Biblia Gdańska/List Świętego Pawła Apostoła do Rzymianów (całość)

[1169]

List Świętego Pawła Apostoła do Rzymianów.

[1169]

ROZDZIAŁ I.

 I. Paweł Ś. powołanie swoie Apostolskie, i chęć Rzymianom, których wiara była sławna, oświadczywszy 1 — 14. II. Ewangielią i sprawiedliwość Bożą 15 — 17. III. a zatym gniew iego przeciwko niepobożnym opowiedziawszy 18 — 26. IV. złości ich wylicza 27 — 32.

Paweł, sługa Iezusa Chrystusa, powołany Apostoł, odłączony ku^[1] opowiadaniu Ewangielii Bożéy;
 2. Którą przedtym obiecał^[2] przez Proroki swoie w piśmiech świętych,
 3. O Synu swoim, który się narodził z nasienia Dawidowego^[3] według ciała;
 4. A pokazał się synem Bożym^[4] możnie, według Ducha poświęcenia, przez zmartwychwstanie, to iest, o Iezusie Chrystusie, Panu naszym,
 5. Przez którego wzięliśmy^[5] łaskę i urząd Apostolski ku posłuszeństwu wiary między wszystkimi narody dla imienia iego;
 6. Między którymi iesteście i wy powołani od Iezusa Chrystusa.
 7. Wszystkim, którzyście w Rzymie, umiłowanym Bożym, powołanym świętym, łaska niech będzie wam i pokóy od Boga, oyca naszego, i od Pana Iezusa Chrystusa.
 8. Nayprzód tedy dziękuię Bogu moiemu przez Iezusa Chrystusa za was wszystkich, iż wiara wasza słynie po wszystkim świecie.
 9. Świadkiem mi bowiem iest on Bóg, któremu służę w duchu moim w Ewangielii syna iego, iż bez przestanku wzmiankę o was czynię,
 10. Zawsze w modlitwach^[6] moich prosząc, iżby mi się wżdy kiedykolwiek droga zdarzyła za wolą Bożą przyiść do was.
 11. Albowiem pragnę was^[7] widzieć, abym wam mógł udzielić iakiego daru duchownego ku utwierdzeniu waszemu;
 12. To iest, abyśmy się u^[8] was zobopolnie ucieszyli przez społeczną wiarę, i waszę i moię.
 13. A nie chcę, abyście wy wiedzieć nie mieli, bracia! żem często zamyślał przyiść do was; (alem był dotąd zawściągniony,) abym miał iaki pożytek i między wami, iako i między inszymi Pogany.
 14. I Grekom, i grubym narodom, i mądrym i głupim iestem^[9] dłużnikiem,
 II. 15. Tak, iż ile ze mnie iest, gotowym iest i wam, którzyście w Rzymie, Ewangielią opowiadać.
 16. Albowiem nie wstydam się za Ewangielią^[10] Chrystusowę, ponieważ iest mocą^[11] Bożą ku zbawieniu każdemu wierzącemu, Żydowi nayprzód, potym i Greczynowi.
 17. Bo sprawiedliwość Boża^[12] w niéy bywa obiawiona z wiary w wiarę, iako napisano: Że sprawiedliwy z wiary^[13] żyć będzie.
 III. 18. Bo gniew Boży obiawia się z nieba przeciwko wszelkiéy niepobożności i niesprawiedliwości tych ludzi, którzy zatrzymywaią prawdę Bożą w niesprawiedliwości.
 19. Przeto iż co może^[14] bydź [1170]wiedziano o Bogu, iest w nich iawno, gdyż im Bóg obiawił.
 20. Bo rzeczy iego niewidzialne od stworzenia świata przez rzeczy uczynione widzialne^[15] bywaią, to iest, ona wieczna iego moc i Bostwo, na to, aby oni byli bez wymówki.
 21. Przeto iż poznawszy Boga, nie chwalili iako Boga, ani mu dziękowali, owszem znikczemnieli w myślach swoich, i zaćmiło się^[16] bezrozumne serce ich;
 22. Mieniąc się bydź mądrymi, zgłupieli;
 23. I odmienili^[17] chwałę nieskazitelnego Boga w podobieństwo obrazu skazitelnego człowieka i ptaków i czworonogich zwierząt i płazów.
 24. A przetoż podał ie Bóg pożądliwościom serc ich ku nieczystości, aby lżyli ciała swoie między sobą,
 25. Iako te, którzy odmienili prawdę Bożą w kłamstwo, i chwalili stworzynie, i służyli mu raczéy niż stworzycielowi, który iest błogosławiony^[18] na wieki. Amen.
 26. Dla tego podał ie Bóg w namiętności sromotne, gdyż i niewiasty ich odmieniły używanie przyrodzone w ono, które iest^[19] przeciwko przyrodzeniu.
 IV. 27. Także i męszczyzny opuściwszy przyrodzone używanie niewiasty, zapalili się w swéy pożądliwości iedni ku drugim, męszczyzna z męszczyzną hańbę^[20] płodząc a nagrodę należącą błędowi swemu na się biorąc.
 28. A iako się im nie upodobało^[21] mieć w znaiomości Boga, tak téż Bóg ie podał^[22] w umysł opaczny, aby czynili, co nie przystoi;
 29. Napełnieni będąc wszelakiéy nieprawości, wszeteczeństwa, przewrotności, łakomstwa, złości, pełni zazdrości, morderstwa, sporu, zdrady, złych obyczaiów:
 30. Zausznicy, obmowcy, Boga nienawidzący, potwarcy, pyszni, chlubni, wynalezcy złych rzeczy, rodzicom nieposłuszni,
 31. Bezrozumni, przymierza nietrzymaiący, bez przyrodzonéy miłości, nieprzeiednani i niemiłosierni;
 32. Którzy porzawszy prawo Boże, (iż ci, co takowe rzeczy czynią, godni są śmierci,) nie tylko sami ie czynią, ale téż przestawaią z tymi, co ie czynią.

[1170]

ROZDZIAŁ II.

 I. Wszystkich przed sąd Boży powoływa 1 — 11. II. Poganom wymowę 12. 13. III. niewiadomość odeymuie 14 — 16. IV. Żydy zakonem Bożym pisanym 17 — 22. V. którym się oni chlubili, przekonywał 23 — 26. VI. Żydow i Poganów z sobą porównywa 27 — 29.

Przetoż iesteś bez wymówki o człowiecze! który^[23] osądzasz; bo w czém drugiego^[24] osądzasz, samego siebie osądzasz, ponieważ toż czynisz, który drugiego osądzasz.
 2. Lecz wiemy, iż sąd Boży iest według prawdy przeciwko tym, którzy takowe rzeczy czynią.
 3. Czy mniemasz o człowiecze! który osądzasz tych, co takowe rzeczy czynią, a sam ie czynisz, że ty uydziesz sądu Bożego?
 4. Czy bogactwy dobrotliwości iego, i cierpliwości, i nieskwapliwości^[25] pogardzasz, nie wiedząc, iż cię dobrotliwość Boża^[26] do pokuty prowadzi?
 5. Ale podług zatwardziałości twoiéy i serca niepokutuiącego skarbisz sobie samemu gniew na dzień^[27] gniewu i obiawienia sprawiedliwego sądu Bożego.
 6. Który odda każdemu podług^[28] uczynków iego.
 7. Tym, którzy przez wytrwanie w uczynku dobrym szukaią sławy i czci i nieskazitelności, odda żywot wieczny;
 8. A zaś swarliwym i prawdzie nieposłusznym, lecz posłusznym niesprawiedliwości, odda^[29] zapalczywość i gniew,
 9. Utrapienie i ucisk duszy każdego człowieka, który złość popełnia, Żyda nayprzód, potym i Greka;
 10. A chwałę i cześć i pokóy [1171]wszelkiemu czyniącemu dobre, Żydowi nayprzód, potym i Grekowi.
 11. Albowiem niemasz^[30] względu na osoby u Boga.
 II. 12. A którzykolwiek bez zakonu zgrzeszyli, bez zakonu téż poginą; a którzykolwiek w zakonie grzeszyli, przez zakon sądzeni będą.
 13. (Gdyż nie słuchacze zakonu sprawiedliwymi są u Boga; ale czyniciele zakonu usprawiedliwieni będą.)^[31]
 III. 14. Bo ponieważ Poganie nie maiący zakonu z przyrodzenia czynią, co iest w zakonie, ci, zakonu nie maiąc, sami sobie są zakonem;
 15. Którzy ukazuią skutek zakonu, napisany na sercach swych, z poświadczaniem sumnienia ich i myśli wespół siebie oskarzaiących albo téż wymawiaiących,
 16. W dzień, gdy sądzić będzie^[32] Bóg skryte rzeczy ludzkie według Ewangielii moiéy przez Iezusa Chrystusa.
 IV. 17. Oto, się ty nazywasz Żydem, i polegasz na zakonie, a chlubisz się Bogiem,
 18. I znasz wolą iego, i rozeznawasz rzeczy różne od niéy, wyćwiczony będąc z zakonu;
 19. I masz za to, żeś iest wodzem ślepych,^[33] światłością tych, którzy są w ciemności;
 20. Mistrzem bezrozumnych, nauczycielem niemowiątek, maiąc kształt znaiomości i prawdy w zakonie.
 21. Który tedy uczysz drugiego, siebie samego nie uczysz? Który opowiadasz, żeby nie kradziono, kradniesz?
 22. Który mówisz, żeby nie cudzołożono, cudzołożysz? który się brzydzisz bałwany, święte rzeczy kradniesz?
 V. 23. Który się chlubisz zakonem, przez przestępstwo zakonu Boga lżysz?
 24. Albowiem imię Boże dla was bluźnione bywa między Pogany, iako napisano:^[34]
 25. Boć obrzezanie iest pożyteczne, ieźlibyś pełnił zakon; ale ieźlibyś był przestępcą zakonu, twoie obrzezanie stało się nieobrzezką.
 26. Ieźliby tedy nieobrzezka przestrzegała praw zakonnych; azaż iego nieobrzezka nie będzie poczytana za obrzezkę?
 VI. 27. I osądzi nie obrzezka z przyrodzenia zakon pełniąca cię, który przez literę i obrzezkę iesteś przestępcą zakonu.
 28. Albowiem^[35] nie ten iest Żydem, który iest Żydem na iawie, ani to iest obrzezka, która iest na iawie na ciele;
 29. Ale który iest w skrytości Żydem, i obrzezka serca, która^[36] iest w duchu, nie w literze, któréy chwała nie iest z ludzi, ale z Boga.

[1171]

ROZDZIAŁ III.

 I. Żydom nieiakiéy z przymierza zacności pozwoliwszy 1 — 3. II. [która iednak na samem miłosierdziu Bożém zawisła] 4 — 8. III. Żydy i Pogany grzesznikami bydź, z pisma świętego dowodzi 9 — 18. IV. Pożytek zakonu pokazawszy 19 — 27. V. usprawiedliwienie z wiary stanowi 28.

