W kraju Mahdiego (May, 1911)/Tom I/I

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Karol May
Tytuł	W kraju Mahdiego
Wydawca	Wydawnictwo Ilustrowanego Tygodnika »Przez Lądy i Morza«
Data wyd.	1911
Druk	Drukarnia Zygmunta Jelenia w Tarnowie
Miejsce wyd.	Lwów; Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Cały tekst Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

›››

[I-1]

ROZDZIAŁ I.

Chajal.

 Zwycięska „El Kahira“ lub „Bauwaabe el bilad esz szark“, t. j. Wrota Wschodu — tak brzmią określenia, któremi Egipcyanin nazywa stolicę swojego kraju. O ile pierwsza nazwa oddawna już nie odpowiada rzeczywistości, o tyle druga zupełnie jest słuszna, Kair bowiem istotnie „wrotami Wschodu“ nazwać można. Najbardziej z miast wschodnich będąc wystawioną na wpływy Zachodu, zwycięska niegdyś „El Kahira“ tak z wiekami osłabła, że dziś naporowi tych wpływów wcale nie może się oprzeć. Z roku na rok Kair staje się miastem coraz bardziej frankońskiem i tam, gdzie dawniej na wysokiem nawet stanowisku Europejczyk mógł doznać pchnięcia nożem za zwrócenie tylko uwagi, że sułtan wchodzi w butach do Aja Sofia, tam dziś każdy może zwiedzić pięćset dwadzieścia i trzy meczety stolicy egipskiej, nie zdejmując obuwia.
 Liczne hotele, jak n. p. Shephearda, „Hotel nowy“, „Hotel d’Orient“, „Hotel du Nil“, „Hotel des ambasadeurs“ jakoteż liczne pensyonaty, restauracye i kawiarnie dają obcemu przybyszowi zupełne zaspokojenie potrzeb, do których przyzwyczaił się w ojczyźnie. Ale za to trzeba dobrze, bardzo dobrze zapłacić; zaś kto, jak ja, nie rozporządza dochodami lorda, niech się trzyma jak najdalej od owych zbiorowisk Krezusów europejskich.
 Oczywiście łatwiej jest dać taką radę, aniżeli zastosować się do niej, gdyż chcąc uniknąć tych domów, [I-2]a jednak mieszkać w Kairze, trzeba się ulokować w domu prywatnym i być codzień, ba, nawet co godzina ofiarą oszustwa i zdzierstwa ze strony krajowców, jeśli się nie zna dokładnie miejscowych stosunków i jako tako języka arabskiego. Na uczciwość tłómaczów i służących liczyć nie można. Nawet taki służący, któremuby się mogło powierzyć majątek i być pewnym, że z niego nic nie zginie, przy każdym zakupie oszuka swego pana na kilka para lub piastrów, co, rzecz prosta, z czasem tworzy wcale pokaźną sumę. Z tłómaczami jest jeszcze gorzej. Ilekroć obcy przybysz pójdzie z dragomanem do bazaru, a sam nie zna języka, może być pewny, że dragoman jest w porozumieniu z każdym kupcem i, dopomógłszy mu obedrzeć swego klienta, odbierze potem swój udział w zysku. To też każdy obeznany z krajem ofiarowuje zazwyczaj trzecią część ceny, której od niego za towar żądają. Dla sprawdzenia zasady ogólnie przyjętego tu względem przybyszów zdzierstwa, pewien Francuz, władający językiem arabskim, udając jednak, że go nie rozumie, wziął ze sobą dragomana i udał się z nim po zakupy. Zaledwie weszli do jednego z kupców, już handlarz przed podaniem jeszcze klientowi zwyczajowej filiżanki kawy odezwał się do tłómacza: „No, bracie, trzeba tę świnię chrześcijańską oskrobać; dam mu towar sheffieldzki, a niech płaci za damasceński“. Usłyszawszy to Francuz, oświadczył handlarzowi najpiękniejszą arabszczyzną, że ani świnią nie jest, ani też nic tu nie kupi, i ku wielkiemu zdziwieniu tak kupca, jak i dragomana, wyszedł wzburzony ze sklepu.
