Biblia Gdańska/Księgi Przypowieści Salomonowe (całość)

[684]

Księgi

Przypowieści Salomonowe.

[684]

ROZDZIAŁ I.

 I. Przedmowa tych ksiąg prawdziwą mądrość zaleca. 1 — 7. II. Młodych ludzi do posłuszeństwa rodziców, a zwystrzegania się złego towarzystwa upomina. 8 — 19. III. Same mądrości słowa przywodzi, która nieposłusznym zginieniem grozi, a posłusznym szczęśliwy żywot obiecuie. 20 — 33.

Przypowieści Salomona, syna Dawidowego, Króla Izraelskiego,
 2. Dla poznania mądrości i ćwiczenia, ku wyrozumieniu powieści rostropnych;
 3. Dla poięcia ćwiczenia w rozumu, w sprawiedliwości, w sądzie i w prawości;
 4. Dla podania prostakom ostróżności, młodemu umieiętności, i opatrzności.
 5. Tych gdy mądry słuchać będzie, przybędzie mu nauki, a rostropny w radach opatrznieyszy będzie,
 6. Aby zrozumiał przypowieści, i wykłady ich, słowa mądrych i gadki ich.
 7. Boiaźń Pańska iest^[1] początkiem umieiętności; ale głupi mądrodrościąmądrością i ćwiczeniem gardzą.
 II. 8. Słuchay, synu móy! ćwiczenia oyca twego, a nie opuszczay nauki matki twoiéy,
 9. Bo to przyda wdzięczności głowie twoiéy, i będzie łańcuchem kosztownym szyi twoiéy.
 10. Synu móy! ieźliby cię namawiali grzesznicy, nie^[2] przyzwalay.
 11. Ieźlićby rzekli: Póydź z nami, czyhaymy na krew, zasadźmy się na niewinnego bez przyczyny;
 12. Poźrzymyż ie żywo, iako grób, a całkiem, iako zstępuiące w dół;
 13. Wszelkiéy maiętności kosztownéy nabędziemy, napełniemy domy nasze korzyścią;
 14. Rzuć między nas los twóy; mieszek ieden wszyscy mieć będziemy.
 15. Synu móy! nie chodźże z nimi w drogę; zawściągni nogi twoiéy od ścieżek ich.
 16. Albowiem nogi ich ku złemu^[3] bieżą, i śpieszą się na wylanie krwi.
 17. Bo iako próżno zastawiaią sieci przed oczyma wszelkiego ptaku skrzydlastego:
 18. Tak i ci na krew swoię czyhaią, a zasadzaią się na duszę swoię.
 19. Takieć są ścieszki każdego czyhaiącego na zysk, który duszę Pana swego odbiera.
 III. 20. Mądrość na dworze woła, głos swóy na ulicach wydawa.
 21. W naywiększym zgiełku woła, u wrót bram, w miastach powieści swoie opowiada, mówiąc:
 22. Prostacy! dokądże się kochać będziecie w prostocie? a naśmiewcy pośmiewisko miłować będziecie? a głupi nienawidzieć umieiętności będziecie?
 23. Nawróćcież się na karanie moie; oto, wam wydam ducha moiego, a podam wam do znaiomości słowa moie.
 24. Ponieważem^[4] wołała, a nie chcieliście; wyciągałam rękę moię, a nie był, ktoby uważał;
 25. Owszem odrzuciliście wszystkę radę moię, a karności moiéy nie chcieliście przyiąć;
 26. Przetoż ia w zginieniu waszém śmiać się będę, będę z was szydziła, gdy przyidzie, czego się strachacie.
 27. Gdy przyidzie iako^[5] spustoszenie, czego się strachacie, i gdy zginienie wasze przypadnie, iako wicher, gdy przyidzie na was ucisk i utrapienie;
 28. Tedy mię wzywać będą, a nie wysłucham; szukać mię będą, z poranku, a nie znaydą mię.
 29. Przeto, iż mieli wnie nawiściw nienawiści [685]umieiętność, a boiaźni Pańskiéy nie obrali sobie,
 30. Ani przestawali na radzie moiéy, ale gardzili wszelką karnością moią;
 31. Przetoż będą używać owócu dróg swoich, a radami swemi nasyceni będą.
 32. Bo odwrócenie prostaków, pozabiia ie, a szczęście głupich wytraci ie.
 33. Ale kto mię słucha, bespiecznie mieszkać będzie, a będzie wolny od strachu złych rzeczy.

[685]

ROZDZIAŁ II.

 Uczy, kto mądrość dawa, i pożytki iéy pokazuie.

Synu móy! ieźli przyimiesz słowa moie, a przykazanie moie zachowasz u siebie;
 2. Nadstawiszli mądrości ucha twego, i nakłoniszli serca twego do rostropności;
 3. Owszem ieźli na rozum zawołasz, a rostropności wezwieszli głosem swoim;
 4. Ieźli iéy szukać będziesz iako śrebra, a iako skarbów skrytych pilnie szukać będziesz:
 5. Tedy zrozumiesz boiaźń Pańską, a znaiomość Bożą znaydziesz.
 6. Albowiem Pan dawa mądrość, z ust iego pochodzi umieiętność i rostropność.
 7. On zachowywa uprzeymym prawdziwą mądrość; on iest tarczą chodzącym w szczerości,
 8. Aby strzegli ścieżek sądu; on drogi świętych swoich strzeże.
 9. Tedy wyrozumiesz sprawiedliwość, i sąd, i prawość, i wszelką ścieszkę dobrą.
 10. Gdy wnidzie mądrość w serce twoie, a umieiętność duszy twoiéy wdzięczna będzie:
 11. Tedy cię ostróżność strzedz będzie, a opatrzność zachowa cię.
 12. Wyrywaiąc cię od drogi złéy, i od człowieka mówiącego przewrotności;
 13. Od tych, którzy opuszczaią ścieszki proste, udawaiąc się drogami ciemnemi;
 14. Którzy się raduią, gdy czynią złe, a weselą się w złośliwych przewrotnościach;
 15. Których ścieszki są krzywe, a sami są przewrotnymi na drogach swoich,
 16. Wyrywaiąc cię od niewiasty postronnéy i obcéy, która pochlebia łagodnemi słowy;
 17. Która opuszcza wodza młodości swoiéy, a przymierza Boga swoiego zapomina.
 18. Bo się nachyla ku śmierci dom iéy, a do umarłych ścieszki iéy.
 19. Wszyscy, którzy do niéy wchodzą, nie wracaią się, ani trafiaią na ścieszkę żywota.
 20. A przetoż będziesz chodził drogą dobrych, a ścieżek sprawiedliwych będziesz przestrzegał.
 21. Albowiem cnotliwi będą mieszkali na ziemi, a szczerzy trwać będą na niéy;
 22. Ale niepobożni z ziemi wykorzenieni będą, a przewrotni będą z niéy wygładzeni.^[6]

[685]

ROZDZIAŁ III.

 Uczy, że słowo żywot dawa w Bogu ufać; onego się bać i czcić. Mądrość zaleca, do miłości bliźniego i dobroczynności upomina.

Synu móy! nie zapominay zakonu mego, a przykazań moich niech strzeże serce twoie.
 2. Boć długości dni^[7] i lat żywota, i pokoiu przyczynią.
 3. Miłosierdzie i prawda niech cię nie opuszczaią; uwiąż ie u szyi twoiéy, napisz ie na tablicy serca twoiego.
 4. Tedy znaydziesz łaskę i rozum dobry przed oczyma Bożemi i ludzkimi.
 5. Ufay w Panu ze wszystkiego serca twego, a na rozumie twoim nie spolegay.
 6. We wszystkich drogach twoich znay go, a on prostować będzie ścieszki twoie.
 7. Nie bądź mądrym^[8] sam u siebie; ale się bóy Pana, a odstąp od złego.
 8. To będzie zdrowiem żywotowi twemu, a odwilżeniem kościom twoim.
 9. Czci Pana^[9] z maiętności twoiéy, i z pierwiastek wszystkich dochodów twoich.
[686] 10. A gumna twoie napełnione będą obfitością, i od wina nowego prasy twoie padać się będą.
 11. Synu móy! karania^[10] Pańskiego nie odrzucay, i nie uprzykrzay sobie ćwiczenia iego;
 12. Bo kogo Pan miłuie, tego karze, a to iako oyciec, który się w synu kocha.
 13. Błogosławiony człowiek, który znayduie mądrość, i człowiek, który dostanie rostropności.
 14. Bo lepiéy nią^[11] kupczyć, niżeli kupczyć śrebrem; owszem pożytecznieyszy nad złoto dochód iéy.
 15. Droższa iest nad perły, a wszystkie naymilsze rzeczy twoie nie zrównaią z nią.
 16. Przedłużenie dni w prawicy iéy, a w lewicy iéy bogactwa i zacność.
 17. Drogi iéy drogi roskoszne, i wszystkie ścieszki iéy spokoyne.
 18. Drzewem żywota iest tym, którzyby się iéy chwicili; a którzy się iéy trzymaią, są błogosławionymi.
 19. Pan mądrością ugruntował ziemię, a rostropnością umocnił niebiosa.
 20. Umieiętnością iego rozstąpiły^[12] się przepaści, a obłoki rosą kropią.
 21. Synu móy! niech to nie odstępuie od oczów twych: strzeż prawdziwéy mądrości i rostropności;
 22. I będą żywotem duszy twoiéy, a ozdobą szyi^[13] twoiéy.
 23. Tedy będziesz chodził bespiecznie^[14] drogą twoią, a noga twoia nie potknie się.
 24. Ieźli się układziesz, nie będziesz się lękał; a gdy się uspokoisz, wzdięcznywdzięczny będzie sen twóy.
 25. Nie ulękniesz się strachu nagłego, ani spustoszenia bezbożników, gdy przyydzie.
 26. Albowiem Pan będzie ufaniem twoiém, a nogi twoie będzie strzegł od samołowki.
 27. Nie zbraniay się dobrze czynić potrzebuiącemu, gdy cię na to zstanie, abyś dobrze czynił.
 28. Nie mów bliźniemu twemu: Idź, a wróć się, a iutroć dam; gdyż to masz u siebie.
 29. Nie knuy złego przeciwko bliźniemu twemu, gdyż on z tobą dowiernie mieszka.
 30. Nie wadź się z człowiekiem bez przyczyny, ieźliżeć nic złego nie wyrządził.
 31. Nie zayrzy mężowi gwałt czyniącemu, a nie obieray żadnéy drogi iego.^[15]
 32. Albowiem przewrotny iest obrzydliwością przed Panem; ale z szczerymi taiemnica iego;
 33. Przeklęctwo Pańskie iest w domu niezbożnika; ale przybytkowi sprawiedliwych błogosławi,
 34. Ponieważ^[16] on szydzi z pośmiewców, ale pokornym łaskę dawa.
 35. Mądrzy dziedzicznie sławę osiędą; ale głupi odniosą zelżywość.

[686]

ROZDZIAŁ IV.

 I. Wiedzie do mądrości, 1 — 5. II. pożytki iéy przypomina, 6 — 13. III. towarzystwa przestrzega, 14 — 22. IV. do szczerości w myśli, w mowie, w zmysłach i w uczynkach upomina. 23 — 27.

Słuchaycie, synowie! ćwiczenia oycowskiego, a pilnuycie, abyście umieli rostropność;
 2. Albowiem wam naukę dobrą dawam; zakonu mego nie opuszczaycie.
 3. Gdym był młodziuchnym synem u oyca mego, i iedynakiem u matki moiéy,
 4. On mię uczył, powiadaiąc^[17] mi: Niech się chwyci powieści moich serce twoie, strzeż przykazań moich, a będziesz żył.
 5. Nabyway mądrości, nabyway rostropności; nie zapominay, ani się uchylay od powieści ust moich.
 II. 6. Nie opuszczay iéy, a będzie cię strzegła; rozmiłuy się iéy, a zachowa cię.
 7. Początkiem wszystkiego iest mądrość, nabywayże mądrości, a za wszystkę maiętność twoię nabyway rostropności.
 8. Wywyższay ią, a wywyższy cię, rozsławi cię, gdy ią przyimiesz.
[687] 9. Przyda głowie^[18] twoiéy wdzięczności, koroną ozdoby obdarzy cię.
 10. Słuchay, synu móy! a przyimi powieście moie, a rozmnożąć się^[19] lata żywota.
 11. Drogi mądrości nauczam cię; po ścieszkach prostych wiodę cię;
 12. Którymi gdy póydziesz, nie będzie ściśniony chód twóy; a ieźli pobieżysz, nie potkniesz się.
 13. Przyimi ćwiczenie, nie puszczay się go, strzeż go; albowiem ono iest żywotem twoim.
 III. 14. Ścieszką^[20] niepobożnych nie chodź, a nie udaway się drogą złośliwych.
 15. Opuść ią, nie chodź po niéy; uchyl się od niéy, a omiń ią.
 16. Boć oni nie zasną, aż co złego zbroią; ani się uspokoią, aż kogo do upadku przywiodą;
 17. Albowiem iedzą chléb niezbożności, a wino drapiestwa piią.
 18. Ale ścieszka sprawiedliwych iako światłość iasna, która im daléy tém bardziéy świeci aż do dnia doskonałego.
 19. Droga zaś niepobożnych iest iako ciemność; nie wiedzą, o co się otrącić mogą.
 20. Synu móy! słów moich pilnuy; ku powieściom moim nakłoń ucha twoiego.
 21. Niech nie odchodzą od oczów twoich, zachoway ie w pośrzód serca twego.
 22. Albowiem żywotem są^[21] tym, którzy ie znayduią, a wszystkiemu ciału ich lekarstwem,
 IV. 23. Nad wszystko, czego ludzie strzegą, strzeż serca twego; bo z niego żywot pochodzi.
 24. Oddal od siebie przewrotność ust, a złośliwe wargi oddal od siebie.
 25. Oczy twoie niechay na dobre rzeczy patrzą, a powieki twoie niech drogę przed tobą prostuią.
 26. Umiarkuy ścieszkę nóg twoich, aby wszystkie drogi twoie pewne były.
 27. Ni uchylay się na prawą^[22] ani na lewą; owszem odwróć nogę twoię od złego.

[687]

ROZDZIAŁ V.

 I. Nierządu i wszeteczeństwa zakazuie 1 — 3. II. szkody 4 — 8. III. i pozdną żałość ztąd idącą przypominaiąc 9 — 14. IV. Do uczciwego małżeństwa radzi 15 — 20. V. gdyż Bóg wszystko widzi 21 — 23.

