M. Arcta Słownik Staropolski/O-R (całość)

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Antoni Krasnowolski Władysław Niedźwiedzki
Tytuł	Słownik Staropolski
Wydawca	M. Arct
Data wyd.	ok. 1920
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[257]

O.

O (z biern.), 1) około, prawie, blizko; np. o cztery tysiące, około czterech tysięcy; 2) podczas, w ciągu; np. o jeden wieczór, w ciągu jednego wieczora; 3) stać o co, ubiegać się o co; trwać o co, dbać o co; przywieść kogo o co, przyprawić o co, nabawić czego; przyjść o co, nabawić się czego; 4) brać się o co, ujmować się za czym; o tym, pod tym warunkiem; 5) o ziemię co uderzyć, rzucić, zaniechać; o ziemię, w niwecz, na marne.

Obaczać, obaczawać, spostrzegać, badać, oglądać; baczyć; zwiedzać.

Obaczenie, upamiętanie, rozmysł.

Obaczny, 1) widzialny; 2) baczny, oględny, przezorny.

Obaczony, oprzytomniały.

Obaczować, pp. Obaczać.

Obaczyć się, 1) spostrzec się; pomiarkować się; 2) upamiętać się, poprawić się; 3) oprzytomnieć, przyjść do siebie, ozdrowieć.

Obaczywać, p. Obaczać.

[258]Obadać, 1) zbadać ze wszystkich stron; 2) upatrzyć, wyszukać, wynaleźć; 3) skusić, opętać, opanować.

Obajcować, okłamać.

Obalanka, kiszka wołowa kaszą nadziewana; drzewo tak okopane, aby się wywróciło.

Obalalny, obalisty, łatwy do obalenia.

Obaliny, upadek, runięcie.

Obalisko, zwaliska, ruiny, gruzy.

Obar, miejsca na drzewach iglastych, oblane żywicą; usychanie drzew od góry.

Obarchnieć, obarknieć, otumanieć, ogłupieć.

Obareczek, pieniek opalony.

Obartel, rękojeść klamki, zakrętka u okna.

Obartuch, obwartuch, obortuch, 1) ciasto z serem; 2) tłuścioch, grubas.

Obawiciel, mieszkaniec, obywatel.

Obazarnik, bazarnik, markietan.

Obbieg, okrąg, obwód, koło.

Obbież, p. Obież.

Obbieżny, p. Obieżny.

Obcalenie, ocalenie.

Obcapić, otoczyć, opaść.

Obchad, w wyr. nie dawać O.-u, naprzykrzać się, nie dawać spokoju.

Obchełznąć, okiełznać.

Obchodzić się, postępować, zachowywać się; wziąć się do czego; zajmować się.

Obchodzywać, obchodzić.

Obciążać, obciążywać sobie, mieć sobie za uciążliwe, skarżyć się, utyskiwać; O. na kogo, powstawać; zobojętnieć, stać się ociężałym, zgnuśnieć; zaciążyć.

Obciążanie, ucisk, ciemię stwociemięstwo.

Obciążliwy, obciążny, 1) uciążliwy, przykry; 2) ociężały, ciężki; 3) utyskującyutyskujący.

Obciążyciel, ciemiężyciel, gnębiciel.

Obciążywać, p. Obciążać.

Obciężliwy, obciężny, p. Obciążliwy

Obconąć, obczunąć, obstąpić.

Obcować, prowadzić się, zachowywać się.

[259]Obcownik, towarzysz, wspólnik, kolega, przyjaciel.

Obcowny, zażyły, poufały, blizki.

Obczasować, ociosywać.

Obczerstwić, obczyrstwić, oczerstwić, orzeźwić, ożywić, wzmocnić, pokrzepić.

Obdal, opodal.

Obdalny, trochę daleki, nieco odległy.

Obdawać, obdać, dać jeść bydłu na noc.

Obdłużny, 1) podłużny, podługowaty; 2) przydługi, przydłuższy.

Obdłuższy, przydługi, za długi.

Obduchem, duchem, żywo, prędko.

Obdzielny, podzielny.

Obdzień, szybko, przez jeden dzień.

Obdzierżeć, p. Odzierżeć.

Obebrać, obrać.

Obec, o-cy, (rzecz r. ż.), ogół, ogólność, powszechność; wobec, 1) wogóle, ogólnie, pospołu, razem; 2) wobec, w obecności.

Obecnie, 1) gromadnie, ogólnie, powszechnie, razem; 2) osobiście; 3) w obecnej chwili, teraz.

Obecny, 1) ogólny, powszechny, gromadny; 2) osobiście przytomny; 3) współczesny, na dobie będący.

Obegnać, 1) obiec, oblecieć, otoczyć, osaczyć; 2) odegnać, odpędzić.

Obegnaniec, oblężony, oblężeniec.

Obejrzały, oględny, ostrożny, przezorny, baczny.

Obejrzliwy, dający się obejrzeć wkoło, widoczny ze wszystkich stron.

Obejście, 1) zatrudnienie, zajęcie, profesja; 2) odprawienie, odbycie, obrządek; 3) mienie, dobytek; 4) gospodarstwo, zabudowania gospodarskie.

Obejść, otoczyć, ogarnąć, opanować.

Obejźrzliwy, p. Obejrzliwy.

Obel, całkowicie, całkiem, zgoła, zupełnie.

Obelgacz, potwarca, hańbiciel.

Obelgać, p. Obelżyć.

[260]Obeliszek, obelisk.

Obelnąć, obelgnąć, przylgnąć, oblepić się.

Obelniony, oblepiony, oblazły.

Obelny, bartniczy.

Obelża, obelga, hańba.

Obeiżeć sięObelżeć się, zelżeć, pofolgować.

Obelżenie, 1) ulga; 2) obelga, zelżenie.

Obelżyć, obelżywać, zelżyć, znieważyć, zhańbić.

Obemgleć, okryć się mgłą.

Obemrzeć, obumrzeć.

Obercuch (niem.), okrycie, suknia zwierzchnia.

Oberemek, p. Obremek^[1].

Oberknąć się, oburknąć sięsię.

Oberman (z niem. Ober mann), 1) starszy, zwierzchnik, przełożony; 2) sędzia polubowny, rozjemca.

Obertać, obracać, wykręcać; O. się, uwinąć się z robotą, zakrzątnąć się.

Obertuch, p. Obercuch.

Obertus, obyrtus, 1) żywy, zwinny; 2) głupkowaty.

Oberwisko, urwisko.

Oberzniony, oberznięty.

Obesłać kim, czym, zawiadomić przez kogo, przez co; obdarzyć czym przez posła; O. się czym, obdzielić się kolejno (jaką wiadomością).

Obeszcie, obeście, obejście.

Obeszłość, troskliwość, współczucie.

Obeszły, obeszty, 1) otoczony, objęty; 2) przestający na małym, niewymagający, skromny; 3) czuły, draźliwy.

Obewrzały, oblepiony.

Obewrzeć czym, oblepić się.

Obezeczcić, obczernić, zbezcześcić, zhańbić.

Obeźrzeć, obejrzeć.

Obeźrzenie, 1) obejrzenie; 2) widnokrąg, widok; na O.-niu, na widoku, pod okiem.

Obębnić, ogłosić.

Obęść się, obyć się.

Obfit, obfitość.

Obfitarz, bogacz.

Obfitodajny, obfitorodny, urodzajny.

Obgęsty, gęstawy, zawiesisty.

Obgłąb, niezbyt głęboko.

Obgrubszy, przygruby, grubawy.

[261]Obiad, w znacz. uczta weselna.

Obiadwać, obiedować, obiadować.

Obiata, obieta, 1) ślubowanie, obietnica; 2) ofiara.

Obiatować, obietować, 1) ślubować, przysięgać; 2) ofiarować.

Obiązać, obowiązać, zobowiązać.

Obicjent, oskarżony.

Obida (czesk.), wstręt, obrzydzenie.

Obidzać, zohydzać, mierzić.

Obiecadło, abecadło, alfabet.

Obiecność, obecność.

Obiecownik, obiecywający.

Obiecy, obżarty, łakomy.

Obiecz, obczy, p. Obec.

Obieczny, ogólny, powszechny.

Obiedne, obiadowe, strawne na obiad.

Obiednia, 1) uroczystość, festyn obiadowy; 2) msza w kościele wschodnim.

Obiedować, obiedwać, obiadować.

Obiegły, otoczony, okrążony.

Obiegować, krzątać się, zabiegać.

Obierać się czym, w czym, trudnić się, zajmować się, poświęcić się czemu, chodzić koło czego; 2) postępować, znajdować się; 3) przebierać się, rozbierać się; 4) ofiarowywać się, nastręczać się; 5) uwalać się czym; 6) wyróżniać; 7) Obrać, obić, wybić.

Obierki, 1) rzeczy wybrakowane, wybierki; 2) resztki, odpadki.

Obierz, obierza, 1) ubranie, odzież; 2) także: obież, obieża, sieć, matnia, pułapka; 3) sprzęt, narzędzie.

Obierzka, obierzwia, sznur, na który się nawleka sieć do łowienia.

Obierzyciel, obiorca, elektor.

Obierzyna, p. Obierki.

Obiesiciel, kat.

Obiesić, obwiesić, powiesić.

Obieś, szubienicznik, wisielec.

[262]Obiet, obieta, p. Obiata.

Obietny, ofiarny.

Obietować, p. Obiatować.

Obież, p. Obierz.

Obieżna, okólnik.

Obieżny, obbieżny, obiegowy, obrotowy, krążący.

Obijanik, szuhaleja, statek wodny z wydrążonego dębu z bokami i wystającemi deskami.

Obimać, obejmować.

Obinąć, owinąć, przedzierzgnąć się w coś.

Obiniony, obwiniony.

Obiotować, p. Obiatować.

Obisk (rusk.), obszukanie, rewizja, śledztwo.

Obiskać, obiskiwać, obszukać, zrewidować.

Obitszy, obfitszy.

Objacja, składanie ofiar, ślubowanie.

Objad, żarłok.

Objant, składający ofiary, czyniący ślub.

Objaśniewać, objaśniwać, objaśniać.

Objawiać, sławić.

Objawny, objawiony.

Objąt, objętość.

Objątek, zawartość, treść.

Objednać, objednywać, zjednać, pozyskać.

Objedz, objadacz, żarłok, łakomiec.

Objeśny, objezdny, żarłoczny, łakomy.

Objeździć, ujeździć, ukrócić, poskromić.

Objętki, sieć otaczająca knieję.

Objętny, objętliwy, 1) pojętny, zdolny; 2) zrozumiały.

Obkupować (łac.), okupować, zająć.

Obkusować, skrócić.

Oblacja, ofiarowanie czego.

Obladra, obłąk, jelce.

Oblak, kawał drzewa obłego, okrągłego i podłużnego, pień.

Oblaskliwy, rzucający blask naokoło.

Oblasknąć, oblaskiwać, oblaskować, blaskiem obrzucić, opromienić.

Oblastrować, obgadać, obmówić.

Oblat, dziecię, ofiarowane na służbę Bożą.

Oblata, 1) Oblatowanie, spisywanie do aktów; 2) ofiara, dar składany w ofierze; 3) opłatek.

[263]Oblatować, podawać do aktów.

Oblega, kamień dokoła obrosły zbożem.

Oblegacja, zobowiązanie się do pracy wspólnej i bezpłatnej.

Obległy, osiadły.

Oblek, obmowa; zarzuty; przywary.

Oblem, p. Obel.

Obleniały, zleniwiały.

Oblenieć, trochę zleniwiećzleniwieć.

Oblesny, obleszczywy, obleszny, obleśny, przymilający się, pochlebiający, układny, obłudny.

Obletczyć, zrobić lekkim.

Oblewiny, zalanie, wylew, powódź.

Obleża, p. Oblina.

Obleżały, zgnuśniały, zniewieściały.

Obleżeć, 1) oblec (obległ); 2) być osaczonym; 3) zgnuśnieć.

Obleżeniec, oblężeniec, oblężony.

Obleżnik, oblęgierz, oblężca, oblegający.

Oblężeć, oblec (obległ).

Oblężność, naleganie, natrętność.

Obli, p. Obły.

Oblicz, obliczaj, obliczej, oblicze.

Obliczać, okazać.

Oblicznie, osobiście.

Obliczność, 1) obecność, przytomność; Chleb O.-ści, u star. Żydów: chleb jako ofiara w świątyni, chleb pokładny; 2) oblicze, wzrok, oczy; 3) obłuda, fałszywość.

Obliczny, 1) twarzowy; 2) obecny, przytomny.

Oblig (zam. oblik), pozór, pretekst.

Oblik, 1) pozór; 2) warunekwarunek.

Oblina, obleża, barć.

Oblity, oblany.

Oblizować, oblizywać.

Oblokirować, otoczyć wojskiem.

Oblokucja, zarzut, przeczenie.

Oblubieńca, oblubiona, oblubienica, narzeczona.

Obluchny, okrągluchny.

Oblujstwo, uczta w nocy, biesiada nocna.

Obład, ład, porządek.

Obłagać, przebłagać, przejednać.

Obłap, uścisk.

Obłapać, zagarniać, zabierać.

[264]Obłapianek, p. Obłap.

Obłapić, obłapiwać, obłapiać, obejmować, ściskać.

Obłaszcze, pojedyńczo, zosobna, po jednemu.

Obłaść, obszar, przestrzeńprzestrzeń.

Obława, zaspa piaszczysta.

Obławą, obławem, ławą, kupą, hurmem, tłumnie.

Obłaz, 1) droga boczna, manowiec, bezdroże; 2) ogródka (w mowie); bez O.-zu, bez ogródki, bez wahania, bez ceremonji, bez żartu.

Obłazować, obłazić (obleźć).

Obłazowy, obłaźny, nie prosty, pośredni.

Obłaźnić, oszukać, okpić, odrwić.

Obłaźnie, ceremonjalnie, etykietalnie.

Obłaźny, 1) idący nie wprost, uboczny; 2) ciągły, nieprzerwany.

Obłądliwy, obłędliwy, p. Obłędny.

Obłądnieć, 1) wpaść w błędy; 2) zmieszać się, stracić przytomność umysłuumysłu.

Obłądnik, człowiek błądzący.

Obłąkać, obłąkiwać, zmylić komu kierunek; wprowadzić na złą drogę, zabłądzić.

Obłąkany, w obłąk skrzywiony.

Obłądzać, obłądzić, wpaść w błąd, pobłądzić, omylić się.

Obłądziły, obłądzony, 1) zbłąkany; 2) błądzący.

Obłędny, 1) w błędnym kierunku idący; 2) błąkający się, błądzący; 3) pełen błędów, błędny, łudzący; 4) błędny, nieprzytomny.

Obłędzić, p. Obłądzać.

Obłęk, obłąk, łęk, łuk, zagięcie, okrąg.

Obłocz, powłoka.

Obłoczny, od obłoku.

Obłoczyć, obłóczyć, przyoblekać.

Obłoga, 1) obłóg, szereg, otaczający coś; 2) obszycie, wypustka, wyłoga; 3) obsadzanie, obtaczanie; 4) ciężary, bagaże (wojskowe).

Obłogiwać, zostawiać odłogiem.

Obłojca, żarłok.

[265]Obłojnie, żarłocznie.

Obłokać się, objeść się.

Obłona, błonie.

Obłowa, obława.

Obłowiny, obłowienie się,się.

Obłowny, 1) możliwy do obłowienia się; 2) obławny, należący do obławy.

Obłożyć, otoczyć, (o zwierzu); O. się, obciążyć się; otoczyć się.

Obłożysko, miejsce ograniczone, np. kotlina.

Obłożysty, roztoczony w krąg.

Obłóg, obłoga, 1) szereg czego otaczający; 2) legowisko.

Obłudzić, obłudzać, obłudzować, 1) oszukać, podejść, zwieść; 2) wyśmiać, wyszydzić.

Obły, podługowato-okrągły, owalny; wypukły; walcowaty.

Obłysić, obłysiać, uczynić łysym, ogolić; obnażyć.

Obmaczować, omaczać, zmaczać.

Obmaklać, obmakliwać, obmacać.

Obmaństwo, oszustwo.

Obmatać, omotywać.

Obmawiać się, tłumaczyć się, uniewinniać się.

Obmierzęczyć, obmierzić, obrzydzić.

Obmieszkać, omieszkać; O. się, zasiedzieć się, zamieszkać, osiedlić się.

Obmijać, obminąć, omijać, ominąć.

Obmiot, przedmiot.

Obmoleć, pokryć się warstwą czego.

Obmowa, obmowisko, omówisko, 1) oszczerstwo, gadanie ludzkie; 2) obgadanie, omówienie; narada; 3) wymówka, tłumaczenie się; 4) przemowa; 5) objaśnienie, wykład.

Obmównica, lubiąca obmawiać.

Obmówstwo, skłonność do obmawiania.

Obmurzyć się, uwalać się, zamorusać się.

Obmuskawać, omuskiwać; oczyszczać.

Obmysł, obmyślenie, zamysł, projekt.

Obmyślawać, obmyślać, zamierzać; O. kogo, wziąć w opiekę, opatrzyć.

[266]Obmyślny, przewidujący, przezorny.

Obnażywać, obnażać, obrać z czego, ogołocić; wyzuć z czego; pozbawić czego.

Obnieczcić, zbezcześcić, zhańbić.

Obnieść kogo, donieść komu, lub o kim.

Obniście, obejście.

Obniść, (obnidzie), obejść.

Obnoc, w nocy, przez noc.

Obnocować, obnocować się, przenocować, przebyć noc.

Obnowić, 1) odnowić, odświeżyć; 2) rzeczy nowej użyć po raz pierwszy.

Obnoża, bagaż, ciężar, obłogi.

Obnuża, nędza, niedola; utrapienie.

Obociętny, obosieczny.

Oboczyć, objechać bokiembokiem.

Oboczysty, zamknięty dokoła.

Obodwoje, oboje.

Obojaki, złożony z obu, dwojaki, taki i owaki.

Obojeńca, obojątek, obojątka, człowiek obojętny.

Obojętny, 1) łatwy do ujęcia z obu stron; 2) używający do roboty obu rąk z jednakową łatwością; 3) obosieczny; 4) dwustronny, dwojaki; 5) dwuznaczny; 6) niepewny, wątpliwy, chwiejny, powolny; 7) bezstronny, neutralny; 8) apatyczny, nieczuły; 9) nieciekawy, banalny, błahy.

Obokiem, obok.

Obolewiec, oboprawiec, człowiek posługujący się lewą ręką tak dobrze, jak prawą.

Obona, okrasa, omasta.

Obor, obiór.

Obora, dziedziniec gospodarski, podwórzec.

Oborny, doborowy, wyborny.

Oborzysty, istniejący w wielkim wyborze.

Oborzyć się, oborzeć się, oburzyć się, powstać.

Obowiązały, 1) obowiązany, 2) obowiązujący; 3) zależny, zawisły, podległy; 4) zabezpieczony, zapewniony.

Obowiązka, obowiązek, warunek, zastrzeżenie.

[267]Obozieństwo, oboźniczostwo, urząd oboźnego.

Obożny, który stał się bóstwem, ubóstwiony.

Obożyć, uczynić Bogiem, ubóstwić.

Obój, chałupa na dwie rodziny.

Obój, oboja, oboje, każdy z obu, jeden i drugi, ten i ów.

Obór, obiór.

Obórzyć, oburzyć.

Obóz, 1) spoczynek wojska idącego; nocleg wojska pod namiotami; 2) wyprawa wojenna.

Obr (czesk.), olbrzym.

Obracać, w znacz. trapić, niepokoić; O. słowa, przekręcać je; O. kogo, dopiekać mu słowami; O. kim, kogo, pokierować, poruszyć; O. co, prowadzić co (interes); O. za sobą, ciągnąć korzyści, nie zapominać o sobie; O. się, postępować, kierować się, przebywać; przemienić się, stać się czym.

Obrachmanić, p. Obrochmanić.

Obrać się, podjąć się.

Obrada, pociecha, zadowolenie, korzyść, pomoc.

Obradować się, 1) dokon. uradować się, ucieszyć się; 2) niedok. radować się, cieszyć się.

Obradzić, obradzać, 1) uradzić, obmyślić; 2) O. kogo, opatrzyć radą; poradzić komu. Obradź cię Bóg, niech cię Bóg ratuje.

Obramienie, obłożenie, obłoga, rama.

Obraniec, wybraniec, elekt.

Obrany w czym albo w co, 1) ogołocony z czego, ubogi w co, pozbawiony; 2) bogaty w co.

Obraz, obrazek, 1) wizerunek, posąg, statua; bałwan, bożek; 2) wrażenie, wejrzenie.

Obraza, odraza, wstręt.

Obrazić, uderzyć boleśnie, zranić; rozgniewać.

Obrazobójca, obrazobórzca, obrazokaźca, obrazobórca, ikonoklasta, zwalczający cześć oddawaną obrazom (nie: obrazoburca).

[268]Obraźca, obraziciel, ten, który obraził.

Obraźliwy, obraźny, 1) dokuczliwy, bolesny; 2) przykry, nieprzyjemny, drażniący; 3) zaczepny; 4) obrażający, obelżywy; 5) łatwo obrażający się, zaraźliwy.

Obraźnik, obraźny, rzeźbiarz, snycerz; niosący obrazy na procesji.

Obrąb, zasiek, barykada z drzew.

Obrączyć, 1) nabić obręczami (beczkę); 2) poręczyć,zaręczyć, zagwarantować; O. się, zaręczyć samym sobą.

Obrąż, obroża.

Obreda, poręby leśne.

Obręcz na ręce, bransoleta.

Obroba, listwa, obręb.

Obrochmanić, obrochmannić, ugłaskać, ułagodzić, ułaskawić, oswoić.

Obrocisty, obrotny.

Obrok, 1) podatek w zbożu lub innych produktach, nałożony dla obrony kraju; 2) czynsz; 3) wydatki dzienne.

Obrona, p. Wiardunek.

Obroniczka, obrończyni, obronicielka, orędowniczka.

Obronić, uronić.

Obrosa, w wyr. w O.-sę, po rosie, w czasie rosy.

Obrostać, obrastać.

Obroszczony, obrosły.

Obrotny, obrocisty, powrotny, wsteczny, opaczny.

Obroty, harce, opały, tarapaty, męki; operacje, manipulacje, tajemnice, sztuczki, wybiegi, wykręty, manewry.

Obroża, obróż, naszyjnik, niewola, kajdany.

Obrót świata, ziemi, biegun ziemi.

Obrózdnik, obrózdny, sąsiad o brózdę.

Obruch, obrus; płachta.

Obruchać, obruchnąć, obruchywać, obruszyć, obruszać.

Obrus zdjąć, zerwać z kim, uczynić rozbrat.

Obrusić, wygładzić.

Obrusznik, napierśnik.

Obruszny, łatwy do obruszenia.

Obruszyć się, nakłonić się.

Obryć, okopać.

[269]Obryknąć kogo, ofuknąć kogo, wrzasnąć na kogo; O. się, ofuknąć się, obruszyć się.

Obrys, zarys.

Obrywka, obrywcza, co się komu oberwało, okroiło; dochód poboczny, zysk dorywczy.

Obrzazać, obrzezać, oberznąć.

Obrzazować, obrzazywać, obrzezać, obrzynać.

Obrzaźny, obrzazgły, pełen obrzazgu (nieprzyjemnego smaku).

Obrząd, 1) rząd (np. pereł); 2) to co ma być przyrządzone; 3) obrządek; 4) ugoda; 45) zrządzenie, zarządzenie, testament.

Obrządny, obrzędowy.

Obrządzać, obrządzić, rozporządzać; załatwić; O. się, rozporządzać się.

Obrzedni, obrzedny, rzadki, nieczęsty; nie gęsty.

Obrzeg, ściana podtrzymująca brzeg.

Obrzemski, p. Obrzymski.

Obrzezać, obrzezować, obrzazywać, okroić.

Obrzeże, obrzeżyna, brzeg krawędzi, kraniec, skraj, rąbek.

Obrzęda, p. Obrząd.

Obrzmiany, obrzmiały, obrzękły; gruby, chrapliwy (głos).

Obrzucić się, obruszyć się, ofuknąć, żachnąć się.

Obrzut, 1) obruszenie się, ofuknięcie; 2) przedmiot.

Obrzyd, obrzyda, obrzydliwość, odraza, wstręt.

Obrzydny, obrzydliwy, wstrętny.

Obrzym, olbrzym.

Obrzymica, olbrzymka.

Obrzymski, olbrzymi.

Obseczka, legumina obiadowa.

Obseda, obserwacja, przestrzeganie.

Obsedować (łac.), oblegać, nalegać, obligować.

Obses (z ł. obsessus, opętany), obces, obcesowo.

Obserwa, obserwacja, postrzeganie.

Obsięgać, dosięgać, dochodzić, wynosić (co do objętości).

Obskacać, obskocać, okładać zarzewiem (węglem żarzącym).

[270]Obskakować, obskakiwać, obchodzić.

Obskazować, obmawiać.

Obskulać, osaczać, okrążać.

Obskuść, oskubać.

Obsługować, obsługiwać się.

Obstalować, obstalowywać, ustalić, utrwalić, upewnić, zabezpieczyć, wzmocnić.

Obstarni, obstary, przystarszy, podstarzały, niemłody.

Obstawać, obstąpić, obchodzić; wytrzymywać; starczyć za co.

Obstawić, 1) postawić dokoła; 2) obstalować, zamówić; 3) zatrzymać, zaaresztować.

Obstrzeżenie, ostrzeżenie.

Obsuć, obsypać.

Obsydja (łac.), oblężenie.

Obsyłka, porozumienie się przez posłańców, korespondencja.

Obszarnik, właściciel większych posiadłości ziemskich.

Obszczyzna, cudzoziemszczyzna.

Obszerz, wszerz.

Obszywać, ubarwiać, maskować.

Obściągnąć, obścięgnąć, trochę ściągnąć.

Obtarchany, otargany, obszarpany, oberwany.

Obtestować się (łac.), świadczyć się kim, czym.

Obtrocze, obtroczek, sznur którym co obwiązano.

Obumarszczyzna, własność bez właściciela.

Obuzdować, ouzdać, obuzdywać, poskramiać.

Obwadzać, obwadzić, przez obmowę powadzić, poróżnić.

Obwadzca, obwadziciel, obmówca, potwarca, instygator.

Obwajca, p. Obwadzca.

Obwarować, obdarować, opatrzyć, uposażyć.

Obwarownik, obrońca.

Obwarowny, obwarowany, warowny.

Obwencja (łac.), dochód okolicznościowy, niestały, obrywka.

Obweselić, rozweselić, uradować.

Obwiązek, 1) obwiązka, opaska; 2) obowiązek.

Obwiązka, 1) opaska; 2) [271]opatrunek, bandaż; 3) zastrzeżenie, warunek.

Obwicie, obwiązka.

Obwić, owinąć.

Obwieliczać, obwieliczyć, czynić wielkim, sławnym.

Obwierać, zamykać.

Obwieszczy, obwieszczalny, obwieszczający, ogłaszający.

Obwieszczyciel, obwieściciel, zwiastun, głosiciel.

Obwieść, obwodzić, obejrzeć sądownie, stwierdzić naocznie.

Obwięzło, obwiązka, opaska.

Obwięzować, obwiązywać, obowiązywać.

Obwijacz, obwiązka, opaska, bandaż.

Obwiły, obwity, owinięty.

Obwin, obwinienie.

Obwiniacz, obwiniciel, oskarżyciel.

Obwlec, oblec.

Obwoda, obrączka, pierścień.

Obwodzić, p. Obwieść.

Obwołać, wezwać; rozsławić.

Obwód, obwinięcie, zawój.

Obwrzały, p. Obewrzały.

Obwzećr1. Obwrzeć, (obwrzał), p. Obewrzeć.

Obwrzeć2. Obwrzeć, (obwarł), zamknąć.

Obwyknąć, przywyknąć.

Obwyż, nieco wyżej.

Obychody, obychodź, zwyczaje, porządki, stosunki.

Obyczaj, w znacz. 1) właściwość, własność, charakter, natura; 2) sposób, środek, tryb; 3) warunek, zastrzeżenie.

Obyczajny, według zwyczaju.

Obyć się, pobyć, wytrwać, usiedzieć.

Obyda (rus.), krzywda.

Obydle (cz.), miejsce zamieszkania, mieszkanie.

Obydzać, obydzić, krzywdzić, skrzywdzić.

Obyjście, obejście; O. się, obejście się, obycie się.

Obyjść, obejść.

Obyknąć, p. Obwyknąć.

Obysk, p. Obisk.

Obytelny, zdawna, z dziada pradziada zasiedziały.

Obytem, ciągle.

Obywaciel, obywacz, obywatel, mieszkaniec.

Obywać, przebywać, mieszkać, zamieszkiwać.

[272]Obywatelizna, obywatele, obywatelstwo.

Obzarny, chciwy, łakomy.

Obzdłuż, wzdłuż, wpodłuż.

Obzerki, obzierki, oględziny.

Obzimek, na wiosnę.

Obzimę, pod zimę, przez zimę, w zimie.

Obznaczyć, oznaczyć, zaznaczyć.

Obznajminy, oświadczyny.

Obzór, oględziny.

Obzywać się, odzywać się.

Obżałować, 1) oskarżyć, obwinić; 2) p. Ożalić. O. się, naużalać się.

Obżarca, obżerca, obżyrca, oźrzalca, ożyrca, obżartuch.

Obżarliwy, obżarły, obżerliwy, obżerny, żarłoczny, łakomy.

Obżegać, obżegnąć, p. Ożegać.

Obżerstwo, obżarstwo.

Obżynki, dożynki.

Obżywiciel, ożywiciel.

Obżywić, ożywić, wyżywićwyżywić.

Obżywny, odżywczy, posilny.

Oc, o co.

Ocap, belka leżąca na futrynach drzwi i okien i trzymająca je, aby się nie ruszały w ścianie, podciąg.

Ocas, ogon.

Oceański, oceanowy.

Ocel (czesk.), hacel, hak na obydwu końcach podkowy; na ocel, na ostro, mocno.

Ocelować, określić, ograniczyć.

Ocemgnienie, okamgnienie.

Ocękały, ociętny, krnąbrny.

Ocętny, niezgrabny, ociężały.

Ochab, bagno, trzęsawisko, oparzelisko.

Ochabić, ochabiać, ujrzeć, dostrzec.

Ochaić, ubrać ładnie, oczyścić.

Ochajny, czysty, schludnyschludny.

Ochapiać, ochapić, 1) w wyr. O.-pia mię, o.-pia mi się, przypomina mi się niewyraźnie, zdaje mi się; 2) O. się do czego, przypominać co, być podobnym do czego.

Ocharużyć, uporządkować, oporządzić, posprzątać.

[273]Ochełstać, oohełznaćochełznać, ochełznąć, okiełznać, poskromić, ułagodzić.

Ochędoga, suknie, stroje.

Ochędogi, ochędożny, czysty, schludny.

Ochędogość, ochędożeństwo, p. Ochędóstwo.

Ochędożeństwo, stroje, ozdoby, sprzęty.

Ochędożnie, składnie, zręcznie.

Ochędożniuchny, czyściuteńki.

Ochędożyć, upiększyć, ustroić; O. się, wystroić się, ubrać się.

Ochędóstwo, 1) czystość, schludność; 2) stroje, ubranie, porządki.

Ochlast, łgarz; kłamca.

Ochlić, trzeć; O. ozorem, gadać wiele.

Ochlnąć, p. Olknąć.

Ochlubnąć, osłabnąć.

Ochludzić, oporządzić.

Ochłanąć, ochłaniać, ochłonąć, pochłonąć ze wszystkich stron, ogarnąć, objąć.

Ochłodnik, miejsce cieniste i chłodne, chłodnik.

Ochłodziciel, pocieszyciel.

Ochłodzić, ukoić, uśmierzyć, pocieszyć; O. się, ukoić się, pocieszyć się.

Ochłudzić, zmusić.

Ochmalić, uderzyć.

Ochmętny, ogromny.

Ochmistrstwo, ochmistrzostwo, urząd ochmistrza.

Ochmistrzyni, gospodyni.

Ochnikować, ćwiczyć, bić.

Ochoczować, biesiadować, hulać.

Ochodzić, obchodzić, wschodzić (o słońcu).

Ochopnia, opończa.

Ochopny, pochopny, skory.

Ochorzały, schorowany.

Ochorzeć, rozchorować się.

Ochostać, ochłostać, obić, oćwiczyć.

Ochotniczek, ochoczy, wesoły.

Ochotować, ochotować się, p. Ochoczować.

Ochotszy, bardziej ochoczy, ochotniejszy.

Ochowywać, zachowywać, oszczędzać.

Ochoza, bagnisko, moczar.

Ochramować, 1) ochromić, uczynić kogo chromym; 2) kuleć, utykać.

[274]Ochrapały, ochrypły.

Ochrapieć, ochrypnąć.

Ochrapielina, ochrypłość, chrypka.

Ochrapiony, ochrapły, ochrypły.

Ochromak, p. Romak.

Ochromić, okulawić, uczynić kulawym.

Ochrona, 1) poszanowanie, oszczędność; bez O.-ny, nie szczędząc, bez uszczerbku; 2) zastrzeżenie, warunek; 3) schowanie, ukrycie, przechowanie; 4) przytułek, schronienie.

Ochrosnąć, ochrostać, 1) otłuc, otrzepać, ociosać, okrzesać; 2) otrzaskać, ostrachać; O. się, otrzaskać się, oswoić się, ośmielić się.

Ochrzcić, wymienić co po imieniu.

Ochrzypiać, ochrzypieć, ochrypnąć.

Ochtować (z n. aechten), wywołać z kraju, wygnać, banitować.

Ochwierutać, obruszać, obluzować.

Ochwiść, okiść.

Ochwostać, p. Ochostać.

Ochyba, rzecz niepewna; bez O.-by, niechybnie, niezawodnie.

Ochylić, 1) ominąć, obejść, okrążyć; 2) omówić, powiedzieć z ogródką; O. się, 1) uchylić się, wymówić się od czego; 2) otulić się, okryć się, ogarnąć się.

Ochynąć, 1) narazić na niebezpieczeństwo; 2) wynurzyć, wychylić, wyłonić, wyprowadzić na jaw; O. się, 1) zanurzyć się, pogrążyć się, zatopić się; 2) wpaść w niebezpieczeństwo; 3) wynurzyć się, wypłynąć, wybrnąć; 4) zabrać się do czego, odważyć się, zacząć; 5) obeznać się z czym.

Ociapać, oczyścić; obtłuc.

Ociągliwy, ociągający się, zwlekający.

Ociągły, wyciągnięty, obcisły, opięty.

Ociątny, p. Ociętna.

Ocibka, ociebka, p. Odsiebka.

Ociec, (oćca albo otca, oćcowie), ojciec.

[275]Ocieklina, ociekłość, nabrzmiałość, odętość.

Ociepka, oczepka, 1) wiązka słomy, siana, lnu, gałęzi; 2) brzemię.

Ociętny, oczętały, oporny, uparty, krnąbrny.

Ociężność, ociężałość.

Ocilensja, lampa nocna.

Ocinać się, opierać się.

Ociokać, p. Ocokać.

Ociszyć, osłonić.

Ockniewać się, ocucać się, budzić się.

Ocnąć się, ocknąć, obudzić się.

Ocokać, ugłaskać, obłaskawić, oswoić.

Ocokały, 1) ugłaskany, oswojony; 2) leniwy, ociężały.

Ocokiwać, p. Ocokać.

Octować, zaprawiać octem.

Ocuciwać się, ocucywać się, ocykać się, budzić się.

Ocz, o co, czemu; ni ocz, niewiadomo o co.

Oczajdusza (ukr.), hultaj, birbant, awanturnik.

Oczapiać, oczapić, ogarnąć, objąć, zawrzeć w sobie.

Oczas (czesk.), ogon.

Oczasować, ociosywać.

Oczechrać, oczesać.

Oczemgnienie, oczemnienie, okamgnienie.

Oczepka, ociepka, wiązka.

Oczeret, trzcina na rzekach rosnąca; miejsca trzciną zarosłe.

Oczeretnik, miejsce zarosłe trzciną.

Oczętły, p. Ocętny.

Oczmocenie, senność, odurzenie.

Ocznik, okulista; otwór ulaula.

Oczochrować, oczesywać.

Oczokać, p. Ocokać.

Oczokały, p. Ocokały.

Oczokiwać, p. Ocokiwać.

Oczorcieć, obrzydnąć.

Oczosnąć, oczesać; obedrzeć, oskrobać.

Oczrzedź, p. Otrzedź.

Oczucić, ocucić.

Oczujnie, czujnie.

Oczwistny, oczwisty, oczywisty.

Oczyć, widzieć, postrzegać.

Oczymgnienie, okamgnienie.

Oczynki, oczęta.

Oczywisko, widowisko, dziwowisko.

[276]Oćca, ojca.

Oćcic, p. Ojczyc.

Oćcowski, oćców, ojcowski.

Oćczyzna, 1) ojcowizna; 2) ojczyzna.

Oćczyzny, ojczystyojczysty.

Oćma, oćmia, ciemność, mrok.

Oćwiernica, poczwara, potwór.

Oda (tur.), 1) szkoła; 2) koszary; 3) oddział wojska, pułk, orszak.

Odać się, udać się.

Odaj (tur.), futor.

Odalik, mieszkanie kobiet tureckich.

Odalny, niezbyt daleki.

Odałyka, odaliska.

Odarki, odartki, łupy, łachmany.

Odądać się, odymać się, napuszyć się, zadąsać się.

Odbać się, przestać się baćbać.

Odbadać, p. Odbość.

Odbarać, odrzucać, być nieposłusznym.

Odbawiać, odbawić, zbawić, wybawić od czego.

Odbiegacz, odbieglec, dezerter, zbieg.

Odbiegły, zbiegły.

Odbieracz, odbieralnik, odbiorca; paser.

Odbierka, odbiórka, pobór do wojska.

Odbieżalizna, dobra ziemskie, opuszczone przez właściciela.

Odbieżały, 1) zbiegły; 2) odbieżany, opuszczony.

Odbieżanka, rozwódka.

Odbieżeć, odbiec.

Odbiórka, wypłata.

Odbitek, 1) jeniec, odbity nieprzyjacielowi; 2) odłamek, kawałek odbity od czego.

Odblekiwać się, odbijać się (o gazach w żołądku), przypominać się.

Odbliżyć, oddalić, cofnąć.

Odbłądzić się, pobłądzić, zawinić.

Odbocznik, nieodstępny towarzysz.

Odborny, odborowy, wyborny, wyborowy, przedni.

Odbość, odbić, odpędzić.

Odbronić, obronić, odbić, uwolnić, odebrać; zabronić.

Odbyć, odbywać, 1) przebyć, przejść; 2) stracić, postradać; 3) zbyć, [277]pozbyć się czego, uwolnić się od czego; 4) załatwić się z czym; 5) O. na krzyżu, przysiąc. O. się, 1) kogo, czego, pozbyć się, uwolnić się od czego; 2) załatwić się; 3) czym, zadowolnić się czym, poprzestać na czym.

Odbytność, odbytość, 1) łatwość pozbycia się czego; 2) odbyt, pokupność.

Odbytny, odbyty, 1) którego łatwo się pozbyć, od którego łatwo się uwolnić; 2) pokupny, popłatnypopłatny.

Odchełzać, odkiełznać, rozkiełznać.

Odchęcić, zniechęcić, odstręczyć, odwieść od czego.

Odchlina, odchlisko, otchłań.

Odchlisty, przepaścisty.

Odchmalić, otworzyć.

Odchnienie, p. Olknienie^[2].

Odchodziciel, odludek, samotnik.

Odchodzić, być zniesionym, skasowanym; padać, ginąć (o bydle).

Odchodzisko, miejsce wyschłe po ustąpieniu wody.

Odchowały, odchowany, dorosły.

Odchylisko, otchłań.

Odchynąć, zawrócić, skręcić.

Odciążny, odejmowany, potrącany, ujemny.

Odcimiać, odciemiać, nie zasłaniać.

Odciosnąć, odciąć, odszczepić, odłupać, odrąbać.

Odcknienie się, ocknienie się.

Odcumować, odwiązać linę przytrzymującą statek przy lądzie.

Odcykować się, ocykać się, budzić się,się.

Odczestować, poczęstować nawzajem.

Odczochnąć, odczorchnąć, obłupać, odedrzeć, oderwać.

Odczosnąć, p. Odciosnąć.

Oddać, w znacz. dać ślub, poślubić; O. się, 1) wrócić się, nagrodzić się, odpłacić się, opłacić się, wywdzięczyć się; 2) O. się z kim, wziąć ślub, pobrać ś.; zadać śś., wdać się; 3) O. się czym, pachnąć, zalatywać; trącić.

[278]Oddal, zdala.

Oddalić, odstąpić prawnie.

Oddana, żona ślubna.

Oddarunek, oddawek, oddawka, oddaż, oddarowanie, odpłata, wywdzięczenie się.

Oddawka, 1) oddanie; odwdzięczenie się; 2) danina; 3) pobór wojskowy.

Oddaż, p. Oddarunek.

Oddednieć, odnieć, rozednieć, rozwidnić się.

Oddejkać, odłożyć, odwlec.

Oddeszny, oddyszny, oddechowy.

Oddęcie się, odęcie się.

Oddławić, odcisnąć, odgnieść.

Oddłużyć, oczyścić z długów.

Oddroże, zdroże, manowiec, bezdroże.

Oddrożyć, 1) sprowadzić z drogi, sprowadzić z prawej drogi, sprowadzić na manowce.

Odduch, wyziew.

Oddynkować się, odtynkować się, oddalić się, odgrodzić się.

Oddział, 1) część wydzielona, porcja, racja; 2 wynagrodzenie.

Oddziałać, 1) odrobić, odpłacić, odsłużyć się za co; 2) odjąć, oddalić, odczynić (czary); O. majętność, odstąpić prawnie.

Oddziedziczyć, 1) wydziedziczyć; 2) odziedziczyć.

Oddzielać (syna, córkę), spłacić, wyposażyć, usamowolnić; O. się, odznaczać się.

Oddzierżyć, otrzymać.

Odebrać się, oddalić się, odejść.

Odecnąć, ocknąć.

Odeczcić, odeczczać, pozbawić czci, zbezcześcić, zhańbić.

Odeczczać, odeczcić, odczytać, przeczytać.

Odednie, zaranie.

Odednieć, odnieć, rozwidnić się.

Odegrawać, odgrywać.

Odejć, odejść.

Odejmny, odjemny.

Odejmować się, p. Opierać się^[1], odjąć się.

Odejść, w znacz. 1) zejść ze świata, umrzeć, zdechnąć, paść; 2) stracić znaczenie, pójść w [279]pamięć, zostać zniesionym; 3) zbyć kłopotu, uwolnić się, uniewinnić się; 4) O. w co, przejść, przemienić się.

Odekretować, osądzić, skazać.

Odekrzcić, przechrzcić.

Odelga, 1) ulga, ukojenie, polepszenie; 2) odwilż.

Odelnąć, odelgnąć, odlepić się, odpaść, puścić.

Odelżyciel, pocieszyciel.

Odemsta, odwet.

Odeprza, wzajemna skarga pozwanego przeciw pozywającemu.

Odeprzeć (odeprze, odparł) komu, stawić opór, dotrzymać placu; O. komu słowami, odpowiedzieć, odrzec, odciąć się, zaprzeczyć.

Odeprzeć, odeprzeje, odeprzał, odstać, wzdąć się, odleźć, odkleić się.

Odespodź, odespód, p. Odspód.

Odeszcie, odeście, odejście.

Odeszty, którego odeszli, opuszczony.

Odetch (odetchu albo odtchu), oddech.

Odetchniony, który odetchnął; wypoczęty.

Odetczyć, oznaczyć tykami.

Odetkać się, oddalić się na chwilę, odłączyć się, odbiec.

Odewzdać, zdać, oddać w posiadanie.

Odewstać, odstać, wzdąć się, napęcznieć.

Odezw, odwołanie, unieważnienie kupna.

Odezwać, 1) odwołać, wezwać do powrotu; 2) odwołać, cofnąć swoje słowo; O. się, 1) odwołać się, zaapelować; 2) O. czym, ogłosić się, uważać się za co; O. o co, zgłosić się, oświadczyć się o co, wystąpić o co.

Odeżdżyć, skropić deszczem, obdarzyć deszczem.

Odfasować, otworzyć.

Odgadać, odgadywać, zgadnąć.

Odgaić, odgajać, wygnać, wypędzić, usunąć.

Odganić, pozbawić.

Odgiełtować (z niem. vergelten), odpłacić, odwzajemnić się.

[280]Odgłabiać, odgłobić, odkładać, odchylać.

Odgłodać, odgłodywać, odgryźć, odjeść.

Odgłos, 1) wieść, pogłoska; 2) rozgłos, sława; 3) pozwolenie zabrania głosu.

Odgłosić się, odezwać się.

Odgniewany, ułagodzony, udobruchany.

Odgodzić się, odgadzać się, odłączyć się, odbiec.

Odgościć się, być w gościnie, być daleko od domu.

Odgórny, będący z góry, górny, wierzchni.

Odgranczać, odgraniczać.

Odgrażka, odgrażanie się.

Odgromić, odbić, odzyskać przebojem.

Odgrozić, zagrozić, odstraszyć; wymóc groźbą.

Odgrześć, odgrzebać.

Odgrzonąć, odgrzebać, odkopać, odgarnąć.

Odharapić, odherapić, odpędzić psy od ubitej zwierzyny z pomocą harapa.

Odhepywać się, odbijać się.

Odhowić się (ukraiń.), po długim poście zacząć jeść z mięsem.

Odimać, odejmować.

Odimać się, p. Odjąć się.

Odimający, odimca, obrońca, protektor.

Odiskać, odiskiwać, odiskować, odzyskać, odzyskiwać.

Odistaczać, odistoczyć, przeistoczyć.

Odjachać, odjechać.

Odjarzmiać się, wybić się na wolność.

Odjąć, odimać, w wyr. O. kogo, co komu, odebrać, odzyskać, wydrzeć; O. kogo, czemu, wybawić, uwolnić, obronić.

Odjąć się czego albo od czego, odplątać się, uwolnić się; pozbyć się, odbić co; O. się komu, czemu, oprzeć się, obronić się; uniknąć czego, otrząsnąć się z czego.

Odjąd, odkąd; odtąd.

Odjątek, to, co komu odjęto, zabór.

Odjemek, odłamek, okruch, kawałek.

Odjeść się, obronić się, odciąć się, ofuknąć się.

Odjezna knieja, część [281]kniei, gdzie się rozpoczyna polowanie.

Odkalić, odrzucić.

Odkaz, odkazanie, 1) odpowiedź, decyzja; 2) przekaz, zapis, cesja.

Odkazać, odkazywać, 1) odpowiedzieć, dać wyjaśnienie, wytłumaczyć się; 2) przekazać, ustąpić, zapisać komu; 3) oddalić, odprawić, odsunąć; 4) zagrozić czym; 5) O.-ywać, rozkazywać, panować; O.-zać się; 1) odpowiedzieć, dać wyjaśnienie; 2) zrzec się czego, odstąpić od czego, nie zgodzić się na co; 3) zagrozić, ofuknąć się, odciąć się.

Odkaziciel, przekazujący, zapisodawca.

Odkazować, odkazywać.

Odkinąć, odrzucić; O. się od kogo, odsunąć się, odstrychnąć się, odstąpić, odłączyć się.

Odkisawać, 1) odbywać kiszenie, fermentować; 2) poddawać fermentacji, kisić.

Odkład, odkładanie, odwłoka, mitręga.

Odkładźca, odwlekający, dojutrek, maruda.

Odkłonić się, w znacz. uchylić się, wymówić się, usunąć się od czego.

Odkocić, odtoczyć.

Odkoczować, oddalić się, koczując.

Odkolesić, odjechać koleją żelazną.

Odkos, odbłysk.

Odkraść się, wymknąć się, odejść niepostrzeżenie.

Odkroczyć, odkraczać, odstąpić, oddalić się od kogo, od czego; wykroczyć przeciw czemu.

Odkrojny, odrębny, oddzielny.

Odkryty, w znacz. zewnętrzny.

Odkrzywdzić co na kim, nad kim, powetować krzywdę, zemścić się.

Odksiężyć, pozbawić księdza charakteru duchownego.

Odkur, odprawa.

Odkwiść, odkwitować, odkwitnąć.

Odkwit, chylenie się do upadku.

Odlatować, odlatywać.

Odlaty, odpadki, wióry.

[282]Odlec, odlegać, być daleko położonym.

Odlecić, odlecać, polecając oddać, poruczyć.

Odlew, na odlew, lewą ręką.

Odlewać, cucić, trzeźwić (przez polewanie wodą).

Odlewaniec, odlewnik, giser, konwisarz.

Odleżałka, ulęgałka.

Odlipać, odlipnąć, odlepić się, odleźć.

Odlozować, zluzować, obluzować, rozluźnić.

Odlud, odludnia, miejsce odludne, pustkowie.

Odludkostwo, odludztwo, usposobienie odludka, mizantropja.

Odlunąć się, odpłynąć.

Odłęczać, odłęczyć, odłączać, odłączyć.

Odłoga, 1) odłóg; 2) odwód, zapas, rezerwa.

Odłomić, odłamać.

Odłożyć, odkładać, w zn. 1) co komu, odwrócić, oddalić co od kogo; 2) złożyć, dać (np. świadectwo); 3) kogo od czego, odzwyczaić. Odłoż! zatrzymaj się.

Odłudzać, 1) odwodzić, odciągać; 2) O. kogo, zbyć byle czym, omamić, oszukać; 3) rozczarować.

Odług, 1) oddalenie się, nieobecność; 2) ugór; przen. zaniedbanie, zastój; 3) miejsce odległe, kąt zapadły, wygnanie; 4) odległość; 5) knieja.

Odłup, kawałek odłupany.

Odłużać, odłuskiwać, odłuszczać, obierać z łuski.

Odmach, rozmach; bez O.-chu, bez namysłu.

Odmarja (z łac. armarium), szafa (na zbroje).

Odmarkować, odeprzeć, odpowiedzieć.

Odmatać, odmotywać, odwijać z motka, odplątywać, rozwikłać, wywikłać, wyswobodzić, wyprowadzić z kłopotu, wybrnąć.

Odmia, odętość, wzdęcie.

Odmiana, weksel.

Odmianek, kłamca.

Odmianiec, odmieniec, wyrodek, dziwoląg.

Odmiar, 1) odpłata, nagroda; 2) obręb, zakres, dziedzina.

[283]Odmiara, odmierzenie, odmierzanie.

Odmiat, odrzucenie.

Odmiatować, odmiatać.

Odmiel, miejsce płytkie w wodzie.

Odmienić, urozmaicić.

Odmieniec, 1) cudzoziemiec, odszczepieniec, zdrajca; 2) człowiek niedobry; 3) idjota.

Odmienisty, odmienny, zmienny.

Odmieść, w znacz. odrzucić, odtrącić, odepchnąć.

Odmietować, odmiatać, odrzucać, odepchnąć.

Odmięcz, odmięka, odwilż.

Odmiot, 1) odrzucenie, odtrącenie, wzgarda; 2) odrzutek, odpadki, śmiecie.

Odmiótł, odmełł, zmełł.

Odmłodek, p. Odmłódź.

Odmłodły, odmłodniały.

Odmłodzać, odmładzać.

Odmłódnąć, odmłodzieć.

Odmłódź, odmłodek, odrostek, latorośl.

Odmorze, kraj odległy od morza, ląd stały.

Odmowa, 1) odpowiedź; 2) odpowiedź odmowna, odmówienie; 3) odpowiedź stronie powodowej w sądzie, replika.

Odmówić, w znacz. 1) odpowiedzieć, odrzec; 2) sprzeciwić się, zaoponować; 3) odwołać, cofnąć własne słowo; 4) wymówić się, usprawiedliwić; O. się, wymówić się, usprawiedliwić się, uchylić się od czego.

Odmówny, odpowiedni, stosowny.

Odmyślić, odgadnąć, zrozumieć, dociec myślą.

Odnawiedzać, odnawiedzić, nawiedzić nawzajem, rewizytować.

Odnąd, stąd.

Odnia, otchłań, przepaść.

Odniały, oświecony światłem dziennym.

Odniechcieć, stracić chęć, przestać chcieć.

Odnieć, rozednieć, rozwidnić się.

Odniekąd, od niejakiego czasu; od pewnego miejsca; poniekąd, niejako.

Odniepaść, odejść, odbiec, opuścić kogo.

Odnieść, otnieść, w znacz. 1) przenieść, wznieść, zwrócić, skierować [284](sprawę); 2) donieść, przedstawić; 3) O. do kogo, oskarżyć, zadenuncjować przed kim; 4) znieść, usunąć, rozebrać; O. się, 1) oddalić się, odstrychnąć się, zboczyć; 2) O. się czym, dać się unieść czemu, usłuchać czego.

Odniewinnić, uniewinnić, zrehabilitować.

Odniosłość, stosunek, wzgląd.

Odnogi, brózdy, zmarszczki.

Odnosić, p. Odnieść.

Ododziać, ododziewać, rozebrać, obnażyć.

Odole, wąwóz, jar, parów.

Odonąd, p. Onąd^[1].

Odorament (łac.), pachnidło, perfumy.

Odorężnik, miecznik.

Odornować (z łac. ornare), upiększyć, przyozdobić, udekorować.

Odpajać, p. Odpoić.

Odpaść, przen. sprzeniewierzyć się, zdradzić, zerwać z kim, porzucić kogo; O. od czego, utracić co; upaść, zginąć.

Odpisać co komu, zapisać, przekazać; O. się, 1) zrzec się na piśmie; 2) wypisać się, wymeldować się; 3) odrzec się, oddalić się, odstrychnąć sie,się, usunąć się; nie pisać się na co, nie zgadzać się.

Odpłaćca, odpłajca, odpłaciciel, odpłacający.

Odpłata, otpłata, zapłata; żołd, pensja; oddanie wet za wet.

Odpłatki, opłaty.

Odpłatny, 1) łatwy do odpłacenia, wynagrodzenia; 2) opłacający się, korzystny, popłatny.

Odpłóczysko, mielizna przybrzeżna, odsypisko.

Odpoczęły, odpoczęty, wypoczęty.

Odpoczęstować, nawzajem poczęstować.

Odpoczynąć, odpocząć.

Odpoczynienie, odpoczynka, odpocznienie, odpoczęcie, odpoczynek.

Odpoić, 1) rozłączyć coś spojonego, rozpoić; 2) O. kogo od rozumu, pojąc odwieść od rozumu.

Odpora, przeszkoda, zawada.

[285]Odpornik, odporca, przeciwnik.

Odpowiadalny, odpowiedzialny.

Odpowiednia, odpowiednica, wyrocznia.

Odpowiednik, 1) odgrażający się, zuchwalec, śmiałek, buntownik; 2) herold wojenny, wysłaniec wypowiadający wojnę.

Odpowiedny, 1) odpowiedni; 2) odpowiadający, odporny, odwodowy; 3) zapowiadający wojnę, wypowiadający wojnę.

Odpowiedzieć, w znacz. 1) odmówić, dać odpowiedź odmowną, nie zgodzić się; 2) O. wojnę, wypowiedzieć; 3) zagrozić, zapowiedzieć (zemstę, wojnę); 4) opowiedzieć, oznajmić.

Odpowiedź, w znacz. 1) replika (w sprawie sądowej); 2) odpowiedzialność; 3) odpowiedniość; 4) oznajmienie, zapowiedź (zemsty, wojny); rozbrat, niezgoda; pogróżki.

Odpowieść, odpowiedź.

Odpór, zbijanie czyjego zdania, odprawa, protest; być na O., sprzeciwiać się.

Odprawa, odprawiny, 1) odprawienie, zwolnienie, dymisja; 2) O. (syna, córki), wyprawa, wyposażenie, usamowolnienie; 3) wyprawienie, wysłanie; 4) wyprawa, odjazd, wyjazd; 5) wyprawa, ekspedycja; 6) odprawianie, odbycie, załatwienie; 7) posyłka, wysyłka; 8) sprawa, interes; 9) odprawienie, się, odbywanie się, rozwój, postęp; 10) funkcja; 11) wykonanie, egzekucja, nabożeństwo, służba boża.

Odprawić, w znacz. 1) wyposażyć, usamowolnić (syna, córkę); 2) załatwić, uskutecznić, skończyć; 3) wykonać, spełnić, wyegzekwować; O. się, 1) rozprawić się, załatwić się z czym; 2) odpowiedzieć, wytłumaczyć się; 3) załatwiwszy się, oddalić się; przewinąć się; O. przysięgę, wykonać ją.

[286]Odprawka, rozgrzeszenie.

Odprawny, 1) dotyczący odprawy; pożegnalny; list O., dymisja piśmienna; list rozwodowy; 2) z którym łatwo się można porozumieć, wyrozumiały; 3) idący od strony prawej na lewo.

Odprawować, odprawiać; p. Odprawić.

Odprosić, przeprosić, przebłagać.

Odpruć, odpruwać od czego, odprowadzić, oderwać, odciągać, odwrócić.

Odprza, sprawa wzajemna, wytoczona przez pozwanego powodowi, odwód.

Odprzętnąć, sprzątnąć.

Odpust, 1) zwolnienie, dymisja, odprawa; 2) odpuszczenie, darowanie winy; 3) emerytura; 4) umorzenie długu; 5) uroczystość kościelna, połączona z odpustem kar doczesnych.

Odpuścić, 1) puścić od siebie, odprawić; 2) oddać, zwrócić; 3) wybaczyć, darować.

Odrada, odradzanie.

Odraki, Ślązacy z nad rzeki Odry.

Odrany, obdarty, obszarpany.

Odraszczać, p. Odrościć.

Odraz, 1) odbicie, odmach; 2) raz oddany, odwet; 3) odbicie, wizerunek odbity.

Odrazić, 1) odbić, odeprzeć; 2) odmówić kogo komu, zbałamucić, zbuntować; 3) oderwać, odciągnąć; 4) zrazić, zniechęcić; 5) odwietrzyć, odkazić; O. się, 1) odbić się, odzwierciedlić się; 2) nabrać odrazy, zrazić się, zniechęcić się; 3) orzeźwić się, stać się raźniejszym.

Odrazowy, natychmiastowy, doraźny.

Odraźny, 1) mogący być odrażonym, odbitym, odepchniętym; 2) odrażający, dezinfekcyjny.

Odrażać, p. Odrazić.

Odrażka, odraza.

Odrecesować się, odstąpić, usunąć się.

Odrok, urok, czary.

Odrosłka, mała odrośl.

[287]Odrościć, odraszczać, wyhodować coś rosnącego, wypielęgnować.

Odrozumny, odwodzący od rozumu, pozbawiający rozumu.

Odrób, odrobiu, drobiazg, drobne ryby.

Odróbka, odrobina, trochętrochę.

Odruzg, gruz, rumowisko, odłamki.

Odrwisz, odrwiświat, 1) oszust, szalbierz; 2) odrwienie, oszustwo.

Odrymować, odmierzyć; odpłacić, odwetować, odwdzięczyć się.

Odryna, szopa, stodoła na siano.

Odrzaz, obrzynek, okrawek.

Odrzazać, oderznąć.

Odrządzić, odkomenderować, wydelegować, wyznaczyć.

Odrzeczny, niedorzeczny, od rzeczy.

Odrzeszyć, odrzeszać, odwiązać, rozwiązać.

Odrzucić się, powrócić, odnowić się.

Odrzygować, wymiotować, zwrócić, oddać, odbić się (gazy z żołądka).

Odsaczać, odsaczyć, 1) odstawiać, odsuwać, oddalać; 2) odłączyć, oddzielać; O. się, odłączyć się, oddzielić się, odsunąć się, odstrychnąć się.

Odsadnić, odsednić (o koniu), przetrzeć, odparzyć (skórę); O. się, zetrzeć sobie skórę.

Odsadzić się, usunąć się, oddalić się, odczepić się.

Odsepisko, odsyp; przysep, odmulisko, brzeg gruntu, góry, wodą podmyty.

Odsędzić, odsądzić.

Odsępić się, wypogodzić się, rozchmurzyć się.

Odsiąść, odsunąć się, odchylić się, roztworzyć się; wykrzywić się.

Odsichmiast, od tego czasu.

Odsiebka, odsibka, na prawo.

Odsiecznie, obronnie.

Odsiedziały, odsiadły, wykrzywiony.

Odsiek, odsiecz, odpór.

Odsięźać, zmieniać, łagodzić.

Odsknąć, ocknąć, obudzić się.

[288]Odskok, przen. wybryk.

Odskuść, odskubać.

Odsłonie, miejsce odsłonięte, niezarosłe.

Odsługować, odsługiwać.

Odspodek, spodnia strona, spód.

Odspodni, odspodny, spodni, dolny.

Odspodź, odspód, od spodu, od dołu.

Odspółkować, odłączyć, oddzielić, odgraniczyć.

Odstać od kogo, odpaść, odłączyć się; zerwać z kim, odstąpić kogo, porzucić; O. kogo, obronić; O. się, cofnąć się; zaszkodzić sobie przez długie stanie.

Odstań, odległość, odstęp.

Odsterknąć, odsterkać, odtrącić, odepchnąć, odstrychnąć, odsunąć, oddalić.

Odstępek, 1) odstąpienie, cesja; 2) odległość; 3) odszczepieństwo; 4) odstęp, odwrót; 5) ustępstwo, wyjątek.

Odstępić, odstąpić.

Odstępień, odstępnik, odstępca, odszczepieniec, renegat.

Odstradać czego, odżałować, wyrzec się; 2) O. co, odzyskać, odszukać.

Odstronić, odłożyć; odwrócić, odchylić.

Odstronie, ustronie, ustroń, ubocze.

Odstronny, odłączony, oddalony, odmienny.

Odstrzelić, przen. odstręczyć, zniechęcić; O. się od czego, odstąpić, odłączyć się.

Odstrzygnąć, odstrzyc, odciąć (nożyczkami); przen. odstrychnąć, odpędzić.

Odsuć, odsypać, nasypać.

Odswajać, p. Odswoić.

Odswobodzić, odswobadzać, oswobodzić, wyswobodzić, uwolnić.

Odswoić, oduczyć, odzwyczaić.

Odszczep, odszczepieństwo, odstępstwo.

Odszczepek, odludek, wyrzutek społeczeństwa.

Odszczepienica, forma żeńska od wyrazu odszczepieniec, schizmatyczka.

Odszturknąć, odszturchnąć, odepchnąć; odtrącić.

[289]Odścić (czesk.), oddalić.

Odścigać, odpędzić.

Odśmiech, odpowiedź szydercza na drwinki.

Odśredni, odśrodopędny, odśrzedni, odśrodkowy.

Odświekotać, odświego taćodświegotać, odpaplać.

Odświt, odblask, odbłysk.

Odtążyć, odtęsknić, przestać tęsknić.

Odtoczyć, odwieść, odciągnąć, oddalić.

Odtręt, 1) odrętwiałość, zdrętwienie; 2) wstręt, odraza.

Odtwarca, otwierający, otwieracz.

Odtwarzać, odtwierać, odtworzyć, otwierać, otworzyć.

Odtworzony, otwarty.

Odtworzysty, p. Otworzysty

Odtychmiast, odtąd.

Odtykać, przen. odkrywać, odsłaniać.

Oduciec, oduciekać kogo, odbiec, porzucić.

Oduć, owiać.

Odumarły, pozostały po czyjej śmierci.

Odumarszczyzna, odumarlina, puścizna po osobie zmarłej bezpotomnie.

Odumorek, człowiek, który umierając, pozostawił po sobie dziedzictwo.

Odur, obłęd, zawrót głowy.

Oduzdne, oduźne, prezent, dany stajennemu od kupionego konia, tręzlowe; przen. wzajemny podarunek.

Odużeć, przyjść do sił, wzmóc się.

Odwada, środek do usunięcia zawady.

Odwadzić, odwadzać, usunąć zawadę, ułatwić.

Odwaga, czyn odważny, przewaga.

Odwarkliwy, oburkliwy, opryskliwy.

