.

Nekropol, cmentarz.

Nekromanta, czarnoksiężnikczarnoksiężnik.

Neomenja, pierwszy dzień miesiąca u Żydów.

Neoteryzm, nauka o obrocie ziemi około słońca.

Nepot, protegowany.

Nęć, nęż, na, naści.

Nędzek, nędzarz, biedak, mizerak.

Nędzica, nędzarka, nędznica.

Nędzić, wycieńczać, wyniszczać; nękać, dręczyć, gnębić.

Nędzniątko, nieboraczek, biedaczysko.

Nędznica, nędzarka.

Nędznić, p. Nędzić.

Nędznik, nędzarz, biedak.

Nędzować, nędzę klepać, biedować.

Nęka, troska, zgryzota.

Nęt, nęta, przynęta.

Nęzny, nędzny.

Ni, niby.

[230]Nia, nie.

Nice, lewa strona sukni albo materji; Na n-icena nice, wywracać, przenicować; przen. przekręcić, zmienić.

Nicht, nikt.

Nichto, p. Niekto.

Nichtóry, niektóry.

Nicmo, nićma, twarzą do ziemi, grzbietem do góry.

Nico, nics, nicseź, nicze, niczej, nic.

Niczemnieć, nikczemnieć.

Niczemny, nikczemny.

Niczość, nicość.

Nidze, nigdzie, nigdy.

Nie, niema, nie jest.

Niebaczka, w wyr. z N-a, z niebaczenia, z nienacka.

Niebaczliwy, niebaczny.

Niebarewny, bezbarwny, blady.

Niebelnictwo, niegodziwość.

Niebelny, niegodziwy, nieprawy.

Niebezpieczność, niebezpieczeństwo.

Niebeźrzany, nieprzewidziany, niespodziewany.

Niebie, niebo.

Niebiesny, niebieski.

Niebieszcz, barwa niebieska.

Niebieśnik, niebianin.

Nieblizu, daleko, dawno.

Niebny, niebieski.

Niebody, bodaj nie.

Niebojan, p. Niebój.

Nieboszczyca, nieboszczka.

Niebotyczący, niebotyczny.

Niebożka, nieboga.

Niebój, śmiałek, zuch.

Niebronny, 1) bezbronny, nieuzbrojony; 2) niezabroniony.

Niebycie, niebytność.

Niebyłość, to, co nie było; rzecz niebywała.

Niebytny, nieobecny.

Niebyty, niebyły.

Niecale, niezupełnie.

Niecha, niechać, niechasz, niech, niechaj.

Niechać, 1) dopuszczać, pozwalać; 2) dać czemu pokój, zaniechać, przestać; nie chcieć; 3) zostawić, porzucić.

Niechasz, niech.

Niechęcien, niechętny.

Niechtórny, ten i ów, jaki taki.

Niechuć, niechęć.

[231]Niechutliwy, niechutny, niechętny.

Niechwalny, niechwalebny.

Niecierpiętliwy, 1) niecierpliwy; 2) obojętny, apatyczny.

Niecnotnik, niecnota.

Niecofny, niecofniony, nieodwołalny.

Niecudny, brzydki, niepiękny, szpetny.

Nieczas, brak czasu.

Nieczcić, obrażać, znieważać.

Nieczekany, 1) nieoczekiwany; 2) niepożądany; 3) rychły, prędki.

Nieczesność, 1) anachronizm, nie na czasie, rzecz przestarzała; 2) niecność.

Nieczesny, niecześciwy, niecny.

Niecześć, obraza, obelga, sromota.

Nieczosaniec, nieokrzesaniec, prostak.

Nieczosany, nieczesany, potargany.

Nieczso, nieco, coś.

Nieczulka, niecka.

Nieczyj, czyjś.

Nieczystota, nieczystość.

Nieczyścić, zanieczyszczać, brudzić.

Niedaktóry, lada który, byle jaki.

Niedarcy, bylejaki, jakikolwiek.

Niedarny, nieudatny, nieszczęśliwy, niefortunnyniefortunny.

Niedawno, wkrótce, wnet.

Niedbany, zaniedbany.

Niedoba, 1) niedojrzałość; 2) niedola, nieszczęście.

Niedobrzysko, rzecz niedobra.

Niedogoda, niegodność, niewygoda.

Niedogodek, ten, któremu trudno dogodzić, grymaśnik.

Niedogodliwy, grymaśny, wybredny, wymagający.

Niedojad, niedojadek, niedogryzek, ogryzek, reszta niedojedzona.

Niedolatek, młodzieniaszek, młokos, niedorostek.

Niedoliczka, niedobór.

Niedołęka, niedołęstwo, niedołężność.

Niedołężliwy, niedołężny, wątły, ślamazarny.

Niedołożny, 1) [232]niedostateczny; 2) chudy, nieupasionynieupasiony.

Niedomordek, niedomorek, niedobitek.

Niedopiekły, niedopieczony, niedokończony; humor N.-y. kwaśny, zły.

Niedopustek, rzecz niedozwolona, wzbroniona.

Niedorzeczeństwo, niedorzeczność, głupstwo.

Niedosłuch, człowiek przygłuchy.

Niedospały, niedospany.

Niedostać, brakować.

Niedostały, niedojrzały.

Niedostany, niezdobyty, niedostępny, niedościgły.

Niedostarcz, brak, niedostatek.

Niedostatny, niedostatni, niezasobny, niezamożny.

Niedostojny, niewart, niegodzien czego.

Niedoszcie, niedojście.

Niedoszły, 1) niedostępny; 2) niedojrzały.

Niedościepny, nieciekawy, nie pilny.

Niedościgły, niedojrzały.

Niedośpiał, niedośpiałek, próżniak, leniwy; niedołęga.

Niedośpiały, niedojrzały.

Niedośpiech, nienadążenie, opóźnienie.

Niedotkliwy, niedotknięty, niedotkniony, 1) niedotykalny; 2) nadczuły, zbyt wrażliwy, drażliwy, obraźliwy; 3) niewzruszony, nieczuły; 4) niebolesny, nieobraźliwy.

Niedouczeniec, niedouk, niedouczony.

Niedowarek, niedowarzony, półgłówek.

Niedowierny, niedowierzliwy, niedowierzający, niedowiarek.

Niedozierka, niedozór, brak dozoru.

Niedoźrzałek, owoc niedojrzały.

Niedoźrzały, niedojrzały.

Niedożyty, niepokonany, niepożyty.

Niedrożnik, 1) bezdroże, manowce; 2) domator, niebywalec.

Niedrożny, bezdrożny, nieprzystępny.

Niedrug, nieprzyjaciel, wróg.

Nieduch, niemoc duchowa, brak zasad.

[233]Niedufność, nieufność.

Niedufny, nieufnynieufny.