 Pewien słynny podróżnik pisze: „Dawniej trzeba było samemu starać się tu o wszelkie potrzeby życia i, wszedłszy w rolę kucharki, kupować na rynku ryż, groch, mięso wędzone, drób i inne wiktuały, wyliczone zazwyczaj w podręcznikach podróżniczych. Od kilku lat ten kłopot bierze na siebie dragoman, jakoteż załatwia wiele innych rzeczy. Należy tylko zawrzeć z nim umowę, mocą której obowiązany jest podać to a to na śnia[I-3]danie, tyle a tyle potraw na obiad i tyle a tyle na kolacyę; oprócz tego zaś ma dostarczyć światła, bielizny, usługi i środków lokomocyi. Umowę taką sporządza się w konsulacie tego kraju, którego się jest obywatelem. Sposób to doskonały, bo zabezpiecza obie strony od wzajemnej krzywdy, a co najważniejsza, chroni od wyzysku nieświadomego przybysza, bo chciwy przewodnik wie dobrze, że jeżeli swych zobowiązań nie spełni, może go zmusić konsul do zwrotu strat z nadwyżką, a nawet materyalnie zrujnować, bo usług jego już nikomu nie zaleci. Otwartych oszustów niema tu prawie wcale, jednak przebiegli Arabowie starają się przy zawieraniu umów zdobyć sobie jak największe korzyści, a jednocześnie zrzucić ze swoich barków na podróżnego jak najwięcej kłopotliwych obowiązków, a czynią to z właściwą swej rasie zręcznością“.
 Przyznając przebiegłość tym ludziom, stwierdzam to, com rzekł o nich wyżej. Mojem zdaniem zresztą, na jedno wychodzi, czy się jest okpionym przy zawieraniu umowy, czy też w następstwie. Każdy, mający możność zawrzeć tego rodzaju umowę, jest godzien zazdrości, gdyż możność ta dowodzi, że rozporządza on środkami, z jakich nie każdy podróżny korzystać może. Dobrze jest temu, kto może w podobnych warunkach podróżować.
 Zajechałem do hotelu „d’Orient“ i kazałem sobie dać pokój najtańszy, z zamiarem korzystania z niego tylko przez dzisiaj, a następnie wyszedłem na miasto, aby wyszukać sobie mieszkanie prywatne. Hotel leży przy Esbekieh, najpiękniejszym placu w całem mieście. Dawnymi czasy wezbrane wody Nilu zalewały ten plac, będący kotliną, na całej przestrzeni, aż do czasu, gdy Mohamed Ali kazał dla zabezpieczenia od wylewów nilowych otoczyć go kanałem, a brzegi obsadzić drzewami. Później Ismail-Basza przysypał całe to miejsce ziemią tak, iż plac został podniesiony do poziomu miasta. Pewną część tej przestrzeni zabudowano domami, [I-4]a resztę zamieniono na piękny ogród z kawiarniami, teatrami i grotami. Popołudniu odbywają się tu często koncerty. Wschodnią część placu zdobią gmachy ministeryów spraw zewnętrznych, wewnętrznych i skarbu, a w południowej wznosi się teatr, poświęcony dramatowi i operze. Ogród zajmuje 32 tysiące metrów kwadratowych obszaru. Patrząc na niezliczoną ilość znajdujących się przy tym placu restauracyi, piwiarń, kiosków z likierami i lodami, sal koncertowych wśród mnóstwa zdobnych latarń gazowych, zapomniećby można, że się człowiek znajduje u wrót Wschodu, gdyby nie zieleniejące i kwitnące rośliny strefy południowej. Zwróciłem się na południo-wschód, w stronę Muski. Jest to dawna frankońska dzielnica, w której za panowania Saladyna zamieszkali chrześcijanie, otrzymawszy poraz pierwszy pozwolenie owego władcy na pobyt w Kairze. Tu znajdują się największe sklepy, należące do Europejczyków; ruch niezwykły i tłok znamionują tę część miasta. Ulica wprawdzie jest dość ciasna i zaduszna, jednak zanim powstały wspaniałe dzielnice Esbekieh, Ismailia i południowy Addin, była ona jedyną szerszą ulicą w Kairze. Tu wszystko ma już polor europejski i zaledwie kilka starych arabskich płaskich dachów, prawdziwie egipski brud i panująca wszędzie woń ruin i spustoszenia przypominają podróżnemu, gdzie się znajduje.
 Gdy się jednak zapragnie zobaczyć Wschód, niezafałszowany polorem europejskim, trzeba się udać do jednej z dzielnic arabskich, niezbyt stąd odległych. Przypomniałem sobie dawniejsze wędrówki moje pe Kairze i skręciłem w wązką boczną uliczkę. Łączyła się ona z inną, na którą wszedłszy, ujrzałem zdaleka na glinianym murze nizkiego domu czterowierszowy napis:

Beer-house.