Odważyć, 1) co czym, odpłacić, oddać tą samą miarką; odpłacić, okupić, zapłacić odpowiednią wagą czego; 2) O. albo O. sobie, odważyć się na co, zdecydować się, postanowić.

Odwdzięk, wywdzięczenie się, nagroda.

Odwiadki, odwidki, odwiedziny, oględziny, wywiady.

[290]Odwieczerz, odwieczór, pora popołudniowa, poobiedzie; na odwieczerz, pod wieczór, przed wieczorem.

Odwieczorny, popołudniowy, przedwieczorny.

Odwiedki, odwiedz, p. Odwiadki.

Odwiedzić, nawiedzić, dotknąć.

Odwierać, otwierać.

Odwierny, odźwierny.

Odwiesisty, obwisły, zwieszający się.

Odwieść, w znacz. 1) O. sztych, miecz, odwrócić, odbić, odeprzeć; 2) O. przysięgą, odprzysiąc się, oczyścić się przysięgą od obwinienia; O. się, 1) usunąć się, oddalić się; 2) udać się, zwrócić się, odwołać się; 3) oczyścić się z obwinienia, usprawiedliwić się.

Odwildzać, odwildzić, odwilżać.

Odwilgłość, odwilż.

Odwilzły, odwilgły, odmiękły.

Odwilznąć, odwilgnąć, odmięknąć, zwilgotnieć.

Odwitać, pożegnać.

Odwłóczny, spóźniony.

Odwnątrz, od wnętrza, zwewnątrz.

Odwodźca, odwodziciel, odwodzący od czego.

Odwotować, odbyć wotowanie.

Odwód, odwrót; straż tylna wojska; rezerwa wojska, zapas; odsiecz; O. prawny, usprawiedliwienie; kompromis; sąd polubowny.

Odwódka, w wyr. bez odwódki, bez ogródki.

Odwóz, 1) odwiezienie; 2) powóz do odwiezienia.

Odwrotnica, p. Odszczepienica.

Odwroty, odmiany, rozmaitości.

Odwryknąć, odwrykać, odwarknąć.

Odwstecz, nazad, naodwrót.

Odwstydzić, usprawiedliwić, zrehabilitować.

Odwzór, wzór, odbicie.

Odyć, odejść.

Odyskiwać, odyskować, odyskać, odzyskiwać, odzyskać.

Odzew, 1) odezwanie się, wołanie; 2) odwołanie, [291]cofnięcie sprzedaży; 3) wyrazy, powtarzające się po każdej zwrotce, refren; 4) odezwa, apelacja do wyższej instancji.

Odzianka, suknia, ubranie.

Odziecka, odziedza, błona, błonka, łupina, skórka, powłoczka.

Odzieniak, ubranie, ubiór.

Odziennik, krawiec.

Odzienny, dotyczący odzienia, odzieży.

Odzierżeć, otrzymać, dostać, osiągnąć; zatrzymać, utrzymać.

Odzierżyciel, otrzymujący co.

Odzierżywać, otrzymywać, osiągać; zatrzymywać.

Odziew, odziewa, odzież.

Odziewalny, ten, który się na wierzch wdziewa, zwierzchni.

Odziewnica, szatnia, garderoba.

Odziewny, odziany, okryty, pokryty.

Odziębizna, odzięblina, odmrozek, część ciała odmrożona.

Odzimny, zimowy.

Odzirżeć, p. Odzierżeć.

Odzow, 1) odgłos, rozgłos; 2) p. Odzew.

Odzowny, odzywający się echem.

Odzyw, p. Odzew.

Odźwierze, odrzwi.

Odżalić, odżałować.

Odżec, (odżegnie, odżegł), żgąc, odpędzić.

Odżenąć, p. Odżonąć.

Odżenić, rozwieść z żoną; O. się, rozwieść się.

Odżeńca, odpędzający, oddalający.

Odżonąć, (odżenie, odżonął), odpędzić, odegnać.

Ofaltorzja, oferta, ofertorjum, ofiarowanie, (cz. mszy św.).

Ofejra, ofiara.

Ofensa (łac.), obraza, ujma.

Ofensować, zaczepiać, niepokoić.

Oferencja (łac.), ofiara, datek, wynagrodzenie.

Ofert, oferta (franc.), uprzedzająca grzeczność, nadskakiwanie.

Ofertorzja, p. Ofaltorzja.

Ofertować się, ofiarować swoje usługi.

[292]Ofertowniczek, ofiarowujący się z usługami, grzeczniś.

Ofiarnia, miejsce do ofiar.

Ofiarnicki, ofiarnikowy, ofiarniczy.

Ofiarować się, zgodzić się; zdarzyć się.

Ofiarownica, kapłanka.

Ofiarownik, ofiarnik, kapłan.

Ofnaty (niem.), naszycia.

Ogacać, zabezpieczyć ściany od zimna gacią.

Ogaity, pokryty zielonością, jak kępka.

Ogałuszyć, zagmatwać, otumanić.

Oganecznik, 1) oganiacz, oganiający muchy oganką; 2) stróż polny.

Oganić, wyrządzić np. sromotę.

Oganisty, ogańczysty, rozłożysty, szeroki.

Ogarnować, ogarnywać, ogartywać, ogarniać, obejmować, pojmować, opanowywać.

Ogary wywierać, wypuszczać psy gończe; przen. roznosić wieści.

Ogarz, ogar, pies gończy.

Ogęścić, otoczyć ściśle.

Ogienny, ogniowy.

Ogień, w wyr. O.-e ucieszne, ochotne, krotofilne, fajerwerki; O. napowietrzne, zjawiska ogniste; O. słoneczny, upał, gorąco, żar; O. święty, róża (choroba).

Oglądować, oględywać, oglądać, upatrywać.

Oględać, obejrzeć.

Oględy, obejrzenie, oględziny.

Oględzinny, oględny, mogący być oglądanym, widzialny.

Oglonąć, obejrzeć.

Ogłabiać, ogłobić, zacieśniać, obetkać, umacniać.

Ogłodać, ogłodować, ogłodywać, ogryźć, objeść, oskubać zębami.

Ogłos, hałas, rozgłos, sensacja; hasło.

Ogłosiciel, zwiastun.

Ogłoska, zapowiedź, wieść, pogłoska.

Ogłośny, wydający głos, brzmiący, głośny.

Ogłowia, ogłów, gatunek uzdy na całą głowę zwierzęcia.

Ogłowica, ogłówka, uzda.

[293]Ogniak, ognik, płomyk.

Ognica, boginka ognia, czarownica.

Ogniobójny, bojący się ognia.

Ogniogory, gorejący ogniem.

Ogniojaw, zjawisko ogniste, duch ogniowy.

Ogniokrzew, krzak ognisty.

Ogniomietny, ogniomiotny, miotający ogniem.

Ogniorojny, płomienisty, żarzący się.

Ogniowisty, mający kształt ognia, płomienisty.

Ognisko, ogniwo.

Ogniszczanin, mający dom swój, swoje ognisko.

Ogniwacz, ptak feniks.

Ogniwić się, łączyć się w pasmo ogniw.

Ogniwo, 1) ognisko, ogień; 2) krzesiwo; 3) stalka do ostrzenia; 4) łańcuch; ogniwo; 5) łącznik, spójnia.

Ogolić, ogołocić, pozbawić zbroi, rozbroić.

Ogolnąć, uderzyć, obić.

Ogonak, krótki kożuszek barani.

Ogonatka, 1) kobieta w sukni z ogonem; 2) kometa.

Ogonaty, ogoniasty.

Ogorać, ogorzeć, opalić się, osmalić się.

Ogorek, ogórek.

Ogorczyć, zaprawić goryczą, uczynić gorzkim.

Ogorzknąć, zgorzknąć, nabrać goryczy.

Ograbiny, wilja wesela, pusty wieczór.

Ograbki, omiotki kłosów, zielska przy młóceniu.

Ogradzać, p. Ogrodzić.

Ogranica, okolica.

Ogranicze, granice, zakreszakres.

Ogranicznik, sąsiad graniczny.

Ograniczny, mieszkający o granicę, ościenny, sąsiedni.

Ogratać się, ogarnąć się, sprawić sobie.

Ograwać, ogrywać.

Ograzić, ograżać, napaść, opanować, owładnąć, ogarnąć, zdjąć.

Ograżka, ogrążka, ogrążanie, zimno, poprzedzające gorączkę, dreszcz.

Ogrążny, sprawiający ogrążkę, przejmujący dreszczem.

[294]Ogrodnina, ogrodowizna.

Ogrodny, ogrodowy.

Ogrodza, ogrodzenie.

Ogrodzić, w znacz. 1) obwarować, zabezpieczyć, utwierdzić; 2) wyrazić się z ogródką, omówić.

Ogrodziec, 1) miejsce ogrodzone; 2) ogrodzenie; 3) duży ogród; 4) p. Ogrojec.

Ogrodzieniec, miejsce ogrodzone.

Ogrojec, 1) duży ogród; 2) ogrójec, ogród oliwny, w którym Chrystusa pojmano.

Ogromno, hałaśliwie, krzykliwie, ogłuszająco.

Ogroza, groza, postrach.

Ogrudzić się, skaleczyć sobie nogi bieganiem po grudzie.

Ogryzka, ogryzek, niedojadek, niedogryzek.

Ogrzebać się, oporządzić się.

Ogrzeszyć, ogrzeszać, nabawić grzechu.

Ogrześć, ogrzebać.

Ogrzewać się, przen. pożywić się, korzystać.

Ohidzić, ohydzić.

Ohisny, ohydliwy, ohydny.

Ohrejduszka, kaftan ciepły.

Ohurny, opryskliwy, uparty.

O imże, o którym.

Ojarzmić, ojarzmiać, obciążyć jarzmem, ujarzmić, podbić.

Ojcomorderz, ojcobójca.

Ojcopochodny, pochodzący od ojca.

Ojcorozbójca, wojujący z ojcem, zabójca ojca.

Ojcosieroctwo, sieroctwo z powodu straty ojca.

Ojcosilny, mający siłę ojca.

Ojcowic, 1) prawy syn swego ojca; dziedzic gniazda rodzinnego; 2) syn ojczyzny, obywatel kraju, rodak, ziomek; 3) patrycjusz, pan z panów, członek rodu szlacheckiego.

Ojcowicek, syn zamożnych kmieci, jeszcze żyjących.

Ojcowicki, mający zamożnych rodziców.

Ojcowie, rodzice, teściowie, przodkowie, protoplaści; O. miasta, opiekunowie miasta.

[295]Ojcowizność, ojcowizna, spadek po ojcu.

Ojcowskie, po ojcowsku.

Ojcówka, nazwisko przerobione z ojcowskiego.

Ojczenek, ojczulek.

Ojczyc, ojczycz, p. Ojcowic.

Ojczynek, ojczulek.

Ojczyski, ojczysty.

Ojczyzna, 1) ojcowizna; 2) kraj rodzinny; miejsce urodzenia. Zamieszkać na O.-nie, u rodziców pana młodego.

Ojczyznowy, ojczyźniany, tyczący się ojczyzny.

Ojczyzny, krajowy, swojski.

Ojesieniały, pusty, ogołocony.

Ojrzeć, dojrzeć, dopilnować.

Okacerzyć, zrobić kacerzem, zarazić kacerstwem.

Okać, mówić O!

Okaisty, mający czarne obwódki koło oczu.

Okal, mający duże oczy.

Okaliczyć, okaleczyć.

Okamiały, okamieniały.

Okamieć, okamienieć, stać się kamieniem, zatwardzieć, odrętwieć, zobojętnieć.

Okamienie, okamienienie.

Okanny, trudny, ciężki, nieznośny.

Okapiny, oczepiny.

Okara, taczka na dwuch kołach.

Okarczeć, stać się jak karcz, zesztywnieć.

Okarczyć, okarczać, obarczyć, obciążyć.

Okarwieć, ociężeć, zleniwieć, jak karw (stary wół).

Okazalisty, okazały, w zn. uderzający, bijący w oczy, widoczny.

Okazanie, próba, dowód, przykład, wzór, okaz.

Okazja, bitwa, potrzeba; zaczepka, potyczka (okazje dawać); przyczyna, pochodzenie.

Okazka, popis, pokaz, porada, przechwałka.

Okazowanie, 1) okazywanie; 2) przedstawienie, widowisko; 3) popis, parada, przegląd, rewja; 4) obowiązek stawania w celu okazania swej gotowości bojowej.

Okażyciel, spis, indeks.

[296]Okąsać, okęsać, okęsić, 1) ogryźć, objeść; 2) uszczuplić, okroić, obciąć; 3) obgadać, oczernić, osławić.

Okcydent, zachód.

Okęsowy, okąsany, ogryziony, objedzony; przen. obcięty, okrojony, uszczuplony.

Okęsywać, p. Okąsać.

Okficie, okfito, obficie.

Okfity, obfity.

Okielznąć się, pośliznąć się.

Okieniec, okieńce, okno.

Okirzać, zaciemniać, przesłaniać.

Okirze, osłona, powłoka z kiru.

Oklecić, okleczyć (pszczoły), osadzić w górnej części barci.

Okleśnić, wypróżnić, wyczyścić, splondrować, wystrzelić.

Oklęty, przeklinający.

Oklja, ukleja (ryba).

Okluć, odziobać.

Okłaść, obłożyć.

Okłnąć, oknąć, p. Olknąć.

Okłon, skłon, pochyłość.

Okłot, snop słomy ze zboża jeszcze niezupełnie wymłóconego; O.-y, tarcice, deski do oszalowania ścian.

Okno, otwór, wylot; przen. ujście, droga, przystęp, furtka, wrota; O. morskie, otchłań, bezdeń.

Oko, u wyr.w wyr. na oko, naocznie; z oka, pobłażliwie; po oku, celując; z oka, po oku patrzeć, patrzeć bokiem; jak oczy wybrał, bez śladu, jak kamień w wodę.

Okolicze, okoliczność, okolica, kraina, miejscowość.

Okoliczność, koło; okrąg koła; przen. rzecz postronna; warunek.

Okoliczny, 1) kołujący, okólny; 2) ogólnikowy, omówny, dający do zrozumienia; 3) zmienny, niestały; 4) sąsiedni, ościenny, poblizki.

Okoliczyć, opisywać, określać dokładnie.

Okolisty, kolisty, okrągły.

Okolnia, okolica, wieś, zamieszkana przez drobną szlachtę, zaścianek.

Okolniczy, niegdyś sędzia miejski na Litwie.

[297]Okolny, okoliczny.

Okołatać, obić, otłuc.

Okołkiem, wkoło, naokół.

Około, 1) koło, naokolonaokoło; 2) co do czego, pod względem czego, o co, o czym.

Okołot, snop zboża omłócony.

Okołować, okrążyć.

Okopisty, pełny, obfity.

Okopować, obłożyć kopami; otaksować na kopy.

Okościeć, skostnieć, stwardnieć.

Okowiny, okowy, kajdany, łańcuchy.

Okół, 1) obwód, okrąg, okolica; przen. otoczenie, koło, grono; 2) kół, pal.

Okracać, ukrócać, uśmierzać.

Okraj, okraniec, brzeg, skraj, kraniec.

Okrajek, 1) okrawek; 2) kraniec, kres, pogranicze; 3) straż graniczna.

Okrajkowy, okrajny, krańcowy, skrajny, brzeżny.

Okrasa, grubość, tusza.

Okrasić się, 1) wystroić się; 2) wzbogacić się czym.

Okrącić, okrącać, okręcić.

Okrągłomowny, powtarzający się w kółko, rozwlekły.

Okrągłook, mający tylko jedno oko okrągłe, cyklopcyklop.

Okragłopochodzisty, ostrokręgowy, stożkowy, koniczny.

Okrągłość, 1) okrąg, kula, glob; 2) gładkość, potoczystość.

Okrągły, w wyr. np. obiad O., skromny; taniec O., wolny, chodzony.

Okrąż, okrążka, w wyr. na O., naokoło, dokoła.

Okrążne, picie trunku przez wszystkich dokoła, kolejka.

Okrążność, okrąg, obwód (koła).

Okrążyć, okrążać, w znacz. 1) krążyć, obiegać, obracać się, kursować; 2) objąć, ogarnąć.

Okrcić, ochrzcić.

Okresek, wzór, szablon.

Okresiciel, określający, kładący granice czemu.

Okresić, okreszać, określić.

Okreszenie, okresznie, okreśnie, określnie, określenie.

[298]Okrętnik, żeglarz, marynarz.

Okrętny, 1) zwinny, obrotny; 2) okrętowy.

Okręż, okrąg.

Okrociciel, ukróciciel, poskramiacz.

Okrocić, okracać, ukrócić, poskromić.

Okrocieć, stać się łaskawym, obłaskawić się, pozbyć dzikości.

Okroczyć, obejść naokoło; otoczyć, obstąpić, okrążyć.

Okromia, okrom, oprócz.

Okromitny, osobny, oddzielny.

Okrop, okropność.

Okropiec, ukrop, wrzątek.

Okrostawieć, pokryć się krostami.

Okrotły, okrotny, p. Ukrótny^[1].

Okrotnik, okrótnik, p. Okrociciel.

Okrucieński, służący do okrucieństwa, dotyczący tortur.

Okrutnieć nad kim, pastwić się, znęcać się.

Okrutnogniewliwość, — skłonność do okrucieństwa i do gniewu.

Okrwić, okrwawić.

Okryć, okrywać, w znacz. 1) zasłonić, obronić; 2) obłożyć, ukarać, obić; 3) ogarnąć, opanować; 4) narazić, nabawić; 5) przen. uzupełnić, skompletować.

Okrysić, okryślić, określić.

Okrzątny, okrzętny, skrzętny, schludny, staranny.

Okrzepczyć, okrzepić, uczynić krzepkim, wzmocnić.

Okrzesić, orzeźwić.

Okrzeźwieć, otrzeźwieć, oprzytomnieć.

Okrzosać, okrzosywać, okrzesać, okrzesywać.

Okrzosek, przedmiot powstały przez okrzesanie.

Okrzykać, okrzykiwać.

Okrzykliwy, krzykliwy, hałaśliwy.

Okrzypnąć, ochrypnąć.

Okrzyszyna, okruszyna, okruch.

Oksza (z niem. Axt), siekiera, topór.

Okścieć, okwitnąć.

Oktrojować, nadać, przyznać, udzielić.

Okulat (łac.), mający bystry wzrok, ostrowidz.

[299]Okulaty, okulary.

Okunić się, zagapić się.

Okupić się, osiąść, zagospodarować się.

Okupno, spłata.

Okurent (łac.), 1) goniec, posłaniec; 2) kandydat do urzędu.

Okurki, pora przed świtem gdy kury pieją; śniadanie o tym czasie.

Okurzelisko, ognisko polowe.

Okusić się, pokusić się.

Okwaśnieć, skwaśnieć, skisnąć.

Okwicie, okwito, obficie.

Okwit, okwitnięcie, okwitanie.

Okwitość, obfitość.

Okwitować, obfitować.

Okwity, obfity.

Olbora (z niem. Urbar), 1) dziesięcina z eksploatacji kopalni; 2) zarząd kopalni.

Olbornik, poborca olbory.

Olchnąć, p. Olknąć.

Olejec, olejek.

Olejkownik, olejkarz, noszący olejki na sprzedaż.

Olender, Holender, Holenderczyk.

Olesisty, błotnisty.

Olędźwie, lędźwie.

Olikać, krzyczeć, łajać.

Oliwnik, ogród oliwny.

Olknąć, ogłuchnąć.

Olmarja, p. Almarja.

Ols, gaj olszowy.

Olsnąć, olśnąć, zaniewidzieć, oślepnąć; ująć, omamić.

Ołd, hołd.

Ołdować, hołdować.

Ołdownik, hołdownik.

Ołknąć, p. Olknąć.

Ołomek, p. Gołomanka.

Ołowny, ołówny, ołowiany.

Ołtarzny, ołtarzowy.

Ołtarzysta, p. Altarysta.

Ołuczka, strzałka.

Omacką, omacnie, omaćmie, poomacku, pociemkupociemku.

Omacny, namacalny, dotykalny.

Omaczować, zmaczać.

Omaćnia, ciemność.

Omam, omama, oman, omamienie, mamidło, przywidzenie.

Omasny, omastny, dający omastę, tłusty.

Omatać, obmotywać.

Omdliwość, mdłość.

Omelić, omeliwać, omylić, omylać.

[300]Omelty, zgnieciony, stłuczony, otarty.

Omełty, omielony.

Omen, p. Homen.

Omenować (łac.), zapowiadać, wróżyć.

Omerał, humerał: biała chusta, okrywająca szyję i ramiona kapłana.

Omężyć, omężać, wydać za mąż.

Omiecek, pole nieuprawne, nieużytek.

Omiedlić, omiodnić, zaprawić miodem.

Omielać, robić plotki.

Omielałość, utrata głosu od chrypki, ochrypłość.

Omienić, nadmienić, wymienić, wspomnieć.

Omienieć, stracić głos przez chrypkę, ochrypnąć.

Omierziony, omierzliwy, obmierzły.

Omiesięczniać, oświecać światłem miesiąca (księżyca).

Omieszka, omieszkałość, omieszkanina, omieszkanie, opóźnienie, odwłokaodwłoka.

Omieszkały, omięszkały, 1) swojski, domowy, obłaskawiony; 2) ociągający się, powolny.

Omieszkawać, omieszkiwać, odkładać, zaniedbywać, opóźniać się.

Omilić, umilić, zrobić miłym.

Ominęły, przemijający, upływający.

Ominować, p. Omenować.

Omisja (łac.), opuszczenie, pominięcie.

Omknąć, osmyknąć, obciągnąć, oberwać; O. się, obsunąć się, opaść.

Omnes, omnesowo (łac.), tłumnie, gromadnie, całkiem.

Omołwić, omówić.

Omołwienie, 1) omówienie; 2) wymówka, wymówienie się.

Omomiciel, omomilek, omamiciel.

Omowa, omowisko, omówka, obmowa.

Omówca, obmówca.

Omrocz, omrocza, omrocze, omroka, omrok, mrok, pomroka, ciemność, zmierzch.

Omrzalić, obrzydzić.

Omrzeć, omrzleć, obmierznąć, obrzydnąć.

[301]Omsknąć, p. Omknąć.

Omszara, miejsce mchem porosłe.

Omudzić, zaniechać, opuścić.

Omuskawać, obmuskiwać.

Omylacz, omylnik, zwodziciel, oszust.

Omyliło, tylko w wyraż. z omyliła, przez pomyłkę.

Omyliwać, omylać.

Omyła, 1) omyłka; 2) p. Omylacz.

Omyło, p. Omylacz.

Omyślawać, obmyśliwać.

Omyślny, p. Obmyślny.

Onaczyć, onaczyć się, robić po swojemu, w niezwykły sposób, cudaczyć.

Onak, onako, owak, inaczej, dziwnie.

Onaki, inny, niezwykły, dziwaczny.

Ondzie, ondzież, tam, w onym miejscu, gdzieindziej.

Onegda, 1) niedawno; 2) onegdaj; 3) ongi.

Onegdajszy, 1) niedawny; 2) przedostatni; 3) przedwczorajszy.

Onera, ów (łac.), ciężary.

Onerować (łac.), obciążać.

Onędy, owędy, tamtędy.

Oniemocnić się, wpaść w niemoc, zaniemóc, zasłabnąć.

Onierządzić się, wpaść w nierząd, skalać się nierządem.

Oniesławić, oniesławiać, zniesławić, zbezcześcić.

Oniewładzać, obezwładniać, pozbawiać władzy.

Oniezbożyć, oniezbożać, uczynić bezbożnym, odrzeć ze świętości, sprofanować.

Ono, oności, onoż, 1) ot tam, owo, oto; 2) jeno, tylko.

Onoraz, naraz, wtym.

Onucać, opiewać.

Onurzyć, onurzać, zanurzyć, pogrążyć, skąpać.

Onże, ten sam, tenże sam.

Opacicha, opacina, opacini, opacinni, abatysa, abesa, ksieni (przełożona klasztoru).

Opacliwy, opaczny.

Opacz, powtórnie.

Opaczyć, wywracać na opak, paczyć, nicować, przekręcać.

Opaczysty, opaczny.

Opadkiwać, mieć [302]współczucie, martwić się z powodu cudzego nieszczęścia.

Opadliny, ruiny, gruzy, zwaliska.

Opadlisko, miejsce zapadłe.

Opadywać, opadać.

Opadzisty, opadający.

Opak, na wspak, w tył.

Opakować, p. Opaczyć.

Opalisko, zgliszcze, opalenisko.

Opał, 1) opalanie, palenie w piecu; 2) paliwo; 3) opalenie od słońca, opalenizna, ogorzelizna; 4) sparzenie; 5) spalenie, pożar; 5) krytyczne położenie, skweres; 7) zapał, zapalczywość; 8) znużenie, utrudzenie.

Opałać, 1) ziarno: przewiewać w opałce; 2) boki, robić bokami, zmęczyć się; 3) kawał chleba, chciwie zajadać, pałaszować; 4) kogo bić, grzmocić, okładać.

Opanowały, opanowany.

Opar, 1) opalenizna, oparzelina; 2) opały, krytyczne położenie; 3) oparzelisko, źródlisko, nigdy nie zamarzające; 4) mgła, wapor, para; 5) strawa gorąca.

Oparać, okalać, okrążać.

Oparczysko, oparzelisko, trzęsawisko, bagno.

Oparzysty, 1) parzący, gorący, zaogniony, zapalny, skwarny; 2) oparzelisty, obfitujący w oparzeliska; 3) p. Kaprawy.

Opas, 1) opasanie, osaczenie, otoczenie kołem; 2) obwód, obrąb. Opasem, wkoło, w obwodzie, w objętości.

Opasanie, 1) przepasanie, okręcenie pasem; 2) pasowanie (na rycerza); 3) pas, przepaska, 4) oblężenie, blokada; 35) obwód, okrąg, kontury.

Opasek, szeroki pas chłopski, nabijany gwoździami z dużemi mosiężnemi główkami.

Opasieczyć, opasać, osaczyć, oblec, blokować.

Opasować, opasywać.

Opasz, samopas, luzem.

Opaszka, zapinka u pałasza; na O-ki, na ramionach.

Opaśnica, opaska.

[303]Opaśny (list), list żelazny, list bezpieczeństwa.

Opatowa, p. Opacicha.

Opatron, opatrun, opiekun, patron.

Opatrownik, p. Opatrzyciel.

Opatry, oględziny.

Opatrzać, opatrzawać, opatrzyć, opatrywać.

Opatrzenie, 1) obejrzenie, obmyślenie, zaopatrzenie; 2) zasoby; 3) środki utrzymania, uposażenie; 4) spiżarnia.

Opatrznik, p. Opatrzyciel.

Opatrzność, 1) pieczołowitość, zabiegliwość, przezorność; 2) dogląd, dopilnowanie, dozór, opieka; 3) Opatrzność Boska; 4) dar Opatrzności, dar Boży; 5) jałmużna; 6) p. Opatrzenie.

Opatrzny, 1) pieczołowity, zabiegliwy, przezorny; 2) dobrze opatrzony, zabezpieczony; 3) woźny O., woźny, schodzący na miejsce dla oględzin.

Opatrzownik, p. Opatrzyciel.

Opatrzyciel, opiekun, kurator; ten, co ma pieczę nad czym.

Opatrzyć, 1) objąć wzrokiem, obejrzeć; 2) zabezpieczyć, dojrzeć czego; 3) upatrzyć, obrać; 4) obmyślić, przewidzieć, zawarować; 5) zaopatrzyć, uposażyć; 6) zabezpieczyć na przyszłość; O. się, spostrzec się, pomiarkować się, zaopatrzyć się, zabezpieczyć się.

Opawać, dawać pić, opajać.

Opąchać, obwąchać.

Opądzać, opądzić, opędzać, opędzić.

Opcja (łac.), wybór.

Opedać, opedzieć, opowiadać, opowiedzieć.

Opełzniony, opełzły, spełzły, spłowiały.

Openić się, zatrzymać się.

Operacjusz, działacz, pracownik.

Operszał, oberszar, miejsce jeszcze nie zajęte na kopalnię.

Opęt, opętanie; kusiciel; djabeł.

Opiąć, opięć, znów, powtórnie; zaś.

[304]Opiek, opieka, piecza.

Opiekać się, opiekować się.

Opiekadlnictwo, opiekadlstwo, opiekalstwo, opiekuństwo.

Opiekadlnik, opiekalnik, opiekan, opiekun.

Opiekalnica, opiekunka.

Opiekalniczy, opiekuńczy.

Opierszały, 1) opierzchły; 2) osypany, przyprószony.

Opierzchliwy, uraźliwy, obraźliwy.

Opierzchnąć, opierzgnąć, 1) stać się szorstkim (skóra); 2) obeschnąć od wiatru (rola); 3) obleźć, wypaść (o włosach).

Opieszyć się, pójść pieszo skutkiem zabrania konia.

Opiew, brzmienie, treść, sens, osnowa.

Opiewować, opiewywać, opiewać.

Opięć, p. Opiąć.

Opimosz, opilca, opój.

Opirszały, p. Opierszały.

Opisarz, opisujący.

Opisny, postanowiony, naznaczony.

Opiścić, opętać.

Oplecek, gorsecik, kaftanik kobiecy; O-ki, szelki.

Opleśniak, skąpiec stary.

Opleśnielec, starzec opleśniały, stary dziad.

Oplonować, okwitnąć.

Opłacka, opłatka, opłata.

Opłakaniec, ten, którego opłakano, albo opłakują.

Opłakawać, opłakiwać.

Opłat, zapłata, nagroda.

Opłatczany, opłatkowy.

Opławiać, opławić, 1) okrążać wpław, opływać; 2) pławiąc obmyć; 3) odpłókać, oderwać od brzegu.

Opławisty, pochyły, spadzisty.

Opławy, naniesiony przez wody płynące.

Opłaźnie, jawnie.

Opłecić, wcielić, ucieleśnić.

Opłeczenie, wcielenie.

Opłonąć, 1) spłonąć, spełznąć; 2) ochłonąć, ostygnąć, opamiętać się; 3) zarumienić się ze wstydu.

Opłotek, 1) opłot, płot, ogradzający co; 2) O-ki, wązkie przejście między dwoma równoległemi [305]płotami; granice, zakres; karby; ściany płócienne namiotu; plotki, obmowa.

Opłotny, 1) znajdujący się przy płocie; 2) ościenny, sąsiedni, poblizki.

Opłozem, z trudnością, pomału.

Opłozić się, osuwać się.

Opłókawać, opłókiwać.

Opłwitość, obfitość.

Opłwitować, obfitować, opływać.

Opłwity, obfity.

Opływ, 1) opływanie, opłynięcie, żeglowanie; 2) opływanie w co, obfitość, nadmiar.

Opływałość, opływanie w co, obfitość.

Opływity, obfity.

Opobok, obok.

Opocząć, spocząć, oprzeć się na czym.

Opoczny, skalny, kamienny; twardy, nieczuły, nieugięty.

Opodalny, położony opodal.

Opole, 1) dawna gmina wiejska; 2) rodzaj dawnej daniny; 3) zagroda; 4) kraj od Karpat do Dniepru.

Opolnik, mieszkaniec opola.

Opolny, dotyczący opola; zobopólny, obustronny.

Oporca, przeciwnik, adwersarz.

Opośle, za, poza, z tyłu, na końcu.

Opowiadacielka, opowiadaczka.

Opowiadać, przepowiadać, dać wiedzieć o kim, wskazać na kogo; donosić.

Opowić, owinąć, okręcić.

Opowiedni, opowiedny, 1) zapowiedziany; 2) list O., list odpowiedny, p. Odpowiedny.

Opowiedzieć, w znacz. 1) wypowiedzieć (wojnę); 2) wymówić; zapowiedzieć; O. się, zastrzec się, wymówić sobie.

Opoździć, opóźnić.

Opóźniały, opieszały.

Opraszać, prosić na pogrzeb.

Oprawa, w znacz. 1) doglądanie, pielęgnowanie (drzewka); 2) poprawa, reparacja, odnowa; 3) [306]środki obronne; 4) ubranie, ubiór, strój; 5) zapis, legat, zabezpieczenie, fundacja, rękojmia; 6) suma, zabezpieczona żonie na majątku męża; 7) zarząd; 8) rodzaj daniny lub robocizny.

Oprawca, 1) d. woźny wybierający ze wsi podatki; 2) poduszczyciel, podżegacz.

Oprawić, w znacz. 1) zabezpieczyć, zapewnić, zapisać; zastrzec, wymówić; 2) O. córkę, dać jej wyprawę, wyposażyć; 3) dojrzeć, dopilnować czego, wyhodować co (np. drzewko); 4) naprawić, odnowić; 5) wynagrodzić, wyrównać; 6) usprawiedliwić, zrehabilitować; 7) pokierować, poprowadzić, urządzić; O. się, 1) wzmocnić się, pokrzepić się; 2) ubrać się, wystroić się.

Oprawny, 1) obronny, warowny; 2) pochodzący ze zwierzęcia oprawionego; 3) tyczący się oprawy, zapisu; należący do kogo z zapisu.

Oprawować, oprawiać; p. Oprawić.

Opresja, ucisk, przemoc, przygnębienie.

Opresor (łac.), ciemiężyciel, gnębiciel.

Oprosiny, zaprosiny.

Oprostać, obronić.

Opryczny, odrębny, samodzielny.

Oprzały, obtarty, parszywy.

Oprzasnek, chlebek, kukiełka.

Oprzeć, odeprzeć.

Oprześmielić, onieśmielić.

Oprzętny, skrzętny, staranny.

Oprzykrzyć, oprzykrzać, zrobić przykrym, obrzydzić.

Ops (z niem. Hops, skok), pohulanka, orgja, rozpusta.

Opsowany, opętany.

Optaszyć, oberwać, zerwać, oskubać.

Opucha, bramowanie, wyłogi.

Opugna, spór, dysputa.

Opugnant, oponent w dyspucie.

[307]Opugnować (łac.), 1) oblegać, zwalczać; 2) oponować, sprzeczać się.

Opukały, pękaty, wydęty.

Opuknąć się, rozpaść się, rozlecieć się.

Opuskuł, dziełko, broszura.

Opuszczały, opustoszały.

Opuszczewiać, pustoszeć, wyludniać się.

Opuszczyć, opuszyć, 1) obłożyć puchem; 2) napuszyć, rozdąć.

Opuściały, opustoszały.

Opuścić się, puścić się, okryć się (drzewo liśćmi); O. się na co, oddać się czemu.

Opuścieć, opustoszeć.

Opyt, opytka, dopytywanie się, wywiady, dochodzenie, śledztwo.

Opytać, opytywać, opytać się, 1) obadać, wypytać; 2) zapytać, spytać się.

Ora, bieda, niedola.

Oracki, rolniczy, włościański.

Oraczyna, grunt orny.

Orakuł (łac.), wyrocznia.

Orandować, p. Orędować^[3].

Oraterz, ołtarzyk, obraz święty.

Orbora, p. Olbora.

Orcel (z niem. Ortziegel), kamień nieciosany, łom.

Order, ordynacja, ordynans, rozkaz.

Ordunek, ordunk, p. Ordynek.

Ordynacja, 1) wyświęcenie na księdza; 2) uporządkowanie; 3) ordynans, rozkaz wojskowy; 4) majorat.

Ordynans, 1) rozkaz, polecenie; 2) dyżur, pogotowie; 3) żołnierz albo oficer dyżurny; 4) przepis, recepta.

Ordynat, posiadacz majątku na prawach ordynacji; najstarszy syn, spadkobierca wielkiej posiadłości, która nie może być zmniejszona przez sprzedaż lub podział familijny.

Ordynek, ordunek (niem.), 1) porządek, ład; 2) szyk, rozkład, 3) plan, 4) rząd, szereg, linja; 5) klasa, kategorja, gatunek.

Ordyniec, należący do hordy, Tatarzyn.

Ordynka, szabla turecka.

[308]Ordynować, przekazać; adresować; O. duchownego, udzielić mu święceń.

Ordyński, ordziński, tyczący się hordy, tatarski.

Orel, oryl.

Orędownik, 1) rzecznik, patron; 2) zastępca, poseł, sprawca.

Orędzie, 1) uroczyste oświadczenie; 2) poselstwo, oznajmienie rozkazu; 2) interes, sprawa.

Oręż, przen. walka orężna.

Organy, w kopalni kłody na sztorc stawiane, żeby służyły do podpierania ściany.

Orlicz, orlik, wojownik polski, Polak.

Ormątel (z niem. Armmantel), płaszcz z rękawami.

Ornity, orny.

Oromy, orny, zdolny do orania.

Oronić, poronić.

Orosz, sługa, posługacz.

Orszaczno, z licznym orszakiem.

Orszak, tłum, gromada.

Ort, urt, 1) gatunek; 2) d. pieniądz polski= ¼ tal.

Ortel, ortyl (niem.), wyrok sądu miejskiego, skazanie; O.-le, d. ustawy podług prawa magdeburskiego.

Ortelować, sądzić, wyrokować.

Ortma, suknia zwierzchnia, rodzaj opończy.

Ortować, p. Hurtować.

Ortyl, p. Ortel.

Oryl, orylec, oryl, flis.

Oryna, ogrodzenie, płot.

Orz, p. Horz.

Orzba, orka, oranie.

Orzedle, p. Ożydle.

Orzeł, w wyr. Orłem łowić, działać przekupstwem.

Osadczy, obywatel, kolonista.

Osadza, nasada, oprawa, okładka.

Osadzca, osadziciel, p. Osadźca.

Osadzić, w znacz. 1) założyć, ufundować; przen. oprzeć, ugruntować; 2) obrać, upatrzyć, wyznaczyć; 3) O. prawo, wdrożyć postępowanie sądowe; O. komisję, ustanowić; O. się, otoczyć się.

[309]Osadźca, 1) założyciel osady, kolonizator; 2) kolonista.

Osakać się, oburzać się.

Osamiały, osamotniony, osierocony.

Osamić, osamotnić.

Osamieć, osamotnieć.

Osatać się, oschatać się, pomiarkować się, zrozumieć.

Osądek, sprawa, proces.

Osądźca, osądziciel, potępiciel.

Oscytacja, ziewanie; lenistwo, lekceważenie.

Osep, danina w ziarnie.

Osędziały, oszroniały.

Osędzieć, osędziwieć, osiwieć.

Osęki, krzywe drzewa.

Osiadać, w wyr. O. konia, ujeżdżać; przen. osiągnąć, owładnąć; zagościć, zebrać się.

Osiadły, zasiedziały, ociężały, ciężki, leniwy.

Osiąknąć, 1) ociec, obeschnąć; 2) osiąść na mieliznie; 3) ugrzęznąć, uwięznąć.

Osiążenie, osiągnięcie.

Osiecić, osiecieć, zagarnąć siecią, osidlić.

Osieckie prawo (od nazwy miasta Osiek), niesprawiedliwe prawo.

Osieć, suszarnia.

Osiedle, osada.

Osiedło, domostwo, zagroda.

Osiedzenie, posiadłość, mienie, majątek ziemski, dziedzina.

Osiedzieć, osiwieć, oszronieć.

Osiedziony (koń), w dobrej uprzęży.

Osiek, miejsce po łące, urodzajne; miejscowość zapadła.

Osieł, rodzaj machiny wojennej, kusza.

Osiepać, 1) obszarpać; 2) umitygować, ustatkować.

Osierdzie, gniew, złość.

Osieść, w znacz. posiąść.

Osieść w gniewie, ochłonąć, opamiętać się.

Osiewek, wysiew, nasienie; pole obsiane.

Osiewina, zboże jare siane na wiosnę.

Osięknąć, p. Osiąknąć.

Osile, p. Osilstwo.

Osilić, zgwałcić.

Osilnik, gwałciciel.

[310]Osilstwo, usilstwo, zgwałcenie.

Osiłek, siłacz, człowiek nadzwyczajnej siły.

Oskarca, oskarżacz, oskarżyciel.

Oskarzedzony, oszpecony, brzydki.

Oskarżywać, oskarżać.

Oskomina, oskumina, kawałeczek, okruszyna.

Oskomy, mający oskomę, łakomy, chciwy, zazdrosny.

Oskucina, odrobina.

Oskuść, oskubać; przen. obedrzeć, okpić, wyzyskać.

Osława, niesława, osławienie.

Osławować, osławiać, zniesławiać, wysławiać; O. się, opowiedzieć się.

Osłobodzić, oswobodzić.

Osłodczyć, osłodzić.

Osłuch, osłyszenie, 1) wieść, pogłoska, rozgłos; słyszenie; 2) zwiady, rekonesans.

Osłyszeć się, 1) obsłuchać się; 2) przesłyszeć się.

Osmaczka, ósma część korca, pół ćwierci.

Osmaczyć, osmakować, dodać smaku, zaprawić smakiem.

Osmaganiec, łotr, łajdak.

Osmak, smak na języku.

Osmalczyć, okrasić, zaprawić smalcem.

Osmaluch, 1) głownia, żagiew; 2) smoluch, brudas.

Osmerszczyć, opalić; O. się, ogorzeć.

Osmęcić, zasmucić.

Osmętnica, królowa smętku.

Osmolić, obgadać, obmówić; niedbać o kogo.

Osmoł, okopcenie.

Osmorgać, osmorgiwać, 1) oskubać, obedrzeć, ograć; 2) zjeść lub pić łapczywie.

Osmurgać, oczochrać, oczyścić drucianą szczotkąszczotką.

Osmykować, osmykiwać, omuskiwać, obrywać, obdzierać.

Osna, osnem, ościenia, ościeniem (od oścień).

Osnow, osnów, osnowa.

Osnowanie, 1) osnucie; 2) fundament, podwalina, grunt.

[311]Osny, ościenie (lm. od oścień).

Osoba, w znacz. 1) człowiek okazały, personat; 2) osobny gatunek, odrębny rodzaj, typ; 3) ciało, substancja, istota; 4) postać, kształt, wygląd; 5) rola, charakter, funkcja: O.-bą, osobiście.

Osobca, osobnik, samotnik, odludek.

Osobić sobie, przywłaszczyć sobie.

Osobie, 1) ciało, osoba, osobistość, figura, kształt 2) osobność.

Osobien, osobny, oddzielnyoddzielny.

Osobisty, 1) własny, prywatny; 2) okazałej postaci, postawny; 3) zamknięty w sobie, skryty.

Osobliwek, specyfik, lekarstwo szczególnie skuteczne na jaką chorobę.

Osobliwy, w znacz. 1) osobny, oddzielny; ustronny; 2) lubiący samotność, nietowarzyski.

Osobnie, 1) osobno; 2) mianowicie.

Osobność, 1) odosobnienie, rozdział; 2) szczególność, specjalność; 3) osobliwość, osobliwa własność; 4) miejsce ustronne, zacisze.

Osobny, osobien, osobliwy, 1) osobisty; 2) odrębny, oddzielny, samotny; 3) odmienny, różny; 4) osobliwy, wyróżniający się, przedni.

Osocznia, osoka, obława, naganka.

Osocznik, 1) osacznik; 2) obmówca, oszczerca.

Osoczyć, osaczyć; O. kogo, obmówić, oczernić; O. się, obwinić się.

Osok, osoch, zysk.

Osoka, osocznia, 1) obława, naganka; 2) doniesienie, oskarżenie.

Osowno, osobno.

Osób, osobność.

Osóbkować, żyć osobno, jadać oddzielnie.

Osóbnia, w wyr. w osóbni, oddzielnie, zosobna.

Ospać, osypać.

Ospały, senny, zaspany.

Ospana, brzemienna.

Ospieszały, opieszały.

Osprawiedliwić, usprawiedliwić.

Osprośnić, uczynić sprośnym, oplugawić, skalać.

[312]Osrebrzyna, srebrny odblask księżyca.

Osrożeć, stać się srogim.

Osrożyć, osrożać, uczynić srogim, rozsrożyć.

Ostać, (ostanę, ostawać), 1) zostać; 2) O. kogo, czego, odstąpić, zaniechać, opuścić, porzucić; 3) przestać; 4) przemóc, pokonać, obronić; O. się, (ostanę się), zostać; O. się, (ostoję się), 1) utrzymać się na nogach; 2) wytrzymać; 3) wytrwać, ocaleć; utrzymać się przy czym; 4) zatrzymać się aż gdzie, oprzeć się aż o co; 5) ustać, sklarować się (o płynach).

Ostaneczny, ostateczny; krańcowy, ostatni.

Ostanek, 1) ostatek, reszta; 2) ustanek, przestanek, przerwa.

Ostanowić, obstawić.

Ostany, pozostały.

Ostarzeć, zestarzeć się, podstarzeć, zobojętnieć; uspokoić się, ochłodnąć.

Ostatnie, ostatni raz, ostatecznie.

Ostawić, ostawiać, 1) zostawić; 2) obstawić.

Ostawka, ostatek.

Ostawować, ostawiać, zostawiać.

Ostąpać, ostąpić, obstępywać, otaczać, oblegać.

Ostęp, 1) obstąpienie, osaczenie, obława; 2) część puszczy, zamknięta brodem; 3) zapadły kąt lasu; 4) część kniei, sieciami otoczona;5) sieci, któremi zwierza otaczają.

Ostja, hostja.

Ostjarjusz, odźwierny (pierwsze święcenie w duchowieństwie).

Ostoja, 1) przystań; 2) schronienie; punkt oparcia, przytułek; 3) podstawa.

Ostrachać, ostraszyć, ośmielić; O. się, otrzaskać się z czym, nabrać odwagi.

Ostradać, postradać, stracić.

Ostrażyć, obsadzić strażą.

Ostrea, ostrega, ostryga.

Ostrefować, obramować, obszyć.

Ostrew, p. Ostrzew.

Ostręga, ostrężyna, ostrężnica, jeżyna.

[313]Ostro (wł. austro), wiatr południowy.

Ostroczyć, 1) zohydzić, obmierzić, obrzydzić; 2) zdarzyć się, przytrafić się; O. się, 1) kim: odstręczyć się, obrzydzić sobie; 2) komu: zbrzydnąć, obmierznąć.

Ostrodze, dwie ostrogi.

Ostroga, ostryga.

Ostrogorść, ostra gorzkośćgorzkość.

Ostrojeż, ostrokół, częstokół.

Ostrokół, parkan z pali zakończonych ostro, o taczającyotaczający twierdze.

Ostromendarz(łac.), astrolog.

Ostromyślny, obdarzony bystrym umysłem.

Ostronosi, ostronosy, mający śpiczasty nos albo dziób.

Ostrorozumny, mający bystry rozum, zdolnyzdolny.

Ostrowid, ostrowidz, człowiek z bystrym wzrokiem.

Ostrowie, ostrokół.

Ostrownik, ostrzyciel, szlifierz.

Ostrozimny, bardzo zimny, mroźny.

Ostroża, 1) ostrożność; 2) ostrokół, częstokół, palisada.

Ostrożeń, p. Ostroża.

Ostrożnik, stróż, strażnik.

Ostrożować, ostrożyć, otoczyć ostrogiem, ostrokołem, palisadą.

Ostrożyna, p. Ostrożeń.

Ostróg, 1) ostrokół, częstokół, palisada; 2) zamek obronny; 3) baszta, szaniec.

Ostrów, ostrowie, kępa, wyspa na rzece.

OstróźekOstróżek, ostrów.

Ostrszy, ostrzejszy.

Ostrze, ostro.

Ostrzec, ostrzegać, w zn. 1) zastrzec sobie, wymówić sobie; 2) przestrzegać, pilnować; O. się, ustrzec się, uniknąć.

Ostrzeć, stawać się ostrym.

Ostrzeja, ostryga.

Ostrzek, ostrz, ostrze.

Ostrzeszek, stromy daszek nad bramą.

Ostrzew, drąg, belka z sękami lub szczeblami.

Ostrzędzać się, zmieniać się kolejno.

Ostrzyć, w znacz. 1)

[314]zaostrzać, robić surowszym; 2) jątrzyć, podburzać; 3) nakazywać ostro.

Ostrzyga, ostryga.

Ossię, sysak, dziecię albo zwierzę jeszcze ssące.

Ostuda, zmartwienie, kłopot, nieprzyjemność, waśń; krzyk, przerywanie; wstyd, hańba.

Ostychły, ostygły.

Ostydać, stygnąć, ostudzać się.

Ostydło, ozięble.

Ostydły, ostygły, oziębły.

Ostydnąć, ostygnąć.

Ostyja, hostja.

Osuch, 1) drzewo uschłe; 2) szczapa; suchar.

Osucizna, osypanie, wysypka, krosty, wyrzuty.

Osuć, osypać.

Osumieć, osowieć, sposępnieć.

Osumować, zsumować, obliczyć.

Osunąć, 1) zsunąć naokoło, osmyknąć; 2) osypać, obsypać; O. się na kogo, obruszyć się, oburzyć się, rzucić się.

Osuszek, p. Osuch.

Osypisko, stoki góry osypujące się.

Oszacunek, szacunek.

Oszadzieć, osiwieć, oszronieć.

Oszajca, sołtys, wójt osadzonego swoim staraniem miejsca niezamieszkanego.

Oszalbierować, oszalbierzyć, oszukać szalbierstwem.

Oszaleć na kogo, 1) obruszyć się; 2) oszukać.

Oszalić, wprawić w szał, nabawić szaleństwa.

Oszałomić, oszałomonić, oszołomić, ogłuszyć, odurzyć.

Oszcządać, oszczędzać.

Oszcządek, oszczątek, szczątek, resztka, pozostałość.

Oszczek, oszczekanie.

Oszczemać, oszczemlać, oszczędzać.

Oszczepisty, opatrzony grotem.

Oszczerca, oszczernik, 1) szyderca; 2) śmieszek, błazen, figlarz; 3) potwarca.

Oszczerny, oszczerczy.

Oszczerzać, oszczyrzać, szczerzyć, wyszcz. (zęby); O. się, szydzić, drwić.

[315]Oszczędek, oszczędłość, oszczędność.

Oszczędnik, oszczymny, oszczędny.

Oszczyknąć, oszczykiwać, oszczypać.

Oszczymiać, oszczędzać.

Oszczypek, placek owsiany.

Oszedziały, osiwiały, oszroniały.

Oszemłać, oszelmować, oskubać, obedrzeć, oszarpać, odrapać.

Oszemłany, oskubany, rozczochrany, odrapany, odarty.

Oszkapić się, zagapić się.

Oszklanić, oszklić; przen. oświecić, otoczyć błyskiem.

Oszkliwy, ckliwy, wstrętnywstrętny.

Oszkodzić, zniszczyć, uszkodzić.

Oszlachcić, oszlachcać, uszlachcić, uszlachetnić.

Oszlada, oślad.

Oszonąć, obleźć, otoczyć.

Oszpacić, oszpecić.

Oszudzić, oszydzić, wyszydzić, wydrwić.

Oszukacz, oszukalnik, oszukawacz, oszukaniec, oszust.

Oszukawać, oszukować, oszukiwać.

Oszumek, resztka, przebierki.

Oszustać, oszukać.

Oszustny, 1) oszukańczy; 2) rozrzutny.

Oszydny, 1) fałszywy, bałamutny, zwodniczy; 2) oszukany.

Oszydzić, wyszydzić, wykpić.

Oszydzić się, ośmieszyć się, oszukać się, zawieść się.

Oszyjek, 1) wązkie przejście, korytarz, przesmyk; 2) brzeg lasu porosły krzewami.

Oszyndować (niem.), obłupić, obedrzeć.

Ościanki, cztery ściany własnego domu.

Oścień, bodziec do popędzania bydła; bodziec, podnieta.

Ościeńczy, ościenny, pograniczny.

Ościuga, ostra plewa ze zboża.

Ośklać, oszklić.

Oślada, ślad.

Ośladować (zwierza), iść jego śladem, tropić.

[316]Oślednik, ten, co ośladuje.

Oślnąć, oślepnąć.

Ośluzły, zwiędły.

Ośmieci, ośmieciny, śmiecie, odpadki.

Ośmiornasobny, ośmiokrotny.

Ośmiornasób, osiem razy tyle.

Ośmiorzeczny, ośmiozgłoskowy.

Ośmiórka, ósma część, ósemka.

Ośmnasobny, p. Ośmiornasobny.

Ośmnastny, mieszczący w sobie osiemnaście.

Ośpieszały, opieszały.

Ośrecić, zmizerniećzmizernieć.

Ośrzenić, oszronić.

Ośrzenieć, oszronieć.

Ośrzodek, ośrzodka, ośrodek.

Ośrzonić, oszronić, pokryć szronem.

Ośrzód, wśród, pośród.

Oświadczyć, w znacz. 1) donieść co, zawiadomić o czym; 2) poświadczyć, udowodnić przez świadków; O. się, zaprotestować; O. się kim, powołać się na czyje świadectwo.

Oświarczyć, oświadczyć.

Oświetle, światło.

Oświetny, 1) oświecający; 2) świetny.

Oświeżać, odmładzać się, orzeźwiać się, ożyć.

Oświeżyć się, wyzionąć ducha, paść.

Oświęcelina, święcone.

Oświęcić się, 1) stać się świętym; 2) doczekać się Wielkanocy.

Oświt, świt, brzask.

Oświtnąć, rozwidnić się.

Oświtność, blask.

Ot, od.

Otajka, w wyr. z otajka: aż nadto, z czubem.

Otak (tur.), targ, jarmark.

Otarchać, otargać, oszargać.

Otargać, oszarpać, oberwać; przen. oswoić, obłaskawić; okrzesać, ogładzić.

Otarnić, ogrodzić cierniem.

Otawa, potraw, nowa trawa, wyrosła po skoszeniu łąki; siano z tej trawy.

Otawić się, 1) rozkrzewić się, zazielenić się; 2) odżyć, poprawić się; 3) zjawić się na nowo.

[317]Otbić, otbijać, odbić.

Otbyć, odbyć.

Otchlina, otchlisko, odchłań.

Otchlisty, przepaścisty; p. Odchlisty.

Otchnąć, 1) ogarnąć tchem; 2) obudzić, ocucić.

Otców, ojców, ojcowski.

Otczyc, p. Ojcowic.

Otczyzna, ojcowizna.

Oteczny, znajdujący się po prawej stronie, odsiebny.

Otekwcie, odkwitnie; p. Otkwiść.

Otewrócić, odwrócić.

Otępno, otupno, otukno, smutno, ponuro, strasznie.

Otjąd, stamtąd.

Otjednać, rozwiązać, rozstrzygnąć; odzyskać.

Otkazać, odmówić, nie zgodzić się.

Otkwiść, odkwitnąć.

Otłóg, odłóg.

Otłuk, nicpoń, ladaco.

Otniąć, odjąć.

Otocz, otoczenie.

Otoczyświat, ocean.

Otoczywać, otaczać.

Otok, 1) obwód koła; 2) obrączka napisowa na monetach i medalach; 3) rama; 4) ropień, zapalenie ropne.

Otoka, otoczenie, obława, naganka.

Otopić, otapiać, zatopić; O. się, przepełnić się cieczą.

Otracić się, ponieść straty, ogołocić się.

Otrawa, trucizna, trutka.

Otrawić, otruć.

Otręba, otrębiny, 1) otręby; 2) p. Otrębowiałość.

Otrębowiałość, łupież na głowie.

Otręta, wstyd.

Otrętny, wstrętny.

Otrętwić, odrętwić.

Otrociny, okruszyny.

Otrocki, otrocy, męski.

Otroczątko, otroczek, chłopiątko, pacholątko.

Otroczy, p. Otrocki.

Otroczyca, dziewczyna, córka.

Otrok, 1) mężczyzna, wyrostek, młodzieniec; 2) pachołek, dworzanin; 3) trok do obwiązania.

Otronoga, odnoga korzenia.

Otruciel, otruciciel.

[318]Otrwożyć się, oswoić się z trwogą, odstrachać się.

Otrzasło, narwaniec, zapominalec.

Otrząsnąć się, 1) ogarnąć się; 2) oprzeć się, nie dać się.

Otrzebiny, odpadki, ogryzki; śmieci.

Otrzedni, kolejny, porządkowy.

Otrzedź, kolej, następstwo, porządek, zmiana.

Otrzębiny, p. Otręba.

Otrzoskać, opasać trzosemtrzosem.

Otrzymawać się utrzymać się, usiedzieć; powstrzymywać się.

Otsie, żegnam, adje!

Otulisko, przyodziewek, okrycie.

Otuszyć, dodać otuchy, pocieszyć, pokrzepić na duchu.

Otwardo, hardo.

Otwardzać, robić twardym, umacniać.

Otwarzać, otwierać.

Otwierdzać, utwierdzać.

Otworzelina, otworzelisko, szczelina, dziura, czeluść, przepaść.

Otworzenie, otwarcie, jasno, dostępnie.

Otworzyć się, pokazać się, ujawnić się, powstać.

Otworzystość, 1) otwartość; 2) otwór, dziura.

Otworzysty, 1) pełen otworów; 2) łatwy do otwierania; 3) otwarty, jawny, publiczny.

Otworzyście, wprost, wręcz, szczerze.

Otyczyć, otyczać, 1) opatrzyć tykami; 2) obstawić, ogrodzić tykami.

Ouzdać, obuzdać (konie).

Owa, 1) czy, azali? 2) oto; 3) więc, tak, tedy; 4) słowem, ostatecznie, wogóle; 5) może? a nuż?

Owada, 1) zwierzęta domowe; 2) robak.

Owak, owako, owoż.

Owalnica, owały, zaspy śnieżne.

Owata, owal.

Oważliwy, wyrozumiały.

Owcug (niem.), przyrząd do wdziewania butów, pachołek.

Owczarznia, owczarnia.

Owdy, owegdy, niekiedy, raz.

Owędy, tamtędy; ówdzie.

Owiąsło, 1) łańcuch; 2) węzełek.

[319]Owiły, owinięty.

Owiniacz, owiniciel, obwiniciel, oskarżyciel.

Owocać, owocować, wydawać owoce.

Owocny, owocowy.

Owolnić, owolniać, uwolnić.

Owołać, owoływać, obwołać.

Owości, aż oto, aż tu.

Owo tu, ówdzie.

Owrąbić, owrąbiać, obrąbić.

Owreć (owreje, owrał) obgotować się.

Owrębować, obrębiać.

Owrzodowiały, owrzodziały.

Owszeją, owszejki, owszeki, owszelki, owszem; zgoła, całkiem; właśnie, przeciwnie.

Owszeki, owszelki, bądź cobądź, owszem, zaiste, istotnie, rzeczywiście.

Owszem, w znacz. ze wszystkim, zupełnie, zgoła.

Ozd, p. Ozdownia.

Ozdoba, zaszczyt, przywilej; upodobanie, skłonność.

Ozdobić, w znacz. podnieść, wsławić, uświetnić.

Ozdobny, wdzięczny, miły.

Ozdownia, suszarnia słodu, słodownia.

Ozdrze, broń z czterech noży na krzyż.

Ozedle, ozerle, p. Ożydle.

Ozeźlić się, rozłościć się.

Ozgamba, kawałek, kąsek.

Ozgot, hałas.

Oziąbać, ziębnąć.

Oziemka, brózda.

Oziewić, oziewać, oziewnąć, rozdziawić, otworzyć.

Oziębieć, oziębnąć, ochłodzić się.

Oziębiewać, oziębnować, oziębiać się, ochładzać ś.

Ozimiały, ozimniały, oziębły, ostygły.

Ozimnieć, ostygnąć.

Ozinąć, ozionąć, owiać, otchnąć.

Oziomek, zagon.

Ozionąć, w znacz. przywłaszczyć sobie; O. kogo, zniewolić; przen. pożądać.

Oziorać, urzec; zbezcześcić.

Ozłodzieć, omarznąć lodem.

[320]Ozłodzieić, ogołocić po złodziejsku, okraść.

Ozłomek, ułamek,ułamek.

Ozmnożyć, rozmnożyć.

Oznać, obeznać, poznajomić.

Oznamić, oznajmić.

Oznamienić, okazać.

Oznimóc się, rozchorować się.

Oznobić, oziębić.

Ozobać, obdziobać.

Ozorca, nadzorca, inspektor, kontroler.

Ozówca, krytyk.

Ozrywka, rozrywka.

Ozygle, p. Ożygle^[1].

Ozrzalec, obżartuch.

Ozwalec, obmówca.

Oździe, oździeka, tu, oto.

Oźnica, p. Ozdownia.

Oźralca, oźralec, oźrzalec, obżartuch.

Oźralstwo, obżarstwo.

Oźrany, dojrzały.

Oźreć, dojrzeć.

Oźrzalca, p. Oźralca.

Oźrzalstwo, obżarstwo.

Oźrzały, 1) dojrzały; 2) obżarty.

Oźrzeć, obejrzeć.

Oźrzedle, p. Ożydle.

Oźrzenieć, stać się dojrzałym, dojrzeć.

Ożadzić, ożadzać, obrzydzić, zohydzić.

Ożaleć, ochłonąć z żalu.

Ożalić, ożalać, ożałować kogo, opłakać, odżałować.

Ożałować, 1) p. Ożalić; 2) obwinić, oskarżyć.

Ożarły, obżarty.

Ożartka, obżarcie się, opicie się.

Ożd, ożdnica, ożnica, p. Ozdownia.

Ożeg, ożóg.

Ożegać, ożegnąć, spalić naokoło; opalić.

Ożerca, obżartuch.

Ożga, 1) pożoga, ogień; 2) pogorzelec.

Ożgać, ożgnąć, p. Ożegać.

Ożgać się, opić się, ochlać się, ożłopać się.

Ożgły, p. Ożżony.

Ożłodź, żłódź, warstwa lodu.

Ożniwiny, dożynki, okrężne.

Ożon, p. Ożżony.

Ożonąć się, ognać się, opędzić się.

Ożówca, ożuwca, obmówca, potwarca, oszczerca.

Ożwać, 1) ożuć, żując [321]ogryźć; 2) obmówić, obgadać, oczernić.

Ożydle, orzedle, oźrzedle, orzydle, wyższa część odzienia na piersiach u mężczyzn; klapy, wyłogi; kołnierz; pas; naszyjnik.

Ożyjać, odżywać.

Ożyrca, obżartuch.

Ożywa, ożywienie; ożywca, ożywicielka.

Ożywę, ożyję; O.-wie, ożyjeożyje.

Ożywny, odżywczy.

Ożżony, opalony, osmalony.

Ó.

Órka, pole jałowe.

Órnik, rola.

Ósmacki, składający się z ośmiu, istniejący w liczbie ośmiu.

Ósmak, ósmek, 1) osemkaósemka; 2) moneta ośmiogroszowa; 3) ósma część miary, ośmina.

Órt (niem.), gatunek, rodzaj; sposób.

Ósmka, ósemka.

Ósmynasty, óśmnasty, osiemnasty.

Ówci, tamten.

Ówny, ówże, ów.

P.

Pacepić, trapić, dręczyć, męczyć.

Pacer, zuchwalec.

Pach, zapach, woń.

Pacha, w znacz. 1) wybrzeże, zatoka; 2) dziura, dołek, fuga; 3) skrzydło boczne budynku; 4) miejsce w lesie, gdzie wyrąbują drzewa.

Pachać, 1) orać; 2) broić, wyprawiać, dokazywać, dopuszczać się czego; P. się o co, kusić się o co.

[322]Pacharzyna, 1) pęcherz; 2) mieszek na pieniądze.

Pachmie, pchnięciem, sztychem.

Pachniątszy, bardziej pachnący, wonniejszy.

Pachnidlarstwo, perfumiarstwo.

Pacholarz, pacholec, pachoł, pachołek.

Pacholczno, z wielkim orszakiem pachołków, dworno.

Pacholczyć, pachołkować, służyć za pachołka.

Pacholstwo, 1) gromada sług, orszak; 2) służebnictwo.

Pachołek, 1) chłopiec, wyrostek; młodzieniec, kawaler; 2) sługa, parobek, czeladnik; 3) najemnik; 4) terminator; 5) giermek, który nosił kopję rycerza i prowadził konie pana na zmianę; szeregowiec w d. wojsku polskim; 6) opryszek, zbój; 7) przyrząd do zdejmowania butów.

Pachołka, dziewka dworska, służąca.

Pachołkowanie, posługiwanie.

Pachronić, jeść.

Pachutnica, tanecznica, tancerka.