Niedużność, niedużość, 1) małość, szczupłość; 2) wątłość, niemoc.

Niedużować, być bezsilnym, nierzeźkim.

Nieduży, słaby, wątły, chorowity.

Niedyskret, niedyszkret, niedyskretny; niedowiarek.

Niefortuna, nieszczęście, niedola.

Niefrymuśny, niepotrzebnyniepotrzebny.

Niegdzie, gdzieniegdzie, miejscami.

Niegłaskliwy, nie dający się głaskać, chropawy.

Niegłaźny, niezręczny, niezwinny, niezgrabny.

Niegodnica, 1) kobieta niegodziwa; 2) wszeteczeństwo, niecnota, niegodziwość.

Niegodnik, niegodziwiec.

Niegoisty, niegojny, trudny do zagojenia.

Niegrzech, czyn niegrzeszny.

Niegrzeczy, nie do rzeczy, od rzeczy, niedorzecznie; niedorzeczny, niestosowny; niedorzecznośćniedorzeczność.

Nie imieć, być ubogim.

Nieiny, niejedenniejeden.

Niejanostajny, niejednostajny.

Niejen, niejeny, niejeden.

Niejeno, więcej niż, tymbardziej.

Niekaki, niejaki.

Niekara, niekaranie, niekaźń, brak karności, bezkarność.

Niekędy, gdzieniegdzie, gdziekolwiek, dokądkolwiek.

Niekiedy, w znacz. niegdyś, kiedyś.

Niekielko, niekilka, niekilko, kilku.

Niekilki, jakiś, pewien.

Niekisiałość, zakalec.

Niekmyślny, niepomyślny.

Niekontenteca, niezadowolenie.

Niekorzystny, w znacz. niesamolubny, niechciwy.

Niekrasny, niekraszony, postny.

Niekrzczeniec, niechrześcijanin.

Niekrzeczny, niekrzeczy, p. Niegrzeczy.

[234]Niekształt, 1) niekształtność; 2) niedorzeczność.

Niekształtowny, niekształtny.

Niekto, 1) ktoś; 2) niejeden, niektóry; 3) ktokolwiek.

Niekwieje, zarośla.

Nieladaco, nie byle jak, niezgorzej.

Nielatny, nieletni.

Nielicemierny, 1) nieobłudny; 2) bezstronny, sprawiedliwy.

Nieliczny, nie do liczenia, nie oznaczający liczb; niewielki, drobny.

Nielściwy, nieobłudny, szczery.

Nielusy, niezręczny, niezgrabny; 2) smutny, gniewny, niezadowolony.

Nielutościwy, nielitościwynielitościwy.

Nielza, nielża, nie można, inaczej nie można; Nielza jeno, trzeba.

Niełacny, niełatwy.

Niełoni, roku zaprzeszłegozaprzeszłego.

Niełusy, brudny, obrzydliwy.

Niemale, niemal, nieomal.

Niemalski, niemały.

Niemężata, niezamężna.

Niemianowity, niemianowany, bezimienny.

Niemiarność, niemierność, nieumiarkowanie.

Niemiarny, p. Niemierny.

Niemiernik, nieumiarkowany, niewstrzemięźliwy.

Niemierny, 1) niemały, znaczny; 2) nieumiarkowany, niewstrzemięźliwy, niepohamowany.

Niemieszkale, niemieszkanie, niebawem, bez zwłoki, rychło.

Niemiłość, nieprzyjaźń, niechęć.

Niemiłośny, niemiłościwy, niełaskawy, nielitościwy.

Niemłódka, kobieta niemłoda.

Niemocnica, szpital, infirmerja.

Niemocnieć, słabnąć, zapadać w niemoc, w chorobę.

Niemocny, słaby, chory, niezdrów.

Niemość, niemowa, niemota.

Niemowię, niemowlę.

[235]Niemowięctwo, niemowlęctwo.

Niemowy, niemowny, niemy; cichy, spokojny.

Niemożny, niemożliwy, nieznośny.

Niemóc, niedomagać, chorować.

Niemówiątko, niemówniątko, niemowlątko.

Niemyślny, nie zastanawiający się, bezmyślny.

Nienachylny, nieugięty, sztywny.

Nienadany, 1) nie na rękę, niefortunny; 2) nieugłaskany, nieokrzesany.

Nienadarzony, niedogodny, niezdarny.

Nie nadarzyć, źle dobrać, nie nadać się.

Nienadgrodny, nienagrodny, nienagrodzony; niepowetowany.

Nienadziały, nienadziany, nienadzieszny, niespodziewany.

Nienaganiony, nienagannynienaganny.

Nienajrzeć, nienajźrzeć, nienawidzieć, nie cierpieć.

Nienakażony, nieskażony, niezarażony, niezepsuty.

Nienakłonny, nieugięty, uparty, twardy.

Nienalezisty, niemożliwy do znalezienia.

Nienapełnisty, niemożliwy do napełnienia; próżny, niepełny, dęty.

Nienaruszliwy, nienaruszny, nienaruszalny, nietykalny.

Nienasiadły, 1) nieludny; 2) nieosiadły.

Nienaspany, nieprzespanynieprzespany.

Nienasyciec, nie mogący nigdy nasycić się, głodomór.

Nienasyt, nienasytek, niesytość.

Nienaśledni, nie do naśladowania.

Nienawidca, nienawistnik, nienawiśnik, nienawidzący, wróg.

Nienawołany, którego nie można się dowołać.

Nienawrotny, 1) nie dający się nawrócić; 2) niepowrotny.

Nienazdanie, niespodzianie, znienacka.

Nienaźrzeć, p. Nienajrzeć.

Nieniejszy, niniejszy.

Nieobaczenie, niebaczność, nieostrożność.

[236]Nieobaczkiem, z nieobaczka, nieobacznie, znienacka, niespodziewanie, niepostrzeżenieniepostrzeżenie.

Nieobaczny, 1) niewidzialny, niewidoczny; 32) nieprzewidziany, niespodziewany.

Nieobalisty, nieobalony, nie dający się obalić.

Nieobel, niezupełnie, niezewszystkim.

Nieobeszły, nie dający się obej ćobejść, niezmierzony.

Nieobjętny, nieobjęty, nieogarniony, niezmierny.

Nieobliczny, nieobecny.

Nieobłędliwy, nieobłędny, niebłędny, n emylnyniemylny, prawdziwy, niezawodny.

Nieobraźny, 1) nieobraźliwy; 2) nieobrażający.

Nieobruszny, niepopędliwy, niegwałtowny, cierpliwy.

Nieobrządny, nieobrzędny, dokonany niezgodnie z obrządkiem, nieformalny.

Nieobuczny, nieobuczony, nieujeżdżony.

Nieobuzdowany, niepowściągliwy.

Nieobżałowany, nieodżałowany.