Czémże tedy zacnieyszy Żyd? albo co za pożytek obrzezki?
 2. Wielki z każdéy miary. Albowiem to naypierwsza, iż im zwierzone były wyroki^[37] Boże.
 3. Bo cóż na tém, ieźli niektórzy^[38] nie uwierzyli? Azaż niedowiarstwo^[39] ich zniszczy wiarę Bożą?
 II. 4. Nie day tego Boże! I owszem niech Bóg będzie^[40] prawdziwy, a wszelki człowiek^[41] kłamca, iako napisano, abyś^[42] był usprawiedliwiony w mowach twoich, a żebyś zwyciężył, gdybyś sądził.
 5. Ieźli tedy niesprawiedliwość nasza Bożą sprawiedliwość zaleca, cóż rzeczemy? Azaż niesprawiedliwy iest Bóg, który gniew przywodzi? (Po ludzku mówię.)
[1172] 6. Nie day tego Boże! Albowiem iakożby Bóg^[43] sądził świat?
 7. Bo ieźli prawda Boża przez moie kłamstwo obfitowała ku chwale iego, czemuż ieszcze i ia bywam sądzony iako grzesznik?
 8. A nie raczéy tak mówimy: (iako nas szkaluią i iako niektórzy udawaią, żebyśmy mówili:) Będziemy czynić złe rzeczy, aby przyszły dobre? Których potępienie iest sprawiedliwe.
 III. 9. Cóż tedy? Mamyż nad nie? Żadnym sposobem; gdyżeśmy przed tym dowiedli, iż Żydowie i^[44] Grekowie, wszyscy są pod grzechem,
 10. Iako napisano: Niemasz sprawiedliwego^[45] ani iednego;
 11. Niemasz rozumnego, i niemasz, ktoby szukał Boga.
 12. Wszyscy się^[46] odchylili, wespół się stali nieużytecznymi, niemasz ktoby czynił dobre, niemasz aż do iednego.
 13. Grobem otworzonym^[47] iest gardło ich, ięzykami swymi zdradzali, iad żmiie^[48] pod wargami ich.
 14. Których usta napełnione są^[49] przeklinania i gorzkości;
 15. Nogi ich prędkie są^[50] ku wylewaniu krwi;
 16. Skruszenie z biedą na drogach ich,
 17. A drogi pokoiu nie poznali;
 18. Niemasz^[51] boiaźni Bożéy przed oczyma ich.
 IV. 19. A wiemy, iż cokolwiek zakon mówi, tym, którzy są pod zakonem, mówi, aby wszelkie usta były zatulone, i aby wszystek świat podlegał karaniu Bożemu.
 20. Przeto^[52] z uczynków zakonu nie będzie usprawiedliwione żadne ciało przed oblicznością iego, gdyż przez^[53] zakon iest poznanie grzechu.
 21. Lecz teraz bez zakonu sprawiedliwość Boża obiawiona iest, maiąca świadectwo z zakonu i z Proroków;^[54]
 22. Sprawiedliwość, mówię, Boża przez wiarę Iezusa Chrystusa ku wszystkim i na wszystkie wierzące; boć różności niemasz.
 23. Albowiem wszyscy zgrzeszyli, i nie dostawa im chwały Bożéy.
 24. A bywaią usprawiedliwieni^[55] darmo z łaski iego przez odkupienie, które się stało w Chrystusie Iezusie;
 25. Którego Bóg wystawił ubłaganiem przez wiarę w krwi iego ku okazaniu sprawiedliwości swoiéy przez odpuszczenie przed tém popełnionych grzechów w cierpliwości Bożéy,
 26. Ku okazaniu sprawiedliwości swoiéy w teraźnieyszym czasie, na to, aby on był sprawiedliwym i usprawiedliwiaiącym tego, który iest z wiary Iezusowéy.
 27. Gdzież tedy iest chluba? Odrzucona iest. Przez któryś zakon? Czyli uczynków? Nie, ale przez zakon wiary.
 V. 28. Przetoż mamy^[56] za to, że człowiek bywa usprawiedliwiony wiarą bez uczynków zakonu.
 29. Izali Bóg iest tylko Bogiem Żydów? izali téż nie Poganów? Zaiste i Poganów.
 30. Ponieważ ieden^[57] iest Bóg, który usprawiedliwi obrzezkę z wiary i nieobrzezkę przez wiarę.
 31. To tedy zakon niszczymy przez wiarę? Nie day tego Boże! i owszem zakon stanowimy.

[1172]

ROZDZIAŁ IV.

 I. Co przed tém powiedział o wierze usprawiedliwiaiący, tego przykładem Abrahamowym 1. 2. II. i świadectwem pisma świętego potwierdza, i dziesięćkroć w tym rozdziale przyczytania wzmiankę czyni 3 — 25.

Cóż tedy, rzeczemy, znalazł Abraham, oyciec nasz,^[58] według ciała?
 2. Bo ieźli Abraham z uczynków iest usprawiedliwiony, ma się czém chlubić, ale nie u Boga.
 II. 3. Albowiem cóż pismo mówi? Uwierzył Abraham^[59] Bogu, i przyczytano mu to za sprawiedliwość.
 4. A robiącemu zapłata nie bywa przyczytana podług łaski, ale podług długu;
[1173] 5. Nierobiącemu zaś, lecz wierzącemu w tego, który usprawiedliwia niepobożnego, przyczytana bywa wiara iego za sprawiedliwość.
 6. Iako i Dawid powiada, że błogosławieństwo człowieka iest, któremu Bóg przyczyta sprawiedliwość bez uczynków, mówiąc:
 7. Błogosławieni, których odpuszczone są^[60] nieprawości, a których zakryte są grzechy;
 8. Błogosławiony mąż, któremu Pan grzechu nie przyczyta.
 9. To tedy błogosławieństwo tylko na obrzezkę przychodzi, czy téż na nieobrzezkę? Gdyż mówimy, iż wiara Abrahamowi iest przyczytana za sprawiedliwość.
 10. Iakoż mu tedy iest przyczytana? Gdy był w obrzezce, czyli w nieobrzezce? Nie w obrzezce, ale^[61] w nieobrzezce.
 11. I przyiął znak obrzezki^[62] za pieczęć sprawiedliwości onéy wiary, która była w nieobrzezce, na to, aby był oycem wszystkich wierzących w nieobrzezce, aby i onym przyczytana była sprawiedliwość;
 12. I aby był oycem obrzezki, nie tylko tych, którzy są z obrzezki, ale téż i tych, którzy chodzą stopami wiary oyca naszego Abrahama, która była w nieobrzezce.
 13. Albowiem nie przez zakon się stała obietnica Abrahamowi albo nasieniu iego, aby był^[63] dziedzicem świata, ale przez sprawiedliwość wiary.
 14. Bo ieźli^[64] ci, którzy są z zakonu, dziedzicami są, tedyć zniszczała wiara i wniwecz się obróciła obietnica;
 15. Gdyż zakon gniew sprawuie; albowiem gdzie zakonu^[65] niemasz, tam ani przestępstwa.
 16. A przetoż z wiary iest dziedzictwo, aby było z łaski, i żeby była warowna obietnica wszystkiemu nasieniu, nie tylko temu, które iest z zakonu, ale i temu, które iest z wiary Abrahamowéy, który iest oycem nas wszystkich;
 17. (Iako napisano: Oycem^[66] wielu narodów wystawiłem cię) przed Bogiem, któremu uwierzył, który ożywia umarłe, i który przywoływa tych rzeczy, których niemasz, iakoby były.
 18. Który Abraham przeciwko nadziei w nadzieię uwierzył, że się stanie oycem wielu narodów według tego, co mu powiedziano: Tak będzie^[67] nasienie twoie.
 19. A nie będąc słabym w wierze, nie patrzał na ciało swoie iuż obumarłe, maiąc około sta lat, ani na obumarły żywot Sary.
 20. O obietnicy tedy Bożéy nie wątpił z niedowiarstwa; ale się umocnił wiarą i dał chwałę Bogu,
 21. Będąc téż tego pewien, że cokolwiek on obiecał, mocen iest i uczynić.
 22. A przetoż przyczytano mu to za sprawiedliwość.
 23. A nie napisano tego dla niego samego, iż mu to przyczytano,
 24. Ale i dla nas, którym ma bydź przyczytano, którzy wierzymy w tego, który wzbudził Iezusa, Pana naszego, z martwych;
 25. Który wydany iest dla grzechów naszych, a wstał z martwych dla usprawiedliwienia naszego.

[1173]

ROZDZIAŁ V.

 I. Pożytki usprawiedliwienia z wiary w Chrystusa przywodzi 1 — 4. II. który dany iest za niemocne 5 — 7. III. i grzeszne 8 — 13. IV. Porównanie czyni między Chrystusem i Adamem 14 — 16. V. śmiercią i żywotem 17 — 19. VI. zakonem i łaską 20. 21.

Będąc tedy usprawiedliwieni z wiary, pokóy^[68] mamy z Bogiem przez Pana naszego Iezusa Chrystusa;
 2. Przez któregośmy téż przystęp otrzymali wiarą^[69] ku téy łasce, w któréy stoimy, i chlubimy^[70] się nadzieią chwały Bożéy.
 3. A nie tylko to, ale się téż chlubimy z ucisków, wiedząc, iż^[71] ucisk cierpliwość sprawuie,
 4. A cierpliwość doświadczenie, a doświadczenie nadzieię;
 II. 5. A nadzieia nie^[72] pohańbia, [1174]przeto iż miłość Boża rozlana iest w sercach naszych przez Ducha świętego, który nam iest dany.
 6. Albowiem Chrystus, gdy ieszcze byli^[73] mdłymi, według czasu umarł za niepobożne.
 7. Choć ledwieby kto umarł za sprawiedliwego; wszakże za dobrego snadźby się kto umrzeć ważył.
 III. 8. Lecz zaleca^[74] Bóg miłość swoię ku nam, że gdyśmy ieszcze byli grzesznymi, Chrystus za nas umarł.
 9. Daleko tedy więcéy teraz usprawiedliwieni będąc krwią iego, zachowani będziemy przezeń od gniewu.
 10. Bo ieźliże będąc nieprzyiaciołmi, poiednaniśmy z Bogiem przez śmierć syna iego; daleko więcéy będąc poiednani, zachowani będziemy przez żywot iego.
 11. A nie tylko to, ale się téż chlubimy Bogiem przez Pana naszego Iezusa Chrystusa, przez któregośmy teraz poiednanie otrzymali.
 12. Przetoż iako przez iednego^[75] człowieka grzech wszedł na świat, a przez grzech śmierć; tak téż na wszystkie ludzie śmierć przyszła, ponieważ wszyscy zgrzeszyli.
 13. Albowiem aż do zakonu grzéch był na świecie; ale grzéch nie bywa przyczytany, gdy zakonu niemasz.
 IV. 14. Lecz śmierć królowała od Adama aż do Moyżesza i nad tymi, którzy nie grzeszyli, na podobieństwo przestępstwa Adamowego, który ieztiest wzorem onego, który miał przyiść.
 15. Ale nie iako upadek, tak i dar z łaski; albowiem ieźli przez upadek iednego wiele ich pomarło, daleko więcéy łaska Boża i dar z łaski onego iednego człowieka Iezusa Chrystusa na wiele ich opływała.
 16. A dar nie iest taki, iako to, co przyszło przez iednego, który zgrzeszył. Albowiem wina iest z iednego upadku ku potępieniu, ale dar z łaski z wielu upadków ku usprawiedliwieniu.
 V. 17. Albowiem ieźli dla iednego^[76] upadku śmierć królowała przez iednego, daleko więcéy, którzy obfitość onéy łaski i dar sprawiedliwości przyimuią, w żywocie królować będą przez tegoż iednego Iezusa Chrystusa.
 18. Przetoż tedy iako przez iednego upadek na wszystkie ludzie przyszła wina ku potępieniu: tak téż przez iednego usprawiedliwienie na wszystkie ludzie przyszedł dar ku usprawiedliwieniu żywota.
 19. Bo iako przez nieposłuszeństwo iednego człowieka wiele się ich stało grzesznymi; tak przez posłuszeństwo iednego człowieka wiele się ich stało sprawiedliwymi.
 VI. 20. A zakon przytym nastąpił, aby obfitował grzech; lecz gdzie się grzech rozmnożył, tam łaska tém więcéy obfitowała.
 21. Aby iako grzech królował ku śmierci, tak téż aby łaska królowała przez sprawiedliwość ku żywotowi wiecznemu przez Iezusa Chrystusa, Pana naszego.