Paciara, zupa z klusek, z trochą mleka, brajka.

Paciep, jama, jaskinia ciemna.

Paciepić, pogrążać w ciemności, mroczyć, ćmić.

Paciepno, pochmurno, dżdżysto.

Paciepny, ciepławy; posępny, mroczny; słotny.

Pacierz, paciorek, różaniec.

Paciuk, prosię, podświnek, wieprz tuczony.

Pacwa, licho, kaduk, zły duch; grzech, pokusa.

Pacyna, pecyna, paczyna, pieczyna, 1) paca, cegła niewypalana; 2) rumowisko z gliny piecowej, gruz z muru; 3) kawał cegły, gruda gliny lub wapna; 4) sadze rozmiękczone parą, zlane w jedną masę.

Pad, 1) padnięcie, upadek; 2) mór, pomór; 3) spad wody; 4) dolina głęboka; 5) ślad, trop.

Padać, powiadać.

[323]Padaliczny, 1) sam się wysiewający; 2) nieprawy.

Padło, padlina.

Padolina, padół, głęboka dolina.

Padoł, dolina, nizina, wąwóz.

Paduch, 1) padaczka, epilepsja; 2) zbrodniarz, nikczemnik.

Paducznik, cierpiący na padaczkę, epileptyk.

Padwan (od miasta Padwy) 1) piosnka miłosna, śpiew romansowy; erotyk; 2) padwan albo padwona, rodzaj tańca.

Padzienie, upadek.

Paga, zapłata.

Pagament (łac.), kawałki srebra.

Pagować, uwziąć się na kogo.

Pagór, pagóra, pagórek.

Paik, p. Pajuk.

Paiż, paiża, krótka tarcza metalowa rycerzy konnych.

Paj, część, dział, porcja.

Pającznik, listopad.

Pajedza, wiklina.

Pajma, pajmatka, pani matka.

Pajok, p. Pajuk.

Pajować, wymyślać, krzyczeć.

Pajować się, dzielić się zdobyczą.

Pajuk, pokojowiec sułtana; pokojowiec magnata ubrany zwykle z turecka; żołnierz konny w przybocznym orszaku.

Pak, zaś, znów.

Paklepie, pakuły, kłaki, włókna, otłoczyny ze lnu lub konopi.

Pakli, jeśli, jeżeli.

Pakliby, jeśliby, gdyby.

Pakłak, grube proste sukno; gruba tkanina z pakuł.

Paknię, zaś.

Paknięli, paknięźli, jeśli zaś.

Paknięliby, jeśliby zaś.

Pakość, psota, przykrość, złość.

Pakośnie, na opak, na przekór.

Pakośnik, psotnik, przekora.

Pal, 1) palenie, żar, płomień; 2) paliwo, drzewo opałowe.

Paladyn, sławny rycerz; błędny rycerz.

[324]Palamęter, przebiegły; włóczęga, rozpustnik.

Palanica, placek, podpłomyk.

Palantować, bić, policzkować.

Palatyna, futerko na szyję, kołnierz futrzany.

Palcat, pręt, laska, pałeczka; laska lub różdżka czarnoksięska.

Palec, w wyr. nie mam tego palca: ani krzty, ani odrobiny.

Paleczny, palcowy.

Paledra, palendra, rodzaj sutanny bez guzików; zwierzchnia suknia kobieca podbita drogim futrem, bogato ozdobiona.

Paleotyp, zabytek pierwszych druków.

Palestrada, palisada, częstokół.

Palet (franc.), 1) pokwitowanie z opłaty myta; 2) kartka, wyznaczająca żołnierzowi kwaterę.

Paletki, ozdoby metalowe a. jedwabne, któremi dawniej przystrajano kapelusze, suknie i obuwie.

Palety, otwory w d. sukni na ręce.

Palice, palce.

Palicz, palacz, podpalacz.

Palikopa, 1) święto św. Piotra w okowach; 2) św. Pantelejmona; 3) burza z piorunami.

Palimpsest, stary rękopis na pergaminie, z którego usunięto dawne pismo dla napisania nowego.

Paliwoda, blagier, kłamca; trzpiot, narwaniec; zawadjaka.

Palja, długi, szeroki płaszcz bez kołnierza, opończa, toga.

Palmatka, łapka z grubej skóry, oprawiona na kiju, służąca dawniej do bicia w łapy w szkole.

Paludament, płaszcz cesarski purpurowy; takiż płaszcz wodza rzymskiego.

Pał, upał, skwar.

Pałamar, posługacz cerkiewny, dzwonnik.

Pałanka, domostwo, zagroda; rodzaj fortyfikacji; siedziba i obwód starszyzny kozackiej.

[325]Pałatać, mówić prawdę w oczy.

Pałędać się, wałęsać się.

Pałki, palny.

Pałkierz, bębnista, dobosz.

Pałkuć, mający ogoloną głowę (pałkę).

Pałogłowiec, zapaleniec, postrzeleniec, szalona pałka.

Pałub, pałuba, pień, kadłub, otok, tok.

Pałuba, buda na wozie, na saniach (wóz z pałubą); wiecheć do zatykania komina; lalka niezgrabna z gałganów; stara, brzydka rozczochrana kobieta, wiedźma; niezdara.

Pałyga, kawałek lichego gruntu; wzgórze.

Pamfil, 1) gra w karty; walet treflowy; 2) zalotnik, galant.

Pamiątny, pamięcien, pamiętliwy, godny pamięci, niezapomniany; sławny, pamiętny, pomny.

Pamiętać się, opamiętać się, oprzytomnieć, poczuwać się do czego.

Pamiętliwość, zapamiętałość.

Pamiętne, 1) pamiątka; 2) notatka; 3) zadatek; 4) zapłata sędziemu za osądzenie sprawy, czesne; 5) opłata sądowi za słuchanie przysięgi.

Pamiętnik, ten, co pamięta; świadek tego, co było; człowiek współczesny temu, co było.

Pamłoda, odrośl, pęd drzewa.

Pampuch, pępuch, pańpuch, raczuch, rodzaj pączków smażonych na smalcu lub oleju.

Pamroczyć, zmierzchnąć się.

Pamroka, p. Pomrok.

Pamrowie, p. Pandrów.

Pan, nazwa dawana kasztelanowi; poseł.

Panać, panować.

Panata (włos.), polewka, wodzianka, famuła, gramatka.

Pancerola (włos.), szóstka winna (pikowa) w d. kartach.

Pandemonjum, piekło.

Pandrów (owla) poczwarki chrząszczów.

Panękać, p. Ponukać.

Paniać, panować.

[326]Paniarz, wielbiciel kobiet.

Panictwo, niewinność, czystość; młodzież.

Panię, paniątko.

Paniować, udawać panią.

Panna, 1) oblubienica, kasztelanka; 2) pęta na ręce i szyję.

Panostwo, państwo.

Panosz, drobny szlachcic, szlachetka.

Panosza (r. mm.) 1) p. Panosz; 2) pachołek, dworak, giermek; 3) spanoszony bogacz. Panosza, (r. ż.) buta pańska.

Panownik, panujący, władca, mocarz.

Panowny, panujący, monarszy, królewski.

Pantaleon, pantaljon, rodzaj dawnego fortepianufortepianu.

Pantówka, pętówka, kartofel, ziemniak.

Pańkać, tytułować panem.

Pańmatka, pani matka.

Pańskie, 1) po pańsku; 2) pańszczyzna; grunty dworskie.

Pańskie dni, pańszczyzna.

Państwo, prowincja, obwód, okrąg; mająt. ziem.

Pańszczarz, wyrobnik, najemnik.

Pańtuch, pańkuk (niem.), pączek.

Papa, papież.

Papęzić, robić niedbale.

Papieżnik, papista, katolik.

Papry, parpie, łupież.

Papulaty, tłusty na twarzy.

Papuszy, papuzi; przen. zielony.

Parachja, parafja.

Parachwiejny, parafjalny.

Paracik, chodzący w parze; towarzysz.

Parać, 1) parować; 2) popisywać się.

Parać się, 1) zajmować się, trudnić się; 2) wdawać się w co; 3) bratać się, ocierać się między ludźmi, trzymać się razem.

Paradzić, stroić się, pysznić się.

Paradyski, rajski.

Parafanały, parafarnały, parafernalja (łac.), wyprawa panny młodej.

Paragon (greck.), współubieganię się, wyrównywanie komu, konkurencja, wyścigiwyścigi.

Paragonizować, iść w zawody, współubiegać się.

[327]Parangon, kamień drogi, djament.

Parat (łac.), 1) gotowość, pogotowie, odwód; 2) przegląd, rewja, parada; P.-y, sztuki, wybiegi.

Parazyt (grec.), pasorzyt, pieczeniarz, wyjadacz, pochlebca.

Parchawica, 1) purchawka; 2) nikły, słaby.

Parciany, kwarciany (żołnierz).

Parcinka, spódnica, kaftan parciany.

Parczowy, ze złotogłowia.

Pardalis, pard, gatunek rysia.

Parentela, ród, rodzeństwo, familja, plemię, pokolenie.

Parepa, wierzchowiec, mierzyn, kucyk; P.-ka, hetka.

Parętyzmy, szramy, blizny.

Parja, 1) parów, wąwóz; przepaść; 2) topielisko, moczary.

Parka, prażucha, lemieszka; osypka z mąki i kartofli dla bydła; krew ludzka.

Parkannik, zagrodnik.

Parkot, woń koźla.

Parlić, siać, sadzić, uprawiać rolę niedbale; gotować źle.

Parnąć, przejść, przestąpić.

Parnisty, parzysty.

Parochjan, proboszcz.

Parochjanin, parafjanin.

Parokrąg, atmosfera.

Parostnik, młody las, zagajnik.

Parość1. Parość, parota, parność.

Parość2. Parość, gałązka, odrostek, latorośl.

Parowa, parów; błoto.

Parować, 1) orać wcześnie pod oziminy, ażeby ziemia parowała; 2) liczyć po dwa; łączyć w pary, kojarzyć; 3) odpierać, odpędzać.

Parowik, maszyna parowaparowa.

Parówka, wóz parokonny.

Parsiuk, prosiak, wieprzakwieprzak.

Parsk, dół, piwniczka na kartofle; młody, równy chojak.

Parsk, parskot, duszność, zaduch, opar.

Parskaczka, katar z kaszlem.

Parskonosy, parskający nosem.

Parszczeć, parskać.

[328]Part (łac.), początek, powstanie.

Parteka, partyka, 1) część, partja; 2) duża kromka, pajda.

Parter, grzęda ogrodowa.

Partes, 1) nuty muzyczne; mówić jak z P.-u, jak z nut, jak z książki; 2) przesadna powaga, nadętość; 3) łaskawość, grzeczność.

Partyta (włos.), partja (do ożenku).

Partyzana, rodzaj halabardy.

Paruch, parusek, part, parć, grube płótno, płótno żaglowe, zgrzebne.

Paruszek, proszek, źdźbło.

Parzchać, parzchnąć, parzkać, parskać; parsknąć.

Parznąć, parznić, parzniać, zanieczyścić, strefnić.

Parzybroda, kapusta gotowana na słodko.

Parzyć, rozsypywać, rozpraszać.

Pas, paszport.

Pasać, 1) opasywać; 2) pasować (na rycerza).

Pasaman, paseman, obszycie, galon, lamówka.

Pasatnik, chmura burzowa.

Paserować, dziać się.

Pasieka, 1) zasiek, zasiecz, miejsce w lesie zabarykadowane ściętemi drzewami; 2) trzebież, karczowisko; 3) gaj pogański, bałwochwalczy; 4) pole orne wśród lasu, ogrodzone drzewem leżałym; 5) płot z jałowcu; 6) pastwisko, pasanie bydła.

Pasionka, pasanie.

Pasirzb, pasierb.

Paskudować, psuć, robić szkodę, przeszkadzać; kraść.

Paskwil, paskwilus, paskwilusz, paskwiljusz, paszkwil, pismo oszczercze.

Pasmuga, smuga, pas; smug drzew, zarośli.

Pasorzycki, pasorzytny.

Past, pastel, pasztet.

Past, pastka, pułapka, myszołówka.

Pasternia, obora.

Pasternik, pastewnik, pastwisko.

Pasterny, pasterski; pastuszy.

[329]Pastka, 1) pułapka; żelaza na kuny, lisy i t. p.; 2) wieczko, pokrywka.

Pastora, licha pasterka.

Pastrug, rów, wądół.

Pasturz, pastyrz, pasterz.

Pastwa, 1) pasza; 2) karm, żer; 3) łup, zdobycz, ofiara; 4) pastwienie się; 5) pastwisko; 6) pasienie, pasanie; 7) parafja.

Pastwić, paść, karmić; P. się, 1) paść się, karmić się; 2) znęcać się.

Pastyrnia, 1) pasternia, buda pasterska; 2) p. Pasternik.

Pasynek, 1) syn prawnuka, praprawnuk; 2) pasierb; 3) gałązka, odrostek boczny rośliny.

Pasywać, pasać.

Pasz, 1) pas (w grze); 2) brak czego, niema czego.

Paszanica, żona paszy (baszy).

Paszczać, często pościć.

Paszeństwo, baszostwo, urząd baszy (paszy).

Paszka, Pascha, Wielkanoc.

Paszkwiljusz, p. Paskwil.

Paszować nad czym, pasować, ustąpić.

Paszt, paszta, pasztet.

Pasztos, wielki pasztet.

Paszyna, żona paszy (baszy).

Paszynica, córka paszy (baszy).

Paść, 1) więzy, kajdany; 2) przepaść, otchłań.

Pataractwo, bieda, nędza.

Patek, ojciec chrzestny, kum.

Patela, patelnia.

Pater, ojciec duchowny, zakonnik; starszy, przełożony; majster, mistrz.

Pateryk, p. Patryk.

Patka, matka chrzestna, kuma.

Patog, patok, batog, potężny bat.

Patok, potok; parów z wodą na dnie.

Patoły, bajki, bajdy, brednie.

Patorda, petarda.

Patorny, obmierzły.

Patrocynjum, opieka, obrona (sądowa).

Patroński, dotycz. patrona (adwokata) obrońcy.

Patryjski, ojczysty.

Patryk, pateryk, księga, obejmująca żywoty świętych.

[330]Patrynimiczny, rodowy.

Patrzacz, p. Patrzyciel.

Patrzalnik, patrzelnik, przedmiot, w który się wpatrują; zwierciadło.

Patrzeć kogo, czego, oglądać się na co, zajmować się kim, wdawać się w co; brać przykład z czego; trzymać się kogo, czego; szukać, poszukiwać.

Patrzenie, widok, scena, widowisko.

Patrzyciel, patrzacz, patrzący, postrzegacz, spektator, widz.

Patyczka, rózga w szkołach.

Paukant (niem.), przeciwnik w pojedynku.

Pauper, paper, ubogi uczeń w szkołach klasztornych; chłopiec, żak.

Pawa, pawica.

Paweza, pawęza, pawęż, pawęża, tarcza drewniana skórą powleczona.

Pawężnik, żołnierz opatrzony pawężą.

Pawiki, kity z piór pawich.

Pawiment (łac.), podłoga, posadzka, tło.

Pawlacz, pablacz, drugi, niższy pułap w kuchni lub warsztacie, na którym sypiają sługi lub suszą się deski.

Pawłoczany, pawłoczny, pawłoczysty, szkarłatny, purpurowy.

Pawłoka, pawłoga, pawołoka, 1) cienka tkanina szkarłatna; 2) płaszcz purpurowy, purpura; 3) szata powłóczysta; 4) powłoka, zasłona, błonka.

Paz, żłobek, rowek, fuga, nut.

Pazdrocać, pazdrotać, rozprawiać.

Pazdur, 1) pazur; 2) szpic szczytowy domu; 3) ozdoby, wyrzynane w drzewie, na dachu chaty góralskiej; 4) chciwiec, łakomiec, żarłok.

Pazera, pazyra, kłótnik, kłótnica.

Pazerny, pazdrawy, chciwy, łakomy, żarłoczny.

Pazerować, kląć, wymyślać, kłócić się.

Pazgać, trzeć, nacierać.

Pazłotka, blaszka pozłacana, lama; świecidełka.

Paznochty, paznogcie.

[331]Pazroczyć, badać.

Pazrok, badaniebadanie.

Pazurnik, chciwiec, łakomiec.

Paździoro, paździerz; prz. źdźbło, kruszyna, odrobina, pył.

Pażęć, murawa, łączka.

Pażerny, p. Pazerny.

PąehaćPąchać, wąchać, wietrzyć.

Pąchnąć, dmuchnąć.

Pącz, pąk, pączek.

Pąć, droga; pielgrzymka.

Pąd, pęd, ślad.

Pąda! okrzyk myśliwski, zachęcający psy do gonienia.

Pąder, p. Pandrów.

Pądowy, biegający pędem.

Pądzić, pądzać, pędzić.

Pągwie, guziki skórzane u surduta, kożucha.

Pąkawica, poduszka, wytrzymująca razy, pękania.

Pąkciszek, punkcik.

Pąkiem, cicho.

Pąknąć, 1) mocno uderzyć; 2) posunąć.

Pąkówka, pączek, nowy pęd drzewa.

Pąpie, pępie, pąkowie, zbiór pączków i pędów rośliny.

Pąszyć, p. Pąchać.

Pątlik, 1) siatka na włosy, naszywana paciorkami; 2) mycka, jarmułka, kapturek ozdobny noszony przez mężczyzn zamiast kołpaka; 3) czub na hełmie.

Pątnikować, pątować, pielgrzymować, podróżować, wędrować.

Pchnąć, przemienić, przedzierzgnąć.

Pczeła, pczoła, pszczoła.

Pczony, jasny, oczywisty, wyraźny.

Pczyć się, pstrzyć się.

Pecio, djabeł, licho, złe.

Pecka, pestka.

Peczysko, pogorzelisko; plac pod budynki.

Peda (łac.), noga.

Pedard, petarda.

Pekner, chałupnik.

Pek tobie! odczep się!

Pektoral, napierśnik.

Pektoralik, mały zegarek do noszenia na szyi.

Peles, pielesz, legowisko, kryjówka, gniazdogniazdo.

Pelzać, pelznąć, pełzać, suwać się.

Pelzen, hurtem, ryczałtem, bez miary i liczby.

[332]Pełć, pełt, tratwa.

Pełgać, pełzać, spełzać, ginąć szybko.

Pełna, pełna czasza, pełna szklanka.

Pełnia, całość, zasób.

Pełnić, w znacz. 1) napełniać, zapełniać; 2) spełniać, wypróżniać, wychylać do dna, wypijać z pełnego. P. się, spełniać się, ziszczać się, sprawdzać się.

Pełniustek, pełniuchny.

Pełny, zupełny, dokładny; dojrzały, wykształcony.

Pełńszy, pełniejszy.

Pełść, pilśń.

Pena (ł.), kara pieniężna.

Penal, piórnik.

Penata, dobroczyńca, opiekun.

Penaty, u starożytnych Rzymian: bogi domowe, bóstwa opiekuńcze.

Penetracja (łac.), przenikliwość, spostrzegawczość.

Penitencja (łac.), 1) pokuta; 2) zakład karny.

Penitencjarja, jałmużna.

Penka, ćwiek, gwóźdź.

Penować, karać pieniężnie.

Penula, płaszczyk.

Penurja, upośledzenie.

Pepa, pypa, wargi; papla, gaduła.

Perać, perować, gawędzić.

Perangarja, podwoda.

Percepta (łac.), dochód, przychód.

Perć, strome przejście w górach.

Peregrynant, podróżnik.

Perekita, sprzeniewierzenie się.

Pergać, pyrgać, pergnąć, kopać, skakać, uciec.

Pergamaszka, dawny taniec pochodzenia włoskiego.

Perilustracja, przepatrywanie, przeglądanie.

Perjuracja, krzywoprzysięstwo.

Perkaty, mający gruby nos zadarty.

Perki, kruchy.

Perlanka, obszycie perłami.

Perlustracja, p. Perilustracja

Perłosadny, wysadzany perłami.

Permisja, urlop.

Pernoktata (łac.), przenocowanie, nocleg.

[333]Pernonosy, człowiek z zadartym nosem.

Perować, p. Perać.

Persekwitować (łac.), tropić, ścigać.

Persekwować (łac.), prześladować, tropić, nękać.

Persewacja, perswazja.

Persewerować, wytrwać, wytrzymać.

Persona (łac.), 1) osoba; 2) postać, kształt; mina, postawa, powaga; 3) osoba, występująca w teatrze, rola; 4) personat, znaczna figura, osoba poważna, dygnitarz.

Personalny, personalski, personny, osobisty.

Perstryngować, przymawiać komu, docinać.

Pertuta, perduta, jajka sadzone.

Perysterja, prostota, niewinność.

Perz, 1) kurz, kurzawa; 2) perzyna, żarzewie, zgliszcze; 3) zielsko rosnące wśród zboża; 4) odrobina, troszka, źdźbłoźdźbło.

Perzowaty, kosmaty, puszysty.

Peskłać, pluskać się w wodzie.

Pest, bylina, pręcik kwiatowy.

Pestylencja (łac.), mór, morowe powietrze, zaraza.

Petercyment, petersyment, petersymon, przednie wino hiszpańskie, którego dolewano do win pośledniejszych dla poprawienia ich smaku.

Petyhorca, piatyhorca, żołnierz konny petyhorski na Litwie, to samo co pancerny w Koronie.

Petyhorja, lekka jazda w wojsku.

Petyta (łac.), podanie, prośba, petycja.

Pewnia, pewność.

Pewnić, 1) robić pewnym, zapewniać, upewniać; 2) utrwalać, ustalać, umacniać.

Pewnik, 1) pewność; 2) człowiek pewny.

Pezać, wyszukiwać lepsze kąski.

Pęca, pęczca, pętno, rzemyk do przytrzymywania ptaka łowczego.

Pęcyna, pęczyna, p. Pacyna.

Pęczyć, wypuklać się, [334]wydymać się; wydobywać się (o wodzie).

Pęćcie, p. Pętce.

Pędzca, pędzący, goniący, ścigający, doganiający.

Pędziskot, złodziej, kradnący bydło.

Pędziwół, poganiacz wołów, wolarzwolarz.

Pęga, 1) pręga; 2) rzemień.

Pękarz, węgorz.

Pęp, pępek.

Pępelowaty, pełen pępli (bąbli), modzelów; ręce p.-e, zgrubiałe, szorstkie.

Pępie, p. Pąpie.

Pęporzeza, pęporzeźka, akuszerka.

Pęst, p. Pest.

Pętać się czym, zajmować się, zatrudniać się, zaprzątać się czym.

Pętak, żebrak, wydrwigrosz.

Pętca, p. Pęca.

Pętce, pęta, więzy, okowy.

Pętlina, pętla, uszko z nitki albo sznurka.

Pęźleć, marnieć, nędznieć.

Piać, śpiewać.

Pian, pion.

Pianćnadziesty, piętnasty.

Pianorodny, urodzony z piany.

Piarg, żwirowe wysypisko z odłamów skał.

Piarżysty, pełen piargów.

Piask, piasek.

Piasnia, piaskarnia, miejsce, gdzie kopią piasek.

Piastować, rządzić, zarządzać.

Piastunić, piastować, opiekować się.

Piaśnica, piasecznica, naczynie na piasek do zasypywania pisma.

Piąć, piądka, piądź, piędź.

Piądze, pieniądze.

Piaśnić, piętnować, cechować, znaczyć piętnem.

Piątaczka, zimnica, napadająca co piąty dzień.

Piąteć, popiąte.

Piątoszek, piątek.

Piątydziesty, pięćdziesiątypięćdziesiąty.

Pica, 1) pasza dla bydła; 2) prowjant, furaż, racja żywności.

Pichcić, gotować.

Picny p. Picowny.

Picować, 1) zbierać, gromadzić żywność a. paszę dla wojska i koni; [335]2) napełniać żywnością, ładować furażem.

Picownik, picowniczy, dostarczający furażu.

Picowny, piczowny, służący do picowania, do furażu.

Picza, p. Pica.

Piechotować, piechtować, iść pieszo.

Piechty, na piechotę, pieszo.

Piecza, w znacz. troska, udręczenie, pieczołowitość, pilność.

Pieczałować, troskać się, niepokoić siesię, martwić się.

Pieczar, pieczara, grota.

Pieczęta, pieczęć.

Pieczętarz, 1) kanclerz; 2) świadek, zaproszony do podpisania dokumentu.

Pieczętne, opłata za przyłożenie pieczęci.

Pieczliwy, pieczołowity.

Pieczołować kogo, czuwać nad kim troskliwie, opiekować się kim, mieć nad kim pieczę.

Pieczołowanie, opieka, troski, zachody, troskliwość.

Pieczołowliwy, pieczołownik, pieczołowity.

Pieczomistrz, kuchmistrz.

Piegaty, piegowaty.

Piekielnik, djabeł, czart.

Piekieł, 1) piekło; 2) piekielnik, diabeł.

Piekiełek, piekiełko, zapiecek, miejsce między piecem a ścianą.

Pieklarz, p. Piekielnik.

Piekliwość, pieczołowitość.

Piekłoszczyk, piekłowszczyk, piekielnik, potępieniec w piekle.

Piekut, kogut, kur.

Pielać, pośpieszać, kwapić się.

Pielegować, pielęgować, pielęgnować.

Pielesz, peles, legowisko, kryjówka zwierza, gniazdo ptaka drapieżnego; przen. ognisko domowe; ustronie, zacisze.

Pielęgnownik, pielęgnujący, piastun, dozorca.

Pieluch, plotkarz.

Pienia, pieniactwo.

Pieniać się, pozywać się, ciągać się po sądach.

Pieniaka, pieniacz, lubiący się procesować.

[336]Pieniądztwo, pieniąstwo, 1) pieniądze, grosiwo, kapitał; 2) obroty pieniężne, bankierstwo.

Pieniędznik, p. Pieniężnik.

Pieniężne, składka pieniężna, opłata pieniężna.

Pieniężnia, mennica.

Pieniężnica, skarbiec.

Pieniężnik, 1) człowiek bogaty, kapitalista; 2) wekslarz, bankier.

Pieniężysty, pieniężyty, pieniężny, dotyczący pieniędzy.

Pieniny, miejsce, w którym woda się pieni.

Pienka, p. Pieńka.

Pienny1. Pienny, pienisty, pieniący się, wzburzony.

Pienny2. Pienny, dotyczący pieni, pieniactwa; sporny, będący przedmiotem procesu.

PleńPień, przen. zawada, trudność.

Pieńka, konopie.

Pierać, 1) częstotl. od prać; 2) częstotl. od przeć.

Pierca, popierający, obrońca, adwokat.

Pierceć, burzyć się, tryskać (o cieczy).

Pierczyk, adwokacik.

Pierkos, stary elegant, uchodzący za młodego.

Pierła, perła.

Piernacz, buzdygan, buława mniejsza, (oznaczała wyższych oficerów na Zaporożu).

Piernat, w znacz. pieszczoch, niewieściuch.

Pierny, pieprzny.

Pierszyć, pryskać, sypać się, prószyć.

Pierść, pirść, 1) garść, garstka, szczypta; 2) ziemia, proch, próchnica.

Pierunki, trepki, chodaki, pantofle.

Pierwiany, pierwszy, wczesny.

Pierwiasnek, pierwiastek, 1) człowiek poczynający, niewprawny, nowicjusz; 2) pierwocina, początek, zarodek.

Pierwiastka, 1) pierwocina, pierwszy początek; 2) żywioł; 3) pierwsza w jakiej czynności, dająca pierwszy przykład, dająca czemu początek; 4) pierwszy raz rodząca; 5) pierwszy poród.

Pierwiastny, pierwotny.

[337]Pierwiaznek, p. Pierwiasnek.

Pierwizny, pierwociny, pierwszy początek.

Pierwocie, początek.

Pierwocina, 1) początek, zaranie, pierwsza chwila, pierwsza próba; 2) pierworodne potomstwo, pierwszy płód, pierwsze owoce.

Pierwoczas, pirwoczas, zawczasu, wpierw.

Pierwoć, początek.

Pierwoprzestolnik, p. Pierwostolnik.

Pierworodnię, niemowlę pierworodne.

Pierworodnik, 1) pierworodek, syn pierworodny; 2) praojciec, prarodzic, protoplasta.

Pierworodność, pierworodzeństwo, pierworodziny, 1) pierworodztwo, starszeństwo, przywil. dziecka pierworodnego; 2) pierwocina, pierwsze potomstwo, pierwszy płód.

Pierworodny, samorodny, oryginalny.

Pierworodziciel, 1) będący pierwszy raz ojcem; 2) pierw. twórca czego.

Pierworzędny, pierwszorzędny.

Pierwospy, pierwszy sen po zaśnięciu; pora pierwszego snu, pora od wieczora do północy.

Pierwostolnik, najwyższy arcybiskup, patryjarchapatryjarcha.

Pierwość, stan pierwotny.

Pierwotek, początek.

Pierwotnik, p. Pierworodnik.

Pierwowsiany, pierwotnie zasiany, wrodzony.

Pierwszczyzna, pierwociny, pierwsze płody.

Pierwsze, po pierwsze, po raz pierwszy.

Pierwszy, w znacz. dawny, dawniejszy.

Pierwszykroć, po raz pierwszy.

Pierwy, pierwszy; dawny, dawniejszy.

Pierz, pieprz.

Pierzaja, ulica; jedna strona ulicy, połać, szereg domów.

Pierzaty, pierzasty, opierzony, podobny do pierza.

Pierzch, pierzcha, pierzchnięcie, pierzchnięcie.

Pierzchalec, człowiek [338]pierzchliwy, wietrznik, trzpiot.

Pierzchliwy, 1) lotny, rączy, prędki; 2) skory do pierzchania, trwożliwy, lękliwy; 3) popędliwy.popędliwy, porywczy.

Pierzchnia, pieśnia, rodzaj siekiery z dług. ostrzem, używanej przez cieśli.

Pierzchot, pierzchota, 1) pierzchnięcie, ucieczka; 2) trzpiotowatość, lekkomyślność.

Pierzcień, pierścień.

Pierze, pierzyna, piernat.

Pierzej, 1) wierzeja, drzwi o dwu skrzydłach; 2) p. Pierzaja.

Pierzeja, p. Pierzaja

Pierznik, p. Pierza.

Pierzny, 1) pierzany, wypchany pierzem; 2) pierzasty, opierzony; Pierzno, z obfitością piór, z pióropuszem na głowie.

Pierzony, skrzydlaty, opierzony.

Pierzyć, 1) osypywać pierzem, zapierzać; 2) stroić w pióra; 3) podsuwać, poddawać, przysparzać, pomagać. P. się, stroić się w pióra, pstrzyć się.

Pierzywo, bielizna do prania, brudy.

Piesak, bakiembardy, faworyty.

Piesek, figura w szachach.

Pieski, 1) psi; 2) pieszo, piechotą.

Pieskliwiec, pieszczoch.

Pieskliwość, 1) pieszczochowatość; 2) pieszczota.

Pieskliwy, 1) pieszczochowaty; 2) pieszczotliwy.

Pieskowaty, piaszczysty.

Piestować, piastować.

Piestunka, piastunka.

Pieszaka, pieszą, pieszo.

Pieszczek, pieszczoch.

Pieszczeniej, pieszczotliwiej.

Pieszczka, pieszczoszka.

Pieszczorodny, wywołujący pieszczoty, zachęcający do pieszczot.

Pieszeć, p. Psieć.

Pieszkami, pieszką, pieszki, pieszo, na piechotę.

Piesznik, ścieżka.

Pieszyć, kazać zsiadać z konia, czynić pieszym.

Pieszyć się, zsiadać z konia, aby iść pieszo.

Pieszyślad, obowiązek mieszkańców wiosek [339]dawać posłańca pieszego na usługi panującego.

Pieś, pieszczoch.

Pieścidłko, 1) pieścidełko; 2) łakotka, przysmak.

Pieściek, pieściok, pieśćliwiec, pieszczoch.

Pieśćliwy, pieściwy, pieszczotliwy.

Pieśnia, p. Pierzchnia.

Pieśniopis, pieśniarz, autor pieśni.

Pietoszyć się, śpieszyć się.

Pietuch, piekut, kogut, kurkur.

Pięciołokietny, pięciołokciowy.

Pięciora, pięć razy.

Pięciorka, pięciórka, 1) piątka; 2) liczba popiątna; 3) moneta pięciogroszowa.

Pięciornia, cierlica.

Pięciorny, pięciokrotny, wynoszący pięć razy tyle.

Pięciory, 1) pięcioraki; 2) pięciokrotny; 3) składający się z pięciu części.

Pięciorzysty, pięciokrotnypięciokrotny.

Pięcioząb, widły o pięciu zębach.

Pięćczęstny, dzielący się na pięć części.

Pięćdziesiętnica, niedziela zapustna.

Pięćdzieśnik, pięćdziesiętnik, przełożony nad pięćdziesięciu.

Pięćłokietny, p. Pięciołokietny.

Pięćnaćcie, piętnaście.

Pięćnadzieścia, pięćnadzieście, p. Piętnadziesta.

Piędzimężyk, p. Napiędzimąż.

Piędzisty, mający piędź długości.

Pięgowaty, piegowaty.

Piękniczek, pięknik, piękniś, człowiek piękny.

Piękniczka, pięknisia, piękna kobieta.

Pięknoszka, 1) kobieta piękna; 2) p. Piękroszka.

Piękroszka, piększycielka, ta, co upiększa.

Piękry, piękny.

Piękrzyciel, piększyciel, upiększający.

Piękrzyctwo, sztuczne upiększanie ciała, kosmetyka.

Piękrzyć, piększyć, upiększać.

Piękrzydło, piększydło, ozdoba, kosmetyk.

Piękuchny, piękniuchny.

[340]Pięstuk, uderzenie pięścią, kułak, szturchaniec.

Piętlik, spinka, klamra.

Piętnadziesta, wina piętnadziesta, kara pieniężna trzech grzywien srebrnych czyli piętnastu groszy.

Piętnadziesty, piętnasty.

Piętnadzieścia, piętnaście.

Piętnasta, p. Piętnadziesta.

Piętnić, piętnować.

Piętoletni, pięcioletni.

Piętro, sklepienie, strop, dach; z p.-a mówić, dumnie, wyniośle, rozkazująco.

Piętrować, piętrzyć.

Piętrzak, przystanek na schodach.

Pięty, napięty, naprężony.

Pigłać, pielęgnować.

Pigulik, pigmejczyk, karzełek.

Pijana, piana.

Pijany, w znaczznacz. 1) pijacki; 2) upajający, odurzający. Pijano, po pijanu, po pijanku, po pijanemu, upiwszy się.

Pijawa, 1) pijatyka; 2) tęcza.

Pijny, zdatny do picia.

Pijować, pić.

Pika, zachcianka.

Pikier (z franc. piqueur), 1) handlarz koni, rostrucharz; 2) ujeżdżacz na łowach.

Pikiet, pikieta, wideta.

Pikietka (fran.), wino liche.

Piknąć1. Piknąć, 1) ukłuć, kolnąć; 2) P. przez kogo, przeszyć, przeniknąć, przerazić, opanować, zdjąć kogo; 3) zaniepokoić, tknąć; ostrzec kogo.

Piknąć2. Piknąć, pikać, pisnąć, odezwać się.

Pikolić, 1) nękać, dokuczać; 2) kłócić się, sprzeczać się.

Piksla (niem.), tabakierka.

Piktancja, porcja wydzielana zakonnikowi w klasztorze.

Pikula, drobnostka.

Pikuliczek, pikulik, pigmejczyk, mały człowieczek, karzełek.

Pikułatnik, sknera, kutwa.

Pilarnia, miejsce do gry w piłkę.

Pilch, skąpiec.

Pilen czego, pilnujący czego, zabiegający około czego.

[341]Pili, swój, krewny.

Pilić, 1) pilnować, mieć baczenie; P. prawo, pilnie przestrzegać; 2) przypilać, przynaglać, napędzać.

Pilno, dokładnie, dobrze.

Pilność, obowiązek; P. czynić około kogo, czuwać, mieć pieczę, opiekować się, pilnować, P. czynić o czym, krzątać się, zajmować się.

Pilnowacz, pilnujący, dozorca, stróż.

Pilny czego, pilnujący, baczny, oddany czemu, pracowity; P. komu, czemu, pilnujący, zajęty czym; chętny, względny, uczynny.

Pilować, pilnować.

Pilowność, pilność.

Pilułka (łac.), pigułka.

Piłat, 1) sądzący sprawę niedbale albo niesprawiedl.; 2) pręgierz.

Piłkalnia, kurhan usypany.

Piłowiec, kłoda do rznięcia, tram.

Piłuła, p. Pilułka.

Pindżak (ang.), kurtka, marynarka.

Piniola, wino zamorskie.

Pinka, pinta (z franc. pinque), rodzaj ładownych statków, z tyłu zaokrąglonych.

Pioch, piach.

Piołyn, piołynek, piołun.

Pioska, piosenka.

Piotrowa, pośladek, zadek.

Piotruszka, pietruszka.

Piórko, kępka włosów na środku głowy ogolonej; za p.-em biegać, być powolnym, posłusznym.

Piórkoś, młokos, gołowąs.

Piórno, z obfitością piór, z pióropuszem na głowie.

Pióro, w znacz. przen. 1) pismo, charakter pisma, ręka; 2) pismo, świadectwo piśmienne; 3) pisarstwo, urząd pisarza; 4) łodyga, źdźbło; 5) pletwa (u ryby); 6) skrzydło u kapelusza, rondo; Jazda w P., jazda jednym koniem zaprzęgniętym w hołoblach i drugim przed nim.

Pipa, przen. głuptas, dudek.

Pipcić, palić fajkę.

Pipić się, wyrastać, [342]pokazywać się (o włosach i sierści).

Pirsaty, pirsiaty, piersisty.

Pirsizna, pierwszyzna.

Pirszyć, p. Pierszyć.

Pirścień, pierścień.

Pirść, p. 2 Pierść.

Pirwaznek, p. Pierwiasnek.

Pirwej, pirwiej, pierwej.

Pirwiejszny, pierwotny, dawniejszy.

Pirwiejszy, najpierwszynajpierwszy.

Pirwodzienie, pierwodzinie, pierworodzeństwo, pierworodztwo.

Pirwomówca, przedmowa, wstęp.

Pirworoctwo, pirworodztwo, pierworodztwo.

Pirworodnik, p. Pierworodek.

Pirworodzeniec, p. Pierworodnik.

Pirworodzeństwo, p. Pierworodztwo.

Pirworodzony, pierworodny.

Pirwośpie, p. Pierwospy.

Pirwotek, p. Pierwotek.

Pirwy, pierwszy.

Pirz, sakwa, torba, tobołek.

Pirzanka, w wyr. sprawić komu P.-ę, wytargać za uszy, za włosy.

Pirzchać, pierzchać.

Pirzchalec, p. Pierzchalec.

Pirzchliwy, p. Pierzchliwy.

Pirzwej, pierw, pierwej.

Pirzwicznię, pirzwiecznię, pierwocina, pierwszy płód, pierwsze dziecko.

Pirzwiej, p. Pirzwej.

Pirzwieniec, pierworodek.

Pirzwienię, p. Pirzwicznię.

Pirzwierodzeny, pirzworodzeny, pirzworodzony, pierworodny.

Pirzwy, pierwszy.

Pisać, w znacz. 1) robić spis, spisywać, popisywać; 2) malować we wzory, ozdabiać rysunkami, deseniami; 3) nazywać kogo; P. się, 1) z kim, zgadzać się; 2) komu, oświadczać się, ofiarować się; 3) popisywać się, przedstawiać się; 4) zarysowywać się, trzaskać, pękaćpękać.

Pisadło (czes.), pugilares.

Pisany, pisiaty, malowany; pstry, wzorzysty.

Pisarja, pisarnia, pokój do pisania, kancelarja, biuro.

[343]Pisarska służba, obowiązki pisarza.

Pisarzyc, pisarzewicz, syn pisarza.

Piscelet, piscelit, pistolet.

Piska, 1) pisanka; 2) kreska, rysa.

Piskać, piszczeć.

Piskadło, piszczałka.

Piskarja, szczur.

Piskorz, niebezpieczeństwo.

Piskotać, piszczeć.

Piskurz, 1) piszczałka; 2) skąpiec.

Pisorym, rymopis, wierszopis, poeta.

Pisoryma, pisorymka, poetka.

Pisorymi, pisorymy, pisorymski, poetycki.

Pistał, pistoł, tłuczek od moździerza.

Pistulit, pistolet.

Pistwić się, czochrać się (o włosach).

Pistyk, pięść.

Piszczal, 1) piszczałka; 2) pistolet.

Piszczalnik, żołn. strzelający z piszczeli (armat), kanonjer, artylerzysta.

Piszczba, muzyka.

Piszczec, piszczek, grający na instrumentach dętych, grajek, trębacz.

Piszczel, 1) piszczałka; 2) wydrążenie wewnątrz rury; 3) pistolet; 4) rodzaj armaty w XVI w.

Piszczki, piszczałki.

PlślokPiślok, świstawka.

Piśmiennik, 1) człowiek biegły w pismach, oczytany, erudyt; uczony żydowski, biegły w Piśmie św.; 2) trzymający się w rzeczach wiary wyłącznie Pisma św., ewangielik; 3) pismak.

Piśmię (piśmienia), pismo.

Pitka, pitmo, miód sycony do picia.

Pitusić, gnieść, miętosić.

Pitwór, śpiżarka.

Pity, zdatny do picia.

Piwjał, pluwjał (kapa kapłańska).

Piwnica, piwiarnia, szynk; więzienie podziemne.

Piwnik, piwowarnia, browar.

Piwopój, piwożerca, piwożłop, piwosz, amator piwa.

Pizer, pizder, biedak, mizerak.

[344]Pizus, 1) golec, hołysz; 2) golizna, bieda.

Piż, piżmo.

Pkielny, piekielny.

Pkieł, piekło.

Plac, w znacz. 1) miejsce wolne, dostęp, przystęp; 2) miejsce właściwe, chwila stosowna; pole, sposobność, popis, pokaz; 3) forum, kompetencja, sfera, obrąb, zakres, dziedzina, szranki; 4) miejsce; Placmi, miejscami, tu i owdzie, gzieniegdziegdzieniegdzie.

Placaszek, placuszek.

Placenta, rodzaj dyscypliny do bicia po dłoni.

Plach, placha, plachownica (z niem. Blech), blacha pancerzowa, służąca do osłony piersi i pleców.

Placmistrz, drużba weselny.

Placować, pomieszczać.

Plaga, 1) strefa, pas, okolica; 2) rana; 3) słota.

Plagować, dogadzać, być dogodnym, przypadać do gustu, płużyć, służyć.

Plakard, rozkaz, edykt.

Plakować, 1) platerować, powlekać metal cienką warstwą srebra lub złota; 2) podobać się.

Plama, 1) wstyd; 2) cętka, znamię; 3) flegmaflegma.

Plamczyć, mlaskać.

Plamowaty, plamisty.

Plana, plama.

Planet, planeta.

Planetnik, astrolog, gwiaździarz, wróżący z gwiazd; p. Płanetnik.

Planisty, plamisty.

Plankt (łac.), narzekanie, pieśń żałosna, tren.

Planowity, plamisty.

Plant, planta, plan.

Plapać, kłapać, szczękać zębami.

Plasać, pląsać, tańczyć.

Plasdarm (franc.), plac broni, plac mustry.

Plaskać się, chlastać się, bić się.

Plaskaty, płaski.

Plaskawy, płaskawy.

Plaski, plaskaty, płaski.

Plaskomiernictwo, planimetrja.

Plaskonogi, płaskonogi. Władysław Plaskonogi = Laskonogi.

Plaskor, plaskór, praszczur.

[345]Plaskorzę, p. Praszczurzę.

Plaskowina, płaskość, miejsce spłaszczone.

Plaskur, 1) krążek płaski 2) p. Proskura; 3) jęczmień dwurzędowy.

Plast, plastr, plaster, płacheć.

Plastrować, 1) okładać plastrami; 2) fałszować (wino).

Plaszczyk, plasterek.

Plaszczysty, płaski, poziomy.

Plaudować, służyć (zdrowiu).

Plauz, aplauz, poklask, oklask.

Pląsać, 1) skakać z radości, cieszyć się; 32) giestykulować, wymachiwać; 43) machać, trzepać, trzepotać; 54) klaskać.

Pląskać, mlaskać, klaskać.

Pląszenie, pląsanie.

Plątany krok, niepewny, chwiejny.

Plątowisko, gęstwina, zarośle.

Plec1. Plec, plece, 1) plecy; 2) przen. siła, moc, możność; po mym P.-u, po moich P.-cach, wedle sił moich; 3) P.-y, poparcie, protekcja; 4) po P.-cu czyim (po P.-ach czyich) być, być czyim poplecznikiem, stronnikiem, trzymać czyją stronę; być komu po P.-ach, być mu po myśli, sprzyjać mu; świecić bakę, pochlebiać.

Plec2. Plec, znak od uderzenia, rana.

Plech, plechowica, patrz Plach.

Plecha, 1) tonsura; 2) ksiądz, klecha; 3) plama.

Plechowica, p. Plach.

Plechowy, pokryty blachą.

Plecia, plotka, wiadomość fałszywa, bajka.

Plecić się, p. Pleczyć się.

Plecidło, plecieniec, plecionka.

Plecie, p. Pleć.

Plecień, płot chróściany.

Plecionka, przen. pasmo, ognisko.

Plecni, pleczny, grzbietowy, plecny, plecowy.

Pleczyć się, plecić się, obracać się nawzajem do siebie plecami.

Pleć, plecenie, sposób [346]plecenia, robota pleciona; splot, kłąb, plątanina.

Plegotać, przen. trajkotać, paplać.

Plekać, karmić, hodować, pielęgnować.

Plem, rozplenienie, rozpłód.

Plemić się, plenić się.

Plemienczę, dziecko, potomek.

Plemieniec, człowiek tego samego plemienia, rodak; potomek; następca, naśladowca.

Plemiennica, plemienniczka, 1) kobieta tego samego plemienia, rodaczka; 2) kobieta płodna.

Plemiennik, p. Plemieniec.

Plemięczko, pleminie, plemię.

Plen, plenica, niewola.

Pleni, plenny, płodny, żyzny.

Pleniciel, wojownik, pędzący do niewoli lud podbity.

Plenić, brać do niewoli, ujarzmiać.

Plenie, plenno, urodzajnie, w wielkiej obfitości.

Plenisty, plenny, urodzajny, płodny.

Plenny, pleni, plenarny, walny, gremjalny.

Plesek, p. Plach.

Plesk, śnieg z deszczem, chlapanina, flaga.

Pleskać, pluskać, chlapać.

Pleskot, 1) pleciuga, 2) brednie, bajdy, gadanina.

Plessy, jeziora górskie w Karpatach.

Plesz, 1) łysina; 2) tonsura księdza, 3) strup, rana na głowie.

Pleszczyć się, płaszczyć się.

Pleszek, p. Plach.

Pleszka, p. Płeszka.

Pleszowac, człowiek z tonsurą, ksiądz, klecha.

Pleszowacić, czynić kogo łysym; P.-cieć, stawać się łysym.

Pleszowaty, wyłysiały, łysy.

PleśćsięPleść się, plątać się, wtrącać się do czego.

Pleśniak, miod pitny wystały.

Pleśniwy, spleśniały.

Pleta, kałuża, błoto.

Pletliwy, 1) gadatliwy; 2) zmyślony, fałszywy.

Pletnica, 1) plecionka z wici; 2) tratwa z wici.

[347]Pletnik, flisak, płynący z drzewem.

Pletomówca, plociuch.

Plewić, pleć, wypielać.

Plewidło, 1) pielenie; 2) chwasty wypielone.

Plewiennica, plewiaczka, pieląca.

Plewnia, plewnik, 1) miejsce, gdzie się przechowują plewy; 2) kieszeń boczna w podszewce surduta.

Plezer, plezjer, przyjemność.

Plęs, pląs, taniec.

Plęsać, pląsać, tańczyć.

Plęsny, skoczny.

Plętać, plątać.

Plichacz, p. Plecha.

Plince (niem.), placki kartoflane.

Plis, plisz, pliśnia, plusz.

Pliwa, pliwka, plewa.

Plon, w znacz. 1) równianka dożynkowa albo wieniec z kwiatów, ofiarowane dziedzicom; 2) niewola, jasyr; 3) łup, zdobycz.

Plonianka, plonnica, branka, niewolnica.

Plonnik, łupieżca, grabieżca.

Plono, gatunek.

Ploń, przerębel.

Plos, błonie, łąka.

Ploskonny, ploskunny, pluskotny, dżdżysty.

Ploskony (ów) ploskuny, pluta, słota, czas dżdżysty.

Ploskur, p. Płaskur.

Plosnia, plośna, stopa ludzka.

Ploso, głębia w rzece.

Plotarz, plotek, plociuch.

Plotka, 1) plecionka; 2) pletnia, kańczug; 3) płot, zastawa pleciona przed upustem w wodzie bieżącej; 4) wiadomość fałszywa, bajka; fałsz; błąd, obmowa; 5) plociuch, plotkarka.

Plotkliwy, plotliwy, p. Pletliwy.

Plotuch, plociuch.

Plotuszka, plecionka, tasiemka.

Plowa, plewa.

Plowacz, plwacz.

Plucha, niechluj.

Pluchotać, pluskotać, chlapać.

Pludrzasty, szeroki, workowaty, napuszony.

Plug, plugastwo, brud.

[348]Plugawy, ordynarny.

Pluha, pluchota, słota, czas dżdżysty.

Plump, plusk.

Pluna, plwociny, ślina.

Plundrować (niem.), plondrować.

Pluskonny, pluskotny, słotny.słotny, dżdżysty, niepogodny.

Pluskota, pluchota, słotasłota.

Pluskun, duch wodny.

Pluszczeć, przen. niszczeć, marnieć.

Plut, przen. pieniądz (od nazwy Plutusa, bożka bogactwa).

Plutliwy, plutny, p. Pluskonny.

Plutny, p. Pluskotny.

Plużyć, tryskać, wytryskać.

Plwawliwy, flegmisty.

Płach, płacha, p. Plach.

Płacha, żelazo noża, szabli, korda bez osady czyli rękojeści, brzeszczot, klinga, głównia.

Płachciec, 1) człowiek w płachty ubrany, biedak, chudopachołek; 2) gałganiarz, szmaciarz.

Płacheć, spłacheć, szmat, kawał.

Płachetnik, człowiek odziany w płachtę.

PtachtPłacht, przen. żagiel.

Płaci, 1) czy, czyż, czyli; 2) chyba, pewnie, zapewne, może.

Płacić, w znacz. 1) mieć pewną wartość; 2) kosztować; 3) popłacać, mieć pokup; przen. mieć uznanie, być cenionym; 4) pomagać, przyczyniać się, służyć, skutkować. 5) Płaci, uchodzi, godzi się, wypada.

Płacie, (a), szmaty, płachty, chusty; łaty.

Płacien, płatny, zapłacony.

Płacież, płaca, zapłata.

Płacywać, płacić, opłacać.

Płaczennica, płaczka.

Płaczliwy, opłakany, bolesny.

Płacznica, płaksa.

Płaczny, płaczliwy.

Płaczorodny, płaczorody, pobudzający do płaczu.

Płaczotulny, utulający w płaczu, pocieszający.

Płaczypieniądz, skąpiec, sknera, dusigrosz.

Płać, 1) płaca, zapłata; [349]przen. nagroda; 2) p. Płaci.

Płaćca, płajca, płatnik.

Płakiwać, rosić, potnieć.

Płanetnica, kobieta narwana.

Płanetnik, mniemany duch przebywający w chmurach gradowych i deszczowych; p. Planetnik.

Płanetny, 1) niepogodny, dżdżysty, zmienny (czas) 2) nieszczęśliwy.

Płanety, chmury deszczowe niesione wiatrem.

Płania, płanka, kałuża; głębia.

Płanina, polana.

Płasa, p. Płosa.

Płaskaty, płaski.

Płaskoć, płaszczyzna.

Płaskomiernictwo, plaskomierstwo, planimetrja.

Płaskoprost, linja horyzontalna.

Płaskoschodzisty, pochyły, nieznacznie spadzisty.

Płaskur, 1) płaski kawałek czego, krążek; 2) jęczmień dwurzędowy.

Płast, plaster, kataplazm.

Płasza, płaz, strona płaska, szeroka.

Płaszcza, ryba płaska.

Płaszczysty, płaski.

Płaśnia, równina, polanka wśród lasu.

Płat, 1) płaca, zapłata; 2) opłata, czynsz, podatek; 3) dochód, zysk, korzyść, lichwa; 4) kawał płótna; szal.

Płat w płat dawać, sprzedawać.

Płata, płaca, zapłata, nagroda.

Płataś, płatek, próżniak, włóczęga; sługa dworski, pisarz pokątny.

Płatka, 1) płaca, zapłata; 2) stawka (w grze); przen. położenie ryzykowne, ryzyko, niebezpieczeństwo; 3) sprawozdanie, raport.

Płatnerz, rzemieślnik robiący zbroje, misiurki, pancerze.

Płatnia, zapłata, nagroda, danina.

Płatno (jest), warto, opłaca się, popłaca, przyda się, znaczy.

Płatny, w znacz. popłacający, cenny, szacowny;

[350]korzystny, skuteczny. P-a, p-e, rzecz ważna, poważna, nie żarty.

Płatować, płacić zobowiązania, wypłacać procent, czynsz.

Płatowy, płatniczy.

Płatwa, 1) tratwa; 2) zboże; 3) belka.

Pław, 1) pławienie, kąpanie; 2) pływanie, podróż wodna, żegluga; 3) bieg wody, nurt, prąd; 4) zwierzę wodne; 5) tratwa; 6) płetwa; 7) popławek, płuto.

Pławacz, pływak.

Pławaczka, 1) pływaczka; 2) pływak, na którym dzieci uczą się pływać; 3) sieć rybacka potrójna; 4) pęcherz pławny ryb.

Pławba, pływanie, podróż wodna, żeglugażegluga.

Pławca, żeglarz.

Pławiaczka, pływaczka.

Pławić, płynąć, przepływać, spławiać; P. się, kłosić się (o zbożu).

Pławiec, majtek, żeglarz.

Pławina, gałązka.

Pławiony, hartowany, hartowny.

Pławnia, łąka wodą zalewana.

Pławy, łąka nizko położona.

Płaza, płasza, płoz, 1) płaz, strona płaska, szeroka; 2) płyta, tafla, płaszczyzna; 3) iść na P.-y, w P.-y, spełznąć na niczym; 4) płaz, gad.

Płazać, płazić, pełzać, pełznąć.

Płazina, płazowina, płaszczyzna.

Płeć, w znacz. 1) ciało człowieka żyjącego; 2) skóra.

Płeszka, pchełka.

Płet, tratwa.

Płetownik, żeglarz na tratwie.

Pło, kępka na wodzie, na trzęsawisku; trzęsawisko; rzęsa na wodzie.

Płochokwilny, narzekający bez dostatecznego powodu.

Płochopędny, pędzący bez rozwagi.

Płochopióry, pierzchliwy, płochy, niestały.

Płochorzutki, trzpiotowaty, narwany.

[351]Płochowiarski, płochowierny, łatwowierny.

Płochozmienny, niestały, chwiejny, zmienny, niepewny.

Płochy, 1) marny, znikomy, nietrwały, lichy; 2) płochliwy, ostrożny. P.-a zwierzyna, nie drapieżna, na którą polują.

Płociec, płoć, płotka, płocica.

Płocina, plecionka, płot,płot.

Płodnorodny, płodonośny, obfity w owoce.

Płodorodny, płodowity, płodzisty, płodny.

Płomieniec, zapaleniec.

Płomieniem, szybko, gwałtownie.

Płomieniopary, ziejący płomieniem.

Płomiennica, czarownica.

Płon, gałąź młoda.

Płona, przerębel.

Płonia, 1) p. Płona; 2) płonina, ziemia płonna, miejsce nieurodzajne, halizna, hala.

Płonianka, branka, niewolnica.

Płonik, ponik, źródło.

Płonina, płonizna, 1) ziemia płonna, miejsce nieurodzajne, halizna, hala; 2) przerębel; 3) p. Płonka.

Płonka, 1) drzewo nieszczepione, dziczka, jabłoń dzika; 2) przerębel.

Płono, daremnie.

Płony, płóny, 1) płonny, niepłodny, jałowy; 2) daremny, bezowocny, zbyteczny; 3) próżny, pusty, otwarty (pole), lekkomyślny; 4) niesmaczny, jałowy; 5) skąpy, nieużyty; 6) nędzny, lichy, mizerny.

Płoń, p. Płona.

Płosa, 1) pas ziemi, mający 12 zagonów, stajanie; 2) sztaba żelazna, drąg żelazny.

Płoska, kawałek pola ornego wśród lasu.

Płoskaty, dojrzewający.

Płoszczyca, pluskwa.

Płoszczyk, grot, ostrze u strzały.

Płoszka, doniczka, kaganiec do iluminacji.

Płot, w znacz. tratwa; płócienna ściana namiotu; P.-em stać, stać rzędem, szeregiem; chodzić koło [352] P.-u, nie mówić szczerze; tegoż tu P.-u koł, tego samego gatunku, tego samego wart.

Płotnica, płot.

Płowa, plewa.

Płowaty, płowawy, nieco płowy.

Płoz, p. Płaza.

Płozić, 1) posuwać, toczyć, sunąć; 2) pełzać.

Płóciennica, płótnianka, górnica.

Płóny, p. Płony.

Płótnica, płótnianka, ubranie płócienne.

Płta, p. Płet.

Płucowieszczyk, wróżący z płuc bydlęcych.

Pługowe, opłata od pługa.

Płuhater (ukr.), oracz, rataj.

Płusa, p. Płosa.

Płuto, p. Pław.

Płutowaty, płatowaty, łaciasty.

Płużka, zagon.

Płużny, 1) pługowy; 2) pomyślny, szczęśliwy.

Płużyć, 1) dobrze się mieć, opływać; kwitnąć, szerzyć się; uchodzić, popłacać, mieć szczęście, powodzenie; 2) dopisywać, sprzyjać, być przychylnym, powodzić się; 3) wędrować, wałęsać się.

Płynący, wilgotny, kaprawy, oparzysty.

Płynąć, powodzić się, udawać się; rozpływać się, tajeć.

Płynny, przen. falisty, toczony, potoczysty, biegły.

Płyt, 1) płyta, tafla, fliza; 2) p. Płet; 3) ostrze płaskie, cienkie; 4) kotlina, zagłębie.

Płytczyzna, płytkie miejsce w wodzie, mielizna.

Płytwa, pletwa.

Płytwisty, pletwisty, opatrzony pletwami.

Pływ, pływanie.

Pnać się, piąć się.się, wspinać się.

Pnieć, być rozpiętym, wisieć.

Pniewie, pniaki, karcze, chróst.

Pniewisty, pełen pniewia, pełen karczów.

Pobaczenie, pojęcie, rozwaga, roztropność.

Pobaczyć, pobaczać, pobaczywać, pobaczować, [353]zobaczyć, spostrzec, pomiarkować.

Pobantować, porabować, poplondrować, poniszczyć.

Pobawa, pobyt, czas pobytu.

Pobaweczka, zabaweczka.

Pobełchacić, poczochrać.

Pobełchtać, pobełkać, pobełtać, pomącić, pokłócić.

Pobereżnik, strażnik leśny: przen. celnik, zdzierca, krzywdziciel.

Pobezczynić, pobezcześcić, pohańbić, pogwałcić.

Pobić, skarać.

Pobiedka, pobudka.

Pobiedzać, zachęcać; namawiać.

Pobiedzić, zwyciężyć.

Pobieg, 1) bieg; 2) pobieżenie, wycieczka; 3) pobiega, deska przy burcie do chodzenia dla flisaków.

Pobiegać co, obiegać.

PoblelawyPobielawy, białawy.

Pobierać się, wybierać się, zabierać się, zmierzać.

Pobierki, resztki pozbierane, odpadki.

Pobiernia, pobór.

Pobieżka, wycieczka.

Pobiór, pobór.

Pobiórki, drobiazgi.

Pobitka, pobicie, porażka, rozbicie.

Poblizu, pobliż, pobliżu, pobliży, w pobliżu, poblizko.

Pobłagać, p. Pobłożyć.

Pobłaganie, pieszczoty, pochlebstwo.

Pobłaźnić, zrobić z kogo błazna, ogłupić, zepsuć.

Pobłądzony, zabłąkany.

Pobłędny, błędny, obłędny, bałamutny, niepoprawny.

Pobłożyć, pobłagać, uśmiechać się, przymilać się.

Pobłyskany, błyszczący, świecący, promienny.

Pobocz, 1) ubocze, ustronie; 2) przegroda w stajni na pojedyńczego konia; 3) wodze, cugiel, lejc. Pobocz (przysł. i przyim.); p. Pobok.

Poboćkać, pocałować.

Poboić się, zlęknąć się, stchórzyć.

Poboiszcze, pobojewisko, pobojsko, pobojowisko.

[354]Pobok, 1) obok, z boku, wpodle; 2) P-k i P.-ka, bok, skrzydło.

Poborki, opłaty, podatki, daniny.

Poborować, płacić pobór, podatek.

Poboże, kraj nad Bohem.

Pobożeństwo, pobożność.

Pobożyć się, zakląć się na Boga, przysiąc.

Pobój, 1) pobicie, porażka; 2) pobojowisko.

Pobracić, pobratać.

Pobracim, p. Pobratyniec.

Pobrat, 1) pobratymstwo; 2) p. Pobratyniec.

Pobrata, pobraterstwo, pobratymstwo.

Pobratek, potomek po bracie.

Pobratym, pobratymiec, pobratyn, p. Pobratyniec.

Pobratymski, pobratymczy.

Pobratyniec, 1) współplemiennik, członek tego samego szczepu; 2) człowiek pobratany z kim, wierny przyjaciel.

Pobratyński, pobratymczy.

Pobrdysać, poskakać, pobrykać.

Pobrząkacz, pobrzękacz, pieniądz.

Pobrzeża, pobrzeże, wybrzeże.

Pobuch, wybuch.

Pobucznieć, pobutwieć.

Pobudzka, pobudka.

Pobudźnie, ochotnie, raźnie.

Poburkować, pobrukować, zabrukować.

Poburzyciel, podburzycielpodburzyciel, burzyciel.

Pobydlić, pobyć, pomieszkać.

Pocałek, pocałus, pocałunek.

Pocałusować, całować.

Pocapkać, pogłaskać, poklepać.

Pocelić, wycelować, trafićtrafić.

Pocenić, pocynić, pobielić cyną.

Pocesne, poczęstne.

Pocesor, dzierżawca.

Pocestny, p. Poczestny.

Pochadzać, 1) przechadzać się, spacerować; 2) pochodzić, brać początek; 3) podchodzić.

Pochapić, schwycić, porwać; przen. pojąć, zrozumieć.

Pochełznać, pokiełznać.

[355]Pochew, pochwa.

Pochlebniczek, pochlebnik, pochlebca.

Pochlebować, pochlebiać.

Pochlubka, przechwałka, samochwalstwo.

Pochludzić, poczyścić.

Pochłapka, zupa kartoflana z kluskami.

Pochłon, 1) pochłaniacz, pożeracz; 2) pochłonięcie.

Pochłoniać, pochłaniać.

Pochłoniciel, pochłońca, pochłaniacz.

Pochłuba, chluba, sława.

Pochmiele, pochmiel, cierpienie, następujące po nadużyciu napojów wyskokowych.

Pochmielić się, pochmielać się, 1) podchmielić sobie; 2) napić się trochę nazajutrz po upiciu dla pozbycia się ciężkości głowy.

Pochmulić się, zasępić się, posmutnieć.

Pochmurz, niedorostek.

Pochmurze, niebo pochmurne.

Pochoć, p. Pochuć.

Pochodny, posuwisty, raźny.

Pochodować, wypróżniać się.

Pochodzić, pochadzać, w zn. 1) postępować, kroczyć; przechadzać się, spacerować; 2) zużyć przez chodzenie, zniszczyć, znosić; 3) uczynić kogo powolnym, ugłaskać; 4) podejść kogo, wyprowadzić w pole, oszukać.