Niechajny, nieokrzesany, dziki.

Nieocięty, krewki, energiczny, czynny, pełen ognia.

Nieoczosaniec, nieociosany, nieokrzesany.

Nieodbyty, nie mający odbytu, niepokupny.

Nieoddarowany, nieoddarowny, nieoddatny, za ktoryktóry nie można się wywdzięczyć darem.

Nieodetchniony, wykonywany bez wytchnienia, niezmordowany, niestrudzony.

Nieodiskany, nieodszukany, nieodnaleziony.

Nieodmiłośniony, niepozbawiony uczuć miłościwych.

Nieodpłatny, za który nie można się odpłacać.

Nieodpowiedny, 1) nieodpowiedzialny; 2) p. Nieopowiedny.

Nieodproszony, od którego nie można się wyprosić, nieubłagany.

Nieodzewnie, nieodzownie.

[237]Nieokaźny, nieokazały, niepokaźny.

Nieokiez, nieomal, prawie.

Nieokreszny, nieokreszony, nieokreśny, nieokreślony.

Nieokrócony, nieokrótły, nieukrócony.

Nieokryśny, p. Nieokreszny.

Nieokrzosany, nieokrzesany.

Nieopasny, nieopaszny, obnażony, niezakryty; rozpasany.

Nieopatrzenie, nieopatrzność.

Nieopowiednie, nieopowiedką, bez opowiadania się.

Nieopowiedny, 1) nieopowiadający się, niezapowiedziany; 2) nieodpowiedni.

Nieopustny, którego nie można opuścić.

Nieopuściały, nieopuszczony, niespustoszony, zaludniony.

Nieoszatać się, zgłupieć.

Nieotargany, nieotargniony, niepowściągliwy, nieukrócony, nieposkromiony.

Nieotworzysty, 1) nieotwarty, zamknięty; 2) nie dający się otworzyć.

Nieouzdany, nieokiełznany.

Nieowarzony, nierozgarnięty, niedowarzony.

Nieowszejki, niezewszystkim, niecałkiem.

Niepamiętale, niebacznie, nieuważnie.

Niepamiętliwy, niepamiętny, 1) nie pamiętający; 2) niebaczny, niepomny; 3) zapomniany, dawny; 4) pozbawiający pamięci.

Niepanic, który utracił cnotę czystości.

Niepatrzny, niepoczesny, nieokazały.

Niepeć, niepyć, niema żartów; niebezpieczeństwo, strach, obawa; konieczność, mus.

Niepewca, niepewnik, niepewny, podejrzany.

Niepijalny, niepijny, 1) niezdatny do picia; 2) z którego nie piją.

Niepili, niepilak, niepilec, cudzy, obcy, nie swój.

Nieplon, nieurodzaj, niepłodność.

[238]Niepłatny, 1) nieopłacony; 2) bezpłatny; 3) nic niewart, nieużyteczny.

Niepławny, niespławny, nieżeglowny.

Niepłony, niepłonny, niepróżny, pełny; uzasadniony.

Niepłód, niepłodność, bezpłodność.

Niepobożnik, bezbożnik.

Niepochybny, niechybny, niezawodny.

Niepoczesnik, niepoczestnik, niepoczciwiec.

Niepoczestny, niepoczęstny, niepoczesny, 1) niezaszczytny, nieuczciwy, nieprzyzwoity; 2) niepozorny.

Niepoczliwy, niepoczciwyniepoczciwy.

Niepodoba, 1) niepodobieństwo; 2) nieupodobanie.

Niepodobno, niepodobieństwo, nie można, niesposób.

Niepohamowny, niepowściągliwy, nieumiarkowany, gwałtowny, nieokiełznany.

Niepokajany, niepoprawny, zatwardziały.

Niepokalony, czysty, nieskalany, niewinny.

Niepokojny, niepokojący.

Niepoliczny, niepoliczony, niezliczony.

Niepolit, grubijanin, nieokrzesaniec, prostak.

Niepołomny, nie dający się nałamać, nieposłuszny, krnąbrny.

Niepomale, niepomału, niepomiernie, bardzo.

Niepomiernik, nieumiarkowany, zbytnik, gwałtownik.

Niepomyślony, niepojęty.

Niepopisany, niezapisany, niewciągnięty do wpisu.

Nieporada, nie można, niema rady.

Nieporuszliwy, nieporuszny, 1) nieporuszony; 2) niedotykalny; nietknięty, nienaruszony; 3) niewzruszony, niezachwiany.

Nieposobny, nie idący po sobie kolejno, nienastępny.

Niepospolity, niewspólny, nieogólny.

Niepostanowiony, niestateczny, lekkomyślny.

[239]Niepostrzegle, niepostrzeżenie.

Niepostrzegły, niepostrzeżony, niewidzialny, nagły.

Niepostrzeżenie, niebaczność, nieuwaga.

Nieposzlakowany, 1) trudny do wyśledzenia; 2) niezbadany, niezgłębiony; 3) niepodejrzany, nieskazitelny.

Nieposzurny, niegładki.

Niepościgły, niepościgniony, 1) niedościgniony, 2) niedocieczony, niezbadany.

Niepoślizły, niepoślizny, niechwiejny, niezachwiany, niewzruszony.

Niepośpiech, powolność, ociąganie się.

Niepotemny, nie po temu będący, nieodpowiedni, niedogodny.

Niepotęga, niepotężność, słabość, bezwładność.

Niepotkliwy, niepotykający się, mocny w nogach.

Niepowciągliwy, niepowściągliwy.

Niepowinien, niepowinny, niepodległy, nieuległy, nieposłuszny.

Niepowładany, którym nie można owładnąć.

Niepowolenie, zgwałcenie, przemoc.

Niepozbędny, nieodstępny, naprzykrzony.

Niepoziorny, odrażający, odpychający.

Niepożytek, strata, szkoda.

NtepożytniNiepożytni, niepożytny, niepożyteczny.

Niepr, Dniepr.

Niepraw komu, winien względem kogo.

Nieprawidelny (czesk.), nieprawidłowy.

Nieprawie, niezewszystkim, niezupełnie, niebardzo, prawie nic.

Nieprawiedlność (czes.), nieprawość, bezprawie, zdrożność.

Nieprawy, 1) nieprawny, nielegalny; 2) niegodziwy, przewrotny; 3) p. Niepraw; 4) nieprawdziwy, fałszywy.

Nieprzebadany, niezbadany, niedocieczony, niepojęty.

Nieprzebierny, nieprzebierający, niewybredny.

Nieprzebitny, niemożliwy do przebicia.

[240]Nieprzeborny, p. Nieprzebierny.

Nieprzebrodny, 1) niemożliwy do przebrnięcia; 2) niezbadany, niedocieczony.

Nieprzebytny, nieprzebyty, niemożliwy do przebycia.