[1174]

ROZDZIAŁ VI.

 I. Usprawiedliwieni w Chrystusie nie maią w grzechach trwać, ale w nowości żywota chodzić 1. 2. II. Czego dowód bierze od taiemnicy chrztu 3 — 11. III. Ku świętobliwości napomina 12 — 18. IV. grzechów koniec a pożytek posłuszeństwa pokazuiąc 19 — 23.

Cóż tedy rzeczemy? Zostaniemyż w grzechu, aby łaska obfitowała?
 2. Nie day tego Boże! albowiem którzyśmy umarli grzechowi, iakoż ieszcze w nim żyć będziemy?
 II. 3. Azaż nie wiecie, iż^[77] którzykolwiek ochrzczeni iesteśmy w Chrystusa Iezusa, w śmierć iego ochrzczeni iesteśmy?
 4. Pogrzebieniśmy tedy z nim przez chrzest w śmierć, aby iako Chrystus wzbudzony iest z martwych przez chwałę oycowską, tak żebyśmy i my w nowości^[78] żywota chodzili.
 5. Bo ieźliżeśmy z nim wszczepieni^[79] w podobieństwo śmierci iego, tedy téż i w podobieństwo [1175]zmartwychwstanie wszczepieni z nim będziemy.
 6. To wiedząc, że stary nasz człowiek pospołu z nim iest ukrzyżowany, aby ciało grzechu było zniszczone, żebyśmy iuż więcéy nie służyli grzechowi;
 7. Bo ktoć umarł, usprawiedliwiony iest od grzechu.
 8. Ieźliśmy tedy z Chrystusem^[80] umarli, wierzymy, iż téż z nim żyć będziemy,
 9. Wiedząc, że Chrystus powstawszy^[81] z martwych, więcéy nie umiera, i śmierć mu więcéy nie panuie.
 10. By iż umarł, grzechowi raz umarł, a iż żywie, żywie Bogu.
 11. Tak téż i wy rozumieycie, żeście wy umarłymi grzechowi, aleście żywymi Bogu w Chrystusie Iezusie, Panu naszym.]
 III. 12. Niechże tedy nie króluie grzéch w śmiertelném ciele waszém, żebyście mu posłuszni byli w pożądliwościach iego.
 13. Ani stawiaycie członków waszych orężem niesprawiedliwości grzechowi; ale stawiaycie siebie^[82] samych Bogu, iako z umarłych żywi, i członki wasze orężem sprawiedliwości Bogu.
 14. Albowiem grzech panować nad wami nie będzie; boście nie pod zakonem, ale pod łaską.
 15. Cóż tedy? Będziemyż grzeszyli, żeśmy nie pod zakonem, ale pod łaską? Nie day tego Boże!
 16. Azaż nie wiecie, że komu^[83] się stawiacie za sługi ku posłuszeństwu; tegoście sługami, komuście posłuszni bądź grzechowi ku śmierci, bądź posłuszeństwu ku sprawiedliwości?
 17. Ale chwała Bogu, że bywszy sługami grzechu, usłuchaliście z serca sposobu onéy nauki, któreyście się poddali.
 18. A będąc^[84] uwolnieni od grzechu, staliście się niewolnikami sprawiedliwości.
 IV. 19. Po ludzku mówię dla mdłości ciała waszego. Albowiem iakoście stawiali członki wasze na służbę nieczystości i nieprawości ku czynieniu nieprawości; tak teraz stawiaycie członki wasze na służbę sprawiedliwości ku poświęceniu.
 20. Bo pokiście byli sługami grzechu, byliście wolnymi od sprawiedliwości;
 21. Iakiżeście tedy na on czas pożytek mieli onych rzeczy, za które się teraz wstydzicie? Bo koniec onych iest śmierć.
 22. Lecz teraz, będąc uwolnieni od grzechu a zniewoleni Bogu, macie pożytek swóy ku poświęceniu, a koniec żywot wieczny.
 23. Albowiem zapłata za^[85] grzech iest śmierć; ale dar z łaski Bożéy iest żywot wieczny w Chrystusie Iezusie, Panu naszym.]

[1175]

ROZDZIAŁ VII.

 I. Pokazuie, co iest bydź pod zakonem 1. II. przykładem od małżeństwa wziętym 2 — 6. III. a żeby nie była przygana zakonowi 7 — 13. IV. uczy, iż za naszą winą 14. V. zakon stał się nam przyczyną śmierci 15. 16. VI. który był dany ku żywotowi 17 — 20. VII. poiedynek ducha i ciała opisuie 21 — 25.

Azaż nie wiecie, bracia! (bo powiadomym zakonu mówię,) iż zakon panuie nad człowiekiem, póki żyje?
 II. 2. Albowiem niewiasta, która iest^[86] za mężem, póki żyw mąż, obowiązana mu iest zakonem; a ieźliby mąż umarł, uwolniona iest od zakonu mężowego.
 3. Przetoż tedy, póki mąż żywie, będzie^[87] zwana cudzołożnicą, ieźliby żoną inszego męża została; a ieźliby mąż iéy umarł, wolna iest od zakonu onego, aby nie była cudzołożnicą, choćby się inszego męża żoną stała.
 4. A tak, bracia moi! i wyście^[88] umartwieni zakonowi przez ciało Chrystusowe, abyście się stali inszego, to iest, tego, który wzbudzony iest z martwych, abyśmy owoc przynosili Bogu.
[1176] 5. Albowiem gdyśmy byli w ciele, namiętności grzechów, które się wzniecały przez zakon, mocy dokazowały w członkach naszych ku przynoszeniu owocu śmierci.
 6. Lecz teraz staliśmy się wolni od zakonu, umarłszy temu, w którymeśmy byli zatrzymani, abyśmy Bogu służyli w nowości ducha, a nie w starości litery.
 III. 7. Cóż tedy rzeczemy? Iż zakon iest grzechem? Nie day tego Boże! I owszemem^[89] grzechu nie poznał, tylko przez zakon; bo i o pożądliwościbym był nie wiedział, by był zakon nie rzekł: Nie będziesz^[90] pożądał.
 8. Lecz grzech wziąwszy przyczynę przez przykazanie, sprawił we mnie wszelaką pożądliwość; albowiem bez zakonu grzéch iest martwy.
 9. I iam żył niekiedy bez zakonu; lecz gdy przyszło przykazanie, grzech ożył, a iam umarł.
 10. I znalazło się, że to przykazanie, które miało bydź ku żywotowi, iest mi ku śmierci.
 11. Gdyż grzech, wziąwszy przyczynę przez przykazanie, zwiódł mię, i przez nie zabił mię.
 12. A tak zakon iest^[91] święty, i przykazanie święte i sprawiedliwe i dobre.
 13. To tedy dobre stałoż mi się śmiercią? Nie day tego Boże! I owszem grzéch, aby się pokazał bydź grzechem, sprawił mi śmierć przez dobre, żeby się stał nader grzeszącym on grzéch przez ono przykazanie.
 IV. 14. Bo wiemy, iż zakon iest duchowny, alem ia cielesny, zaprzedany^[92] pod grzéch.
 V. 15. Albowiem tego, co czynię, nie pochwalam; bo nie, co chcę, to czynię, ale czego nienawidzę, to czynię.
 16. A ieźli czego nie chcę, to czynię, przyzwalam zakonowi, że dobry iest.
 VI. 17. Iuż tedy teraz nie ia to czynię, ale grzéch we mnie mieszkaiący;
 18. Gdyż wiem, że nie mieszka we mnie (to iest, w ciele moiém,)^[93] dobre; albowiem chęć iest we mnie, ale wykonać to, co iest dobrego, nie znayduię.
 19. Bo nie czynię dobrego, które chcę; ale złe, którego nie chcę, to czynię.
 20. A ieźliż ia to czynię, czego nie chcę, iuż ia więcéy nie czynię tego, ale grzéch,^[94] który we mnie mieszka.
 VII. 21. Znayduię tedy ten zakon w sobie, gdy chcę dobre czynić, że się mnie złe trzyma.
 22. Albowiem kocham się w zakonie^[95] Bożym według wnętrznego człowieka.
 23. Lecz widzę inszy zakon^[96] w członkach moich, odporny zakonowi umysłu mego, i który mię zniewala pod zakon grzechu, który iest w członkach moich.
 24. Nędznyż ia człowiek! Któż mię wybawi z tego ciała śmierci?
 25. Dziękuię^[97] Bogu przez Iezusa Chrystusa, Pana naszego. Przetoż tedy ia sam umysłem służę zakonowi Bożemu, lecz ciałem zakonowi grzechu.

[1176]

ROZDZIAŁ VIII.

 I. Niemasz żadnego potępienia tym, którzy są wszczepieni w Pana Chrystusa przez iego Ducha 1 — 8. II. albowiem tym Duchem żywią 9 — 13. III. którego świadectwo 14. IV. wątpliwość o zbawieniu zbiia 15 — 17. V. i trudności wszelakich ulżywa 18 — 39.