Pochodzistość, 1) spadzistość, spadek; 2) pochodzenie.

Pochodź, p. Pochuć.

Pochop, 1) zachęta, popęd, sposobność; 2) gorliwość, zapał, ochota; 3) zamach, rozpęd, zapęd; 4) źródło, początek; 5) postęp, wprawa.

Pochopić, pochopiać, 1) pochwycić, złapać, porwać; przen. pojąć, zrozumieć; 2) udać się, powieść się, pójść pomyślnie.

Pochopień, napastnik, zawadjaka.

Pochopnia, w wyr. zbić kogo z P.-pni, zbić kogo z tropu, pomieszać komu szyki.

[356]Pochopny, 1) ochoczy, skłonny, skory; 2) dający pochop; 3) podatny, dogodny, stosowny.

Pochorzeć, pochorować się.

Pochotny, pochodzący z żądzy cielesnej, niemoralny.

Pochować się, 1) schować się, ukryć się na pewien czas; 2) utrzymać się przy życiu, wyżyćwyżyć.

Pochowanie, utrzymanie, środki do życia, byt.

Pochoży, zachoży, przybysz, osiedleniec; wędrowiec.

Pochód, w znacz. 1) pochodzenie; 2) ciąg, pasmo, szereg; 3) chodzenie, chód, krok.

Pochów, schowanie, kryjówka, skrytka.

Pochramować, pochromywać, utykać na nogę.

Pochrona, pochronka, ochrona, osłona, przytułek, ukrycie.

Pochrośnieć, uderzyć.

Pochrzepcizna, pochrzypcizna, pochrzypczyzna, 1) kość z mięsem i słoniną z grzbietu wieprza; 2) grzbiet człowieka.

Pochrześnictwo, przyjęcie wiary chrześcijańskiej, ochrzczenie się.

Pochrzyżmować, pochryzmować, ponamaszczać chryzmem.

Pochuć, chuć; żądza, pożądliwość.

Pochutnawać, pochutniwać, p. Pochutnywać.

Pochutnić się do czego, powziąć chęć, żądzę, nabrać ochoty, zapragnąć czego, zapalić się do czego.

Pochutny, p. Pochotny.

Pochutnywać, 1) P. sobą, z sobą, sobie, podskakiwać z radości, cieszyć się głośno; 2) tuszyć sobie radośnie; 3) P. kogo, zachęcać kogo, dodawać mu otuchy.

Pochwacić, pochwycić.

Pochwalacz, pochwalca, chwalca, wielbiciel.

Pochwalić się na kogo, odgrażać się komu.

Pochwalnia, modlitwa.

Pochwalony, pochwalny, chwalebny, zaszczytny.

Pochwalować, pochwalać.

[357]Pochwał, pochwała.

Pochwałka, 1) przechwałka; 2) piśmienna zapowiedź zemsty, odpowiedź rycerska.

Pochwatać, pochwytać, połapać, pozabierać.

Pochwatnion, pochwycony.

Pochwiejać, pochwiać, poruszyć, powiać, zakołysać.

Pochwil, pochwila, pochwilek, chwila następna, czas późniejszy.

Pochwiłki, rozrywki, krotochwile.

Pochwist, wicher wyjący, poświst.

Pochwiściel, 1) p. Pochwist; 2) nawałnica, zamieć, burza; 3) wietrznik, trzpiot, pędziwiatr, narwaniec.

Pochwiścielny, nawalny, burzliwy, wichrowaty, wietrzny.

Pochwyt, 1) pochwycenie, porwanie; 2) rękojeść, antaba.

Pochwytacz, porywacz, rabuś.

Pochwytający, chwytający.

Pochyba, pochybienie; wątpliwość; wahanie, niepewność; bez P.-yby, niechybnie, niewątpliwie, niezawodnie.

Pochybać, porozrzucać.

Pochybić, pochybiać czego, omylić się w czym, pobłądzić, chybić.

Pochybliwy, pochybny, nietrafny, zawodny, niepewny, wątpliwy, błędny.

Pochylić się, przen. przeważyć, skłonić się na czyją stronę, odwrócić się (o szczęściu).

Pochylny, 1) pochyły; 2) dający się łatwo pochylić.

Pochył, pochyłość, pochylenie, nachylenie.

Pochynąć, 1) potrącić, popchnąć; 2) zanurzyć, zatopić, pogrążyć; P. się, potknąć się, upaść.

Pochytawać, ogarniać, opanowywać.

Pochytrzyć, postąpić chytrze, przebiegle.

Pociak, pociask, graca drewniana do wygarniania popiołu.

Pociasować, pociasywać, pocieszować, [358]pociosywać; przenprzen. okrzesywać, poprawiać.

Pociądzać, pociążać kogo czym albo w czym: zająć, zagrabić komu co, fantować, tradować kogo.

Pociąg, w znaczznacz. 1) dalszy ciąg; 2) wymaganie po kim; ciężar, powinność; 3) zaprząg, sprzężaj.

Pociążny, ciężący, zbyt ciężki, uciążliwy.

Pocich, cisza, cichość.

Pociem, ciemność, mrok, cień.

Pocienie (zam. podsienie), buduarek przy wejściu do sieni.

Pocień, p. Pociem.

Pociepić, zaćmić, zamroczyć.

Pociesować, pociosać.

Pocieszliwy, pocieszny, pocieszający.

Pocieszywać, pocieszać, utulać.

Pocieść, jeden teść w stosunku do drugiego, ojciec żony w stosunku do ojca męża, i odwrotnie.

Pocięg, pieniądze, fundusz.

Pocięgać, pocięgować, pociągać.

Pociężny, p. Pociążny.

Pocinek, utarczka, walka na miecze, szermierka.

Pociosać, w znacz. poprawić, ogładzić, okrzesać.

Pociot, mąż ciotki, wuj.

Pociotek, daleki krewny.

Pociotka, żona wuja, wujenka.

Pociskny, pociskowy.

Pociszy, pocichupocichu.

Pocliwy, p. Poczliwy.

Pocupkać, postukać.

Pocrzebizna, p. Potrzebizna.

Pocz, poco, naco, dlaczego.

Poczestka, cześć, zaszczytzaszczyt.

Począteczny, początny, początkowy, pierwotny.

Poczciciel, czciciel, wielbiciel.

Poczcić, w znaczznacz. poczytać, uważać, wziąć za kogo, za co, policzyć.

Poczcik, mały poczet.

Poczciony, poczytny, wzięty, uważany za kogo, za co.

Poczciwe, należyte, odpowiednie.

Poczciwość, w znacz. 1) [359]dobre imię, honor, cnota.cnota, cześć niewieścia, niewinność; 2) zaszczyt, dostojeństwo, godność; 3) uszanowanie, szacunek; grzeczność; 4) przyzwoitość, wystawa, parada; na P.-ści skazan, na utratę czci; odsądzon od P.-ści, od czci; sądzić o P., sądzić sprawę o cześć.

Poczciwy, w znacz. 1) chlubny, zaszczytny, czcigodny; 2) cieszący się dobrą sławą; 3) wielebny, szanowny; 4) przyzwoity, skromny; 5) porządny, należyty; 6) poczesny, zaszczytny, honorowy.

Poczedszy, poczetłszy, poczytawszy.

Poczeladnik, domownik, należący do czeladzi.

Poczesne, poczestne, 1) dar honorowy, honorarjum; 2) poczęstunek; 3) wynagrodzenie.

Poczesność, p. Poczciwość; 2) doczesność.

Poczesny, 1) poczciwy; 2) pocieszający.

Poczestne, poczesne, poczastka, poczostka, poczęstowanie, przyjęcie.

Poczestność, p. Poczciwość.

Poczestny, 1) poczesny, okazały, zaszczytny, poczciwy; 2) P. i Pocestny, podróżny, w drodze będący.

Poczestować, poczęstować.

Pocześć, poczcie (poczetł, poczedł), poczytać, policzyć, uważać za co.

Pocześnie, zaszczytnie, z czcią, przyzwoicie, okazale, poczciwie, zacnie.

Poczet, 1) liczba, liczebność; 2) spis, wykaz, lista; 3) obrachunek, sprawozdanie; 4) oddział wojska, rota, szwadron; 5) świta, drużyna, orszak; 6) tłum, gromada; 7) ofiara, całopalenie.

Poczetnik, rachmistrz, podskarbi.

Poczetowy, p. Pocztowy.

Poczetszy, poczytawszy.

Poczęstny, poczciwy, zaszczytny, poczesny, okazały.

Poczętnik, p. Poczetnik.

[360]Poczkać, poczekać.

Poczkolwiek, pocokolwiek.

Poczliwość, p. Poczciwość.

Poczliwy, 1) p. Poczciwy; 2) majętny, bogaty.

Poczmagister, poczmistrz, pocztmistrz.

Poczmurny, pochmurny.

Poczołdrać, podeptać.

Poczos, p. Podczos^[4].

Poczosać, poczesać.

Poczostka, poczęstunek.

Poczt, oddział jazdy.

Poczta, 1) raca, rakieta; posterunek,wideta; 2) p. Poczciwość; 3) p. Poczesne.

Pocztować czemu, hołdować, schlebiać.

Pocztowiec, szeregowiec, żołnierz z pocztu.

Pocztowy, należący do pocztu; żołnierz w jeździe, nie będący szlachcicem.

Poczucie, posłuch, wieść.

Poczuwać się w czym, uważać się obowiązanym do czego, pomyśleć o czym; P. się do czego, czuć się winnym czego.

Poczwanić się, pochwalić się,się.

Peczwarować sięPoczwarować się, poczwarzyć się, podrożyć się, poceremonjować się.

Poczworzyć, poczworzać, powiększyć w czwórnasób.

Poczwórka, czwórka (koni).

Poczynacz, inicjator, początkodawca.

Poczynek, uczynek.

Poczyść, (poczcie, poczetł) poczytać, uważać za co, policzyć.

Poćbiega, obieżyświat, włóczęga.

Poćcić, poczcić, uczcić.

Poćkuć, poszczuć.

Po ćmaku, po ćmi, po ciemku, po omacku.

Poćpać, poćpić, cisnąć, rzucić.

Poćrzebizna, p. Potrzebizna.

Poćwierdziciel, potwierdzający, pokrzepiający, wzmacniający.

Poćwierdzić, poćwirdzić, potwierdzić, utwierdzić, umocnić, wzmocnić.

Poćwirdzenie, potwierdzenie, utwierdzenie.

Podacie, hojnie, szczodrze, obficie.

[361]Podaczka, dań, danina, pobór w naturze.

Podać, w znacz. 1) oddać, wydać, powierzyć, poddać, zdać, narazić na co; 2) oddać w posiadanie; 3) wskazać, zalecić (na urząd); 4) zagnać, zapędzić; 5) wydać, zrodzić; 6) P. po sobie, dać znać po sobie; zdradzić się; P. się, oddać się, poruczyć się; poświęcić się; zjawić się, nastręczyć się; wdać się w kogo, być podobnym; P. się w co, narazić się; na co, odwołać się; P. co komu, oddać w posiadanie.

Podał, opodal, niedaleko.

Podanie, w znacz. wniosek, projekt, propozycja.

Podar, podarze, podarzenie, podarunek, upominek.

Podarlać, pogardzać, pomiatać.

Podarzyć, obdarzyć.

Podarzyć, podarzać, podarować; P. się, zdarzyć się, udać się, powieść się.

Podatek, w znacz. pomoc.

Podatnik, opłacający podatki.

Podawca, 1) opiekun, patron, kolator; 2) projektodawca, wnioskodawca.

Podawek, podatek.

Podawiciel, dusiciel.

Podawić, podusić.

Podbarbić, posilić.

Podbiciel, podbijacz, zdobywca.

Podbiegły, zbieżony, zdrożony, znużony drogą.

Podbocznica, podarek z jadła, zabierany za pazuchę do domu.

Podboczyć się, ująć się pod boki.

Podbójca, zdobywca.

Podbójczy, zwycięski.

Podbradzać, p. Podbrodzić.

Podbrażyć, podpić, podchmielić sobie.

Podbrodzić, podbrodzać, podbradzać, skąpać, wypławić w płytkiej wodzie.

Podbrzeże, pobrzeże.

Podcechować, podznaczyć tajemniczo.

Podcepie, rząd snopków.

Podchlebować, pochlebiaćpochlebiać.

Podchłopie, wyrostek, młody chłop, młodzik.

[362]Podchodzialszy, starszy.

Podchowały, podchowanypodchowany, podhodowany, podrosły.

Podchwactwo, potwarz, obelżywość.

Podchwytacz, podchwytujący.

Podchwytawać, podchwytywać.

Podchwytka, podstęp, pułapka, sidło.

Podchwytliwy, podstępny, zdradliwy.

Podchybować, podrzucać.

Podchyże, obejście tuż około domu.

Pod chyżem, pod dachem.

Podciążka, szelka od spodni.

Podcienbitka, p. Podsiębitka.

Podcienie, miejsce ocienione, daszek na słupkach u wejścia do domu, podjazd.

Podciep, podrzutek.

Podczas, podczasem, czasem, niekiedy, nieraz.

Podczasować, trochę odpocząć.

Podczastwo, podczaszostwo, urząd podczaszegopodczaszego.

Podczerewie, podczerewizna, podbrzusze.

Podczesze, a, podczaszy.

Podczosać, podciosać.

Poddachowanie, poddasze, strych, góra.

Poddać się pod ciążę, pozwolić się fantować.

Poddanik, poddaniec, ten co się poddał.

Poddaność, 1) poddaństwo; 2) hołd, czołobitność.

Poddaszek, poddasznica, poddasze.

Poddjak, poddjakon, subdjakon.

Poddomie, suterena.

Poddymacz, przen. 1) podżegacz; 2) pochlebca, obłudnik.

Poddźwierze, miejsce pod drzwiami.

Podebrać pod siebie, zagarnąć, zabrać sobie.

Podejć, podejść.

Podejdzion, którego podeszli.

Podejmacz, podejmiciel, podejmownik, podejmujący kogo, ugaszczający.

Podejzrzeniec, człowiek podejrzliwy, zazdrośnik.

Podejźrzeć, podejrzeć.

Podelżyć komu, trochę ulżyć.

[363]Podemdlić, podemglić, uczynić mdlejszym, zwątlić.

Podemkły, mało od ziemi odrosły, świeżo wyrosły.

Podeńć, podejść.

Podepenk (n.), chrzestny podarek w pieniądzach.

Podeprzenie, podpora, podparcie.

Podeptawać, podeptywać co, deptać po czym.

Podert, w podert, na poniewierkę.

Podeszczwać, podszczuć.

PodesztoPodeszło, dokonano podejścia, podeszli.

Podeście, podejście.

Podeśniany, zsiniały.

Podewrzeć (wre, wrzał), podgotować się.

Podeźrały, podeźrzany, podejrzany.

Podeźrzeć, podejrzeć.

Podeźrzeniec, człowiek podejrzliwy.

Podeźrzliwy, podejrzliwy.

Podgały, kusy, podkasanypodkasany.

Podgarłek, podgardłek, część przednia szyi.

Podgiemzać, zakasać.

Podględy, podpatrywanie, prześpiegi.

Podgłodać, podgryźć.

Podgrześć, podgrzebać, podkopać.

Podgrzonąć, podgarnąć.

Podhacze, podhak, głębia pod mielizną.

Podharaczyć, zmusić do płacenia haraczu, nałożyć haracz.

Podhołdować, zhołdować, ujarzmić, podbić.

Podhumorzyć się, podchmielić sobie.

Podimiennik, ten, co posiada pod cudzym imieniem.

Podjachać, podjechać.

Podjaczy (ros.), pisarz, kancelista.

Podjadek, 1) posiłek, przekąska; 2) pochlebca; 3) turkuć.

Podjarzmi, podjarzemny, ciągnący pod jarzmem.

Podjarzmiciel, ujarzmiciel, zdobywca.

Podjarzmić, ujarzmić, podbić.

Podkaci, podkacie, podkacik, pomocnik kata.

Podkadzywać, podkadzać.

Podkarm, popas.

Podkiermasz, niedziela po kiermaszu.

[364]Podklucznik, pomocnik klucznika, podpiwniczy.

Podkład mw znacz. 1) pokrycie, okrycie, obrona; 2) ława do siedzenia na wzniesieniu.

Podkłonić, skłonić, złożyć (głowę).

Podkomorza, garderobiana, pokojówka.

Podkomorze, podkomorzy.

Podkonnik, pachołek konny.

Podkopnik, podkopownik, podkopca, minjer, saper.

Podkować, podkuć.

Podkoziołek, 1) uczta z tańcami w karczmie w ostatki; 2) składka na muzykę do tych tańców.

Podkraj, dzielnica kraju, kraina.

Podkrasić, podmalować, podfarbować.

Podkról, podkróli, wicekról, namiestnik króla.

Podkrześlać, podkrześlić, podkreślać, podkreślić.

Podkrzosnąć, podkrzesać, podciosać, ugładzić od spodu.

Podkuliwać, utykać nieco na nogę.

Podkurek w wyr. na podkurku, daleko przededniem.

Podla, podle, obok, blizko.

Podlasze, Podlasie.

Podlecie, przedlecie, wiosna.

Podlega, podszewka.

Podległy, leżący niżej.

Podlekczyć, nieco ulżyć.

Podlesiadły, osiadły w pobliżu, sąsiedni.

Podlesiednik, sąsiad.

Podletni, leciwy, wiekowy.

Podlewie, podlewa, sos.

Podlice, piegi, plamy na twarzy.

Podłabić, pognieść.

Podłaknąć, załaknąć, poczuć trochę głodu.

Podłańczuk, służalec, podlec.

Podławcze, podławie, miejsce pod ławą.

Podłazić, podławić, pognieść, zdusić.

Podłaziny, pierwsze zaloty.

Podłazy, 1) obchodzenie po domach z [365]powinszowaniem świąt Bożego Narodzenia lub Nowego Roku; 2) plecionka ze słomy, wieszana w wilję Bożego Narodzenia u pułapu.

Podłoktek, poduszeczka do oparcia łokcia.

Podłom, podłam, wyłom u spodu, miejsce podłamane.

Podłożyć pod kogo, pod co, poddać, zdać, oddać.

Podługmyślny, pomyślny, sprzyjający.

Podłużka, rzecz podługowata. W p-ki, wzdłuż, wpodłuż.

Podły, 1) nizkiego pochodzenia, prosty, prostaczy, grubijański; 2) bagatelny, drobny, bylejaki.

Podmagać, wspomagać, wspierać, popierać.

Podmanąć, podejść, oszukać.

Podmanić, zhołdować, podbić.

Podmazować, podmazywać, podsmarowywać.

Podmelony, podmulony, podmyty.

Podmiata, podstawa, podwalina; zasada, powód.

Podmietać, podmietywać, podrzucać, podsuwać jedno zamiast drugiego; nastręczać.

Podmiot, 1) podmiatanie; 2) co podmieciono, co podrzucono; 3) podstęp; 4) podściółka; 5) podrzutek, dziecię odmienione; 6) spód, tło, podkład; 7) niewolnik, poddany; 8) przedmiot, treść; 9) subjekt, podmiot zdania.

Podmiotać, podmiatać.

Podmiotek, podrzutek, dziecię odmienione.

Podmiód, miód rozcieńczony, słaby.

Podmłoda, podmłodzie, drożdże.

Podmówić się, omylić się w mowie, palnąć głupstwo.

Podmurajec, podmuraniec, pomarańcza.

Podmusk, podmuśnięcie, pomuskanie od spodu; w podmusk, gładko.

Podmycić (podmycać), przekupić.

Podnaczelny, podwładny, podkomendny.

Podnająć, podnajmować, [366]1) odnająć, poddzierżawić; 2) przekupić.

Podnaprawić, podnaprawiać, zwrócić kogo namową przeciw komu, nasadzić kogo na kogo.

Podnarcie, podnartko, woda miałka przy lądzie, za którą jest zaspa piaszczysta.

Podniat, podniata, podnieta.

Podniebienie,, 1), 1) podniebie, sklepienie, strop; baldachim; 2) piętro; 3) klimat, stan powietrza.

Podniecić, 1) podpalić, wzniecić; 2) podżegnąć, podburzyć, pobudzić.

Podnieść, podnosić, w znacz. 1) kanonizować; 2) podać, złożyć w ofierze; 3) uchylić, odwołać, unieważnić, cofnąć, znieść; zaburzyć, zakłócić.

Podnietca, ten, co podnieca, podniecacz.

Podno, podobno, pono.

Podnożnik, podnóżnik, podnóżek, antypoda.

Podoba, 1) podobieństwo; wzór, moda; 2) postać, wygląd, kształt, figura; 3) odbicie, obraz; 4) znak, poznaka, pozór; 5) upodobanie, gust, chęć; 6) podobieństwo, prawdopodobieństwo, możliwość; 7) rzecz upodobana; 8) piękność, uroda; 9) dobrze, pięknie, przyjemnie; 10) pora stosowna.

Podobańszy, który się bardziej podoba, milszy.

Podobien, podobny.

Podobieństwo, w znacz. 1) prawdopodobieństwo, przypuszczenie, pozór; 2) przysł. prawdopodobnie, zapewne; 3) porównanie, przypowieść, alegorja.

Podobliwy, podobny.

Podobność, podobieństwo, analogja.

Podobny, w znacz. 1) podatny, zdatny, sposobny, odpowiedni, stosowny; 2) słuszny; 3) mogący się podobać, urodziwy , nadobny; 4) chwalebny; 5) rychły, dojrzały, stateczny.

Podolę, dolina, nizina.

Podoleć, podołać, sprostać.

[367]Podolejkować, podolejować, podmazać olejkami.

Podolisty, padolisty, pełen padołów.

Podolny, leżący w dole, nizko.

Podołek, 1) dolna część szaty; 2) dolne obszycie szaty, bramowanie, frędzla; 3) podbrzusze, łono. Na p-ku warzyć, być w strachu, truchleć.

Podomno, podobno, pono.

Podoręże, oręż do boku, broń biała, np. pałasz, szabla.

Podowno, podobno, pono.

Podpaciep, od strony północnej.

Podpada, przen. napada, kusi, ciągnie.

Podpalca, podpalacz.

Podpaliwać, podpalać.

Podpalstwo, zbrodnia podpalenia.

Podpał, podpała, podpałka, 1) podpalenie, podłożenie ognia; 2) materjał do podpalania ognia, 3) podnieta, podsyta; bodziec, poduszczenie.

Podpałacze, miejsce pod pałacem, lub około pałacu.

Podpałek, podżegacz, podszczuwacz.

Podpas, część ciała od pasa.

Podpasywać, podpasać, podtuczać, podkarmiać.

Podpaść kogo, udać się do kogo, uciec się.

Podpełnik, drugie śniadanie.

Podpisek, podpisarz, pomocnik pisarza.

Podpłaszcze, ubranie noszone pod płaszczem.

Podpłomienny albo podpłomny chleb, podpłomyk, płaski placek z ciasta chlebowego, posypany solą, upieczony w zarzewiu.

Podpolały, podpalany, maści ciemnożółtej, płowej.

Podpopielny, pod popiołem upieczony.

Podprawić, podprawiać, podprawować, 1) wprawić od spodu, podłożyć; 2) podsadzić, podstawić, skierować, wymierzyć pod co; 3) P. kogo na kogo, nasadzić, [368]podmówić; 4) uprawić, zaprawić do pewnego stopnia.

Podprosić, wyprosić, uprosić pokryjomu.

Podpućwieki, podszewka.

Podpyrgiwać, podskakiwać.

Podrapieżyć, porabować.

Podrazić sobie, podchmielić sobie.

Podrąbić, podrąbać, podciąć.

Po dróbce, po trosze, po mału.

Podrucznik, hołdownik.

Podrug, komorne.

Podrum, podruna, piwnica, loch.

Podruzgać, podruzgotać, porozbijać, potłuc na kawałki.

Podrużnik, mieszkający na komornym.

Podrużyć komu, okazać się przyjaznym, usłużyć.

Podrzepielić sobie, podchmielić sobie.

Podrzędca, podrzędcy, podrządca, zastępca rządcy.

Podrzędnica, istota podrzędna.

Podrzucić, podrzucać, w znacz. 1) poddać, uczynić podległym; 2) przyrzucić, dorzucić, dołożyć.

Podrzutność, uległość, służalczość, płaszczenie się.

Podrzutny, podrzucony, podłożony, apokryficzny.

Podrzytek, pośladek.

Podsada, 1) podsadzenie; podkład; 2) podstawa, fundament; 3) zasadzka, pułapka, podejście.

Podsadek, wieśniak nie mający własnej chaty, komornik.

Podsadlić, podsadlać, zaprawić sadłem.

Podsandek, podsądek, podsędek, zastępca sędziego.

Podsiąść, podsieść, podsiadać, 1) usiąść przy kim, przysiąść się; 2) wyprzeć kogo ze stanowiska, odsadzić kogo od czego. P. się, podsunąć się, przybliżyć się.

Podsiębitka, podsiębicie, strop, sufit.

Podskacić, podłożyć ognia.

Podskubanka, suknia krótka.

[369]Podskubować, podskubywać, oskubywać z pod spodu.

Podskuść, podskubać.

Podsłońcy, podsłoneczny.

Podsłuch, 1) podsłuchywanie; 2) wideta posterunkowa na awanpostach.

Podsobny, 1) pod kim będący, z pod siebie; wierzchowy, siodłowy (koń); 2) koń, idący w zaprzęgu na podsobku (z lewej strony).

Podspód, pod spodem, na dole.

Podstarościwać, pełnić obowiązki podstarościego.

Podstarzać sobie, starzeć się.

Podstat, podstata, istota, substancja, istność, treść, zasada, źródło.

Podstawek, 1) podstawka, podpora; 2) podkład, substancja, jestestwo; 3) osoba podstawiona, wyręczyciel, zastępca.

Podstawować, podstawiać.

Podstąpić, 1) wstąpić, wejść, schronić się pod co; 2) przystąpić, podsunąć się, zbliżyć się; 3) P. kogo, podejść, oszukać; 4) P. co, podjąć, ponieść; podlec, podpaść czemu, narazić się na co.

Podstępić, podstąpić.

Podstępnik, podstępca, zdrajca, oszust.

Podstola, szuflada.

Podstole, podstoli.

Podstrzec, podstrzegać, 1) podpatrzyć, upilnować, zdybać, wyszpiegować; 2) przestrzegać, zachowywać, mieć na uwadze.

Podsuć, podsypać.

Podswarzyć sobie, poswarzyć się, przemówić się z kim.

Podsyta, pokarm, posiłek; przen. podnieta, pobudka, zasiłek.

Podszczepić, podszczepiać, 1) zaszczepić od dołu; 2) P. kogo, co, podejść, oszukać, wyprowadzić w pole; 3) P. co pod kim, zagarnąć co z pod czyjej władzy, wyzuć kogo z czego.

Podszpocić (nogę), nadwichnąć, obrazić.

[370]Podszurk, podstrzesze, szopa.

Podświecie, podziemie.

Podtuczyć, podniecić, ująć sobie.

Podtwierdzić, podtwierdzać, podtrzymać, umocnić, utwierdzić.

Podtykiel, spódnica.

Podubiegać, nagle podupadać, niszczeć.

Poduchować, powiewać.

Podufany, bardzo dumny, pewny siebie.

Podufywać, poufać, mieć zaufanie.

Podupnieć, popróchnieć, podostawać dziupli.

Podurka, bijatyka, bójka.

Podurować, 1) pobłaznować, pożartować; 2) poszaleć, powarjować.

Podusty, mający duże, obwisłe wargi.

Poduścić, poduszczyć, podbechtać, podmówićpodmówić.

Podużać, 1) pokonać; 2) dźwignąć ś,ś., wydobrzeć.

Podużeć, 1) powiększyć się, urosnąć; 2) P. komu, czemu, podołać, sprostać, poradzić.

Podwadzić, podwadzać, pokłócić, poróżnić.

Podwanastny, złożony z dwunastu jednostek.

Podwanasty, leżący na dwunastym miejscu.

Podważyć, podźwignąć, wesprzeć, wspomóc.

Podwiczka, p. Podwika.

Podwiczny, kobiecy.

Podwiedzenie, podejście.

Podwieść, podwodzić, w znacz. 1) P. kogo dedo góry, w górę, podźwignąć, podeprzeć; 2) P. do czego, na co, ku czemu, popchnąć, zachęcić, skłonić; 3) P. na kogo, podburzyć, poduszczyć; 4) P. kogo, nastroić, podmówić, podkupić; 5) donieść, poskarżyć.

Podwięzka, podwiązka.

Podwijka, 1) spódnica kobieca fałdowana; 2) przen. kobieta.

Podwika, 1) kwef, namitka, welon, zasłona kobieca; 2) przen. kobieta, białogłowa, niewiasta, płeć pięknapiękna.

Podwikarz, kobieciarz, bałamut.

Podwitek, rodzaj czepka.

Podwoda, mielizna, rafa w morzu.

[371]Podwonik, orzeszek woniejący, jabłuszko, bańka albo flakonik na pachnidła i balsamy.

Podworne, podworowe, podatek od domów.

PedwozekPodwozek, pomocnik albo zastępca woźnego.

Podwód, powinność ziemska dawania podwód.

Podwódca, podwódzca, podwodziciel, podżegacz.

Podwój, towarzystwo z osoby drugiej.

Podwórny, podwórzowy.

Podwrotek, najniższy oficjalista w żupach solnych.

Podwrócić, podwracać, 1) wywrócić; 2) podburzyć, poduszczyć, podmówić, zdradzić, podejść.

Podwrót, 1) wywrót, upadek; 2) podejście, wybieg, zasadzka.

Podwyrka, w wyr. na podwyrkę, przy domu, pod ręką.

Podwyszyć, podwyszać, podwyższyć.

Podwyż, powyżej, ponad.

Podybać, zdybać, przyłapać, schwycić, zabrać.

Podyć (podydzie), podejść.

Podymie, ogół domów, chat.

Po dziadu, doskonałe, ładne.

Po dziadzie, licho, niedbale.

Podzieckować, pozajmować, pofantować.

Podzieć, podziać.

Podzielacz, podzielca, podzieliciel, ten, co dzieli, rozdzielca.

Podziennik, robotnik, najemnik na dni.

Podziergnąć, podzierzgnąć, 1) zadzierzgnąć, zaciągnąć na zadzierzg, na węzeł, na sypeł; 2) przedzierzgnąć, przekształcić, przemienić, przekabacić.

Podziesiątny, 1) podziesiętny, składający się z dziesięciu; 2) w dziesięć koni zaprzężony; 3) co dziesiąty.

Podziewiątny, składający się z dziewięciu, co dziewiąty.

Podzimie, schyłek jesieni.

Podzisie, podziś, aż do dziś, po dziś dzień.

[372]Podziwiciel, podziwiający.

Podziwno mi, dziwno mi.

Podziwny, godny podziwu, dziwny, zdumiewający.

Podziwowisko, podziw, dziwowisko.

Podzwolić, pozwolić; P. się komu, oddać się, poddać się.

Podzygować, nakarmić dziecko.

Podźwig, podźwignięcie czego, sprostanie czemu.

Podźwiżenie, podźwignięcie.

Podżarty, podpalany (pies)(pies).

Podżary, 1) ogorzały, śniady; 2) skarogniady (koń).

Podżeg, podżega, podżoga, pożoga, podpalenie; podnieta, bodziec.

Podżognik, podpalacz, sprawca pożogi.

Poecki, poetyczny.

Pofacić, pochwycić.

Pofała, pochwała.

Poflażyć, pomarnować.

Poflecić, poflecać, pograć na flecie.

Pofortunić, pofortuniać, poszczęścić, zdarzyć.

Pogadawka, pogadanka.

Pogadka, 1) pogadanka; 2) przemowa, odezwa, apostrofa.

Pogadliwy, rozmowny, przystępny.

Pogana, wymówka, zwrócenie uwagi.

Poganić, poganiać, zganić, przyganić.

Poganka, tatarka, gryka, hreczka.

Poganny, niegodziwy.

Pogańbić, pohańbić.

Pogańczyć, 1) poganić, poganizować, robić poganinem; 2) źle robić, psuć.

Pogardźca, pogardziciel, pogardzający.

Pogębek, policzek.

Pogębkować, policzkować, bić po twarzy.

Poglądać, zwracać uwagę, oglądać się, baczyć.

Poględ, pogląd.

Pogłaskować, poglaskiwaćpogłaskiwać.

Pogłobić, wtłoczyć, powciskać, pogrążyć; zdusić, zgnębić, zgnieść, stłumić. P. się, postarać się, potroskać się.

Pogłodać, poogryzać, poobjadać, pożreć.

[373]Pogłowie, 1) pewna liczba głów, osób; ludność, mieszkańcy; 2) płeć, rodzaj, ród; 3) pogłówne, podatek od każdej głowy.

Pogłóść, p. pogłodać.

Pogłówczyzna, pogłówszczyzna, 1) p. Główczyzna; 2) pogłówne, podatek od każdej głowy.

Pogłówek, uderzenie w głowę.

Pogłytać, pożerać, połykać.

Pogoda, w znacz. sposobność, pora stosowna, chwila sprzyjająca.

Pogodny, w znacz. dogodny, stosowny, odpowiedni, nadarzający się.

Pogodzić, w znacz. 1) robić pogodnym; 2) P. komu, czemu, zaradzić, zapobiec, pomóc; 3) P. się, wypogodzić się.

Pogon, pogonia, pogoń.

Pogonić, dopędzić, ująć (np. zbiega).

Pogoniec, poganiacz.

Pogonka, naganka.

Pogonny, 1) gończy, w pogoń wysłany; 2) poganiany, gnany, pędzony.

Pogoń, w znacz. 1) gonitwa, wyścigi; 2) powinność ścigania zbiegów i złoczyńców; 3) kometa.

Pogońca, doganiacz, dojeżdżacz.

Pogorcha, 1) zgorszenie, 2) gorszyciel.

Pogorek, pagórek.

Pogorewać (częstotl. od pogorzeć), stawać się pastwą płomieni, palić się, gorzeć po kolei; niszczeć, tracić wskutek pożaru.

Pogorszenie, zgorszenie, zły przykład.

Pogorszyć, w znacz. zgorszyć, popsuć moralnie, dać zły przykład.

Pogorywać, p. pogorewać.

Pogorzela, pogorzelina, 1) pogorzel, pożar, pożoga; 2) pogorzelisko.

Pogorzenie, pożar, pożoga.

Pogotowie, 1) na pogotowiu, w pogotowiu, w gotowości; 2) szybko, prędko; łatwo, snadnie; 3) a cóż dopiero, osobliwie, szczególnie, tym bardziej.

Pogotowiu, 1) zatym, [374]więc; 2) niewątpliwie; 3) łatwo, prędko, zaraz, snadno.

Pogódka, p. Pogoda.

Pogórczyk, mieszkaniec gór, góral.

Pogórek, pagórek.

Pograbić, w znaczznacz. zająć, zaaresztować, skonfiskować.

Pograć, w znacz. poigrać, pobawić się.

Pogranicz, pogranicze.

Pograwać, 1) poigrywać; 2) P. z kogo, naigrawać się, podrwiwać, żartować; 3) serce mi pograwa do czego, rwie się, lgnie.

Pogrąznąć, pogrążyć się, zatopić się.

Pogrążyć, pogrązić, przen. oczarować, owładnąć, rozkochać, zniewolić.

Pogręzły, pogręźniony, pogrążony, zatopiony.

Pogrobek, pogrobowiec, urodzony po śmierci ojca.

Pogroza, pogroźba, pogróżka; groza, postrach.

Pogrozywać, p. Pograżać^[1].

Pogroźny, groźny, straszny, rozpaczliwy.

Pogrób, byt pozagrobowy.

Pogródka, 1) przegródka, kwatera ogrodzona; 2) rynna drewniana, doprowadzająca wodę do koła młyńskiego.

Pogrzeb w znacz. grób.

Pogrzebaniec, pogrzebieniec, nieboszczyk, umarły, którego mają grzebać.

Pogrzebek, pogrzebanie.

Pogrzebiny, pogrzeb.

Pogrzebisko, pogrzebowisko, dół na grób; opuszczona, nędzna mogiła.

Pogrzebnica, cmentarz, mogiłki.

Pogrzebnik, grabarz.

Pogrzebować, pogrzebywać, mieć zwyczaj grzebania, chowania w ziemi.

Pogrzeszny, grzeszny, ułomny, błędny.

Pogrześć, pogrzebać.

Pogrzeżą, pogrzebią.

Poguba, zguba, strata.

Pogubny, zgubny.

Pogwarka, pogawędka.

Pohaby, prędki, nagły, lekkomyślny.

[375]Pohałasować się, poswarzyć się, pokłócić się.

Pohamowny, powściągliwy.

Pohan, pohanek, pohaniec, pohanin, poganin, niechrześcijanin (o Turkach i Tatarach).

Pohany, pohanny, 1) pogański; 2) szkaradny, nieznośny, okropny.

Pohańbić, podejść haniebnie, napaść.

Pohańczyć, poganić, poganizować, robić poganinem.

Pohladować, szukać, upatrywać.

Pohłumowisko, zgiełk, wrzawa.

Pohon, wyprawa (na wojnę).

Pohończa, w wyr. w P-ę w pogoni.

Pohromek, pogrom, klęska, burza.

Pohydzić, zohydzić.

Poić, pójść.

Poigrawać, poigrywać, p. Pograwać.

Poimacz, ten, który kogo ima, chwyta, łapie.

Poimać, pojmać.

Poimaniec, jeniec.

Poj, tylko w wyr. w poju, pod rękę, na pogotowiu.

Pojać, pojechać.

Pojadać, jeść raz wraz, jeść zwolna a coraz.

Pojadłobić się, pomartwić się, poirytować się.

Pojarzyć, 1) podochocić; 2) oporządzić.

Pojaw, pojawienie, zjawienie.

Pojawa, objaw, zjawisko; znak, zapowiedź, znamię.

Pojawny, osobliwy, rzadki, fenomenalny.

Pojazd, pojazda, 1) pojechanie, jazda; droga, którą kto odbywa jadąc; 2) wiosło długie.

Pojazny, posuwisty, zwinny.

Pojażdżka, przejażdżka.

Pojąć, w znacz. 1) ująć, schwytać; 2) P. z sobą, wziąć z sobą, zaprowadzić; 3) P. do tańca, zaprosić; 4) P. się, zabrać się, przystąpić; 5) dobrze ruszyć z miejsca (o koniu); 6) dojąć, przejąć, chwycić; 7) objąć, pomieścić w sobie.

[376]Pojąd, dopóki.

Pojć, pójść.

Pojeden, niejeden, niektóry.

Pojednacz, pojednywacz, pojednawca.

Pojedynak, nieżonaty, kawaler.

Pojedynek, w znacz. 1) jedność, jednostka; 2) wieśniak, odbywający pańszczyznę z jednym koniem; 3) odyniec.

Pojedyniec, pojedynkujący się.

Pojedynkowy, 1) pojedyńczy, niezłożony; sam jeden, sam w sobie; 32) jednostkowy, poszczególny, szczegółowy, osobny, prywatny, osobisty, indywidualny; 43) pojedyńczy, dla jednego przeznaczony; 54) samotny, odosobniony.

Pojedyństwo, pojedyńczość, niezłożoność, jedność.

Pojedź, jazda, wyruszenie w drogę.

Pojeść się, potracić się, poniszczyć się, pożreć się.

Pojezna, lekkie czółno, czajka.

Pojezny, jadalny, zdatny do jedzenia.

Pojeździć, pojeżdżać, w znacz. 1) zjeździć, objechać, pozwiedzać; 2) zużyć jeżdżeniem, zjeździć, zajeździć.

Poję (od piać), śpiewam.

Pojętliwy, pojętny.

Pojętny, pochwytny.

Pojmacz, chwytacz, łapacz.

Pojmaniec, jeniec.

Pojmanka, branka, niewolnica.

Pojmaństwo, wzięcie do niewoli, niewola.

Pojmawać, pojmować, chwytać, ujmować, łapać.

Pojrzenie, 1) wejrzenie, wzrok, oczy, oblicze; 2) pozór, wygląd, powierzchowność; 3) widok, widownia, prospekt.

Pojsrzodek, pojśrodek, pośrodek, środek.

Pojunoszyć, pojunaczyć, postąpić po junacku.

Pojutrzny, pojutrzejszy.

Pojźrzeć, spojrzeć.

Pokaić się, pokajać się, pożałować popełnionego uczynku, upamiętać się, poprawić się.

[377]Pokajanie, żal, skrucha, pokuta.

Pokajany, skruszony, nawrócony.

Pokajnica, żałobnica, płaczka.

Pokalić, pokalać, splamić, zabrudzić, zanieczyścić.

Pokał, p. Bokał.

Pokamienić, wyłożyć kamieniami.kamieniami, pobrukować.

Pokanie, p. Pokajanie.

Pokarać kogo z czego, oskarżyć kogo o co, zarzucić komu co, dowieść komu czego.

Pokarm, w znacz. popas, miejsce popasania koni w drodze.

Pokarmia, żywność do mowadomowa, zapasy domowe.

Pokarmiać, pokarmować, w znacz. popaść, popasać w drodze. P. się, posilać się.

Pokarny, 1) zasługujący na karekarę, karygodny; 2) przykładnie karzący; 3) karny, kryminalny.

Pokartować, ukartować, uplanować.

Pokaszać, p. Pokoszać.

Pokaszczać, pokostować, powlekać pokostem.

Pokawić, pokawić się, 1) pomylić się, poszkapić się, palnąć głupstwzgłupstwo; 2) popsuć, pobałamucić, pokrzyżować, pomieszać.

Pokazałość, 1) okazałość, pokaźność; 2) pozór, złudzenie; 3) pojęcie, wyobrażenie.

Pokazały, 1) okazały, pokaźny, 2) pozorny, ułudny.

Pokazanie, odsłona, scena w sztuce teatralnej.

Pokazić, 1) popsuć, pomarnować, poniszczyć; 2) przekupić; 3) odrzucić (świadków).

Pokaźnić, skarać, zgromić.

Pokaźnienie, karność.

Pokaźń, ukaranie.

Pokątnik, 1) człowiek kryjący się po kątach; 2) podmawiacz, zausznik.

Pokątny, w znacz. kątowy, węgielny.

Pokęsić, pokąsać, poodgryzać.

Poki, poko, póki, dopóki, dokąd.

Pokiel, pokiela, pokla, p. Poki. [378]Pokiełznąć się, poślizgnąć się.

Pokierą, kędy, którędy.

Po kim, od kogo.

Pokinąć, 1) porzucić, opuścić, poniechać; P. czym, odrzucić, wzgardzić; 2) kiwnąć, skinąć.

Poklat, daszek, budka, pawilon, klatka; szranki, sztachety.

Pokląć, przekląć, wykląć.

Pokletnica, p. Poklat.

Poklęcie, przeklęcie, klątwa.

Poklękły, klęczący.

Poklinać, kląć bezustannie.

Poklwać, pokluć, podziobać.

Pokład, w znacz. 1) pokładanie, słanie po ziemi, położenie, 2) podkład, podstawa, fundament; 3) skład, depozyt, skarb, skrzynia; 4) ofiara.

Pokładać, w znacz. 1) P. co u kogo, składać w depozyt; 2) składać, oddawać, przedstawiać, okazywać; 3) P. sobie za co, poczytywać, uważać; 4) P. sobie, tuszyć sobie, spodziewać się; 5) sądzić, mniemać, twierdzić; 6) P. siebie, okazywać się, przedstawiać się, występować; 7) p. Położyć.

Pokładnica, skarbnica, skarbiec, skarbona.

Pokładnik, przechowujący czyj depozyt, depozytarjusz.

Pokładny, 1) ofiarny (chleb); 2) położony, poległy, padły.

Pokłona, pokłon, czołobitność, hołd; czesne.

Pokłopotać się, pogniewać się, pokłócić się, poróżnić się.

Pokłopotanie, sprzeczka, spór.

Poknajać, pójść, podążyć, pojechać, uciec.

Pokniazić, pokniażyć, pokniżyć, zamienić w kniazia, uczynić kniaziem.

Poko, pokoć, póki.

Pokochanie, zachwyt, ukontentowanie.

Pokocić się, potoczyć się.

Pokojny, pokojen, [379]pokojowy; przyjazny, życzliwy.

Pokoleć, pograbieć, posztywnieć od zimna.

Pokoleić, pojechać koleją.

Pokolony, pokłóty.

Pokołczeć, p. Pokoleć.

Pokołon, kieszeń sięgająca po kolana.

Pokomosić, pokłócić, pojątrzyć.

Pokon, pokuna, początek.

Pokonewskie, pokonewszczyzna, p. Pokoniowszczyzna.

Pokonić, opatrzyć w konie.

Pokoniowszczyzna, zamiana powinności służby osobistej konnej na pieniądze.

Pokoperzać, przegrabiać liście.

Pokopki, pora kopania kartofli; wybieranie resztek kartofli.

Pokora, żałoba, zdanie się zabójcy na łaskę i niełaskę mściciela zabitej ofiary.

Pokorać, podołać.

Pokorzyć, robić pokornym, upokarzać, ukrócać, przycierać rogów.

Pokosza, pokos.

Pokoszać, pokoszywać, kosić raz za razem.

Pokoszczać, pokościć, pokostować, powlekać pokostem.

Pokoszłać, poczochrać, potargać.

Pokowiec, szkopek.

Pokoźlić (czoło), nachmurzyć, zasępić, zmarszczyć.

Pokój, przen. zabawa, przyjęcie.

Pokórać, wskórać, poradzić sobie.

Pokrademcy, pokradejemcy, pokradziomo, ukradkiem, chyłkiem.

Pokrajki, skrajności, ostateczności.

Pokraka, 1) na kogo krakanie, szemranie, pomruk; 2) zwada, kłótnia; 3) smutny koniec.

Pokrakować (nied. od pokroczyć), krocząc postępować.

Pokraśny, pokaźny, poczesny, ozdobny, piękny; zaszczytny.

Pokrątka, nerka.

Pokrążać, krajać w krążki.

[380]Pokrektywać, postękiwać.

Pokresić, 1) pokreślić; 2) obejść, zwiedzić.

Pokręt, obrzucenie ściegiem, okrętka.

Pokręta, placek.

Pokrętka, 1) p. Pokrątka; 2) korbka.

Pokrocz, pokrok, krok, stąpnięcie, posunięcie się o krok.

Pokrop, całun.

Pokroś, pokróź, z powodu czyjego, przez kogoś.

Pokrotki, nerki.

Pokrów, futerał, okrycie.

Pokrszyć, pokruszyć.

Pokrwawa, odblask krwawy, łuna, zorza.

Pokryciec, człowiek skryty, nieszczery, obłudny.

Pokryctwo, pokrytość, skrytość, obłuda, hypokryzja.

Pokryjemu, pokryjemką, pokryjomko, pokryjomu.

Pokrytka, dziewczyna uwiedziona (nie mogąca chodzić z odkrytą głową).

Pokryto, w ukryciu.

Pokryty, 1) obłudny, nieszczery, udany, fałszywy; 2) ciemny, zagadkowy, tajemniczy.

Pokrzep, pokrzepek, pokrzepienie, posiłek.

Pokrzepczyć, pokrzepczać, pokrzepić.

Pokrzepczyzna, skrzepnięcie, stężenie, zamarznięcie.

Pokrzesać w znacz. pokrzepiać, wzmacniać, posilać.

Pokrześlić, pokrześlać, pokreślić.

Pokrzosać, pokrzesać.

Pokrzywnik, dziecię nieprawego łoża, bękart.

Poksiężyć, wyświęcić na księdza, zrobić księdzem.

Poksyknąć, ksyknąć, syknąć.

Pokszyk, poksyk, syknięcie.

Pokucie, pokącie, miejsce poczesne w chacie.

Pokuczać, dokuczać o pośpiech.

Pokum, kum, kmotr, kompan, kamrat; pomocnik, sojusznik, wspólnik.

Pokunsztować, popróbować sztuki.

Pokupa, odkupienie.

[381]Pokupić, 1) zakupić hurtem, wykupić; 2) zapłacić karę sądową, opłacić się.

Pokupnik, przekupień.

Pokurć, mieszaniec (pies).

Pokurstać, ponukać, ponaglić.

Pokurzyć, w znacz. uciec, drapnąć aż się zakurzy. P. się, zakurzyć się, ulecieć tumanem, rozsysięrozsypać się w perzynę.

Pokusa, w znacz. 1) kusiciel, kusicielka; 2) widziadło senne, mara, strach, widmo; szatan, zły duch.

Pokusiciel, kusiciel.

Pokusić, pokuszać, pokosztować, spróbować; przen. doświadczyć, wypróbować.

Pokuska, mara, strach, straszydło.

Pokusny, kuszący.

Pokuśliwy, ponętny, zachęcający, wzbudzający pożądliwość.

Pokuśnik, pokuśniak, kusiciel.

Pokwap, pokwapa, pokwapienie, skwapliwość, pośpiech.

Pokwapliwy, skwapliwy.

Pokwity, pokryty kwiatami.

Pol (łac. polus), biegun ziemski albo niebieski; przen. świat.

Polakerja, junakierja, buta polska.

Polanica, podpłomyk.

Polanina, polana, pole wśród gór albo lasów.

Polano, 1) miara długości, łokieć; 2) niezdara, bałwan, głupiec; 3) ogon wilka.

Polatka, blaszka, cętka, cekin do ozdoby głowy albo stroju kobiecego.

Polatosi, przyszłoroczny.

Polatować, polatywać.

Polcza, zagon.

Pole, podle, obok. P-em, w otwartym polu (bitwa).

Poleboczny, poboczny, uboczny, postronny.

Polecać się, zalecać się, umizgać się, przymilać się.

Polednia, żerdzie w chacie, umocowane zamiast półki, do wieszania różnych rzeczy; przen. zawiesić na P-ni, puścić w niepamięć.

[382]Poległość, spadzistość, pochyłość; rozległość, rozgałęzienie.

Polekka, zlekka, powoli, pocichu.

Polem, w otwartym polu (bój).

Polenica, polana.

Polenie, polanie; śmigus, dyngus.

Poleń, p. Polednia.

Polepszyć (w targu), dołożyć, postąpić, dać więcej, podnieść cenę.

Poler, polor, połysk, ogładaogłada.

Polerowańszy, bardziej polerowany, bardziej ogładzony, bardziej okrzesany, oświeceńszy.

Polerowny, 1) polerowany, wygładzony, błyszczący; 2) okrzesany, ukształcony, oświecony, ucywilizowany.

Poleśny, pozostały po lesie.

Poletko, pólko, grunt jednego włościanina.

Polewica, polewka, sos.

Polewnik, buljon, rosół.

Polęże, polegnie.

Polica, półka; składać jak na P-cę, zwalać na kogo winę.

Policja, w znacz. 1) rządzenie miastem albo państwem; 2) polityka; 3) polityczność, grzeczność, dobre ułożenie.

Policzek, w znacz. 1) brzeg, strona; 2) przyczołek; 3) pośladek; 4) przen. wypukłość, wyniosłość.

Policzyć, 1) na kogo, zwalić na kogo, przypisać komu; 2) wyliczyć, obliczyć; 3) poruczyć, powierzyć, oddać, P. się za kogo, za co, poczytać się, zaliczyć się do.

Polisty, równy, płaski.

Poliszyć, uczynić lichym, poniżyć, upośledzić.

Polita, polor, ogłada, cywilizacja.

Politunek, politowanie.

Politura, bibuła, makulatura.

Politycki, polityczny.

Polityzm, grzeczność, komplement.

Polizinki, przysmaki, łakocie.

Polizować, polizywać.

Polok, p. Połok.

Polonik, garnek do mleka, dzieża.

[383]Polotek, listek, blaszka.

Polotny, 1) górnolotny; 2) powiewny, lotny.

Polowacz, polowiec, myśliwy, strzelec.

Polować, w znacz. walczyć w polu, wojować, bić się, odznaczać się na polu bitwy; przen. bujać, wzlatać.

Polowiczko, polówka, polowańko, polowanie.

Polski, polny.

Poltynek, mały pulpit do robót kobiecych.

Polub, 1) polubienie, upodobanie, gust; 2) ulubieniec, kochanek; amator, miłośnik, zwolennik; 43) P-by, miłostki, romanse.

Polubić się, 1) podobać się; 2) przymilić się.

Polubieniec, polubnik, po lubowlecpolubowlec, ulubieniec, kochanek.

Polubność, skłonność, upodobanie, namiętność, pożądliwość.

Polubownik, 1) sędzia polubowny, rozjemca; 2) amator, miłośnik, zwolennik, wyznawca.

Polutować, polutować się, politować się, zlitować się.

Polżejszyć, zrobić lżejszym, ulżyć.

Polżyć, 1) p. Polżejszyć; 2) zelżeć, sfolgować; 3) pohańbić, zhańbić, sponiewierać; 4) pofukać, połajać.

Połabie, kraj nad Łabą (Elbą).

Poład, ład, porządek.

Połam, odłam, kawał, bryła.

Połanek, połanik, półłanek, połowa łanu, mały łanek.

Połap, pułap.

Połapa, połapeć, połapka, pułapka.

Połapić, złapać, przyłapać, schwycić, pojmać; ogarnąć, opanować.

Poławie, poławnik, 1) poduszka, materac na ławę; 2) ławeczka, nizka ławka.

Połączka, połąka, połączenie, zespolenie, kombinacja.

Połdnia, południe.

Połebek, uderzenie po głowie.

Połek, 1) półk; 2) połowa.

[384]Połetek, mały połeć.

Połka, szczapa; powłoczka; połowa.

Połnia, pełnia.

Połoga, 1) podłoga; 2) stok, pochyłość, spadzistość.

Połogo, zgodnie, skromnie, pokornie.

Połoh, pawilon.

Połok, żarłok, obżartuch.

Połom, 1) złom, łom, odłam, ułamek, szczątek; 2) wyłom w górach.

Połomić, połamać.

Połomny, posłuszny, zgodny, skłonny do ustępstw.

Połon, 1) niewola, jasyr; 2) łup, zdobycz.

Połonianin, połoniennik, jeniec, braniec, niewolnik.

Połonica, truskawka.

Połonina, p. Płonina.

Połonka, przerębel, miejsca niezamarznięte na wodzie.

Połonny, zdobyczny.

Połos, wąż, gad.

Połowicą, połowicznie, w części, niezupełnie.

Połowiczki, uczta, biesiada.

Połowień, drobny pieniądz, halerz, obol.

Połowinnik, połownik, półłannik, półkmieć, mający połowę tego gruntu, co kmieć cały.

Połowity, powolny.

Położenie, w znacz. 1) podłoga, posadzka; 2) względy, wzięcie, zachowanie, mir; 3) zasada, racja; 4) przesłanka, premisa; 5) rozdział w książce; 6) założenie (w komedji).

Położnica, w znacz. 1) nałożnica; 2) łożnica, łoże.

Położnik, człowiek chory obłożnie.

Położnoprosty, poziomy, horyzontalny.

Położyć, pokładać, w znaczznacz. 1) odrzucić, zarzucić, zaniechać; zwrócić; 2) złożyć, przedstawić, okazać, pokazać; wnieść, podać; 3) postawić, ustanowić, ustalić, określić, oznaczyć; 4) poskromić; 5) wyłożyć, wysadzić, obić, pokryć; 6) lec, polec; 7) P. co na czyjej woli, zdać na nią, P. obóz, założyć.

[385]Połub, tułów, kadłub, trup.

Połudenek, podwieczorek dla ludzi, pracujących w polu.

Połudzieniec, południowiec.

Połudzienny, południowy.

Połuń, południe.

Połup, połupienie, grabież, rabunek.

Połupić, złupić, obedrzeć, ograbić, zniszczyć.

Połuśledzie, pół morgi.

Połuwłoczek, pół włóki.

Połyk, połykanie, połknięcie, łyk.

Połykał, połykacz, pochłaniacz, pożeracz.

Połykałki, kluski.

Połyskny, połysny, połyskujący.

Pomagran, pomagranat, malogranat, jabłko granatowe.

Pomale, wkrótce, niebawem.

Pomalej, powolniej.

Pomana, zły duch, szkarada, pokraka.

Pomarlica, mór, pomór, zaraza.

Pomarlisko, cmentarz, pustkowie.

Pomaszczywać, pomaszczać.

Pomazownik, 1) zapaśnik, który przed walką kazał się nacierać olejkami; 2) lekarz dawny, leczący wyłącznie wcieraniem maści.

Pomażyć, pomazać, uwalać.

Pomek, 1) pomknięcie, posunięcie; 2) sidło, sieć mała do łowienia ptaków. Na P.-ku, 1) na podorędziu, tuż, blizko; 2) na końcu języka, tylko co wymówićwymówić.

Pomerskać, osmagać, oćwiczyć, ochłostać.

Pomętlić, pomętlować, pomącić, powikłać, pogmatwać, pokręcić.

Pomian, hasło, godło, parol.

Pomiana, kłótnia, skandal, awantura.

Pomianka, wzmianka, napomknienie.

Pomiar, pomiara, 1) wymiar, rozmiar, miara, granice; 2) dział, udział; 3) proporcja, stosunek, symetrja; 4) umiarkowanie, [386]wstrzemięźliwość. P.-em, pomiernie, umiarkowanie. Nad P., nadmiernie, niepomiernie, zbyt, zanadto.

Pomiarkować, 1) porównać, przystosować, zestawić; 2) pogodzić, pojednać, wyrównać; 3) zmiarkować, domyślić się. P. się, 1) obliczyć swe siły, wziąć w rachubę; 2) przyjść do równowagi; przystosować się, dopasować się.

Pomiarkowanie, 1) ustosunkowanie, pogodze niepogodzenie; 2) rozpoznanie, rozpatrzenie, wyrozumienie; 3) stosunek, proporcja; 4) umiarkowanie, miara, wstrzemięźliwość, upamiętanie.

Pomiatywać, 1) zamiatać; 2) porzucać, pomiatać, poniewierać.

Pomiecha, przeszkoda, zawada.

Pomiechrać, pomechacić, potargać, pomiętosić.

Pomiecić, zrumienić.

Pomiedzie, pogranicze.

Pomienić, pomieniać, nazwać po imieniu, wymienić, wspomnieć.

Pomiernik, miernik, geometra.

Pomierzchliwy, zmierzch rozpościerający, zaciemniający, zamraczający.

Pomierzchłość, pomierzchpomierzch, zmierzch, mrok.

Pomierzyć, p. Pomirzyć.

Pomieszać się z kim, wdać się, zaangażować.

Pomieszek, pomieszanie; przymieszka, domieszka.

Pomieść, p. Pomiotać.

Pomięć, pamięć.

Pomiętać, pamiętać.

Pominąć, przeminąć, zejść.

Pomioła, pomiotło, popychadło.

Pomiotać, porzucić, cisnąć; poronić.

Pomiotek, 1) dziecko, urodzone nieżywe; 2) poronienie.

Pomiotło, miotła na długim kiju; przen. popychadło; być w P.-tle, w poniewierce, w pogardzie.

Pomirzyciel, uśmierzyciel, ten, który godzi.

Pomirzyć, pogodzić, pojednać, uśmierzyć.

Pomkły, 1) pomklisty, [387]pomykalny, przesuwalny, ruchomy; 2) posunięty, podeszły.

Pomknąć, pomykać, w wyr. P. dalej sprawę, przenieść ją do wyższej instancji, zaapelować; P. czego, poprowadzić dalej, rozszerzyć; P. czasu, terminu i t. p., odwlec, przedłużyć, odroczyć; P. się, pospieszyć się, uciec; zdarzyć się, poszczęścić się; P. się do czego, dążyć, ubiegać się.

Pomknienie roku, odroczenie sprawy.

Pomłodszy, młodszy.

Pomłoska (czesk.), słodycz, przysmak.

Pomłożyć, pomroczyć.

Pomłótny, obfity w ziarno, omłotny.

Pomniony, pamiętany, pamiętny.

Pomnożenie, rozwój, postęp.

Pomnożyć, w znacz. porodzić, wydać na świat.

Pomnóżca, pomnożyciel.

Pomocen, pomocny.

Pomoceństwo, pomoc.

Pomorańcza, pomarańcza.

Pomort, dawny instrument dęty, o grubym głosie, fagot.

Pomorzyć, zgładzić ze świata.

Pomoskwić, zruszczyć.

Pomosta, pomoszczenie, pomost, podłoga.

Pomowa, 1) posądzenie, obmowa, potwarz; 2) oskarżenie, obwinienie.

Pomowisko, przymówka, przygryzka.

Pomóc, pomagać, 1) komu czego, pomóc komu w czym, być czyim wspólnikiem, uczestnikiem w czym. P. komu życia, żyć z kim, być mu towarzyszem życia; P. komu prawa, poprzeć czyje prawo, przyznać komu prawo; 2) P. za kim, za czym, stać przy nim, trzymać za kim stronę, popierać kogo; P. komu z czego, wybawić, wyrwać, ocalić.

Pomówiciel, obmówca, oszczerca, oskarżyciel.

Pomówić, pomawiać, 1) rozpuścić wieść, nagadać; 2) P. kogo o co albo w czym, posądzić, [388]oskarżyć; 3) P. po kim, za kim, powtarzać, podrzeźniać; 4) P. kogo komu, przyrzec.

Pomówienie, skarga, obwinienie.

Pomówisko, posądzenie, obmowa, potwarz, oskarżenie.

Pompadura, woreczek kobiecy do robót.

Pompasty, pompatyczny, wystawny, świetny; butny, dumny, napuszony.

Pomponat, człowiek pompatyczny, pyszałek.

Pomroczku, o zmroku.

Pomrowie, p. Pandrów.

Pomróz, 1) przymrozek; 2) dreszcz, mrowie.

Pomróżyć się, nachmurzyć się.

Pomsta, kara za zabójstwo.

Pomszcza, pomsta, zemsta.

Pomścić kogo, czego, pomścić się, zemścić się, odpłacić za kogo, za co.

Pomucha, pomorek, mór, zaraza; przen. choroba, nieszczęście, klęska.

Pomusić, pomuszać, przymusić, zmusić.

Pomuskawać, pomuskować, pomuskiwać.

Pomuszny, pomorowy, morowy.

Pomy, pójdźmy.

Pomyczny, pochopny, skory.

Pomyślawać, pomyśliwać, pomyślać, przemyśliwać.

Pomyślność, zdolność myślenia.

Pomyślny, w znacz. 1) możliwy do pomyślenia, wyobrażalny; 2) pomyślany, przypuszczalny, fikcyjny.

Pomyślunek, pomyślenie.

Ponadboleść, bol nad bóle.

Ponarzać, zanurzać, pogrążać.

Po nasku, po naszemu, jak u nas.

Ponazmitować, ponazmiatać.

Ponażyć, poobnażać, poodkrywać.

Ponderować, utrzymywać w równowadze, balansować.

Ponewka, panewka, przen. tyłek, zadek.

Ponędzić, poprzyprowadzać do nędzy.

[389]Ponękać, pobudzić, przynaglić.

Ponęta, podnieta, pobudka.

Ponieczcić, zbezcześcić, zniesławić, znieważyć, pokalać.

Poniemusem, poniewolnie, przymusowo, gwałtem.

Ponieważ, w znacz. chociaż, lubo, jakkolwiek.

Ponieważyć, ponieważać, znieważyć, sponiewierać, lekceważyć.

Poniewierca, poniewierek, poniewierający się, tułacz.

Poniewitrze, pojutrze.

Poniewolić, poniewolać, poniewalać, 1) zmusić; 2) wziąć do niewoli.

Ponik, 1) podziemne koryto rzeki lub strumienia; 2) strumyk, wynikający z pod ziemi; 3) źródło, ścieżka kryta, podkop; 4) kłopot, ambaras, przykrość, awantura; 5) sidło na ptaki.

Ponikać, znikać.

Po nim, za nim (ścigać).

Poniż, poniżu, poniżej, nieco niżej.

Poniżyć, poniżać, 1) nieco zniżyć, obniżyć; 2) upokorzyć, upośledzić; 3) przynieść ujmę, zhańbić; 4) P. prawo czyje, znieść, skasować, uchylić.