Nieprzeczerpany, niewyczerpany.

Nieprzedarowany, nieprzedarowny, nieprzedarzny, którego nie można ująć podarunkiem, nieprzekupny.

Nieprzejaśniony, nie dający się przewyższyć jasnością.

Nieprzejrzały, nieprzejrzysty, nieprzejrzany, nie objęty wzrokiem.

Nieprzekazitelny, nieprzekażony, ciągły, nieprzerwany.

Nieprzekonany, 1) niepokonany; 2) niezbity, nieodparty; 3) nieodbity, nieodzowny.

Nieprzeliczny, niezliczonyniezliczony.

Nieprzełomiony, nieprzełomny, nieprzełamany, nieprzebity, mocny, niezłomny, niepokonany.

Nieprzemienny, 1) niezmienny; 2) nieustanny, ciągły.

Nieprzemożny, nieprzemożysty, nieprzemożony, niepokonany.

Nieprzenikły, niepojętny, nieuchwytny; niebystry, niedomyślny.

Nieprzepasiony, niemożliwy do spasienia, obfity w paszę.

Nieprzepleniony, nieskończenie plenny.

Nieprzepłacony, nieopłacony, nieoceniony.

Nieprzepomnienie, niezapomnienie, pamięć.

Nieprzepomny, niezapomniany.

Nieprzepowiedzialny, niewypowiedziany, nieopisany.

Nieprzeprawiony, nie dający się naprawić.

Nieprzerobiony, 1) nieprzepracowany, niezmordowany; 2) nieprzekupny.

Nieprzerodny, nieprzebrany, niewyczerpany.

Nieprzerodzony, niewyczerpany w swej płodności.

[241]Nieprzerównany, niezrównany.

Nieprzesiążły, nie za wysoki, nieprzerosły.

Nieprzestajny, nieprzestanny, nieustanny.

Nieprzeszkodny, nieprzeszkodzony, nie znajdujący przeszkody, nieuchronny.

Nieprzeszły, nieprzebyty.

Nieprzetrawny, niestrawny.

Nieprzetrwały, nieprzetrwany, wieczny.

Nieprzewalczny, nieprzewalczony, nieprzewaleczny, niezwalczony, niepokonany, nieprzeparty.

Nieprzewłoczny, nie zwlekający, szybki, rychły.

Nieprzewodny, nieporadny.

Nieprzewoźny, niesprowadzony z zagranicy, nieimportowany.

Nieprzewyższny, nie do przewyższenia.

Nieprzezpieczeństwo, nieprzezpieczność, niebezpieczeństwo.

Nieprzeźrzały, nie zanadto dojrzały.

Nieprzeżyty, wieczny.

Nieprzybytny, 1) nieobecny; 2) niepowiększający się.

Nieprzygadzały, nieprzygodny, nie zdarzający się, niebywały.

Nieprzyjaciel, zły, zły duch, djabeł.

Nieprzyjacielstwo, nieprzyjaźń.

Nieprzyjaźliwy, nieprzyjazny, niechętny.

Nieprzylepny, nieodpowiedni, niestosowny.

Nieprzyłożny, nieprzyzwyczajony, nieprzywykły.

Nieprzynukany, nieprzymuszony.

Nieprzypatrzony, niewidzialny, niewidziany.

Nieprzyprawny, 1) bez przyprawy, nieprzyprawiony; 2) nieprzygotowany.

Nieprzystały, 1) nieprzystający, niedopasowany; 2) nieprzystojny, niewłaściwy.

Nieprzystojeństwo, nieprzystojność, nieprzyzwoitość.

Nieprzytarty, niestarty.

Nieprzywinny, niewinny.

[242]Nieprzywrotny, niepowrotny, miniony bez powrotu.

Niepyć, p. Niepeć.

Nieradowist, widziany z niechęcią.

Nieranny, późny, niewczesny.

Nierano, późno.

Nieraźny, 1) niewygodny, niezręczny; 2) mający złe położenie; 3) nieochoczy, powolny.

Nierdzały, niepożółkły.

Nieręka, zazdrosny, nieżyczliwy.

Nierobem siedzieć, być bez roboty.

Nierobiony, nieobrobiony, surowy.

Nierochmanny, niedostępny, nieobłaskawiony.

Nierodka, niewiasta, która nigdy nie rodziła.

Nierodliwy, nierodny, nierodzajny, niepłodny, nieurodzajny.

Nierozbaczny, niebaczny, nierozważny.

Nierozdzierzgły, nie do rozwiązania.

Nierozeznany, nierozsądny, nierozgarnięty, głupi.

Nierozhluzdany, nierozwinięty umysłowo.

Nierozjemny, nierozjątny, nierozjęty, nierozerwalny, nierozdzielny, trwałytrwały.

Nierozkładny, nie do rozłożenia.

Nierozłożny, nieodstępny.

Nierozmyślanie, nierozmyślnie, nieumyślnie.

Nierozpletny, nie do rozplątania.

Nierozwinny, nierozwinięty.

Nierówiennik, nierówny drugiemu wiekiem, stanem i t. p.

Nierównia, 1) nierówność, stan nierówny; 2) miejsce nierówne, nierównina.

Nierównina, nierówność, nierównomierność.

Nierównając, nieprzymierzając.

Nierówno, nierównie, bez porównania; N. mi, nie dam rady.

Nieruszający, nieruszny, nieruchomy.

Nieruszysty, niewzruszony, stały, trwały.

Nierymowny, 1) nieskładny, nieharmonijny; 2) [243]nietrafny, niestosowny, niedorzeczny.

Nierządorajca, stręczyciel nierządu.

Nierzędnie, nie po kolei.

Nierzkąc, nierzekąc, 1) nie mówiąc już o tym, że..., a cóż dopiero, tym mniej, tym bardziej; 2) nie tylko.

Niesamowity, 1) djabelski, mający związki z djabłem; 2) nieswój, niezdrów.

Nieschędliwy, nieporządny.

Niesen, brak snu, bezsenność.

Niesfora, p. Nieswora.

Niesiekomy, niepodzielny, nierozdzielny.

Niesionka, uwieziona, branka.

Niesiwo, brzemię, naręcze.

Nieskaza, nieskazitość, nieskazitelność.

Nieskazisty, nieskaźny, nieskazitelny, niezepsuty, czysty, nieposzlakowany.

Nieskażenie, nieskażoność, nieskazitelność.

Nieskąd, nie tylko.

Nieskropowaty, gładki.

Nieskrotny, nieskrowity, niepohamowany, niepowstrzymany.

Nieskrowitość, nieumiarkowanie, nieskromność.

Nieskrócony, nieukrócony, niepohamowany, nieograniczony, nieskończony.

Nieskupny, 1) niepokupny, nie mający odbytu; 2) niekupny, nie kupiony.