Cabaret A biere.

Birreria.

Bira, ingliziji ve nimsawiji.

[I-5]Napis więc był w czterech językach: angielskim, francuskim, włoskim i arabskim; czwarty wiersz napisany też był literami arabskiemi. Stanąłem w celu przyjrzenia się temu domowi. Powierzchowność jego nie wyglądała wcale ponętnie, lecz pociągał mię ku niemu wyraz „piwo*. W domu tym nie było drzwi, ani okien. Zamiast nich, frontowa strona budynku zaopatrzona była w dziesięć mocno popękanych słupów drewnianych, dźwigających górną część ściany. Słupy owe stanowiły więc jedyną przegrodę pomiędzy mieszkaniem a ulicą. W głębi widać było kilku gości, siedzących na rogożach z sitowia, lub na drewnianych sprzętach, raczej do tortur podobnych, aniżeli mających być zapewne stołkami. Jeden z siedzących, jakiś spotniały grubas, spostrzegłszy moje wahanie, skinął na mnie obydwoma rękami, a uśmiechnąwszy się nader uprzejmie, zawołał:

 — Gel czelebi, gel czelebi, gel czelebi! Arpa suju pek eji, pek eji! Chodź pan! Piwo tu bardzo dobre, bardzo dobre!
 Mówił to po turecku, a więc domyślałem się, że jest Osmanlim. Widząc, żem niezbyt skwapliwy na jego wezwania, wyciągnął ku mnie flaszkę, trzymaną w lewej ręce, a prawą jął na mnie kiwać zachęcająco i tak zawzięcie, że trójnóg, służący mu za siedzenie, a podobny do stołka szewskiego, zachwiał się od ruchu tego i ciężkie beczkowate ciało grubasa z wieki łoskotem zwaliło się na ziemię.
 — O jarik! o gekim! o babalarim! o tenim! o azalarim! o bukalim! O biada! o nieba! o ojcowie moi! o moje kości! o flaszko! — stękał, nie wypuszczając z ręki flaszki, lecz nie czyniąc też wysiłku w celu powstania.
 Przyskoczyłem doń i na razie zdołałem tylko stwierdzić, że tylko rozpaczliwy zwrot do flaszki był uzasadniony; rozbiła się o jeden ze słupów i w ręku grubasa tkwiła zaledwie jej część górna — próźżna szyjka, zawartość zaś cała wylała mu się na twarz i odzienie. Towarzysze grubasa patrzyli na ten wypadek [I-6]z uśmiechem, ale żaden z nich nie próbował podejść ku nam, ażeby kompanjonowi dopomódz w powstaniu.
 — Zarar onlarinwar? Czyś pan się nie zranił? 3 zapytałem, biorąc mu z ręki szyjkę od flaszki i ocierając go chustką.
 — Azalarim dżimle kyrnysz! wszystkie kości mam połamane! — odpowiedział, leżąc wciąż na grzbiecie z podniesionemi w górę nogami i rękami.
 — Nie przypuszczam jednak — pocieszałem go. — Gdybyś pan miał nawet co uszkodzonego, nie mógłbyś długo pozostawać w tak trudnej pozycyi. Spróbuj pan powstać.
 Ująłem go za ręce i usiłowałem podnieść, ciągnąłem z całych sił, ale napróżno. Wtem nadszedł czarny młodzieniec, zapewnie zufraczi^[1] z miską w ręku, napełnioną węglami, prawdopodobnie do zapalania fajek. Chłopiec miał minę gotowego na wszelkie figle urwisa. Uchwycił szczypcami rozżarzony węgiel z miski i podsunął Turkowi pod nos tak blizko, że aż wąs mu zaskwirczał. W jednej chwili zerwał się grubas z ziemi i wymierzył czarnemu figlarzowi taki bakszysz poza uszy, że chłopiec upuścił miskę i z wrzaskiem wybiegł na ulicę.
 — Sakalin, byjykim gizel! mój wąs, mój piękny wąs! — krzyczał grubas gniewnie, głaszcząc się po uszkodzonej ozdobie twarzy. — Co za śmiałość takiego czarnego bydlaka porywać się na moje wąsy!... Niech go Allah na samem dnie piekła upraży!...
 Teraz dopiero mogłem się przypatrzeć dokładnie rozsrożonemu Turkowi. Nie był wysoki, ale tuszę za to miał potężną. Twarz jego nazbyt czerwona, nie dowodziła zdrowia, ale miała w sobie wyraz uczciwości i chociaż oczy iskrzyły się jeszcze gniewem, widać było, że w innych warunkach umiały patrzeć przychylniej. Był w wieku najwyżej lat trzydziestu pięciu. Ubraniem nie różnił się odemnie: miał na sobie szerokie tureckie [I-7]szalwar^[2], kamizelkę i krótki kubaran^[3] ze stojącym kołnierzem, chustkę pod kołnierzem od koszuli, na głowie fez, szal na biodrach i był w lekkich trzewikach. Jednakowoż gdy moja odzież miała barwę przeważnie szarą, jego była ciemno-niebieska, ozdobna złotymi galonami i sznurami. Wogóle wyglądał na człowieka, który nie potrzebuje liczyć się zbytnio z zawartością swojej sakiewki.