Ponno, pono, podobno.

Ponocek, północ.

Ponocnica, praca nocna, ślęczenie po nocach.

Ponocnik, 1) włóczący się po nocach; 2) lunatyk.

Ponocny, nocny, czuwający po nocach.

Ponocować, 1) pracować w nocy, ślęczeć po nocach; 2) odbywać straż nocną.

Ponor, czerw, robak.

Ponos, znoszenie, przenoszenie.

Ponośny, 1) przenośny, ruchomy; 2) haniebny.

Ponowa, 1) ponowienie, odnowa; 2) nowina; 3) pierwszy śnieg.

Ponoże, noga, pedał.

Pont, morze Czarne.

Ponta, (franc. pointe), broda śpiczasta, kozia bródka.

Pontał, pontalik, klamra kosztowna, węzeł, [390]ozdoba z drogich kamieni na szyi i w uszach.

Pontałować, przyozdabiać pontałami, przystrajać.

Ponurkiem, ponuro.

Ponury, w znacz. spadzisty, pochyły.

Ponurzeński, anabaptystyczny, nowochrzczeński.

Ponurznik, nowochrzczeniec, anabaptysta.

Ponurzyciel, chrzciciel.

Ponyta, ponury, z podełba patrzący.

Pońciec, pątnik, wędrowiec.

Poobiedzny, poobiedni.

Poogromić, uczynić ogromnym, bardzo powiększyć.

Poojczym, przybrany za ojca.

Po oku patrzeć, z boku, zezem.

Poomszykać, pooskubywać.

Poopejdać, poopowiadać.

Poosobnić, wyodrębnić, odosobnić.

Poostaty, pozostały.

Poósmny, poósmy, 1) za ósmym razem przypadający; 2) ośmiokrotny.

Pop, w znacz. kapłan nie.chrześcijańskiniechrześcijański, ofiarnik-ofiarnik.

Popachać, 1) poorać, 2) powąchać.

Popad, 1) wypadek, zdarzenie, traf; 2) napad, napaść; 3) atak, paroksyzm, przypadłość.

Popadliny, rozpadliny, szczeliny.

Popaniato, po pańsku.

Popar, 1) rozgrzanie ziemi nawozem; 2) ugor.

Popasować, popasać, zatrzymywać się na popas.

Popaść, popasę, spaść, wypaść; 2) strawić, pożreć, pochłonąć.

Popaśnica, nałożnica, nierządnica.

Popąchać (o psach), powąchać, powęszyć, powietrzyć. P. się, zwąchać się; przen. zmówić się, spiknąć się, wejść w konszachty.

Popądzać, popędzać.

Popchnąć, przemienić, przedzierzgnąć, przekształcić.

Popchnica, szuflada.

Popek, księżyna.

Popełnić, w znacz. 1) [391]dopłacić, uiścić; 2) spełnić, wykonać.

Popełzły, spełzły, spłowiały, wyblakły.

Popędny, popędliwy.

Popęzleć, pomarnieć, poniszczeć.

Popiąć, popinać, w znacz. dopiąć, osiągnąć.

Popielec, 1) popiół; 2) popiół poświęcany, którym posypują głowy w środę popielcową; 3) obrządek palenia ciała nieboszczyka.

Popiękrzyć, popiększyć.

Popijała, pijak.

Popilny, nieco pilny, nie cierpiący zwłoki, terminowy.

Popilować, popilnować.

Popiół, w wyr. w popiele leżeć, być w poniewierce.

Popis, spis, obliczenie.

Popisać, popisować, popisywać, w znacz. 1) sporządzić spis, listę, wykaz, inwentarz czego; 2) odbyć przegląd, mustrę, rewję; 3) spisać, napisać, ułożyć. P. się, podać się do spisu, zapisać się.

Popiskiwać, piszczeć.

Popisny, 1) mogący być popisanym, spisanym; 2) podlegający konfiskacie.

Popiśnik, spisujący, opisujący.

Popiwny, pijacki.

Popka, pupka, lalka z gałganków.

Poplata, 1) ogrodzenie, płot; 2) część sznurka, licyk.

Poplenić, pozabierać do niewoli.

Poplota, plecienie, plecionka; przewijanie, przetykanie.

Poplotły, posplatany.

Popłać się, pepłać się, babrać się, chlapać się.

Popłat, popłatność, wziętość, pokup, popyt, wartość.

Popłatek, pobór, podatek, opłata, czyszczynsz, danina.

Popław, 1) płynięcie, bieg, prąd, nurt; 2) łąka mokra, bagnista.

Popławny, spławny, zdatny do żeglugi.

Popłazać, pognębić, ujarzmić.

Popłonka, febra, gorączka.

[392]Popłuże, mórg, morga.

Popona, opona, przykrycie, dera; zasłona, kotara.

Popór, poparcie, podpora; podstawa, powód, racja.

Popraw, poprawiacz, moralista, zrzęda.

Poprawić, poprawiać czego czym, 1) potwierdzić, poprzeć, dowieść; P. sumieniem, przysiąc; 2) P. czego, podnieść, podwyższyć, postąpić.

Poprawnik, poprawiacz, mentor, moralista.

Poprawować, poprawiać.

Popręcina, długi pręt, żerdź, tyka.

Poproch, 1) miejsca stratowane; 2) ponowa, pierwszy śnieg.

Poprócha, pyłek, meszek, puszek.

Popróżnicy, popróżności, popróżnu, napróżno, daremnie.

Popróżny, próżny, daremny, płonny.

Poprzecz, p. Poprzek.

Poprzeczyzna, rozciągłość w poprzek.

Poprzeć, popierać, w zn. 1) podtrzymać, wzmocnić, pomnożyć, podnieść; 2) P. czego, potwierdzić, wzmocnić, 3) zaprzeczyć, zaoponować. P. się, 1) pomknąć, posunąć się, przedrzeć się; 2) skorzystać, podreparować się.

Poprzedca, poprzedziciel, poprzednik.

Poprzednie, naprzód; na przodzie, na czele.

Poprzedzanie, uprzedzanie.

Poprzedzeństwo, pierwiastek, zawiązek.

Poprzedzić co, przyjść zawcześnie, nadspodziewanie; przewyższyć co, ubiec co, zapobiec czemu.

Poprzek, poprzeki, przek, przeko, wprzek, napoprzek.

Poprzeka, sprzeczność, niekonsekwencja, wybryk; zdrożność, usterka.

Poprzestanek, poprzestanie, zaprzestanie.

Po przęczkę, w miarę, umiarkowanie.

[393]Poprzód, poprzodzi, przodziu, naprzód.

Popśnić się, popsnąć się, zepsuć się, nie udać się.

Poprzyjacielić, poprzyjaźnić, zaprzyjaźnić.

Poprzyjać, sprzyjać, okazać się życzliwym.

Popsić, zepsuć, zdemoralizować.

Popsocić się, popsuć się.

Popsować, popsuć.

Popudny, pierzchliwy, lotny, niestały, przenośny.

Popukały, popękany, potrzaskany.

Popuściały, pustoszący.

Poputny, pomyślny, sprzyjający.

Popych, popchnięcie, bodziec, pociąg.

Popyrszek, popierszek, śnieg mały.

Popysklać, popyskłać, powalać, pokalać.

Por, kanał, koryto, łożysko (rzeki); tor.

Pora, położenie, stan, sytuacja; miara, dobra miara. Na porze, na równi, jednakowo.

Porabek, porabię, (żeńsk. poraba), potomek raba czyli niewolnika.

Porać się, 1) krzątać się, uwijać ś., rzucać ś.; drzeć.

Poradca, doradca.

Poradlszczyzna, podatek od łanu, łanowe.

Poradnik, 1) p. Poradca; 2) radca z urzędu, rajca, radny.

Poradny, 1) umiejący radzić, dobrze radzący; 2) zaradny, roztropny; 3) któremu można dać radę, wykonalny; 4) odpowiedni, szczęśliwy.

PoradowanfePoradowanie, uciecha, pociecha, ukontentowanie. Uczynić P., złożyć życzenia, powinszować.

Poradzenie, rada, porada, narada.

Poradziciel, p. Poradca.

Poralne, poradlne, łanowe, podatek od łanu.

Poranić się, poraniać się, zabrać się do czego rano, wstać rano, pośpieszyć się zbyt wcześnie; przen. pośpieszyć się, pokwapić się.

Poranie, 1) poranek, ranna pora; 2) msza ranna, jutrznia.

Poranina, zamęt, zamieszanie.

[394]Poranu, rano, zrana, rankiem.

Poraz, poraza, porazka, porażka.

Porażka, utarczka, starcie się.

Porąbić, porębować, porąbać.

Porącz, obok, rzędem.

Porącze, poręcz.

Porączka, rączka.

Porchawka, ropucha.

Porębnik, drwal, rębacz.

Porębować się z kim, połączyć się.

Poręczać, 1) poruczać, polecać, oddać w opiekę; 2) rozkazać, zarządzić.

Poręcznik, poręczyciel.

Porękować się, podać sobie ręce.

Pornąć, pogrążyć się, zanurzyć się.

Porny, mocno pachnący, silnie woniejący; mający smak odurzający.

Porobić, w znacz. pomęczyć, pomordować; pokonać, zwyciężyć; zniewolić, zjednać sobie.

Porobny, łatwy do roboty.

Poroczki, 1) małe roki, sądy ziemskie; 2) roczny zapas z przeszłego roku, remanent.

Poroda, poród. Na p.-dzie, nigdy w życiu!

Porodnia, porodnica, przytułek położniczy.

Porodny, urodzajny, płodny, żyzny.

Porodziczka, porodzicielka, rodzicielka.

Porodzie, ród, plemiona, narody.

Porokować, wygadywać, łajać, gniewać się.

Porończę, płód przed czasem urodzony.

Porostek, kiełek, rostek.

Porosza, śnieg świeży, zanim zmarzł.

Porościć, uczynić obrosłym.

Porośl, poroślina, porost, miejsce porosłe.

Porozbyć, rozproszyć, pomarnować.

Porozumieć, porozumiewać, 1) pojąć, zrozumieć, pomiarkować, domyślić się; 2) P. komu, okazać się wyrozumiałym dla kogo, wejść w czyje położenie, zrozumieć kogo; 3) P. [395]kogo, podejrzewać, posądzać; P. się, spostrzec, dowiedzieć się.

Porozumienie, w znacz. 1) podejrzenie, posądzenie; 2) mniemanie, sąd, zdanie; 3) łączność, powinowactwo, pokrewieństwo, sympatja.

Porozumny, rozumny, racjonalny; logiczny.

Poroże, 1) rogi na głowie zwierzęcia. Potrząsać P-em, pokazywać komu rogi, stawiać się hardo; przen. hardość, buta; 2) rogi księżyca, półksiężyc, nów; 3) pocisk, strzała; broń, oręż.

Porożec, pocisk, strzała; oręż.

Porożysty, mający okazałe rogi, rogaty.

Poróbnik, porubca, cudzołożnik.

Porównać, porównywać, w znacz. 1) pogodzić, pojednać, załagodzić, wyrównać; pomiarkować się; 2) P. z kim, stanąć na równi, zrównać się z kim, dorównać komu.

Porównanie, w znacz. pogodzenie, pojednanie, załagodzenie; ugoda, układ.

Porówniczy, porównawczy.

Poróźń, poróźnie, zosobna, oddzielnie, w szczególności.

Port, w wyr. jest w dobrym P-cie, jest dobrej tuszy.

Porta, brama, wrota.

Portatyl, ołtarzyk przenośny z relikwjami.

Portbonera, bransoletka z drutu bez ozdób.

Portugał, 1) wielodukatowa sztuka złota; 2) jakaś szata kobieca.

Portugiera, legumina z jabłek na winie.

Portyra, 1) sień, przedpokój, kruchta; 2) portjera.

Porubie, więzienie.

PorubnlkPorubnik, porubca, cudzołożnik.

Porubstwo, nierząd, cudzołóstwo.

Poruch, ruch, poruszenie, wzruszenie.

Poruchać, poruchywać, poruszać.

Porucka, rzucenie podejrzenia na kogo.

[396]Poruczenie, 1) zlecenie, rozkaz, posłannictwo; 2) pełnomocnictwo, upoważnienie; 3) opieka, zarząd, komenda, dozór.

Poruczeństwo, 1) poruczenie, zlecenie, rozkaz, misja, posłannictwo; 2) ludzie, poruczeni komu, czyja komenda.

PorucznlkPorucznik, 1) pełnomocnik, namiestnik, komisarz, zastępca; 2) dawniej druga osoba po rotmistrzu w kawalerji, namiestnik.

Porucznistwo, porucznikostwo.

Poruszeństwo, poruszka, bunt, powstanie, ruchawka.

Poruszliwy, ruchomy, ruchliwy.

Poruszyć, poruszać, w zn. 1) wywołać, sprowadzić, sprawić; 2) naruszyć, złamać, zgwałcić. P. się w chorobie, wpaść w recydywę.

Poruszywać, poruszać.

Porwać, porywać czego, nabrać, zarwać; przen. zacząć pojmować, umieć.

Porwan, porwon, porwony (djabłu, katu, złej chorobie, wilkom i t. p.), niech go licho porwie! pal go kat! niech go djabli wezmą! P. Bogu, niech go Bóg ma w swej opiece! Bóg z nim! zostawmy to Bogu! niech go tam!

Porwaniec, 1) braniec, jeniec; 2) porywacz, łapacz.

Porwanka, kobieta wykradziona; branka.

Porwany, gwałtowny, popędliwy, prędki.

Porwisz, złodziej kradnący drobniejsze rzeczy, szkodnik.

Porwon, porwony, p. Porwan.

Porychlić się, pośpieszyć się.

Porynek, rynek.

Porywczy, w wyr. na porywczą, w porywczą, porywczo, naprędce, na poczekaniu.

Porywisty, porywający, pociągający.

Porywka, zatarg, waśń, swar, kłótnia, bijatyka. P.-ą, dorywczo, na ochotnika.

[397]Poryzać, przedrzeźniać, drwić; gderać.

Poryżać, gderać; Poryżać się wojną, straszyć, grozić wojną; p. Porżywać.

Porzazać, porzezać, pozarzynać.

Porząd, porzędu, porządek, szereg, kolej; na P., P-em, porządkiem, z rzędu po kolei, kolejno.

Porządek, porząd, stan, klasa, kasta, grupa, kategorja. P-ki, sprzęty, narzędzia.

Porządny, w zn. 1) normalny, zwyczajny, należyty, ważny, prawny, legalny; 2) urządzony według pewnych praw, utrzymywany w pewnym porządku.

Porządzić, porządzać, 1) urządzić, rozrządzić, zarządzić co, pokierować czym; 2) P. albo P. się, rozporządzać się, gospodarować na swą rękę, rozpościerać się.

Porząnny, porządny.

Porzec się, przysięgnąć się, zakląć się.

Porzeczysko, obmowobmowa.

Porzekać, przysięgaćprzysięgać, zaklinać, przeklinać.

Porzekadło, przysłowie.

Porzędzie, szereg, rząd.

Porzucić się, rzucić sięsię, paść, wpaść.

Porzut, pomiot; poronienie.

Porzutek, podrzutek.

Porzutka, opuszczona, porzucona.

Porzynać, narzynać, nadrzynać. P. się, przerzynając się torować sobie drogę, posuwać się.

Porżywać, odzywać się rżeniem.

Pos, pocałunek.

Posabiać, przywłaszczać sobie, przyswajać sobie, zagarniać.

Posad, 1) osada, siedlisko; 2) miejsce nowożeńców przy uczcie weselnej; 3) posag.

Posada, w znacz. 1) położenie, pozycja; 2) przedmieście, osada, miasteczko.

Posadka, gród, zamek, warownia.

Posadłowie, podwórze na wsi.

[398]Posadzenie, posiedzenie, sesja, narada.

Posadzić, posadzać, w zn. 1) P. kogo na sądzie, ustanowić go sędzią; 2) P. co czym, wysadzić, wyłożyć, obłożyć; 3) podsadzić, podłożyć.

Posag, w znacz. 1) uposażenie, zaopatrzenie, fundusz; 2) wartość, cena, zaleta, ozdoba; 3) naddatek, procent, nasypka.

Posądek, posądzenie.

Posądliwy, podejrzliwy.

Posąg, w znacz. postać, obraz.

Posążnik, robiący posągi, snycerz, rzeźbiarz.

Poschraniać, pochować, poukrywać.

Poseł pospólny, urzędowy, woźny, sługa miejski.

Posełka, posełkini, posełkinia, posłanka, posłannica; zwiastunka.

Posemek, posępny, ponury, surowy.

Posenno, posępnie, pochmurno.

Posetne, procent.

Posetnić, sto razy powiększyć, stokrotnie pomnożyć.

Posędzić, posądzić.

Posęp, posępność.

Posępieć, sposępnieć, stać się posępnym; posępnieć.

Posępisty, posępny, smętny, melancholijny.

Posępnica, melancholja.

Posępy, czas posępny, niepogoda.

Posiać się, posiewać się, osypać się, okryć się.

Posiad, siedzenie, posiedzenie.

Posiadlca, posiadający coś cudzego, przywłaszczyciel, uzurpator.

Posiadło, 1) posiadłość; 2) siedlisko, zamieszkanie, komorne.

Posiadły, opanowany, zabrany, zdobyty.

Posiadnik, posiadacz.

Posiągać, posiągnąć, posięgać, posięgnąć, posiąść.

Posiąść, posiadać, w zn. 1) siąść, osiąść, osiedlić się, zamieszkać; 2) P. kogo, usiąść wyżej, niż on. P. się, posunąć się, zrobić komu miejsce na siedzeniu.

[399]Posiecz, 1) posieczenie, rzeź; 2) poręb, zasiek, posieka.

Posieczyć, przeciąć posiekami czyli zasiekami.

Posieczysko, ściernisko.

Posiedka, altanka.

Posiedlić, osiedlić.

Posiedmy, p. Posiódmy.

Posiedzenie, w znacz. 1) siedzenie, miejsce urządzone do siedzenia; 2) posada, miejsce, zajęcie.

Posiedziały, zagarnięty, zabrany.

Posiedziciel, p. Posiadlca.

Posiedzienie, zawładnięcie, zagarnięcie.

Posiedziony, p. Posiedziały.

Posieka, 1) p. Posiecz; 2) polanka wśród lasu.

Posiekły, posiekany, porąbany.

Posielanka, włościanka.

Posielny, wiejski.

Posienny, posiewny, zdatny na posiew.

Posierpowaty, podobny do sierpa.

Posiestrzyć, zaprzyjaźnić jak siostry; połączyć miłością siostrzaną.

Posięgnąć, posięgać, 1) sięgnąć po co, pokusić się o co; 2) posiąść, zawładnąć, zdobyć.

Posiężne (ego), zuchwałe przedsięwzięcie.

Posilić się, zebrać większe siły.

Posilnić, zrobić silnym, wzmocnić.

Posiłeczny, posiłkowy, należący do posiłków; odwodowy.

Posiłek, w znacz. 1) zasiłek, pomoc, zapomoga; 2) posiłki, wojsko przysłane na pomoc albo stojące w odwodzie.

Posiłkownik, dający posiłki, sprzymierzeniec, sojusznik.

Posiostra, posióstra, krewna, kuzynka, siostra cioteczna.

Posiódmy, siedmioraki, z siedmiu pojedyńczych złożony.

Poskarpny, mało jedzący.

Poskądzić, p. Poskundzić.

Poskoczysty, poskokliwy, poskoczny, skoczny; prędki, nierozważny; dorywczy, pobieżny.

Poskromić się, uporać się z robotą, skończyć ją.

[400]Poskrudlić, pobronować, powlec.

Poskucić, 1) sprzątnąć, 2) dopomagać.

Poskundzić, zelżyć, zhańbić.

Poskuranie, korzyść, zysk.

Poskuta, posługa.

Poskwiernić, poskwirnąć, poplamić, pokalać, poplugawić.

Posłanek, posłaniec.

Posłanie, w znacz. list, żądanie, akt.

Posłanik, posłany, posłaniec, poseł.

Posłek, poseł.

Posłnąć, poślnąć, poślepnąć.

Posłodny, słodkawy.

Posłoń, strona słoneczna.

Posłuch, 1) podsłuch, podsłuchiwanie; P.-y, wywiady, zwiady.

Posłuszać, posłuchać.

Posłuszeństwo, w znacz. 1) hołd, czołobitność; 2) obowiązek, powinność; 3) władza, zwierzchnictwo, kompetencja, atrybucja; 4) obrządek, wyznanie, rytuał; 5) więzienie, ciemnica miejska.

Posłusznica, zakonnica, nowicjuszuszkanowicjuszka.

Posłusznik, 1) posłuszny, 2) poddany.

Posłuszny, służący, obowiązany do służby.

Posłużenie, służba, posługa, usługa.

Posłużnica, posługaczkaposługaczka.

Posłużnik, posługacz.

Posłużyć, zasłużyć, przysłużyć się.

Posmak, w znacz. 1) skosztowanie, spróbowanie; 2) gust, pociąg, słabość do czego.

Posmętkować, pomyśleć.

Posmiedzeć, pośniedzieć.

Posmycz, p. Posmyk.

Posmyczny, 1) pomykający, sunący, mknący, ślizgający się, rwący; 2) przebiegły; 3) prędki.

Posmyk, pomknięcie, posunięcie, muśnięcie; sus, posunięcie się.

Posmykacz, złodziej.

Posmykny, posuwisty, chybki.

Posmysł, 1) pomysł, pomysłowość, przemysł, przebiegłość, zmyślność, spryt, talent; 2) nałóg, narów.

[401]Posmyślny, przemyślny, zmyślny, przebiegły, sprytny.

Posobicą, jeden po drugim, kolejno, po porządku.

Posobność, 1) kolejne następstwo; 2) zgodność z sobą, konsekwentność.

Posobny, 1) następujący jeden po drugim, kolejny; 2) zgodny z sobą, konsekwentny.

Posoch, laska, kij, pałka, palcat.

Posoczyć, posocić, 1) oblewać posoką, broczyć, krwawić; 2) puszczać z siebie posokę, broczyć, juszyć, krwawić; 3) oskarżyć, obmówić, spotwarzyć, oszkalować.

Posok, posoka, krew rozlana, jucha; zupa z krwi, czernina.

Posoniak, mieszkający nad Sanem.

Pososzyzna, poradlne.

Posowa, 1) powała, sufit, sklepienie; 2) belka, łata.

Pospądzać, pospędzać.

Pospol, raz po raz.

Pospolicić, p. Pospolitować.

Pospolicie, w znacz. 1) w ogóle, pospołu; 2) nawzajem, wzajemnie.

Pospolitak, 1) człowiek z pospólstwa, prostak; 2) żołnierz z pospolitego ruszenia.

Pospolitnie, pospolito, pospolicie.

Pospolitość, 1) w znacz. wspólność; 2) ogół, społeczność, zzromadzenie,zgromadzenie, gmina; 3) rzeczpospolita, państwo; 4) pospólstwo. W P.-ci, w ogóle.

Pospolitować, 1) z kim, obcować, przestawać, utrzymywać stosunki; 2) oswajać, przyzwyczajać, otrzaskiwać; 3) 3)3) robić pospolitym, powszednim, lekceważyć.

Pospolitowanie, obcowanie, przestawanie, kompanja, stosunki, społeczeństwo, wspólność.

Pospolity, 1) jawny, 2) państwowy, narodowy. P. rzecz, rządy, rząd, zarząd państwa.

Posponować.,, bezcześcić, znieważać, kompromitować, wstydzić, przeklinać kogo.

[402]Posporzyć, przysporzyć, poszczęścić.

Pospólczy, należący do pospólstwa, gminny.

Pospólny, pospolity.

Pospólstwo, w znacz. 1) towarzystwo, obcowanie; społeczność, gmina; zgromadzenie, bractwo; 2) zgromadzenie, zebranie, zjazd, schadzka; 3) gmina, gromad a.gromada.

Posprawować, posprawiać.

Posprzecz, w poprzek.

Posta1. Posta, poczta, kurjerkurjer, goniec, stacja pocztowa.

Posta2. Posta, post, 1) placówka, posterunek, pozycja; 2) urząd, posada.

Postacić, postaciować, formować, kształtować, uosabiać.

Postać, w znacz. 1) gatunek, różnica, podział; 2) ród, naród, pokolenie, plemię; rodzina, familja, dom.

Postadnica, przodownica.

Postajać, nastawać, grozić.

Postanowić, w znacz. 1) postawić; 2) ustanowić, zamianować; 3) ustalić, utrwalić, uporządkować, ułożyć, uorganizować; 4) ugodzić się, ułożyć się, umówić się z kim; zamówić, nająć, zgodzić kogo, co. P. się, 1) usadowić się, zająć miejsce; 2) ustatkować się, opamiętać się, pohamować się, uspokoić się; 3) ustalić sobie byt, urządzić się, wstąpić w związki małżeńskie.

Postanowienie, w znacz. 1) umowa, układ, ugoda; 2) partja, małżeństwo, ożenek, zamążpójście; 3) układ, rozkład, plan, ustrój, ustawa, konstytucja, organizacja, system, położenie, pozycja, sytuacja; 4) P. nieba, powietrza, temperatura, klimat; 5) konstelacja; 6) P. ciała, kompleksja, temperament; budowa.

Postarz, pocztarz.

Postata, postawa.

Postatni, postawny, okazały.

Postaw, stan, położenie; porządek; ustawa, regulamin.

[403]Postawa, w znacz. 1) wystawa, wystawność, pompa, parada, okazałość, pycha; 2) postaw, osnowa, przędza podłużna w płótnie.

Postawać, znajdować się.

Postawą, na pozór, dla oka.

Postawić, w znacz. 1) postanowić, ustanowić, uchwalić; 2) zrobić, obrać, zamianować, wynieść na co; P. bój, wydać, wypowiedzieć, wyzwać kogo na bój; 4) P. na rok, stawić się na termin; stanąć. P. się, wystąpić okazale.

Postawnica, przodownica.

Postawnik, 1) przodownik przy koszeniu; 2) duża świeca na ołtarzu, przy katafalku; 3) wielki świecznik.

Postawny, 1) mający piękną postawę, dorodny, okazały; 2) przesadny, wyniosły, napuszony; 3) udany, pozorny, fałszywy.

Postąpać, podeptać, potratować.

Postąpić, w znacz. ustąpić, odstąpić.

Postękawać, postękować, postękiwać.

Postępek, w znacz. 1) ruch postępowy, posuwanie się; 2) postęp, awans, progres; 3) P. prawny, postępowanie.

Postępić, postąpić.

Postępny, 1) postępowy; 2) postawny, pokaźny, okazały, poważny.

Postłanie, posłanie.

Postmagister, postmajster, pocztmistrz.

Postnik, 1) przestrzegający postu; wigilja2) wigilja Bożego Narodzenia.

Postojalec, żołnierz będący tymczasowo na kwaterze.

Postolski, apostolski.

Postpas, wety, deser.

Postponować, lekceważyć, pomiatać.

Postrobić, wzmocnić, utwierdzić.

Postrobieństwo, wzmocnienie, utwierdzenie; wypoczynek.

Postroga, 1) przestroga, upomnienie; 2) opieka, piecza, straż.

[404]Postrożny, 1) strzegący, opiekuńczy; 2) ostrożny, oględny.

Postróżca, strzegący czego, stróż, opiekun.

Postrwagać, postrwożyć, potrwożyć.

Postrzebizno, p. Potrzebizno.

Postrzec, postrzegać, w znacz. przestrzec, ostrzec, napomnieć. P. czego, przestrzegać czego, zachowywać co.

Postrzedniczka, postrzegaczka.

Postrzegły, postrzeżny, dostrzegalny, widomy.

PostrzyżenlecPostrzyżeniec, mnich.

Postulacja, prośba, żądanie.

Postulator, adwokat.

Postulowany, domniemany, przypuszczalny.

Postura, wystawa, wystawność, przepych; duma, buta, pycha.

Posturzyć, popchnąć.

Postylarz, postyllsta, postylnik, autor postylli czyli wykładu ewangielji.

Posuć, posypać, wysypać, usypać.

Posukursować kogo, poprzeć, przyjść mu z pomocą.

Posuł, posuła, posuły, łapówka.

Posupić, posępić, zasępić.

Posupno, posępno.

Poswarek, poswark, waśń.

Poswat, swat, dziewosłąb.

Posydować, posedować, (łac.), posiadać.

Poszadzić, poczochrać.

Poszalić kogo, zrobić szalonym, odurzyć, otumanić.

Poszana, poszanowanie.

Poszanować kogo, dogodzić mu.

Poszansować się, poszańcować się, poszczęścić się, udać się, zdarzyć się.

Poszcie, 1) pójście; 2) pochodzenie, początek, rodowód.

Poszczerbać, poszczerbić.

Poszczęszczać, poszczęściać, obdarzać szczęściem, błógosławić.

Poszczęścienie, szczęście, powodzenie.

Poszczęśliwienie, szczęście, pomyślność.

[405]Poszczywać, często pościć.

Poszeciały, dziki, szalony.

Poszedzieć, posiwieć; osiwieć; zbieleć.

Poszelężny, wartujący szeląg.

Poszeptacz, szepczący do ucha.

Poszepny, poszeptny, powiedziany szeptem.

Poszerszeniały, oszroniały.

Poszesny, p. Poszóstny.

Posześć, usposobienie, skłonność.

Poszewy, pochyły, nachylony; nakrzywiony, zgięty.

PoszkodzenlePoszkodzenie, strata.

Poszkundzić, p. Poskundzić.

Poszlachciać, dodawać zacności, splendoru.

Poszlachcić, 1) uszlachcić; 2) uszlachetnić.

Poszlapać, podeptać, potratować.

Poszłapić, poszłapić się, poszkapić się, zbajać się, palnąć głupstwo; pomylić się, zawieść się.

Poszły, 1) który poszedł, odszedł; 2) pochodzący, wywodzący się od kogo; 3) P. na kogo, podobny do kogo, przypominający kogo.

Posznik, p. Pośnik.

Poszor, karm, pasza, furaż.

Poszósny, poszóstny, z sześciu pojedyńczych złożony.

Poszpacić się, oszpecić się.

Poszpeciciel, ten, co szpeci albo poszpecił.

Poszpocić się, potknąć się.

Poszpotać się, zawadzić, utknąć, potknąć się.

Poszpotem iść, opornie, coraz gorzej.

Poszta, poczta.

Posztarz, pocztarz.

Posztursać, poszturchać.

Posztychać, pokłóć, pobość.

Poszum, szmer.

Poszustnie, szastając się.

Poszwandrować, zbiec, ujść.

Poszwank, szkoda, uszkodzenie, klęska.

Poszwica, poszwa, powłoczka.

Poszwy, pochwa.

[406]Poszycać, pokpiwać.

Poszydzać, szydzić, podrwiwać.

Poszyjek, poszyki, uderzenie w szyję, w kark.

Poszyjkować, poszykować, bić po szyi, po karku.

Poszyplać, pogmerać się, poguzdrać się, pomarudzić.

Poszyto, dostatnio.

PośclałkaPościałka, pościel.

Pościan, cień rzucony na ścianę.

Poście, 1) pójście; 2) w czasie postu.

Pościebać, ponawlekać, nanizać.

Pościenie, miejsce w izbie przy ścianie głównej naprzeciw drzwi.

Poścież, ścieżka, aleja, chodnik, szpaler.

Poścignąć, 1) doścignąć, dogonić, dopędzić; 2) dosięgnąć, spotkać, zaskoczyć; 3) pojąć, dociec, zrozumieć.

Pośklanić, pośklenić, powlec szkłem, szkliwem, glazurą.

Poślad, poślady, zaczym, w tyle, na końcu, dalej, niżej; 2) później, potym, wreszcie, w końcu, naostatek; 3) gorzej, marniej.

Pośladek, w znacz. 1) koniec, ostatek; 2) następca, potomek.

Pośladować, 1) poszlakować, dojść za śladem, wyśledzić, wytropić; 2) następować, iść za czym.czym; towarzyszyć nieodstępnie, iść w parze.

Poślakować kogo w czym, posądzać o co.

Poślapać, npp. Poszlapać.

Pośled, p. Poślad.

Pośledni, w znacz. 1) tylni, zadni; 2) następny, późniejszy, ostatni, najnowszy; młodszy.

Poślednica, w zn. kłaść co w P-y, lekceważyć, postponować, stawiać na ostatnim planie.

Poślednie, później, potym.

Pośledny, pośledni.

Pośledzej, pośledziej, później, potym, nakoniec, wreszcie.

Pośledzi, ostatnim razem, teraz właśnie, obecnie.

Pośledzić, 1) pójść z tyłu, za kim, opóźnić się, [407]zostać w tyle; 2) wyśledzić, znaleźć, spotkać.spotkać, dostrzec.

Pośledź, p. Poślad.

Poślisko, p. Pusło^[5].

Poślizać się, poślizgiwać się.

Poślnąć, poślepnąć.

Poślubieniec, zaręczony, narzeczony, oblubieniec.

Poślubiwać, poślubować, poślubiać.

Pośluz, spadzistość, pochyłość.

Pośluzisty, pośluzny, pochyły, spadzisty.

PośmlatPośmiat, śmieci, wyrzutki.

Pośmiecić się, pośmiedzieć, pośniedzieć.

Pośmiedziały, pośniedziały.

Pośmienie, pośmiech, szyderstwo, pośmiewisko.

Pośmienny, pośmieszny, pośmiewny, szyderczy, drwiący.

Pośmiewacz, pośmiewca, szyderca, kpiarz.

Pośmigły, smagły, wysmukły, wiotki.

Pośniały, zbroczony, pośniedziały.

Pośnik, 1) p. Postnik; 2) lekka wieczerza postna; 3) jadło, strawa, potrawa; jarzynka, nowalja.

Pośnikować, 1) wieczerzać z postem; 2) jeść wieczerzę wigilijną.

Pośpiać, pośpieć, pośpiewać, 1) nadążać, zdążać, nie spóźniać się; 2) zdołać, podołać, poradzić, wskórać.

Pośpić, 1) pośnić, pomarzyć we śnie; 2) pospać się, pozasypiać.

PospiechaPośpiecha, pośpiech.

Pośrata, pożegnanie.

Pośratnąć, 1) spotkać, przywitać; 2) pożegnać; 3) przeżegnać, pobłogosławić; P. się, 1) zejść się, porozumieć się; 2) pojednać się, pogodzić się, pokumać się; 3) przywitać się; 4) pożegnać się.

Pośrodkować, pośrzodkować, być pośrednim, znajdować się w pośrodku.

Pośrzaciaj, w pośrzaciaj, naprzeciw komu, na spotkanie czyje.

Pośrzatnąć, p. Pośrześć.

[408]Pośrzągły, pochmurny, namarszczony, gniewny.

Pośrzednictwo, pośrednictwo.

Pośrzedniczo, pośrzednie, pośrednio.

Pośrześć (pośrzatnie, pośrzatł), spotkać się z kim, zabiec komu drogę.

Pośrzodek, pośrodek, środek.

Pośrzodkować, p. pośrodkować.

Pośrzodkownik, pośrednik.

Pośrzonić, poszronić.

Pośrzód, pośród.

Poświadczyć się, przeświadczyć się o czym, doświadczyć czego, wypróbować co.

Poświata, światło słońca lub księżyca.

Poświącać, poświęcać.

Poświątne, poświętne, grunt albo fundusz kościelny.

Poświątny, poświęcony.

Poświecenie, oświetlenie.

Poświetla, połysk, blask.

Poświetlać, połyskiwać, świecić się, jaśnieć.

Poświetnik, obieżyświat, bywalec.

Poświęcować, poświęcać, złożyć w ofierze.

Poświętny, poświęcony.

Poświstak, wietrznik, świszczypałka, narwaniec, sowizdrzał.

Poświstnica, wietrzna boginka.

Poświstować, poświstywać.

Potahły, podeszły w latach.

Potajemnik, potajnik, 1) skrytka, kryjówka, loch; 2) sprawa potajemna, schadzka potajemnapotajemna.

Potarcie, rana, skaleczenie, uszkodzenie na zdrowiu.

Potarczka, małe starcie, utarczka, bójka, bitwa.

Potarganiec, obszarpaniec, obdartus.

Potarżyna, następny dzień po targu, po jarmarku, P.-y, poprawiny.

Potaś, potaż (franc.), rosół, zupa.

Potąpca, potępiciel.

Potąpiać, potępiać.

Poteczna kara, poteczne, kara za pomyłkę przy wygłaszaniu roty przysięgi.

[409]Potemność, pora, okazja, sposobność.

Potemny, 1) potomny; 2) dogodny, przydatny, stosowny; 3) trafny; 4) powolny, zgodny.

Potera, poniewierka.

Poterak, marnotrawca.

Poterpać, poszarpać, potarmosić.

Potestat, potentat, mocarz, magnat.

Potępa, 1) potępienie; 2) obelga, znieważenie, poniżenie.

Potępca, potępicielpotępiciel.

Potępny, godny potępienia, grzeszny.

Potężliwy, potężny.

Potężnia, twierdza, warownia, więzienie.

Pothyczek, p. Potyczek.

Potka, 1) spotkanie, zetknięcie się z kim; 2) potyczka.

Potkana, potkany, utarczka, walka, bitwa.

Potkanie, 1) spotkanie; 2) potyczka.

Potkliwy, utykający w chodzie; chwiejny, niestały.

Potla, potąd.

Potłoczyciel, gnębiciel.

Potłumek, ciemięzca; łotr, nicpoń.

Potoczny, sposobny, odpowiedni. P. sąd, sąd nadzwyczajny.

Potok, 1) głębia w rzece; 2) bagno; 3) ropa, otok; 4) dolina obrośnięta drzewami, zagłębienie leśne.

Potomka, potomek płci żeńskiej.

Potomkowstwo, potomstwo.

Potonęły, potoniony, który potonął.

Potop, w znacz. toń, powódź, topiel, rozbicie na morzu, zatopienie; burza.

Potopiać się, tonąć.

Potopień, rozbitek, topielec.

Potorocza, potorok, straszydło, poczwara.

Potrafić, potrafiać, w zn. 1) w co, czemu, z kim, ugodzić w co, poradzić sobie z kim; 2) P. kogo, co, natrafić, spotkać, zastać, znaleźć; 3) utrafić, trafnie skopjować, naśladować; 4) odgadnąć, rozwiązać, dociec, [410]domyślić się. P. się, 1) z kim, spotkać się, zejść się; 2) przygodzić się, przytrafić się, zdarzyć się.

Potrafnie, w miarę, miernie, prawie.

Potrafny, potrefny, 1) trafny; 2) sprytny, możny, potężny; 3) wyszukany, dziwaczny.

Potrafować, p. Potrafić.

Potrawić, pomarnować, potracić.

Potrawie, potraw, otawa, siano z drugiego pokosu.

Potrawnica, poziomka.

Potrącić, pozabijać.

Potrączka, procent potrącony od pewnej sumy, dyskont.

Potrefić się, przytrafić się, zdarzyć się.

Potreskać, ukarać, skarać.

Potręcać, potrącać.

Potrójnik, trojak, trzygroszniak, trzygroszówka.

Potruć, w znacz. wyniszczyć, pomarnować, wygubić.

Potrwać, w znacz. 1) wytrwać, wytrzymać; 2) poczekać, pozostać, zatrzymać się.

Potrwogać, potrwożyć.

Potrząs, potrzęs, 1) potrząśnięcie, trzęsienie; 2) miejsce, potrząśnięte czym (np. nawozem); 3) rzecz potrząśnięta, rozrzucona (słoma, mierzwa); 4) trzęsidło, blaszka, cekin na głowie kobiecej.

Potrząsać, 1) czym przechwalać się, pysznić się. P. porożem, występować, hardo, dumnie.

Potrząsować, potrząsywać.

Potrzeb, potrzebizna, potrzeba, trzeba.

Potrzeba, w znacz. 1) wyprawa wojenna, wojna, walka, bitwa, kampanja, akcja wojenna; 2) sprawa, interes, sprawunek; 3) ubóstwo, bieda, niebezpieczeństwo; 4) obsługa; 5) z P.-y, z P.-bą, tyle, ile trzeba, dosyć.

Potrzebien, potrzebny.

Potrzebizna, potrzebizność, potrzeba, trzeba.

Potrzebizno (jest), potrzeba, trzeba.

[411]Potrzebizny, ubogi, potrzebujący.

Potrzebka, potrzeba.

Potrzebnik, neseser, toaletka podróżna.

Potrzecić, zrobić trzeci raz.

Potrzeć, przen. rozbić, zetrzeć, zgnieść, porazić. P. się z kim, zetrzeć się, spotkać się, zmierzyć się.

Potrzepany, potrzaskany.

Potrzesktać, p. Potreskać.

Potrzeźwiu, po trzeźwemu, potrzeźwu.

Potrzęs, p. Potrząs.

Potrzymać na słowie, zatrzymać dłużej.

Potuchnienie, potucha, pobudka, zachęta.

Potuł, tylko w wyr.: dać się, poddać się, iść w P.: spotulnieć, upokorzyć się, spokornieć, spuścić z tonu, upaść na duchu.

Potupa, podeptanie.

Potura, tułacz.

Poturać, tyrać, potrącać z kąta w kąt, popychać, poniewierać, pomiatać, marnować, trwonić. P. kogo, pokonać; P. komu, sprostać w czym.

Poturczak, poturnacy, poturmak, poturczeniec, sturczony, renegat.

Poturek, popychadło, kopciuszek.

Poturemne, opłata za uwięzienie i pilnowanie podsądnego.

Poturmaczeć, poturczeć.

Poturnacy, poturczony.

Potuszyć, potuszać kogo, komu, 1) napełnić otuchą, dodać serca; 2) zachęcić, podbechtać, podburzyć.

Potwarczyna, potwarnica, potwarczyni.

Potwarliwy, potwarczy.

Potwarnik, potwarca.

Potwarny, potwarzki, potwarzliwy, potwarzny, potwarczy.

Potwarstwo, potwarz.

Potwarz, w znacz. twarz, oblicze; wyobrażenie, obraz, postać.

Potwarznik, potwarca.

Potwarzyć, potwarzać kogo, spotwarzać, czernić.

Potwirdzić, potwierzić, potwirdzać, potwierdzić.

Potworacznie, dziwacznie.

Potworliwy, potworny.

[412]Potworny, podwójny, dwojaki.

Potworzy, potworny.

Potychmiast, potąd.

Potycz, potycze, tyka, żerdź do osaczenia wielkich sieci; przen. sidła, sieci, zasadzka.

Potyczek, pomyłka w powtarzaniu roty przysięgi.

Potyk, patyk.

Potyka, potyczka.

Potykacz, walczący w potyczce.

Potykać, zarzucać, obwiniać.

Potykiwacz, tykający.

Potykiwać, tykać, mówić «ty».

Potyrać, p. Poturać.

Potyrcze, p. Potorocza.

Poufać, 1) komu czego, powierzyć, powiedzieć w zaufaniu; 2) P. komu, czemu, zaufać komu, położyć w kim ufność, spuścić się na kogo, na co. P. się komu, powierzyć się, polecić się.

Poufała, poufnica.

Poufawać, poufywać, (niedok. od Poufać).

Pouka, nauka, napomnienie, przestroga.

Powa, pójdźwa, pójdźmy.

Powab, powaba, 1) powab, 2) wabienie, zachęta.

Powabiciel, powabnik, powabiający; prowokator.

Powabka, 1) powab; 2) wyzwanie na pojedynek.

Powagę czynić, dać komu, upoważnić go.

Pował, 1) Powaleniepowalenie, przen. pobicie, pogrom, na P., pokotem, pomostem; stosami, stertami, słać się P-em, uniżać się przed kim; 2) przestrzeń, rozłoga.

Powała, zawalenie.

Powałka, gniotka chleba, bułka, kołaczyk.

Powarz (powar+z), powróz.

Powasku, po waszemu.

Poważcze, opłata od wagi, wagowe.

Poważenie, 1) powaga, znaczenie, wziętość; 2) poważanie.

Poważny, w znacz. godzien poważania, czcigodny, szanowny, szanowany.

Poważyć, poważać, w zn. 1) rozważyć, zważyć, [413]rozeznać; 2) ocenić, uszanować, uczcić; 3) lekce poważyć, lekceważyć. P. się czego, odważyć się na co.

Powątpiony, zwątpiały.

Powciągnąć, powściągnąćpowściągnąć.

Powdowiały, owdowiały.

Powedzgać, powalać, pomazać.

Powet, powetowanie, odwet, wynagrodzenie.

Powiadać kogo, co, opowiadać o kim, o czym, sławić, opiewać kogo.

Powiadanie, w znacz. sprawozdanie, zeznanie, opowiadanie.

Powiadannica, opowiadanie, wieść, podanie.

Powiadomy, powiadomiony, świadomy.

Powiara, powiarek, zabobon, przesąd.

Powiatnik, p. Powietnik.

Powiatny, powiatowy.

Powiatowszczyzna, prowincjonalizm.

Powiatr, wiatr pomyślny.

Powiąz, powiązanie.

Powiązka, kombinacja.

Powicher, powichrzyca, burza, wicher gwałtowny, trąba powietrzna.

Powić co do końca, doprowadzić do końca, uskutecznić. P. się, puścić się w dal.

Powidanie, powidanie się, zobaczenie się, widzenie się.

Powiedacz, powiadacz, opowiadacz, mówca.

Powiedywać, powiadać.

Powielać, powielić, powiększać, pomnażać.

Powienie, powiew, podmuch.

Powienny, powiewny.

Powieranie, p. Powiara.

Powierca, powiernik, zaufany.

Powierstwo, wiara, zaufanie.

Powiersz, 1) powierzchnia; 2) powierzchownośćpowierzchowność.

Powierzch, powierzchowność, wygląd, pozór.

Powierzchny, powierzchowny.

Powierzyciel, powiernik.

Powiesić (głowę), zwiesić.

Powiesisty, zawiesisty, obwisły, zwieszający się.

Powiesny, wieś ogarniający.

[414]Powiestny, powieściowy, legiendowy.

Powieszenie, talizman, amulet.

Powieścić, przepowiedzieć, zapowiedzieć.

Powieść, 1) powiedzenie, odezwanie się, wyrażenie, zdanie, oznajmienie; 2) wieść, pogłoska, plotka, podanie; 3) zła lub dobra sława, reputacja; 4) przypowieść, przysłowie; 5) opowieść, opowiadanie.

Powietnik, współziomek z tego samego powiatu.

Powietny, powiatowy.

Powietrze, paraliż, porażenie.

Powietrznik, 1) chorągiewka na dachu, 2) puszczający się balonem.

Powietrzność, 1) wiatr, gaz; 2) przejrzystość, powiewność.

Powiewny wiatr, pomyślny, sprzyjający; przen. pomyślny, pożądany, szczęśliwy.

Powięgnąć, powiędnąć.

Powiększy, nieco większy.

Powięź, więź, uwięź, pęto; wiązka.

Powilić, powilać, pobałamucić.

Powinąć nogę, wywichnąć; przen. podciąć, podkopać.

Powiniać, obwiniać.

Powinnie, słusznie, należycie, bezwarunkowo, koniecznie.

Powinność, w znacz. 1) powinowactwo, pokrewieństwo; 2) szczegół, warunek, porządek konieczny.

Powinny, w znacz. 1) słusznie komu przypadający, należny, konieczny, musowy; 2) podległy, poddany, posłuszny, uległy, hołdowniczy; 3) powinowaty, krewny, pokrewny.

Powinowacki, powinowaty.

Powinowactwo, w znacz. powinność, obowiązek.

Powinowat, 1) powinowaty; 2) powinny.

Powinowatość, 1) powinowactwo; 2) powinność.

Powinowaty, w zn. powinny, należny.

Powinszowny, 1) [415]powinszowalny, gratulacyjny; 2) życzliwy, przychylny.

Powirzchni, powierzchowny.

Powiszować, pogmatwać, poplątać, pomieszać.

Powit, powitanie, pozdrowienie.

Powitek, 1) powijak; 2) powinięcie.

Powklękać, powkląkać, powklęsać.

Powłaczać, 1) powlekać; 2) powłóczyć, pobronować.

Powłocz, powłoka, pokrycie.

Powłoczny, 1) włóczący się, koczujący, włóczęga; 2) ciągnący się smugą, snujący się.

Powłok, sieć, przen. w wyr.: P-em, z P-em, powlekając, wlekąc, powłóczysto; przeciągle, przewlekle.

Powłoka, w znacz. 1) włóczęga, tułactwo, tułaczka; 2) zwłoka, odwłoka; 3) płaszczyk, pokrywka, pozór, maska.

Powłóczenie, powłóczyny, powłóczka, włóczęgostwo, tułactwo, tułaczka.

Powmiatać, powmiotać, powrzucać.

Pownętrzny, wnętrzny, wewnętrzny.

Powodnictwo, kierownictwo.

Powodny, 1) dający powód, nastręczający okazję, pochopny; 2) dający sobą powodować, powolny, nieoporny; 3) koń, prowadzony na powodzie, luźno; 4) dający powodzenie, pomyślny, sprzyjający; 5) powodowy, tyczący się powoda, pozywający do sądu.

Powodyr, 1) przewodnik, prowodyr, wódz; 2) bydlę idące na czele stada.

Powodzie, 1) powódź, wylew; 2) lejce, wodze.

Powodziec, dyszel.

Powojnik, powijak.

Powolej, powoli, wolno.

Powoleństwo, powolność, uległość, posłuszeństwo, potulność.

Powolić czego, pozwolić, przyzwolić na co.

[416]Powolniczek, powolny, uległy, posłuszny, potulny.

Powolny, w znacz. dobrowolny.

Powołanie, w znacz. 1) wyrok zaoczny; 2) hasło wojenne, parol.

Powołaniec, wybraniec.

Powołowczyzna, powołowszczyzna, rogacizna młoda, cielęta.

Powołowe, powołowszczyzna, danina, płacona panującemu od wołów.

Powoływać, wołać, wykrzykiwać.

Powonianie, powonienie, węch.

Powonić, powoniać, powąchać.

Powonny, 1) mający czuły węch; 2) wonny, pachnący.

Powoń, woń, zapach.

Powozanin, woźnica ruski.

Powoźnik, 1) powożący, woźnica; 2) jeździec.

Powoźny, 1) służący do powożenia; 2) (wiatr) pomyślny, sprzyjający.

Powód, w znacz. 1) powodzenie, pomyślność; 2) powodowanie, przewodnictwo, kierownictwo; 3) zachęta; 4) początek; 5) logika, rozum, sens; 6) rzemień, na którym prowadzą konia, lejc.

Powódzca, 1) przywódzca, wódz, przewodnik; 2) powodnik, poganiacz.

Powój, postać wydłużona (robak).

Powóz, w znacz. 1) wóz, fura; 2) jazda, przewóz, transport; 3) powinność dawania podwód.

Powóźca, powożący.

Powracać kogo, co, powodować kim, czym.

Powrotne, podatek od wrót, od bram.

Powrotnik, 1) recydywista; 2) upiór.

Powrozobiegun, linochód, linoskoczek.

Powrócić, zwrócić, skierować, pomknąć.

Powrót, 1) zwrot; 2) skręt (drogi).

Powróżka, wróżba, przepowiednia.

Powstać, 1) P. na królestwo, wstąpić na tron, P. z czego, od czego, [417]otrząsnąć się z czego, odstąpić od czego, porzucić co.

Powstydać się, powstydzić się.

Powszebytni, powszebytny, zawsze trwający, wieczny, nieustający, nieskończony.

Powszechnik, członek kościoła powszechnego, katolik.

Powszechny, w znacz. 1) ogólny, publiczny, nie prywatny; 2) czynić się z kim P-ym, pospolitować się, poufalić się, kumać się.

Powszedniebytni, p. Powszebytni.

Powszedniowy, powszedzienny, powszedni.

Powściąg, powściąga, powściąganie; hamulec, wędzidło; zatrzymanie czego.

Powściągniciel, powściągacz, powściągający.

Powtór, 1) odtworzenie, kopja, odbitka, konterfekt; 2) powtórnie, nazad.

Powtórka, w wyr. na P-ę, na P-i, powtórnie.

Powydrażać, powydrążać.

Powyk, zgiełk, wrzawa, hałas.

Powyryjać, powyrzynać, powydłubywać.

Powyszać, powyszować, powyszszać, powyższać, wywyższać.

Powyższać, nadawać większe znaczenie.

Powyższenie, znaczenie, powaga.

Powyższenność, powyższoność, wyniosłość, pycha, buta.

Powzdać, powzdawać, 1) oddać, przekazać, zdać, złożyć w czyje ręce; 2) P. się od kogo, oddalić się.

Powzdłużny, podłużny, podługowaty, wydłużony, smagły.

Powzwyż, u góry, w górze, wyżej, powyżej.

Pozad, 1) w tyle, z tyłu, w tył; na ostatku, na końcu; 2) potym, później, poniżej.

Pozadni, zadni, ostatni, końcowy.

Pozadowy, zadni, tylny.

Pozadzierżać, pozatrzymywać.

[418]Pozadź, p. Pozad.

Pozajrzeć, pozazdrościć.

Pozakląkać, pozaklękać, pozaklęsać.

Pozalić, omaścić, okrasić.

Pozałoński, pozaprzeszłoroczny.

Pozaniewczera, przedwczoraj, pozaonegdaj.

Pozapamiętywać, pozapominać.

Pozaprawować, pozaprawiać.

Pozaraszczać, pokryć roślinnością.

Pozawić, zawinąć.

Pozbadliwy, pojętny do nauczenia się.

Pozbadnąć, pozbadać, pozbaść, 1) dorwać się do czego, dopaść; 2) pojąć, zrozumieć; 3) opanować kogo, brać górę nad kim, przywyknąć do wyśmiewania kogo.

Pozbawić kogo, puścić, zwolnić.

Pozberkiwać, pobrzękiwać.

Pozbyć, pozbawić.

Pozdać się, poddać się (na wojnie).

Pozdajać, złożyć w całość.

Pozdarzyć się, pozdarzać się, 1) zdarzyć się, przytrafić się; 2) udać się, poszczęścić się.

Pozdno, poździe, późno, opieszale. P-y, późny.

Pozdrowa, pozdrowienie.

Pozdrowić się, poprawić się na zdrowiu.

Pozdrówkać, pozdrowić.

Pozewka, wezwanie do sądu.

Poziem, poziom.

Poziemka, pozimka, poziomka.

Poziemny, 1) rosnący, czołgający się po ziemi, ziemny; 2) lądowy, nie wodny; 3) ziemski, gruntowy, łanowy; 4) poziomy.

Pozimek, wiosna.

Pozimk, pozymk, koniec wiosny.

Poziornie, poziorno, widno, otwarto.

Poziór, dozór, baczenie.

Pozłotowina, pozłota, złocenie, ozdoba złocona.

Pozmarle, po śmierci, po zgonie (ojca).

Poznać, zeznać, wyznać, przyznać się.

Poznak, poznaka, znak, oznaka, wskazówka.

[419]Poznawacz, poznawca, badacz.

Poznawni, poznawczyni.

Pozno, poźdo.

Pozny, późny.

Pozobać, pożobać, podziobać.

Pozoczyć, zoczyć, zobaczyć, spostrzec.

Pozorczyk, pozorek, pozór.

Pozorność, widok, perspektywa.

Pozorny, w znacz. 1) dostępny dla oka, zdaleka widoczny, otwarty; 2) pokaźny, poczesny, okazały, świetny, piękny.

Pozorzysty, okazały, świetny.

Pozostalec, pozostałek, pozostały po kim, niedobitek.

Pozór, w znacz. 1) spojrzenie, wejrzenie; wzrok, oczy; 2) baczność, uwaga, wzgląd; 3) widok, perspektywa; 4) przykład, wzór.

Pozrzeć, spojrzeć.

Pozuszyć, udawać jakiś czas zucha.

Pozwalać, w znacz. przyznawać.

Pozwierzchni, pozwierzchny, pozwierzchowny, pozwirzchni, powierzchowny; z góry pochodzący.

Pozwola, upamiętanie.

Pozwolić się, zechcieć być, pozostać.

Pozyskować, pozyskiwać; dostać, otrzymać. P. szkodę, odzyskać, naprawić szkodę.

Pozyszczenie, pozyskanie.

Pozytura, położenie, postawa.

Pozywacz, powód, oskarżyciel.

Poźdrzeć, spojrzeć.

Poździć, późnić, opóźniać.

Poździe, późno, za późno.

Poździeć, zapodziać, zaprzepaścić.

Poźrzany, pożarty.

Poźrzeć, 1) spojrzeć; 2) pożreć.

Poźrzyciel, pożerca.

Pożałowanie, w znacz. datek, ofiara, zasiłek.

Pożar, żar.

Pożartki, żarty, drwinki,drwinki.

Pożarzysty, palący, płomienny, ognisty.

Pożądacz, pożądający.

Pożądliwy, w znacz. pożądany, upragniony.

[420]Pożądnąć, pożądać.

Pożądność, pożądliwość.

Pożądny, pożądliwy; pożądany.

Pożdać, poczekać, zatrzymać się.

Pożec, (żże, żegł), spalić.

Pożega, pożoga, pożar.

Pożegać, popalić.

Pożegnać, pożegnawać, w znacz. pobłogosławić.

Pożegnanie, błogosławieństwo.

Pożegnaniec, pomazaniec, duchowny, błogosławiony.

Pożegnany, błogosławiony, uwielbiony.

Pożenąć, pogonić, popędzić.

Pożer, żer, pastwa, pasza, strawa.

Pożeradło, otchłań, paszcza.

Pożerca, łupieżca, niszczyciel.

Pożeżca, podpalacz.

Pożga, pożoga, pożar.

Pożnia, miejsce w polu gdzie żną, koszą.

Pożobacz, pożeracz.

Pożobać, p. Pozobać.

Pożog, pożoga, pożar.

Pożognik, pożożca, podpalacz.

Pożonąć, popędzić, pognać.

Pożółwić się, powlec się żółwim krokiem.

Pożreć się, poźrzeć się, upić się.

Pożrzany, pożarty.

Pożrzeć, pożreć.

Pożyczacz, pożyczalnik, pożyczca, pożycznik, pożyczający, wierzyciel, pożyczkodawca; albo dłużnik, pożyczkobierca.

Pożyczek, pożyczka.

Pożyczyć, w znacz. użyczyć, udzielić.

Pożyć, w znacz. 1) P. kogo, co, zmóc, pokonać, przezwyciężyć; 2) P. czego, użyć czego, skorzystać z czego, doznać czego.

Pożyćca, p. Pożyczacz.

Pożyły, 1) podżyły, podeszły; 2) który żył niegdyś.

Pożyna, plon, żniwo.

Pożyteczne, dobro, mienie, pożytek.

Pożytek, w znacz. 1) zysk, dochód; 2) przychówek, [421]plon, owoc; 3) skutek, wynik, rezultat; 4) P-ki, narzędzia, statki, sprzęty.

Pożytny, pożyteczny.

Pożyw, życie, żywot; pożycie, pobyt.

Pożywa, pokarm; podnieta; podtrzymanie.

Pożywacz, używający cudzej rzeczy.

Pożywienie, utrzymanie, byt, sposób do życia; pożywność.

Pożżeć, (żże, żegł), popalić.

Pócy, póki, zanim.

Pójrzeć, spojrzeć.

Pójść, pochodzić, w znacz. 1) P. do czego, za co, porwać się, rzucić się; 2) P. na kogo, napaść, uderzyć; obruszyć się; 3) P. na kogo, na co, być podobnym do kogo, zakrawać na co, wrodzić się w kogo, przypominać kogo; 4) P. w co, wdać się, zacząć co; zajść, powlec się, pokryć się.

Póko, póki, dopóki, dokąd.

Pół, obywatel, półśladnik.

Półbabek, kobieta podstarzała.

Półbarańcze, pojazd nakształt barki zrobiony, półkrytek.

Półbok, połowa, środek boków.

Półboże, półbożec, półbożek, półbóg; bożek; bohater ubóstwiany.

Półbótek, półbucik.

Półbrat, 1) brat przyrodni; 2) braciszek zakonny.

Półczas, w wyr. w P.-su, w sam czas, w porę, tymczasem, podczas gdy.

Półdnie, 1) połowa dnia; 2) południe.

Półdruga, półtora.

Półdzieniec, południowiec.

Półgardłek, środek podgardla.

Półgiermacz, półgiermak, krótki giermak.

Półgładzik, pilnik.

Półgrabia, wicehrabia.

Półgranacie, półgranat, grubsze sukno granatowe.

Półgrzywnie, moneta wartości połowy grzywny.

[422]Półhak, rodzaj hakownicy.

Półjazek, przegroda poprzeczna w strumieniu, w kotle.

Półjuda, nawpół żyd.

Półkartauna, dawna duża armata z XVI w.

Półkiryś, półkirys, połowa kirysu (zbroi na piersi i plecy).

Półkłódek, pół kłody (miary).

Półkopieniacze, kusy kopieniak, półpłaszczyk.

Półkornecie, półkornet, mniejszy kornet kobiecy (ubiór na głowę).

Półkozielec, bożek Pan.

Półkręże, 1) półkole; 2) półkula.

Półkres, połowa: kresu, biegu do mety.

Półkrytek, koczyk, bryczka kryta.

Półłokietny, półłokciowy.

Półmancie, mantylka, strój kobiecy.

Półmiesięcznik, półksiężyc.

Półnie, południe.

Północe, północek, północ.

Północnik, 1) mieszkaniec północy; 2) wiatr północny, boreasz.

Półodwieczerze, półodwieczór, czas pod wieczór.

Półokrąże, półobwód, półokrąg.

Półokręcie, mały okręt.

Półoszalony, półoszalały.

Półpieniężny, mający wartość połowy pieniążka (halerza, obola).

Półpłacie, p. Plach.

Półpłósek, pół płosy (6 morgów).

Półrodzic, 1) ojczym; 2) ojciec przybrany, opiekun.

Półrodzony, przyrodni.

Półrzeczy, fraszka, bagatelka; byle co.

Półsiostra, 1) siostra przyrodnia; 2) młodsza zakonnica.

Półskrzynek, przegródka z wiekiem wewnątrz skrzyni.

Półsorok, 20 sztuk.

Półszarłacie, półszkarłacie, półszkarłat, grube sukno czerwone.

Półszkuteczek, półszkutek, mała szkutka.

Półszla, puszlisko, ubranie na konia.

[423]Półtabin, rodzaj dawnej tkaniny.

Półtoraczny, półtora raza szerszy.

Półtorak, 1) półtora grosza (dawny grosz polski, czeski = 12 groszom); 2) miód pitny; 3) wóz szeroki.

Półtoranoga, chodzący o kuli.

Półtownik, przełożony nad częścią miasta (połacią).

Półtowy, wieprzowy.

Półtrzeciejnaćcie, 12½.

Półtrzecinnik, danina w naturze = trzeciej części osiągniętego zysku.

Półurcie, dawna moneta, półorta, piętak.

Półzwierzyc, półźrzebic, centaur.

Pómiana, burda, awantura, licho.

Pómianować, wyprawiać awantury, hałasy, figle.

Pómieniec, figlarz.

Pórno, pewno, niezawodnie; porówno.

Póślisko, p. Puślisko.

Póździć, późnić, opóźniać.

Póździe, późno.

Póździeć, być opóźnionym.

Późnoród, pogrobowiec, dziecię urodzone po śmierci ojca.

Prabylec, pierwotny mieszkaniec kraju.

Praca, w znacz. piecza, opieka, troska, staranie, kłopot.

Pracel, praclik, precel, obwarzanek.

Pracomożny, wytrwały w pracy, wytrzymały na pracę.

Pracować, pracować się, w znacz. 1) trudzić się, mozolić się, męczyć się; 2) P. o co, o czym, troszczyć się, starać się, silić się, dbać o co.

Pracowity, w zn. 1) męczący, trudny, przykry; 2) tytuł dawany chłopom i robotnikom.

Pracowny, pracowity.

Praczkowaty, mający nos zakrzywiony lub do góry zadarty.

Prać, (pre, prał), psuć się, gnić; p. 2. Przeć.

Prać się, rzucać się, miotać się; tłuc się, hałasować; śpieszyć się.

Pradło, bielizna świeżo uprana.