Nieskutny, nieskuteczny, bezskuteczny.

Nieskwapny, nieskwapliwy, nie śpieszący się.

Niesłusz, niesłusza, niesłuszność.

Niesnadny, 1) niełatwy; trudny; 2) niedogodny, niestosowny.

Niesokor, jedwab surowy.

Niespały, który nie spał; nieospały, czujny.

Niespełniak, kretyn, karłak.

Niespełny, niezupełny, niecałkowity.

Niespodziały, niespodziewały, niespodzianyniespodziany.

Niespołecznisty, niespołeczny, niewspólny, wyłączny, wyłącznie [244]właściwy; poświęcający się czemu wyłącznie.

Niesporo, poźno.

Niesporzędny, nieporządny, nieregularny.

Niesposobny, 1) niezdolny, nieprzydatny, niestosowny, niewłaściwy; 2) nieudolny, niedołężny, słaby.

Niespowiedziany, który się nie opowiedział, nie zameldował.

Niespółna, niespełna, nie zupełnie.

Niesprawa, niesprawność.

Niesprawny, 1) nieumiejętny, niezręczny, niewprawny; 2) nieuprawny, nie uprawiony; 3) nienależyty; 4) niesprawiedliwy.

Niesprzyjaźliwy, niesprzyjaźny, nieprzyjazny, niespr yjającyniesprzyjający.

Niespustny, niespławny.

Niesromiąźliwy, niesromny, niewstydliwy, bezwstydny, wyuzdany, cyniczny.

Niestały, który nie stanął w sądzie na wezwanie.

Niestanie, 1) niestawiennictwo, niestawienie się w sądzie; 2) p. Niestanne.

Niestanne, kara sądowa za niestawienie się w sądzie.

Niestanny, zaoczny, kontumacyjny.

Niestanowny, ruchomy, niewstrzymany w ruchuruchu.

Niestargniony, niestargany, nierozerwalny.

Niestatczony, niedostateczny.

Niestatecznik, człowiek niestateczny, wietrznik, trzpiot.

Niestatek, 1) niestateczność, niestałość; 2) niedostatek, bieda; 3) biedak, nędzarz; 4) tałałajstwo, plugastwo; 5) p. Niestatecznik.

Niestecie, niestecież, niestety.

Niesteta, klęska, nieszczęście.

Niestetać, biadać, narzekać.

Niesteteż, niestetyż, niestocie, niestocież, niestety.

Niestojcie, gońcie, łapcie! (okrzyk przy ściganiu złodzieja)złodzieja).

[245]Niestota, niestety.

Niestotać, p. Niestetać.

Niestoteż, niestoty, niestotyż, niestety.

Niestrojny, nieukładny, niezręczny, niewłaściwy.

Niestrzymawałość, niewstrzemięźliwość.

Niestwa, niestworność, niesworność (niesforność), niezgoda.

Niestworzysty, którego nie można stworzyć.

Nieswora, niesworność (niesforność).

Niesytny 1) nie nasycający, niepożywny; 2) nienasycony.

Nieszacowany, nieoceniony, drogocenny, niezrównany.

Nieszczerota, nieszczerość.

NiesczesnyNieszczesny, nieszczęsny, nieszczęśliwy.

Nieszczędny, nie szczędzący, nie żałujący.

Nieszczora, nieściora, wnuczka, synowica, bratanka.

Nieszlachetnica, nędznica, łotrzyca.

Nieszlachetnik, 1) nieszlachcic; 2) niegodziwiec, nędznik, łotr.

Nieszlakowany, nieszlakowny, nieposzlakowany, niepodejrzany.

Nieszrotowany, niewymuszony, nieprzesadny, naturalny.

Nieściekły, niezbroczony, niezmoczony.

Nieścierpiany, nieścierpliwy, nieścierpny, nieznośny.

Nieścierpliwić, zniecierpliwić.

Nieścigły, nieścigniony, niedościgły, szybki, prędki.

Nieściora, p. Nieszczora.

Nieść, w znacz. 1) donosić, oznajmiać; 2) zdarzać, sprawiać, zrządzać; 3) pozwalać, dozwalać, znosić; 4) nakazywać, wymagać; 5) posiadać, piastować, odnosić; 6) mieścić w sobie, zawierać; N się, 1) iść, dążyć, zmierzać; 2) skłaniać się ku czemu, zanosić się na co; 3) uważać się za co, nazywać się kim; 4) wynosić się nad kogo.

[246]Nieślachetnik, p. Nieszlachetnik.

Nieśladny, 1) trudny do wyśledzenia; 2) niezbadany, niepojęty.

Nieślakowny, p. Nieszlakowany.

Nieśmiara (czesk.), niecierpliwość.

Nieśniadany, który nie jadł śniadania.

Nieśniedny, niejadalny.

Nietkliwy, nietykalny, niedotykalny, nietknięty.

Nietoboże, tymbardziej.

Nietopnisty, nietopny, nietopliwy.

Nietrefny, 1) nietrafny, chybiony; 2) niestosowny, niezręczny; 3) nieprzyzwoity; 4) przykry, niepomyślny, 5) niegustowny.

Nietrybowy, niezwykły, niepospolity.

Nietwor, coś potwornego.

Nieubłagliwy, nieubłagany.

Nieuchodzony, 1) niedościgły; 2) nieukrócony, niepohamowany.

Nieuciekły, który nie uciekł.

Nieuczały, nieuczony.

Nieuczenny, nieuczliwy, niechętny do nauki.

Nieuczliwość, 1) niechęć do nauki; 2) nieuczciwość.

Nieuczny, nieuczony.

Nieuczosaniec, nieokrzesaniec.

Nieudzielny, 1) którego nie można udzielić; 2) niesamodzielny, lenny.

Nieugasisty, nieugaśniony, nieugaszony.

Nieugodny, grymaśny, niezgodny.

Nieujeżdżony, nieukrócony, niepohamowany, gwałtowny.

NjeujętnyNieujętny, nieuchwytny; nieukrócony, nieposkromniony.

Nieujrzały, p. Nieuźrzały.

Nieujźrzany, nieujrzany, niedojrzany.

Nieuka, nieuctwo, ciemnota.

Nieuki, nieumiejętny, ciemny.

Nieukój, niepokój.

Nieukrotły, nieoswojony, nieobłaskawiony.

Nieukrotny, nieukrócony.

Nieukuszony, nieskosztowany.

[247]Nieuleczny, nieuleczysty, nieuleczalny.

Nieumieństwo, nieumiejętność.

Nieumierny, nieumiarkowany; niewstrzemięźliwy, gwałtowny.

Nieumiętny, nieumny, nieumiejętny, nieoświecony; nieświadomy; niewprawny, niebiegły.

Nieunoszony, nieposkromiony, nieukrócony, dziki.