Przetoż teraz żadnego potępienia niemasz tym, który będąc w Chrystusie Iezusie nie według ciała chodzą, ale według ducha.
 2. Albowiem zakon ducha żywota, który iest w Chrystusie Iezusie, uwolnił mię od zakonu^[98] grzechu i śmierci.
 3. Bo co niemożnego było^[99] zakonowi, w czém on był słaby dla ciała, Bóg posławszy syna swego w podobieństwie grzesznego ciała i dla grzechu, potępił^[100] grzech w ciele,
 4. Aby ona sprawiedliwość zakonu była wypełniona w nas, którzy nie według ciała chodzimy, ale według ducha.
 5. Albowiem,^[101] którzy są według ciała, o tém myślą, co iest cielesnego; [1177]ale którzy są według ducha, myślą o tém, co iest duchownego.
 6. Gdyż zmysł ciała iest śmierć; ale zmysł ducha iest żywot i pokóy,
 7. Przeto, iż zmysł ciała iest nieprzyiacielem Bogu; bo się zakonowi Bożemu nie poddawa, gdyż téż i nie może.
 8. Przetoż którzy są w ciele, Bogu się podobać nie mogą.
 II. 9. Lecz wy nie iesteście w ciele, ale w duchu, gdyż Duch^[102] Boży mieszka w was; a ieźli kto Ducha Chrystusowego niema, ten nie iest iego.
 10. Ale ieźli Chrystus w was iest, tedy ciało iest martwe dla grzechu, a duch iest żywy dla sprawiedliwości.
 11. A ieźli Duch tego, który Iezusa wzbudził z martwych, mieszka w was, ten, który wzbudził Chrystusa z martwych, obżywi i śmiertelne^[103] ciała wasze przez Ducha swego, który w was mieszka.
 12. A tak, bracia! dłużnikami iesteśmy nie ciału, abyśmy według ciała żyli.
 13. Albowiem ieźlibyście według ciała żyli, pomrzecie, ale ieźlibyście Duchem sprawy ciała umartwili, żyć będziecie.
 III. 14. Bo którzykolwiek Duchem Bożym^[104] prowadzeni bywaią, ci są synami Bożymi.
 IV. 15. Gdyżeście nie wzięli Ducha niewoli^[105] znowu ku boiaźni, aleście wzięli Ducha przysposobienia^[106] synowskiego, przez którego wołamy: Abba, to iest oycze!
 16. Tenże Duch poświadcza^[107] duchowi naszemu, iżeśmy dziećmi Bożymi.
 17. A ieźliż dziećmi, tedy i dziedzicami, dziedzicami w prawdzie Bożymi, a spółdziedzicami Chrystusowymi, ieźli tylko^[108] z nim cierpimy, abyśmy téż z nim byli uwielbieni.]
 V. 18. Albowiem, (bracia!) mam za to, iż utrapienia teraźnieyszego czasu nie są godne onéy przyszłéy chwały, która się ma obiawić w nas.^[109]
 19. Bo troskliwe wyglądanie stworzenia oczekiwa obiawienia synów Bożych.
 20. Gdyż stworzenie marności iest poddane, nie dobrowolnie, ale dla tego, który ie poddał;
 21. Pod nadzieią, że i samo stworzenie będzie uwolnione z niewoli skażenia na wolność chwały dziatek Bożych.
 22. Bo wiemy, iż wszystko stworzenie wespół wzdycha, i wespół boleie aż dotąd.
 23. A nie tylko ono stworzenie, ale i my, którzy mamy pierwiastki Ducha, i my sami w sobie wzdychamy, oczekiwaiąc przysposobienia synowskiego, odkupienia^[110] ciała naszego.]
 24. Albowiem nadzieiąśmy zbawieni. A nadzieia widoma nie iest nadzieia; bo co kto widzi, przecz się tego spodziewa?
 25. Ale czego nie widziemy, tego się spodziewamy, i tego przez cierpliwość oczekiwamy.
 26. Także téż i Duch dopomaga mdłościom naszym. Albowiem o cobyśmy się modlić^[111] mieli, iako potrzeba nie wiemy; ale tenże Duch przyczynia się za nami wzdychaniem niewymowném.
 27. A ten, który się serc^[112] bada, wie, który iest zmysł ducha, ponieważ według Boga przyczynia się za Świętymi.
 28. A wiemy, iż tym, którzy miłuią Boga, wszystkie rzeczy dopomagaią ku dobremu, to iest, tym, którzy według postanowienia Bożego powołani są.
 29. Albowiem, które on przeyrzał, te téż przeznaczył, aby byli przypodobani obrazowi syna iego, żeby on był pierworodnym między^[113] wielą braci.
[1178] 30. A które przenaznaczył, te téż powołał; a które powołał, te téż usprawiedliwił; a które usprawiedliwił, te téż uwielbił.
 31. Cóż tedy rzeczemy na to? Ieźli Bóg^[114] za nami, któż przeciwko nam?
 32. Który ani własnemu^[115] synowi nie przepuścił, ale go za nas wszystkich wydał; iakożby wszystkiego z nim nie darował nam?
 33. Któż będzie skarzył na wybrane Boże? Bóg iest, który^[116] usprawiedliwia.
 34. Któż iest, coby ie potępił? Chrystus iest, który umarł, owszem i zmartwychwstał, który téż iest na prawicy Bożéy, który się téż przyczynia za nami.
 35. Któż nas odłączy od miłości Chrystusowéy? czyli utrapienie? czyli ucisk? czyli prześladowanie? czyli głód? czyli nagość? czyli niebezpieczeństwo? czyli miecz?
 36. Iako napisano: Dla ciebie cały^[117] dzień zabiiani bywamy, poczytaniśmy iako owce, na rzeź naznaczone;
 37. Ale w tem wszystkiém przezwyciężamy przez tego, który nas umiłował.
 38. Albowiem pewienem tego, iż ani śmierć, ani żywot, ani Aniołowie, ani księstwa, ani mocarstwa, ani teraźnieysze ani przyszłe rzeczy,
 39. Ani wysokość, ani głębokość ani żadne insze stworzenie nie będzie nas mogło odłączyć od miłości Bożéy, która iest w Iezusie Chrystusie, Panu naszym.]

[1178]

ROZDZIAŁ IX.

 I. Uczy, że dwoiacy są synowie Abrahamowi 1 — 14. II. z którymi Bóg według woli swoiéy 15 — 19. III. iako garncarz z gliną wolnie sobie poczyna 20 — 23. IV. potém wezwania Poganów a Żydów odrzucenia z Proroków dowodzi 24 — 33.

Prawdę mówię w Chrystusie, a nie kłamam, w czém mi poświadcza sumnienie moie przez Ducha świętego:
 2. Że mam wielki smętek i nieustawaiący ból w sercu moiém.
 3. Albowiem żądałbym sam, abym^[118] się stał odłączonym od Chrystusa za braci moie, za pokrewne moie według ciała.
 4. Którzy są Izraelczycy, których^[119] iest przysposobienie synowskie i chwała i przymierza i zakonu^[120] danie i służba Boża i obietnice;
 5. Których są oycowie, i z których poszedł Chrystus ile według ciała, który iest nad wszystkimi Bóg błogosławiony na wieki. Amen.
 6. Lecz nie można, żeby miało^[121] upaść słowo Boże; albowiem nie wszyscy, którzy są^[122] z Izraela, są Izraelem;
 7. Ani iż są nasieniem Abrahamowém, wszyscy są dziećmi; ale rzeczono: W Izaaku^[123] będzie tobie nazwane nasienie;
 8. To iest, nie dzieci ciała są dziećmi Bożymi; ale dzieci^[124] obietnicy bywaią w nasienie policzone.
 9. Albowiem obietnicy słowo to iest: O tym właznie^[125] czasie przyidę, a Sara będzie miała syna;
 10. A nie tylko to, ale i Rebeka,^[126] gdy z iednego oyca naszego Izaaka brzemienną została.
 11. Gdy się ieszcze były dziatki nie narodziły, ani co dobrego albo złego uczyniły, aby się ostało postanowienie Boże według wybrania, nie z uczynków, ale z tego, który powoływa,
 12. Rzeczono iéy, że większy będzie służył^[127] mnieyszemu,
 13. Iako napisano: Iakubam^[128] umiłował, alem Ezawa miał w nienawiści.
 14. Cóż tedy rzeczemy? Iestże niesprawiedliwość^[129] u Boga? Nie day tego Boże!
 II. 15. Albowiem do Moyżesza^[130] mówi: Zmiłuię się, nad kim się zmiłuię a zlituię się, nad kim się zlituię.
 16. A przetoż nie należy na tym, co chce, ani na tym, co bieży, ale na Bogu, który się zmiłowywa.
 17. Albowiem mówi pismo do Faraona: Na tom^[131] cię samo wzbudził, abym okazał moc moię na tobie, a iżby opowiadane było imię moie po wszystkiéy ziemi.
[1179] 18. A tak nad kim chce, zmiłowywa się, a kogo chce, zatwardza.
 19. Ale mi rzeczesz? Przeczże się ieszcze uskarza? bo któż się sprzeciwił woli iego?
 III. 20. I owszem, o człowiecze! któżeś ty iest, który spór wiedziesz z Bogiem? Izali lepianka^[132] rzecze lepiarzowi: Przeczżeś mię tak uczynił?
 21. Izali niema mocy garncarz^[133] nad gliną, żeby z téyże bryły uczynił iedno naczynie ku uczciwości a drugie ku zelżywości?
 22. A ieźliż Bóg chcąc okazać gniew, i znaiomą uczynić możność swoię, znosił w wielkiéy cierpliwości naczynia gniewu na zginienie zgotowane,
 23. A iżby znaiome uczynił bogactwo chwały swoiéy nad naczyniem miłosierdzia, które zgotował ku chwale;
 IV. 24. Których i powołał, to iest nas, nie tylko z Żydów, ale i z Poganów,
 25. Iako téż u Ozeasza mówi: Nazowię lud, który^[134] nie był moim, ludem moim, a onę, która nie była umiłowaną, nazowię umiłowaną.
 26. I stanie się, że na tém mieyscu, gdzie im mawiano: Nie iesteście wy^[135] ludem moim, tam nazwani będą synami Boga żywego.
 27. A Izaiasz woła nad Izraelem, mówiąc: Choćby liczba^[136] synów Izraelskich była iako piasek morski, ostanki zachowane będą.
 28. Albowiem sprawę skończy i skróci w sprawiedliwości; sprawę zaiste skróconą uczyni Pan na ziemi.
 29. I iako przed tém powiedział Izaiasz: By nam był Pan zastępów^[137] nie zostawił nasienia, bylibyśmy się stali iako^[138] Sodoma, i Gomorze bylibyśmy podobni.
 30. Cóż tedy rzeczemy? To, iż Poganie, którzy nie szukali sprawiedliwości, dostąpili sprawiedliwości, a sprawiedliwości, która iest z wiary.
 31. A Izrael szukaiąc^[139] zakonu sprawiedliwości, nie doszedł zakonu sprawiedliwości.
 32. Dla czegoż? Iż nie z wiary, ale iako z uczynków zakonu iéy szukali; albowiem się obrazili o kamień obrażenia,
 33. Iako napisano: Oto, kładę w Syonie^[140] kamień obrażenia, i opokę otrącenia, a wszelki,^[141] który weń wierzy, nie będzie pohańbiony.

[1179]

ROZDZIAŁ X.

 I. Pokazuie skutki wybrania 1. 2. II. iż iedni odrzucaią, drudzy przyimuią 3. III. Chrystusa, który iest celem zakonu 4 — 14. IV. powołanie Poganów przez Moyżesza 15 — 19. V. a Żydów przez Izaiasza przepowiedziane iest 20. 21.