 Obmacawszy się z tyłu i z przodu, od góry i od dołu i przekonawszy się, że nic mu się w tym wypadku nie uszkodziło z wyjątkiem kilku osmalonych włosów w wąsie, wypogodził oblicze i wyciągając do mnie rękę do uścisku, rzekł serdecznie:
 — Allaha szike, szagh im! Bu wakyt n’asl idiniz. Dzięki Bogu, zdrów jestem! Co się z panem w ostatnich czasach działo?
 — W ostatnich czasach? — zapytałem zdumiony. — Znacie mnie, jak widzę...
 — A pan mnie nie?
 — Rzeczywiście, nie mogę sobie przypomnieć.
 — Wierzę, gdyż nie mówiłeś pan ze mną wówczas. Usiądźmy! Pewnie się pan piwa napijesz. Zapraszałem pana; musisz pan zrobić mi grzeczność i być moim gościem.
 Usiadł na pewniejszym stołku, zaś ja naprzeciw niego. Co za przypadek! Zaledwie w Kairze pył strzepałem z obuwia z Dżebel Abu Tartur, gdy oto spotykam człeka, który mię znał i widocznie niezłe miał o mnie wyobrażenie. Wysoce mię zaciekawiło, kim był Turek i gdzie mnie widział.
 — la walad, dżib sziszaten! Hej, chłopcze przynieśno dwa nargile! — zawołał poza siebie.
 Wezwany murzynek zbliżył się bojaźliwie i postawił nargile, trzymając przytem głowę w takiej odległości, aby jej powtórnie ręka grubasa nie dosięgła. Ale spostrzegłszy, że Turek nie gniewa się na jego widok, nabrał [I-8]odwagi i śmielej już podał nam węgle. Fajki napełnione były tenibekiem, silnym perskim tytoniem, który możliwy był do palenia tylko z nargilów.
 — A tina kizazaten bira! podaj nam dwie flaszki piwa austryackiego — zadysponował odobruchanyudobruchany Turek.
 Była to względem mnie wielka uprzejmość: zamiast piwa angielskiego, częstował mię austryackiem. O ile jednak grzeczny był dla mnie o tyle szorstkim okazał się wobec murzyna — zaledwie bowiem chłopak postawił na stole butelki i szklanki, otrzymał tak silnie poprawione wydanie pierwszego kaffu^[4], że błyskawicznie wyleciał przez izbę za próg.
 — Bu war parczazi, on dostał już swoją porcyę! — rzekł Turek, odkorkowując sobie butelkę dla nalania sobie i mnie piwa.
 Pił on widocznie nie poraz pierwszy z mieszkańcem zachodu, gdyż trącił się ze mną całkiem prawidłowo. Było to piwo pilzneńskie, prawdziwe piwo pilzneńskie z browaru mieszczańskiego. Najmilszy wschodzie! Zaczynam się obawiać o ciebie! Jednak pij dalej, zapijaj się piwem; lepsze ono, aniżeli mocny arak, który krew ci zatruwa i nerwy rujnuje, chociaż Mahomet nie zakazał go, tak, jak wina.
 Gdy po nasyceniu pragnienia poszły w ruch fajki, zmierzył mię Turek zwrokiemwzrokiem przychylnego poważania, poczem rzekł:
 — Pan mnie nie znasz, więc muszę mu powiedzieć moje nazwisko. Nazywam się Murrad Nassyr, a mieszkam w Nif, koło Ismir^[5]. Jestem bazirgijam^[6] i mam kilka okrętów, Mekten^[7] swój mam w Ismir, ale składy moje są w Nif. O efiendi mam ja tam piękne i cenne, bardzo cenne rzeczy, których posiadanie uradowałoby niejednego baszę.
 Mówiąc to, przyłożył do ust końce wielkiego wskazującego palca, a cmoknąwszy w nie, zamknął [I-9]oczy i jął mlaskać językiem z rozkoszą niewymowną, poczem prawił dalej:
 — Ale ja jestem nie tylko kupcem, bo i wojownikiem. W podróżach moich muszę nieraz używać broni, i niema człowieka, któryby mógł pochwalić się tem, że mię zwyciężył. Zresztą Świadczy już o tem moje nazwisko.
 Wygłosił to z wielką dumą i spojrzał na mnie w oczekiwaniu mojego w tej sprawie zdania.