Nieurada, nie można, nie podobna, nad siły.

Nieuroda, 1) brzydota, niedorodność; 2) nieurodzaj.

Nieurodliwy, nieurodny, nieurodziwy, brzydki, niedorodny.

Nieuskromny, nieuskromiony, nieukrócony, gwałtowny.

Nieusłuch, nieposłuszeństwo.

Nieustajny, nieustały, nieustanny.

Nieustawictwo, nieustawiczność, nieciągłość, niestałość, zmienność.

Nieustawiczny, nieustawny, 1) nieciągły, z przerwami; 2) niejednostajny, niestały, zmienny, chwiejny.

Nieustrzegły, nieustrzeżny, nieustrzeżony, nieuchronny.

Nieutarty, nieuskromiony, nieukrócony, dziki.

Nieutulny, nieutulony.

Nieuwarowany, nieuwiarowany, nieustrzeżony, nieuchronny, niechybny.

Nieuwzięty, nienaruszony, nienapoczęty.

Nieuzmysłowy, nienaumyślny, mimowolny, wypadkowy.

Nieuźrzały, niedojrzały.

Nieużytny, 1) nieużyty; 2) nieużyteczny; 3) niezwykły, nadzwyczajny.

Niewarowny, 1) niezawarowany prawnie, nieoparty na prawie; 2) nie odpowiadający warunkom, fałszywy; 3) niepewny, niebezpieczny.

Niewarunk, brak zastrzeżonego warunku; wada, znosząca umowę.

Niewarunkowy, 1) bezwarunkowy; 2) nieodpowiadający warunkom umowy.

[248]Nieważny, niepoważny, lekki, nic nieznaczący.

Niewczas, nie zaraz, nieprędko.

Niewczasić, p. Niewczasować.

Niewczasność, 1) niewczas, czas niestosowny; 2) trud, niewygoda, niewywczasowanie się.

Niewczasować, nabawiać niewczasu, niepokoić.

Niewczesny, niewcześny, 1) przychodzący nie w porę, spóźniony; 2) niedogodny, uciążliwy; 3) niewłaściwy, niestosowny.

Niewdzięczeństwo, niewdzięk, niewdzięstwo, niewdzięczność.

Niewdzięk, niełaska, nieprzychylność.

Niewetny, niewetowny, niewetowany, niepowetowany.

Niewiada, wyrodek, odmieniec.

Niewiadoczen, niewiadoczny, niewiadomy.

Niewiadomca, niewiadomiec, niewiadomy czego.

Niewiadomie, niewiadomość, nieświadomość, nieuctwo.

Niewiadro, niepogoda.

Niewiaduk, niewiedzący o czym.

Niewiastka, 1) niewiasta; 2) synowa.

Niewid, rzecz niewidziana, dziwo; Boże niewidy, niestworzone rzeczy.

Niewida, odludek, dziwak.

Niewidok, niewidność, ciemność.

Niewiejski, niewieści.

Niewieliczki, niewieluczki, bardzo niewielki.

Niewierca, niewiernik, 1) człowiek niewierzący, niewierny; 2) przeniewierca, wiarołomca.

Niewierz, przeniewierca, zdrajca.

Niewiescki, niewieści.

Niewieścinny, 1) niewieści, kobiecy; 2) wdający się z kobietami.

Niewieścisko, kobiecisko, babsko.

Niewieściuszeć, stawać się niewieściuchem.

Niewieśkość, niewieściuchostwo, zniewieściałość.

Niewinnię, niewiniątko.

[249]Niewinowactwo, niewinność.

Niewinowaty, niewinny.

Niewisny, niewistny, ciemny, ociemniały.

Niewistka, p. Niewiastka.

Niewjedno, niezawsze.

Niewłasny, niewłaściwy.

Niewoleństwo, niewola.

Niewolstwo, niewólstwo, niewolnictwo, niewola.

Niewrotliwy, niewrotny, niepowrotny, miniony bez powrotu.

Niewrzący, trudny do ugotowania, twardniejący w gotowaniu.

Niewrządość, niewrzęda, nadużycie.

Niewskórany, niepowetowany.

Niewskórny, który nic nie wskórał, daremny, bezskuteczny.

Niewsłowiony, niewysłowiony, niewypowiedziany.

Niewstrętliwy, 1) nie czujący wstrętu do czego; 2) nie budzący wstrętu.

Niewstrzymały, niewstrzymawały, niewstrzymywały, niewstrzemięźliwy.

Niewstydawy, niewstydliwy.

Niewstydliwiec, bezwstydnik.

Niewściągliwy, niewściągniony, niewściężny, niepowstrzymany, niepohamowany, gwałtowny.

Niewyczerpiony, niewyczerpny, niewyczerpany.

Niewyczesaniec, niewyczosaniec, nieokrzesaniec, grubijanin.

Niewyczosany, nieokrzesany.

Niewydatny, 1) niewyczerpany; 2) niewydajny; 3) trudny do wydania.

Niewydwarzany, niewydworny, niewyszukany, niewytworny, niewykwintny.

Niewygasisty, niewygasły.

Niewykorzenny, niewykorzeniony, nie dający się wykorzenić.

Niewykszykany, nieokrzesany, nieogładzony.

Niewyleczny, nieuleczalny.

Niewyłomny, nie usuwający się, skłonny.

Niewymacany, niezbadany, ukryty.

[250]Niewyminiony, niechybny, nieunikniony, nieuchronny.

Niewypedziany, niewypowiedziany, niewymowny, nieopisany, niezmierny.

Niewypleciony, trudny do rozplątania, zawikłany.

Niewyplewły, niewypielony.

Niewyprawny, 1) niewypowiedziany; 2) niewyrobiony, niewygładzony.

Niewyrachowny, nieobrachowany, nieobliczony.

Niewyraista (córka), którą trudno wydać za mąż.

Niewyraźliwy, niewyraźnyniewyraźny.

Niewyrozumialny, niewyrozumiały, niewyrozumny, niezrozumiały, niejasny (do pojęcia).

Niewysłowny, niewysłowiony, niewymowny.

Niewyszlakowany, niewyszlakowny, niewyśledzony.

Niewytrwany, 1) nieznośny, srogi; 2) niewytrwały, niecierpliwy.

Niewywodny, niepozbyty.

Niewyżałowany, nieodżałowany.

Niewzbronno, nie zabroniono, wolno.

Niewzgardny, niewzgardzony, nie zasługujący na wzgardę.

Niezabawem, niebawem.

Niezabud, niezabudesz, niezabudysz, niezabudź, niezabyt, pamiątka, upominek.

Niezaceniony, nieoceniony, nieoszacowany.

Niezachełznany, niezakiełznany, niemożliwy do okiełznania, nieukrócony, niepohamowany.

Niezachowający, marnotrawny, rozrzutny.