Bracia! przychylna wola serca mego i modlitwa, którą czynię do Boga za Izraelem, iestci ku zbawieniu.
 2. Albowiem dawam im świadectwo, iż gorliwość^[142] ku Bogu maią, ale nie według wiadomości.
 II. 3. Bo nie znaiąc sprawiedliwości Bożéy, a chcąc własną sprawiedliwość wystawić, sprawiedliwości Bożéy nie byli poddani.
 III. 4. Albowiem koniec zakonu iest^[143] Chrystus ku sprawiedliwości każdemu wierzącemu.
 5. Gdyż Moyżesz pisze o sprawiedliwości, która iest z zakonu, iż któbykolwiek te^[144] rzeczy czynił, przez nie żyć będzie.
 6. Ale sprawiedliwość, która iest z wiary, tak mówi: Nie mów w sercu swém: Kto^[145] wstąpi na niebo? to iest Chrystusa na dół sprowadzić;
 7. Albo kto zstąpi do przepaści? to iest Chrystusa od umarłych wyprowadzić.
 8. Ale (Moyżesz) cóż mówi: Blisko ciebie iest^[146] słowo uściech twoich i w sercu twoiém. Toć iest słowo wiary, które opowiadamy:
 9. Że ieźlibyś usty wyznał Pana Iezusa, i uwierzyłbyś w sercu twoiém, że go Bóg z martwych wzbudził, zbawiony będziesz.
[1180] 10. Albowiem sercem wierzono bywa ku sprawiedliwości, ale się usty wyznanie dzieie ku zbawieniu.
 11. Bo pismo mówi: Wszelki, kto weń^[147] wierzy, nie będzie pohańbiony;
 12. Gdyż niemasz różności między Żydem i Grekiem; bo tenże Pan wszystkich bogaty iest ku wszystkim, którzy go wzywaią.
 13. Każdy bowiem, ktoby^[148] wzywał imienia Pańskiego, zbawiony będzie.
 14. Iakoż tedy wzywać będą tego, w którego nie uwierzyli? a iako uwierzą w tego, o którym nie słyszeli? a iako usłyszą bez kaznodziei?
 IV. 15. Iakoż téż będą kazać, ieźliby nie byli posłani? Iako napisano: O iako śliczne są nogi^[149] tych, którzy opowiadaią pokóy, tych, którzy opowiadaią dobre rzeczy.
 16. Aleć nie wszyscy posłuszni byli Ewangielii; albowiem Izaiasz^[150] mówi: Panie! któż uwierzył kazaniu naszemu?
 17. Wiara tedy iest z słuchania, a słuchanie przez słowo Boże.
 18. Ale mówię: Izali nie słyszeli? i owszem^[151] na wszystkę ziemię wyszedł głos ich, i na kończyny okręgu ziemi słowa ich.]
 19. Ale mówię: Izali tego nie poznał Izrael: Pierwszy Moyżesz mówi: Ia was do zawiści pobudzę przez naród, który^[152] nie iest narodem, przez naród nierozumny rozdraźnię was.
 V. 20. A Izaiasz śmiałości używaiąc mówi: Iestem znaleziony^[153] od tych, którzy mnie nie szukali, i iestem obiawiony tym, którzy się o mnie nie pytali.
 21. Ale przeciwko Izraelowi mówi: Cały dzień wyciągałem^[154] ręce moie do ludu upornego i sprzeciwiaiącego się.

[1180]

ROZDZIAŁ XI.

 I. Żeby o ludu Bożym i o kościele według zwierzchnego pozoru nie sądzono 1 — 3. II. niewiadomością Eliaszową dowodzi 4 — 15. III. Żydowie choć przodki święte mieli 16 — 22. IV. nie wszyscy są wybrani 23. V. także téż nie wszyscy z Poganów przyięci 24 — 29. VI. Pogany do pokory upomina 30 — 32. VII. głębokim się sądom Bożym dziwuie 33 — 36.

Mówię tedy: Izali^[155] Bóg odrzucił lud swóy? Nie day tego Boże! Albowiem i iam iest Izraelczyk z nasienia Abrahamowego, z pokolenia Beniaminowego.
 2. Nie odrzuciłci Bóg ludu swego, który przeyrzał. Azaż nie wiecie, co mówi pismo o Eliaszu? iako się przyczynia do Boga przeciwko Izraelowi, mówiąc:
 3. Panie! Proroki^[156] twoie pomordowali, i ołtarze twoie zburzyli a zostałem ia sam, i szukaią duszy moiéy.
 II. 4. Ale cóż mu mówi Boska odpowiedź? Zostawiłem sobie siedm tysięcy mężów, którzy nie skłonili kolana Baalowi.
 5. Tak tedy teraźnieyszego czasu ostanki podług wybrania z łaski zostały.
 6. A ponieważ^[157] z łaski, tedyć iuż nie z uczynków, inaczéy łaska iużby nie była łaską; a ieźli z uczynków, iużci nie iest łaska; inaczéy uczynek iużby nie był uczynkiem.
 7. Cóż tedy? Czego Izrael^[158] szuka, tego nie dostąpił; ale wybrani dostąpili, a inni zatwardzeni są,
 8. (Iako napisano: Dał im Bóg^[159] ducha twardego snu, oczy, aby nie widzieli, i uszy, aby nie słyszeli,) aż do dzisieyszego dnia.
 9. A Dawid mówi: Niechay im będzie^[160] stół ich sidłem i ułowieniem i otrąceniem i odpłatą.
 10. Niech zaćmione będą oczy ich, aby nie widzieli, a grzbietu ich zawsze nachylay.
 11. Mówię tedy: Azaż się potknęli, aby padli? Nie day tego Boże! Ale przez ich upadek doszło zbawienie^[161] Poganów, aby ie do zawiści przywiódł.
 12. A ponieważ upadek ich iest bogactwem świata, a umnieyszenie [1181]ich bogactwem Poganów, iakoż daleko więcéy ich zupełność?
 13. Albowiem mówię^[162] wam Poganom, ilem ia iest Apostołem Poganów, usługowanie moie zalecam,
 14. Azabym iako ku zawiści pobudził ciało moie, i zbawiłbym niektóre z nich.
 15. Albowiem ieźlić odrzucenie ich iest poiednaniem świata, cóż będzie przyięcie ich, tylko ożycie od umarłych?
 III. 16. Ponieważ ieźli pierwiastki święte, tedyć i zaczynienie; a ieźli korzeń święty, tedyć i gałęzie.
 17. A ieźli niektóre z gałęzi odłamane są, a ty, któryś był płonną oliwą, iesteś wszczepiony zamiast nich, i stałeś się uczęstnikiem^[163] korzenia i tłustości oliwnego drzewa,
 18. Nie chlubże się przeciw gałęziom; bo ieźli się chlubisz, wiedzże, iż nie ty korzenia nosisz, ale korzeń cię.
 19. Ale rzeczesz: Odłamane są gałęzie, abym ia był wszczepiony.
 20. Dobrze; dla niedowiarstwa odłamane są, ale ty wiarą stoisz; nie bądźże hardéy myśli, ale się bóy.
 21. Albowiem ieźli Bóg przyrodzonym gałęziom nie przepuścił, wiedz, że i tobie nie przepuści.
 22. Obaczże tedy dobrotliwość i srogość Bożą; przeciwko tym w prawdzie, którzy upadli, srogość, ale przeciwko tobie dobrotliwość, ieźlibyś trwał w dobroci; inaczéy i ty będziesz wycięty.
 IV. 23. Aleć i oni, ieźli nie będą trwali w niedowiarstwie, wszczepieni zaś będą, gdyż mocny iest Bóg one zasię wszczepić.
 V. 24. Albowiem ieźliś ty iest wycięty z oliwy, z przyrodzenia płonnéy, a przeciwko przyrodzeniu iesteś wszczepiony w dobrą oliwę, iakoż daleko więcéy, którzy są według przyrodzenia, wszczepieni będą w swoię własną oliwę?
 25. Bo nie chcę, abyście nie mieli wiedzieć, bracia! téy taiemnicy, (żebyście nie byli sami u siebie mądrymi,) iż zatwardzenie z części przyszło na Izraela, pókiby nie weszła^[164] zupełność Poganów.
 26. A tak wszystek Izrael będzie zbawiony, iako napisano: Przyidzie z Syonu^[165] wybawiciel i odwróci niepobożności od Iakuba.
 27. A toć będzie^[166] przymierze moie z nimi, gdy odeymę grzechy ich.
 28. A tak według Ewangielii nieprzyiaciołmi są dla was; lecz według wybrania są miłymi dla oyców.
 29. Albowiem darów swoich i wezwania Bóg nie żałuie.
 VI. 30. Bo iako i wy niekiedy niewierzyliście Bogu^[167], ale teraz dostąpiliście miłosierdzia dla ich niedowiarstwa,
 31. Tak i oni teraz stali się nieposłusznymi, aby dla miłosierdzia wam okazanego i oni miłosierdzia dostąpili.
 32. Albowiem zamknął ie Bóg wszystkie w niedowiarstwo, aby się nad wszystkimi zmiłował.
 VII. 33. O głębokości bogactwa i mądrości i znaiomości Bożéy! Iako są niewybadane sądy iego, i niedoścignione drogi iego!
 34. Bo któż poznał umysł^[168] Pański? albo kto był raycą iego?
 35. Albo kto mu co^[169] pierwéy dał, a będzie mu zasię oddano?
 36. Albowiem^[170] z niego i przezeń i w nim są wszystkie rzeczy; iemu^[171] niech będzie chwała na wieki. Amen.]

[1181]

ROZDZIAŁ XII.

 I. Upomina do rozumnéy służby Bożéy 1 — 8. II. i do nieobłudnéy, któraby przez cnoty iawna była, miłości 9 — 13. III. a któraby się i ku nieprzyiaciołom skłaniała 15 — 21.

Proszę was tedy, bracia! przez litości Boże, abyście stawiali ciała wasze^[172] ofiarą żywą, świętą, przyiemną Bogu, to iest, rozumną służbę waszę.
 2. A nie przypodobywaycie się^[173] temu światu, ale się przemieńcie przez [1182]odnowienie umysłu waszego na to, abyście doświadczyli, która^[174] iest wola Boża dobra, przyiemna i doskonała.
 3. Albowiem powiadam przez łaskę, która mi iest dana, każdemu, co iest między wami, aby więcéy o sobie nie rozumiał, niżeli potrzeba rozumieć; ale żeby o sobie rozumiał skromnie, tak iako komu^[175] Bóg udzielił miarę wiary.
 4. Albowiem iako w iedném^[176] ciele wiele członków mamy, ale wszystkie członki nie iednoż dzieło maią;
 5. Tak wiele nas iest iedném^[177] ciałem w Chrystusie, aleśmy z osobna iedni drugich członkami.]
 6. Maiąc tedy różne dary^[178] według łaski, która nam iest dana; ieźli proroctwo, niech będzie według sznuru wiary;
 7. Ieźli^[179] posługowanie, niech będzie w posługowaniu; ieźli kto naucza, niech trwa w nauczaniu;
 8. Ieźli kto napomina, w napominaniu; kto^[180] rozdawa, w szczerości; kto przełożony iest, w pilności; kto czyni miłosierdzie, niech czyni z ochotą.^[181]
 II. 9. Miłość niech będzie nie obłudna; mieycie w obrzydliwości^[182] złe, imaiąc się dobrego.
 10. Miłością braterską iedni ku drugim^[183] skłonni bądźcie, uczciwością^[184] iedni drugich uprzedzaiąc.
 11. W pracy nie leniwi, duchem pałaiący, Panu służący;
 12. W nadziei się^[185] weselący, w ucisku^[186] cierpliwi, w modlitwie^[187] ustawiczni;
 13. Potrzebom^[188] Świętych udzielaiący, gościnności^[189] naśladuiący.
 III. 14. Dobrorzeczcie tym, którzy was^[190] prześladuią; dobrorzeczcie a nie przeklinaycie.
 15. Weselcie się z weselącymi, a płaczcie z płaczącymi.
 16. Bądźcie między^[191] sobą iednomyślni, wysoko o sobie^[192] nie rozumieiąc, ale się do niskich nakłaniaiąc.]
 17. (Bracia!) nie bądźcie^[193] mądrymi sami u siebie; żadnemu złym^[194] za złe nie oddawaycie, obmyśliwaiąc^[195] to, co iest uczciwego przed wszystkimi ludźmi.
 18. Ieźli można, ile z was iest, ze wszystkimi ludźmi pokóy mieycie.
 19. Nie mściycie się^[196] sami, Naymilsi! ale daycie mieysce gniewowi; albowiem napisano: Mnie^[197] pomsta, a Ia oddam, mówi Pan.
 IV. 20. Ieźli tedy łaknie nieprzyiaciel twóy, nakarm go; ieźli pragnie, napóy go; bo to czyniąc, węgle rozpalone^[198] zgarniesz na głowę iego.
 21. Nie day się zwyciężyć złemu, ale złe dobrém zwyciężay.]