Synu móy! bądź pilen mądrości moiéy, a ku moiéy rostropności nakłoń ucha twego,
 2. Abyś strzegł ostróżności, a umieiętność aby wargi twoie zachowywały.
 3. Bo choć niewiasty obcéy^[23] wargi miodem opływaią, a gładsze niż oliwa usta iéy;
 II. 4. Ale ostatnie rzeczy iéy gorzkie iako piołun, a ostre, iako miecz na obie strony ostry.
 5. Nogi iéy zstępuią do śmierci, a do piekła chód iéy prowadzi.
 6. Ieźlibyś zważyć chciał ścieszkę żywota iéy, nie pewne są drogi iéy, nie poznasz ich.
 7. Przetoż teraz, synowie! słuchaycie mię, a nie odstępuycie od powieści ust moich.
 8. Oddal od niéy drogę twoię, a nie przybliżay się ku drzwiom domu iéy,
 III. 9. Byś snadź nie podał obcym sławy twoiéy, a lat twoich^[24] okrutnikowi;
 10. By się snadź nie nasycili obcy siłą twoią, a prace twoie nie zostały w domu cudzym;
 11. I narzekałbyś w ostateczne czasy twoie, gdybyś zniszczył czerstwość twoię i ciało twoie;
 12. I rzekłbyś: O iakożem miał ćwiczenie w nienawiści, a strofowaniem gardziło serce moie!
 13. Nie słuchałem głosu ćwiczących mię, a tym, którzy mię uczyli, nie nakłaniałem ucha mego!
 14. Maluczkom nie przyszedł we wszystko nieszczęście, w pośrzód zebrania i zgromadzenia!
 IV. 15. Piy wodę ze zdroiu twego, a wody płynące ze źrzódła twego!
 16. Niech się precz rozchodzą [688]źrzódła twoie, a po ulicach strumienie wód.
 17. Miéy ie sam dla siebie, a nie obcy z tobą.
 18. Niech będzie zdróy twóy błogosławiony, a wesel się z żony młodości twoiéy.
 19. Niechżeć będzie iako łani wdzięczna, i sarna roskoszna; niech cię nasycaią piersi iéy na każdy czas, w miłości^[25] iéy kochay się ustawicznie.
 20. Bo przeczże się masz kochać w obcéy, synu móy! i odpoczywać na łonie cudzéy?
 V. 21. Gdyż przed oczyma^[26] Pańskiemi są drogi człowiecze, a on wszystkie ścieszki iego waży.
 22. Nieprawości własne poimaią niezbożnika, a w powroziech grzechu swego uwikle się.
 23. Onci umrze, przeto że nie przyimował ćwiczenia, a dla wielkości głupstwa swego będzie błądził.

[688]

ROZDZIAŁ VI.

 I. Od nierozmyślnego rękoiemstwa odwodzi 1 — 5. II. leniwych do pracy i pilności upomina 6 — 15. III. Siedm rzeczy, któremi się Bóg brzydzi 16 — 19. IV. Rodziców słuchać 20 — 23. V. Grzéch nieczysty i cudzołostwo gani 24 — 35.

Synu móy! ieźlibyś ręczył za przyiaciela twego, a dałbyś obcemu rękę twoię:
 2. Usidliłeś się słowy ust twoich, poimanyś mowami ust twoich.
 3. Przetoż uczyń tak, synu móy! a wyzwol się, gdyżeś wpadł w rękę przyiaciela twego; idźże, upokorz się, a nalegay na przyiaciela twego.
 4. Nie daway snu oczom twoim, ani drzemania powiekom twoim.
 5. Wyrwi się iako łani z ręku myśliwca, i iako ptak z ręki ptasznika.
 II. 6. Idź do mrówki, leniwcze! obacz drogi iéy, a nabądź mądrości;
 7. Która, choć niema wodza, ani przełożonego, ani pana,
 8. Przecię w lecie gotuie pokarm swóy, a zgromadza we żniwa żywność swoię.
 9. Leniwcze! dokądże leżeć będziesz? kiedyż wstaniesz ze snu swego?
 10. Trochę się^[27] prześpisz, trochę podrzemiesz, trochę złożysz ręce, abyś odpoczywał;
 11. A w tym ubostwo twoie przyidzie iako podróżny, a niedostatek twóy, iako mąż zbroyny.
 12. Człowiek niepobożny, mąż złośliwy chodzi w przewrotności ust;
 13. Mruga oczyma^[28] swemi, mówi nogami swemi, ukazuie palcami swymi;
 14. Przewrotności są w sercu iego, myśli złe na każdy czas, a zwady rozsiewa.
 15. Przetoż prędko przyidzie upadek iego; nagle skruszony będzie bez uleczenia.
 III. 16. Sześć iest rzeczy, których nienawidzi Pan, a siodma iest obrzydliwością duszy iego:
 17. Oczy wyniosłych,^[29] ięzyka kłamliwego, i rąk wylewaiących krew niewinną;
 18. Serca, które knuie myśli złe, nóg, które się kwapią bieżeć ku złemu;
 19. Świadka fałszywego, który mówi kłamstwo, i tego, który sieie rosterki między bracią.
 IV. 20. Strzeżże,^[30] synu móy! przykazania oyca twego, a nie opuszczay nauki matki twoiéy.
 21. Wiążże ie zawżdy u serca^[31] twego, a wieszay ie u szyi twoiéy.
 22. Gdziekolwiek póydziesz, poprowadzi cię; gdy zaśniesz, strzedz cię będzie, a gdy się ocucisz, rozmawiać z tobą będzie,
 23. (Bo przykazanie iest pochodnią, nauka światłością, a drogą żywota są karności ćwiczenia.)
 V. 24. Aby cię strzegły^[32] od niewiasty złéy, i od łagodnego ięzyka niewiasty obcéy.
 25. Nie pożąday piękności iéy w sercu twoiém, a niech cię nie łowi powiekami swemi.
 26. Albowiem dla^[33] niewiasty wszetecznéy zubożeie człowiek aż do kęsa [689]chleba; owszem żona cudzołożna drogą duszę łowi.
 27. Izaż może kto brać ogień do zanadrz swoich, aby szaty iego nie zgorzały?
 28. Izaż może kto chodzić po rozpalonym węglu, aby się nogi iego nie poparzyły?
 29. Tak kto wchodzi do żony bliźniego swego, nie będzie bez winy, ktokolwiek się iéy dotknie.
 30. Nie kładą hańby na złodzieia, ieźliż co ukradnie, chcąc nasycić duszę swoię, będąc głodnym;
 31. Ale gdy go zastaną, nadgradza^[34] siedmiorako, albo wszystkę maiętność domu swego dawa.
 32. Lecz cudzołożący z niewiastą, głupi iest, a kto chce zatracić duszę swoię, ten to czyni.
 33. Karanie i zelżywość odniesie, a hańba iego nie będzie zgładzona.
 34. Bo zawisna miłość iest zapalczywością męża, a nie zfolguie w dzień pomsty.
 35. Nie będzie miał względu na żaden okup, ani przyimie chociażby mu naywięcéy darów dawano.

[689]

ROZDZIAŁ VII.

 Znowu naukę o mądrości potwierdza, przez które się ustrzedz może niewiast wszetecznych. Tych rady chytre opisuie.

Synu móy! strzeż słów moich, a przykazania moie choway u siebie.
 2. Strzeż przykazań moich, a żyć^[35] będziesz; a nauki moiéy, iako źrzenicy oczy swych.
 3. Uwiąż ie na palcach twoich, napisz ie na tablicy serca twego.
 4. Mów mądrości: Siostraś ty moia, a rostropność przyiaciołką nazyway,
 5. Aby cię strzegły od żony cudzéy, i od obcéy, która mówi łagodne słowa.
 6. Bom oknem domu swego przez kratę moię wyglądał;
 7. I widziałem między prostakami, obaczyłem między syny młodzieńca głupiego,
 8. Który szedł ulicą przy rogu iéy, drogą postępuiąc ku domowi iéy.
 9. Ze zmierzkiem pod wieczór, w ciemności nocnéy, i w mroku.
 10. A oto niewiasta potkała go, w ubierze wszetecznicy, chytrego serca,
 11. Świekotliwa i nieukrócana, a w domu własnym nie mogły się ostać nogi iéy;
 12. Raz na dworze, raz na ulicach i po wszystkich kątach zasadzki czyniąca;
 13. I uchwyciła go, i pocałowała go, a złożywszy wstyd z twarzy swoiéy, rzekła mu:
 14. Ofiary spokoyne są u mnie; dzisiam oddała śluby moie.
 15. Przetożem wyszła przeciw tobie, abym pilnie szukała twarzy twoiéy, i znalazłam cię.
 16. Obiłam kobiercami łoże moie, ozdobione rzezaniem i prześcieradły Egipskiemi.
 17. Potrząsnęłam pokoy swóy Myrrą, Aloesem, i Cynamonem.
 18. Pódźże, opoymy się miłością aż do poranku, ucieszmy się miłością.
 19. Boć męża mego w domu niemasz; iechał w drogę daleką.
 20. Worek pieniędzy wziął z sobą; dnia pewnego wróci się do domu swego.
 21. I nakłoniła go wielą słów swoich, a łagodnością warg swoich zniewoliła go.
 22. Wnet poszedł za nią, iako wół, gdy go na rzeź wiodą, a iako głupi do pęta, którym karany bywa.
 23. I przebiła strzałą wątrobę iego; kwapił się iako ptak^[36] do sidła, nie wiedząc, iż ie zgotowano na duszę iego.
 24. Przetoż teraz, synowie! słuchaycie mię, a bądźcie pilni powieści ust moich.
 25. Niechay się nie uchyla za drogami iéy serce twoie, ani się tułay po ścieszkach iéy.
 26. Albowiem wielu zraniwszy poraziła, i mocarze wszyscy pozabiiani są od niéy.
 27. Dom iéy iest iako drogi piekielne, wiodące do gmachów śmierci.

[689]

ROZDZIAŁ VIII.

 Syn Boży, mądrość przedwieczna, okrzyk uczyniwszy na ludzie, opowiada Boskie sprawy swoie, stworzenie wszystkich rzeczy, istność przedwieczną, władzą i miłość przeciwko ludowi swemu.

[690]Izali mądrość^[37] nie woła, i rostropność nie wydawa głosu swego?

 2. Na wierzchu wysokich mieysc, przy drodze, i na rozstaniu dróg stoi.
 3. U bram, kędy się chodzi do miasta, i w weyściu u drwi woła, mówiąc:
 4. Na was wołam, o mężowie! a głos móy obracam do synów ludzkich.
 5. Zrozumiycie prostacy ostróżność, a głupi zrozumiycie sercem.
 6. Słuchaycie; bo o wielkich rzeczach będę mówił, a otworzenie warg moich opowie szczerość.
 7. Zaisteć prawdę mówią usta moie, a niezbożność obrzydliwością iest wargom moim.
 8. Sprawiedliwe są wszystkie słowa ust moich; niemasz w nich nic nieprawego ani przewrotnego.
 9. Wszystkie są prawe rozumnemu, a uprzeyme tym, którzy znayduią umieiętność.
 10. Przyimicież ćwiczenie moie, a nie śrebro, a umieiętność raczéy, niż złoto wyborne.
 11. Albowiem lepsza iest mądrość niż perły, także wszystkie pożądane rzeczy nie porównaią z nią.
 12. Ia mądrość mieszkam z rostropnością, i umieiętność ostróżności wynayduię.
 13. Boiaźń Pańska iest, mieć w nienawiści złe. Ia nienawidzę pychy, wysokomyślności, i drogi złéy, i ust przewrotnych.
 14. Przy mnie iest rada, i prawdziwa mądrość; Iam iest rostropność, a moc iest moia.
 15. Przez mię Królowie króluią, i Książęta stanowią sprawiedliwość.
 16. Przez mię Książęta panuią, i wielmożnymi są wszyscy Sędziowie ziemi.
 17. Ia miłuię te, którzy mię miłuią; a którzy mię szukaią rano, znayduią mię.
 18. Bogactwo^[38] i sława przy mnie iest; maiętność trwała i sprawiedliwość.
 19. Lepszy iest owoc móy, niż złoto, i niż naykosztownieysze złoto, a dochody moie lepsze, niż śrebro wyborne.
 20. Prowadzę ścieszką sprawiedliwości, pośrzodkiem ścieżek sądu,
 21. Abym tym, którzy mię miłuią, dała w dziedzictwo maiętność wieczną, i skarby ich napełniła.
 22. Pan mię miał^[39] przy początku drogi swéy, przed sprawami swemi, przed wszystkimi czasy.
 23. Przed wieki iestem zrządzona, przed początkiem, pierwéy niż była ziemia;
 24. Gdy ieszcze nie było przepaści, spłodzonam iest, gdy ieszcze nie było źrzódeł opływaiących wodami.
 25. Pierwéy niż góry założone były, niż były pagórki, spłodzonam iest.
 26. Ieszcze był nie uczynił ziemi, i równin, ani początku prochu okręgu ziemskiego.
 27. Gdy gotował niebiosa, tamem była; gdy rozmierzał okrągłość nad przepaściami;
 28. Gdy utwierdzał obłoki wzgórę, i umacniał źrzódła^[40] przepaści;
 29. Gdy zakładał morzu granicy iego, i wodom, aby nie przestępowały^[41] rozkazania iego; gdy rozmierzał grunty ziemi:
 30. Tedym była u niego iako wychowaniec, i byłem uciechą iego na każdy dzień, graiąc przed nim na każdy czas.
 31. Gram na okręgu ziemi iego, a roskoszy moie, mieszkać z syny ludzkimi.
 32. Słuchaycież mię tedy teraz, synowie! albowiem błogosławieni, którzy^[42] strzegą dróg moich.
 33. Słuchaycie ćwiczenia, nabądzcie rozumu, a nie cofaycie się.
 34. Błogosławiony człowiek, który mię słucha, czuiąc u wrót moich na każdy dzień, a strzegać podwoiów drzwi moich.
 35. Bo kto mię znayduie, znayduie żywot, a otrzymywa łaskę od Pana.
[691] 36. Ale kto grzeszy przeciwko mnie, krzywdę czyni duszy swoiéy; wszyscy, którzy mię nienawidzą, miłuią śmierć.

[691]

ROZDZIAŁ IX.

 Od tego rozdziału IX. aż do XXX. Mądrzec niemal w każdym wierszu nowe rzeczy i nauki podawa.

Mądrość zbudowała dom swóy, i wyciosała siedm słupów swoich;
 2. Pobiła bydło swoie, roztworzyła wino swoie, i stół swóy przygotowała;
 3. A rozesłała dziéweczki swoie, woła na wierzchach naywyższych mieysc w mieście, mówiąc:
 4. Ktokolwiek iest prostakiem, wstąp sam; a do głupich mówi:
 5. Póydźcie, iedzcie chléb móy, i piycie wino, którem roztworzyła.
 6. Opuśćcie prostotę, a będziecie żyli, a chodźcie drogą rostropności.
 7. Kto strofuie naśmiewcę, odnosi hańbę; a kto strofuie niezbożnika, odnosi zelżywość.
 8. Nie strofuy naśmiewcę, aby cię niemiał w nienawiści; strofuy mądrego, a będzie cię miłował.
 9. Uczyń to mądremu, a mędrszym będzie; naucz sprawiedliwego, a będzie umieiętnieyszym.
 10. Początek^[43] mądrości iest boiaźń Pańska, a umieiętność świętych iest rozum.
 11. Bo przez mię rozmnożą^[44] się dni twoie, i przedłużąc się lata żywota.
 12. Będzieszli mądrym, sobie będziesz mądrym; a ieźli naśmiewcą, ty sam szkodę odniesiesz.
 13. Niewiasta głupia świegotliwa^[45] iest, prostaczka, i nic nieumieiąca;
 14. A siedzi u drwi domu swego na stołku, na mieyscach wysokich w mieście,
 15. Aby wołała na idące drogą, którzy prosto idą ścieszkami swemi, mówiąc:
 16. Ktokolwiek iest prostakiem, wstąp sam; a do głupiego mówi:
 17. Wody kradzione^[46] słodsze są, a chléb pokątny^[47] smacnieyszy.
 18. Ale prostak nie wie, że tam są^[48] umarli, a ci, których wezwała, są w głębokościach grobu.

[691]

ROZDZIAŁ X.

 Przypowieści Salomonowe.