Niezagasisty, nieugaszonynieugaszony.

Niezagładny, trwały, niepożyty, niezaginiony.

Niezagoisty, niezagojony, nieuleczalny.

Niezamierzchniony, niezamierzkniony, wiecznie świecący, niezaćmiony.

Niezamierzoność, nieograniczoność.

Niezamierzony, niezmierzony, niezmierny, nieograniczony.

Niezapomny, niezapomniany.

Niezapusty, mięsopust.

[251]Niezardzewny, nie podlegający rdzewieniu.

Niezarzutny, 1) którego nie można odrzucić; 2) któremu nic zarzucić nie można, nienaganny.

Niezaskarbny, niezasobnyniezasobny.

Niezasłużny, niezasłużonyniezasłużony.

Niezastanowiony, niezastanowny, niepowstrzymany, nieustanny.

Niezaszły, niezagasły, nieśmiertelny.

Niezawadny, nie przeszkadzający.

Niezawiedziony, niezawodny.

Niezawiniony, 1) nieściągnięty przez winę, niezasłużony; 2) niewinny.

Niezawód, niezawodność.

Niezbadny, niezbadany.

Niezbednica, plugawica, jędza, koczkodan.

Niezbednik, hultaj, psotnik, zbytnik, plugawiec.

Niezbedny, psotny, brzydki, sprośny, wstrętny, plugawy.

Niezbęda, wzgarda.

Niezbitny, niezbity, nieprzeparty, niezaprzeczony.

Niezbodny, niezbodziony, niemożliwy do zbodzenia, do zgniecenia.

Niezbożeństwo, niezbożność, bezbożność.

Niezbożnieć, stawać się bezbożnym.

Niezbożnik, niezbożny, bezbożnik, bezbożny.

Niezbóstwo, niezbożstwo, nieszczęście.

Niezbrodny, niezbrodzony, nieprzebyty, niezgłębiony, niedocieczonyniedocieczony.

Niezbronny, p. Niebronny.

Niezbyty, niezbędny; uporczywy; nieprzebyty, niezbity.

Niezdarzony, 1) który się nie udał; 2) niezdarny, niezgrabny; 3) nieszczęsny, fatalny, niepożądany.

Niezdejmisty, stały, nieruchomy.

Niezdobacha, niespodzianka.

Niezdobaczka, nagle, niespodzianie.

Niezdobra, mimowolnie, z konieczności.

Niezdrzały, niedojrzały.

Niezdużać, nie podołaćpodołać, być słabym.

[252]Niezemdlały, nieosłabiony, krzepki.

Niezeszły, 1) nieprzemijający, nieznikomy, wiecznotrwały, niepożyty; 2) mocny, silny.

Niezganny, niezganiony, nienaganny, bez zarzutuzarzutu.

Niezgasisty, którego nie można zgasić.

Niezgaśniony, niezgasny, niezgasły, nie gasnący nigdy.

Niezgięty, nieugięty.

Niezgładzisty, niemożliwy do zgładzenia, niezatarty.

Niezgojny, niezagojony.

Niezgonny, 1) niezgoniony, niedościgły; 2) nieśmiertelny, nie umierający.

Niezgromadność, niewielka ilość.

Niezgorzysty, niegasnący.

Niezguła, niedołęga.

Niezgwałcisty, niezgwałcony, nietykalny.

Niezhukany, niestrwożony, odważny.

Niezleczony, niezleczysty, nieuleczalny.

Niezłomisty, niezłomny.

Niezłożony, nieunikniony, konieczny.

Niezmartwy, nieumierający, nieśmiertelny.

Niezmiara, wielkie mnóstwo, coniemiara.

Niezmiernie, niewstrzemięźliwie, zbytecznie.

Niezmieszkannie, bezzwłocznie, niebawem.

Niezmorzony, wiecznotrwały, nieśmiertelny.

Niezmrugły, niezmrużony.

Niezmylny, niemylny, nieomylny.

Nieznamienity, nieznajomy.

Nieznaska, nieznaszka, niesnaska, zatarg, kłótnia.

Nieznosisty, nieznośliwy, nieznośny.

Niezoczny, niezoczony, niepostrzeżony, niedostrzegalny, niewidzialny, nieznaczny.

Niezrachowny, niezliczony.

Niezrały, niedojrzały.

Niezrobny, niewykonalny.

Niezroczysty, nieprzezroczysty.

Niezrozumny, niezrozumiały.

[253]Niezrzały, niedojrzały.

Niezstarzały, nie starzejący się.

Niezścigniony, niedościgniony, niedościgły.

Niezumysłowy, nieumyślny.

Niezważony, niepochyły; niezgłębiony, niezbadany, niedocieczony.

Niezwiądliwy, niezwiędły, świeży, trwały.

Niezwodny, nie dający się zwieść, oszukać.

Niezwojowny, niezwalczony, niepokonany.

Niezworny, niesworny (niesforny).

Niezwyczaj, nieprzyzwyczajenie.

Niezwyczajony, nieprzyzwyczajony.

Nieźrzały, 1) niewidziany; 2) niedojrzały.

Nieżadny, niebrzydki, nieszpetny.

Nieżądny, nieżądzien, niepożądany, nieprzyjemny, wstrętny.

Nieżeli, jeżeli nie.

Nieżenny, bezżenny, nieżonaty.

Nieżyczny, nieżyczliwy.

Nieżyw, żywnie, -bądź, -kolwiek; jaki N., jaki kolwiek.

Niga, p. Nyga.

Nigd, nikt.

Nigda, nigdy.

Nijaczyć, neutralizować, znosić, zobojętniać.

Nijako, żadną miarą, żadnym sposobem.

Nijeden, ani jeden, żaden.

Nik, matnia, sidła, pęty.

Nikaj, nigdzie.

Nikak, nikaki, nikakie, nikakiej, nikako, ni jaknijak, bynajmniej, w żaden sposób.

Nikam, ani na krok.

Nikąd, w żaden sposób, żadną drogą.

Nikczemnomówca, papla, pleciuga.

Nikczemny, nieudolny; błahy, marny, wątły; nikły, nędzny; znikomy; niegroźny; niepozorny, niepokaźny; niegodziwy, bezecny; nieuczciwy.

Nikczemstwo, nikczemność.

Nikczemu, p. Nikuczemu.

Nikędy, nigdzie.

Niklawy, nieładny, niedobry, zły.

Nikomy, znikomy.

[254]Nikto, niktóry, nikt, żaden.

Nikuczemu, ku niczemu, do niczego, na nic.

Nimo, mimo.

Ninacz, na nic.

Ninaczym, na niczym.

Ninie, teraz, obecnie.

Ninog (niem.), minóg.

Niocz, o nic.

Nioczym, o niczym, w niczym.

Niodkogo, od nikogo.