 — Pańskie nazwisko? — zapytałem. — Masz pan na myśli „Murad“, czy „Nassyr“?
 — Oczywiście, że Nassyr.
 — No, to słowo nie ma nic wspólnego z walecznością, gdyż oznacza nagniotek na nodze, który bywa zwykle tak bolesny, że mając nagniotki, chodzi się z miną wcale nie bohaterską.
 — Allah, Allah! — zawołał. — Jakże się pan mylisz okropnie! Ależ słowo to oznacza zwycięzcę!
 — Tak, arabskie słowo „Nass“ oznacza zwycięzcę, ale nie tureckie „nassyr“. Po turecku musiałbyś pan nazywać się Galib, Fatih albo Genidżi.
 — Effendi, chyba chcesz mię pan obrazić i purpurą okryć moje policzki. Czyż pan, człowiek u nas obcy, masz możność lepiej odemnie zrozumieć imię moje, imię człowieka, którego przodkowie walczyli z chwałą pod najsławniejszymi sułtanami tego kraju?
 — Dobrze, w takim razie mylę się — przyznałem uprzejmie. — Wybacz mi pan mą nieświadomość.
 — Wybaczam — rzekł z zadowoleniem. — A teraz powiem panu, gdziem pana widział. Było to w Dżezairi^[8], gdzie okręt mój stał na kotwicy. Czy znasz pan tam kupca francuskiego Latréaumonta?
 — Tak, istotnie znam — potwierdziłem.
 — Siedziałeś pan w kawiarni przy ulicy Bab-Azoun. Ja również przyszedłem tam i spostrzegłem, że obecni spoglądali na pana z zaciekawieniem, mówiąc o panu [I-10]cicho między sobą. Kiedyś pan odszedł, zapytałem o niego i dowiedziałem się, żeś jest owym obcym, który młodego Latréaumonta, porwanego i zawleczonego na Saharę, wyrwał z pośród zgrai jego katów. Zapamiętałem sobie dobrze twarz pańską i teraz oto poznałem pana natychmiast.
 — Tak, nie mogę wprawdzie zaprzeczyć, że jestem owym obcym, lecz na to, co uczyniłem, patrzano, zdaje się, przez churdebin^[9].
 — O, nie, effendi; wiem ja dobrze, że zniszczyłeś całą liczną gum^[10]. Nie uszedł panu ani jeden z Imoszarów, ani Tuaregów.
 — Nie byłem tam sam jeden.
 — Był z panem jakiś Anglik i dwaj służący, oto wszystko. Odwiedziłem potem Latréaumonta, do którego miałem interes, i on mi właśnie opowiedział obszernie całą tę historyę. Effendi, skąd pan obecnie przybywasz?
 — Z Bir Haldeh w kraju Uelad Ali.
 — A dokąd pan dążysz?
 — Do domu.
 — Co? Do Europy? Czyżby tam czekano na pana, czy też masz pan tam jakie obowiązkowe zajęcie? Taki pan nie może przecie prowadzić żadnego interesu.
 Czekał na moją odpowiedź z wielką, niemaskowaną niczem ciekawością.
 — No, interesów nie mam żadnych i nie mogę powiedzieć, aby mię tam oczekiwano niecierpliwie.
 — A więc zostań pan tutaj i jedź pan ze mną.
 — Dokąd?
 — Do Sudanu, do Chartumu.
 Co za propozycya! Podróż w tamte strony byłaby spełnieniem moich najgorętszych życzeń, Niestety, nie mogłem dać innej odpowiedzi, jak tylko odmowną.
 — Nie mogę; niepodobna mi zostać; muszę wracać do domu.
[I-11] — Ciekawym dlaczego, skoro nic pana tam nie wzywa?
 — To mię pędzi! — rzekłem, uderzając się po kieszeni, a wyciągnąwszy z niej skórzaną sakiewkę, potrząsałem mu nią przed nosem. — Czy mam panu powiedzieć, na jaką chorobę cierpi ten woreczek? To Sill, cajyflanma^[11], czyli dolegliwość, którą tylko w kraju można wyleczyć. To znaczy, że pieniędzy starczy mi tylko na jazdę wielbłądem do Suezu, a potem na szybki powrót do domu.
 Spodziewałem się oczywiście, że teraz mój rozmówca da pokój całej sprawie, lecz zawiodłem się, Turek bowiem rzekł natychmiast:
 — O, panu nie może braknąć pieniędzy. Pójdź pan tylko do banku egipskiego w Muski, do Oppenheima i Ski na ul. Esbekieh, albo do Toda, albo do Rathbone i Ski w ogrodzie Rozetty, a otrzymasz pan tyle, ile zażądasz. Ja znam tych ludzi.
 — Ba! Ale oni mnie nie znają!
 — Dam panu kiaghat^[12].