Syn mądry^[49] rozwesela oyca: ale syn głupi smutkiem iest matki swoiéy.
 2. Nie pomogą skarby^[50] niezbożności; ale sprawiedliwość wyrywa od śmierci.
 3. Nie dopuści Pan łaknąć duszy sprawiedliwego; ale maiętność niezbożników rozproszy.
 4. Do nędzy przywodzi ręka^[51] zdradliwa; ale ręka pracowita ubogaca.
 5. Kto zbiera w lecie, iest syn rostropny; kto dosypia we żniwa, iest syn pohańbienia.
 6. Błogosławieństwo iest nad głową sprawiedliwego; ale usta bezbożnych pokrywaią nieprawość.
 7. Błogosławiona iest pamiątka sprawiedliwego; ale imię niezbożnych śmierdzi.
 8. Mądre serce przyimie przykazanie; ale głupi od warg swoich upadnie.
 9. Kto chodzi w szczerości, chodzi bespiecznie; ale kto iest przewrotnym w drogach swoich, wyiawion będzie.
 10. Kto mruga^[52] okiem, przynosi frasunek; ale głupi od warg swoich upadnie.
 11. Usta sprawiedliwego są źrzódło^[53] żywota; ale usta niezbożników pokrywaią nieprawość.
 12. Nienawiść wzbudza^[54] swary; ale miłość wszystkie^[55] przestępstwa pokrywa.
 13. W wargach rostropnego znayduie się mądrość; ale kiy^[56] na grzbiecie szalonego.
 14. Mądrzy taią umieiętność; ale usta głupiego bliskie upadku.
 15. Maiętność bogatego^[57] iest miastem iego mocném; ale nędza iest ubogich zniszczeniem.
[692] 16. Praca sprawiedliwego iest ku żywotowi; ale dochód niepobożnych iest ku grzechowi.
 17. Ścieszką żywota idzie, kto przyimuie karność; ale kto gardzi strofowaniem, w błąd się zawodzi.
 18. Kto pokrywa nienawiść wargami kłamliwemi, i kto rozgłasza hańbę, głupi iest.
 19. Wielomowność nie bywa bez grzéchu; ale kto powściąga warg swoich, ostróżny iest.
 20. Śrebro wyborne iest ięzyk sprawiedliwego; ale serce niezbożnych za nic nie stoi.
 21. Wargi sprawiedliwego wiele ich żywią; ale głupi dla głupstwa umieraią.
 22. Błogosławieństwo Pańskie ubogaca, a nie przynosi z sobą utrapienia.
 23. Za śmiech^[58] sobie ma głupi, popełnić niecnotę, ale mąż rostropny dzierzy się mądrości.
 24. Czego się boi niezbożnik, to nań przychodzi; ale czego żądaią sprawiedliwi, Bóg im dawa.
 25. Iako przemiia^[59] wicher, tak się niepobóżni nie ostoią; ale sprawiedliwy ma grunt wieczny.
 26. Iako ocet zębom, i iako dym oczom, tak iest leniwy tym, którzy go posyłaią.
 27. Boiaźń Pańska^[60] dni przyczynia; ale lata niezbożnego ukrócone bywaią.
 28. Oczekiwanie sprawiedliwych iest wesele; ale nadzieia niezbożnych^[61] zginie.
 29. Droga^[62] Pańska iest mocą szczeremu; ale strachem tym, którzy broią złości.
 30. Sprawiedliwy się na wieki nie poruszy; ale niezbożnicy nie będą mieszkali na ziemi.
 31. Usta sprawiedliwego rozmnażaią mądrość; ale ięzyk przewrotny będzie wycięty.
 32. Wargi sprawiedliwego znaią, co się Bogu podoba; ale usta niepobożnych są przewrotne.

[692]

ROZDZIAŁ XI.

Waga^[63] fałszywa obrzydliwością iest Panu; ale gwichty sprawiedliwe podobaią mu się.
 2. Za pychą przychodzi^[64] hańba; ale przy pokornych iest^[65] mądrość.
 3. Szczerość ludzi cnotliwych prowadzi^[66] ie; ale przewrotność przestępców potraci ie.
 4. Nie pomogą^[67] bogactwa w dzień gniewu; ale sprawiedliwość wybawia od śmierci.
 5. Sprawiedliwość uprzeymego sprawuie drogę iego; lecz bezbożny dla bezbożności swoiéy upada.
 6. Sprawiedliwość uprzeymych wybawia ie; ale przewrotni w złościach^[68] poimani bywaią.
 7. Gdy umiera człowiek niepobożny, ginie nadzieia iego, a oczekiwanie mocarzów niszczeie.
 8. Sprawiedliwy z ucisku wybawiony bywa; ale niepobożny przychodzi na mieysce iego.
 9. Obłudnik usty kazi przyiaciela swego; ale sprawiedliwi umieiętnością wybawieni bywaią.
 10. Z szczęścia sprawiedliwych^[69] miasto się weseli; a gdy giną niezbożni, bywa radość.
 11. Dla błogosławieństwa sprawiedliwych bywa wywyższone miasto; ale dla ust niepobożnych bywa wywrócone.
 12. Głupi gardzi bliźnim swym; ale mąż rostropny milczy.
 13. Obmowca obchodząc obiawia taiemnice; ale kto iest wiernego serca, tai zwierzonéy rzeczy.
 14. Gdzie niemasz dostatecznéy rady, lud upada; ale gdzie^[70] wiele rayców, tam iest wybawienie.
 15. Bardzo sobie szkodzi, kto za obcego ręczy; ale kto się chroni rękoiemstwa, bespieczen iest.^[71]
 16. Niewiasta uczciwa dostępuie sławy, a mocarze maią bogactwa.
 17. Człowiek uczynny dobrze [693]czyni duszy swéy; ale okrutnik trapi ciało swoie.
 18. Niezbożnik czyni dzieło omylne; ale kto sieie sprawiedliwość, ma zapłatę trwałą.
 19. Iako sprawiedliwość iest ku żywotowi, tak kto naśladuie złości, bliski iest śmierci.
 20. Obrzydliwością są Panu przewrotni sercem; ale mu się podobaią, którzy żyią bez zmazy.
 21. Złośnik,^[72] choć sobie inne na pomoc weźmie, pomsty nie uydzie; ale nasienie sprawiedliwych zachowane będzie.
 22. Niewiasta piękna a głupia iest iako kolce złote w pysku u świni.
 23. Żądza sprawiedliwych^[73] iest zawżdy ku dobremu; ale oczekiwanie niepobożnych, popędliwość.
 24. Nie ieden^[74] udziela szczodrze, a wżdy mu przybywa; a drugi skąpi więcéy, niż trzeba, a wżdy ubożeie.
 25. Człowiek szczodrobliwy bywa bogatszy; a kto nasyca, sam téż będzie nasycony.
 26. Kto zatrzymywa zboże, tego lud przeklina; ale błogosławieństwo nad głową tego, który ie przedawa.
 27. Kto pilnie szuka dobrego, nabywa przyiaźni; ale kto szuka^[75] złego, przyydzie nań.
 28. Kto ufa w bogactwach swych, ten upadnie; ale sprawiedliwi iako latorośl zielenieć^[76] się będą.
 29. Kto czyni zamięszanie w domu swoim, odziedziczy wiatr, a głupi musi służyć mądremu.
 30. Owoc sprawiedliwego iest drzewo żywota; a kto naucza ludzi, mądry iest.
 31. Oto, ieźli się sprawiedliwemu na ziemi nadgroda stawa, tedy daleko więcéy niezbożnemu^[77] i grzesnikowi.

[693]

ROZDZIAŁ XII.

Kto miłuie ćwiczenie, miłuie umieiętność; a kto ma w nienawiści karność, głupim iest.
 2. Dobry odniesie łaskę od Pana; ale męża, który złe myśli, Bóg potępi.
 3. Nie zmocni się człowiek z niezbożności; ale korzeń sprawiedliwych nie będzie poruszony.
 4. Żona stateczna koroną iest męża swego; ale która go do hańby przywodzi, iest iako zgniłość w kościach iego.
 5. Myśli sprawiedliwych są prawe; ale rady niepobożnych zdradliwe.
 6. Słowa niepobożnych czyhaią^[78] na krew; ale usta sprawiedliwych wybawiaią ie.
 7. Niepobożni podwróceni bywaią, tak, że ich niestawa; ale dom sprawiedliwych zostawa.
 8. Z rozumu swego mąż chwalony bywa; ale kto iest przewrotnego serca, wzgardzony będzie.
 9. Lepszy iest^[79] człowiek podły, który ma sługę, niżeli chlubny, któremu nie stawa chleba.
 10. Sprawiedliwy ma na pieczy żywot bydlątka swego; ale serce niepobożnych okrutne iest.
 11. Kto sprawuie ziemię swoię, chlebem nasycony bywa; ale kto naśladuie próżnuiących, głupi iest.^[80]
 12. Niepobożny pragnie obrony przeciw nieszczęściu; ale korzeń sprawiedliwych dawa ią.
 13. W przestępstwie^[81] warg upląta się złośnik; ale sprawiedliwy z ucisku wychodzi.
 14. Z owocu ust każdy^[82] będzie nasycony dobrém, a nadgrodę spraw rąk iego Bóg mu odda.
 15. Droga^[83] głupiego zda się prosta przed oczyma iego; ale kto słucha rady, mądrym iest.
 16. Gniew głupiego zaraz poznany bywa; ale ostróżny pokrywa hańbę swoię.
 17. Kto mówi^[84] prawdę, opowiada sprawiedliwość; ale świadek kłamliwy mówi zdradę.
 18. Znaydzie takowego, co mówi [694]słowa iako miecz przerażaiące; ale ięzyk mądrych iest lekarstwem.
 19. Wargi prawdomowne utwierdzone będą na wieki; ale króciuchno trwa ięzyk kłamliwy.
 20. Zdrada iest w sercu tych, którzy złe myślą; ale którzy radzą do pokoiu, mają wesele.
 21. Nie potka sprawiedliwego żadne nieszczęście; ale niezbożnicy pełni będą złego.
 22. Obrzydliwością są Panu wargi kłamliwe; ale czyniący prawdę podobaią mu się.
 23. Człowiek ostróżny tai umieiętność; ale serce głupich^[85] wywoływa głupstwo.
 24. Ręka pracowitych będzie panowała; ale zdradliwa będzie dań dawała.
 25. Frasunek w sercu człowieczém poniża ie; ale powieść dobra uwesela ie.
 26. Zacnieyszy iest nad bliźniego swego sprawiedliwy; ale droga niezbożnych zawodzi ie.
 27. Nie upiecze chytry obłowu swoiego; ale człowiek pilny maiętności kosztownych nabędzie.
 28. Na ścieszce sprawiedliwości żywot, a na drodze ścieszki iéy niemasz śmierci.

[694]

ROZDZIAŁ XIII.

Syn mądry przyimuie ćwiczenie oycowskie; ale naśmiewca nie słucha strofowania.
 2. Każdy^[86] będzie pożywał dobrego z owocu ust swoich; ale dusza przewrotnych krzywdy pożywać będzie.
 3. Kto strzeże^[87] ust swych, strzeże duszy swoiéy; kto lekkomyślnie otwiera wargi swe, będzie ztarty.
 4. Dusza leniwego żąda, a nic niema; ale dusza pracowitych zbogaci się.
 5. Słowa kłamliwego nienawidzi sprawiedliwy; ale niezbożny stawa się obrzydliwym i zhańbionym.
 6. Sprawiedliwość strzeże tego,^[88] który żyie bez zmazy; ale niezbożność podwraca grzesznika.
 7. Znayduie się taki, co się czyni^[89] bogatym, a niema nic; i taki, co się czyni ubogim, choć ma wiele bogactw.
 8. Okup żywota człowieczego iest bogactwo iego; ale ubogi nie słucha łaiania.
 9. Światłość sprawiedliwych^[90] iasna; ale pochodnia bezbożnych zgaśnie.
 10. Samą tylko pychą człowiek zwady wszczyna; ale przy tych, co radę przyymuią, iest mądrość.
 11. Bogactwa źle nabyte^[91] umnieyszą; ale kto ie zgromadza ręką swą, przyczynia ich.
 12. Nadzieia długa wątli serce; ale żądość wypełniona iest drzewem żywota.
 13. Kto gardzi słowem Bożém, sam sobie szkodzi; ale kto się boi przykazania iego, odniesie nagrodę.
 14. Nauka mądrego^[92] iest źrzódłem żywota ku ochronieniu się sideł śmierci.
 15. Rozum dobry dawa łaskę; ale droga przewrotnych iest przykra.
 16. Każdy ostróżny umieiętnie sobie poczyna; ale głupi^[93] rozpościera głupstwo.
 17. Poseł niezbożny upada we złe; ale poseł wierny iest lekarstwem.
 18. Ubostwo i zelżywość przyidzie na tego, który się wyłamuie z karności; ale kto przestrzega upominania, wysławiony będzie.
 19. Żądość wypełniona słodka iest duszy; ale odstąpić od złego, głupim iest obrzydliwością.
 20. Kto chodzi z mądrymi, mądrym będzie; ale kto towarzyszy z głupimi, ztartym będzie.
 21. Nieszczęście grzeszników ściga; ale sprawiedliwym Bóg dobrém nagrodzi.
 22. Dobry człowiek zostawia dziedzictwo synom synów swoich; ale maiętność grzesznika sprawiedliwemu zachowana^[94] bywa.
[695] 23. Obfita żywność na roli ubogich, a drugi ginie przez nierostropność.
 24. Kto zawściąga rózgi^[95] swéy, ma w nienawiści syna swego; ale kto go miłuie, wczas go karze.
 25. Sprawiedliwy ie, i nasyca^[96] duszę swoię: ale żołądek niezbożnych niedostatek cierpi.

[695]

ROZDZIAŁ XIV.