Niokim, o nikim.

Nios, niosło, brzemię, naręcze.

Ni pocz, po nic.

Niprzecz, przez nic, za nic, dla niczego, bez żadnej przyczyny.

Ni przy czym, przy niczymniczym.

Niszczego, z niczego.

Niszczemny, niszczymny, chudy, postny, nieokraszony.

Niszczotny, biedny, ubogi.

Niszczym, z niczym.

Niśmiara, p. Nieśmiara.

Nit, blaszka.

Nitkopłut, tkacz (pogardl.).

Niwa, pole wśród lasu; nowizna; żniwo.

Niwco, w nic.

Niwczym, w niczym.

Niwecz, w nic, na nic.

Niweka, człowiek do niczego, niedojda.

Niwera, w wyr. wyszedł na niwery, zrujnował się, zgubił się.

Niwerja, niwera, szmata, onuca.

Niwieć się, marnieć, przepadać.

Niwkim, w nikim.

Nizac, nizacz, za nic.

Nizak, kopacz.

Nizanka, sznur (korali), wieniec, korona.

Nizkim, z nikim.

Niźli, chybaby, gdyby.

Niż, pierw, nim, zanim; zamiast.

Niżaden, niżadny, ani jeden, żaden.

Niżak, niżal, niżowiec, kozak niżowy.

Niżby, chybaby.

Niże, niż, aniżeli.

Niżny, dolny, niższy.

Niżyć, zniżać, poniżać.

No! tak; albo to prawda.

Nobilis, szlachcic, arystokrata.

Nocena, księżyc.

Nocleż, nocleg.

Nocleżanie, pastuchy nocni przy koniach.

[255]Nocliczek, noclik, szlafrok.

Nocnica, 1) mara nocna, strach; 2) w lm. nocnice, zmora.

Nocnik, włóczęga nocny.

Nocobledny, blado świecący wśród nocy.

Nocodzienny, dotyczący dnia i nocy.

Nocolśny, świecący w nocy.

Nocorównia, porównanie dnia z nocą.

Nocoświetny, świecący w nocy.

Nocownik, złodziej nocny.

Nodze, (obydwie) nogi.

Nogaj, nogal, człowiek mający długie nogi.

Nogawica, kara więzienia tak ciasnego, że nie można się położyć.

Nogieć, nokieć, nikczemnik, nicpoń, ladaco, hultaj; niewiele wart.

Noma, p. Numa.

Noncjusz, nuncjusz papieski.

Norowisty, narowisty.

Norów, narów.

Nort, nurt.

Norzać, norzyć, zanurzać, pogrążać, walać błotem.

Nos, w wyr. przyczynić N.-a, uwieść komu żonę; puśeićpuścić komu chrząszcza przez N., dokuczyć żartami.

Nosacz, chorąży kozacki.

Nosarz, nosiciel, noszący.

Nosić, w znacz. 1) ubierać kogo, odziewać kogo; 2) znosić, wytrzymywać; 3) trwać, być, zachowywać, utrzymywać; 4) obracać, wykręcać; 5) obmawiać, obgadywać; 6) uważać, poczytywać, mieć za co; N. się przeciw komu, zachowywać się, postępować; N. się za kogo, być uważanym, uchodzić.

Nositelny, nośny, przenośny.

Nosiwać, nosić.

Noska, pończocha.

Nosny, nosowy.

Noszarz, nosiciel, tragarz.

Noszka, p. Noska.

Nota, notek, nuta; N.-ę trefić komu, dogodzić komu, przystosować się do kogo; Na swój notek, na swój stan.

Notalingwa, gramatyka.

Nowak, 1) początkujący, [256]nowicjusz; 2) parwenjusz; 2) nowiniarz, zwolennik nowości, nowych pojęć; nowator.

Nowe lato, podarunek noworoczny, gwiazdka, kolęda.

Nowic, nowicjusz (w klasztorze).

Nowina, nowizna, nowa rola, przedtym nie oranaorana.

Nowiniarka, plotkarka.

Nowinki, nowalijki.

Nowinkonoś, nowiniarz.

Nowisko, ziemia niewykarczowana po wyciętym lesie; przednówek.

Nowocien, nowotny, nowo nastały; uganiający się za nowościami, za modą.

Nowocina, nowina, nowostka.

Nowokrzczeniec, nowochrzczeniec, neofita; anabaptysta.

Nowoprzymierny, nowego przymierza.

Nowosiedliny, 1) uroczystość z powodu osiedlenia się w nowym miejscu, przenosiny; 2) nowosiedle, nowa siedziba.

Nowotek, w wyr. z nowotku, na nowotku, za nowotku, z początku, na początku; z N.-u, znowu, nanowo.

Nowotnica, modnisia, strojnisia.

Nowotnina, p. Nowocina.

Nowotworny, nowomodny.

Nowouk, p. Nowak.

Nowowiernictwo, nowowiarstwo, nowa wiara, kacerstwo.

NewozaciągłyNowozaciągły, nowozaciężny, świeżo wzięty do wojska.

Nowożeni, nowożenia, nowożenik, nowożeń, nowożeniec.

Nożnia, nożny, pochwa, futerał.

Nóg, gryf (ptak bajeczny)bajeczny).

Nór, nórownik, nurek.

Nórt, nurt.

Nucić, nęcić.

Nuczyć, nukać, wołać, naglić, popędzać.

Nudnić, nudzić.

Nudnieć, nudzieć, mdleć, nędznieć, wątleć, marnieć, słabnąć.

Numa, 1) chata żmudzka, szałas, schronisko; 2) świątynia.

Nurek, nowochrzczeniec, anabaptysta.

[257]Nurkiem chodzić, ponuro chodzić, patrzeć.

Nurownik, nurek.

Nurta, głąb, głębina.

Nurtawy, bystry.

Nury, ponury, posępny.

Nuża, nużda, 1) znużenie, utrudzenie; 2) trud, mozół, niewczas.

Nużnieć, p. Nudnieć.

Nużny, 1) nużący, męczący; 2) znużony, zmęczony, wyczerpany.

Nyga (z niem. Neige), resztka.

Nykać, szukać, szperać, nasłuchiwać.

Nynać, lulać, spać.

Nyreczny, nerkowy.

Nyża (z franc. niche), nisza, zagłębianie.

1.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Wasanna w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
2.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Acan w tym słowniku lub w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
3.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Asan w tym słowniku.
4.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Aspan w tym słowniku lub w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
5.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Waszmość w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
6.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Lazur w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
7.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Pontał w Encyklopedii staropolskiej.
8.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło pupki w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
9.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje.
10.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
11.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
12.  Błąd autorów słownika; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Encyklopedii staropolskiej i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
13.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Encyklopedii staropolskiej i w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autorów: Antoni Krasnowolski, Władysław Niedźwiedzki.