[424]Praga, 1) pragnienie; 2) upał; 3) potrzeba.

Pragliwość, pragnienie.

Pragnąć do kogo, do czego, tęsknić, rwać się.

Pragniciel, pragnący, pożądający.

Pragność, pragnienie.

Pragny, pragnący, żądny, chciwy.

Praktyka, w znacz. 1) przepowiednia, wróżba; gusła, zabobon, czary; 2) zmowy, spiski, intryga, konszachty, podstęp. P kiP-ki, oznaki, objawy, giesty, sposoby.

Praktykant, w znacz. 1) praktyk; 2) p. Praktykarz.

Praktykarski, wróżbiarski, wieszczbiarski.

Praktykarz, 1) przepowiadacz, wieszczbiarz, wróżbita, znachor; 2) intrygant.

Praktykować, w znacz. 1) przepowiadać, wróżyć, prorokować; 2) knować, intrygować, zmawiać się; 3) rozmawiać, gawędzić.

Pram (niem.), prom.

Pramnica, prampnica, mały prom.

Prams, pramza (niem.), hamulec.

Prandyczyć, pleść, bajać, bajdurzyć.

Prandypura, p. Brandebura.

Praojczyc, potomek praojców.

Praparzec wybijać, dzwonić na Anioł Pański.

Praprawnęczka, praprawnuczka.

Prask, 1) w wyr. na P. ugodzić, trafić, przyjść, przybyć w sam czas; 2) powodzenie, wzięcie.

Praskolę, praskurzę, praprawnuk, praszczur.

Praskur, praskura, praskurka, p. Proskura.

Prasnąć, praskać, 1) trzasnąć, huknąć, grzmotnąć, chlasnąć; 2) runąć, upaść; rzucić.

Prasoł, przekupień soli.

Prasołka, 1) przekupka soli; 2) prasołstwo, handlowanie solą.

Praszać, prosić, zapraszać, upraszać.

Praszczę (-ęcia), 1) rózga do bicia; 2) P-ta, bieda, zgryzoty, zmartwienie, kłopoty, opały.

[425]Praszczur, praprawnuk. P.-rzę, praprawnuczę.

Praszół, p. Prasoł.

Praśnica, p. Przaśnica.

Prawda, 1) prawość, sprawiedliwość, cnota; 2) słuszność; 3) obietnica.

Prawdować się, dowodzić sobie prawdy.

PrawdzlcPrawdzic, prawdomówca.

Prawdzić, sprawdzać.

Prawdziwy, w znacz. 1) naturalny, niewymuszony, szczery, wylany, prawdomówny; 2) prawy, sprawiedliwy, uczciwy, zacny.

Prawić, w znacz. prawować, procesować, poszukiwać sądownie.

Prawidlnik, zbiór prawideł, ustaw; regulamin; księga kanonów.

Prawidlny, prawidłowy.

Prawidło, w znacz. gaduła.

Prawie, w znacz. 1) prawdziwie; 2) w sam raz, w miarę, akurat, jak potrzeba, właśnie; 3) zupełnie, całkiem, zgoła; 4) istotnie, rzeczywiście, naprawdę.

Prawiec, prawa ręka, prawa strona.

Prawiek, czasy odwieczne.

Prawizna, to, co się prawem należy, co prawo przepisuje.

Prawnęk, prawnuk.

Prawnęka, prawnęczka, prawnuczka.

Prawnica, ozdoba prawicy, naramiennik, manela.

Prawo, w znacz. 1) sąd, trybunał; juryzdykcja; sądownictwo; 2) proces, dochodzenie sądowe; 3) obowiązek, powinność; P. przewieść, wygrać sprawę sądową. P. z kim używać, procesować się; na gorącym P.-wie, na gorącym uczynku.

Prawobojny, bojący się prawa, szanujący prawo.

Prawobrońca, 1) obrońca prawa; 2) adwokat, rzecznik, obrońca.

Prawoczesny, w porę przybywający, wczesny, rychły.

Prawoduszny, prostoduszny, szczery, prawego charakteru.

Prawokaźca, gwałciciel prawa.

[426]Prawokąt, prostokąt.

Prawołamca, prawołomca, p. Prawokaźca.

Prawomędrzec, prawoznawca, prawnik.

Prawomoc, prawomocność.

Prawomówstwo, prawodawstwo, orzeczenie prawne.

Prawonek, w wyr. takim p-kiem, wobec tego, takim sposebemsposobem.

Prawopistwo, pisownia, ortografja.

Praworadnik, praworadzca, praworajca, jurysta, radca prawny.

Prawosny, prawosławny.

Prawostawca, prawodawca.

Prawostawnica, pion, śródwaga.

Prawostawny, pionowy, prostopadły.

Prawostrzeżca, stróż prawa, obrońca prawa.

Prawota, 1) prawość; 2) poparcie prawne, świadectwo, zeznanie sądowe.

Prawowiedztwo, prawoznawstwo, nauka prawa.

Prawowierca, prawowiernik, człowiek prawowierny, trzymający się wiary powszechnie przyjętej.

Prawowładzca, prawodawca.

Prawuj, dziad cioteczny.

Prawy, w znacz. 1) prawny, sądowy; 2) należyty, słuszny; 3) prosty, równy; 4) niewinny, usprawiedliwiony; 5) czysty, wzorowy; 6) Praw komu, który obowiązki względem kogo wypełnił, nie skrzywdził go, dogodził mu; 7) Praw czemu być, sprostać, podołać.

Prażać, prażyć.

Prażeń, próżny.

Prażmo, 1) prażone kłosy niedojrzałe; 2) upał, spiekota, znój.

PraźnikPrażnik (ros.), święto, uroczystość, odpust.

Prażyć, prażać, w znacz. dokuczać, doskwierać.

Prażyk, kołacz weselny.

Prąd, w znacz. prądowina, drzewo lub korzeń w wodzie sterczący; drzewo spuszczone na wodę.

[427]Prądać się, dążyć, rwać się.

Prąg, prąga, pręgierz.

Prątka, pręt.

Pre, parno, gorąco, duszno.

Preagrawacja, przeciążenie.

Preambuły (łac.), długi a niepotrzebny wstęp, czcza gadanina.

Precel, pracel (niem.), obwarzanek.

Precepta, przepisanie na kogo, cesja piśmienna, przekaz.

Preceptor, nauczyciel, bakałarz.

Precesor, poprzednik.

Precjum (łac.), nagroda.

Precz, zdaleka, dalej; p. Przecz.

Preczka, precz.

Preć, p. 2. Przeć.

Predencja (łac.), opatrzność.

Prediśca, p. Przedziśca^[1].

Predjudykata, prejudykat.

Predykant, kaznodzieja protestancki.

Predykat, przydomek.

Predykcja, przepowiednia, wróżba.

Prefecjant, profesjonista.

Prefekt, korzyść.

Prefekta, perspektywa.

Preferencja (fr.), pierwszeństwo, wyższość.

Prefigować, wyznaczyć, ustanowić.

Prefika, żałobnica, płaczka.

Prekacyja, prośba, modlitwa.

Prekaryjny, zależny od czyjej łaski.

Prekaucja, ostrożność, przezorność.

Prekustodja, zastrzeżenie, warunek.

Prełat, prelat (łac.), prałat.

Prepedjować, przeszkadzać.

Prepedycja, przeszkoda, zawada.

Prepozyt, przełożony, zwierzchnik, proboszcz, prałat.

Prepozytura, 1) przełożeństwo; 2) probostwo; 3) zarozumiałość.

Prese, 1) ściśle, wyraźnie; 2) całkiem, zupełnie; 3) prawdziwy.

Preskrypt, przepis, rozkaz, rozporządzenie.

[428]Prestacja, robocizna lub danina na cele publiczne.

Pretensor, pretendent.

Pretresa (franc.), rodzaj sukni damskiej, tunika, westalka.

Prewet, miedza.

Prewotny, poczesny.

Prezencja (łac.), 1) przytomność umysłu; 2) powierzchowność, postawa.

Prezentka, zakonnica reguły św. Tomasza.

Prezentować slęPrezentować się, wchodzić w drogę, nastręczać się.

Prezumpcja (łac.), mniemanie.

Prezumpjant, zarozumialec.

Prezydjum, 1) warownia, zameczek; 2) załoga, garnizon.

Pręcić, dusić, smażyć, pitrasić.

Pręciwie, prącie, gibkie pręciki do plecienia.

Prędanie, palenie, gorenie.

Prędkonikły, krótkotrwały.

Prędkopomały, szybko pomykający, zamykający się.

Prędkowierny, łatwowierny.

Prędkozawrzysty, p. Prędkopomały.

Pręga, w znacz. pręgierz.

Pręgnąć, pryngnąć, skoczyć.

Prępel, nabrzmienie z ukąszenia komara, lub sparzenia się pokrzywą.

Pręskiel, pryszcz, bąbel od sparzenia się.

Prętki, prędki.

Prętować się, wyprężać się.

Prętownik, siekący prętami, rózgami.

Pręży się komu, śpieszy się mu, pilno mu.

Prężyna, sprężyna.

Pri, p. Pry.

Prior, przeor, gwardjan, opat, przełożony.

Probant, człowiek doświadczony w czym.

Probata, dowód.

Probiernia, próba, doświadczenie.

Proboski, proboszczowskiproboszczowski.

Probój, skobel.

Procedencja, ród, rodowód.

[429]Proceder, postępek, postępowanie.

Procesja, p. Procedencja,.

Proci, prociw, przeciw.

Prociwa, przekora, sprzeka.

Prodlić, pruć.

Prodycja, zdrada.

Profecja, przepowiednia, wróżba.

Profekt, postęp; pożytek.

Profes, zakonnik, który złożył śluby uroczyste.

Proforma, klasa wstępna, przygotowawcza w dawnych szkołach.

Profuzja, zbytek, obfitość.

Prok, proca.

Prokny, wszelki, wszystek.

Prokreacja, spłodzenie, zrodzenie.

Prokuracja (łac.), rzecznictwo, adwokactwo, praktyka sądowa.

Prokurat, prokurator, prokuratorczyk, adwokat, rzecznik, patron.

Promień, przen. 1) smuga, pas; 2) struga, strumień.

Promię, promiono, struna.

Promot (łaćłac.), posunięty na wyższą godność.

Promowować, promować.

Pronoza, przebiegły; zapobiegliwy; charakternik.

Propa, propek, korek.

Propina, wypitka, pijatyka.

Propor, proporzec, chorągiew.

Proporcja, obowiązek.

Proporczyk, chorągiewka.

Propornik, proporcznik, chorąży.

Propozyt, projekt, zamiar, przedsięwzięcie.

Propugnacja, obrona.

Proroczeństwo, proroctwo.

Prorocznica, astrologja, wróżbiarstwo.

Prosacki, dziadowski, żebraczy.

Prosekutor, prześladowca.

Prosfora, p. Proskura.

Prosić się do czego, napraszać się.

Prosiniec, grudzień.

Proskura, w kościele wschodnim chleb poświęcony, używany na hostję.

Prostem, prosto, poprostu.

[430]Prostka, 1) wódka prosta, ordynarna; 2) spódnica.

Prosto, wyraźnie, oczywiście. P. jak, właśnie jak, zupełnie jak.

Prostopole, grunt jałowy.

Prostostawny, prostopadły, pionowy.

Prostotny, prosty, pełen prostoty.

Prostować, w znacz. kierować.

Prostowierny, łatwowierny.

Prostowłosy, 1) z rozpuszczonemi włosami, kosami na znak panieństwa; 2) dziewiczy, panieński.

Prostowy, prosty, zwyczajny.

Prostynia, 1) prosta płaszczyzna, prostość; 2) prosta droga.

Proszak, natrętny, prosiciel.

Proszeniec, który prosi, prosiciel.

Proszkokrąg, powietrzokrąg, atmosfera.

Prosznisty, proszysty, pełen prochu, zakurzony.

Prośca, ten, który prosi, prosiciel.

Prościć, prostować, uproszczać.

Proście, prosto, poprostu.

Prościna, 1) droga prosta; 2) prostaczek.

Prościzna, 1) prostaczka; 2) prostota, prostactwo.

Prość, na prość, wprost, prosto.

Protagonista, inicjator.

Protestat, protest, zaprotestowanie, oświadczenie się przeciw czemu.

Protunkowy, doraźny, tymczasowy, doczesny.

Prowad, 1) prowadzenie; 2) kondukt pogrzebowy; 3) P.-y, ostatnie dni świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy, t. j. dzień Trzech Króli i niedziela przewodnia.

Prowadnik, przewodnik.

Prowadzić koszty, ponosić, łożyć. P. figurę, odgrywać rolę, nadrabiać miną.

Prowedencja, polepszenie, szczęście niespodziewane.

Prowenda, prowjant.

Prowenjencja, 1) pochodzenie; 2) dochód.

[431]Prowent, dochód, zysk; zbiór, urodzaj.

Prowidencja, opatrzność, opieka.

Prozapas, na zapas, na wszelki przypadek.

Proznować, próżnować.

Próba, w znacz. 1) tortura; 2) dowód, okaz; 3) sprawdzenie, rewizja.

Próbant, nowicjusz, niedoświadczony; p. Probant.

Próbować, w znacz. okazywać, dowodzić, stwierdzać.

Próchniałość, zepsucie, zgnilizna.

Próć, niszczyć, psuć, burzyć. Po szwie się porze: wiedzie się, idzie po myśli. P. się, 1) kłócić się; 2) rozpadać się; 3) przedzierać się, 4) wić się, snuć się.

Prógować, próbować.

Prósznisty, prószysty, pełen pyłu.

Prószyna, kruszyna, odrobina.

Próżen, próżny, wolny od czego.

Próżnica, rzecz próżna, daremna; próżność, czczość. Po P-y, po próżnu, napróżno.

Próżnochleb, próżnojad.

Próżnogłówka, pustogłów, lekkoduch.

Próżnomówny, gadatliwy.

Próżnostrawa, darmozjad.

Próżnoumny, nierozgarnięty.

Próżnowiad, posiadający próżną, niepożyteczną wiedzę; plotkarz.

Próżnowiatr, pędziwiatr, wietrznik.

Próżny, próżen, prażen, zbyteczny, postronny. P. czego, wolny od czego, daleki od czego. P. chleb, darmozjad, próżniak. P. dom, dom nierządny.

Pruchwa, kobieta otyła, baba.

Pruciać, p. Pryciać.

Prum, prom.

Pruśnica, próchnica, czarnoziemczarnoziem.

Prużyć, prężyć, wyprężać.

Prużyk, kołacz weselny.

Pry, prawi, mówi, rzecze.

Prychna, strojnisia, kobieta lekkomyślna.

[432]Pryciacz, który czego szuka, śledzi, tropi.

Pryciać, 1) o psach myśliwskich: węszyć, tropić; 2) szukać, śledzić, grzebać, ryć.

Pryhon, pańszczyzna.

Pryjastwo, przyjemność.

Pryk, żywo, ruchliwie.

Prykmeta, prykmęt, znak.

Prym, 1) istotnie; 2) wprost, wbrew.

Pryma, nagroda, zapłata.

Prymak, 1) najemnik; 2) zięć mieszkający u teściów.

Prymaplana, zarząd sztabu.

Prymchowaty, głupkowaty.

Prymitka, p. Rańtuch.

Prymny, dumny, dziarski; strojniś, fanfaron.

Prymularz, preliminarz.

Pryncypał, dziwak, oryginał; filut, przebiegły.

Prys, 1) ogier; 2) wieprz knur; 3) pies.

Prysk, 1) pryśnięcie; 2) popiół gorący, zarzewie; 3) piasek sypki w polu; 4) gwałt, nawał.

Pryskać, w znacz. parskać.

Pryskować, piętnować, cechować, naznaczyć nacięciem.

Prystasz, mieszkający w domu lub majątku swej żony.

Prywat, człowiek oddany prywacie, własną korzyść na oku mający.

Prywatnik, 1) prywaty pilnujący, szukający osobistej korzyści; 2) stronnik, zaufaniec.

Prza, przy, prze, sprzeczka, spór; sprawa sądowa; rozprawa.

Przać, przajać, przeć, sprzyjać, kochać.

Przaśne, przaśnek, przaśnica, przaśnik, chleb niekwaszony, maca żydowska, święto przaśników, Wielkanoc u żydów.

Przaśny, 1) niekwaszony (chleb); 2) nie sycony, nie do picia (miód); 3) świeży.

Prząc, (przęże, przęgł.), sprzęgać.

Prządać, prząść.

Prządca, prządek, ten, który przędzie, przędzalnik.

[433]Prządnia, izba, w której przędą; przędzarnia.

Prządzenie, 1) przędzenie; 2) sprzęganie.

Prządziono, p. Przędziono.

Prządziwo, przędziwo.przędziwo, przędza.

Prząść słowa, upiększać, owijać w bawełnę, słodzić. P. się, układać się.

Prze, 1) dla, za; 2) przez; 3) przed (przed cię); 4) przez, na (w zaklęciach, np. prze Bóg, przebóg!) P. Bóg brać, brać jałmużnę.

Przebaczliwy, 1) łatwo przebaczający, pobłażliwy; 2) nieuważny, roztargniony.

Przebaczny, 1) skłonny do przebaczania; 2) mogący być przebaczonym.

Przebaczyć, przebaczać, w znacz. 1) przeoczyć, prześlepić; 2) zapomnieć; 3) przejrzeć, rozpatrzyć, rozważyć; 4) przewidzieć, przeczuć; 5) ulec, uwzględnić.

Przebadliwy, przenikliwy.

Przebarszczać, 1) w czym, przebierać; 2) nad kim, przewodzić, dokazywać; 3)napadać na kogo, na co.

Przeberować, przeborować, prześwidrować, przewiercić.

Przebęczyć, Przebęknąć, przebąknąć.

Przebić, zwyciężyć, pokonać.

Przebieg, w znacz. zbieg, dezerter.

Przebieglec, 1) człowiek przebiegły, chytry; 2) tułacz, koczownik; wędrownik; 3) p. Przebieg.

Przebierać, przebrać, w znacz. 1) kogo w czym, przewyższyć, przesadzić; 2) przejąć, przeniknąć; 3) przedostać się, przemknąć się; 4) obrać, wybrać kogo.

Przebierny, grymaśny, wybredny.

Przebiery, wybredzanie, grymasy.

Przebierzmować kogo, nadać komu inne imię.

Przebieżały, który przeszedł, przewyższył kogo w czym.

Przebieżysty, przemijający.

[434]Przebinda (niemniem.), przepaska, przewiązka, pas.

Przeblask, blask, błysk.

Przebłażać, przebłagiwać; przejednywać.

Przebłażyć, przebłagać.

Przebłyskawać, przebłyskiwać.

Przebor, przebieranie, wybór.

Przeborek, przedział na głowie między włosami.

Przeborny, wyborny.

Przebóstwić, przemienić w bóstwo.

Przebrak, przebrakowanie, wysortowanie.

Przebraniec, wybraniec, wybrany, wyborowy.

Przebredzać, wybredzać, przebierać, grymasić.

Przebreść, przebrnąć.

Przebrodny, możliwy do przebycia w bród.

Przebrydny, wybredny.

Przebuć, przezuć.

Przebyt, przebytek, przybytek, 1) przebywanie, zamieszkanie gdzie; 2) świątynia, arka przymierza; 3) przejście, przeprawa.

Przebywek, starzec zgrzybiały.

Przecadzić, przecedzić.

Przecharsły, kaszlący, schorzały.

Przechcieć się, odechcieć się.

Przechera, 1) mędrek, krętacz, chytry, obłudny; 2) sprzeka.

Przecherać, sprzeczać się.

Przecherny, mędrkowaty, chytry, zdradziecki.

Przecherstwo, chytrość, szalbierstwo, podstęp.

Przechętny, miły, pożądany.

Przechłościć, przechłostać, osmagać.

Przechodnia, 1) aleja ogrodowa; 2) ciasne przejście między domami.

Przechodniak, dom przechodni.

Przechodować, przyrodzoną potrzebę odbyć.

Przechodzieniec, krużganek, portyk.

Przechodzisko, łożysko rzeki.

Przechodzisty, przechodni.

Przechodźca, 1) przechodzień; 2) poprzednik; zwiastun, herold.

[435]Przechoszczać, przywabiać.

Przechrabry, przechrobry, bardzo waleczny.

PrzechróstaéPrzechróstać, przegryźć, przedrobnić.

Przechrzczeniec, nowochrzczeniec, anabaptysta.

Przechrześcijański, arcychrześcijański.

Przechwycić, przechwytywać, przejąć, schwycić przed kim.

Przechyba, przełęcz w górach, siodło.

Przechybnąć, przechynąć, przechylić nagle, przeważyć.

Przechybować, przerzucać.

Przechylisko, stroma, przykra spadzistość.

Przechyra, p. Przechera.

Przechytrzyciel, ten, który kogo przechytrzył, podszedł.

Przeciąg, przestrzeń, terytorjum, teren.

Przeciągać się z kim, pasować się, mocować się.

Przeciąż, na przeciąż, przeciągle, rozciągle.

Przecichnąć, przecichać, uciszyć się, uspokoić się.

Przeciec, przecieknąć, przebiec, przeniknąć umysłem.

Przeciekawy, bardzo ciekawy.

Przecieplać, dystylować.

Przecierać, przetrzeć w znacz. 1) kształcić, polerować (umysł, obyczaje); 2) P. komu drogę, torować, ułatwiać.

Przecierpiwać (od przecierpieć), znosić, przebywać.

Przecieśnia, ciasne przejście, cieśnina.

Przecięś, przecie jesteś.

Przeciężki, bardzo ciężki.

Przecios, drzewo wyrąbane.

Przeciotka, starsza ciotka, siostra pradziada lub prababki.

Przeciskawać, przeciskać.

Przeciw, 1) ku; 2) dla, względem, 3) w porównaniu, w stosunku. P. nocy, pod noc; P. temu, przeciwnie, naodwrót.

Przeciwa, przeciwu, przeciwy, 1) strona przeciwna; 2) przeciwieństwo, [436]przeciwność, przeszkoda. Iść w p-y, nie zgadzać się, nie znosić się.

Przeciwek, miejsce, mieszkanie naprzeciw będące, przeciwna strona ulicy.

Przeciwić się, przeciwiać się, przecywać się, 1) opierać się, dokuczać; 2) iść na wyścigi, współubiegać się; 3) obrazić się; 4) starać się zrobić dobrze; 5) udawać skromnego, przesadzać.

Przeciwie (a), strona przeciwna.

Przeciwien, przeciwny, przeciwległy; odmienny, sprzeczny, niezgodnyniezgodny.

Przeciwkostop, przeciwnożnik, antypoda.

Przeciwkrok, przeciwdziałanie.

Przeciwnoróżność, 1) sprzeczność, niezgoda; opór, opozycja, bunt; 2) drażnienie, urąganie, prześladowanie; 3) niepowodzenie; przeszkoda, trudność.

Przeciwnie, przykro, tęskno, nieswojo.

Przeciwność, wstręt, odraza.

Przeciwny, 1) niepomyślny, niesprzyjający; 2) przykry, odrażający; 3) niepodobający się, niedogodny, niegodny. P. na głowę, w głowę, wprost przeciwny, zasadniczo różniący się.

Przeciwomołwa, sprzeciwianie się, sprzeczność.

Przeciwomołwność, spór.

Przeciwpołożenie, 1) przeciwległość; 2) przeciwstawienie.

Przeciwpostawić, przeciwstawić.

Przeciwróżnik, osoba lub rzecz zupełnie odmienna.

Przeciwróżność, przeciwieństwo, kontrast.

Przeciwstawa, przeciwieństwo, antyteza.

Przecknąć się, przecnąć się, przebudzić się.

Przecuchnąć, 1) prześmiardnąć; 2) stracić niemiły zapach; 3) przeschnąć, ociec.

Przecwał, tylko w wyr. na P., wielkim cwałem, galopem.

Przecykać, p. Przecknąć.

Przecymeś, przecie-ś.

[437]Przecywiać się, sprzeciwiać się.

Przecz, przez co, dlaczego, na co, w jakim celu? ni przecz, ni zacz, bez żadnego powodu, bez przyczyny; nie P., nie dla czego innego; w p., wpoprzek.

Przecza, spór, sprzeczka, przeciwieństwo.

Przeczać się, sprzeczać się.

Przeczcić, (czci, czedł), przeczytać.

Przeczcić kogo, oddać cześć, uczcić.

Przeczedszy, przeczytawszy.

Przeczekać, w znacz. doczekać się.

Przeczerp, rzecz bardzo wyczerpana, umniejszona.

Przecześć, przeczytać.

Przeczka, sprzeczka.

Przeczliwość, 1) skłonność do sprzeczania się; 2) spór, sprzeczka.

Przeczliwy, lubiący się sprzeczać, sprzeczny.

Przecznik, przedmiot, pojęcie, będące przeczeniem czego.

Przeczny, 1) sprzeczny, oporny; 2) poprzeczny.

Przeczos, obtarcie.

Przeczworzyć, podzielić na cztery części.

Przeczyć, 1) iść w skos, orać grunt wpoprzek; 2) nie uznawać.

Przeczypnąć, usiąść po turecku, podłożywszy nogę pod nogę; przykucnąć.

Przeczyść, przećcić, przecześć (-czetł), przeczytać.

Przeć1. Przeć, (przy, przał), przeczyć, zapierać. P. się, zapierać się, wypierać się.

Przeć2. Przeć, preć, (przeje, przał), 1) cisnąć, tłoczyć, napierać; 2) psuć się, gnić; 3) gotować się, warzyć się w naczyniu zamkniętym, parzyć, prażyć, palić. P. się, spierać się, prawować się.

Przeć3. Przeć, (przeszedł, przejdzie), przejść.

Przeć4. Przeć, 1) przez ciebie, dla ciebie; 2) przecież.

Przećcić, przeczytać.

Przed (z 6 przyp.), w zn. za, dla, z powodu (o [438]przyczynie przeszkadzającej), np. P. łzami, nie mogę mówić; P. radością, z radości; P. wstydem, przez wstyd, ze wstydu; P. sobą, między sobą; P. kim, nad kogo, wyżej niż kto.

Przedaj, przedaż.

Przedajnik, człowiek przedajny.

Przedajno, do sprzedania.

Przedańca, przedawca, sprzedawca, kupiec.

Przedarć, przedrzeć.

Przedarować, przedarowywać, 1) przekupić; 2) rozdarować.

Przedarowny, sprzedajny, przekupny.

Przedawać się za kogo, kim, podawać się za kogo, udawać kogo; przemienić się; przejść na czyją stronę, poddać się.

Przedawny, bardzo dawny, prastary, odwieczny.

Przedążny, 1) wystawiony na sprzedaż; 2) sprzedajny.

Przedbaba, prababka.

Przedborze, miejsce przed borem, albo pod borem.

Przedchlina, p. Przetchlina.

Przedczasny, przedczesny, przedwczesny, zawczesny.

Przedecznik, przodek, antenat.

Przededźwierze, miejsce przed drzwiami, przedsienie, przysionek.

Przedejść kogo, co, poprzedzać, wieść, prowadzić.

Przedeń, przed niego.

Przedeszły, przeszły.

Przedgrodzie, przedmieście.

Przedgrób, przedgrobowe istnienie, życie doczesne.

Przediśca, idący przed kim, poprzednik.

Przedjacie, miejsce przed sceną, proscenjum.

Przedjić, (idzie, szedł), p. Przedejść.

Przedkiepnik, fartuch, zapaska.

Przedkładać się, wywyższać się, wysilać się.

Przedkosztować, wprzód kosztować; mieć przedsmak.

Przedkościele, kruchta, babiniec.

[439]Przedlas, zarośla pod lasem.

Przedłożyć się, p. Przedkładać się.

Przedłużacz, leniuch, zwlekający, kunktator.

Przedłużnie, przeciągle, przewlekle, rozwlekle.

Przedni, poprzedni, dawny; właściwy, wyłączny, jedyny.

Przednica, przedniczka, 1) ozdoba sukni na przodzie, przednie wyłogi, bramowanie; rodzaj fartuszka; 2) przodownica (przy żniwach).

Przedniczyć, przewodniczyć.

Przednie, 1) naprzód; 2) przede wszystkim, głównie, najbardziej; 3) wybitnie, bardzo, nader.

Przedniewać, 1) dok. przebyć dzień; 2) nied. dnieć, świtać.

Przedoblicznie komu, wobec kogo, w obecności czyjej.

Przedobliczny, w obecności czyjej będący. Chleby P-e, p. Pokładny.

Przedobycie, miejsce zamieszkania.

Przedoczny, przedoczysty, przed oczyma będący, oczywisty.

Przedongi, przedonegdaj.

Przedosądny, pośpiesznie osądzony.

Przedostojeństwo, majestat.

Przedpokojnik, przedpokojowiec.

Przedpropornik, żołnierz przedchorągiewny, stojący przed chorągwią.

Przedrabić, przedrobować, 1) przejechać, przebiec; 2) przetrząsnąć, przejrzeć; 3) skrytykować.

Przedrażać, przedrożyć, przeceniać, zbyt wysoko cenić.

Przedrażniać, przedrzeźniać.

Przedrożyć, 1) wydrążyć nawskroś; 2) przecenić; 3) przebyć drogę.

Przedrzut, przedmiot.

Przedsala, przedsionek, przedpokój.

Przedsiennik, przedsionek.

Przedsię, przed się, przecie, przecież.

Przedsłowie, 1) [440]przyimek; 2) przedmowa, prolog, wstęp.

Przedsobek, przednia część sukni.

Przedsobny, z przodu, na przedzie będący.

Przedstawa, przedstawienie, widowisko.

Przedszorce, fartuch.

Przedściel, nazewnątrz, przed siebie.

Przedświątce, czas od niedzieli Przewodniej do Zielonych świątek.

Przeduch, 1) przedech, transpiracja; 2) ponik.

Przedwarzać kogo, z kogo, żartować, szydzić, przedrwiwać.

Przedwieczeństwo, przedwieczność.

Przedwieć, brat prababki, starszy wuj.

Przedwodnik, przewodnik.

Przedworze, miejsce przed dworem.

Przedziać, 1) przeszyć na wylot; 2) przewdziać, przewlec.

Przedziadka, prababka.

Przedziałać, 1) przerobić, przemienić; 2) przekupić. P. się, przejść na czyją stronę.

Przedzić, przewyższać, celować.

Przedziej, pierwej, dawniej, wprzód.

Przedzielnica, przegroda.

Przedzierg, przemiana, przekształcenie.

Przedziewczyć, przemienić w dziewkę.

Przedzikowy, służący na przedsobki czyli na przody sukni.

Przedziwiać, przekręcać dziwacznie, przeinaczać.

Przedznamionować, 1) przepowiedzieć znakami, pod figurą wyrazić to, co będzie w przyszłości; 2) p. Przeznamionować.

Przefigurować, 1) przemienić, przekształcić; 2) przepowiedzieć, w figurze przedstawić przyszłość.

Przeflarzyć, zmarnować, zmarnić.

Przefortasić, stracić fortunę.

Przefryjować, przemarnować, stracić.

Przefuchać, zmarnować lekkomyślnie.

Przefurmanić, wziąć [441]towar za towar, przefrymarczyć.

Przefurtać, przetrwonić.

Przegabać, przegabywać, skusić do czego, skaptować, przekabacić.

Przegalizna, miejsce w lesie zrzadka zarośnięte.

Przegamratować, p. Przefryjować.

Przeganiać, 1) z kogo, drwić, przedrwiwać; 2) p. Przegonić.

Przegarać, 1) przepalać się; 2) przestawać gorzeć, zagasać.

Przegarlać, przedrzeźniać, drażnić.

Przegarśnie, garść, garstka.

Przegart, rozdział włosów na głowie.

Przegarzać, przegarzeć, 1) kogo, czym, łajać, znieważać, lżyć; 2) P. komu, urągać się, naigrawać się. P. się komu, przedrzeźniać kogo, przekomarzać się.

Przegibina, 1) przegub, przegięcie; 2) zwój, splot, koło, krąg; 3) klin w sukni.

Przegiętka, szybkie przeginanie się.

Przeglądać, przejrzeć, w znacz. 1) przeoczać, prześlepiać; 2) P. co komu, przebaczać, patrzeć przez szpary; 3) przewidywać; 4) przeznaczać.

Przeglądność, dar przewidywania, przezorność.

Przeglądny, przeględny, oględny, przezorny.

Przegłasić, przegłaszać kogo, przejść kogo, przewyższyć głosem.

Przegłodać, przegryźć, przekąsać.

Przegłód, żarłoczność chorobliwa, wilczy głód.

Przegłuszyć, 1) ogłuszyć; 2) zagłuszyć, przekrzyczeć. P. ś., umilknąćumilknąć, przebrzmieć.

Przegnać, p. Przegonić.

Przegolony, ogolony.

Przegon, 1) przegnanie, przepędzanie; 2) gonitwa, wyścigi.

Przegonić, przeganiać, w znacz. 1) P. co czym, przeszyć na wskroś; 2) przekonać, pokonać rozumowaniem.

[442]Przegorśniały, przegorzkniały.

Przegraj, przegrywka, preludjum, akord.

Przegraniczyć, rozgraniczyć.

Przegraniec, ten, który przegrał, zwyciężony.

Przegrawek, przegrawka, przegrywka.

Przegrażać, przegrażać się, odgrażać się.

Przegrodek, p. Przygrodek.

Przegroz, przegroza, przegrażka, pogrożka, groźba.

Przegryzek, przegryzka, przycinek, przymówka.

Przegrzeszyć, zgrzeszyć.

Przeguba, przegub, zgięcie, skręt, splot.

Przegwałcić, gwałtownie pokonać, przełamać.

Przegwizdywacz, szyderca, wyśmiewacz.

PrzegwlzdywaćPrzegwizdywać kogo, wyszydzać, wyśmiewać.

Przegzić, napędzić, przybość.

Przehalmakować, odpocząć gromadnie.

Przeharować, przehorować. 1) zmęczyć, utrudzić, obarczyć, przeciążyć pracą; 2) przebiedować.

Przeimienić, przemianować.

Przeistnaczać, przeistnaczyć, przeistaczać.

Przejał, skr. przejechał.

Przejąć kogo, pojąć, przeniknąć.

Przejechały, zmęczony jazdą.

Przejednać, w znacz. 1) co, przeprosić za co; 2) P. co u kogo, wyjednać; 3) P. komu u kogo, wyjednać przebaczenie.

Przejem, 1) przejęcie; 2) wynagrodzenie za przejęcie (np. zbiega).

Przejeżdżka, przejażdżka.

Przejeżdży, przejezdny.

Przejęty, niegodziwy, przeklęty.

Przejma, 1) przejmowanie, przejęcie; 2) na przejmy, w przejmy, w przemiany, naprzemian, kolejno.

Przejmo, wprost, prosto, na P. na przełaj.

Przejmować, przecinać, [443]przerywać (drogę); pojmować, rozumieć; przesadzać, brać nad miarę.

Przejrzałość, 1) czujność, przezorność; 2) zbytnia dojrzałość.

Przejrzały, 1) dostrzegalny, przejrzysty; 2) przezorny.

Przejrzeć, 1) dojrzeć, dosięgnąć wzrokiem; 2) przeoczyć; 3) przebaczyć, przepuścić; 4) upatrzyć, obmyślić na przyszłość; przewidzieć.

Przejrzenie, 1) opatrzność, przeznaczenie; wyrok; 2) dozór, opieka, wychowanie; 3) widok, perspektywa; 4) przejrzystość.

Przejrzysko, zwiedzenie, przegląd.

Przejrzysty, w którym się można przejrzeć, błyszczący.

Przejść, przed kim, przed czym, pójść przed nim, poprzedzić go.

Przejźrzeć, przejrzeć.

Przejźrzeniec, upatrzony, przeznaczony na co, wybraniec.

Przejźrzoczysty, przezroczysty, przejrzysty.

Przek, w przek, w przeki, na przek, przeko, 1) w poprzek; 2) przeciwnie, na przekór; 3) P. stawać, iść, przeciwić się, różnić się.

Przekabacić, przewyższyć kogo.

Przekarzać, sprzeciwiać się, przekomarzać się.

Przekaz, 1) pokaz, okazanie; 2) nakaz, rozkaz.

Przekaza, przekazka, zawada, przeszkoda, trudność.

Przekazać, 1) ukazać, pokazać; 2) P. kogo w czym, przekonać o co, dowieść komu czego; 3) P. kogo na czym, skazać na co; potępić; 4) zakazać, P. się, pokazać się, popisać się.

Przekazić, p. Przekażać.

Przekazka, 1) p. Przekaza; 2) pogróżka.

Przekazować, pp. Przekazać.

Przekazytelny, mogący się przerwać, któremu można przeszkodzić.

Przekaźca, ten, który [444]przeszkadza, psotnik, wichrzyciel.

Przekażać, 1) przekazić, komu, czemu, przeszkadzać, przerywać, psuć; 2) P. ku czemu, ujmę przynosić czemu; 3) P. co, naruszyć, przekroczyć, zniweczyć.

Przekąsać, przekąsywać, przekęsować, słowa cedzić, nawpół wymawiać, niedomawiać; P. kogo, co, przygryźć, dociąć, ukłuć, robić przymówki; Przekąsywać się, iść w zapomnienie.

Przekąsować, przekęsywać, przekąsywać; przen. niedomawiać (słówka).

Przekąsywacz, szyderca.

Przekęsitytel, mędrek niedouczony.

Przekęsować, przekęsywyć, p. Przekąsać.

Przeki, przeko, w poprzek.

Przekiepki, drwiny, kpiny.

Przekinąć, przerzucić, przewrócić; P. się, przerzucić się, przejść na drugą stronę, przystać do przeciwnika.

Przekińczyk, perekińczyk, perekidczyk, przeniewierca, odstępca, zdrajca.

Przekkoza, daniel (zwierzę).

Przeklaśnica, grymaśnica; strojnisia.

Przeklaśny, wybredny, grymaśny.

Przeklęstwo, przeklętstwo, przekleństwo.

Przeklętnica, sekutnica.

Przeklętnik, potępieniec.

Przekludzić się, przeprowadzić się.

Przekludziny, przenosiny.

Przekładać, przenosić, tranzlokować (załogę); przebierać miarę w kładzeniu, przeładowywać, przeciążać (wóz, konia, żołądek); zdawać (na kogo); P. się, wywyższać się, sadzić się; przemienić się, przedzierzgnąć się (w co); przeładowywać sięsię, przeciążać się, objadać się; w myśl. uciekać.

Przekładny, ofiarny, pokładny.

Przekłota, słoma dla bydła.

[445]Przekłusać, prześcignąć, przemóc.

Przekobiały, napoprzek białą smugę mający.

Przekobiecić, 1) przebrać za kobietę; 2) zniewieścić.

Przekoczarny, w poprzek czarną smugę mający.

Przekognisty, mający w poprzek ognistą smugę.

Przekolejać, przejechać koleją.

Przekomarlać, zrzędzić, przekomarzać się, docinać komu, robić przekąsy, wymyślać komu.

Przekomarzać, niedopisywać, zawodzić. P. się komu, z kim, drażnić się, wadzić się.

Przekomorzyć, przemóc.

Przekonać, przekonywać, 1) dokonać, doprowadzić do końca; 2) pokonać, porazić.

Przekonanie prawa, zasądzenie prawne, udowodnienie procesem.

Przekonopczyć, pozatykać konopiami.

Przekopa, przekop, wąwóz, parów, rów.

Przekorzyzna, 1) urąganie; 2) napaść.

Przekos, pokos.

Przekować, robić na przekór.

Przekowy, okowy, kajdany, więzienie.

Przekradkiem, ukradkiem, chyłkiem.

Przekraść, przekradywać, przetrzymać pokryjomu.

Przekresić, przekreszać, przekreślić.

Przekrętka, rewolwer.

Przekropny (rok), mokry, dżdżysty.

Przekrywać, przechowywać tajemnie.

Przekrzcić, przekrzciwać, przekrzczywać, przechrzcić.

Przekrzciwać i P. się, p. Przekrzcić, Przekrzciwać się, a. przekwilać się, (w górnictwie, o ziemi) przejść w inny kolor.

Przekrzczywać, p. Przekrzcić.

Przekrześlić, przekreślić.

Przekrztusić się, żart. przejść na inną wiarę.

Przekrzyżować, 1) na krzyż złożyć; krzyż na [446]czym zrobić; 2) przeżegnać.

Przekształtny, 1) bardzo kształtny; 2) mogący być przekształconym.

Przekściały, przekwitły.

Przekuda, przekora.

Przekup, przekupstwo, przekupiectwo, przekupno, przekupnictwo, handel drobny.

Przekupić, kupując przepłacić.

Przekupiec, przekupień, handlarz.

Przekupiectwo, p. Przekup.

Przekupno, p. Przekup.

Przekupstwo, p. Przekup.

Przekurzać, przekurzyć, przejrzeć, przepatrzyć, przewertować (akta). P. się, obeznać się cokolwiek (w nauce).

Przekwaga, śródwaga.

Przekwilać się, p. Przekrzciwać się.

Przekwint, 1) zbytnia wytworność, wybredność, przesada; 2) uszczypliwe przymówki, wyśmiewanie.

Przekwintarz, 1) wybredniś; 2) przedrwiwacz.

Przekwintować, P. się, 1) przebierać, wybredzać; 2) przeszydzać z kogo, przekpiwać.

Przekwintny, wybredny, wykwintny.

Przelatek, roczniak.

Przeląbić, rozbić, rozwalić.

Przelecić, przelecać, 1) polecić, zalecić; 2) przekazać, przelać na drugiego.

Przeległość, rozległość, przestrzeń.

Przeległy, leżący w środku, środkujący, przegradzający.

Przeletni, podstarzały.

Przelewacz, przekupień, handlarz, handlarz bydła.

Przelewek, przesada.

Przelichmanić, przefrymarczyć; przemarnować, przetrwonić.

Przelić, przelać.

Przelina, 1) grunt, pokazujący się z pod topniejącego śniegu, golizna; 2) miejsce przetarte.

Przelisz, przylisz, zbyt, nazbyt, za.

[447]Przelotny, przechodzący nawskroś.

Przelścić, oszukać, wyłudzić.

Przełaj, ubocze, zasadzka; krótsze przejście, przesmyk; z przełaje, z przełaju, z boku, z nienacka; ogródkowo, oględnie, z pod oka; na p. wpoprzek; na wylot, na przestrał.

Przełaja, z przełaje, p. Przełaj.

Przełakocić, przełakotać, przepuścić na łakocie, przejeść.

Przełakotnik, przejadający pieniądze na łakocie.

Przełamacz, przełamujący.

Przełamać, przełomać, przełomić, 1) przerobić, przetłumaczyć z wielkim trudem; 2) P. co na kim, wymusić.

Przełaska, wielka łaska.

Przeławiać, 1) zatrzymywać w biegu, przejmować; 2) uganiać się na łowach jeden przez drugiego (o psach).

Przełaz, przejście, droga; ławeczka przy płocie do przechodzenia.

Przełączyć, rozdzielić.

Przełgać się, wyłgać się, wykręcić się łgarstwem.

Przełokacz, przełykacz, ten, co przełyka.

Przełomać, przełomić, p. Przełamać.

Przełomipłot, przełomiwrota, złodziej, który się włamuje, włamywacz.

Przełowić, p. Przeławiać.

Przełożenie, wyższość, pierwszeństwo.

Przełożeński, zwierzchniczy, naczelny.

Przełożność, przełożoność, przełożeństwo, starszyzna, zarząd.

Przełożony, przedni, naczelny, wydatny, pryncypalny.

Przełożyć, przeładować, przeciążyć, przepełnić; dać pierwszeństwo, woleć. P. co komu, dać do rozporządzenia. P. się: wywyższyć się, wysilić się. P. się w co: przeobrazić się; przeciążyć się, przeładować się.

Przełóg, odłóg.

[448]Przemachlować, przeszachrować.

Przemagać, przemóc, ważyć, znaczyć; pomagać, skutkować; P. i Przepomóc, zdołać, dokazać, sprostać. P. się, wysilać się, zbierać się z siłami, natężać swoje siły.

Przemanić, zmanić, złudzić.

Przemanikować, przetrwonić.

Przemarły, umierający z głodu.

Przemarnić, przemarnować.

Przemawiać, przemówić, mówić przed kim aby powtarzał, podpowiadać mu; przeciągać kogo namową (sługę); P. się, mylić się w mówieniu, źle mówić.

Przemędrować, przesadzić mędrkowaniem. P. się, zawieść się na przesadnym mędrkowaniumędrkowaniu.

Przemędrzały, przemędrzony, przemądrzały.

Przemędrzec, mędrzec nad mędrcami.

Przemędrzony, p. Przemędrzały.

Przemiana, 1) w przemiany, p. Przejma; 2) wymiana.

Przemianek, 1) przezwisko, przydomek; 2) przemiana.

Przemianowy, naprzemian będący, wzajemny.

Przemiara, nadmiar, zbytek.

Przemiarty, przegłodzony.

Przemiatywać, przemiotać, przerzucać, przeszukiwać.

Przemienić, ułożyć na przemiany w powtarzającej się kolei.

Przemienny, odmienny.

Przemierać, przemrzeć, umierać z głodu; chciwie pożądać, upragnąć.

Przemierze, zwłoka.

Przemieszkawacz, przemieszkawca, człowiek chwilowo gdzie przebywający; gość.

Przemieszkawać, 1) przemieszkiwać; 2) przewlekać, zwlekać, przebyć, przetrwać.

Przemieszkawca, p. Przemieszkawacz.

Przemijać, pomijać.

[449]Przeminało, rzecz przemijająca.

Przeminąć kogo, minąć kogo.

Przeminęły, przeminięty, który przeminął, przeszły.

Przeminięty, p. Przeminęły.

Przemirze, pokój, o który się układają.

Przemizgać się, umizgać się na wszystkie sposoby, stroić miny.

Przemocny, przeważny, przemagający.

Przemoctwo, gwałt, przemoc.

Przemoga, 1) siła, możność, zdolność; 2) przemoc, przewaga.

Przemożenie, p. Przemożność.

Przemożność, przemożenie, przesił, przemoc, przewaga, siła przemagająca, gwałt; możność, na którą się zdobyć można.

Przemożysty, przemożny; którego można przemóc.

Przemóc, p. Przemagać.

Przemór, wielki głód.

Przemówić, p. Przemawiać.

Przemówka, wymówka, wyrzut.

Przemóżca, pan przemożny, możnowładca.

Przemrzeć, p. Przemierać.

Przemsza, drożyna przez mszary.

Przemurować, przegrodzić murem.

Przemurze, przegroda murowana.

Przemuszać, przemusić, wymuszać, przesadzać (styl przemuszony).

Przemycacz, przemycownik, przemytnik.

Przemycać, przemycić, 1) kogo: przekupić, przenająć; 2) komu: nie dopisać komu, zawieść kogo, opuścić kogo.

Przemycie, p. Przemyta.

Przemysł, w znacz. 1) podstęp, podejście, fortel; 2) rozmysł, rozwaga, przemysłowość; 3) dowcip, spryt; 4) sposób, sekret.

Przemyślawać, przemyślać; naprzód obmyślać, przewidywać.

[450]Przemyśliciel, przemyślnik, przemyślny, sprytny; wynalazca.

Przemyśliwiec, myśliciel, badacz.

Przemyta, kara za przemycanie; kontrabanda skonfiskowana.

Przenagabać, przenagabywać, przenagabawać kogo do czego, namawiać, kusić do przejścia na czyją stronę; buntować, podburzać; nagabywać natarczywie, napastować, niepokoić.

Przenagabanie, 1) zaczepka, napaść, przeszkoda, namowa; 2) przeszkadzanie, strachy, pokutowanie.

Przenagrawać kogo, nękać, prześladować.

Przenająć, przenajmować, zjednać sobie datkiem, przekupić.

Przenajdować, przenaleźć, 1) przed innemi znajdować; 2) P. kogo, P. łaskę czyją, jednać sobie, starać się o co; przejednać, przeprosić.

Przenajątek, 1) rzecz, użyta na przenajęcie czyli przekupienie kogo, łapówka; 2) przenajęcie, przekupienie.

Przenajęcie, datek, przekupienie, łapówka.

Przenajmować, p. Przenająć.

Przenaleźć, p. Przenajdować.

Przenaśladować, prześladować, ścigać.

Przenaśladowca, prześladowca, tropiciel.

Przenaśladowstwo, prześladowanie.

Przenaznaczać, przenaznaczyć, przeznaczać.

Przenąkać, zbliżyć się.

Przenie, przenie się, zapieranie się, wypieranie się.

Przeniechać, zaniechać na jakiś czas, przestać.

Przenieść, p. Przenosić.

Przeniewalać, przeniewolić, nakłaniać, zmusić, zniewolić.

Przeniewierczyna, przeniewierczyni.

Przeniewierka, przeniewierstwo.

Przeniewiernik, przeniewierca, wiarołomca.

Przeniewierny, [451]przeniewierczy, wiarołomny, zdradziecki.

Przeniewolić, p. Przeniewalać.

Przenikajątszy, przenikliwszy.

Przenikajność, przenikawość, przenikliwość.

Przenikle, przenikliwie.

Przenikły, przenikny, przenikliwy.

Przenocowany, opóźniony przez noc (sprawa przenocowana).

Przenos, przeniesienie.

Przenosić, przenieść, 1) P. kogo, przechodzić, przewyższać, prześcignąć; przekładać, odkładać; P. co, przetoczyć, przeskoczyć, przesadzić przez co; 2) P. kogo okiem, patrzeć na kogo z góry, pogardzać kim; P. oczami, przeoczyć, niezauważyć; 3) ponieść przez kres, zadaleko zanieść; przesięgnąć pociskiem; 4) P. winę, przebaczyć; 5) P. wieść, roznosić, rozgadywać; 6) wymiotować; 7) oszukiwać, podchodzić; 8) zużywać się, zniszczyć się (i stal się przenosi).

Przenoska, przenośnia.

Przenukać, przepędzić, przegnać.

Przeń, 1) przedeń, przed niego; 2) przezeń, przez niego; 3) bacząc na niego, przez wzgląd na niego.

Przeńżeto, dlaczego to?

Przeobaczyć, 1) przeoczyć, niedopatrzeć; 2) przewidzieć przyszłe rzeczy, przejrzeć.

Przeobraza, przeobrażenie, przemiana.

Przeołtarzyć, przemienić, przerobić na ołtarz.

Przeopisany, przedtym opisany, wyżej opisany.

Przeorzysza, przeorysza.

Przeozdobny, nader ozdobny.

Przepad, 1) przepadanie, strata; 2) szybki przelot.

Przepadać, przepaść, w znacz. 1) P. co, przelecieć przez co; 2) P. winę, podpadać, podlegać winie; 3) P. termin, rok, chybić terminu; [452]4) P. zakład, sprawę, przegrać, stracić.

Przepadać się, 1) z czego, pękać (np. ze złości); 2) schnąć, mizernieć.

Przepadlina, rozpadlina, szczelina.

Przepadlisko, trzęsawisko, bagno grząskie.

Przepadlisty, przepadzisty, 1) pełen przepadlin czyli szczelin; 2) zmienny, już to dżdżysty, już to pogodny (czas); 3) przestankami padający (deszcz); 4) łatwo chudnący (koń); 5) niegładki (styl).

Przepadły, 1) skonfiskowany; 2) rozpadły, bezdenny (jaskinia przepadła); P. termin, rok, opuszczony, przeoczony; P. wina, przysądzona, przegrana.

Przepadzisty, przepadlisty deszcz, padający z przestankami; czas obfitujący w deszcze przepadziste; koń łatwo nabierający ciała i opadający z niego.

Przepalić, 1) napiętnować (złodzieja); 2) przebiec, przemknąć; 3) przejść kogo w czym.

Przepamiętać, P. -ywać, zapomnieć.

Przeparzyć, przeparzać, 1) przesmagać, przećwiczyć (rózgą); ogrzać zbyt silnie (piec, izbę).

Przepas, przepasanie; 1) pas, przepaska; 2) pas, strefa, pasmo.

Przepasać, przepasywać, pasować na rycerza.

Przepaść, skała, brzeg, góra przykro urwana.

Przepaść się, rozpaść się, pęknąć wskutek uderzenia, zginąć; upaść.

Przepatrować, przepatrzać, przepatrzawać, przenikać wzrokiem; przewidywać (przyszłość); prześlepiać, nie spostrzegać, nie uwzględniać, nie brać w rachubę, pomijać; P. sobie oczy, przytępiać patrzeniem; podpatrywać, podglądać.

Przepatry, przewidywanie.

Przepchać, przepchnąć, w co: przerobić, przemienić, przedzierzgnąć.

[453]Przepełnia, nawał, nadmiar, przepełnienie.

Przepędzać, przepędzić, przeszywać, przecinać, przenikać.

Przepiec, przepiekać się, ujść płazem, bezkarnie.

Przepiekielny, bardzo zły, piekielny.

Przepierać, p. Przepierować.

Przepierczy, przepierzyczy, przepiórczy.

Przepierki, sprzeczki, spory.

Przepierować, przepiórować, przepierać, 1) wywodzić trele; śpiewać, grać; 2) stroić sobie śmieszki, natrząsać się; 3) P. w czym, przebierać, wybredzaćwybredzać.

Przepierzyca, przepiora, przepiórka.

Przepierzyczy, p. Przepierczy.

Przepijać się, przepić się, okupywać przez częstowanie napitkiem; wyprawiać imieniny a. urodziny.

Przepis, kopja pisma, odpis; wzór pisma dla uczących się pisać.

Przepisać, przewyższyć, ubiec, wyprzedzić.

Przepisek, przepiśnik, kopista, przepisywacz.

Przepisować, przepisywać, przewyższać, ubiegać, wyprzedzać; P. się, pisywać do siebie nawzajem.

Przepisownictwo, nauka o przepisywaniu leków.

Przepiśnik, przepisywacz, kopista.

Przeplamitować, przepowiedzieć.

Przeplat, przeplatanie, przeplecenie; w przeplaty, naprzemian, nawzajem.

Przeplenić, 1) splondrować, złupić; 2) przerzedzić, zmniejszyćzmniejszyć.

Przeplewiać, przeplewić, przeczyścić z plew; przepielać.

Przepławić, wpław przebyć, przebrnąć; przepłókać (chusty).

Przepławiony, który się przepławił, który przepłynął.

Przepłoch, zamęt, popłoch, zamieszanie, rozruch.

[454]Przepłochy, lekkomyślność, płochość.

Przepokonać, pokonać, przezwyciężyć.

Przepomóc, zwyciężyć, przemóc, sprostać; P. się, dostać zapomogę; poradzić sobie.

Przepona, przeszkoda, zapora.

Przepor, przeporek, 1) rozpor, rozporek; 2) wytrwałość, uporczywość.

Przepowiadacz, przepowiedacz, przepowiadnik, przepowiednik, 1) opowiadacz; 2) prokurator; rzecznik, adwokat.

Przepowiadać, wypowiadać, opowiadać, głosić; podpowiadać; poddać słowa do powtórzenia; przemówić, odezwać się.

Przepowiadka, opowiadanie, legienda, powiastka, bajka, anegdota.

Przepowiast, przepowiednia.

Przepowiednik, p. Przepowiadacz.

Przepowiedzieć, 1) podpowiedzieć, przestrzec, udzielić wskazówki; 2) przemówić, odezwać się, zwrócić się do kogo; wyłożyć, wygłosić.

Przepowiedź, opowiadanie, głoszenie; przepowiednia.

Przepowieść, przypowieść.

Przepój, nadmierna pijatyka, przepicie się.

Przepragnąć, przetrwać w pragnieniu; P. się, uschnąć z pragnienia.

Przepragniony, nienasycony, palący.

Przepraszywać, przepraszać, przejednywać.

Przeprawa, pojednanie, przebaczenie.

Przeprawca, przeprawiacz, p. Przeprawiciel.

Przeprawiać, przeprawować, przeprawywać, przeprawić, 1) poprawiać, prostować, przerabiać; 2) przejednywać, mitygować; 3) odpokutowywać (winę); 4) P. komu u kogo, przyczynić się za kim, przepraszać za kogo.

Przeprawiciel, przeprawca, przeprawiacz, ten, który przeprasza, jedna; który naprawia, prostuje.

[455]Przeprawiny, przeprawa.

Przeprawować, przeprocesować, stracić na procesy.

Przeprawywać, p. Przeprawiać.

Przepros, przeprośba, 1) przeproszenie; 2) przebaczenie.

Przeproszka, zaprosiny.

Przeprowadzić, przebyć, spędzić.

Przepruch, przeprucha, rysunek, a. wzorek wykłuty na papierze do mechanicznego kopjowania.

Przepryskać, przepryskiwać, parskać, porykiwać.

Przeprzątać, przeprzątnąć, uprzątnąć, przetorować (drogę).

Przeprzebaba, przeprzedbaba, prababkapraprababka.

Przeprzeczyć, przeprzeć kodokogo gadaniem; przejść komu drogę na poprzek.

Przeprzeć kogo prawem, przekonać prawem, udowodnić mu winę sądownie.

Przeprzedbaba, p. Przeprzebaba.

Przeprzedziad, prapradziad.

Przepukłość, rysa, szpara, przepuklina, ruptura.

Przepukły, człowiek dotknięty przepukliną, rupturą.

Przepuknąć się, przepęknąć się; P-nie ci się, przebierze się miarka, otrzymasz karę.

Przepurgować, przeczyścić żołądek; P. się, wziąć na przeczyszczenie.

Przepusta, przepuszczanie, przepuszczenie, dopust, zrządzenie Boże.

Przepuszczać, przepuścić, przetapiać, przelewać, przepławiać; P. żołądek, przeczyszczać, rozwalniać; P. co na kogo, spuszczać, zsyłać, nawiedzać czym; przeprowadzać, odprowadzać kogo; pozwolić, dopuścić; P. się na kogo, uprzedzić się do kogo.

Przepuszczanie, przepuszczenie, p. Przepusta.

Przepych, 1) pycha; 2) przesadzanie się, [456]współzawodnictwo; zniewaga, ujma, obelga.

Przepyszniać się, pysznić się, chlubić się.

Przepytawać, przepytywać, przeszukiwać, badać, studjować.

Przepytownik, poszukiwacz, badacz.

Przerabiać (w algiebrze) redukować; P. się, zużywać się w robocie (i żelazo się przerobi).

Przeraduch, człowiek niezgodny.

Przeradzać, przeradzić, przekonywać, perswadować; P. się, oszukiwać się, przeliczać się.

Przeranić, zranić na wylot.

Przeraz, pzerażenieprzerażenie.

Przerazić, przebóść, przekłóć; przeniknąć, przejąć. P. warząchwią, wzruszyć, przemieszać, potrząsnąć.

Przeraźliwy, przeraźny, przejmujący, wzruszający, serdeczny, tkliwy; przenikliwy, badawczy; którego można przerazić.

Przerąbl, przerębel, przerębla.

Przerdzały, przerdzewiały.

Przerdzeć, przejść rdzą.

Przerepetować, przepowiedzieć co sobie.

Przerębia, otchłań.

Przerębować, przerąbywać.

Przeroba, przerobek, przerabianie, przeróbka.

Przerobić, przekupić, podkupić; P. się, zużyć się, wyrobić się.

Przeroczać, zapraszać.

Przeroczyć, odroczyć do innego terminu; odłożyć, sprolongować.

Przerodny, odrodny, wyrodny.

Przerodzony, odrodzony.

Przerodztwo, przeobrażanie się.

Przerok, urok, urzeczenie.

Przerównać, przerównywać, 1) urównać; 2) przewyższyć, przejść kogo, prześcignąć.

Przeruch, ruch.

Przeruszka, przerwa.

Przerw, w wyr.: do [457] przerwi, do upadłego, do wyczerpania sił.

Przerwać kogo, oderwać od kogo, zbałamucić.

Przerwaność, stan oderwania, odłączenie.

Przerwisty, pełen przerw, urwisty.

Przerykować, przerykiwać, ryczeć.

Przerywać, przerwać kogo, odrywać od kogo, bałamucić (żonie męża).

Przerywczy, przerywany, ulegający przerwom, ucinkowy.

Przerzasły, przestraszony, przelękły.

Przerzasnąć, przerazić, zatrwożyć; P. się, przerazić się, zatrwożyć się.

Przerządzić, inaczej urządzić, zreformować.

Przerzec, przerzekać, 1) przemówić; 2) przepowiedzieć, wyprorokować.

Przerzeczony, wspomniany wyżej, przedtym nadmieniony.

Przerzeszyć, przewiązać.

Przerzniony, przerznięty.

Przerzucać, przerzucić,przerzucić kogo okiem: okazać mu wzgardę, lekceważenie, spojrzeć nań z góry; P. kostką, kartką, przegrać w kostkę, w karty; P. most, zerwać, zburzyć.

Przerzutka, mostek, kładka.

Przerzypić, przekaszlać.

Przesada, miejsce do przesadzania szczepów.

Przesadno, zanadto.

Przesady, zmowy, zasadzki.

Przesadzać, przesadzić co czym, przeplatać, urozmaicać, sadzić; przeładowywać, przeciążać; P. ś. w czym, przebierać miarę.

Przesadzony, 1) przepleciony; 2) przesadny.

Przesarbać, pijąc wciągnąć płyn głośno.

Przesąd, przesud, przesądek, 1) juryzdykcja, prawo; 2) koszta sądowe; 3) kara pieniężna; 4) wyrok, zapadły poprzednio w podobnym wypadku, prejudykat; [458] bez przesądku, bezstronnie.

Przesądzać, przesądzić, osądzać, skazywać wyrokiem.

Przesądzony, przesądny, oparty na przesądzie.

Przeseblec, przeoblec.

Przesecz, topór.

Przesedni, p. Przezedni.

Przesercować, przetrawić w sercu.

Przesiadać, przesiąść komu, dokuczać, dawać się we znaki; P. komu czego, stanęło mu w gardle; Przesiądzie-ć tego, nie ujdzie ci na sucho, nie przejdzie ci płazem; P. w co, przemieniać się, przedzierzgać się.

Przesiadzić, przesiąść.

Przesiąc, p. Przesięgnąć.

Przesiągnąć, p. Przesięgnąć.

Przesiąść czego, mieć za swoje, odpokutować.

Przesiążły, przerosły (koń).

Przesiecz, siekiera, topór; przecięcie w lesie w prostej linji, linja, przecinka, tryba, dukt, przesieka.

Przesiedlca, przesiedleniec, emigrant, wychodźca.

Przesieka, p. PrzesieczPrzesiecz.

Przesielać, przesielić, przesiedlić, osadzić gdzieindziej.

Przesiewisko, przedplon.

Przesięgnąć, przesiągnąć, przesiąc, sięgnąć przez co; zdołać objąć, sięgnąć, sięgając dostać dokąd; za daleko sięgnąć; przenieść, przesadzić zbyt daleko (o pocisku np.); przewyższyć, zakasować, przejść.

Przesiężenie, przesięgnięcie.

Przesilać, przesilić, siłując się przezwyciężać, przemagać; dawać komu radę; znęcać się nad kim, gnębić kogo.

Przesilny, bardzo silny, potężny.

Przesił, przewaga sił, przemoc, gwałt; na przesiły, na wyścigi, walcząc ze wszystkich sił.

Przesiurczać, przeciekać.

Przeskakować, przeskakiwać, przemarnować.

Przeskoczna, p. Przezimka.

[459]Przeskoki, 1) przebiegi, przesmyki; 2) wybiegi, fortele.

Przeskost, bezkost.

Przeskórka, przykrość, dokuczliwość.

Przeskrzydlić, przelecieć.

Przeskwierać, skomleć, skowyczeć od czasu do czasu.

Przesłabić, przetrzebić, wyplenić.

Przesłać, p. Prześciełać.

Przesłaniec, 1) posłany wprzód, poprzednik; 2) posłaniec.

Przesłanka, 1) poprzedniczka; 2) zwiastunka; 3) premisa w dedukcji logicznej.

Przesłański, tyczący się przesłańca, zapowiadający.

Przesłaństwo, poselstwo, powołanie przesłańca, poprzednika.

Przesłowca, wysławiający.

Przesłowuty, przesłowutny, (z ros.), przesławny.