[1182]

ROZDZIAŁ XIII.

 I. Przykazuie; aby wszyscy poddani byli wszelkiéy zwierzchności 1 — 7. II. bliźnie swoie miłowali 8 — 10. III. sprawiedliwie żyli 11 — 13. IV. i Chrystusa przyobłoczyli 14.

Każda dusza^[199] niech będzie zwierzchnościom wyższym poddana; boć niemasz zwierzchności, tylko od Boga; a te, które są zwierzchności, od Boga są postanowione.
 2. A tak kto się zwierzchności sprzeciwia, Bożemu się postanowieniu sprzeciwia; a którzy się sprzeciwiaią, sami sobie potępienie ziednaią.
 3. Albowiem Przełożeni nie są na postrach dobrym uczynkom, ale złym. A chcesz się nie bać zwierzchności, czyń, co iest dobrego, a będziesz miał pochwałę od niéy;
 4. Bożym bowiem iest sługą tobie ku dobremu. Ale ieźli uczynisz, co iest złego, bóy się; boć nie darmo miecz nosi, gdyż iest sługą Bożym, mszczącym się w gniewie nad czyniącym, co iest złego.
 5. Przetoż trzeba bydź poddanym nie tylko dla gniewy, ale i dla sumnienia.
[1183] 6. Albowiem dla tego téż podatki dawacie, gdyż są sługami Bożymi, którzy tego samego ustawicznie pilnuią.
 7. Oddawaycież^[200] tedy każdemu, cobyście powinni; komu podatek, temu podatek; komu cło, temu cło; komu boiaźń, temu boiaźń; komu cześć, temu cześć.
 II. 8. Nikomu nic winni nie bądźcie, tylko abyście się społecznie miłowali^[201]; bo kto miłuie bliźniego, zakon wypełnił.
 9. Gdyż to przykazanie: Nie będziesz^[202] cudzołożył, nie będziesz zabiiał, nie będziesz kradł, nie będziesz fałszywie świadczył, nie będziesz pożądał, i ieźli które insze iest przykazanie, w tém słowie summownie się zamyka, mianowicie: Będziesz miłował bliźniego^[203] twego, iako siebie samego.
 10. Miłość bliźniemu^[204] złości nie wyrządza; a tak wypełnieniem zakonu iest miłość.]
 III. 11. A to czyńcie, wiedząc czas, iż iuż przyszła godzina, abyśmy się ze snu ocucili^[205]; albowiem teraz bliższe nas iest zbawienie, a niż kiedyśmy uwierzyli.^[206]
 12. Noc przeminęła, a dzień się przybliżył; odrzućmyż tedy uczynki^[207] ciemności, a obleczmy się w zbroię światłości.
 13. Chodźmy uczciwie iako we dnie,^[208] nie w biesiadach i w piiaństwach, nie we^[209] wszeteczeństwach i rozpustach, nie w poswarkach^[210] ani w zazdrości;
 IV. 14. Ale obleczcie się^[211] w Pana Iezusa Chrystusa, a nie czyńcie starania o ciele^[212] ku wykonywaniu pożądliwości.]

[1183]

ROZDZIAŁ XIV.

 I. Mdłe w wierze zaleca 1 — 14. II. i żebyśmy ich nie gorszyli, rozkazuie 15. III. mdłych napomina, żeby mocnieyszych nie posądzali 16 — 18. IV. żeby tak w budowaniu zobopólnem 19. V. i w granicach miłości 20. 21. VI. wolność Chrześciańska stanęła 22. 23.

A tego, który iest w wierze słaby, przyimuycie, nie na sprzeczania około sporów.
 2. Boć ieden wierzy, iż może ieść wszystko, a drugi będąc^[213] słaby, iarzynę iada.
 3. Ten,^[214] który ie, niech lekce nie waży tego, który nie ie; a który nie ie, niech nie potępia tego, który ie; albowiem go Bóg przyiął.
 4. Ktoś ty iest, co sądzisz^[215] cudzego sługę? Panu własnemu stoi, albo upada, a ostoi się; albowiem go Bóg może utwierdzić.
 5. Bo ieden różność czyni między^[216] dniem, a drugi każdy dzień za równo sądzi; każdy niech będzie dobrze upewniony w zmyśle swoim.
 6. Kto przestrzega dnia, Panu przestrzega; a kto nie przestrzega dnia, Panu nie przestrzega; kto ie, Panu ie, a dziękuie^[217] Bogu; a kto nie ie, Panu nie ie, a dziękuie Bogu.
 7. Albowiem nikt z nas^[218] sobie nie żyie, i nikt sobie nie umiera.
 8. Bo choć żyiemy, Panu żyiemy; choć umieramy, Panu umieramy; przetoż choć i żyiemy, choć i umieramy, Pańscy iesteśmy.
 9. Gdyż na to^[219] Chrystus i umarł i powstał i ożył, aby i nad umarłymi i nad żywymi panował.
 10. Ale ty przeczże potępiasz brata twego? Albo téż ty czemu lekce ważysz brata twego, gdyż wszyscy staniemy przed stolicą Chrystusową?
 11. Bo napisano: Żywię Ia, mówi Pan, iż mi się każde^[220] kolano ukłoni, i każdy ięzyk wysławiać będzie Boga.
 12. A przeto każdy z nas^[221] sam za się odda rachunek Bogu.
 13. A tak iuż nie sądźmy iedni drugich; ale raczéy to rozsądzaycie, abyście nie kładli^[222] obrażenia, ani dawali zgorszenia bratu.
[1184] 14. Wiem i upewnionym iest^[223] przez Pana Iezusa, iż niemasz nic przez się nieczystego, tylko temu, który mniema co bydź nieczystém to temu nieczyste iest.
 II. 15. Lecz ieźli dla pokarmu brat twóy bywa zasmucony, iuż nie postępuiesz według miłości; nie zatracay pokarmem twoim^[224] tego, za którego Chrystus umarł.
 III. 16. Niechże tedy dobro wasze bluźnione nie będzie.
 17. Albowiem królestwo^[225] Boże nie iest pokarm ani napóy, ale sprawiedliwość i pokóy i radość w Duchu świętym;
 18. Bo kto w tych rzeczach służy Chrystusowi, miły iest Bogu, a przyiemny ludziom.
 IV. 19. Przetoż tedy naśladuymy tego, co należy do pokoiu i do społecznego budowania.
 V. 20. Dla pokarmu nie psuy sprawy Bożéy. Wszystkoć w prawdzie^[226] iest czyste; ale złe iest człowiekowi, który ie z obrażeniem.
 21. Dobrać^[227] iest, nie ieść mięsa i nie pić wina, ani żadnéy rzeczy, którą się brat twóy obraża albo gorszy albo słabieie.
 VI. 22. Ty wiarę masz? miéyże ią sam u siebie przed Bogiem. Błogosławiony, który samego siebie nie sądzi w tém, co ma za dobre.
 23. Ale kto iest wątpliwy, ieźliby iadł, potępiony iest, iż nie ie z wiary; albowiem cokolwiek^[228] nie iest z wiary, grzechem iest.

[1184]

ROZDZIAŁ XV.

 I. Możnieysi siłę swoię na potwierdzanie mdleyszych obracać maią 1. 2. II. przykładem Chrystusowym 3 — 6. III. który był sługą 7. IV. nie tylko Żydów 37 — 9. V. ale i Poganów 10 — 14. VI. Przyczyny pisania listu tego 15 — 33.