Mądra niewiasta buduie dom swóy; ale go głupia rękami swemi rozwala.
 2. Kto chodzi^[97] w szczerości swoiéy, boi się Pana; ale przewrotny w drogach swoich gardzi nim.
 3. W uściech głupiego iest rózga hardości; ale wargi mądrych strzegą ich.
 4. Gdzie niemasz wołów, żłób iest próżny; ale siłą wołów mnoży się obfitość zboża.
 5. Świadek^[98] prawdziwy nie kłama; ale świadek fałszywy mówi kłamstwo.
 6. Naśmiewca szuka mądrości, a nie znayduie; ale umieiętność rostropnemu iest snadna.
 7. Idź precz od oblicza męża głupiego, gdyż nie znaydziesz przy nim warg umieiętności.
 8. Mądrość ostróżnego iest rozumieć drogę swoię; ale głupstwo głupich iest zdrada.
 9. Każdy głupi^[99] nakrywa grzéch, a między uprzeymymi mieszka przyiaźń.
 10. Serce każdego uznawa gorzkość duszy swoiéy, a do wesela iego nie przymięsza się obcy.
 11. Dom niezbożnych zgładzony będzie; ale przybytek cnotliwych zakwitnie.
 12. Zda się pod czas droga bydź^[100] prosta człowiekowi; wszakże dokończenie iéy iest drogą na śmierć.
 13. Także i w śmiechu boleie serce, koniec wesela bywa smutek.
 14. Drogami swemi nasyci^[101] się człowiek przewrotnego serca; ale się go chroni mąż dobry.
 15. Prostak wierzy każdemu słowu; ale ostróżny zrozumiewa postępki swoie.
 16. Mądry się boi, i odstępuie od złego; ale głupi dociera, i śmiałym iest.
 17. Porywczy człowiek dopuszcza się głupstwa, a mąż złych myśli w nienawiści bywa.
 18. Głupstwo prostacy dziedzicznie trzymaią; ale ostróżni bywaią koronowani umieiętnością.
 19. Źli się kłaniaią przed dobrymi, a niepobożni stoią u drzwi sprawiedliwego.
 20. Ubogi bywa i u przyiaciela^[102] swego w nienawiści; ale wiele iest tych, którzy bogatego miłuią.
 21. Bliźnim swym grzesznik pogardza; ale kto ma litość^[103] nad ubogimi, błogosławionym iest.
 22. Izali nie błądzą, którzy wymyślaią złe? a miłosierdzie i prawda należy tym, którzy wymyślaią dobre.
 23. W każdéy pracy bywa pożytek; ale gołe słowo warg tylko do nędzy służy.
 24. Bogactwo mądrych iest koroną ich; ale głupstwo głupich zostawa głupstwem.
 25. Świadek prawdziwy wyzwala duszę; ale fałszywy kłamstwo mówi.
 26. Kto się boi Pana, ma ufanie mocne, a synowie iego ucieczkę mieć będą.
 27. Boiaźń Pańska iest źrzódło^[104] żywota ku uchronieniu się sideł śmierci.
 28. W mnóstwie ludu iest zacność królewska; ale w trosze ludu zniszczenie Hetmana.
 29. Nierychły do gniewu iest bogaty w rozum; ale porywczy pokazuie głupstwo.
 30. Serce zdrowe iest żywotem ciała; ale zazdrość iest zgniłością w kościach.
 31. Kto ciemięży^[105] ubogiego, uwłacza stworzycielowi iego; ale go^[106] czci, kto ma litość nad ubogim.
 32. Dla złości swoiéy wygnany [696]bywa niepobożny; ale sprawiedliwy nadzieię ma i przy śmierci swoiéy.
 33. W sercu mądrego odpoczywa^[107] mądrość, ale wnet poznać, co iest w sercu^[108] głupich.
 34. Sprawiedliwość wywyższa naród; ale grzéch iest ku pohańbieniu narodów.
 35. Król łaskaw bywa na sługę rostropnego; ale się gniewa na tego, który mu hańbę czyni.

[696]

ROZDZIAŁ XV.

Odpowiedź łagodna uśmierza gniew; ale słowa przykre wzruszaią popędliwość.
 2. Ięzyk mądrych zdobi umieiętność; ale usta głupich wywieraią^[109] głupstwo.
 3. Na każdém mieyscu^[110] oczy Pańskie upatruią złe i dobre.
 4. Zdrowy ięzyk^[111] iest drzewo żywota; ale przewrótność z niego iest iako zdruzgotanie od wiatru.
 5. Głupi gardzi karaniem oyca swego; ale kto przyymuie napomnienie, stanie się ostróżnym.
 6. W domu sprawiedliwego iest dostatek wielki; ale w dochodach niepobożnego zamieszanie.
 7. Wargi mądrych sieią umieiętność; ale serce głupich nie tak.
 8. Ofiara^[112] niepobożnych iest obrzydliwością Panu; ale modlitwa szczerych podoba mu się.
 9. Obrzydliwością Panu iest droga bezbożnego; ale tego, co idzie za sprawiedliwością, miłuie.
 10. Karanie srogie należy temu, co opuszcza drogę; a kto ma w nienawiści karność, umrze.
 11. Piekło^[113] i zatracenie są przed Panem; iakoż daleko więcéy serca synów ludzkich.
 12. Naśmiewca nie miłuie tego, który go^[114] karze, ani do mądrych przychodzi.
 13. Serce wesołe^[115] uwesela twarz; ale dla żałości serca duch strapiony bywa.
 14. Serce rozumne szuka umieiętności; ale usta głupich karmią się głupstwem.
 15. Wszystkie dni ubogiego są złe; ale kto iest wesołego serca, ma gody ustawiczne.
 16. Lepsza iest trocha^[116] w boiaźni Pańskiéy, niżeli skarb wielki z kłopotem.
 17. Lepszy iest pokarm^[117] z iarzyny, gdzie iest miłość, niżeli z karmnego wołu, gdzie iest nienawiść.
 18. Mąż gniewliwy^[118] wszczyna swary; ale nierychły do gniewu uśmierza zwady.
 19. Droga leniwego iest iako płot cierniowy; ale ścieszka szczerych iest równa.
 20. Syn mądry uwesela^[119] oyca; ale głupi człowiek lekce waży matkę swoię.
 21. Głupstwo iest weselem^[120] głupiemu, ale człowiek rostropny prostuie drogę swoię.
 22. Gdzie niemasz rady, rozsypuią^[121] się myśli; ale w mnóstwie rayców ostoią się.
 23. Weseli się człowiek z odpowiedzi ust swoich; bo słowo według czasu wyrzeczone, o iako iest dobre!
 24. Drogę żywota rozumny ma ku górze, aby się uchronił piekła głębokiego.
 25. PańPan wywróci^[122] dom pysznych; ale wdowy granicę utwierdzi.
 26. Myśli złego są obrzydliwością Panu; ale powieści czystych są przyiemne.
 27. Kto chciwie naśladuie łakomstwa, zamieszanie czyni w domu swoim; ale kto ma w nienawiści dary, będzie żył.
 28. Serce sprawiedliwego przemyśliwa, co ma mówić; ale usta niepobożnych wywieraią złe rzeczy.
 29. Dalekim iest Pan od niepobożnych; ale modlitwę sprawiedliwych^[123] wysłuchywa.
[697] 30. Światłość oczu uwesela serce, a wieść dobra tuczy kości.
 31. Ucho, które słucha karności żywota, w pośrzodku mądrych mieszkać będzie.
 32. Kto uchodzi ćwiczenia, zaniedbywa duszy swoiéy; ale kto przyymuie karanie, ma rozum.
 33. Boiaźń Pańska iest ćwiczenie się w mądrości, a sławę uprzedza^[124] poniżenie.

[697]

ROZDZIAŁ XVI.

Człowiek sporządza^[125] myśli serca swego; ale od Pana iest odpowiedź ięzyka.
 2. Wszystkie drogi człowiecze zdadzą się bydź^[126] czyste przed oczyma iego; ale Pan iest, który waży serca.
 3. Włóż na Pana sprawy^[127] twe, a będą utwierdzone zamysły twoie.
 4. Pan dla siebie samego wszystko sprawił, nawet i niezbożnika na dzień zły.
 5. Obrzydliwością iest Panu każdy wyniosłego serca; który choć sobie inne na pomoc weźmie, nie uydzie pomsty.
 6. Miłosierdziem i prawdą oczyściona bywa nieprawość, a w boiaźni Pańskiéy odstępuiemy od złego.
 7. Gdy się podobaią Panu drogi człowieka, i nieprzyiacioły iego do zgody z nim przywodzi.
 8. Lepsza iest trocha^[128] z sprawiedliwością, niż wiele dochodów niesprawiedliwych.
 9. Serce człowiecze rozrządza drogi swe; ale Pan sprawuie kroki iego.
 10. Sprawiedliwy rozsądek iest w wargach królewskich; w sądzie nie błądzą usta iego.
 11. Waga i szale^[129] są ustawą Pańską, a wszystkie gwichty sprawiedliwe w worku są za sprawą iego.
 12. Obrzydliwością iest Królom czynić niezbożność; bo sprawiedliwością stolica umocniona bywa.
 13. Przyiemne są Królom wargi sprawiedliwe, a szczerych w mowie miłuią.
 14. Gniew królewski^[130] iest posłem śmierci; ale mąż mądry ubłaga go.
 15. W iasności twarzy królewskiéy iest żywot, a łaska iego iest iako obłok z deszczem pozdnym.
 16. Daleko lepiéy iest nabyć mądrości, niżeli złota nayczystszego; a nabyć rostropności lepiéy, niż śrebra.^[131]
 17. Gościniec uprzeymych iest odstąpić od złego; strzeże duszy swéy, kto strzeże drogi swoiéy.
 18. Przed zginieniem^[132] przychodzi pycha, a przed upadkiem wyniosłość ducha.
 19. Lepiéy iest bydź uniżonego ducha z pokornymi, niżeli dzielić korzyści z pysznymi.
 20. Kto ma wzgląd na słowa, znayduie dobre; a kto ufa w Panu, błogosławiony^[133] iest.
 21. Kto iest mądrego serca, słynie rozumnym, a słodkość warg przydawa nauki.
 22. Zdróy żywota iest rostropność tym, którzy ią maią; ale umieiętność głupich iest głupstwem.
 23. Serce mądrego rostropnie sprawuie usta swoie, a wargami swemi przydawa nauki.
 24. Powieści wdzięczne są iako plastr miodu, słodkością duszy, a lekarstwem kościom.
 25. Zda się podczas^[134] droga bydź prosta człowiekowi; wszakże dokończenie iéy pewna droga na śmierć.
 26. Człowiek pracowity pracuie sobie; bo go pobudzaią usta iego.
 27. Człowiek niezbożny wykopywa złe, a w wargach iego iako ogień pałaiący.
 28. Mąż przewrotny^[135] rozsiewa zwady, a klatecznik rozłącza przyiacioły.
 29. Mąż okrutny przewabia bliźniego swego, i wprowadza go na drogę niedobrą.
 30. Kto mruga oczyma swemi, [698]zmyśla przewrotności; a kto rucha wargami swemi, broi złe.
 31. Koroną chwały iest szędziwość, znayduię się na drodze sprawiedliwości.
 32. Lepszy iest nierychły do gniewu, niżeli mocarz; a kto panuie sercu swemu, lepszy iest, niżeli ten, co dobył miasta.
 33. Los na łono rzucaią; ale od Pana iest wszystko rozrządzenie iego.

[698]

ROZDZIAŁ XVII.

Lepszy iest kęs^[136] suchego chleba a w pokoiu, niżeli pełen dom nabitego bydła z swarem.
 2. Sługa rostropny będzie panował nad synem, który iest ku hańbie, a między bracią będzie dzielił dziedzictwo.
 3. Tygiel^[137] śrebra a piec złota doświadcza; ale Pan^[138] serc doświadcza.
 4. Zły pilnuie warg złośliwych, a kłamca słucha ięzyka przewrotnego.
 5. Kto się naśmiewa z ubogiego, uwłacza^[139] stworzycielowi iego; a kto się raduie z upadku czyiego, nie uydzie pomsty.
 6. Korona starców są synowie synów ich, a ozdoba synów są oycowie ich.
 7. Nie przystoi mowa poważna głupiemu; dopieroż Książęciu usta kłamliwe.
 8. Iako kamień drogi, tak bywa dar wdzięczny temu, który go bierze; do czegokolwiek zmierzy, zdarzy mu się.
 9. Kto pokrywa przestępstwa, szuka łaski; ale kto wznawia rzeczy, rozłącza przyiacioły.
 10. Więcy ważéyWięcéy waży gromienie u rostropnego, niżeli sto plag u głupiego.
 11. Uporny tylko złego szuka, dla czego poseł okrutny będzie nań zesłany.
 12. Lepiéy człowiekowi, potkać się z niedźwiedzicą osierociałą, niżeli z głupim w głupstwie iego.
 13. Kto oddawa złém^[140] za dobre, nie wynidzie złe z domu iego.
 14. Kto zaczyna zwadę, iest iako ten co przekopywa wodę; przetoż niż się zwada rozsili, zaniechay go.
 15. Kto usprawiedliwia^[141] niezbożnego, a winnym czyni sprawiedliwego, obay iednako są obrzydliwością Panu.
 16. Cóż po dostatku w ręku głupiego, ponieważ do nabycia mądrości rozumu niema?
 17. Wszelkiego czasu miłuie przyiaciel, a w ucisku stawia się iako brat.
 18. Człowiek głupi dawa rękę, czyniąc rękoiemstwo przed twarzą przyiaciela swego.
 19. Kto miłuie zwadę, miłuie grzéch; a kto wynosi usta swe, szuka upadku.
 20. Przewrotny w sercu nie znayduie dobrego; a kto iest przewrotnego ięzyka, wpadnie we złe.
 21. Kto spłodził głupiego, na smętek swóy spłodził go, ani się rozweseli oyciec niemądrego.
 22. Serce^[142] wesołe oczerstwia iako lekarstwo; ale duch zfrasowany wysusza kości.
 23. Niezbożny potaiemnie dar bierze, aby podwrócił ścieszki sądu.
 24. Na twarzy^[143] rostropnego znać mądrość; ale oczy głupiego aż na kraiu ziemi.
 25. Syn głupi żałością^[144] iest oycu swemu, a gorzkością rodzicielce swoiéy.
 26. Zaiste nie dobra, winować sprawiedliwego, albo żeby przełożeni kogo dla cnoty bić mieli.
 27. Kto zawściąga mowy^[145] swe, iest umieiętnym; drogiego ducha iest mąż rozumny.
 28. Gdy głupi milczy, za mądrego poczytany bywa; a który zatula wargi swoie, za rozumnego.

[698]

ROZDZIAŁ XVIII.

Człowiek swéy myśli szuka tego, co mu się podoba, a w każdą rzecz wtrąca się.
 2. Nie kocha się głupi w rostropności, ale w tym, co mu obiawia serce iego.
 3. Gdy przychodzi niezbożny, przychodzi téż wzgarda, a z mężem lekkomyślnym urąganie.
[699] 4. Słowa ust męża mądrego są iako wody głębokie, a źrzódło mądrości iako potok wylewaiący.
 5. Nie dobra to, mieć wzgląd na osobę^[146] niezbożnego, aby był podwrócony sprawiedliwy w sądzie.
 6. Wargi głupiego zmierzaią do swaru, a usta iego do bitwy wyzywaią.
 7. Usta głupiego są^[147] upadkiem iego, a wargi iego^[148] sidłem duszy iego,
 8. Słowa obmowcy^[149] są iako słowa zranionych, a wszakże przenikaią do wnętrzności żywota.
 9. Kto niedbały w sprawach swoich, bratem iest utratnika.
 10. Imię Pańskie iest mocną wieżą;^[150] sprawiedliwy się do niéy uciecze, a wywyższony będzie.
 11. Maiętność^[151] bogatego iest miastem iego mocném, a iako mur wysoki w myśli iego.
 12. Przed upadkiem podnosi się^[152] serce człowiecze, a sławę uprzedza^[153] poniżenie.
 13. Kto odpowiada, pierwéy niż wysłucha, głupstwo to iego i zelżywość.
 14. Duch męża znosi niemoc swoię; ale ducha utrapionego któż zniesie?
 15. Serce rozumne nabywa umieiętności, a ucho mądrych szuka iéy.
 16. Dar człowieczy plac mu czyni, i przed wielmożne przywodzi go.
 17. Sprawiedliwym zda się ten, kto pierwszy w sprawie swoiéy; ale gdy przychodzi bliźni iego, dochodzi go.
 18. Los uśmierza zwady, i między możnymi rozsądek czyni.
 19. Brat krzywdą urażony trudnieyszy nad miasto niedobyte, a swary są iako zawory u pałacu.
 20. Z owocu ust każdego nasycon^[154] bywa żywot iego; urodzaiem warg swych będzie nasycony.
 21. Śmierć i żywot iest w mocy ięzyka, a kto go miłuie, będzie iadł owoce iego.
 22. Kto znalazł^[155] żonę, znalazł rzecz dobrą, i dostąpił łaski od Pana.
 23. Ubogi pokornie mówi; ale bogaty odpowiada surowie.
 24. Człowiek, który ma przyiacioły, ma się obchodzić po przyiacielsku, ponieważ przyiaciel bywa przychylnieyszy nad brata.