Przesłuchać, nie słuchać.

Przesłuchawać, przesłuchować, przesłuchiwać.

Przesmykacz, włóczęga.

Przesmykiem, pełzając, pomykając.

Przesny, świeży.

Przespałka, przespanica, nałożnica.

Przespicie, pragnienie.

Przespieczny, bezpieczny.

Przespolny, zagranicznyzagraniczny, cudzoziemski.

Przestajać, p. Przestać.

Przestanie, przestanek, ustanek (bez przestania).

Przestawać, przestajać, przestać, 1) od czego, odstać, odstąpić od czego, porzucić co, 2) P. kogo, przestać, nagabywać, zostawić go w spokoju; P. gdzie, przebywać, bawić; P. z kim, zgodzić się z nim, przystać na jego zdanie; sięgnąć, dostać, przejść aż dokąd (powróz przestał od końca do końca).

Przestawiać się, przestawić się, przenieść się, przejść; obstawić się, otoczyć się.

Przestąpić, p. Przestępować, przestępić.

[460]Przestęp, Pascha, Wielkanoc.

Przestępek, przestępstwo, przestąpienie, występek.

Przestępić, p. Przestępować.

Przestępić się do kogo, przejść, zbiec, przystać.

Przestępnica, przestępniczka, przestępczyni.

Przestępnik, przestępca, zbrodniarz.

Przestępować, przestępować się, (przestąpić, przestępić), przechodzić z miejsca na miejsce, przechadzać się; P. co, opuścić, ominąć.

Przestojały, przestały.

Przestowłosy, prostowłosy.

Przestrach, strach, mara, widmo.

Przestraszek, zdrobniałe od przestrach.

Przestraszywać, przestraszać.

Przestrefować, przeciągnąć paskami, pręgami, przekreślić.

Przestroga, przestrzeża w księdze, nota, uwaga; P. czego, przestrzeganie; zachowywanie; straż; P-strzeża, dróżka, cieśnina, przesmyk.

Przestronny, przestrony, przestrzenny, wolny, rozwięzły, wyuzdany; nieokiełznany (język, gęba); znaczny, wielki (majątek); oko przed ludźmi przestronne: jasne, śmiałe, szerokie.

Przestroń, przestrzeń.

Przestrożny, bardzo ostrożny.

Przestrugać, przesadzić, przebrać miarę.

Przestworny, obszerny, rozległy.

Przestryjec, starszy stryj, brat pradziada.

Przestrzał, w wyr. na P. kto dalej strzeli; na chybił trafił, na ślepo.

Przestrzegać, przestrzec kogo w czym, wytykać mu co, karcić go o co; P. co, strzec, pilnować,pilnować czego; P. się czym, mieć sobie co za przestrogę; P. czego, wystrzegać się, unikać; zasadzać się na kogo, dybać.

Przestrzelić, co do kogo, donieść lotem strzały. [461] P. kogo, przewyższyć go.

Przestrzeniacz, rozprzestrzeniający.

Przestrzeniej, przestronniej.

Przestrzenny, p. Przestronny.

Przestrzeń, w wyr. na P-ni, na otwartym powietrzu, pod gołym niebem, na dworze.

Przestrzeństwo, przestronność, przestrzeń.

Przestrzeża, p. Przestroga.

Przestrzeźny, ostrzegawczy.

Przestrzygawać, przecinać, przestrzygać.

Przestwornie, rozciągle, powoli.

Przestydnąć, przestygnąć.

Przesuch, przesucha, przysucha, przywarka; przen. rzecz niepomszczona.

Przesuć, przesypać.

Przesud, przesąd.

Przesukowany, przesukowy, kręcony.

Przesunąć się, przejść; popaść, wpaść; przemienić się, przekształcić się.

Przesusza, susza, posucha.

Przesuszać, przebywać w suchości; P. się, przebywać, znajdować się; bywać, bawić; przebiegać.

Przesuwać się, przesunąć się w co, przemieniać się, przedzierzgać się.

Przeswarek, kłótnia, spór, waśń, niezgoda.

Przeswarzyć, przegadać.

Przesył, przesyłanie.

Przeszarzedny, bardzo zły.

Przeszczep, przeszczepanie.

Przeszczodry, wielce szczodry.

Przeszemrywać, odzywać się z niezadowoleniem.

Przeszkadzać, przeszkodzić, zakłócać, mącić, krzyżować (zamysły czyje.czyje).

Przeszkoda, straszydło nocne, upiór, mara.

Przeszkodnictwo, robota partackapartacka.

Przeszkodny, przeszkadzający, przeszkodliwy.

Przeszlakować, zbadać, wyśledzić.

[462]Przeszperować, przeglądać, przeszukiwać.

Przeszpilać, przeszpilować, p. Prześpilać.

Przesztychować, przefrymarczyć, przeszachrować.

Przeszukawać, przeszukiwać.

Przeszynąć, przechybnąć, przechylić.

Przeście, przejście.

Prześciełać, przegradzać, przeplatać, urozmaicać, (boleść p. nadzieją); P. się, zmieniać się, luzować się.

Prześcieradło, chusta, płótno, ręcznik.

Prześcigły, zanadto dojrzały, przejrzały.

Prześcipny, dowcipny.

Prześlad, prześlada, prześladek, 1) prześladowanie; 2) ślad, trop.

Prześlada, resztka, pozostałość.

Prześladownik, prześladowca.

Prześlągły, mający szyję przyłękowatą (koń).

Prześmianki, głupstwa, niedorzeczności.

Prześmiertnić, przemienić.

Prześmiewać, wyśmiewać, wydrwiwać.

Prześmiewny, lubiący szydzić, żartować.

Prześnica, przaśnica.

Prześniec, przaśnik.

Prześny, przaśny.

Prześpiały, zanadto dojrzały, przejrzały.

Prześpiech, pomyślność, powodzenie.

Prześpieć, poszczęścić, dać dobry skutek; poszczęścić się, udać się, powieść się.

Prześpiegliwy, uważny, ciekawy.

Prześpilać, prześpilować, przeszpilać, przeszpilować, przekłuć, przeszyć.

Przeświadować, zwiedzić, poznać.

Przeświarcać, sprzeczać się.

Przeświarczyć, przeświadczyć.

Przeświecać komu, przyświecać; P. się, widnieć.

Prześwietla, blask, światło, świetność.

[463]Przetaina, przetalina, miejsce, na którym lód lub śnieg przetajał aż do ziemiziemi.

Przetak, w wyr. wnijść na P-ki, podlec próbie, doświadczeniu.

Przetalać się, przewracać się.

Przetasiek, przełaz (w płocie).

Przetchlina, otwór, okienko; przepaść, otchłań; P-y niebieskie, upusty niebieskie.

Przetkać, przetykać w co, przemienić, przedzierzgnąć.

Przeto, pomimo to nie; nie dlatego jednak.

Przetoczyć się, przestać się toczyć, skończyć się, rozstrzygnąć się (sprawa przetoczyła się).

Przetornić, przetrząść (o dreszczach).

Przetowłosy, p. Prostowłosy.

Przetranowić, przemarnować.

Przetrębować, przetrębywać, przegrywać na trąbie; przestawać trąbić; trąbić z przestankami; P. się, prześcigać się w trąbieniu, odzywać się wzajemnie trąbieniem.

Przetrwać w czym, zachować, podtrzymać.

Przetrybować, przeczyścić, przelutować (złoto).

Przetrząsać, potrząsać.

Przetrzucać, wybadać.

Przetrzymywać, unikać, wyłgiwać się od czego.

Przetwarty, odemknięty, uchylony.

Przetwierdzać się w czym, przebierać, grymasić.

Przetworny, wytworny, wybredny, grymaśny.

Przetworzyć się, odemknąć się, uchylić się.

Przetyłość, zbytnia otyłość.

Przeumarcie, letarg.

Przewabiacz, ten, co przewabia (coś cudzego), kompilator.

Przewabiać, (przewabić), w znacz. 1) przekradać, przywłaszczać sobie; 2) P. z cudzego, kompilować, brać żywcem z cudzych dzieł.

Przewaga, przeważność, w znacz. 1) śmiałe [464]przedsięwzięcie; 2) czyn znakomity, bohaterski; wielka odwaga, ryzyko.

Przewalanka, podejście, oszustwo.

Przewalczyć, zwalczyć, przezwyciężyć.

Przewalny (deszcz), nawalny, ulewny, gwałtowny.

Przewał, deszcz nawalny, nawałnica, nawalność, fala; wyłom, wyrwa; tama, grobla.

Przewara, wada, przywara.

Przewartować, przewertować, pilnie przejrzeć (księgę).

Przewarzyć, powtórzyć (mowę), przerobić.

Przeważać się na co, odważać się, poświęcać się, ryzykować siebie.

Przeważnie, śmiało, odważnie.

Przeważność, przewaga, wielka odwaga, ryzyko, bohaterstwo.

Przeważny, pełen znaczenia, mający powagę, przemożny, wpływowy, bardzo śmiały, wielce odważny, ryzykowny, bohaterski, dzielny; hojny, wspaniałomyślny; wspaniały, wystawny.

Przewdziać się, przebić się, przeszyć się.

Przewdziały, przeodziany.

Przewędzić, przesuszyć.

Przewiadować, przewiadywać, poznawać nawskroś; przewidywać, odgadywać; przewiadywać się.

Przewiąz, przewięz, owad przewięzisty (osa, mrówka).

Przewidzieć, przewiedzieć, określić, ustanowić, przepatrzyć, zwiedzić.

Przewiedzenie, w znacz. 1) od przewieść, a) wygranie sprawy; b) dokazanie, przekonanie dowodami lub świadkami; 2) od przewiedzieć, nabycie, lub posiadanie wiadomości o rzeczach.

Przewiedzieć, przeczuć, domyślić się, spodziewać się; określić, ustanowić; przejrzeć, zwiedzić, rozpoznać; P. się, odgadnąć, badać, przeniknąć, odkryć, znaleźć.

[465]Przewierciany, przewiercony.

Przewierny, przewrotny, wiarołomny.

Przewiertywać, przewiercić, przewiercać.

Przewierutny, przebiegły, bezczelny.

Przewierzenie, sprzeniewierzenie się, przeniewierstwo.

Przewierzgnąć, przewirzgnąć w kogo, w co, przemienić, przedzierzgnąć.

Przewiesizna, wystająca część budynku.

Przewieszczać, przewieszczyć, przepowiadać, wróżyć.

Przewieś, przyrząd do łowienia ptastwa.

Przewieść, przewodzić, P. prawo, wygrać w sądzie sprawę; P. na sobie, przemóc się; P. dowodami, dowieść, udowodnić, przekonać, dokazać.

Przewięz, p. Przewiąz.

Przewięzistość, wcięcie, karb przez pół.

Przewięzisty, wcięty przez pół (np. pszczoła).

Przewijać, przewinąć, przerzucać, przesadzać; oszukać; P. się przez nogę, zostać oszukanym; przemknąć się; P. się w co, przemienić się, przejść.

Przewinić kogo, przekonać go że winien.

Przewinienie urażonego majestatu, zbrodnia obrazy majestatu.

Przewionąć, przewiać, przerzucić.

Przewiosło, powrósło.

Przewirzgnąć, p. Przewierzgnąć.

Przewisnąć, zawisnąć, przewiesić.

Przewitać, przywitać.

Przewłaczać, przewlekać.

Przewłok, zwłoka, odwłoka; p. Przewłoka.

Przewłoka, włóczenie się, tułanie się.

Przewłoka, przewłok, 1) przeciąg czasu; 2) przystań, port; z przewłoką, wciąż, ciągle.

Przewłóczny, przewłoczny, nieprędki, nieskory, odwlekający.

Przewodnia, 1) [466]przewodnictwo, przewodzenie, prowadzenie; 2) przewodnik; 3) Przewodnię z kim trzymać, mieć z kim porozumienie na szkodę trzeciego, konszachty.

Przewodnica, jezioro z wodą płynącą.

Przewodny, przodsiębierczyprzedsiębierczy.

Przewodzić, przewieść, 1) pędzić, przepędzać (życie); 2) P. nad kim, dokuczać; donosić, oskarżać; P. ś, 1) dać się nakłonić do czego; 2) zmarnieć; wybrnąć z trudności.

Przewojca, przewódca, przewodnik, posłaniec.

Przewora, 1) klatka (dla szalonego); 2) zakres, obrąb, granice czego.

Przewód, 1) przewiedzenie, przewodzenie, przeprowadzenie; 2) P. swego, dokonanie swego, dopięcie; 3) P. prawa, tok sprawy, wygrana sprawa; 4) powinność dawania przewodnika; 5) pobudka, podnieta, pokusa.

Przewracać, przewrócić kogo, podchodzić, oszukiwać, fałszować; P. w co, przerobić, przemienić.

Przewrotnica, obłudnica.

Przewrotnik, przewrotny człowiek, krętacz.

Przewrót, przewrotność.

Przewyciężać, przewyciężyć, przezwyciężać.

Przewykać, przewyknąć, przejąć przez nawyknienienawyknienie.

Przewykroczenie, przekroczenie, występek.

Przewyparty, przemocą wyparty.

Przewyrtnąć, przewrócić się; zachorować.

Przewyszać, przewyszyć, przewyższać.

Przewyższość, wyższość, przewaga.

Przewziąć, 1) przejąć; 2) przemóc, wziąć górę. P. się, przerwać się, sforsować się.

Przez, 1) z przyp. 4-ym, przeszło, więcej niż (przez tysiąc); przez lisz p. Przezlisz; P co, czemu, o co, w odległości czego (przez milę [467]od Krakowa); P. co, po upływie następnego, co trzeci (przez dzień). 2) z przyp. 2-im = bez.

Przezakładać, przetrwonić na zakładanie się.

Przezbożny, bezbożny.

Przezbywać, przepierać, przecząc, zbijać; przekonywać.

Przezdenny, przezedni, bezdenny.

Przezdeń, bezdeń.

Przezdrowie, wypicie za czyje zdrowie, toast.

Przezdroż, przezdroże, 1) przeciąg drogi, podróży, 2) bezdroże.

Przezdrożnie, po drodze, wzdłuż drogi.

Przezdrożny, leżący wpoprzek drogi.

Przezduszny, bezduszny.

Przezdziatkini, bezdzietna kobieta.

Przezdzięcznie, przezdzięki, bezdzięcznie, gwałtem, koniecznie, wbrew woli, przymusowo.

Przezdzięk, bez podzięki.

Przezdziękl, p. Przezdzięcznie.

Przezdzienny, przezedni, przesedni, co trzeci dzień przypadający, p. Przezdenny.

Przezecny, przezeczci, bezecnybezecny.

Przezeczci, p. Przezecny.

Przezgłównik, kamień wystający z obu stron muru.

Przezgrzesze, przestępstwo, zbrodnia.

Przezierki, prześpiegi, wywiady.

Przezim, przezima, przezimowanie; pora zimowa; leże zimowe.

Przezimka, kobieta, która miała dziecko nieślubne.

Przezkost, bezkost.

Przezlisz, przez lisz, bardzo, zanadto, wielce.

Przezliszny, zbytni, zbyteczny, nadmierny.

Przezmian, bezmian, waga sprężynowa.

Przezmiarny, przezmierny, bezmierny.

Przezmiłostny, niemiłosierny.

Przeznaczać, przenaznaczać, (przeznaczyć, przenaznaczyć), 1) zapowiadać, zwiastować; 2) [468]obrażać kogo, być figurą, obrazem kogo; 3) wykazać, wydzielić, podyktować (komu codzienne sprawy; 4) przeregiestrować, wykazać, wyliczyć.

Przeznaczenie, regiestr, wykaz, spis.

Przeznaczony, wyobrażony pod figurą.

Przeznamię, znak przepowiedni, przepowiednia, prognostyk.

Przeznamionować, przekształcić, przeformować.

Przeznobić się, przeziębić się.

Przezor, 1) przenikliwość, przezorność; 2) patrzenie przez szpary, pobłażliwość; 3) przezieranie, przegląd.

Przezorny, w znacz. 1) przenikliwy (wzrok, oko); 2) możliwy do przejrzenia, przejrzysty, przezroczysty.

Przezpicie, pragnienie.

Przezpieczeństwo, przezpieczność, bezpieczeństwo.

Przezpieczny, bezpieczny.

Przezprawie, bezprawie.

Przezroczny, 1) powtarzający się co dwa lata; 2) przezroczysty; 3) bezterminowy.

Przezroczysty, 1) przenikliwy, bystry (wzrok); 2) co trzeci rok zdarzający się, przypadający.

Przezroczyszcze, szkło, szyba ze szkła czystego.

Przezto, mimoto, jednak.

Przezuwać się, przezuć się, zmieniać szatę, przebierać się.

Przezwinny, bezwinny, niewinny.

Przezwiństwo, brak winy, niewinność.

Przezwisko, przezwiszcze, nazwisko rodowe (imię i przezwisko czyje); nazwa, miano (miasta, drzewa)drzewa).

Przezwodny, bezwodny.

Przezwodzie, bezwodzie.

Przezwyciężyć kogo w czym, przewyższyć; zakasować go.

Przezysk, wygrana w sądzie; to, co wyprocesowano.

[469]Przezyski, koszty sądowe z powodu egzekucji.

Przezyskiwać, przezyskać, wygrywać prawnie na kim.

Przezżak, przeżak, niedouk.

Przeźrocze, przezrocz, widnokrąg, przestwór, niebo.

Przeźrótka, rzecz przejrzysta, przezroczysta.

Przeźrzały, przejrzały, zbytnio dojrzały.

Przeźrzalny, przejrzalny.

Przeźrzeć, 1) przejrzeć; 2) przeżreć.

Przeźrzenisty, źle widzący ku dołowi, a dobrze w górę.

Przeźrzysty, przejrzysty.

Przeżasnąć się, przerazić sięsię.

Przeżec, przeżegać, przepalić.

Przeżecholić, przekrajać.

Przeżegnać, pobłogosławić.

Przeżegnanie, błogosławieństwo.

Przeżegnawać, przeżegnywać, błogosławić; poświęcać.

Przeżeracz, pożeracz.

Przeżonąć, przegnać, pognać, przepędzić.

Przeżyłość, wiek sędziwy.

Przeżywie, przeżyje (od przeżyć).

Przęcka, przęczka, przącka, sprzączka; po przęckę, w miarę, w pewnych granicach.

Przęda, przędca, ten co przędzie.

Przędka, prządka.

Przędza, przędzenie.

Przędziec, len.

Przędziono, 1) pasmo, sznurek (pereł, korali); 2) gromada, kupa (ludu); 3) krąg, koło, zwój (węża).

Przędziwkowaty, podobny do przędziwa.

Przędzy, prędzej.

Przęsłek, kołowrotek do przędzenia.

Przęsło, 1) przędza; 2) piętro.

Przęście, przędzenie.

Przęść, prząść.

Przętki, prędki.

Przętr, przętrze, góra, strych na śpichlerzu, na oborze, na podszopiu.

Przmiel, trzmiel (roślina).

[470]Przodek, przód, 1) początek pochodzenia; 2) pierwsze miejsce, pierwszeństwo, przewaga; z przodku, z początku, najpierw; 3) P. wódki, pierwszy, początkowy wyskok.

Przodek, (-ka, -kowie), 1) poprzednik (na urzędzie); 2) założyciel, fundator (Jezus, przodek wiary).

Przodkowie, głównie, przedewszystkiem.

Przodkowny, główny, naczelny, pryncypalny.

Przodkowo, pierwotnie, z początku, wprzód.

Przodojezdny, przodojeżdży, jadący przodem, poprzedzający.

Przodownik, żołnierz z awangardy.

Przodowy, przedni, frontowy.

Przodziu, wprzód.

Przosić, prosić.

Przozny, próżny.

Przód, wprzód, na przodzie, z przodu; przodem, z góry (płacić); P. kogo, P. co, przed kogo, przed co.

Przódki, przed, naprzód, przodem.

Przódziej, wprzód.

Prztyknąć na kogo, oburknąć się, fuknąć, dmuchnąć mu pod nos.

Przusła, część ciała między dwiema pachwinami, niższy żołądek.

Przybaczać, przybaczyć, przypominać.

Przybaczenie, nieuwaga, roztargnienie.

Przybadać, przynaglać, przyciskać.

Przybawiać, przybawić, przywabiać. Przybawiać się, 1) obawiać się; P. się czego, nabawiać się; 2) zjawiać się, przybywać.

Przybeczeć czego, przypłacić, przycierpieć za co, pożałować, odpokutować.

Przybierać, przybrać w co, zaopatrzyć; P. czego, przykracać, powściągać.

Przybieżeć, przybiec.

Przybijać, przybić nawy do brzegu, P. się do brzegu, przybić, przypłynąć, zawinąć do brzegu.

[471]Przybiór, strój, przybranie, ozdoba.

Przybliż, pobliże.

Przybłaźniejszy, trochę błaznowaty, przygłupi, głupkowaty.

Przybok, 1) część boczna domu, skrzydło; 2) pobliże, miejsce pod bokiem.

Przyboliwać, przyboleć, przypłacić bólem, przycierpieć, odpokutować.

Przybornica, skrzynka na narzędzia.

Przybość, p. Przybadać.

Przybożkować się komu, wkraść się w czyje zaufanie, w czyją łaskę.

Przybrać, p. Przybierać, P. się, zaopatrzyć się, uzbroić się.

Przybranie, przysł. strojnie, ozdobnie.

Przybuś, przybysz, przybłęda.

Przybużeństwo, powinowactwo, pokrewieństwo.

Przybycień, przybysz, przychodzień.

Przybyłość, p. Przybysz.

Przybysz, przybyt, przybyłość, przybytek, wzrost, przychód.

Przybyść, dzień przybyszowy, przestępny.

Przybyt, przybycie.

Przybytni, przybytny, obecny, przytomny.

Przychera, p. Przechera.

Przycherny, przecherny.

Przychędożyć, przychędażać, przybrać, przyozdobić, przystroić.

Przychęta, przynęta, ponęta.

Przychlebstwo, pochlebstwo.

Przychodca, przychodnia, przychodzień.

Przychodni, samorodny, dziki.

Przychodny, dochodny, intratny, zyskowny.

Przychodzący, przyszły.

Przychodzić, przyjść, ciągnąć się aż dokąd, dochodzić (prowincja przychodzi do oceanu); zgadzać się z czym (rachunek przychodzi); P. do czego, chwytać za co, sięgać po co, dobywać czego (szabli); narażać się na stratę; (P. o zdrowie, o rozum); nabawić się czego, ściągnąć co na siebie (o niedostatek, [472]o ślepotę, o hańbę); P. komu, należeć się, wypadać.

Przychopać się, wziąć się gorliwie do czego.

Przychutniwać komu, potakiwać, przyświadczać, skwapliwie przystawać na czyje zdanie.

Przychwalać się, przechwalać się, chełpić się.

Przychwost, przydatek, przyczynek, naleciałość.

Przychynąć, przygarnąć.

Przychytrz, przychytry.

Przyciąć, powstrzymać, ukrócić, przeciąć (chorobę).

Przyciągać, przyciągnąć, przymusić, pociągnąć, przycisnąć (kogo prawem).

Przyciec, 1) przypłynąć, zaciec dokąd; przybiec, przypaść.

Przycieczka, 1) ucieczka, schronienie; 2) przykop, koszokop; zwada.

Przyciemka, daszek na lampę.

Przycień, półcień.

Przyciesie, przycieszka, przycioska, zdrob. od Przycieś; próg podłożony, podwalina; budulec.

Przycinać na kogo, nacierać.

Przyciorbać się, przywlec się.

Przyciskać, przycisnąć, przymuszać, przyniewalać (do czego); P. komu, dolegać, być mu ciężarem; dawać się weznaki.

Przyciupły, przysiadły.

Przyczapić, przyczłapić, przyczapiać, przycapić, złowić; złapać podejściem.

Przyczarnawy, przyczerńszy, przyczerń, nieco czarny, czarniawy.

Przyczasie, zawczasu.

Przycząszczać, przyczęszczać, przyśpieszać, wykonywać coraz częściej.

Przyczepnąć, przycupnąć, przykucnąć.

Przyczepnina, przyczepka.

Przyczerń, Przyczerńszy, p. Przyczarnawy.

Przyczerwieńszy, czerwonawy.

Przyczęszczać, p. Przycząszczać.

Przyczłapić, p. Przyczapić.

[473]Przyczołek, szczyt domu, strych.

Przyczoszka, zdrob. od Przycieś.

Przyczyna, 1) przyczynek, dodatek; 2) P-y puszczać, modlić się za kogo; 3) za P-ną, przy sposobności; 4) czary, przygoda.

Przyczynek, przybytek, wzrost, pomnożenie.

Przyczyniać, przyczynić, powiększyć, rozszerzyć (granice). P. się czego przybyć, przyrosnąć (przyczyniło mu się urody); przysporzyć sobie, zrobić sobie zasób czego.

Przyczynianie, zaręczenie prawne, rękojmia.

Przyczynny, tyczący się przyczynienia się, wstawienia się za kim; przyczyniający się (prośba, modlitwa przyczynna).

Przyczynowaty, oczarowany, zaczarowany.

Przyczyńca, 1) ten, który się za kim wstawia, orędownik; 2) sprawca.

Przyczyść (czcie albo czci, czetł), p. Przyczytać.

Przyczytać, przyczyść, przyczytywać, 1) co komu policzyć, przyznać, przypisać; 2) policzyć na czyj karb, przypisać komu; 3) poczytać, uznać za co, wziąć za co (za złe, za hańbę).

Przyć, przyjść.

Przyćpić, przyplątać się, wdać się.

Przyćwiczyć, ćwicząc przyuczyć.

Przydajny, przydakowy, dodatkowy, przydatny.

Przydalszem, przys. opodal, trochę daleko.

Przydan, przydany kolega, towarzysz, pomocnik; drużba weselny.

Przydanka, druchna weselna.

Przydatność, podobieństwo, odpowiedniość.

Przydawać, przydać, dokładać, poświęcać (czasu, pilności); przynosić, dawać, zapewniać (dochód). Przydać się, do kogo, do czego, wdać ś. w kogo, w co (często się człek przyda do człeka); przydarzyć się, przytrafić się, zdarzać się; [474]wdać się, przyplątać się, przyczepić się (przydały się dzieciom choroby).

Przydawek, przydatek.

Przydbać, zaoszczędzić; P. kogo, co, wystarać się o co, przybrać kogo.

Przydcza, przydzcza, przygoda, zdarzenie, przypadek.

Przydeklarować, przyobiecać.

Przydłuż, przydługo.

Przydnieć, rozednieć nieco, rozwidnić się.

Przydole, dolina, nizina.

Przydrapować, drapać zlekka; przybiec.

Przydróźniać, przy drodze żebrać.

Przydrzeźniać, podrzeźniając przytakiwać, wtórować.

Przydumek, przygrywka.

Przydworny, nadworny.

Przydybny, łatwy do przydybania.

Przydzcza, p. Przydcza.

Przydziałać, przyrobić, dorobić.

Przydziatek, przyrobek, powiększenie liczby dzieni (barci) na drzewach.

Przydzierżawać, przydzierżywać, przytrzymywać.

Przydziewać, powiększać liczbę dzieni w boru.

Przydziwować się, przypatrywać się z podziwem.

Przydźca, wynik, rezultat.

Przydźwierek, przed domem ganek.

Przyfarbować, odurzać.

Przyfasować, przykrócić cugli i zmusić do wygięcia szyi (źrebca); przyciągnąć i przywiązać (kawecan do łęku).

Przygadzać, przygodzić, przystosowywać; P. się przytrafiać się; przydawać się na co, do czego.

Przygadzały, przydatny (na co).

Przygana, plama, skaza, wada, rzecz naganna.

Przyganiać1. Przyganiać, przyganić komu co, zarzucać.

Przyganiać2. Przyganiać, przygnać, przymuszać, przynaglać.

Przyganny, 1) naganny; 2) zrzędny.

[475]Przygardlać, przymuszać.

Przygarniać się, poprawiać na sobie ubranie; przykładać się (do czego).

Przygarśnie, przygaśnie, przygarść.

Przyginąć, narazić się na większą zgubę.

Przyglądacz, dozorca, inspektor; widz.

Przyglądać czego, doglądać, pilnować obowiązku; przen. oddawać się czemu, puszczać się na co (na nierząd).

Przygłaskiwać komu, głaskać miłość własną, schlebiać.

Przygłaszczać, schlebiać, przywabiać, przynęcać.

Przygłobić, zacieśnić nieco (ramy piły).

Przygłodek, głód chwilowy, przygłód.

Przygłoska, głos życzliwszy za kim, odgłos pochwalny.

Przygnać, przynaglić, przypędzić.

Przygniewno, na współ z gniewem; markotno.

Przygoda, w wyr. z przygody, przypadkiem, trafunkiem; od P-y na wszelki przypadek, na drugi raz.

Przygodny do czego, dogodny, stosowny; przydatny.

Przygodzenie, zdarzenie, cios, p. Przygoda.

Przygodzić, przystosować, zgodzić; P. się, przydać się.

Przygon, powinność odrabiana; pańszczyzna.

Przygorawać, przygorewać, przypalać się.

Przygorsznąć, przygorzknąć.

Przygorzenie, zapalenie.

Przygościć, przybyć w gościnę.

Przygotować w co, zaopatrzyć.

Przygórek, wzgórek, pagórek, górka.

Przygraniczyć, mieszkać na granicy, sąsiadować.

Przygrawać, przygrywać, napomykać, dawać do zrozumienia.

Przygrawka, przygrywka.

Przygrążyć, przykryć falą, zatopić.

Przygrodek, przegrodek, przedmieście.

[476]Przygromadzić, przyłączyć do gromady.

Przygróżka, pogróżka, groźba.

Przygryzować, przygryzać.

Przygrząnąć, przygarnąć, przysypać.

Przygrześć, przygrzebać, przygrzebywać.

Przygurtować, przypasać, przysznurować.

Przygwizdać, przygwizdywać.

Przyhrozić, zabronić z groźbą.

Przyić, przyjść.

Przyimacz, p. Przyjemca.

Przyimek, przydomek, przezwisko.

Przyimiciel, przyjemca, przyjmowacz, ten co przyjmuje.

Przyistoczenie, przyswojenie, przemiana pokarmów w istotę naszą.

Przyiść się, obejść się.

Przyjachać, przyjechać.

Przyjaciel, przyjmiciel, przyjmujący; P. gościnny, przyjmujący w gościnę, a. przyjęty w gościnę; krewny; P. możny, opiekun, protektor.

Przyjacielić się, przyjaźnić się.

Przyjacielskie, przys. po przyjacielsku.

Przyjacielstwo, przyjaźń; grono przyjaciół; domownicy.

Przyjać, 1) sprzyjać; 2) przyjechać.

Przyjajać, sprzyjać.

Przyjał, przyjechał.

Przyjazność, przyjacielskość.

Przyjaźliwy, przyjacielski, przyjazny.

Przyjednoczyć, przyłączyć w jedno.

Przyjemca, przyjęmca, przyjmiciel, przyjmujący; przyjmujący kogo pod swoją opiekę.

Przyjemny, dostępny, popularny; dodatkowy.

Przyjeść się jakiej potrawie, przyzwyczaić się do jej jedzenia; przywykać, nałożyć się do czego; sprzykrzyć się, obrzydnąć wskutek ciągłego jedzenia; sprzykrzyć się, obmierznąć wogóle, przejeść się; P. się komu, dokuczyć mu.

[477]PrzyjęeiePrzyjęcie, wpływ, dochód.

Przyjęmca, p. Przyjemca.

Przyjmiciel, p. Przyjemca.

Przyjmować czego, przyjmować co; w wyr. P. na chrzcie, podawać do chrztu.

Przyjść o co, nabawić się czego; P. się, wystroić się; p. Przychodzić.

Przyjuczyć, obarczyć, obładować.

Przykadek, przekadek, półkadek, stągiewstągiew.

Przykarać, skarcić.

Przykarek, mała kara.

Przykazać, przykazywać, przykazować, w znacz. 1) rozrządzić, zarządzić, urządzić; 2) polecić, rekomendować, powierzyć; 3) P. kogo do czego, przyzwyczaić, wyćwiczyć w czym.

Przykaziciel, przykażyciel, rozkazodawca, pan, władca.

Przykaźca, polecający kogo, poręczyciel.

Przykaźny, zalecony.

Przykąsić, przygryźć.

Przykidać, p. Przykinąć.

Przykinąć, przyrzucić, pogrzebać, pochować; P. się, przejść na czyją stronę.

Przyklektać, zawalać, poplamić.

Przyklęskać, przyklaskiwać.

Przykliniać, nakłaniać, upominać.

Przyklinić, zapowiedzieć, przykazać.

Przykludzić, przyprowadzić, przywędrować.

Przykład, przykładka, dodatek.

Przykładać, przyłożyć, 1) kogo do czego: przyzwyczaić, wdrożyć; 2) P. kogo do kogo: prześladować kogo, kim.

Przykłaniać się, przykłonić się ku czemu, skłaniać się, przychylać się.

Przykłonny do czego, skłonny, skory, pochopny.

Przykłóta, słoma dla bydła.

Przykmiota, schronienie, przytułek.

Przykopa, rów.

Przykora, przekora.

Przykorny, przekorny, krnąbrny.

[478]Przykosz, figiel, psota, psikus.

Przykowywać, przykować, przykuć, przykuwać.

Przykra, przekora.

Przykradać, często kraść.

Przykrajowić, przyswoić.

Przykry, groźny, straszny; ostry, srogi.

Przykryctwo, przykrytość, skrytość, obłuda.

Przykryty, ukryty, utajony; skryty, obłudny.

Przykrze, przykro.

Przykrzewić, przysporzyć, przymnożyć, przyczynić.

Przykrzszy, przykrzejszy.

Przykształcić, przykształtować, przystosować, stosownie do czego ukształtować, przyozdobić.

Przykuczać kogo, przynaglać.

Przykurczyć, przygnębi przygnębić, przybić.

Przylat, przylot (jaskółek).

Przylatować, przylatywać, przybiegać.

Przyległość, warunek, zastrzeżenie; stosunek.

Przyległy czemu, nawykły, przywykły, oswojony; P. do czego, przywiązany, pilny, dbały; nabliższy w czasie (jarmark); sąsiadujący (młynarz).

Przyleń, człowiek nieco leniwy.

Przylepiec, plaster.

Przylgniwać, przylepiać się, przylegać.

Przyliczny (złodziej), schwytany z licem (t. j. z rzeczowym dowodem winy).

Przylis, człowiek z rzadkiemi włosami na głowie, nieco łysy.

Przylisowatszy, nieco lisowaty, rudawy.

Przylisz, p. Przelisz.

Przylizować, przygładzać.

Przylnać, przylgnąć.

Przylniony, przylgły.

Przylubić, pozwolić; P. się, Przylubować się, przymilić się, przypochlebić się.

Przylubienie, pozwolenie.

Przyłaj, przełaj.

Przyłakomszy, nieco łakomy.

Przyłap, rodzaj ganka.

Przyłechcić, przywabić.

Przyłęczyć, przyłączyć.

[479]Przyłoga, wierzch, wieko.

Przyłomić, przyłamać.

Przyłonić, przypłynąć.

Przyłożny, przywykły, przyzwyczajony.

Przyłożyć się, przyzwyczaić się.

Przyłóg, pola nieorane, odłóg; wogóle pole, rola.

Przyłuda, powab, wdzięk.

Przyłudzać się komu, przymilać się, przypochlebiać się.

Przyłygać, przyłgiwać.

Przymagać, pomagać.

Przymajętnić, przysporzyć majątku.

Przymartwić, przygasić, przydusić, przytłumić, poskromić.

Przymiąższy, przymięższy, przygruby, trochę gruby.

Przymiedzić, przyprawić miodem.

Przymierać, p. Przymrzeć.

Przymierca, przymierzca, sprzymierzeniec.

Przymierny, tyczący się przymierza, sprzymierzeńczy.

Przymierzca, p. Przymierca.

Przymierze, w znacz. 1) rozejm, zawieszenie broni; związek; 2) testament, zakon; 3) list bezpieczeństwa, glejt.

Przymierznik, p. Przymierca.

Przymierzchniony, przyćmiony.

Przymierzy komu, kogo, przystosować, przyrównać; P. do czego, zmierzać, dawać do zrozumienia; P. się z kim, sprzymierzać się.

Przymieszać się do czego, przyczynić się, dopomóc; w dać się w co.

Przymieszawać, przymieszywać.

Przymietać się, przyczepić się, przystać.

Przymietający się, p. Przymiotny.

Przymietność, zaraźliwośćzaraźliwość.

Przymilny, wdzięczny.

Przymiot, w znacz. przyrzucenie, to, co się przyrzuca do czego; P. ognia, podrzucenie ognia; 2) cecha, wada, nałóg, pasja.

Przymiota, cecha, przymiot; wada, przywara.

[480]Przymiotać, przymiotywać, przyrzucić.

Przymiotny, pełen przymiotów, zalet.

Przymiotowość, zaraźliwość.

Przymiotujący się, zaraźliwy, udzielający się.

Przymnożek, przyczynek, przydatek, przyrost.

Przymoknąć, wzrosnąć, przybyć.

Przymorek, śmiertelność.

Przymowa, 1) słowa, wymawiane przy czarach, urzeczenie; 2) przymówka, przycinek.

Przymować, przyjmować.

Przymówcy, przymówczy, przymawiający, przyganiający.

Przymówiać, przymówić, 1) wymówić słowa, zaklęcia, urzec; 2) P. na co, napomknąć, dać do zrozumienia; 3) potwierdzić, przytakiwać; docieć, dogryźć; P. się do kogo, wdać się w rozmowę, zagabnąć.

Przymówny, złośliwy, uszczypliwy, interesowny.

Przymrocze, przymroczka, brzask, zmierzch.

Przymrzeć, przymierać, w znacz. 1) na kogo, przypaść na kogo po czyjej śmierci; 2) do czego, pozostać w tym miejscu, gdzie śmierć zaskoczyła.

Przymuszawać, przymuszać, zniewalać.

Przymuszczek, nadskakiwacz, pochlebca.

Przymuszczka, 1) nadskakiwanie, pochlebstwo; 2) zmyślanie, udawanie, 3) płaszczyk, pokrywka, pozór.

Przymuśnie, z musu, poniewoli.

Przymuśny, przymusowy, przymuszony, przymuszający.

Przymyśliwać, przemyśliwać, namyślać się, zamyślać.

Przynagły, gwałtowny.

Przynaległość, nagłość, przynaglenie.

Przynależeć, przystać, być odpowiednim, stosownym; zależeć (komu na czym).

[481]Przynależętszy, przynależący.

Przynamniej, przynajmniej.

Przynaodziać, uderzyć kogo.

Przynękać, znękać; przybliżać się.

Przynielubszy, nielubiony, nieprzyjemny.

Przynieść co, powiedzieć, wyrazić; P. co komu, zaproponować.

Przynos, przynoszenie, ofiarowanie.

Przynucać, przynuczać, przynukować, p. Przynukać.

Przynuka, przymus, przynaglenie.

Przynukać, przynukawać, przynukować, przynucać, przynuczać, przynękać, przynużać, zmuszać, przynaglać, zniewolić, przycisnąć.

Przynut, przyśpiew, wtór.

Przynużyć, przynużać, 1) nieco znużyć; 2) p. Przynukać.

Przyoblecze, ubranie, odzież.

Przyobłoczyć, przyoblekać.

Przyochędażać, przyochędożyć, oczyszczać, przyozdabiać; P. się, przystrajać się.

Przyochędożka, ozdóbka.

Przyociętniejszy, powolny, zwlekający.

Przyodzianek, przyodziewek.

Przyosek, biegun ziemski albo niebieski.

Przyostrszy, przyostry, ostrzejszy.

Przypad, 1) przypadek, przygoda; 2) przypaddłośćprzypadkowa własność; 3) nagłe przybycie, kowa własność, przypa-przypadłość.

Przypadać, p. Przypaść.

Przypadek, w znacz. 1) napad, napaść; 2) oznaka, symptomat (choroby); 3) cecha, przymiot, własność, przypadłość.

Przypadły, przypadkowy.

Przypadzisty, obfity w deszcze.

Przypanoszyć się, zbogacić się.

Przyparek, skwar, upał.

Przyparka, okład ciepły.

Przypasować się, w wyr. P. się w co, zaopatrzyć się.

[482]Przypasywać się, w wyr. P. się do żelaza: oddać się rzemiosłu rycerskiemu.

Przypaska, sprzączka, klamerka.

Przypaść, przypadać, dopadać, nawijać się, przydać się; P. na kogo, na co, spaść, rzucić się, uderzyć; P. co, przysypać; P. czym, zostać przysypanym; P. na pośmiewisko, stać się przedmiotem pośmiewiska; P. na co, przystać, zezwolić, zgodzić się na co.

Przypatrownik, przypatrzacz, widz, obserwator.

Przypatrywisko, oględziny, przedstawienie.

PrzopądzaćPrzypądzać, przypędzać.

Przypewnić, przytwierdzić, przymocować.

Przypędzać, przyprawiać o co.

Przypiekanka, grzanka.

Przypierać, 1) łączyć się, koligacić się; 2) dopiekać, przygrzewać (o słońcu).

Przypierzać, ozdabiać piórami.

Przypierzchnąć, zostać przyprószonym.

Przypiewek, 1) pieśń śpiewana jako dodatek do czego, przyśpiew na końcu zwrotki; 2) epody Horacjusza; 3) rozszczenie niesłuszne, pretensja; niemiły dodatek.

Przypijać się (napojowi, winu i t. p.), przyzwyczajać się do czego.

Przypilić, przypilać, 1) czemu, o czym, pilnować, doglądać, mieć staranie; 2) komu, dokuczać, dogrzewać; 3) polecić.

Przypilować, przypilać.

Przypinać, przyniewalać, przynaglać; P. się, przypierać do czego.

Przypinka, 1) sprzączka, spinka; 2) ozdóbka; 3) żart uszczypliwy, przymówka.

Przypirzek, nowy śnieżek.

Przypis, zapis uczyniony przez męża żonie.

Przypisać komu, w znacz. dedykować (książkę), ofiarować.

Przypisny (list), dedykacyjny.

[483]Przypiśnik, robiący przypisy, komentator.

Przypleniać, przymnażać, przydawać.

Przyplęsać, przyplęsować, oklaskiwać.

Przypluć, przymówić obraźliwie.

Przypleźć się, przypłazać się, przypełznąć.

Przypłacywać, 1) dopłacać; 2) cierpieć, pokutować.

Przypodobać, przypodobywać, przypodobnawać, przypodobnić, uczynić podobnym, przyrównać, przystosować się, zgadzać się, być odpowiednim.

Przypole, fartuch.

Przypołudnica, wiedźma, czarownica.

Przypołudnie, popołudnie.

Przypomnianka, przypomnienie; upominek, pamiątka.

Przypomionać, przypomionąć, przypomnieć.

Przypor, 1) przypieranie, przyparcie; 2) skarpa skalista; 3) rozporek.

Przyporęczny, przyporęczony, zapowiedziany.

Przyporządek, narzędzie, statek; porządek.

Przypowiadacz, ten, który co przypowiada, nakazuje, oznajmia.

Przypowiedny, 1) oznajmujący; P. list, świadectwo; 2) p. Przypowiestny.

Przypowiedzieć się, przymówić się, zgłosić się; zwrócić się, zrobić zastrzeżenie od siebie.

Przypowiestny, przypowiesny, 1) przysłowiowy, sentencjonalny; 2) alegoryczny.

Przypowieszczać, pozywać już osądzonego, żeby zadość uczynił wyrokowi sądu.

Przyprawa, w znacz. 1) przygotowanie się; 2) ozdoba, upiększenie; 3) narzędzie, sprzęt; porządek.

Przyprawić, przysposobić, sprawić; ubrać; zahartować (żelazo); P. się, przygotować się; przebrać się; zająć się czym.

[484]Przyprawny, przygotowany; zaopatrzony; przen. przesadny, wykwintny, pretensjonalny.

Przyprawować, przyprawiać.

Przyprosić, zaprosić.

Przyprowadzić, skłonić, wprawić w co; P. się, przybyć, przenieść się.

Przyprószka, śnieg lekki, nieznaczny.

Przyprzeć, przypiec.

Przypust, przypuszczenie.

Przypuszczać co komu, zdawać się na kogo, spuszczać się w czym na kogo; P. się, przyczyniać się.

Przypuścić się, wypaść, rozpędzić się.

Przypyrkasy, przyprawy do potraw.

Przypytywać się do czego: wtrącać się do rozmowy; P. się, spróbować, czy się nie uda dostać czego; zgłaszać się z pretensją, przyznawać się, upominać się.

Przyrazić, 1) przeniknąć, przejąć, dać się we znaki; 2) przytknąć, przycisnąć.

Przyrazisty, przenikający, przejmujący.

Przyrobić, zjednać, skłonić.

Przyroczyć, urzec, oczarować.

Przyroczysty, urzeczony.

Przyrodny, należący do tego samego rodzaju, naturalny, wrodzony; dorodny, urodziwy.

Przyrodzenie, 1) powinowactwo; 2) zdolności wrodzone, usposobienie, położenie naturalne; 3) części płciowe.

Przyrodzenno, przyrodzono, przyrodzonym sposobem, według praw natury.

Przyrodzenny, Przyrodzony, 1) naturalny, prosty, niewymuszony; 2) krewny, powinowaty; P. komu, podobny do kogo.

Przyrodzić się, wrodzić się; P. się do kogo: wdać się w kogo.

Przyrok, urok.

Przyród, gatunek.

Przyrutny, p. Przyrzutny.

Przyrwa, wybrzeże, zatoka.

[485]Przyrwać kogo, 1) skrzywdzić, złupić; 2) szarpnąć, naderwać.

Przyryżać, przyrżeć, odzywać się rżeniem.

Przyrzazować, przycinać.

Przyrządzić, przyrządzać, rządzić, administrować; zaopatrzyć, P. kogo na co, namówić, podbechtać, podbudzać; P. się, przysposocićprzysposobić się.

Przyrzec co, zapewnić, wziąć na siebie odpowiedzialność, ręczyć.

Przyrzecze, rzeczna przystań.

Przyrzecznik, przysiążnik, 1) przyrzekający; poręczyciel; 2) przysięgły, ławnik sądowy.

Przyrzeszać, przyrzesić, przyłączyć.

Przyrzucać, 1) odrzucać; 2) przyszywać; 3) przeznaczać, wyznaczać; P. się, przyodziać się; udzielić się (o chorobie).

Przyrzutny, dodatkowy, poboczny, niestały; zaraźliwy.

Przysad, przysada, 1) przydatek; 2) przyprawa, przymieszanie; 3) przymieszka, stop, aljaż; 4) niepotrzebna ozdoba; 5) kwiecistość, błyskotliwość, ułomność, wada; 6) przypadłość, przymiot przypadkowy, właściwość, cecha; 7) przesada; 8) podejście, podstęp; 9) potrzask, pułapka.

Przysadnik, p. Przysądnik.

Przysadny, dodatkowy; przesadny, wymuszony, sztuczny.

Przysadzić co czym, przyprawić; P. się, przytulić się; P. się kogo, przyrównać się do kogo.

Przysapki, sapanie.

Przysąd, 1) przysądzenie, wyrok na czyją korzyść; 2) nagroda za pracę sądzenia; 3) prawo czyjeś; 4) magistratura miasta, okrąg sądowy.

Przysądnik, asesor sądowy.

Przysądzony, narzeczony.

Przysęd, p. Przysąd.

Przysiadek, miejsce zasadzki, zasadzka.

Przysiążnikowy, przysiężniczy.

[486]Przysiedziały, wytrwały, pracowity.

Przysiek, 1) siekierka wązka do wydłubywania drzewa; 2) sąsiek; 3) p. Zasiek.

Przysięgodzierżny, dotrzymujący przysięgi.

Przysięstwo, godność, urząd przysięgłego.

Przysiężnik, przysięgacz, przysięgający.

Przysiężysty, przysięgły, zaprzysiężony.

Przysilać, przysilować, wzmacniać, pokrzepiać.

Przysion, przedsienie.

Przyskarżać, oskarżać, obwiniać.

Przyskórka, przykrość, umartwienie, dokuczanie.

Przyskrzyć, dopiec, przyskwierzyć, dokuczyć komu.

Przyskrzynąć, przyskrzybnąć, przygnieść, ścisnąć.

Przyskwara, przyskwarka, 1) skwar, upał; 2) p. Przywara.

Przyskwarny, 1) skwarny, gorący; 2) dokuczliwy.

Przyskwrzeć, przyskwierać, przypiec, dokuczyć, dopiec.

Przysłać się, przybyć, przyjść.

Przysłonica, okiennica żeberkowa, żaluzja.

Przysłowie, w znacz. przymówka, przycinek, przygana.

Przysłowo, przysłowie.

Przysłuchacz prawa, asesor sądowy.

Przysłuchajność, p. Przysłuszeństwo.

Przysługa, zasługa, nagroda.

Przysługować, przysłużac, usługiwać, służyć.

Przysłuszać, przysłuchać, przysłuszeć, 1) P. do kogo, do czego, należeć; 2) służyć, być pożytecznym do czego.

Przysłuszeństwo, przysłuchajność, przynależność, przyległość.

Przysłuszna, przysłusznie, przysłuszno, należy, wypada, rzecz słuszna, aby.

Przysłuszniejszy, odpowiedniejszy.

Przysłuszny, przyzwoity, należyty, stosowny.

[487]Przysłuża, trzeba, należy się, wypada, godzi się, słuszne jest, odpowiednie.

Przysłysza się, zachciewa się, kusi, korci.

Przysmaczyć, przydać smaku, zaprawić.

Przysmargnąć, przypalić się, przydymieć, przywrzeć.

Przysnąć, zdrzemnąć się.

Przysobić, przywłaszczyć sobie, przyswoić.

Przysoczyć, przyścignąć, przydybać; śladem P. kogo, śladem dojść, wyśledzić.

Przysolić komu, opłacić się mu, P. kogo, oskarżać, denuncjować.

Przysparzać, przeciągać, przedłużać; wywoływać, sprowadzać, powodować.

Przyspolić, przybrać do spółki, przyłączyć.

Przyspolny, krewny, blizki.

Przysposobieniec, syn przysposobiony czyli adoptowany.

Przystajać, przystawać, leżeć gładko.

Przystajnia, przystań.

Przystałość, właściwość, przymiot, zaleta.

Przystały, przystojny, przyzwoity.

Przystaw, przystawiony przy kim dla straży lub usługi, oddany do usług posła, urzędnik dworski asystujący poselstwu, strażnik, nadzorca, włódarz.

Przystawa 1) dostawa, dostarczenie, 2) drużyna, świta, eskorta, 3) podpora.

Przystawać k’czemu, zezwolić, godzić się; P. do kogo zamieszkać z kim.

Przystawca p. Przystaw.

Przystawiciel, dostawca.

Przystawić, dostawić, przydać, dołożyć; P. się, przybyć, stawić się.

Przystawka, miska, na której się jadło daje, półmisek.

Przystawstwo, stacja, stanowisko żołnierskie, posterunek; stróże, dozorcy, straż.

Przysterbać się, przywlec się.

Przystękać, odchorować.

[488]Przystępa, przystęp 1) przystań, ostoja, 2) przypływ morski, 3) napad, atak.

Przystępować, przybywać, przymnażać; zjawiać ś., zapadać (rozkaz).

Przystępczy, przystępujący, wstępny, przygotowawczy.

Przystępić, przystąpić.

Przystępień, mieszkający u żony na jej gospodarstwie.

Przystoić się, szczycić się, wynosić się.

Przystojność, przystojeństwo, właściwość; sprawiedliwość.

Przystojny, przyzwoity, należyty, przydatny, właściwy, godziwy, zacny, uczciwy, zaszczytny, chlubny.

Przystół, bufet, kontuar.

Przystratny, tracący, lubiący tracić.

Przystroić, przygotować, przysposobić, przypasować, dorobić; zaopatrzyć, wyposażyć, wyekwipować; P. się, skłonić się, przystosować się, przysposobić się.

Przystronek 1) schowanko, kryjówka, 2) sąsiek.

Przystrój, ozdoba; sprzęt.

Przystrychnienie, wygładzenie.

Przystryjec, starszy brat.

Przystrzegać, przestrzegać; P. się, czaić się.

Przystrzelać się do czego, stosować się, zgadzać się z czym, przystawać.

Przysturzyć, przycisnąć, przyprzeć.

Przysucha, przysuch 1) suszarnia, 2) strup.

Przysuchą, co nie pomszczono, co uszło na sucho, bezkarnie.

Przysuć, przysypać.

Przysud, p. Przesąd.

Przyszlachcić 1) uszlachetnić; 2) ozdobić.

Przyszło, potym, na przyszłość, nadal.

Przyszto, przybyto.

Przyszychtować, przyłączyć, przybrać.

Przyszychwost 1) lubiący komu przypinać ogon, łatkę; przyganiacz; 2) człowiek, czepiający się natrętnie innych; 3) rzecz przyczepiona do drugiej bez potrzeby.

[489]Przyszyć, przyszywać w znacz. przystosować, zastosować; P. się przyłączyć się, przystać, przyznać się.

Przyście, przyjście.

Przyścignąć, przydybać, przytrzymać.

Przyścipny, umiejący się podobać; przychylny, miły, posłuszny.

Przyść, przyjść.

Przyślapać, przyślapić, przyślapywać, przydeptać.

Przyślep, niedowidzący, krótkowzroczny.

Przyślubić, komu co, przyrzec, przyobiecać pod przysięgą.

Przyśpieć, przyśpiać, przyśpiewać 1) śpiesznie przybyć, zdążyć; 2) przybliżyć się, nadejść; 3) przyśpiało mi, pilno mi; P-ło na mnie, skrupiło się, padło na mnie.

Przyśpieszać, dokuczać.

Przyświecać komu 1) dogadzać, pochlebiać; 2) poduszczać, podburzać kogo.

Przyświęgnąć, przywrzeć, przylepić się.

Przytachnąć, przyciągnąć, przybiec, przybić.

Przytacić się, przytaić się.

Przytaczać się, zdarzać się; PP. się do kogo, do czego, odnieść się, połączyć się.

Przytaczować, p. Przytaczać.

Przytarasić, przystąpić, przygnieść.

Przytargnąć, przyciągnąć, przybliżyć.

Przytchlina, przytchłość, stęchlizna.stęchlizna, zgnilizna.

Przytchły, stęchły, zgniły.

Przytcza p. Przydcza.

Przytelepać się, przywlec się.

Przytępszy, tępawy, przytłumiony.

Przytęskniejszy, nudny.

Przytłamsić, przydusić, przygnieść.

Przytnica, poprzeczny kawał pola.

Przytocznik, cudzysłów.

Przytoczny, uboczny, dodatkowy.

Przytomny 1) obecny, teraźniejszy; 2) pomocny.

Przytorupać się, przywlec się.

[490]Przytowarzyszyć, przypuścić do towarzystwa.

Przytracić, przypłacić.

Przytrafina, przytrafunek, przygoda, przypadek, zdarzenie.

Przytrawić, powstrzymać.

Przytrefiać się, zdarzać się; okazać się stosownym.

Przytrefny, przypadkowy.

Przytrząsać się, przytrząść się, wzbogacać się, obławiać się.

Przytrzeć na kogo, napaść, natrzeć na kogo; dokuczyć; P. dokąd, dotrzeć.

Przytrzepać, przybyć, przybiec.

Przytulijka, przylepka, pieszczoszka.

Przytuł, przytulenie.

Przytwierać, przytworzyć, przymknąć.

Przytwierdzać, wzmacniać.

Przytworek, zachowanko, półskrzynek.

Przytwór, babiniec, kruchta w kościele.

Przytykać, przystosować; dogonić, przytrzymać; P. komu, przymawiać.

Przytykliwy, uszczypliwy.

Przytyskować komu, przyciskać kogo, przynaglać, dokuczać komu.

Przyukrwawieńszy, zakrwawiony.

Przyumarły, zostawiony w spadku po śmierci.

Przyumierać, przyumrzeć, 1) komu: przejść na kogo po śmierci czyjej; 2) zostawić co komu po swojej śmierci.

Przywadzić, zawadzić o co.

Przywaliny, gruzy, rumowisko.

Przywara 1) to, co przywrzało do garnka, przyskrobek; 2) wada; 3) piwo zagotowane z cukrem i żółtkiem.

Przywarcholić się, przywąchronić się, przywonkrucić się, przybłąkać się; P. do kogo, przyczepić się.

Przywąchromić się, p. Przywarcholić się.

Przywąkroić 1) przynęcić, oswoić; P. sobie co przywłaszczyć sobie, zmyślić.

Przywczas, wcześnie.

[491]Przywdzięczyć się, nabrać wdzięku, przymilić się.

Przywdzięk, przymilenie się, umizg.

Przywędrowały, przyniesiony, zapożyczony od innych.

Przywianek, zapis uczyniony przez męża żonie przy ślubie; dar poślubny.

Przywiarek, przesąd, zabobon.

Przywiązałość, przywiązanie.

Przywiązca, przywiązany do kogo.

Przywid, przywidzenie.

Przywiecha, brew.

Przywieńczyć, uwieńczyć.

Przywierabożać się, przysięgać się.

Przywiesek, rzecz przywieszona, amulet.

Przywiętszy, trochę za wielki.

Przywięź, lina do przywiązywania statków.

Przywileja, przywilejka, przywilja, wada, nałóg, właściwośćwłaściwość, usposobienie.

Przywilszy, trochę szalony.

Przywinniejszy, nie bez winy.

Przywitaczka, przywitanie.

Przywitować, przywitać; poczęstować.

Przywłaszczać 1) P. co komu, zwrócić, przyznać, przypisywać; 2) P. czemu, ku czemu, przyrównywać, przywabiać, przynęcać; 23) P. sobie za syna, za córkę, przysposabiać, adoptować; 4) przyciągać.

Przywłoka, przybitka naboju w strzelbie.

Przywłościć, przywłaszczyć.

PzywnosićPrzywnosić, wprowadzać.

Przywodosiadły, nad wodą mieszkający.

Przywodzić, przywieść, 1) sprawić, wywołać, pociągnąć; 2) przygarniać, gromadzić; 3) P. komu, przewodzić, przewodniczyć, dowodzić; P. na hak, narażać na niebezpieczeństwo; P. się, usposobić się, dojść.

Przywoity, przyzwoity, stosowny.

Przywojca, przywódca.

[492]Przywojstwo, przywództwo, przewodnictwo.

Przywonchromić się, p. Przywarcholić się.

Przywód 1) naczelnictwo, dowództwo; 2) powód, pobudka; 3) szlak, przesmyk, przewód.

Przywójca, przywódca.

Przywrotny, powtarzający się.

Przywrzały, 1) który przylgnął wskutek wrzenia; 2) zastarzały, niepoprawny.

Przywtarzać, opowiadać, przyświadczać.

Przywyż, przywyższym, powyżej, nieco wyżej.

Przyzająkliwszy, przyzająklejszy, trochę jąkający się.

Przyzapadny, południowo-zachodni (wiatr).

Przyzapuście, karnawał.

Przyzazdrościwy, nieco zazdrosny.

Przyziemie, dolna część budynku, doł, parter.

Przyzieracz, nadzorca.

Przyzierać się, przyźrzeć się, przyglądać się.

Przyziomowy, dolny, parterowy.

Przyznajać, przyznać.

Przyznawanie, uznanie, wziętość, poważanie.

Przyzwoity komnkomu, właściwy, stosowny; słuszny, sprawiedliwy.

Przyzwolić komu, przychylić się do czyjej prośby; zniewolić, skłonić.

Przyzwyczaj, obyczaj.

Przyźdrzeć się, przyjrzeć się.

Przyżadniejszy, trochę szpetny.

Przyżałować, podzielić czyj żal, odczuć.

Przyżonąć, przygnać, przypędzić.

Psałterz, różaniec; rodzaj harfy, gęśle.

Psar, pilnujący psy.

Psek, piesek.

Psi w wyraż. psiego, skoczyć (zlecieć, pływać), poniewolnie brnąć, z musu jaki krok uczynić.

Psiacz, psiarz.

Psiaczyć, wymyślać.

Psiarskie, opłata na żywienie psów królewsk.

Psibiskunt, nieprzyjemność.

Psić się p. Psieć.

Psieć, piaszeć, marnieć, [493]schodzić na psy; P. się, psuć się, gnuśnieć.

Psiętrz, poddasze, piętro.

Psina, 1) w znacz. bezwstyd, bezczelność; psiną oczy zasłonić, zakryć, zatkać, odrzucić wszelki wstyd; 2) febra, zimnica.

Psiniec, 1) zuch, junak; 2) pysk, paszcza; 3) psiarnia.

Psioczyć p. Psiaczyć.

Psiwy, psiej natury, zły, niegodziwy.

Psocić się, oddawać się nierządowi, cudzołożyć.

Psota, 1) w znacz. żądza cielesna, sprosność; 2) zepsucie, szkoda; 3) odpadki, śmieci; 4) niepogoda, słota, burza.

Psotliwy, psotny, nierządny, wszeteczny, sprośny.

Psotnik, rozpustnik, sprośnik.

Psotno, słotnie, niepogodnie.

Psotować, p. Psocić.

Psować, psuć.

Psowaty, nieposłuszny.

Pstro, lekko, około, co najmniej.

Pstrok, pstrosz, koń srokaty.

Pstrucha, materjał wełniany roboty domowej i wyroby z niego.

Psuć, 1) w znacz. burzyć, niszczyć; 2) unieważniać; 3) tępić; 4) urzekać, czarować; P. się, gorszyć się; womitować.

Pszczeć, pszczyć, pstrzyć.

Pszeńca, pszenica.

Pśkać, wybuchać śmiechem; kichać.

Ptak, w wyraż. w p-i komu wpadać, mieszać się w czyje sprawy, mylić komu szyki; w p-i wskoczyć, postąpić nieroztropnie.

Ptaszowieszczek, ptaszowieszczołek, wróżący z lotu ptaków, augur.

Pteniec, ptaszek, pisklę.

Publiczyć, łajać, kląć publicznie.

Publika, 1) interes publiczny, dobro publiczne; 2) publiczny zjazd, festyn, wielki świat; 3) widzowie, słuchacze, publiczność; 4) zgorszenie, wstyd, skandal; 5) kobieta pubiicznapubliczna.

[494]Publikan, potępiony.

Puc, Pucek, policzek.

Puch, 1) mech, meszek; 2) oddech, wyziew, wybuch; 3) fala, bałwan morski.

Pucha, gęba, pysk.

Puchać, 1) buchać, zionąć; 2) wiać, dąć; 3) wąchać.

Puchlny, pulchny.

Puczka, dłoń, garść.

Pucznieć, pącznieć.

Puczny, puczysty, nabrzmiały, rozdęty, pękaty.

Puczyć, męczyć.

Pućka, pójdźka, sowa.

Puderman, peniuar.

Puha, bicz, bizun.

Pukiel, w znacz. wypukłość, guz.

Puklasty, 1) puklami czyli guzami wysadzony; 2) wypukły; 3) zwinięty w pulklepukle (o włosach).

Puklat, pukłada, kosz pleciony na wozie; buda u wozu.

Pukładka, naczynie buchaste z wiekiem wydętym.

Puknąć, pęknąć, wypić, palnąć; P. się, rozpaść ś.

Pulka, zmowa.

Pulperja, oberża.

Pultynek, 1) mały pulpit do robót kobiecych; 2) poduszeczka do zatykania igieł i szpilek.

Pulwerkar, wóz z prochem.

Pulwy, łąki wilgotne.

Pułkier, stary dobosz.

Puntał, p. Pontał.

Pupeczek, niewieściuch, elegancik.

Pupek, pępek.

Purchawkać, cisnąć.

Purpurjanowy, purpurowy.

Purys, złota rdza (boraks).

Puska, wargi, usta, policzek; pocałunek.

Pusny, pusty.

Pust, zapuszczanie sieci.

Pusta, warta.

Pustać, miejsce puste, pustkowie; nieużytki.

Pustocha, zabawa taneczna młodzieży w przeddzień wesela, żegnanie panny młodej.

Pustopas, samopas, samowolnie, rozpustnie.