A tak powinniśmy znosić, my, którzyśmy mocni, mdłości słabych^[229], a nie podobać się samym sobie.
 2. Przetoż każdy z nas niech się bliźniemu podoba ku dobremu dla zbudowania;
 II. 3. Ponieważ i Chrystus nie podobał się samemu sobie, ale iako napisano: Urągania^[230] urągaiących tobie, przypadły na mię.
 4. Bo cokolwiek przed tém^[231] napisano, ku naszéy nauce napisano, abyśmy przez cierpliwość i przez pociechę pism nadzieię mieli.
 5. A Bóg cierpliwości i pociechy niech wam da, abyście byli^[232] iednomyślni między sobą według Chrystusa Iezusa,
 6. Abyście iednomyślnie iednemi usty wysławiali Boga oyca Pana naszego Iezusa Chrystusa.
 III. 7. Przetoż przyimuycie iedni drugich, iako i Chrystus przyiął nas do chwały Bożéy.
 IV. 8. Bo powiadam: Iż Iezus Chrystus był sługą obrzezki dla prawdy Bożéy, aby potwierdził obietnic oycom uczynionych,
 9. A Poganie żeby za miłosierdzie chwalili Boga, iako napisano: Dla tego będę^[233] cię wysławiał między Pogany, i imieniowi twemu śpiewać będę.
 V. 10. I zasię mówi: Weselcie^[234] się Poganie z ludem iego.
 11. I zasię: Chwalcie^[235] Pana wszyscy Poganie, a wysławiaycie go wszyscy ludzie.
 12. I zasię Izaiasz mówi: Będzie^[236] korzeń Iessego, a który powstanie, aby panował nad Pogany, w nim Poganie nadzieię pokładać będą.
 13. A Bóg nadziei niech was napełni wszelką radością i pokoiem w wierze, abyście obfitowali w nadziei przez moc Ducha świętego.]
 14. A pewienem, bracia moi! i ia sam o was, żeście i wy sami pełni dobroci, napełnieni wszelkiéy znaiomości, i możecie iedni drugich napominać.
 VII. 15. A pisałem do was, bracia! poniekąd śmieléy, iakoby was napominaiąc przez łaskę, która mi iest dana od Boga;
 16. Na to, abym był sługą Iezusa Chrystusa między Pogany, świętobliwie pracuiąc w Ewangielii Bożéy, aby ofiara Poganów stała się [1185]przyiemna, poświęcona przez Ducha świętego.
 17. Mam się tedy czém chlubić^[237] w Chrystusie Iezusie, w rzeczach Bożych.
 18. Albowiem nie śmiałbym mówić tego, czegoby nie sprawował Chrystus przez mię w przywodzeniu ku posłuszeństwu Poganów,^[238] przez słowo i przez uczynek.
 19. Przez moc znamion i cudów, przez moc Ducha Bożego, tak, iżem od Ieruzalemu i okolicznych krain aż do Iliryku napełnił Ewangielią Chrystusową;
 20. A to tak usiłuiąc kazać Ewangielią, gdzie i mianowany nie był Chrystus, abym na cudzym fundamencie nie budował.
 21. Ale iako napisano: Którym nie powiadono^[239] o nim, oglądaią, a którzy o nim niesłychali, zrozumieią.
 22. Dla czegom téż^[240] często miewał przeszkadzki, żem do was przyiść nie mógł.
 23. Lecz teraz niemam więcéy mieysca w tych sam krainach, a maiąc chęć przyiść do was^[241] od wielu lat.
 24. Kiedykolwiek póydę do Hyszpanii, przyidę do was: bo się spodziewam, że tamtędy idąc uyrzę was, a że wy mię tam poprowadzicie, kiedy się pierwéy z wami troszeczkę ucieszę.
 25. A teraz idę do Ieruzalemu^[242], usługuiąc Swiętym.
 26. Albowiem się upodobało Macedonii i Achai, nieco^[243] spólnie złożyć na ubogie Swięte, którzy są w Ieruzalemie.
 27. Owa podobało się im, i są ich dłużnikami; bo ponieważ dóbr ich duchownych Poganie się uczęstnikami^[244] stali, powinni im téż są cielesnemi usługować.
 28. Przetoż gdy to wykonam, a onym iako zapieczętowany ten pożytek oddam, póydę przez was do Hyszpanii;
 29. A wiem, iż gdy przyidę^[245] do was, z hoyném błogosławieństwem Ewangielii Chrystusowéy przyidę.
 30. A proszę was, bracia! przez Pana naszego Iezusa Chrystusa, i przez miłość Ducha, abyście wespołek ze mną^[246] pracowali w modlitwach za mię do Boga,
 31. Abym był^[247] wybawiony od tych, którzy są niewiernymi w ziemi Iudskiéy, a iżby usługa moia, którą wykonywam przeciw Ieruzalemowi, przyiemna była Swiętym;
 32. Abym z radością przyszedł do was^[248] za wolą Bożą, i z wami się wespołek ucieszył.
 33. A Bóg pokoiu niech będzie z wami wszystkimi. Amen.

[1185]

ROZDZIAŁ XVI.

 I. Zaleca Febę 1. 2. II. wiele ich pozdrawia 3 — 16. III. a niezgody wszczynaiących strzedz się rozkazuie 17 — 27.

A zalecam wam Febę, siostrę naszę, która iest służebnicą zboru Kienchreeńskiego;
 2. Abyście ią przyięli w Panu, iako przystoi Swiętym, i stali przy niéy, w któréyby was kolwiek rzeczy potrzebowała; albowiem i ona wielom była na pomocy, aż i mnie samemu.
 II. 3. Pozdrówcie Pryscyllę i^[249] Akwilę, pomocniki moie w Chrystusie Iezusie;
 4. (Którzy za duszę moię swoiéy własnéy szyi nadstawiali; którym nie ia sam dziękuię, ale i wszystkie zbory Pogańskie.)
 5. Także zbór, który iest w domu ich. Pozdrówcie Epeneta miłego moiego, który iest pierwiastkiem Achai do Chrystusa.
 6. Pozdrówcie Maryą, która wiele pracowała dla nas.
 7. Pozdrówcie Andronika i Iuniasza, krewne moie i spółwięźnie moie, którzy znacznymi są między Apostołami, którzy i przedemną byli w Chrystusie.
 8. Pozdrówcie Ampliasa, miłego moiego w Panu.
 9. Pozdrówcie Urbana, pomocnika naszego w Chrystusie, i Stachyna mnie miłego.
 10. Pozdrówcie Apellesa doświadczonego w Chrystusie. Pozdrówcie te, którzy są z domu Arystobulowego.
 11. Pozdrówcie Herodyona, [1186]pokrewnego moiego. Pozdrówcie te, którzy są z domu Narcyssowego, te, którzy są w Panu.
 12. Pozdrówcie Tryfenę i Tryfosę, które pracuią w Panu. Pozdrówcie Persydę miłą, która wiele pracowała w Panu.
 13. Pozdrówcie Rufa, wybranego w Panu, i matkę iego i moię.
 14. Pozdrówcie Asynkryta, Flegonta, Hermana, Patrobę, Hermena, i bracią, którzy są z nimi.
 15. Pozdrówcie Filologa, i Iulię, Nerego i siostrę iego, i Olimpa i wszystkie Swięte, którzy są z nimi.
 16. Pozdrówcie iedni drugie z pocałowaniem^[250] świętém. Pozdrawiaią was zbory Chrystusowe.
 III. 17. A proszę was, bracia! abyście upatrowali te, którzy^[251] czynią rozerwania^[252] i zgorszenia przeciwko téy nauce, któréyście się wy nauczyli; i chrońcie^[253] się ich.
 18. Albowiem takowi Panu naszemu Iezusowi Chrystusowi nie służą, ale^[254] własnemu brzuchowi swemu, a przez łagodną mowę i pochlebstwo serca prostych zwodzą.
 19. Bo posłuszeństwo wasze wszystkich doszło. A przetoż raduię się z was; ale chcę, abyście byli mądrymi^[255] na dobre, a prostymi na złe.
 20. A Bóg^[256] pokoiu zetrze szatana pod nogi wasze w rychle. Łaska Pana naszego Iezusa Chrystusa niech będzie z wami. Amen.
 21. Pozdrawiaią^[257] was Tymoteusz, pomocnik móy, i^[258] Lucyusz i^[259] Iason i^[260] Sosypater, pokrewni moi.
 22. Pozdrawiam was w Panu ia Tercyusz, którym ten list pisał.
 23. Pozdrawia was^[261] Gaius, gospodarz móy i wszystkiego zboru. Pozdrawia was^[262] Eratus szafarz mieyski, i Kwartus brat.
 24. Łaska Pana naszego Iezusa Chrystusa niech będzie z wami wszystkimi. Amen.
 25. A temu, który^[263] was może utwierdzić według Ewangielii moiéy i opowiadania Iezusa Chrystusa, według obiawienia^[264] taiemnicy od czasów wiecznych zamilczanéy,
 26. Lecz teraz obiawionéy^[265] i przez pisma Prorockie według postanowienia wiecznego Boga ku posłuszeństwu wiary między wszystkimi narody oznaymionéy;
 27. Temu samemu mądremu Bogu niech^[266] będzie chwała przez Iezusa Chrystusa na wieki. Amen.

Ten list do Rzymianów napisany iest z Koryntu przez Febę, służebnicę zboru Kienchreeńskiego.