[699]

ROZDZIAŁ XIX.

Lepszy iest ubogi,^[156] który chodzi w uprzeymości swéy, niżeli przewrotny w wargach swoich, który iest głupim.
 2. Zaiste duszy bez umieiętności nie dobrze, a kto iest prędkich nóg, potknie się.
 3. Głupstwo człowiecze podwraca drogę iego, a przecie przeciwko Panu zapala się gniewem serce iego.
 4. Bogactwa przyczyniaią^[157] wiele przyiaciół; ale ubogi od przyiaciela swego odłączony bywa.
 5. Fałszywy świadek^[158] nie będzie bez pomsty; a kto mówi kłamstwo, nie uydzie.
 6. Wiele się ich uniża przed Książęciem, a każdy iest przyiacielem mężowi szczodremu.
 7. Wszyscy bracia ubogiego^[159] nienawidzą go; daleko więcéy inni przyiaciele iego oddalaią się od niego; woła za nimi, a niemasz ich.
 8. Nabywa rozumu, kto miłuie duszę swoię, a strzeże rostropności, aby znalazł co dobrego.
 9. Świadek fałszywy nie będzie bez pomsty; a kto mówi kłamstwo, zginie.
 10. Nie przystoi głupiemu roskosz, ani słudze panować nad Książęty.
 11. Rozum człowieczy zawściąga gniew iego, a ozdoba iego iest miiać przestępstwo.
 12. Zapalczywość królewska iest iako ryk^[160] lwięcia; ale łaska iego iest iako rosa na trawie.
 13. Syn^[161] głupi iest utrapieniem oycu swemu, a żona^[162] swarliwa iest iako ustawiczne kapanie przez dach.
 14. Dom i maiętność dziedzictwem przypada po rodzicach; ale^[163] żona rostropna iest od Pana.
[700] 15. Lenistwo przywodzi twardy sen, a dusza gnuśna będzie łaknęła.
 16. Kto strzeże^[164] przykazania, strzeże duszy swoiéy; ale kto gardzi drogami swemi, zginie.
 17. Panu pożycza, kto ma litość nad ubogim, a on mu za dobrodzieystwo iego odda.
 18. Karz syna^[165] swego, póki o nim nadzieia, a zabiegaiąc zginieniu iego niech mu nie folguie dusza twoia.
 19. Wielki gniew okazuy, kiedy odpuszczasz karanie, grożąc mu, ponieważ odpuszczasz, że potym srożéy karać będziesz.
 20. Słuchaj rady, a przyimuy karność, abyś kiedyżkolwiek był mądrym.
 21. Wiele iest myśli w sercu człowieczém; ale rada^[166] Pańska, ta się ostoi.
 22. Pożądana rzecz człowiekowi dobroczynność iego; ale lepszy iest ubogi, niż mąż kłamliwy.
 23. Boiaźń Pańska prowadzi do żywota, a kto ią ma, w obfitości mieszka, i nie potka go nieszczęście.
 24. Leniwy^[167] kryie rękę swą pod pachę, i do ust swych nie podnosi iéy.
 25. Biy^[168] naśmiewcę, żeby prostak był ostróżnieyszym; a rostropnego zfukay, żeby zrozumiał umieiętność.
 26. Syn wstyd i hańbę zadawaiący oyca gubi, i matkę wygania.
 27. Synu móy! przestań słuchać nauki, któraby cię odwodziła od mów rozumnych.
 28. Świadek złośliwy pośmiewa się z sądu, a usta niezbożnych połykaią nieprawość.
 29. Sądy są na pośmiewce zgotowane, a guzy na grzbiet głupich.

[700]

ROZDZIAŁ XX.

Wino czyni pośmiewcę, a napóy mocny zwaycę; przetoż każdy, co się w nim kocha, nie bywa mądrym.
 2. Strach^[169] królewski iest iako ryk lwięcia; kto go rozgniewa, grzeszy przeciwko duszy swoiéy.
 3. Uczciwa rzecz każdemu, poprzestać zwady; ale głupim iest, co się w nię wdawa.
 4. Dla zimna leniwy nie orze; przetoż żebrać będzie we żniwa, ale nic nie otrzyma.
 5. Rada^[170] w sercu męża iest iako woda głęboka: iednak mąż rozumny naczerpie iéy.
 6. Większa część ludzi przechwala się uczynnością swoią; ale w saméy rzeczy któż takiego znaydzie?
 7. Sprawiedliwy chodzi w uprzeymości swoiéy; błogosławieni synowie iego po nim.
 8. Król siedząc na stolicy sądowéy rozgania oczyma swemi wszystko złe.
 9. Któż rzecze: Oczyściłem^[171] serce moie? czystym iest od grzechu mego?
 10. Dwoiaki gwicht i dwoiaka miara, to oboie obrzydliwością iest Panu.^[172]
 11. Po zabawach swych poznane bywa i dziecię, ieźli czysty i prawy uczynek iego.
 12. Ucho, które^[173] słyszy, i oko, które widzi, Pan to oboie uczynił.
 13. Nie kochay się w spaniu, byś snadź nie zubożał; otwórz oczy swoie, a nasycisz się chlebem.
 14. Złe to, złe to, mówi ten, co kupuie, a odszedłszy, ali się chlubi.
 15. Wargi umieiętne są iako złoto i obfitość pereł, i kosztowne klenoty.
 16. Weźmiy szatę tego, któryć ręczył za^[174] obcego; a od tego, który ręczył za cudzoziemkę, weźmiy zastawę iego.
 17. Smaczny iest drugiemu chléb kłamstwa;^[175] ale potym piaskiem napełnione będą usta iego.
 18. Myśli radami utwierdzay, a woynę prowadź opatrznie.
 19. Kto obiawia taiemnicę, zdradliwie się obchodzi; przetoż z tymi, którzy pochlebiaią wargami swemi, niemiéy towarzystwa.^[176]
 20. Kto złorzeczy^[177] oycu swemu albo matce swoiéy, zgaśnie pochodnia iego w gęstych ciemnościach.
[701] 21. Dziedzictwu prędko z początku nabytemu naostatek błogosławić nie będą.
 22. Nie mów: Oddam złym. Oczekiway na Pana, a wybawi cię.^[178]
 23. Obrzydliwością Panu dwoiaki gwicht, a szale fałszywe nie podobaią mu się.
 24. Od Pana bywaią sprawowane drogi^[179] męża; ale człowiek iakoż zrozumie drogę iego?
 25. Pożrzeć rzecz poświęconą, iest człowiekowi sidłem; a poślubiwszy co, tego zaś szukać iakoby tego uyść.
 26. Król mądry rozprasza niezbożne, i przywodzi na nie pomstę.
 27. Dusza ludzka iest pochodnią Pańską, która doświadcza wszystkich skrytości wnętrznych.
 28. Miłosierdzie i prawda Króla strzegą, a stolica iego miłosierdziem wsparta bywa.
 29. Ozdoba młodzieńców^[180] iest siła ich, a szędziwość poczciwością starców.
 30. Złemu są lekarstwem siności ran, i razy przenikaiące do wnętrzności żywota iego.

[701]

ROZDZIAŁ XXI.

Serce królewskie iest w ręce Pańskiéy iako potoki wód; kędy chce, nakłoni ie.
 2. Wszelka droga człowieka prosta iest^[181] przed oczyma iego; ale Pan iest, który serca waży.
 3. Czynić sprawiedliwość i sąd, bardziéy się Panu podoba, niżeli ofiara.
 4. Wyniosłość oczu i nadętość serca, i oranie niepobożnych są grzechem.
 5. Myśli pracowitego pewne^[182] dostatki przynoszą; ale każdego skwapliwego przynoszą pewną nędzę.
 6. Zebrane skarby ięzykiem^[183] kłamliwym są marnością pomiiącą tych, którzy szukaią śmierci.
 7. Drapiestwo niezbożnych potrwoży ie; bo nie chcieli czynić to, co było sprawiedliwego.
 8. Mąż, którego droga przewrotna, obcym iest; ale sprawa czystego iest prosta.
 9. Lepiéy iest mieszkać^[184] w kącie pod dachem, niżeli z żoną swarliwą w domu przestronnym.
 10. Dusza niezbożnego pragnie złego, a przyiaciel iego nie bywa wdzięczny w oczach iego.
 11. Gdy karzą^[185] naśmiewcę, prostak mędrszym bywa; a gdy rostropnie postępuią z mądrym, przyimuie naukę.
 12. Bóg dawa przestrogę sprawiedliwemu na domie niezbożnika, który podwraca niezbożnych dla złości ich.
 13. Kto zatula ucho swe na wołanie ubogiego, i on sam będzie wołał, a nie będzie wysłuchany.
 14. Dar potaiemnie dany uśmierza zapalczywość; i upominek w zanadra włożony gniew wielki uspokaia.
 15. Radość się mnoży sprawiedliwemu, gdy się sąd odprawuie; ale strach tym, którzy czynią nieprawość.
 16. Człowiek błądzący z drogi mądrości w zebraniu umarłych odpoczywać będzie.
 17. Mąż, który dobrą myśl miłuie, stawa się ubogim; a kto miłuie wino i oleyki, nie zbogaci się.
 18. Niezbożnik będzie okupem^[186] za sprawiedliwego, a za uprzeyme przewrotnik.
 19. Lepiéy mieszkać^[187] w ziemi pustéy, niż z żoną swarliwą i gniewliwą.
 20. Skarb pożądany i oléy są w przybytku mądrego; ale głupi człowiek pożera go.
 21. Kto naśladuie sprawiedliwości i miłosierdzia, znayduie żywot, sprawiedliwość, i sławę.
 22. Mądry ubiega miasto mocarzów, a burzy potęgę ufności ich.
 23. Kto strzeże ust swoich i ięzyka swego, strzeże od ucisków duszy swoiéy.
 24. Hardego i pysznego imię iest naśmiewca, który wszysko poniewoli i z pychą czyni.
[702] 25. Leniwego żądość zabiia; bo ręce iego robić nie chcą.
 26. Każdego dnia pała pożądliwością; ale sprawiedliwy^[188] udziela, a nie szczędzi;
 27. Ofiara niepobożnych iest^[189] obrzydliwością, a dopieroż gdyby ią w grzéchu ofiarował.
 28. Świadek fałszywy^[190] zaginie; ale mąż dobry to, co słyszy, statecznie mówić będzie.
 29. Mąż niezbożny zatwardza twarz swoię; ale uprzeymy sam sprawuie drogę swoię.
 30. Niemasz mądrości, ani rozumu, ani rady przeciwko Panu.
 31. Konia gotuią^[191] na dzień bitwy; ale od Pana iest wybawienie.

[702]

ROZDZIAŁ XXII.

Lepsze iest dobre imię, niż bogactwa wielkie; a przyiaźń lepsza, niż śrebro i złoto.^[192]
 2. Bogaty i ubogi^[193] potkali się z sobą; ale Pan iest obudwu stworzycielem.
 3. Ostróżny widząc^[194] złe ukrywa się; ale prostacy w prost idąc wpadaią w szkodę.
 4. Pokory i boiaźni Pańskiéy nadgrodą iest bogactwo, i sława, i żywot.
 5. Ciernie i sidła są na drodze przewrotnego; kto strzeże duszy swéy, oddala się od nich.
 6. Ćwicz młodego według potrzeby drogi iego; bo gdy się zstarzeie, nie odstąpi od niéy.
 7. Bogaty nad ubogimi panuie; ale ten, co pożycza, sługą bywa tego, który mu pożycza.
 8. Kto sieie^[195] nieprawość, żąć będzie utrapienie, a rózga gniewu iego ustanie.
 9. Oko dobrotliwe, toć^[196] będzie ubłogosławione; bo udziela chleba swego ubogiemu.
 10. Wyrzuć naśmiewcę, a ustanie zwada; owszem uspokoi się swar i pohańbienie.
 11. Kto miłuie czystość^[197] serca, iest wdzięczność w wargach iego, temu Król przyiacielem będzie.
 12. Oczy Pańskie strzegą umieiętności; ale przedsięwzięcia przewrotnego podwraca.
 13. Leniwiec mówi:^[198] Lew na dworze, w pośrzód ulicy bym był zabit.
 14. Usta obcych niewiast są dół^[199] głęboki; na kogo się Pan gniewa, wpadnie tam.
 15. Głupstwo przywiązane iest do serca młodego; ale^[200] rózga karności oddali ie od niego.
 16. Kto ciemięży^[201] ubogiego, aby sobie przysporzył; także kto dawa bogatemu, pewnie zubożeie.
 17. Nakłoń ucha twego, a słuchay słów mądrych, a serce twoie przyłóż ku nauce moiéy;
 18. Boć to będzie uciechą, gdy ie zachowasz w sercu twoiém, gdy będą społem sporządzone w wargach twoich.
 19. Aby było w Panu ufanie twoie, oznaymuięć to dziś; a ty tak czyń.
 20. Izalimci nie napisał znamienitych rzeczy z strony rad i umieiętności,
 21. Abymci do wiadomości podał pewność powieści prawdziwych, abyś umiał odnosić słowa prawdy, tym, którzy cię posłali?
 22. Nie odzieray^[202] nędznego, przeto że nędzny iest; ani ubogiego w bramie uciskay.
 23. Albowiem Pan się podeymie sprawy ich, i wydrze duszę tym, którzy im wydzieraią.
 24. Nie bądź przyiacielem gniewliwemu, a z mężem popędliwym nie obcuy,
 25. Byś snadź nie przywykł ścieszkom iego, a nie włożył sidła na duszę swoię.
 26. Nie byway między tymi, którzy ręczą, ani między rękoymiami za długi;
 27. Bo ieźlibyś niemiał czym [703]zapłacić, przeczżeby kto miał brać pościel twoię pod tobą?
 28. Nie przenoś staréy^[203] granicy, którą uczynili oycowie twoi.
 29. Widziałżeś męża rątszego w sprawach swoich? Takowyć przed Królmi stawa, a nie stawa przed podłymi.

[703]

ROZDZIAŁ XXIII.