 — Dziękuję, nie pożyczam. Nie jestem taki bogaty, jak pan i nie mogę jechać dalej, aniżeli mi na to osobista kasa moja pozwoli.
 — Naprawdę pan nie chce?
 — Nie.
 — Szkoda, wielka szkoda! — rzekł poważnie, a twarz jego przybrała wyraz szczerego żalu. — Gdyby mi pan towarzyszył, wielkąby mi pan oddał przysługę. Ucieszyłem się, spotkawszy pana i postanowiłem zaraz poprosić go o towarzyszenie mi w podróży, gdybyś pan nic innego nie miał do roboty.
 — Jakto? Mógłbym się panu na co przydać?
 — Tak.
 — A to na co?
 — Allah! Pan jeszcze o to pytasz? Udaję się do Chartumu, ażeby zawieźć siostrę do jej niszanly’ego^[13]. [I-12]Ona ma kilka służebnic, a i ja muszę sobie dobrać ludzi, którym mógłbym zaufać. Pomyśl pan: taka długa i niebezpieczna podróż... najpierw Nilem, a potem przez kraj dzikich Arabów... Człowiek taki, jak pan, który porwał się na liczną zgraję krwiożerczych Tuaregów, nie boi się nikogo... Czy masz pan ze sobą broń palną, którą rozporządzałeś wówczas?
 — Mam.
 — No, to niech się pan namyśli! Podróż nie będzie pana kosztowała ani para; ja postaram się o wszystko. Zapłaty, jak służącemu, nie mogę panu zaofiarować; ale tam zrobimy dobry interes, który nam da pokaźne zyski i podzielimy się nimi stosownie do umowy.
 To mię ostatecznie przekonało. Przyznaję, że byłbym najchętniej wyraził natychmiast swoją zgodę, ale się jeszcze wstrzymałem, rzucając pytanie:
 — Jakie pan ma tam interesa na myśli?
 Mrugnął oczyma, a twarz jego przybrała wyraz tak chytry, jakiegom się u tak prostodusznego człowieka nie spodziewał.
 — Nie domyślasz się pan?
 — Nie.
 — A może sekik?
 Spojrzał mi w oczy pytająco a ciekawie. Wyraz sekik znaczy „niewolnicy“. Odpowiedziałem bez namysłu:
 — Do tego nie przyłożyłbym nigdy swej ręki. Jestem chrześcijaninem! Zresztą łowy na niewolników zakazane zostały przez kedywa.
 Twarz jego przybrała znowu pierwotny wyraz szczerości i rzekł mi otwarcie:
 — Zawodowy łowca niewolników nie pyta o zakaz kedywa. Lecz ja nim nie jestem i nie zamierzam się tem zajmować. Inny towar zajął moją uwagę: strusie pióra, guma, kadzidło, liście senesu, rogi bawole i kość słoniowa... oto co mię pociąga. W Chartumie znajdują się wielkie zapasy tego wszystkiego i zamierzam pohi czynić znaczne zakupy. Czyżbyś pan uważał handel [I-13]takim towarem za grzech, za coś przeciwnego pańskim wierzeniom religijnym?
 — Bynajmniej.
 — Więc jedź pan ze mną! No, zgoda? — wyciągnął do mnie rękę.
 — Czasu niewiele, a my nie znamy się jeszcze — zauważyłem.
 — Ja pana znam i powtarzam, że myślałem o takim właśnie człowieku. Daję panu słowo, że nie doznasz pan żadnej straty. Przeciwnie, przywieziesz pan stamtąd do domu sakiewkę pełną, zamiast pustej.
 Ten argument był bardzo zachęcający, choć może nie rozstrzygający. Gdyby nie owo chytre spojrzenie, z którem przedtem czekał na moją odpowiedź! Wzbudziło ono we mnie podejrzenie, pomimo dobroduszności Turka. Wydało mi się, że byłby rad, gdybym nie był okazał się przeciwnikiem handlu niewolnikami. Dlatego też odpowiedziałem:
 — Sprawa nie taka pilna. Daj mi pan czas do namysłu.
 — Bardzo chętnie, effendi. Ale zdaje mi się, że miałeś pan zamiar, w razie niedojścia umowy naszej do skutku, udać się do Suezu. Kiedy mianowicie chciałeś pan tam odjechać?
 — Pojutrze lub jeden dzień później.
 — W takim razie mamy dość czasu. Czy wolno zapytać, gdzie pan mieszkasz?
 — Właściwie wcale jeszcze nie mieszkam. Trochę rzeczy mam w hotelu, a niedawno oto wyszedłem, by znaleźć sobie mieszkanie prywatne.
 — I nie znalazłeś pan go jeszcze?
 — Nie znalazłem, i wogóle nie widziałem żadnego, gdyż zaraz na początku moich poszukiwań byłeś pan łaskaw zatrzymać mię tutaj.
 — To bardzo dobrze! To doskonale! bo mam dla pana mieszkanie; nie wiem tylko, jakie są pańskie wymagania.