1. Dzie. 13, 2. Gal. 1, 15.
2. Łuk. 1, 70. Ian. 1, 46.
3. Matt. 1, 1. r. 20, 30.
4. Izai. 9, 6. Matt. 17, 5. r. 27, 54. 1 Ian. 5, 20.
5. Dzie. 9, 15.
6. Rzym. 15, 23.
7. 1 Tess. 2, 17. r. 3, 10.
8. Rzym. 15, 23. 29.
9. 1 Kor. 9, 16.
10. Ps. 40, 10. Mark. 8, 38. 2 Tym. 1, 8.
11. 1 Kor. 1, 24. r. 15, 2. 2 Kor. 2, 15. Żyd. 4, 12. 1 Piotr. 1, 23.
12. Rzym. 3, 21. Filip. 3, 9.
13. Abak. 2, 4. Ian. 3, 36. Gal. 3, 11. Żyd. 10, 38.
14. Dzie. 14, 15. etc.
15. Ps. 19, 2.
16. 5 Moy. 28, 29. Iob. 5, 14. Izai. 59, 10. Efez. 4, 18.
17. 2 Moy. 32, 4. Ier. 2, 27.
18. Rzym. 9, 6.
19. 3 Moy. 18, 23. r. 20, 16.
20. 3 Moy. 18, 22. r. 20, 13.
21. Ps. 81, 13.
22. Oze. 9, 10. 2 Tess. 2, 11.
23. Matt. 7, 1. Łuk. 6, 37. 1 Kor. 4, 5.
24. 2 Sam. 12, 5.
25. 2 Piotr. 3, 9. 15.
26. Dzie. 17, 30. 1 Tym. 2, 4.
27. Iak. 5, 3.
28. Iob. 34, 11. Ps. 62, 13. Ier. 17, 10. Obiaw. 22, 12.
29. Izai. 13, 15. r. 34, 2. Ier. 23, 19.
30. 5 Moy. 10, 17. 2 Kron. 19, 7. Iob. 34, 19.
31. Matt. 7, 21. Iak. 1, 22.
32. Matt. 25, 31. Ian. 5, 22. Dzie. 10, 42. 2 Kor. 5, 10. 2 Tym. 4, 1. 1 Piotr. 4, 5. Obiaw. 20, 12.
33. Matt. 15, 14. Łuk. 6, 39.
34. Iz. 52, 5. Ezech. 36, 20.
35. Ian. 8, 39. Rzym. 9, 6. 7.
36. 5 Moy. 10, 16. Ies. 4, 4. Koloss. 2, 11.
37. Rzym. 9, 4.
38. Żyd. 4, 2. 2 Tym. 2, 13.
39. 4 Moy. 23, 19. Tyt. 1, 2.
40. Ps. 86, 15. Ian. 3, 33. r. 8, 26.
41. Ps. 62, 10. Ps. 116, 11.
42. Ps. 51, 6.
43. 1 M. 18, 25.
44. Gal. 3, 22.
45. Ps. 14, 3.
46. Ps. 53, 4.
47. Ps. 5, 15.
48. Ps. 140, 4.
49. Ps. 10, 7.
50. Izai. 59, 7.
51. Ps. 36, 2.
52. Gal. 2, 16. r. 3, 10.
53. Rzym. 7, 7.
54. Rzym. 1, 17. Filip. 3, 9.
55. Efez. 2, 8. 9. Tyt. 3, 5. 7.
56. Dzie. 13, 38. Rzym. 8, 3. Gal. 2, 16. 2 Tym. 1, 9. Tyt. 3, 5. Żyd. 7, 19.
57. Rzym. 10, 12.
58. Izai. 51, 2.
59. 1 Moy. 15, 7. Gal. 3, 6. Iak. 2, 23.
60. Ps. 32, 1.
61. 1 Moy. 15, 6.
62. 1 Moy. 17, 11.
63. 1 Moy. 15, 18.
64. Gal. 3, 16.
65. Rzym. 5, 20.
66. 1 Moy. 17, 4.
67. 1 M. 15, 5. Żyd. 11, 12.
68. Izai. 9, 6. 7. r. 26, 3. r. 32, 17. r. 57, 19. Ian. 14, 27. Efez. 2, 14. Koloss. 1, 2. 20.
69. Ian. 6, 44. Efez. 2, 18. r. 3, 12.
70. Żyd. 3, 6.
71. Iak. 1, 2. 3.
72. Ps. 32, 10. Ps. 125, 1.
73. Efez. 2, 5. Koloss. 2, 13.
74. Ian. 3, 16. 1 Ian. 4, 9.
75. 1 Moy. 3, 6. 1 Kor. 15, 21.
76. 1 Kor. 15, 22.
77. Gal. 3, 27. Koloss. 2, 12. 1 Piotr. 3, 21.
78. Efez. 4, 24. Koloss. 3, 10. 1 Piotr. 4, 1. 2.
79. Rzym. 8, 11. 1 Kor. 6, 14. 2 Kor. 4, 14.
80. 2 Tym. 2, 11.
81. Obiaw. 1, 18.
82. Łuk. 1, 74. 75. Rzym. 12, 1. Gal. 2, 19. Żyd. 9, 14. 1 Piotr. 4, 2.
83. Ian. 8, 34. 2 Piotr. 2, 19.
84. Ian. 8, 36. Gal. 5, 1. 1 Piotr. 2, 16.
85. 1 Moy. 2, 17. Ezech. 3, 18. r. 18, 18. r. 33, 8.
86. 1 Kor. 7, 39.
87. Matt. 5, 32. r. 19, 9.
88. 2 Kor. 5, 15. Gal. 2, 19. 1 Tess. 5, 10.
89. Rzym. 3, 20.
90. 2 M. 20, 17. 5 M. 5, 21.
91. Ps. 19, 8. 1 Tym. 1, 8.
92. Izai. 52, 3.
93. 1 Moy. 6, 5.
94. w. 47.
95. Ps. 1, 2.
96. Gal. 5, 17.
97. 1 Kor. 1, 4.
98. Ian. 8, 36. Gal. 5, 1.
99. Rzym. 3, 28. Gal. 2, 16. Żyd. 7, 19.
100. 2 Kor. 5, 21. Gal. 3, 13.
101. 1 Kor. 2, 14.
102. 1 Kor. 3, 16.
103. 1 Kor. 6, 14. Filipp. 3, 11.
104. Gal. 4, 6. r. 5, 18.
105. 2 Tym. 1, 7.
106. Gal. 3, 26. r. 4, 5. 6.
107. 2 Kor. 1, 22. r. 5, 5. Efez. 1, 13. r. 4, 30.
108. 2 Tym. 2, 12.
109. 2 Kor. 4, 17.
110. Łuk. 21, 28.
111. Matt. 20, 22. Iak. 4, 3.
112. 1 Sam. 16, 7. Ps. 7, 11. Ier. 11, 20. r. 17, 10. r. 20, 12. Łuk. 16, 15. Dzie. 1, 24.
113. Koloss. 1, 18.
114. 4 Moy. 14, 9.
115. Izai. 53, 10. Ian. 3, 16.
116. Izai. 53, 11. 1 Kor. 6, 11. Tyt. 3, 7.
117. Ps. 44, 23. 1 Kor. 4, 9. 2 Kor. 4, 11.
118. 2 Moy. 32, 32.
119. 5 Moy. 7, 6.
120. Efez. 2, 12.
121. 4 Moy. 23, 19.
122. Rzym. 2, 28.
123. 1 Moy. 21, 12. Żyd. 11, 8.
124. Gal. 9, 28.
125. 1 Moy. 18, 10.
126. 1 Moy. 25, 21.
127. 1 Moy. 25, 23.
128. Mal. 1, 2.
129. 5 Moy. 32, 4. 2 Kron. 19, 7. Iob. 8, 3. r. 34, 10.
130. 2 Moy. 33, 19.
131. 2 Moy. 9, 16.
132. Izai. 45, 9. r. 64, 8.
133. Ier. 18, 6. 2 Tym. 2, 20.
134. Ozeasz. 2, 23. 1 Piotr. 2, 10.
135. Ozeasz. 1, 10.
136. Izai. 10, 22. Amos. 9, 8. Zach. 13, 8.
137. Iz. 1, 9.
138. 1 M. 19, 24. Izai. 13, 19. Ier. 50, 40. Ezech. 16, 55.
139. Rzym. 10, 2. r. 11, 7.
140. Ps. 118, 22. Iz. 8, 14. r. 28, 16. Matt. 21, 42. Mark. 12, 10. 1 Piotr. 2, 6.
141. Ps. 2, 16. Przyp. 16, 20. Ier. 17, 7.
142. Rzym. 9, 31.
143. Matt. 5, 17. Dzie. 13, 38. Gal. 3, 24.
144. 3 Moy. 18, 5. Ez. 20, 11. Gal. 3, 12.
145. 5 Moy. 30, 12.
146. 5 Moy. 30, 14. Izai. 51, 16. r. 59, 21.
147. Izai. 28, 16. Rzym. 9, 33. 1 Piotr. 2, 6.
148. Ioel. 2, 32. Dzie. 22, 16.
149. Izai. 52, 7. Nahum. 1, 15.
150. Izai. 53, 1. Ian. 12, 38.
151. Ps. 19, 5.
152. 5 Moy. 32, 21.
153. Izai. 65, 1.
154. Izai. 65, 2. Ier. 35, 41.
155. Ier. 31, 37. etc.
156. 1 Król. 19, 10.
157. 5 Moy. 9, 4. 5.
158. Rzym. 9, 31.
159. Izai. 6, 9. r. 29, 10. Ezech. 12, 2. Matt. 13, 14. Mark. 4, 12. Łuk. 8, 10. Ian. 12, 40. Dzie. 28, 26.
160. Ps. 69, 23.
161. Rzym. 10, 19.
162. Dzie. 9, 15. r. 13, 2. r. 22, 21. Gal. 1, 16. r. 2, 8. Efez. 3, 8. 1 Tym. 2, 7.
163. Ier. 11, 16.
164. Łuk. 21, 24.
165. Ps. 14, 8. Izai. 59, 20.
166. Izai. 27, 9. Ier. 31, 33. Żyd. 8, 8. r. 10, 16.
167. Efez. 2, 2.
168. Izai. 40, 13. 1 Kor. 2, 16.
169. Iob. 41, 2.
170. 1 Kor. 8, 6.
171. Rzym. 16, 27.
172. Rzym. 6, 13. Filip. 4, 18. 1 Piotr. 2, 5.
173. Iak. 4, 4. 1 Ian. 2, 15.
174. Efez. 5, 17. 1 Tess. 4, 3.
175. 1 Kor. 12, 11.
176. 1 Kor. 12, 12. Efez. 4, 16.
177. 1 Kor. 12, 25.
178. 1 Kor. 12, 4.
179. 1 Piotr. 4, 11.
180. Matt. 6, 1. 2. 3.
181. 2 Kor. 9, 7.
182. Amos. 5, 15.
183. Efez. 4, 3.
184. Filip. 2, 3.
185. Filip. 4, 4.
186. Żyd. 12, 2.
187. Łuk. 18, 1.
188. 1 Kor. 16, 1.
189. Żyd. 13, 2.
190. Matt. 5, 44.
191. Rzym. 15, 5.
192. Izai. 5, 21.
193. Ps. 131, 1.
194. Matt. 5, 39.
195. 2 Kor. 8, 21.
196. Matt. 5, 39.
197. 5 Moy. 32, 35.
198. Przyp. 25, 21.
199. Tyt. 3, 1. 1 Piotr. 2, 13.
200. Matt. 2, 21. Mark. 12, 17.
201. Gal. 5, 14. 1 Tym. 1, 5.
202. 2 Moy. 20, 14. etc. 5 Moy. 5, 16. 17. etc.
203. 3 Moy. 19, 18. Matt. 22, 39. Gal. 5, 14. 1 Tess. 4, 9.
204. 1 Tym. 1, 5.
205. Efez. 5, 14.
206. 1 Tess. 5, 6.
207. Koloss. 3, 8.
208. 1 Tess. 5, 7.
209. 1 Kor. 6, 9. Efez. 5, 3.
210. 2 Kor. 12, 20. Gal. 5, 20.
211. Gal. 3, 27.
212. 1 Piotr. 2, 11.
213. 1 Moy. 1, 29. r. 9, 3.
214. Koloss. 2, 16.
215. Iak. 4, 12.
216. Gal. 4, 10.
217. 1 Tym. 4, 4.
218. 2 Kor. 5, 15. Gal. 2, 20. 1 Tess. 5, 10. 1 Piotr. 4, 2.
219. Dzie. 10, 42. 2 Kor. 5, 15. Fil. 2, 9. 10.
220. Izai. 45, 23. Fil. 2, 10.
221. Matt. 16, 27. 1 Kor. 3, 8. Gal. 6, 5.
222. 1 Kor. 10, 32.
223. Dzie. 10, 15.
224. 1 Kor. 8, 11.
225. Łuk. 17, 20. 1 Kor. 8, 8.
226. Tyt. 1, 15.
227. 1 Kor. 8, 13.
228. Tyt. 1, 15.
229. 1 Kor. 9, 20—22.
230. Ps. 69, 10.
231. Rzym. 4, 23. 24.
232. Rzym. 12, 16. 1 Kor. 1, 10. Fil. 2, 2. r. 3, 16. 1 Piotr. 3, 8.
233. 2 Sam. 22, 50. Ps. 18, 50.
234. 5 Moy. 32, 43.
235. Ps. 117, 1.
236. Iz. 11, 1. 10.
237. 1 Kor. 9, 16. 2 Kor. 10, 15.
238. 2 Tym. 1, 11.
239. Izai. 52, 15.
240. Rzym. 1, 13.
241. Rzym. 1, 10. 1 Tess. 2, 17. r. 3, 10.
242. Dzie. 19, 12.
243. Dzie. 11, 19. 1 Kor. 16, 1. 3. 4.
244. 1 Kor. 9, 11. Gal. 6, 6.
245. Rzym. 1, 11.
246. 2 Kor. 1, 11.
247. 2 Tess. 3, 2.
248. Rzym. 1, 10.
249. Dzie. 18, 26. 2 Tym. 4, 19.
250. 1 Kor. 16, 20. 2 Kor. 13, 12. 1 Tess. 5, 26.
251. Kol. 2, 8. Tyt. 3, 9.
252. Matt. 18, 6. 2 Tym. 3, 5. Tyt. 3, 10.
253. 2 Ian. 1, 10.
254. Filip. 3, 19.
255. Matt. 10, 16.
256. 1 Kor. 14, 33.
257. Dzie. 16, 1. Fil. 2, 19. 1 Tess. 3, 2.
258. Dzie. 13, 1.
259. Dzie. 17, 7.
260. Dzie. 20, 4.
261. 1 Kor. 1, 14.
262. 2 Tym. 4, 20.
263. Efez. 3, 9.
264. Efez. 1, 9. r. 3, 9. 2 Tym. 1, 10. Tyt. 1, 2.
265. 1 Piotr. 1, 20.
266. Rzym. 11, 36.

Dzieje Apostolskie (całość)

List Świętego Pawła Apostoła do Rzymianów (całość) Biblia Gdańska

List pierwszy Świętego Pawła Apostoła do Koryntów (całość)