Gdy siędziesz, abyś iadł z panem, uważay pilnie, kto iest przed tobą;
 2. Inaczey wraziłbyś nóż w gardło swoie, ieźlibyś był chciwy pokarmu.
 3. Nie pragni łakoci iego; bo są pokarmem obłudnym.
 4. Nie staray się, abyś się zbogacił; owszem zaniechay opatrzności twoiéy.
 5. I miałżebyś obrócić oczy twoie na bogactwo, które prędko niszczeie? bo sobie uczyni skrzydła podobne orlim, i uleci do nieba.
 6. Nie iedz chleba człowieka zazdrościwego, a nie żąday łakoci iego.
 7. Albowiem iako on ciebie waży w myśli swéy, tak ty waż pokarm iego. Mówić: Iedz i piy, ale serce iego nie iest z tobą.
 8. Sztuczkę twoię, którąś ziadł, zwrócisz, a utracisz wdzięczne słowa twoie.
 9. Przed głupim nie mów; albowiem wzgardzi rostropnością powieści twoich.
 10. Nie przenoś granicy staréy, a na rolą sierotek nie wchodź.^[204]
 11. Bo obrońca ich możny; onci się podeymuie sprawy^[205] ich przeciwko tobie.
 12. Obroć do nauki serce twoie, a uszy twoie do powieści umieiętności.
 13. Nie odeymuy od młodego karności; bo ieźli go ubiiesz^[206] rózgą, nie umrze.
 14. Ty go biy rózgą, a duszę iego z piekła wyrwiesz.
 15. Synu móy! będzieli^[207] mądre serce twoie, będzie się weseliło serce moie, serce moie we mnie;
 16. I rozweselą się nerki moie, gdy będą mówiły wargi twoie, co iest prawego.
 17. Niech nie zayrzy^[208] serce twoie grzesznikom; ale raczéy chodż w boiaźni Pańskiéy na każdy dzień;
 18. Bo iż iest^[209] zapłata, przeto nadzieia twoia nie będzie wykorzeniona.
 19. Słuchay, synu móy! a bądź mądry, i nawiedź na drogę serce twoie.
 20. Nie byway między piianicami wina, ani między żarłokami mięsa;^[210]
 21. Boć piianica i żarłok zubożeie, a ospały w łatach chodzić będzie.
 22. Słuchay oyca^[211] twego, który cię spłodził, a nie pogardzay matką twoią, gdy się zstarzeie.
 23. Kupuy prawdę, a nie przedaway iéy; kupuy mądrość, umieiętność i rozum.
 24. Bardzo się raduie oyciec sprawiedliwego, a kto spłodził mądrego, weseli się z niego.^[212]
 25. Niech się tedy weseli oyciec twóy, i matka twoia, i niech się rozraduie rodzicielka twoia.
 26. Synu móy! day mi serce twoie, a oczy twoie niechay strzegą dróg moich.
 27. Bo nierządnica iest^[213] dół głęboki, a cudza żona iest studnia ciasna.
 28. Ona téż iako zboyca zasadzki czyni, a zuchwalce między ludźmi rozmnaża.
 29. Komu biada? Komu niestety? Komu zwady? Komu krzyk? Komu rany daremne? Komu zapalenie oczu?
 30. Tym, którzy siadaią na winie; tym, którzy chodzą, szukaiąc przyprawnego wina.
 31. Nie zapatruy się na wino, gdy się rumieni, i gdy wydawa w kubku łonę swoię, a prosto wyskakuie.
 32. Bo na koniec iako wąż ukąsi, a iako żmiia uszczknie;
 33. Oczy twoie patrzać będą na cudze żony, a serce twe będzie mówiło przewrotności;
 34. I będziesz iako ten, który leży [704]w pośrzód morza, a iako ten, który śpi na wierzchu masztu;
 35. Rzeczesz: Ubito mię, a nie stękałem, potłuczono mię, a nie czułem; gdy się ocucę, i udam się zaś do tego.

[704]

ROZDZIAŁ XXIV.

Nie naśladuy^[214] ludzi złych, ani żąday, przebywać z nimi;
 2. Albowiem^[215] serce ich myśli o drapiestwie, a wargi ich mówią o uciśnieniu.
 3. Mądrością bywa dom zbudowany, a rostropnością umocniony.
 4. Zaiste przez umieiętność komory napełnione bywaią wszelakiémi bogactwy kosztownemi i wdzięcznemi.
 5. Człowiek mądry mocny iest, a mąż umieiętny przydawa siły.
 6. Albowiem przez mądrą radę^[216] zwiedziesz bitwę, a wybawienie przez mnóstwo rayców mieć będziesz.
 7. Wysokie są głupiemu mądrości; w bramie nie otworzy ust swoich.^[217]
 8. Kto myśli źle czynić, tego złośliwym zwać będą.
 9. Zła myśl głupiego iest grzechem, a pośmiewca iest obrzydliwością ludzką.
 10. Ieźli będziesz gnuśnym, tedy w dzień ucisku słaba będzie siła twoia.
 11. Wybawiay poimane^[218] na śmierć, a od tych, którzy idą na stracenie, nie odwracay się.
 12. Ieźli rzeczesz: Otośmy o tym nie wiedzieli; izali ten, który waży serca nie rozumie? a ten, który strzeże duszy twoiéy, nie rozezna? i nie odda człowiekowi^[219] według uczynków iego?
 13. Iedz miód, synu móy! bo dobry, i plastr słodki podniebieniu twemu.
 14. Tak umieiętność mądrości duszy twoiéy, ieźliże ią znaydziesz; onać będzie nadgrodą, a nadzieia twoia nie będzie wycięta.^[220]
 15. Nie czyń zasadzki, niezbożniku! na przybytek sprawiedliwego, a nie przekażay odpoczynieniu iego.
 16. Bo choć siedm kroć upada sprawiedliwy, przecię zaś powstawa; ale niezbożni wpadną w nieszczęście.
 17. Gdy upadnie^[221] nieprzyiaciel twóy, nie ciesz się; i gdy się potknie, niech się nie raduie serce twoie;
 18. Aby snadź nie uyrzał Pan, a nie podobałoby się to w oczach iego, i odwróciłby od niego gniew swóy na cię.
 19. Nie gnieway się^[222] dla złośników, ani się udaway za niepobożnymi;
 20. Boć nie weźmie złośnik nadgrody; pochodnia^[223] niepobożnych zgaśnie.
 21. Synu móy! bóy się Pana i Króla, a z niestatecznymi nie mieszay się;
 22. Boć znagła powstanie zginienie ich, a upadek obudwu któż wié?
 23. I toć téż mądrym należy: Wzgląd mieć^[224] na osobę u sądu, nie dobra.
 24. Tego, który mówi niepobożnemu: Iesteś^[225] sprawiedliwy; będą ludzie przeklinać, a narodowie się nim brzydzić będą.
 25. Ale którzy go karzą, szczęśliwi będą, a przyidzie na nie błogosławieństwo każdego dobrego.
 26. Pocałuią wargi tego co mówi słowa prawdziwe.
 27. Rozrządź na polu robotę twoię, a sprawuy pilnie rolą swoię; a potym będziesz budował dom twóy.
 28. Nie bądź świadkiem lekkomyślnym przeciw bliźniemu swemu, ani czyń łagodnych namów wargami swemi.
 29. Nie mów: Iako mi^[226] uczynił, tak mu uczynię; oddam mężowi temu według uczynku iego.
 30. Szedłem przez pole męża leniwego, a przez winnicę człowieka głupiego;
 31. A oto, porosła wszędy ostem; pokrzywy wszystko pokryły, a płot kamienny iéy rozwalił się.
 32. Co ia uyrzawszy złożyłem to do serca mego, a widząc to wziąłem to ku przestrodze.
[705] 33. Trochę się^[227] prześpisz, trochę podrzemiesz, trochę złożysz ręce, abyś odpoczywał;
 34. A w tym ubostwo twoie przyidzie iako podróżny, a niedostatek twóy iako mąż zbroyny.

[705]

ROZDZIAŁ XXV.

 1. Teć téż są przypowieści Salomonowe, które zebrali mężowie Ezechyasza, Króla Iudskiego.
 2. Sława to Boża, taić sprawę; ale sława Królów, wywiadować się rzeczy.
 3. Wysokość niebios, i głębokość ziemi i serce Królów nie są doścignione.
 4. Odeym zużelicę od śrebra, a wynidzie odlewaiącemu naczynie kosztowne.
 5. Odeym niezbożnika od oblicza królewskiego, a umocni się w sprawiedliwości^[228] stolica iego.
 6. Nie udaway się za zacnego przed Królem, a na mieyscu wielmożnych nie staway.
 7. Bo lepiéy iest, iż ci rzeką: Postąp^[229] sam; a niżeliby cię zniżyć miano przed Książęciem, co widywaią oczy twoie.
 8. Nie pokwapiay się do swaru, byś snadź naostatek nie wiedział, co masz czynić, gdyby cię zawstydził bliźni twóy.
 9. Prowadź do końca sprawę swoię z przyiacielem twoim, a taiemnice drugiego nie obiawiay.
 10. By cię snadź nie zelżył ten, co cię słucha, a niesława twoia zostałaby na tobie.
 11. Iakie iest iabłko złote z wyrzezaniem śrebrném, takieć iest słowo do rzeczy powiedziane.
 12. Ten, który mądrze napomina, iest u tego, co słucha, iako nausznica złota i klenot z szczerego złota.
 13. Iako zimno śnieżne^[230] czasu żniwa: tak poseł wierny tym, którzy go posyłaią; bo dusze panów swych ochładza.
 14. Człowiek, który się chlubi darem zmyślonym, iest iako wiatr i obłoki bez deszczu.
 15. Książę cierpliwością^[231] bywa zmiękczone, a ięzyk łagodny kości łamie.
 16. Znaydzieszli miód, iedzże, ileć potrzeba, byś snadź obiadłszy się go, nie zwrócił.
 17. Powściągniy nogę twoię od domu bliźniego twego, by snadź będąc ciebie syt, nie miał cię w nienawiści.
 18. Każdy, kto mówi fałszywe świadectwo przeciw bliźniemu swemu, iest iako^[232] młot, i miecz, i strzała ostra.
 19. Ufność w człowieku przewrotnym iest w dzień ucisku iako ząb wyłamany i noga wywiniona.
 20. Iako ten, który zewłoczy odzienie czasu zimy, albo leie ocet na saletrę, taki iest ten, który śpiewa pieśni sercu smutnemu.
 21. Ieźliżeby łaknął ten,^[233] co cię nienawidzi, nakarm go chlebem; a ieśliby pragnął, day mu się napić wody;
 22. Bo węgle rozpalone zgromadzisz na głowę iego, a Panci nagrodzi.
 23. Iako wiatr północny deszcz przynosi: tak przynosi twarz gniewliwą ięzyk uszczypliwy.
 24. Lepiéy mieszkać w kącie^[234] pod dachem, niżeli z żoną swarliwą w domu przestronnym.
 25. Iako woda chłodna duszy pragnącéy: tak wieść dobra z ziemi dalekiéy.
 26. Iako źrzódło nogami pomącone, albo zdróy zepsowany: tak sprawiedliwy, który upada przed niezbożnym.
 27. Iako ieść wiele miodu nie iest rzecz dobra: tak szukanie własnéy sławy iest nie sławno.
 28. Mąż, który niema^[235] mocy nad duchem swoim, iest iako miasto rozwalone bez muru.

[705]

ROZDZIAŁ XXVI.

Iako śnieg w lecie, i iako deszcz we żniwa: tak głupiemu nie przystoi chwała.
 2. Iako się ptak tam i sam tuła, i iako iaskółka lata: tak przeklęctwo niezasłużone nie przyydzie.
[706] 3. Bicz na^[236] konia, ogłowka na osła, a kiy potrzebny iest na grzbiet głupiego.
 4. Nie odpowiaday głupiemu według głupstwa iego, abyś mu i ty nie był podobny.
 5. Odpowiedz głupiemu według głupstwa iego, aby się sobie nie zdał bydź mądrym.
 6. Iakoby nogi obciął; tak się bezprawia dopuszcza, kto się głupiemu poselstwa powierza.
 7. Iako nierówne są goleni u chromego: tak iest powieść w uściech głupich.
 8. Iako kiedy kto przywięzuie kamień drogi do procy: tak czyni ten, który uczciwość głupiemu wyrządza.
 9. Iako ciernie, gdy się dostanie w rękę piianego: tak przypowieść iest w uściech głupich.
 10. Wielki Pan stworzył wszystko, a dawa zapłatę głupiemu, dawa także zapłatę przestępcom.
 11. Iako pies wraca się do zwrócenia^[237] swego: tak głupi powtarza głupstwo swoie.
 12. Uyrzyszli człowieka, co się sobie zda bydź mądrym, nadzieia o głupim^[238] lepsza iest, niżeli o nim.
 13. Leniwy mówi: Lew na drodze, lew na ulicach.
 14. Iako się drzwi obracaią na zawiasach swoich: tak leniwiec na łóżku swoiém.
 15. Leniwiec^[239] rękę kryie do zanadrz swych, a ciężko mu iéy podnosić do ust swoich.
 16. Leniwiec zda się sobie bydź mędrszym, niżeli siedm odpowiadaiących z rozsądkiem.
 17. Iakoby téż psa za uszy łapał, kto się mimo idąc w cudzą zwadę wdawa.
 18. Iako szalony wypuszcza iskry i strzały śmiertelne:
 19. Tak iest każdy, który podchodzi przyiaciela swego, a mówi: Azam ia nie żartował?
 20. Gdy niestawa drew, gaśnie ogień; tak gdy nie będzie klatecznika,^[240] ucichnie zwada.
 21. Iako węgiel martwy służy do rozniecenia, i drwa do ognia: tak człowiek swarliwy^[241] do rozniecenia zwady.
 22. Słowa obmowcy^[242] są iako słowa zranionych; a wszakże przenikaią do wnętrzności żywota.
 23. Wargi nieprzyiacielskie i serce złe są iako śrebrna piana, którą polewaią naczynie gliniane.
 24. Ten, co kogo nienawidzi, za inszego się udawa wargami swemi; ale w sercu swoiém myśli o zdradzie.
 25. Gdyć się ochotnym mową swą ukazuie, nie wierz mu; bo siedmioraka obrzydliwość iest w sercu iego.
 26. Nienawiść zdradliwie bywa pokryta; ale odkryta bywa złość iéy w zgromadzeniu.
 27. Kto drugiemu dół^[243] kopie, wpada weń; a kto kamień toczy, na niego się obraca.
 28. Człowiek ięzyka kłamliwego ma utrapione w nienawiści, a usta łagodne przywodzą do upadku.

[706]

ROZDZIAŁ XXVII.

Nie chlub się ze dnia^[244] iutrzeyszego; bo nie wiesz, coć przyniesie dzień dzisieyszy.
 2. Niechay cię kto inny chwali, a nie usta twoie; obcy, a nie wargi twoie.
 3. Ciężkić iest kamień, i piasek ważny; ale gniew głupiego cięższy, niż to oboie.
 4. Okrutnyć iest gniew, i nagła popędliwość; ale przed zazdrością któż się ostoi?
 5. Lepsza iest przymowka iawna, niżeli miłość skryta.
 6. Lepsze są rany^[245] od przyiaciela, niż łagodne całowanie człowieka nienawidzącego.
 7. Dusza nasycona i plastr miodu podepce; ale głodnéy duszy i gorzkość wszelaka słodka.
 8. Iako ptak odlatuie od gniazda swoiego: tak człowiek odchodzi od mieysca swego.
 9. Iako maść i kadzenie uwesela [707]serce; tak słodkość przyiaciela uwesela więcéy, niż własna rada.
 10. Przyiaciela^[246] twego, i przyiaciela oyca twego nie opuszczay, a do domu brata twego nie wchodź w dzień utrapienia twego; bo lepszy sąsiad bliski, niż brat daleki.
 11. Bądź mądrym, synu móy! a uweselay serce moie, abym miał co odpowiedzieć temu, któryby mi urągał.
 12. Ostróżny upatruiąc^[247] złe ukrywa się; ale prostak w prost idąc w szkodę podpada.
 13. Weźmi szatę tego, któryć ręczył^[248] za obcego; a od tego, który ręczył za cudzoziemkę, weźmi zastawę iego.
 14. Temu, który przyiacielowi swemu wielkim głosem rano wstawaiąc błogosławi, poczytano to będzie za przeklęctwo.
 15. Kapanie ustawiczne w dzień gwałtownego deszczu, i żona swarliwa są sobie podobni;^[249]
 16. Kto ią kryie, kryie wiatr, a wonią wyda, iako oleiek wonny w prawéy ręce iego.
 17. Żelazo żelazem bywa naostrzone; tak mąż zaostrza oblicze przyiaciela swego.
 18. Kto strzeże drzewa figowego, pożywa owocu iego; także kto strzeże pana swego, uczczony będzie.
 19. Iako się w wodzie twarz przeciwko twarzy ukazuie; tak serce człowiecze przeciw człowiekowi.
 20. Piekło i zatracenie nie mogą bydź nasycone; także i oczy ludzkie^[250] nasycić się nie mogą.
 21. Tygiel śrebra a piec^[251] złota doświadcza, a człowieka wieść sławy iego.
 22. Choćbyś głupiego i w stępie między krupami stąporem stłukł, nie odydzie od niego głupstwo iego.
 23. Dogląday pilnie dobytku twego, a miéy pieczą o trzodach twoich.
 24. Boć nie na wieki trwa bogactwo, ani korona od narodu do narodu.
 25. Gdy wzrasta trawa, a ukazuią się zioła, tedy z gór siano zbieraią.
 26. Owce będą na szaty twoie, a nagrodą polną kozłowie.
 27. Nad to dostatek mleka koziego na pokarm twóy, na pokarm domu twego, i na pożywienie dziéwek twoich.