 — Małe, albo żadne. Potrzeba mi zwykłego po[I-14]koju z dywanem, albo zasłanego zwykłymi kocami. Tylko musi być czysty. Jeśli zaś będzie przytem jakiś mały dziedziniec, gdzie możnaby zaczerpnąć trochę świeżego powietrza, to byłbym więcej niż zadowolony.
 — Tak, to istotnie bardzo małe wymagania!
 — Kto przywykł w podróżach spać pod gołem niebem, ten łatwo może w mieście ograniczyć swoje potrzeby.
 — Ba! Ograniczać się tu niepotrzeba; możesz pan mieszkać, jak basza. Lokal, który chcę panu polecić, jest bardzo ładny; możesz pan mieć trzy pokoje, któreby zadowoliły ministra.
 — Dziękuję bardzo! Nie jestem ministrem i nie żyję też na tak wysokiej stopie. Właśnie dlatego, że polecone przez pana mieszkanie jest tak wspaniałe, nie nadaje się dla mnie i nie odpowiada zawartości mojej sakiewki.
 — O, nadaje się bardzo, bo nie zapłacisz pan ani piastra.
 — Ba! Któż to wynajmuje trzy pokoje, nie żądając zapłaty?
 — Kto? Ja, effendi, ja!
 — Pan? Posiadasz pan dom w Kairze?
 — Nie, własnego domu tu nie mam, ale musiałem sobie wynająć, gdyż ze względu na interesa i przygotowania do podróży, wypadło mi przynajmniej trzy tygodnie zabawić w Kairze. Mam z sobą zresztą harem mojej siostry, nie mogłem przeto zajechać ani do hotelu, ani do prywatnego domu, zamieszkałego przez innych jeszcze ludzi. Ogromnie trudno znależć tutaj odosobnione a wygodne mieszkanie, udało mi się jednak wynająć o dwie ulice stąd odpowiedni budynek. Właściciel tego domu był bardzo bogatym człowiekiem I zostawił w nim całe swoje wspaniałe urządzenie.
 — I masz pan trzy zbędne pokoje?
 — I więcej nawet, jeśli pan zechcesz. Dom jest wielki i obszerny, a ja sam go zamieszkuję. Szczególne to uczucie mieszkać samemu w takim obszernym gmachu. [I-15]Dlatego sprawiłbyś mi pan wielką przyjemność, gdybyś się sprowadził do mnie i brał udział w moich ucztach samotnych.
 — Hm! Ta propozycya nie wydaje mi się nie do przyjęcia. Czy mogę oglądnąć te pokoje?
 — Bardzo chętnie! Jeśli sobie pan życzy, pójdziemy zaraz. Chłopcze, płacić!
 Słowa te zawołał poza siebie. Murzynek wetknął głowę przez drzwi i cofnął ją. Obawiał się ponownego obicia i posłał gospodarza. Grubas zapłacił za piwo siedm piastrów, bynajmniej jednak nie okazał niezadowolenia, owszem, jeszcze dla chłopca piastra jednego, jako bakszysz, zostawił. Był widocznie lubownikiem jęczmiennego nektaru, bo kiedyśmy lokal opuszczali, zastrzegł się, że po zwiedzeniu mieszkania powrócimy tu znowu.
 Po drodze dowiedziałem się, że cały swój wolny czas przepędza zwykle w tej piwiarni, ponieważ napój jest doskonały, a ruch przed domem bardzo zajmujący. Ulica mianowicie była w tem miejscu bardzo szeroka, a skutkiem tego mógł się na niej rozwinąć iście wschodni, gwarem przepełniony handel. Z piwiarni przedstawiał się widok bardzo zajmujący i ten ruch pstrego tłumu musiał nęcić Murada Nassyra.
 Weszliśmy w uliczkę, w której mieszkał. Była ślepa, jak wiele ulic w Kairze. Domy, stojące przy niej, nie wyglądały zbyt zapraszająco, co jednak nie pozwalało sądzić o ich wnętrzu. Na Wschodzie trafiają się budynki, wyglądające z zewnątrz jak ruiny, a będące wewnątrz pałacami. Mieszkaniec Wschodu ukrywa, w przeciwieństwie do mieszkańca Zachodu, wszystko, co odnosi się do jego domowego życia. Może to mieć swoje dobre strony, ale tamuje obywatelską solidarność i społeczny postęp.
 Wiele domów nie miało okien, w innych zaś były rozmieszczone bezmyślnie i nieregularnie, a wszystkie opatrzone kratami. Długich rzędów szyb, przepuszczających światło ze dworu, nigdzie na Wschodzie [I-16]nie znajdziesz. Tamtejsi ludzie nadmiaru światła nie lubią.