Pustopasz, człowiek samopas żyjący, hulaka.

[495]Pustostraszny, straszny i niezaludniony.

Pustosz, pustkowie, pustynia; trzpiot, roztrzepaniec.

Pustotnica, kobieta lekkomyślna, swawolnica.

Pustować, stać pustką; swawolić, zbytkować.

Pustoż, puszcza.

Pustynia, pustka, przestrzeń; pustelnia.

Puszcza, wielki las; pustynia.

Puszczaczka, ślizgawka.

Puszczać, puścić, zapisać (testamentem), zbyć, odstąpić, zdać, polecić; 2) rzucać, opuszczać; 3) rozpowszechniać, rozgłaszać; spuszczać, spławiać, wystawiać, przeprowadzać, przypuszczać, skierować; P. kogo na miecz, wyciąć w pień; P. na szrot, na szańc, narażać; P. się na kogo, rzucać sięsię, napadać.

Puszczka, gałązka, pęd, latorośl.

Puszczować, puszczać.

Puszczyna, puścizna.

Puszka, działo, armata.

Puścina, puszczyna, pustki, puścizna.

Puśkin, człowiek o twarzy pełnej, tłustej.

Puślisko, puszlisko, 1) rzemień od strzemienia; 2) lm. puśliska, pęta.

Putać, putnąć, prowadzić życie wesołe, pohulać.

Putek, ojciec chrzestny, kum.

Putny, dotyczący drogi, podróżowania.

Putra, duże naczynie na mleko.

Puwirtelewy, półćwierciowy.

Puzan, puzon, 1) gatunek trąby metalowej; 2) gatunek kornetów niewieścich.

Pwa, pwo, ufność.

Pwać, ufać.

Pych, pycha.

Pychalec, pychałek, pychota, pyszałek.

Pyla, gęś.

Pylić, pilić.

Pylinka, pyłek.

Pylnąć, palnąć, pojechać.

Pyłgać, pełzać, buchać (o ogniu).

Pyłgotki, iskry, płomyki, dreszcze.

[496]Pyra, stos drzewa.

Pyrciać, dreptać.

Pyrcieć, zostawiać ślad, pracować pilnie.

Pyrczeć, pryskać.

Pyrgać, pyrgnąć, pergnąć, dawać susa, uciekać.

Pyrka, 1) kartofel, 2) kozica.

Pyroskaf, parostatek.

Pyruchy, Pyrzaki, kartofle.

Pyryna, pyrynapyrzyna, pyrzna, perzyna.

Pyrzych, prędki, nieuważny.

Pysklać, pysklić, plugawić, mazać, plamić.

Pyskłać, mazać, smarować.

Pyszalec, pyszek, pychałek, pyszniś, pyszałek, zarozumialec.

Pyszczak, pysk.

Pyszen, pyszny.

Pysznica, pyszna, dumna.

Pysznoszarłatny, odziany w szkarłat.

Pytaczka, żebranina.

Pytać, troszczyć się, dbać; zważać na kogo; robić ceremonje, krępować się, szukać, upatrywać, prosić, żądać, żebrać.

Pytawać, pytać.

Pytel przen. włosiennica.

Pyzda, oprawca, rakarz.

Pyzer, biedak, mizerak.

Pyżgać, uciec, uskoczyć.

R.

Rab, niewolnik, p. Rob.

Raba, p. Roba.

Rabacja, bunt, rzeź, napad.

Rabanić, krzyczeć, gromić.

Rabiasty, pstry.

Rabież, grabież, rabunek.

Rabowniczy, łupieski.

Rabski, arabski.

Rabulista, krętacz (prawny).

Raby, szaro-pstry, jarzębaty.

Rachman, człowiek spokojny, cichy.

Rachmierski, rachunkowyrachunkowy.

Rachować, poczytywać, mieć za co; R. sobie, rozważać, mniemać.

[497]Rachunk, rachunek.

Raciak, racięga, koślawy, niezgrabjacz.

Racimora, Raczymora, rodzaj tkaniny jedwabnej dawniej używanej.

Racja, wymówka, sprzeczka; mieć R. ćodo kogo, mieć prawo.

Raczba, zaproszenie, częstowanie.

Raczej, chętniej.

Raczyć, w znacz. 1) woleć, przenosić co nad co; 2) prosić; R. kogo, czcić, poważać; R. się wiele o sobie rozumieć, cenić się.

Rada, rozum, roztropność, zaradność.

Radelne, radło, poradlne, podatek od łanu, łanowe.

Radna, radnina, płachta.

Radniej, 1) chętniej, milej; 2) lepiej, mądrzej; 3) raczej.

Radniejszy, bardziej rad.

Radnik, radca, rajca, radny.

Radny, rad, chętny.

Rado, 1) chętnie, lubo, wesoło, radosno; 2) zwykle.

Radszej, p. Radziej.

Radszy, bardziej rad.

Radykać, szybko iść; r. się, przemykać się.

Radzać, radzić.

Radzić komu, sprostać.

Radziectwo, 1) urząd radziecki, godność radcy; 2) konsulat (u Rzymian).

Radziej, raczej, chętniej, z większą przyjemnością.

Radzierz, ratusz.

Radzki, radcowski.

Rafina, rafa, skała podwodna.

Rafinować, 1) mówić, dowodzić o czym; 2) myślić, mędrkować, rozbierać co drobiazgowo, ceregielować się.

Raguzański, rakuzański, rakuski (od miasta Raker, Roetz lub Rakuz w Austrji).

Rainy, swaty, oświadczyny.

Raja, błoto, topielisko.

Rajmuneda, 1) remont, zakupywanie świeżych koni dla wojska; 2) stara szkapa, wywłoka.

Rajmunterz, dostawca koni dla wojska.

[498]Rajtar, Rajtarz, 1) dawniejszy kawalerzysta, ubrany i uzbrojony sposobem niemieckim; 2) rozbójnik, łupieżca.

Rajtarja, konnica, ciężka kawalerja.

Rajtarka, zimnica, febra.

Rajtarstwo, 1) rajtarowie; 2) rozbój, grabierz.

Rajtuzy, szerokie spodnie do konnej jazdy.

Raka, racha, ladaco, hultaj.

Rakarz, oprawca, kat, przen. łotr.

Rakowianin, arjanin, socynjanin, nowochrzczeniec (od nazwy miasta Rakowca).

Rakusy, Rakuzy, Austrja.

Raljować, zebrać i sformować rozproszonych żołnierzy.

Ramię w znacz. moc, władza, opieka (pod jego ramieniem).

Ramota (z ukr. hramota), 1) pismo, memoorjał, dyplom, dokument; 2) licha książka, bazgranina; 3) przyczyna, wyjaśnienie; 4) środek, sposób; 5) plotka, gadanina.

Ramotać, uczenie pisać, dzieło jakie pisać.

Ramotać się, robić łoskot, romotać się.

Ramotnik, pisarz, autor.

RanlaćRaniać, raniwać, ranić.

Ranie, rano.

Rankor, uraza, gniew, zgryzota, żal.

Ranniejszy, pzzedpołudniowyprzedpołudniowy, poranny,poranny.

Ranny, lekarz chirurg.

Rano, wcześnie, przed czasem, przedwcześnie; duże R. późny ranek.

Ranoczujny, rano się budzący.

Ranotworny, zadający rany.

Rany, ranny, poranny, wczesny, rychły, prędki.

Rańtuch, długa chusta kobieca; p. Łańtuch.

Rapcie, 1) łyka, pęta; 2) paski do szabli albo karabeli.

Rapeć, ręka, łapa; sakwa do obroku.

Rapinja, grabież, łupiestwo.

Rapt, porwanie, uwiezienie.

Raptor, najeźdźca, gwałtownik.

[499]Raptowiec, raptowy, ospowaty.

Raptura, rapturał, raptularz, notatnik, pamiętnik.

Rapy, rafy, skały rzeczne, przeszkody w spławie, powstałe z kamieni nagromadzonych.

Rasa, 1) p. Haras; 2) ubiór duchowieństwa obrządku wschodniego.

Rasztak, dzień wypoczynku.

Rat, rata, ratunek; Rata! rety! gwałtu!

Ratać, ratować, nieść pomoc.

Rataj, 1) oracz, wieśniak, włodarz, ekonom; 2) udzielający rady.

Ratajec, ratusz.

Ratar, rajtar.

Ratny, dający ratunek, pomoc, ratujący.

Ratownik, wybawca.

Ratsymor, gatunek materji, p. Racimora.

Ratunk, ratunek.

Ratusznik, dowódca, rozkazodawca.

Raubszyc, kłusownik.

Raz w znacz.: raz zły, nieszczęście, wypadek.

Razak, chleb razowy.

Razić, odtrącać, odpierać.

Razowina, razówka, pole raz zorane.

Raźny, dogodny, poręczny, przyjemny, podręczny.

Rażenie, porażenie.

Rąb, (rębu), 1) blizna, szrama; 2) brzeg, obrębek; 3) lm. ręby, nice, wywracać na R., przekręcać, okazywać fałsz.

Rąbanica, siekiera.

Rąbanisko, las wyrąbany.

Rąbek, chustka na głowę, zasłona, duża chustka perkalowa, którą kobiety noszą na ramionach.

Rąbić, obrębiać.

Rąbkowy, przezroczysty.

Rączba, poręka.

Rącze, rączo, prędko.

Rączy, rychły, pilny, niezwłoczny, pośpieszny.

Rcy (rci), (tryb rozkaz. od rzec): mów, powiedz.

Rdzały, rudawy, pożółkły; przen. dojrzały.

Rdzawka, bagnisko, trzęsawisko.

Rdzenisty, rdzeniowy, rdzeniowaty.

[500]Rdzębina, ogrodzenie ostrokołami.

Rebelizator, buntownik, powstaniec, rewolucjonista.

Recensować, krytykować.

Recesja, przesiedlenie się.

Rechwa, p. Refa.

Reczek, chomik.

Reda, muł, namulisko.

Redać, brodzić, deptać.

Refa, obręcz.

Refekcja, odżywanie się, posilanie się.

Reformer, reformujący.

Refować, obijać obręczą.

Refutować, odpierać, zbijać dowodami.

Rega, rząd, szereg.

Regalizować, regalować, obdarzać, częstować, ugaszczać.

Regiel, las górski; Regle, niższe góry lesiste.

Regient, przywódca, zarządzający, naczelnik, zawiadowca, pisarz, sądowypisarz sądowy, sekretarz.

Regiestr, w znacz. rachunek; popaść w R.; wpaść w długi; jak z R-u, ściśle, punktualnie; stąpać z R-u, bucznie, dumnie; robić z R-u, z musu.

Regiestrowy żołnierz, żołnierz regularny (linjowy) na stałym żołdzie.

Regiment, 1) rządy, panowanie; 2) komenda, dowództwo; 3) pułk.

Regimentować, nad czym albo czemu: dowodzić, komenderować.

Reglament, przepisy, urządzenie.

Regulament, zbiór przepisów i rozporządzeń obowiązujących.

Reguła, zasada, przepis, ustawa.

Rej 1) szereg, 2) przodowanie w tańcu; na reju, na czele; 3) przodownik, przywódca; 4) pokój panieński.

Rejdosić, wiercić się, zachowywać się niespokojnie.

Rejment. p, p. Regiment.

Rekonstytucja, przywrócenie, wznowienie.

Rekonsyljacja, naradzanie się.

Rekreować, zabawiać.

Reks, rozum, obyczaj.

Rektyfikować, naprawiać, sprawdzać, doprowadzać do porządku, [501]usprawiedliwiać; R. się, tłomaczyć się, usprawiedliwiać się.

Relacyjny sejmik, na którym poseł zdawał swoim wyborcom relację z tego, co się działo na sejmie.

Religjament, spójnia, łącznik.

Relja, religja.

Reluicja, prawo wykupu przez właściciela posiadłości oddanej wierzycielom.

Remedura, remedjum, środek zaradczy, pomoc.

Remissa, odwołanie się do sądu.

Remora, zawada, mitręga.

Rendle, rodzaj tkaniny na suknie.

Renitencja, upór.

Renitent, oporny, uparty.

Repetować, domagać się, żądać napowrót.

Repetycja, żądanie zwrotu, domaganie się.

Reprobacja, nieprzyjęcie, odrzucenie, ganienie.

Reptać, szemrać.

Repudjacja, zrzeczenie się spadku.

Repugnancja, wstręt.

Repulsa, repulza, odmowa, rekuza.

Respekt, widok, wyrachowanie, zamiar, wyrozumienie, wzgląd.

Respondować, odpowiadać, odpisywać.

Restabilicja, przywrócenie.

Resty, mandaty królewskie sznurami pozawlekane.

Resuscytacja, wznowienie.

Reszt, Reszcik, resztki, ostateczność, koniec smutny.

Retenta, ostatki długów, zaległości.

Retiradzić, rejterować, cofać się.

Retret emerytura u wojskowych.

Retunek, retunk, ratunek.

Retycencja, zatajenie, przemilczenie.

Rewa, mielizna piasczysta, rafa w morzu.

Rewersał, książka pokwitowań z odbioru, dokument zawierający przyrzeczenie.

Rewolta, odmiana.

Reza, ryza, kluba, karby.

[502]Rezerwata, wyłączenie niektórych spraw z programu uchwał sejmowych.

Rezolucja, odwilż, słota, roztopy.

Rezolut, człowiek odważny, stanowczy.

Rezoluta, rezolutność, stanowczość, odwaga.

Rezon, gawęda, rozprawa.

Rezumować, rozumować, rozbierać rozumem, rezonować.

Rezuwita, dowcipny, śmiały.

Rezygnacja, w daw. prawie: oddanie dóbr nowemu właścicielowi.

Rezyka, w wyr. 1) być pod R-ą, być podchmielonym, 2) przypadek.

Rezypiscencja, żal, skrucha, pokuta.

Reż (rży), żyto.

Rębnia, rąbanina, trzebież lasów.

Ręby, szaty kobiece.

Ręcznica, cyfra.

Ręczny, zręczny, zdatny, biegły.

Ręczyć 1) pożyczać, kredytować; 2) R. kogo, ręcząc zastępować kogo; R. się powodzić się, szczęścić się.

Rędzina, tłusty, tęgi grunt, pole urodzajne.

Ręka 1) w wyr.: dać na co rękę; wziąć w czym udział, przyczynić się; po ręce, zręcznie, poręcznie, po myśli, w porę, w sam raz; paść na rękę, udać się szczęśliwie; iść dobrą ręką, powodzić się; ręką czynić, pojedynkować się; przez ręce dać, przez trzecią osobę; 2) przemoc, siła, władza, zwierzchność, wpływ, posiadanie; 3) energja, praca, pilność, staranie; 4) pomoc, zasiłek, dar; R. umarła, zmarły właściciel dziedzictwa; 5) poręka, rękojmia.

Rękawica w wyr.: 1) dać R-ę, wydać ułaskawienie, amnestję, przebaczyć; 2) ubrać się w R-ę, wziąć łapówkę.

Rękność, pokrewieństwo.

Rękodajny, 1) zgodzony, zamówiony, zobowiązany; 2) podaniem ręki obowiązany; R. sługa,

[507]człowiek wolny na usługach drugiego (dla odróżnienia od poddanego); 3) własną ręką dany (np. dług); 4) rękojmią zabezpieczony, obowiązkowy.

Rękodajstwo, zobowiązanie się przez podanie ręki; dobrowolne zobowiązanie się.

Rękojemca, rękojm, poręczyciel.

Rękojemstwo, rękojmia.

Rękomaniec, jeniec, braniec, niewolnik.

Rękopuszczony, obdarzony wolnością.

Rękorys, rysunek, obraz, wizerunek ręcznie zrobiony.

Rękować, zaręczać, swatać.

Rękowidz, wróżący z ręki, chiromanta.

Rękownik, poręczyciel.

Rękowodzca, przewodniczący, przewodnik.

Rętszy, rączejszy, bardziej rączy, prędszy.

Riot, rozruch, bunt.

Rob, niewolnik, sługa.

Roba, 1) niewolnica, służebnica; 2) żona; 3) kobieta nieporządna; 4) świnia prośna z prosiętami.

Robdyszan, szlafrok.

Robieniec, robionek, dziecię.

Robociąż, robotnik.

Roborować, przyznać urzędownie, zatwierdzić.

Robota, niewola, służebnictwo; R-y, machiny wojenne.

Robotnik, w znacz. rob, niewolnik.

Robotować, 1) ciężko pracować, mozolić się, odbywać pańszczyznę; 2) służyć jako robotnik.

Robran, robron, robront, gatunek sukni kobiecej.

Roce, roki, terminy, kadencje.

Rochmanić, obłaskawiać, oswajać, ugłaskać.

Rochmanność, łaskawość.

Rochmanny, 1) obłaskawiony, ugłaskany, łaskawy, potulny; 2) łagodny, wyrozumiały, dobroduszny.

Rochoczeć, śmiać się na całe gardło, śmiać się do rozpuku.

Rocizna, spadek.

[508]Roczeń, roczniak, zwierzę mające rok wieku.

Roczki, terminy sądu grodzkiego.

Rocznica, 1) jałówka roczna, kura roczna; 2) kalendarz roczny przepowiadający wypadki całego roku.

Roczyć, 1) wydawać wyrok, wyrokować; 2) rokować, wróżyć.

Roczyny, roczyzna, rocznica, urodziny.

Roda, przyroda, natura.

Rodacki, 1) krajowy, narodowy; 2) współziomkowy, współobywatelski.

Rodatny, tuziemny, rodacki.

Rodela, rodella, p. Rondela.

Rodgiser, rodgisar, rodgisarz, rotgieser, p. Ludwisarz.

Rodnia, rodzeństwo, gieneracja, pokolenie.

Rodnik, krewniak; papiery rodowodowe.

Rodny, w znacz. 1) żyzny, płodny, urodzajny; 2) rosły, wyniosły, dorodny; 3) rodzony; 4) zrodzony, urodzony.

Rodobójca, zabójca kogo z własnego rodu, ojcobójca, matkobójca.

Rodociąg, rodowód.

Rodociec, przyrodnik, badacz przyrody.

Rodociectwo, rodotnictwo, nauka o przyrodzie, historja naturalna.

Rodociwy, przyrodzony, prawidłowy.

Rodomont, samochwał, fanfaron.

Rodowiec, człowiek, który się gdzie urodził i tam żyje, tubylec, rodak.

Rodowieszcz, rodowieszczek, astrolog, stawiający horoskop nowonarodzonemu.

Rodowit, szlachcic z rodu.

Rodowitość, 1) pochodzenie z jakiego kraju, tubylczość; 2) szlachetność rodu, zacne pochodzenie; 3) przyrodzony przymiot; 4) rodacy, ziomkowie.

Rodowity, rodem z dziada pradziada, pochodzący z wielkiej a zacnej familji, prawowity; rdzenny, przyrodzony, naturalny.

[509]Rodzaj, w znacz. 1) pokolenie, rodzina, ród, gieneracja; 2) rodzenie, poród; 3) zacne, szlachetne urodzenie, pochodzenie; 4) płodność, urodzajność; 5) żywioł rodzący, gniazdo, rozsadnik.

Rodzeniec, rodak.

Rodzenięta, młode rodzeństwo.

Rodzic, urodzony, rodak.

Rodziciel, ojciec, rodzic, przodek.

Rodzić się w kogo, być podobnym do kogo, wradzać się w kogo.

Rodzina, ojcowizna, ojczyzna, miejsce urodzenia, strony rodzinne.

Rodzisty, płodny, urodzajny.

Rodziwać, rodzywać, często rodzić.

Rodzodziań, dzień urodzin.

Rogacina, p. Rohatyna.

Rohatnik, żołnierz uzbrojony w rohatynę.

Rohatyna, włócznia do ciskania na nieprzyjaciela.

Rojsty, miejsca bagniste porosłe trawą, mchem, łozą, bagniska, trzęsawiska.

Rok, roki, 1) termin sądowy, kadencja; rok zawity, termin ostateczny; 2) pozwanie do sądu słowne, ustne; 3) roki, czas odprawowania sądów, sądy, szczególniej ziemskie; 4) słowne wezwanie do sądu.

Rokicina, rokita, wierzba.

Rokosz 1) zgromadzenie stanów, zjazd, sejm; 2) powstanie szlachty przeciw królowi i senatowi; 3) bunt; 4) rokowanie, układy.

Rokoszować, rokoszyć, buntować się, spiskować, powstawać; R. kogo na kogo, podburzać.

Rokować, w znacz. 1) radzić; 2) rozmawiać, rozprawiać; 3) R. kogo, ustnie pozywać kogo; rok mu dawać; R. z kim o co, układać się.

Roksolanin, roksolan, właściwie nazwa narodu starożytnego pochodzenia sarmackiego; u nas niekiedy tak nazywano Rusinów, zwłaszcza z Rusi Czerwonej.

[510]Rokwa, p. Rozsocha.

Rolniczyć, zajmować się rolnictwem, gospodarzyć.

Romak, rumak, koń tatarski.

Ron, ronienie (łez).

Rondela, puklerz mały, okrągły; rodzaj baszty okrągłej.

Rosierdzie, gniew, zapalczywość.

Rosłek, wyrostek, młodzieniaszek.

Rosocha, p. Rozsocha.

Rosół, 1) słona woda do przechowywania w niej rzeczy jadalnych, solanka; 2) smutek, frasunek, kłopot, nieprzyjemne położenie, dolegliwość, bieda.

Rospa, rozsypka, rozproszenie.

Rospisty, sypki.

Rostący, rosnący.

Rostę (od rość), rosnę.

Rostra, mównica publiczna w starożytnym Rzymie.

Rostrucharz, 1) handlarz koni; 2) ten, co ludźmi kupczy, wartauz, faktor, stręczyciel.

Roszt, ruszt.

Rościć, 1) sprawiać, żeby co rosło, przyczyniać się do wzrastania czego; 2) wzbudzać, wywoływać; 3) R. sobie, mieć uroszczenie; 4) wznosić do góry.

Roście, rośnie.

Rościenie, wzrastanie.

Rośl, 1) rośnięcie, płód, owoc, płodność; 2) roślina.

Rośnik, rozpylacz.

Rota, rząd ludzi stojących jeden za drugim, zastęp, tłum, rzesza, kupa.

Rotgiser, p. Ludwisarz.

Rotmagister, rotmajster, rotmistrz.

Rotman, p. Retman^[6].

Rotuła, 1) mały poemat elegiczny; 2) pismo apelujące, apelacja.

Rotunk, krętactwo, wybiegi.

Rowarzyć, być ruchliwym, szperać.

Rowien, równy.

Rowny, mały, drobny.

Rozbaczać, rozbaczywać, badać, roztrząsać, brać pod uwagę; R. się, [511]zastanawiać się, rozmyślać się, pomiarkować się, przypomnieć się.

Rozbadać, rozbość, 1) bodąc, rozbijać; 2) rozrzucać, rozrywać, rozczyniać, rozdzielać, niszczyć; 3) nadymać, rozzuchwalać; 4) dokazywać, dokuczać.

Rozbajramować się, rozhulać się.

Rozbark, targowisko końskie.

Rozbasamować się, rozbisurmanić się, rozpuścić się.

Rozbieg, rozsypka.

Rozbieżeć się, rozbiegać się, rozproszyć się.

Rozbijać, rozbić, rozpinać (kogo na czem), rozstawiać, rozpościerać, rozkładać.

Rozbit, rozbitek, rozbicie okrętu.

Rozbitować, zrabować, rozszarpać, rozdrapać.

Rozboleć się, rozchorować się.

Rozbość, rozbadzać, rozpędzić, rozpuścić (konia), rozrzucić, porozrywać, rozepchnąć, zepsuć, rozbałamucić, dokazywać, harcować.

Rozbójski, rozbójny, rozbójniczy, zbójecki, korsarski.

Rozbrat, w znacz. rozwiedziony.

Rozbroić się, rozigrać się, rozswawolić się.

Rozbrok, zgiełk, wrzawa, hałas.

Rozbrój, bijatyka, zaburzenie.

Rozbryżdżać się, rozbrzeźniać się, rozwidniać się, dnieć.

Rozbuchaniec, zuchwalec, swawolnik, rozpustnik.

Rozbuda, rozbudzenie.

Rozbujać się, w znacz. rozpłakać się.

Rozbujny, dziki, niepohamowany.

Rozbywać, powątpiewać.

Rozchełtać, rozchełznać, rozkiełznać.

Rozchodliwy, rozchodzisty, rozchodzący się, rozłożysty.

Rozchody, w znacz. rozprawy.

Rozchodzić się, w znacz. rozochocić się, wpaść [512]w zapał, nabrać energji.

Rozchód, 1) rozstanie, rozejście się, rozstajnia, przecięcie (dróg); 2) ruch, rozmach, swoboda; 3) handel, zbyt, sprzedaż.

Rozchwatać, rozchwatywać, rozchwytać, rozchwytywać, rozgrabić.

Rozchwiałość, rozlazłość, opieszałość.

Rozciąć się, rozdwoić się, rozpaść się, rozdzielić się, rozejść się.

Rozcieklina, płyn, ciecz, roztwór, odwilż, słota.

Rozcięt, cięcie, przecięcie.

Rozciosnąć, p. Rozczosnąć.

Rozciskawać, rozrzucać, rozpraszać.

Rozczar, rozczarowanie.

Rozcząć, rozpocząć.

Rozczepierzać (rozczepierzyć), rozszczepierzać, rozszerzać, rozpościerać, rozstawiać, rozkładać, rozpuszczać.

Rozczochnąć, p. Rozczosnąć.

Rozczosać, rozczesać.

Rozczosły, rozłupany, rozdarty, rozwarty.

Rozczosnąć, 1) rozszczepić, rozłamać, rozedrzeć; 2) rozczesać; R. się, rozłupać się, rozedrzeć się.

Rozczosywać, 1) rozszczepiać, rozłamywać; 2) rozczesywać.

Rozczośnienie, rozczośnięcie, szpara, szczelina, rozpadlina.

Rozczucie, uczucie, przejęcie.

Rozczyna, rozczyn, mąka rozwodniona i pozostawiona do fermentacji na chleb.

Rozczynać rozpoczynać, rozpoczynać.

Rozczytać (rozczytywać), pilnie rozważać, roztrząsać, mieć co na względzie.

Rozdajbieda, człowiek mało mający a lubiący rozdawać.

Rozdajny, rozdatny, hojny, szczodrobliwy, rozrzutny.

Rozdarciny, rozdarte kawałki, szmaty.

Rozdarlina, 1) rozdarcie, rozszarpanie, miejsce rozdarte; 2) [513]rozdwojenie, rozterka, nieporozumienie, poróżnienieporóżnienie.

Rozdartki p. Rozdarciny.

Rozdatek, rozsądzenie.

Rozdawnictwo, hojność, szczodrobliwość, rozrzutność.

Rozdobęda, wycieczka po zdobycz.

Rozdobyć, zdobyć co, postarać się o co.

Rozdół, wązka dolina głęboka, wąwóz, parów, jar.

Rozdrapież, rozszarpanie, łupież, grabież.

Rozdrazić p. Rozrażać.

Rozdraźń, rozdrażnienie, drażliwość.

Rozdroczyć, rozdrażnić, rozjątrzyć.

Rozdrób, rozsypka, rozproszenie.

Rozdrzeć, otworzyć.

Rozdrzeszyć, rozszerzyć; uwolnić.

Rozduchać, rozduchować, rozdąć.

Rozdwojeniec, odszczepieniec, odstępca.

Rozdwój, rozdwojenie.

Rozdziajdać, rozcieńczyć, rozwodnić, rozrzucić.

Rozdziaływać, rozcieńczać, rozrzedzać.

Rozdzielny w znacz. 1) podzielony, rozdzielony; 2) podzielony na części, rozłożony; 3) dobitny, wyrazisty, dokładny, szczegółowy, rozważny.

Rozdzienek, rozednienie, brzask.

Rozdziew, rozziew, szeroki otwór (paszczy, gęby).

Rozdziewić (rozdziewiać), rozdziawić, szeroko otworzyć (paszczę).

Rozdziewny, szeroko rozwarty, rozdarty.

Rozedranie, rozedra, rozdarcie.

Rozegzić się, rozigrać się, rozswawolić się.

Rozekier, gatunek wina zaprawnego olejkiem różanym.

Rozeprać, rozrzucić.

Rozeprza rozszerzenie.

Rozesłaniec, wysłaniec, posłannik, poseł.

Rozeście, rozejście się.

Rozeznać się, poznać się, porozumieć się, zawiązać stosunki.

Rozeznanie, rozgarnięcie, rozsądek, zastanowienie, zdanie, porozumienie.

[514]Rozeznany, wyraźny, widoczny, oczywisty, dobitny, samoistny, odrębny, niezależny, rozważny, roztropny, świadomy, obyty, obeznany.

Rozeznawca, sędzia, arbiter, kompetentny.

Rozezrzeć się, rozeżreć się, stać się rozżartym, rozjuszyć się.

Rozeżwać, rozżuć.

Rozflarzać (rozflarzyć), rozflażać, trwonić, marnotrawić.

Rozgadka, gawędka, powiastka.

Rozgadzać, godząc rozdzielać, rozbrajać, łagodzić, rozsądzać.

Rozgarniać, w znacz. oświecać, pouczać, objaśniać; R. się, przychodzić do rozwagi, oprzytomnieć.

Rozgarzać (rozgorzyć), rozżarzać, drażnić, oburzać, wybuchać, rozsrażać się; p. Przegarzać.

Rozglić, rozpalić.

Rozgłabiać (rozgłobić), rozbierać, rozluźniać, rujnować, psuć.

Rozgłosek, pogłoska.

Rozgniew, gniew.

Rozgołębiać, rozmarzać, rozpieszczać, rozczulać.

Rozgorlić się, rozgorgolić się, począć długo wywodzić gorgi, trele żałosne; przen. począć długo narzekać.

Rozgorzlić się, rozgniewać się.

Rozgościć się, w znacz.: umocnić się, rozwielmożyć się.

Rozgoźnić się, rozjątrzyć się.

Rozgradzać, rozstrzygać.

Rozgromieniec, ten, który uciekł z pola bitwy, niedobitek.

Rozgrzeszać się, w znacz. uwalniać się.

Rozgrześć, rozgrzebać.

Rozharatać, rozbić, roztłuc.

Rozhłuzdać, przyprowadzić do rozumu; R. się, nabrać rozumu, bystrości.

Rozhojnić, hojnie rozmnożyć, obficie zaopatrzyć, wzbogacić.

Rozhojnieć, stać się hojnym.

[515]Rozimać, rozbierać, rozważać, roztrząsać.

Rozjachać, rozjechać.

Rozjad, rozjuszenie, rozjątrzenie, zaciekłość.

Rozjadowić się, rozjuszyć się, rozjątrzyć się.

Rozjaść, rozbić, roztłuc, pognieść.

Rozjednać, pojednać, rozsądzić, roztrzygnąć, zażegnać, uśmierzyć, rozbroić.

Rozjem, rozejm.

Rozjędrniać (rozjędrnić), rozjędrzniawać (rozjędrznić), czynić jędrnym, rzeźwić, krzepić.

Rozjędrnieć, jędrnym się stać, ukrzepić się.

Rozjętny, rozjemny, 1) którego można pogodzić; 2) którego można rozjąć, rozdzielić.

Rozjuch, rozjuszenie.

Rozkajać się (rozkaić się), uczuć żal na siebie za zrobienie obietnicy, pożałować przyrzeczenia, rozmyślić się.

Rozkal, roztop.

Rozkalić, rozmiękczyć.

Rozkapturać, bałamucić kobietę zamężną.

Rozkapturzać (rozkapturzyć), 1) zdejmować kaptur z kogo, wydalać z zakonu; 2) p. Rozkapturać.

Rozkazywać, rozkazować, w znacz. przeznaczać, przekazywać.

Rozkażyciel, ten, co daje rozkazy, władca, zwierzchnik.

Rozkidać, rozkinąć, rozrzucić, roztłuc; R. się, rozlecieć się.

Rozkiełznać w znacz. rozswawolić się, rozzuchwalić się.

Rozkładać, rozłożyć, odkładać, przewlekać; R. się, rozlokować się, rozgościć się, wyczerpać się, zbraknąć.

Rozkłamić, rozszarpać.

Rozkochać, w znacz. sprawić rozrost, uczynić bujnym; R. się, w znacz. 1) z czego, mocno się ucieszyć, rozweselić się; 2) przyjąć się i rozrastać się (o roślinach).

Rozkochawać, rozkochywać.

Rozkocić się, roztrzaskać się, pęknąć.

[516]Rozkoczować się, rozkwaterować się, stanąć obozem.

Rozkokoszyć się, 1) rozpysznić się, rozdąć się; 2) rozkrzyczeć się, rozindyczyć się.

Rozkomosić, rozhukać się, rozpuścić, rozjuszyć.

Rozkoszka, rozkosz.

Rozkosznik, 1) rozkoszniś, zbytnik, rozpustnik; 2) miejsce rozkoszne.

Rozkować, rozkuć, kując rozpłaszczyć młotem.

Rozkrajać się, w znacz.: rozpaść się, rozstąpić się.

Rozkrańczyć, rozgraniczyć.

Rozkrzcieć się, rozkścieć się, rozkwitnąć, rozkrzewić się.

Rozksięstwić, rozdzielić na księstwa.

Rozkształcać, rozkształcić, dawać większe kształty; kształtu pozbawiać.

Rozkwielić, rozkwilić, roztkliwić, rozrzewnić, wzruszyć.

Rozkwitawać, 1) rozkwitać; 2) w znacz. rozpowszechnić się, rozrodzić się, rozpanoszyć się.

Rozkwirać (rozkwrzeć), roztopić się, roztajać.

Rozkwnąć, rozkwitnąć.

Rozlecać, perswadować, przekonywać.

Rozleziony, rozłazisty, rozlazły.

Rozlicie, rozlanie.

Rozliczycie, rozmaicie.

Rozliczytość, rozmaitość, rozliczność.

Rozliczyty, różnorodny.

Rozlić, 1) rozlać, wylać, przybrać; 2) przen. rozszerzyć się, rozprzestrzenić się.

Rozlirotać, 1) rozkołatać, rozluźnić; 2) rozstroić, rozdrażnić.

Rozłaknić, rozłakomić.

Rozłatwić, załatwić, rozwiązać (trudność).

Rozłączka, rozłączenie, separacja.

Rozłęczyć, rozłączyć.

Rozłogi, rozłożysty, szeroko rozpostarty.

Rozłomić, rozłamać.

Rozłóg, obszar, przestrzeń, niwa, błonie, rozkład, układ.

[517]Rozmęcić, rozmącić.

Rozmiara, miara, wymiar.

Rozmiatować, rozmietać, rozmiatać; R. się, miotać się, obruszać się, roznamiętniać się.

Rozmieć, rozumieć.

Rozmierzyć, ocenić, poznać.

Rozmiłować się czego, pokochać co mocno; R. się ulitować się.

Rozmiły, najmilszy.

Rozmiot, rozmiotanie, rozproszenie.

Rozmiotać, rozmieść, rozrzucić; R. się, zacząć się miotać, rzucać się.

Rozmocnić, uczynić mocniejszym, wzmocnić, spotęgować.

Rozmoczki, w wyr. w R., na miękko, za rzadko.

Rozmoga, rozmaganie się.

Rozmożenie, wielka zamożność, zbogacenie się.

Rozmówić kogo 1) odmówić, przeciągnąć na swoją stronę; 2) odradzać, odmówić; 3) omówić, obgadać; 4) kogo pocieszyć.

Rozmówny, wątpliwy.

Rozmózgotać, rozmóżdżyć, rozmiażdżyć, roztrzaskać.

Rozmysł, zamiar, projekt, postanowienie.

Roznać, rozeznać.

Roznieta, rozpałka, podpałka.

Rozno, w różnych miejscach.

Rozność, różnica.

Rozoki, rozooki, zezowaty; rozoko, zezem.

Rozonaczyć, przeinaczyć.

Rozor, rozora, brózda.

Rozpactwo, rozpaczstwo, rozpacz, niedowiarstwo.

Rozpamiętać się, przypomnieć się.

Rozpar, 1) par, skwar, upał; 2) wyziew, para.

Rozparać, rozpruwać, przen. przenikać, nurtować, rozdzielać, udaremniać, niszczyć.

Rozparność, par, powietrze parne.

Rozparny, palący.

Rozparty, uparty.

Rozpąchać, rozpychać, rozpruwać, rozsuwać; R. się, rozbrykać się.

Rozpądzać, rozpędzać, rozpychać, rozpraszać.

[518]Rozpedać, rozpowiadać, rozprawiać.

Rozpienić, zamienić w pienie, obdarzyć śpiewnością.

Rozpierać się, rozeprzeć się, prawować się, rozprawiać się, spierać się.

Rozpierzać (rozpierzyć), rozpraszać, rozpłaszać.

Rozpisać, zaprosić, zapisać swoje zdanie, zaprotestować; R. rok, odroczyć sprawę.

Rozpisty, rozpity, sypki.

Rozplaznąć, rozleźć się wskutek rozmoknięcia, rozpłynąć się.

Rozplem, rozmnożenie, rozpłód.

Rozploznąć, rozpaść się, rozpłaszczyć się.

Rozpładniać, użyźniać.

Rozpłozić się, rozpaść się, rozejść się.

Rozpłynąć się, rozstać się, odpłynąć.

Rozpojąć, zrozumieć, odgadnąć.

Rozpołożenie, roztropność, rozwaga, takt.

Rozpominacz, rozpamiętywający sobie.

Rozpomionąć, wspomnieć, rozważać, rozpamiętywać.

Rozpona, baldachim, obicie.

Rozpora, p. Rozpór.

Rozporaić, różnie wyraić, różnie powydawać za mąż, różnie pożenić, wyposażyć, pozaopatrywać.

Rozporny, rozłączny.

Rozporządzić, oporządzić, obdarzyć, zaopatrzyć.

Rozposażać, rozdać, roztrwonić; R. się, rozpościerać się, przewodzić, rządzić.

Rozpostrzać, rozpościerać, rozciągać, rozszerzać, rozkładać, rozprzestrzeniać; R. się, rozwodzić się z czym, rozwijać się, rozgościć się, rozlokować się.

Rozpostrzenie, 1) rozwój, rozrost; 2) rozpostarcie; 3) przestrzeń, przedział, firmament.

Rozpostrzony, rozpostarty.

Rozpostrzyć się, zdecydować się.

Rozpotrzelić, strwonić, zmarnować.

Rozpór, 1) rozdzielenie, podział; 2) spór, kłótnia.

[519]Rozprawa, 1) sprawa, obrady; 2) osnowa, wyłuszczenie, wykład; 3) interes; 4) roztropność; R. wojenna, bitwa.

Rozprawca, 1) wykładacz, objaśniacz, tłomacz; 2) pośrednik, pojednawca.

Rozprawiać, rozprawić, w znacz. 1) uporządkować, urządzać, rozporządzać; 2) rozsyłać, wyprawiać; 3) rozpościerać, wyrównywać; 4) rozmieszczać, rozdzielać; 5) obdzielać, opatrywać; 6) rozcieńczać, rozbierać; R. się, wytłomaczyć się, usprawiedliwiać się, wziąć rozwód.

Rozprawować, p. Rozprawiać.

Rozprawy, 1) lubiący rozprawiać, gadatliwy; 2) niedługo się namyślający, rezolutny, bystry.

Rozproch, rozproszka, rozproszenie, rozsypka.

Rozprostrzać, rozpostrzeć.

Rozproszca, rozproszycielrozproszyciel.

Rozproszeniec, rozbitek, niedobitek, tułacz.

Rozprosznie, tu i owdzie, nie razem, oddzielnie.

Rozprościć, rozprostować.

Rozprowadzić, rozebrać, pokrajać, rozpędzić; R. się, rozejść się, rozluźnić się.

Rozprówać, rozparać, rozdzielać, rozrywać, zrywać, rozstrzygać, udaremniać, unicestwiać.

Rozprządać, rozprzędać, rozprzęść, rozkręcać coś sprzędzonego albo skręconego, zamieniać na włókna, rozsnuć.

Rozprzestwarzać się, powiększać się, rozszerzać się.

Rozpuklina, skaza, szczelina, rozpadlina.

Rozpuknąć się, pęknąć, rozpaść się.

Rozpust, 1) rozpusta, swawola, nierząd; 2) rozwód; 3) roztwór.

Rozpuściny, rozpusta.

Rozputny, rozpustny.

Rozrabiać, 1) rozszerzać, rozwijać; 2) niszczyć, odrabiać.

Rozraczyć się, być gościnnym, hojnym.

[520]Rozrada, 1) odradzanie; 2) rząd, dział, klasa; 3) odmowa.

Rozradnik, ten, co odradza.

Rozradzać, rozradzić, odradzać, odwieźć od czego.

Rozraszczać, rozrościć, czynić rozrosłym, sprawiać rozrastanie się.

Rozrazić się, 1) rozbić się, rozranić się; 2) rozpaść się, zrysować się.

Rozrażać, rozrazić, 1) rozrzucać, tłuc, rozbijać; 2) pobudzać, jątrzyć.

Rozrębować, rozrąbywać.

Rozrochmanić się, stać się łaskawym, udobruchać się, złagodnieć.

Rozrodek, rozród, ród, plemię, potomstwo.

Rozrościć, p. Rozraszczać.

Rozród, 1) familja rozrodzona; 2) gienealogja.

Rozróg, rozróże, węzeł górski, w którym góry rozchodzą się.

Rozrównać się, odróżnić się, nie zgodzić się.

Rozróżniać, w znacz. różnić, waśnić, dzielić, rozłączać.

Rozruszać, rozruszyć, burzyć, niszczyć, niweczyć.

Rozruszny, rozrzutny, marnotrawny.

Rozrywać, w znacz. rozbierać, rozważać.

Rozrywka, w znacz. 1) przytomność umysłu, rozgarnienie, bystrość; 2) dowcip, zręczność; 3) rozwiązanie, wykład.

Rozrząd, rozporządzenie, porządek, ład.

Rozrządny, porządnie rozłożony, proporcjonalny.

Rozrząszyć, rozstrzępić.

Rozrzewnić, rozgniewać, rozdrażnić.

Rozrzewnienie, gniew.

Rozsada, w znacz. dział, podział, klasa, część gromady, osada.

Rozsąd, 1) sąd, wyrok; 2) rozum.

Rozsądca, rozsądnik, rozsądzający, rozeznawca sporu, sędzia.

Rozsądek, w znacz. 1) sąd, zdanie, wyrok, roztrzygnięcie; 2) znak, dowód.

Rozsądliwy, rozsądny.

Rozsądnik, rozsądzca, p. Rozsądca.

[521]Rozsepka, rozsypka.

Rozsiać się, rozproszyć się, rozsypać się.

Rozsiad, sieć na ptaki.

Rozsiecić, rozszerzyć, rozgałęzić.

Rozsiedlina, pęknięcie, rozpadlina.

Rozsiekować, rozcinać, rozćwiertować.

Rozsiepać, rozciąć, rozbić, rozsiec, rozedrzeć, rozerwać.

Rozsierdzie, gniew, wściekłość.

Rozsieść się, rozsiadać ś.

Rozsilać się, rozsilić się, wzmagać się w siłę.

Rozsława, rozgłos, renoma, dobra opinja.

Rozsłuchawać, rozważać, rozbierać, roztrząsać; R. się, zasłuchać się.

Rozsnowa, dalszy ciąg, rozwinięcie, rozwój, rozrost.

Rozsocha, rozsochacina, rosocha, 1) drzewo, rozrastające się w pewnej wysokości w kształcie litery Y; 2) odnoga rogu (jelenia i t. p.); 3) rękojeść widłowata sochy.

Rozstanie, rozstęp, przedział, przerwa, pęknięcie, rozpadlinarozpadlina.

Rozstawać się, rozstępować się, rozpękać.

Rozstryha, pozbawiony kapłaństwa mnich wyznania wschodniego.

Rozstrzeń, rozszerzenie.

Rozstrzyg, 1) rozstrzygnięcie, rozcięcie; 2) rozdwojenie, niezgoda, niechęć.

Rozsuć, rozsypać.

Rozsworny, niesforny, niezgodny.

Rozsypacz, burzyciel, rozproszyciel,rozproszyciel.

Rozsypać, rozsypywać, w znacz. zerwać, złamać.

Rozszczep, 1) rozszczepienie, rysa, rozpadlina; 2) potrzask, sidło na ptaszki.

Rozszczepca, rozszerca, krzewiciel, propagator.

Rozszemrać, rozgryźć, roztoczyć (o robakach).

Rozszerzać, rozszerzyć, w znacz. 1) kogo, podwyższać, wynosić; 2) komu swą rękę hojnie otwierać.

[522]Rozszlapać, roztratować, nogami podeptać.

Rozszramować, rozpiąć na ramach.

Rozszyndować 1) rozciąć na sztuki; 2) wypróżnić.

Rozszyrzyć co komu, objaśnić, obszernie wyłożyć.

Rozślapać, p. Rozszlapać.

Rozślubić, rozłączyć, rozdzielić.

Rozśmieszyć, ośmieszyć, rozradować, pocieszyć.

Rozświata, 1) blask, połysk, łuna; 2) świt, brzask.

Rozświeżać, odświeżać.

Rozświt, świt, brzask, dnienie.

Roztarchać, roztargać, rozczochrać.

Roztarga, roztargnienie.

Roztargać, rozszarpać, rozchwytać.

Roztargany, tracący świadomość, niebaczny.

Roztarzenie, 1) roztargnienie; 2) rozproszenie, rozdarcie; 3) rozterka, niezgoda, nieporozumienie.

Roztasować, rozebrać, rozwinąć.

Roztążyć się, roztęsknić się.

Rozteraźnić się, rozproszyć się, być w poniewierce.

Rozterknik, człowiek swarliwy, kłótnik, awanturnik, buntownik.

Roztocz, roztop, rozciek, rozlew.

Roztoka, miejsce, gdzie rzeki się rozpływają w różne strony, dział wodny, duży potok, dolina, którą potok wyżłobił.

Roztopaść, przepaść.

Roztopierzyć, rozszerzać, rozpościerać.

Roztowarzyć, porozdawać, rozszafować.

Roztracić się, zabłąkać się.

Roztruchan, puhar, wielki kielich.

Roztrucharz, handlujący końmi, misiarz.

Roztrwanić, zbyć, odbyć lada jako, przedać.

Roztrząsnąć się, rozpierzchnąć się, rozproszyć się.

Roztrzepiotać, roztrzepać, rozwichrzyć, rozbić.

[523]Rozstrzmić, rozwinąć, rozstawić, nastroszyć.

Roztwarzać, roztworzyć, w znacz. 1) osładzać, łagodzić; 2) przetwarzać.

Roztworzysty, otwarty na wszystkie strony, wolny.

Roztwór, rozbrat, rozłam, rozterka, niezgoda.

Roztyrk, rozterka.

Rozumak, 1) człowiek wielkiego rozumu; 2) zaufany w swym rozumie, mądrala.

Rozum: po rozumie = rozumnie.

Rozum przenocować, zgłupieć.

Rozumieć, w znacz. 1) R. komu, czemu, wejść w czyje położenie, rozumieć jego położenie; 2) R. czemu, wiedzieć, przewidywać; 3) R. co za co, mieć, brać, poczytywać za co; 4) R. co, oceniać, wnikać, współczuć czemu; R. co w czym, dopatrywać się czego; R. co, koło czego, znać się na czym.

Rozumnik, chytry, przebiegły, filut, wyga.

Rozumowstwo, sztuka rozumowania, djalektyka.

Rozwadzać, rozwadzić, rozłączać, rozbrajać wadzących się.

Rozwadzca, rozjemca.

Rozwalczy, burzący.

Rozwalinki, szerokie sanie niepodkute.

Rozważalnia, rozwaga.

Rozważywać, rozważać, odważać; R. co komu, przedstawiać do rozważenia; R. komu, namawiać, tłomaczyć; R. się, namyślać się.

Rozwcielać się, uduchownić się.

Rozwełnić, rozbałwanić (o morzu).

Rozwiąz, rozłączenie.

Rozwiązanie, rozwiązłość, rozpusta; R. się, rozłączenie się, rozstanie, rozwód.

Rozwiązka, rozwiązanie, rozstrzygnięcie.

Rozwiąż, rozstrój, rozprzężenie.

Rozwić, rozwinąć.

Rozwidnokrężyć, rozciągnąć do granic widnokręgu.

Rozwidzieje, rozjaśnia się.

[524]Rozwiedzenie, dowiedzenie się.

Rozwiedzisty, rozrzucony.

Rozwieliczyć, rozmnożyć, uczynić wielkim, rozsławić.

Rozwielmożyć, uczynić potężnym.

Rozwierszyć się, rozejść się, rozproszyć się.

Rozwieszawać, rozwieszać.

Rozwieść, w wyr. 1) R. komu co, odradzić, wyperswadować, wytłumaczyć, wyłuszczyć; 2) rozmachać, rozbujać (taran); 3) rozkrzewiać; 4) R. bitwę, nie dopuścić do bitwy, zrobić rozejm.

Rozwieźć się, stać się rozwiązłym, rozpuścić się.

Rozwijać, rozwinąć, w wyrw wyr. rozpuścić (wojsko), rozwiązać, rozpiąć, rozchylić, wykazać, rozkrzewić, rozrodzić, wykształcić, rozszerzyć; R. się, rozejść się, rozproszyć się, zerwać z kim.

Rozwionąć, rozwiać, rozproszyć, rozdmuchać.

Rozwiozły, rozwiązły.

Rozwodny, rozległy, obejmujący wiele, łatwo pojmujący.

Rozwodzić, wyłożyć, wyłuszczyć, rozwinąć, rozważyć.

Rozwojować, rozburzyć wojną.

Rozwora, rozwieranie, roztwieranie.

Rozwozisty, stojący otworem, rozwarty; rozwlekły, przeciągły.

Rozwód, posag (zwracany w razie rozwodu); rozsypka, rozproszenie; rozciągłość, rozległość, obszar; żart. dowód walczący przeciw temu, który go przytacza.

Rozwór czasu, odstęp czasu, pauza.

Rozżalić się, rozżałować się, kogo, czego, użalić się, ulitować się nad nim, pożalić się.

Rozżałować się, p. Rozżalić się.

Rozżądać się czego, rozpalić się żądzą do czego.

Rozżonąć, rozegnać.

Rożdże rózgi, rózgi; gałęzie.

[525]Rożen, znak przy podejrzanym miejscu w książce.

Rożglić, rozpalić.

Ród dobydczy, bydło.

Róg, skrzydło wojska, flank.

Rówień, rówiennik, rówieśnik; równia, równego, takiego samego; niema mu w tem równia; nie miał równia swemu dowcipowi.

Równać komu, czemu, równać mu się.

Równia, ludzie równi komu, rówiennicy czyi.

Równo, równa siła; obaczywszy, że mu nie R., uciekł (że nie podoła).

Równogranna kość, kostkowata, os cuboideum.

Równoleg, równoodleg, linja równoległa, paralela.

Równoodleg, p. Równoleg.

Równowłajca, równowładca, posiadający z kim równą władzęwładzę.

Równy, prosty, zwyczajny, mierny, niewybitny, błahy, pospolity; równa liczba = parzysta.

Rózny, różny.

Różaniec, różanka, ogród różany, kolor różowy, rumieniec.

Różniata, różność, różnica; niezgoda, spór, rozterka.

Różnie, odmiennie, inaczej.

Różnieć, stawać się różnym, niepodobnym.

Różnik, sprawca poróżnienia, kłótnik.

Różnina, miejsce różne, położenie odmienne; różnica.

Różniu, oddzielnie, po jednemu, po szczególe, na osobności.

Różno, oddzielnie, na osobności; różno iść od czego, iść odstrychnąwszy się, zerwawszy.

Różnobladły, różnoblady, blady w różnym stopniu.

Różnobożanin, różnowierca, inowierca.

Różnokręty, wijący się na różne sposoby, wężykowaty, gzygzakowaty: ścieżka różnokręta.

Różnoskład oddzielniczy, narząd ciała, jako [526]złączony z różnych części i tkanek.

Różność, nieporozumienie, swar, niezgoda; różności świata, różna strona, różna okolica; apostołowie rozeszli się po różnościach świata.

Różny, różniący się, niezgodny, inny, niestosowny, nieodpowiedni, niedobrany; R. w cenie; różne małżeństwo.

Ruban, jakaś część stroju dawnego.

Rubaszyć się, stawać się rubasznym, świadczyć sobie nawzajem godność rubasznie.

Rubel, pawąz, drąg, którym przyciskają na wozie snopy, siano, słomę.

Rubież, rąbanina, rzeź; grabież, rabunek; granica, kresy.

Rubowy płaszcz, suknia damska do wielkiego stroju.

Ruby, gruby; rubszy, grubszy.

Ruch, wszystko, co się porusza, co żyje, żyjątko.

Rucha, podatek, główszczyzna, pogłówne.

Ruchające mienie, mienie ruchome, ruchomości czyje.

Rucho, ruch; rzecz ruszająca się; to, co daje ruch, sprężyna poruszająca; ogon, tren u sukni; zasłona, opona niewieścia, suknia, szata, odzienie.

Ruchomstwo, ruchomość, majątek ruchomy.

Rucznica, rusznica, strzelba, muszkiet.

Ruda, nawałnica, burza.

Rudny, rudawy, rdzawy, czerwony.

Rudowina, ropa z krwią zmieszana, surowica.

Rufjan, stręczyciel nierządu, burdelnik, maciornik.

Rufianka, stręczycielka nierządu, makarela, maciora (= utrzymująca dom publiczny).

Rug, zmarszczka, fałda, brózda na czole; badanie sądowe, indagacja, inkwizycja.

Rugować, badać [527]sądownie, indagować, inkwirować.

Rum, wolne miejsce, wolne przejście, rumowisko, gruz.

Rumianawy, czerwonawy.

Rumidło, rumienidło, ruż.

Rumienić się, rużować się.

Ruminować, rozważać, roztrząsać.

Rumiony, rumiany.

Rumować, robić rum, uprzątać z drogi; rabować, grabić, plondrować; R. się, wynosić się, ruszać się z miejsca.

Rumowny, obracający się, krążący.

Rumrycht, rumor, gwar, szmer.

Runąć się na kogo, na co, rzucić się.

Rupić, korcić, frasować, trapić, nie dawać pokoju.

Ruptura, zerwanie.

Rurał, rura, gbur, prostak.

Rurmus, wodociąg, pompa.

Rustunek, rustunk, rystunek, rystunk, rynsztunek, zbroja.

Rusy (włos) ciemnopłowy, rudawy; (cera) śniady, ogorzały, czarno rumiany.

Rusz, chapnięcie, grypsnięcie (złodziejskie), wyrwanie szybkie; pewna gra w karty.

Ruszać skargą, wystąpić ze skargą do sądu; R. dzwonko, przypominać rzecz niemiłą.

Ruszające imienie, majątek ruchomy, ruchomości czyje.

Ruszanie, ruch, obrót, bieg; R. niebieskiego okręgu.

Ruszka, zasłona.

Ruszochód, bieg; R. słońca.

Ruszyć: krew z rany ruszyła, puściła się, pociekła; ruszać do wyższego sądu, odwoływać się, apelować; ruszać gitarą, grać na gitarze; już go wino ruszyło, zwyciężyło, rozebrało, rozmarzyło; R. kogo czem, wzruszyć, poruszyć.

[528]Ruszysty, ruchomy (np. majątek).

Ruśnia, rusznica.

Rutgiser, ludwisarz, mosiężnik.

Rwentes, rwetes.

Rybaldja, rybałdja, nauka śpiewania psalmów; bakalarstwo.

Rybalt, śpiewak kościelny, kantor, psalmista; nauczyciel ludowy.

Rybitw, rybak.

Rybitwini, rybitwka, rybaczka.

Rybitwka, p. Rybitwini.

Rycejski, rycerski.

Rycerskie przys. po rycersku, mężnie.

Rycerz, kawaler orderowy; koń w szachach.

Rychfować, obijać refą, refować.

Rychla, rychlica, rykla, rytla, krosta czerwona, żarnica, kur.

Rychlica, p. Rychla.

Rychły, prędki, porywczy, popędliwy.

Rychtarz, sędzia, wójt, oprawca, kat.

Rycina, rzeźba, płaskorzeźba, posąg.

Rycwerki, trele w śpiewie.

Ryczałt, ryczart, pożyczka zwracana w dwójnasób w razie uchybienia terminu; procent, lichwa.

Ryczart, p. Ryczałt.

Ryczyw, posąg, figura.

Ryć się, wyrzynać się, przedzierać się, drzeć się na wierzch.

Rydwan, powóz kryty.

Rydwanarz, powożący rydwanem.

Rydzowaty, rudawy.

Rydzy, rudy, ryży.

Ryga, ryza, kluby, granice właściwe, karność.

Rym: w rym, dogodnie, stosownie; (trudno każdemu w rym trafić; wszystko nie w rym poszło).

Ryma, rema, katar.

Rymarz, lichy układacz wierszy, rymopis.

Rymoploty, rymopłody, rymotworny, wiersze płodzący, składający, rymotwórczy.

Rymopłody, p. Rymoploty.

Rymotworny, p. Rymoploty.

[529]Rymować, roić, marzyć; R. ś, stosować się do czego, odpowiadać czemu, zgadzać się z czem.

Ryndzia, dziewiątka czerwienna w niektórych grach karcianych.

Rynek, miejsce walki, pole.

Ryngort, rynkort, gurt wierzchni do podpinania kulbaki.

Rynkort, p. Ryngort.

Rysować, rysami wyrażać, kreślić, pisać; R. złotem, tkać, przetykać, haftować złotem.

Rystunek, p. Rustunek.

Rystunk, p. Rustunek.

Ryś, lampart, futro z lamparta.

Ryść, ryścia, rześcia, kłus, trucht w biegu konia.

Rytrakt, rys, obraz.

Rytwina, darnina.

Rywuła, gatunek wina przedniego z Rivoglio w Istrji.

Ryza, roweczek w grundwadze, w który wpada ołowianka na sznurku; podróż wodna, droga wodna.

Rzadkoć, rzadkość.

Rzanca, rzańca, rząnca, rządca.

Rzaz, nacięcie, karb, rznięcie.

Rzazaczek, nóż obrzezalny.

Rzazać, rzezać, rznąć.

Rzazak, rzezak,rzezak.

Rzazawka, rzezawka, rzezak, rzeżączka, rzezawica, mokrzenie bolesne, tryper.

Rządnie, porządnie, doskonale, co się zowie, gracko, należycie.

Rządzić kogo, co; R. kim, czym; R. sługę, najmować, godzić; R. się u kogo, najmować się, godzić się, przystawać do niego.

Rządziocha, rzędziocha, kobieta zrzędna.

Rządztwo, mieszkanie, kancelarja rządcy.

Rząjny, rządny.

Rząnca, p. Rzańca.

Rząp, ogon bydlęcy; rząpie, cysterna, basen, skrzynia, studnia do wody deszczowej.

Rząpie, p. Rząp; członek męski.

[530]Rząsa, rzęsistość, obfitość.

Rzec: słowo rzeczone = przyrzeczone, uroczyste, stanowcze, solenne; R. kogo, czym, nazwać, mianować, przezwać; R. z kim, z czym, zrobić, począć, poradzić; nie wiedzieć, co z tym R.

Rzecz, mowa, język, przemowa, odezwą, opowiadanie, sposób mówienia, wymowa; nie R., nie przystoi, nie wypada, głupstwo; małą rzeczą, bez mała, tylko co nie... rzeczy cielesne, sprawa cielesna, stosunek płciowy; rzecz przyrodzona kobiet, miesiączka; R., ilość, liczba; trzymać kogo na rzeczy, łudzić go nadziejami; R. główna, sprawa kryminalna.

Rzecządz, wrzeciądz, łańcuch, kajdany.

Rzecznie, rzeczą samą, czynami, dowodnie, rzeczywiście.

Rzecznikować, występować w roli rzecznika.

Rzeczny, rzeczywisty, istotny, faktyczny, realny, dowodny.

Rzeczomówca, rzecznik, mówca, orator, obrońca, adwokat, orędownik.

Rzeczysko, rzeczyczko, dawne koryto rzeki.

Rzegotać, skrzeczeć.

Rzegotka, grzechotka, kołatka.

Rzek, zgłoska, sylaba.

Rzekać, mówić, mawiać.

Rzekotliwy, gadatliwy.

Rzektać skrzeczeć, skrzeczeć.

Rzemień, trzos, mieszek, kaleta.

Rzemiesło, p. Rzemięsło.

Rzemieślniczek, czeladnik rzemieślniczy.

Rzemieślniczyć, być rzemieślnikiem, zajmować się rzemiosłem.

Rzemieślnik, sprawca, autor czego.

Rzemięsło, rzemiesło, rzemiosło; robić R., trudnić się rzemiosłem.

Rzemięślnik, rzemięśnik, rzemieślnik.

Rzemięśnik, p. Rzemięślnik.

Rzeptać, szkalować.

Rzerzatek, węgiel martwy, żarzątek.

[531]Rzeski, należący do Rzeszy niemieckiej.

Rześcia, p. Ryść.

Rzetelny, rzucający się w oczy, oczywisty, wyraźny.

Rzewnić, rozrzewniać, R. sobie, urzewniać.

Rzewnie, żywnie; zjecie, wypijecie, co wam ś. R. podoba.

Rzewniwy, rzewliwy, rozrzewniony.

Rzewny, gorliwy, żarliwy, serdeczny, pilny; szczery; fanatyczny.

Rzezać, rzazać, wykrawać sztucznie, karbować (aksamit, jedwab, kabat, trzewiki), rzeźbić; R. chorego, operować; R. mężczyznę, samca, kastrować, trzebić; rzężą się zęby, wyrzynają; w koszu się R., (o dworzanach, żołnierzach, junakach), siedzieć w koszu za karę.

Rzezak, rzazak, rzeżączka, tryper.

Rzezawica, p. rzazawka.

Rzeziciel, kastrator.

Rzeziwo, rzeź, jatki mięsne, mordy.

Rzeźbierstwo, rzeźbiarstwo.

Rzeźno, ostro, przenikliwo.

Rzeźny, ostry, drapiący, cierpki (np. o winie, imbirze), przenikający.

Rzeżatek, węgiel ostygły.

Rzeżewie (żerzewie), żarzewie.

Rzeżypępkowa, babka połogowa, akuszerka.

Rzędno, bogato w rzędy (przybory na konie).

Rzędny, najemny, płatny.

Rzędowy, porządkowy; liczebnik R.

Rzędzicha, rzędziocha, rzędocha, kobieta chcąca rządzić.

Rzędzić, rządzić, kierować.

Rzędocha, p. Rzędzicha.

Rzędziocha, rzędziucha, zrzęda, p. Rzędzicha.

Rzęsisty, grono rzęsiste; posag R., dostatki rzęsiste; spełniać rzęsiste kielichy; jagódki rzęsiste.

Rzkąc, mówiąc. Rzkomo, niby to na pozór, jakoby.

Rzkę, rzekę.

[532]Rzońca rządca, rządca.

Rzotchew, rzotchwa, rzodk ewrzodkiew.

Rzotchwa, p. Rzotchew.

Rzucić kogo przez nogę, obejść się z kim lekceważąco; R. kogo, dokąd, posłać pośpiesznie, pchnąć.

Rzuć, ryczeć.

Rzumpeza w kopalni, łopata do wybierania rzumpli, łyżka do wody szlamów.

Rzumpiarz, robotnik w kopalniach olkuskich, wybierający szlamy w płóczkach.

Rzumple, szlamy osadzające się w płóczkach.

Rzyć, tyłek, zadek.

Rzygać, rzygnąć, rzygnął, odbiło mu się.

Rzygliwy, któremu się ciągle odbija.

Rzysza, rzesza.

Rzytny, zadkowy, odbytowy, stolcowy.

Rża, rżenie.

Rżawa, wrzawa od rżenia końskiego.

Rżenica, źrenica.

1.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje.
2.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Olśnąć w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
3.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Orędować w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
4.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
5.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
6.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniczku wyrazów obcych.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autorów: Antoni Krasnowolski, Władysław Niedźwiedzki.