[707]

ROZDZIAŁ XXVIII.

Uciekaią niezbożni,^[252] choć ich nikt nie goni: ale sprawiedliwi iako lwię młode są bez boiaźni.
 2. Dla przestępstwa ziemi wiele bywa Książąt iéy; ale dla człowieka rostropnego i umieiętnego trwałe bywa państwo.
 3. Mąż ubogi, który uciska nędzne, podobny iest dżdżowi gwałtownemu, po którym chleba nie bywa.
 4. Którzy opuszczaią zakon, chwalą niezbożnika; ale ci, którzy strzegą zakonu, są im odpornymi.
 5. Ludzie źli nie zrozumiewaią sądu; ale którzy Panu szukaią, rozumieią wszystko.
 6. Lepszy iest^[253] ubogi, który chodzi w uprzeymości swoiéy, niżeli przewrotny na drogach swych, chociaż iest bogaty.
 7. Kto strzeże zakonu, iest synem rostropnym; ale kto karmi obżercę, czyni zelżywość oycu swemu.
 8. Kto rozmnaża maiętność swoię z lichwy i z płatu, temu ią zbiera, który ubogiemu szczodrze będzie dawał.
 9. Kto odwraca ucho swe, aby nie słuchał zakonu, i modlitwa iego iest obrzydliwością.
 10. Kto zawodzi uprzeymych na drogę złą, w dół swóy^[254] sam wpadnie; ale uprzeymi odziedziczą rzeczy dobre.
 11. Mąż bogaty zda się sobie bydź mądrym; ale ubogi rostropny dochodzi go.
 12. Gdy się raduią sprawiedliwi, wielka iest sława; ale gdy powstawaią niepobożni, kryie się człowiek.
 13. Kto pokrywa przestępstwa swe, nie poszczęści mu się; ale kto ie wyznawa^[255] i opuszcza, miłosierdzia dostąpi.
[708] 14. Błogosławiony człowiek, który się zawsze boi; ale kto zatwardza serce swoie, wpada we złe.
 15. Pan niezbożny, panuiący nad ludem ubogim, iest iako lew ryczący, i iako niedźwiedź głodny.
 16. Książę bezrozumne wielkim iest drapieżcą: ale kto nienawidzi łakomstwa, przedłuży dni swoich.
 17. Człowieka, który gwałt czyni krwi ludzkiéy, choćby i do dołu uciekał, nikt nie zatrzyma.
 18. Kto chodzi w uprzeymości, zachowany będzie; ale przewrotny na drogach swoich oraz upadnie.
 19. Kto sprawuie^[256] ziemię swoię, chlebem nasycony bywa; ale kto naśladuie próżnuiących, ubostwem nasycony bywa.
 20. Mąż wierny przyczyni błogosławieństwa; ale kto się prędko chce^[257] zbogacić, nie bywa bez winy.
 21. Mieć wzgląd^[258] na osobę, rzecz nie dobra; bo nie ieden dla kęsa chleba stawa się przewrotnym.
 22. Prędko chce człowiek^[259] zazdrościwy zbogatnieć, a nie wie, iż nań niedostatek przyidzie.
 23. Kto strofuie człowieka, większą potym łaskę znayduie, niż ten, co pochlebia ięzykiem.
 24. Kto łupi oyca swego, albo matkę swoię, a mówi: Iż to nie grzéch, towarzyszem iest mężoboycy.
 25. Wysokomyślny^[260] wszczyna zwadę; ale kto nadzieię ma w Panu, dostatek mieć będzie.
 26. Kto ufa w sercu swém, głupi iest; ale kto sobie mądrze poczyna, ten uydzie nieszczęścia.
 27. Kto dawa ubogiemu, nie będzie miał niedostatku; ale kto od niego odwraca oczy swe, wielkie przeklęctwa nań przyidą.^[261]
 28. Gdy niepobożni powstawaią, kryie się człowiek; ale gdy giną, sprawiedliwi się rozmnażaią.

[708]

ROZDZIAŁ XXIX.

Człowiek, który na częste karanie zatwardza kark swóy, nagle zniszczeie, i nie wskóra.
 2. Gdy się rozmnażaią^[262] sprawiedliwi, weseli się lud; ale gdy panuie bezbożnik, wzdycha lud.
 3. Mąż, który miłuie mądrość, uwesela oyca^[263] twego; ale kto chowa^[264] nierządnice, traci maiętność.
 4. Król sądem ziemię utwierdza; ale mąż, który dary bierze, podwraca ią.
 5. Człowiek, który pochlebia przyiacielowi swemu, rozciąga sieć przed nogami iego.
 6. Występek złego iest mu sidłem; ale sprawiedliwy śpiewa i weseli się.
 7. Sprawiedliwy wyrozumiewa^[265] sprawą nędznych; ale niezbożnik niema z to rozumu i umieiętności.
 8. Mężowie naśmiewcy zawodzą miasto; ale mądrzy odwracaią gniew.
 9. Mąż mądry, wiedzieli spór z mężem głupim, choćby się gniewał, choćby się téż śmiał, nie będzie miał pokoiu.
 10. Mężowie krwawi nienawidzą uprzeymego; ale uprzeymi staranie wiodą o duszę iego.
 11. Wszystkiego ducha swego^[266] wywiera głupi; ale mądry na dalszy czas go zawściąga.
 12. Pana, który rad słucha słów kłamliwych, wszyscy słudzy iego są niepobożni.
 13. Ubogi i zdzierca potkali się; a wszakże obudwu oczy Pan oświeca.
 14. Króla, który^[267] sądzi uciśnione według prawdy, stolica iego na wieki utwierdzona będzie.
 15. Rózga i karność mądrość dawa; ale dziecię swawolne zawstydza^[268] matkę swoię.
 16. Gdy się rozmnażaią niezbożni, rozmnaża się i przestępstwo; ale sprawiedliwi^[269] upadek ich oglądaią.
 17. Karz syna^[270] twego, a sprawić odpoczynienie, i sposobi roskosz duszy twoiéy.
 18. Gdy proroctwo ustawa, lud [709]bywa rozproszony; ale kto strzeże zakonu, błogosławiony iest.
 19. Sługa nie bywa słowy naprawiony; bo choć rozumie, iednak nie odpowiada.
 20. Uyrzysz człowieka skwapliwego w sprawach swoich; ale lepsza iest nadzieia^[271] o głupim, niż o nim.
 21. Kto w roskoszy chowa z dzieciństwa sługę swego, naostatek będzie chciał bydź za syna.
 22. Człowiek gniewliwy^[272] wszczyna zwadę, a pierzchliwy wiele grzeszy.
 23. Pycha^[273] człowiecza poniża go; ale pokorny w duchu sławy dostępuie,
 24. Kto społkuie ze złodzieiem, ma w nienawiści duszę swoię; także téż, kto przeklęctwo^[274] słyszy, a nie obiawia go.
 25. Strach człowieczy stawia sobie sidło; ale kto ma nadzieię w Panu, wywyższony będzie.
 26. Wiele^[275] tych, co szukaią twarzy panów; aleć od Pana iest sąd każdego.
 27. Sprawiedliwym iest mąż niezbożny obrzydliwością; a zasię kto w uprzeymości chodzi, iest niezbożnym obrzydliwością.

[709]

ROZDZIAŁ XXX.

 I. Agur nieumieiętność swoię wyznawa 1 — 6. II. Bogu się modli 7 — 9. III. Naostatek rodzaie ludzi różne, i rzeczy niektóre nienasycone, niepoięte, i niedościgłe, mądre i rostropne opisuie 10 — 33.

 1. Te są słowa Agura, syna Iakiego, i zebranie mów tegoż męża do Ityela, do Ityela i Uchala.
 2. Zaistem iest głupszy nad inne, a rozumu człowieczego niemam.
 3. I nie nauczyłem się mądrości, a umieiętności świętych nie umiem.
 4. Któż wstąpił na niebo, i zasię zstąpił? któż zgromadził wiatr do garści swych? Któż zagarnął wody do szaty swéy? któż utwierdził wszystkie kończyny ziemi? Cóż za imię iego? i co za imię Syna iego? Wieszże?
 5. Wszelka mowa Boża iest^[276] czysta; on iest tarczą tym, którzy dufaią w nim.
 6. Nie przydaway do słów^[277] iego, aby cię nie karał, a byłbyś znaleziony w kłamstwie.
 II. 7. Dwu rzeczy żądam od ciebie, nie odmawiayże mi pierwéy niż umrę.
 8. Marność i słowo kłamliwe oddal ode mnie; ubostwa i bogactwa nie daway mi; żyw mię tylko pokarmem według potrzeby moiéy;
 9. Abym snadź^[278] nasyconym będąc nie zaprzał się ciebie, i nie rzekł: Któż iest Pan? Albo zubożawszy żebym nie kradł, i nie brał na daremno imienia Boga mego.
 III. 10. Nie podwodź na sługę przed panem iego, być snadź nie złorzeczył, a ty abyś nie zgrzeszył.
 11. Iest rodzay, który oycu swemu złorzecza, a matce swoiéy nie błogosławi.
 12. Iest rodzay, który się zda sobie bydź czysty, choć od plugastwa swego nie iest omyty.
 13. Iest rodzay, którego są^[279] wyniosłe oczy, i powieki iego wywyższone są.
 14. Iest rodzay, którego zęby są iako^[280] miecze, a trzonowe zęby iego iako noże na pożarcie ubogich na ziemi, a nędzników między ludźmi.
 15. Piiawka ma dwie córki, które mówią: Przynieś, przynieś. Trzy rzeczy są, które nie bywaią nasycone, owszem cztery, które nie mówią: Dosyć.
 16. Grób, i żywot niepłodny, ziemia téż nie bywa nasycona wodą, a ogień nie mówi: Dosyć.
 17. Oko, które się naśmiewa z oyca, i wzgardza posłuszeństwem macierzyńskiem, wykłuią krucy u potoków, i orlęta ie wyiedzą.
 18. Te trzy rzeczy są ukryte przede mną, owszem cztery, których nie wiem:
 19. Drogi orléy na powietrzu, drogi mężowéy na skale, drogi okrętowéy w pośrzód morza, i drogi mężowéy z panną.
[710] 20. Takać iest droga niewiasty cudzołożącéy; ie, a uciera usta swoie, i mówi: Nie popełniłam złego uczynku.
 21. Dla trzech rzeczy porusza się ziemia, owszem dla czterech, których znieść nie może:
 22. Dla sługi, kiedy panuie, i dla głupiego, kiedy się nasyci chleba;
 23. Dla przemierzłéy niewiasty, kiedy za mąż idzie, i dla dziéwki, kiedy dziedziczy po pani swoiéy.
 24. Teć są cztery rzeczy naymnieysze na ziemi, wszakże są mędrsze nad mędrce:
 25. Mrówki, huf słaby, które sobie iednak w lecie gotuią pokarm swóy;
 26. Królikowie, twór słaby, którzy iednak buduią w skale dom swóy;
 27. Szarańcze króla nie maią, a wszakże wszystkie hufami wychodzą;
 28. Paiąk rękoma robi, a bywa w pałacach królewskich.
 29. Te trzy rzeczy są, które wspaniale chodzą, owszem cztery, które zmężyle chodzą:
 30. Lew naymocnieyszy między zwierzęty, który przed nikim nie ustępuie;
 31. Koń na biodrach^[281] przepasany, i kozieł, i Król, przeciw któremu żaden nie powstawa.
 32. Ieźliś głupie uczynił, gdyś się wynosił, albo ieźliś źle myślił, położże rękę na usta.^[282]
 33. Kto tłucze śmiotanę, wybiia masło; a kto bardzo nos wyciera, wyciska krew; tak kto wzbudza gniew, wszczyna zwadę.

[710]

ROZDZIAŁ XXXI.

 I. Uczy, czego się Król strzedz i czego przestrzegać ma 1 — 9. II. Naostatek opisaniem dzielnéy i cnotliwéy niewiasty kończy 10 — 31.

 1. Te są słowa Lemuela Króla, i zebranie mów, któremi go ćwiczyła matka iego.
 2. Cóż rzekę, Synu móy? cóż rzekę, synu żywota mego? i cóż rzekę, synu ślubów moich?
 3. Nie daway niewiastom^[283] siły twoiéy, ani dróg twoich tym, którzy do zginienia Króle przywodzą.
 4. Nie Królom, o Lemuelu! nie Królom, należy pić wino, a nie panom, bawić się napoiem mocnym;
 5. By snadź piiąc nie zapomniał na ustawy, a nie odmienił spraw wszystkich ludzi uciśnionych.
 6. Daycie napóy mocny ginącemu, a wino tym, którzy są ducha zfrasowanego.
 7. Niech się napiie, a zapomni ubostwa swego, a na utrapienie swoie niech więcéy nie wspomni.
 8. Otwórz usta swe za niemym w sprawie wszystkich osądzonych na śmierć.
 9. Otwórz usta twe, sądź^[284] sprawiedliwie, a podeymiy się sprawy ubogiego.
 II. 10. Któż znaydzie niewiastę stateczną; gdyż nad perły daleko większa iest cena iéy?
 11. Serce męża iéy ufa iéy, a na korzyściach schodzić mu nie będzie.
 12. Dobrze mu czyni, a nie źle, po wszystkie dni żywota śwego.
 13. Szuka wełny i lnu, a pracuie ochotnie rękoma swemi.
 14. Podobna iest okrętom kupieckim; z daleka przywodzi żywność swoię.
 15. I wstawa bardzo rano, a dawa pokarm czeladzi swéy, a obrok słuszny dziéwkom swym.
 16. Obmyśla rolą, i uymuie ią; z zarobku rąk swoich szczepi winnice.
 17. Przepasuie mocą biodra swe a posiła ramiona swoie.
 18. Doświadcza, że iest dobra skrzętność iéy, a nie gaśnie w nocy pochodnia iéy.
 19. Ręce swoie obraca do kądzieli, a palcami swymi trzyma wrzeciono.
 20. Rękę swą otwiera ubogiemu, a ręce swoie wyciąga ku nędznemu.
 21. Nie boi się o czeladź swoię czasu śniegu; albowiem wszystka czeladź iéy obłoczy się w szatę dwoistą.
 22. Kobierce sobie robi; płótno subtylne i szarłat iest odzieniem iéy.
 23. Znaczny iest w bramach mąż iéy, gdy siedzi między starszymi ziemi.
 24. Płótno robi, i przedawa; także pasy przedawa kupcowi.
 25. Moc i przystoyność iest [711]odzieniem iéy; nie frasuie się o czasy przyszłe.
 26. Mądrze otwarza usta swe, a nauka miłosierdzia iest na ięzyku iéy.
 27. Dogląda rządu w domu swym, a chleba próżnuiąc nie ie.
 28. Powstawszy synowie iéy błogosławią iéy; także i mąż iéy chwali ią,
 30^[285]. Mówiąc: Wiele niewiast grzecznie sobie poczynały; ale ie ty przechodzisz wszystkie.
 30. Omylna iest wdzięczność, i marna piękność; ale niewiasta, która się Pana boi, ta pochwały godna.
 31. Daycie iéy z owocu ręku iéy, a niechay ią chwalą w bramach uczynki iéy.

1. Iob. 28, 28. Ps. 111, 10. Przyp. 9, 10. Kazn. 12, 13.
2. Przyp. 4, 14.
3. Izai. 59, 7. Rzym. 3, 15.
4. Izai. 65, 12. r. 66, 4. Ier. 7, 13.
5. Iob. 27, 9. r. 35, 12. Iz. 1, 15. Ier. 11, 11. r. 14, 12. Ez. 8, 18. Mich. 3, 4.
6. Iob. 18, 17.
7. 5 Moy. 8, 1. r. 39, 16.
8. Rzym. 12, 16.
9. Łuk. 14, 13.
10. Iob. 5, 7. Żyd. 12, 5. Obiaw. 3, 19.
11. Iob. 28, 15. Przyp. 8, 11. 19.
12. 1 Moy. 1, 9. 10.
13. Przyp. 1, 9. r. 4, 9.
14. Ps. 37, 24. 91, 11.
15. Ps. 37, 1. 73, 3.
16. Iak. 4, 6. 1 Piotr. 5, 5.
17. 1 Kron. 28, 9.
18. Przyp. 1, 9. r. 3, 22.
19. Przy. 3, 2.
20. Ps. 1, 1. Przyp. 1, 10. r. 3, 31. r. 24, 1.
21. Ps. 19, 8.
22. 5 Moy. 5, 32.
23. Przyp. 2, 16.
24. Przyp. 6, 34.
25. Efez. 5, 25.
26. Iob. 14, 16. r. 31, 4. r. 34, 21. Przyp. 15, 3. Ier. 15, 3. Ier. 16, 17.
27. Przyp. 24, 33.
28. Przyp. 10, 10.
29. Przyp. 30, 13. 14.
30. Przyp. 1, 8.
31. 5 Moy. 6, 8. r. 11, 28. Przyp. 3, 3.
32. Przyp. 2, 16. r. 5, 3.
33. Przyp. 29, 3.
34. 2 Moy. 22, 1. 4.
35. 3 Moy. 18, 5. Przyp. 4, 4.
36. Przyp. 1, 17.
37. Przyp. 1, 20.
38. Przyp. 3, 16.
39. Ian. 1, 1.
40. 1 Moy. 7, 11.
41. Iob. 38, 10. Ps. 104, 9.
42. Ps. 119, 1. 2. 128, 1. Łuk. 11, 28.
43. Iob. 28, 28. Ps. 111, 10. Przyp. 1, 7.
44. Przyp. 10, 27.
45. Przyp. 7, 11.
46. Przyp. 5, 15.
47. r. 20, 17.
48. Przyp. 2, 18. r. 4, 19.
49. Przyp. 15, 20.
50. Przyp. 11, 4.
51. Przyp. 12, 24.
52. Przyp. 6, 13.
53. Przyp. 13, 14.
54. 1 Kor. 13, 4.
55. 1 Piotr. 4, 8.
56. Przyp. 20, 30.
57. Przyp. 18, 11.
58. Przyp. 14, 9.
59. Ps. 1, 4.
60. Przyp. 9, 11.
61. Iob. 8, 13. 14. r. 11, 20. Ps. 112, 10.
62. Przyp. 13, 16.
63. 5 Moy. 25, 13. Przyp. 16, 11. r. 20, 10.
64. Przyp. 16, 18.
65. Przyp. 15, 33. r. 18, 12.
66. Przyp. 13, 6.
67. Przyp. 10, 2. Kazn. 5, 13. Ezech. 7, 19. Sofon. 1, 18.
68. Przyp. 5, 22.
69. Przyp. 28, 12.
70. Przyp. 14, 22.
71. Przyp. 6, 1.
72. Przyp. 16, 5.
73. Przyp. 10, 28.
74. Ps. 112, 5. 9.
75. Ps. 7, 17. Ps. 9, 16. Ps. 10, 2. Ps. 57, 8.
76. Ps. 1, 3. Ps. 92, 13.
77. 1 Piotr. 4, 17. 18.
78. Przyp. 11, 9.
79. Przyp. 13, 7.
80. Przyp. 28, 19.
81. Przyp. 10, 14. r. 18, 7.
82. Przyp. 13, 2.
83. Przyp. 14, 12. r. 16, 25.
84. Przyp. 14, 5.
85. Przyp. 13, 16. r. 15, 2.
86. Przyp. 12, 14. r. 18, 20.
87. Przyp. 21, 23.
88. Przyp. 10, 29. 30. r. 11, 3. 4.
89. Przyp. 12, 9.
90. Przyp. 4, 18.
91. Przyp. 10, 2. r. 20, 21. r. 28, 20.
92. Przyp. 10, 11. r. 14, 27.
93. Przyp. 12, 23. r. 15, 2.
94. Iob. 27, 17.
95. Przyp. 22, 23.
96. Ps. 34, 11.
97. Iob. 12, 4.
98. Przyp. 12, 17. 2 Moy. 23, 1.
99. Przyp. 10, 23.
100. Przyp. 12, 15.
101. Przyp. 1, 31.
102. Przyp. 19, 7.
103. Ps. 41, 1. 2. 3. Matt. 5, 7.
104. Przyp. 10, 11. r. 13, 14.
105. Przyp. 17, 5.
106. Matt. 25, 35.
107. Przyp. 12, 23.
108. Przyp. 13, 16.
109. Przyp. 12, 23. r. 13, 16.
110. Iob. 34, 21. Ps. 33, 14. Przyp. 5, 21. Ier. 16, 17. r. 32, 19. Żyd. 4, 13.
111. Przyp. 12, 13. r. 13, 14.
112. Przyp. 21, 27. Izai. 1, 11. r. 66, 3. Ier. 6, 20.
113. Przyp. 27, 20.
114. Przyp. 1, 22.
115. Przyp. 17, 22.
116. Ps. 37, 16. Przyp. 16, 18.
117. Przyp. 17, 1.
118. Przyp. 29, 22.
119. Przyp. 10, 1.
120. Przyp. 10, 23.
121. Przyp. 11, 14.
122. Przyp. 2, 21. 22. Przyp. 12, 7. Przyp. 14, 11.
123. Ps. 10, 17. Ps. 34, 16. Ps. 145, 18.
124. Przyp. 18, 12.
125. Przy. 19, 21. r. 20, 24. Ier. 10, 23.
126. Przyp. 21, 2.
127. Ps. 37, 5. Ps. 55, 23. Matt. 6, 25. Łuk. 12, 22. 1 Piotr. 5, 7.
128. Ps. 37, 16. Przyp. 15, 16.
129. Przyp. 11, 1.
130. Przyp. 19, 12.
131. Iob. 28, 15. Ps. 19, 21. Przyp. 3, 14. r. 8, 11.
132. Przyp. 11, 2.
133. Ps. 2, 12. Ps. 34, 9. Ps. 125, 1. Izai. 30, 18. Ier. 17, 7.
134. Przyp. 14, 12.
135. Przyp. 15, 18. r. 26, 21. r. 29, 22.
136. Przyp. 15, 17.
137. Przyp. 27, 21.
138. Ier. 17, 10.
139. Przyp. 14, 31.
140. 5 Moy. 32, 35. Przyp. 20, 22. Rzym. 12, 17. 1 Tes. 5, 15. 1 Piotr. 3, 9.
141. Przyp. 24, 14. Izai. 5, 23.
142. Przyp. 15, 13.
143. Kazn. 2, 14. r. 8, 1.
144. Przyp. 10, 1. r. 15, 20. r. 19, 13.
145. Iak. 1, 19.
146. 3 Moy. 19, 13. 5 Moy. 1, 17. Przyp. 24, 13.
147. Przyp. 10, 14. r. 13, 3.
148. Przyp. 12, 13.
149. Przyp. 26, 22.
150. Ps. 18, 2. Ps. 91, 2.
151. Przyp. 10, 15.
152. Przyp. 11, 2.
153. Przyp. 15, 33.
154. Przyp. 12, 14. r. 13, 2.
155. Przyp. 19, 14.
156. Przyp. 28, 6.
157. Przyp. 14, 20.
158. 5 Moy. 19, 18. 19. Przyp. 21, 28.
159. Przyp. 14, 20.
160. Przyp. 20, 2. Przyp. 16, 15.
161. Przyp. 15, 20. r. 17, 25.
162. Przyp. 27, 15.
163. Przyp. 18, 22.
164. Przyp. 3, 21. 22. Łuk. 11, 28.
165. Przyp. 13, 24. r. 23, 13.
166. Iob. 23, 13.
167. Przyp. 26, 15.
168. Przyp. 21, 11.
169. Przyp. 19, 12.
170. Przyp. 18, 4.
171. 1 Król. 8, 46. 2 Kron. 6, 36. Iob. 14, 4. Ps. 51, 7. 1 Ian. 1, 8.
172. 5 Moy. 15, 13. 14. Przyp. 11, 1.
173. 2 Moy. 4, 11. Ps. 94, 9.
174. Przyp. 27, 13.
175. Przyp. 9, 17.
176. Przyp. 11, 13.
177. 2 Moy. 1, 17. 3 Moy. 20, 9. Matt. 15, 4.
178. Przyp. 17, 13. r. 24, 29. Rzym. 12, 17. 1 Tess. 5, 15. 1 Piotr. 3, 9.
179. Ps. 37, 23
180. Przyp. 16, 31.
181. Przyp. 16, 2.
182. Przyp. 10, 4. r. 13, 4.
183. Przyp. 10, 2. 4. r. 13, 11.
184. Przyp. 25, 24.
185. Przyp. 19, 25.
186. Przyp. 11, 8.
187. Przyp. 25, 24.
188. Ps. 37, 26.
189. Przyp. 15, 8. Izai. 1, 13. Ier. 6, 20. Amos. 5, 21.
190. Przyp. 19, 5. 9.
191. Ps. 33, 17.
192. Kazn. 7, 1. 2.
193. Przyp. 29, 13.
194. Przyp. 27, 12.
195. Iob. 4, 8. Ozeasz. 10, 13.
196. 2 Kor. 9, 6.
197. Ps. 101, 6.
198. Przyp. 26, 13.
199. Przyp. 2, 16. r. 5, 3. r. 7, 5. r. 23, 27.
200. Przyp. 13, 24. r. 19, 18. r. 23, 14. r. 29, 15.
201. Przyp. 14, 31. r. 17, 15.
202. Zach. 7, 1.
203. 5 Moy. 19, 14. r. 27, 17.
204. Przyp. 22, 28.
205. Przyp. 22, 23.
206. Przyp. 13, 24. r. 19, 18. r. 22, 15. r. 29, 15.
207. Przyp. 10, 1.
208. Ps. 37, 1. Ps. 73, 3. Przyp. 24, 1.
209. Przyp. 24, 14.
210. Rzym. 13, 13. Efez. 5, 18.
211. Przyp. 1, 8.
212. Przyp. 10, 1. r. 15, 20.
213. Przyp. 22, 14.
214. Ps. 37, 1. Przyp. 23, 17.
215. Ps. 10, 7. Przyp. 1, 11.
216. Przyp. 11, 14. r. 15, 22. r. 20, 18.
217. Przyp. 14, 6.
218. Ps. 82, 4.
219. Iob. 34, 11. Ps. 62, 13. Ier. 32, 19. Rzym. 2, 6. Obiaw. 22, 12.
220. Przyp. 23, 18.
221. Przyp. 17, 5. Iob. 31, 29.
222. Ps. 37, 1.
223. Przyp. 13, 19.
224. 2 Moy. 23, 8. 3 Moy. 19, 15. 5 Moy. 16, 19. Przyp. 18, 5. r. 28, 21. Ian. 7, 24.
225. Przyp. 17, 15. Izai. 5, 23. 24.
226. Rzym. 12, 19.
227. Przyp. 6, 10.
228. Przyp. 20, 8.
229. Łuk. 14, 9. 10.
230. Przyp. 13, 17.
231. Przyp. 15, 1. r. 16, 14.
232. Przyp. 12, 18.
233. Rzym. 12, 20.
234. Przyp. 21, 9.
235. Przyp. 16, 32.
236. Ps. 32, 9. 10. Przyp. 10, 13.
237. 2 Piotr 2, 22.
238. Przyp. 29, 20.
239. Przyp. 19, 24.
240. Przyp. 22, 10.
241. Przyp. 15, 18.
242. Przyp. 18, 8.
243. Ps. 7, 16. 9, 16. Ps. 57, 7.
244. Iak. 4, 13. 14.
245. Ps. 141, 5.
246. Przyp. 17, 17. r. 18, 24.
247. Przyp. 22, 3.
248. Przyp. 20, 16.
249. Przyp. 19, 13.
250. Kazn. 1, 8.
251. Przyp. 17, 3.
252. 3 Moy. 26, 36. 5 Moy. 28, 28. Izai. 57, 21.
253. Przyp. 19, 1.
254. Przyp. 26, 27.
255. Ps. 32, 5. 1 Ian. 1, 9. 10.
256. Przyp. 12, 11.
257. Przyp. 13, 11. r. 20, 21.
258. Przyp. 28, 5. r. 24, 23.
259. Przyp. 20, 21.
260. Przyp. 13, 10.
261. 5 Moy. 15, 7. 8. Przyp. 19, 17. r. 22, 9.
262. Przyp. 11, 10. r. 28, 28.
263. Przyp. 10, 1. r. 15, 20.
264. Przyp. 28, 7. Łuk. 15, 13. 14.
265. Przyp. 28, 5.
266. Przyp. 14, 33.
267. Przyp. 25, 5.
268. Przyp. 10, 1. r. 17, 21.
269. Ps. 37, 36. Ps. 58, 11. Ps. 91, 8.
270. Przyp. 23, 13.
271. Przyp. 16, 12.
272. Przyp. 15, 18. r. 26, 21.
273. Iob. 22, 29. Przyp. 15, 33. r. 18, 12. Matt. 23, 12. Łuk. 14, 11.
274. 3 Moy. 5, 1.
275. Przyp. 19, 6.
276. Ps. 12, 7. Ps. 18, 31. Ps. 119, 140.
277. 5 Moy. 4, 2.
278. 5 Moy. 8, 12. 14.
279. Przyp. 6, 17.
280. Przyp. 12, 18.
281. Iob. 39, 22.
282. Iob. 21, 5.
283. 5 Moy. 17, 17.
284. 3 Moy. 19, 15. 5 M. 1, 16.
285.  Błąd w druku; powinno być – 29.

Księgi Psalmów (całość)

Księgi Przypowieści Salomonowe (całość)

Ecclesiastes (całość)