 Budynek zamykający ulicę, a więc stojący na poprzek, był tym właśnie, który Turek wynajął. Brama była wprawdzie wysoka, lecz bardzo wązka. Jeździec mógł się przez nią przecisnąć, lecz musiał nogi szczelnie do boków konia przyłożyć, nie chcąc otrzeć się z prawej lub z lewej strony. Wrota były zamknięte, a obok nich wisiał na sznurze drewniany młotek, którym Nassyr zapukał.

Tom XIV.

Selim stoi w otwartych drzwiach.

 Otworzono dopiero po długiej chwili i we drzwiach zjawił się człowiek, na którego widok przeraziłem się niemal. Przerastał mnie prawie o głowę i był niesłychanie szczupły. Pierś jego miała najwyżej półtorej piędzi szerokości, a z każdej jego ręki, licząc na długość, mógłbym zrobić dwie swoje. Takie proporcye miało całe jego ciało i wszystkie członki, długie, nieskończenie długie, lecz zastraszająco cienkie. Nos jego miał przynajmniej cztery cale długości i był tak ostry, że możnaby go użyć jako snycerskiego narzędzia. Twarz miał wygoloną zupełnie, a na głowie turban tak szeroki, jakiego nie widziałem nawet u Kurdów, znanych z tego, że noszą najszersze turbany. Od szyi aż do dołu zwisał mu żupan białej barwy, podobny do koszuli, ale co to była za białość!
 — To Selim, zarządca mego domu — rzekł Turek, odsuwając długiego na bok, a mnie popychając przed siebie.
 Weszliśmy, a podobny do cienia Selim zasunął drzwi za nami. Znaleźliśmy się w wązkim kurytarzu, nie w środku, lecz po lewej stronie parteru, gdyż brama była umieszczona w tem miejscu. Wszystkie izby leżały więc na prawo od nas. Najpierw zaprowadził nas Nassyr na dziedziniec, którego urządzenie było rzeczywiście kosztowne, choć bardzo zniszczone. Szliśmy po marmurowej posadzce. Na środku dziedzińca znajdował się basen z tego samego materyału, ale bez wody. Kwadratowy dziedziniec zamykały wysokie ściany budynku, [ilus] [I-17]podparte długim szeregiem filarów. Poza kolumnadą czerniły się drzwi, wiodące do komnat. Turek wykonał ręką ruch kolisty i rzekł:
 — Z dawnej wspaniałości tego budynku dzisiaj pan widzi już tylko resztki. Tu biła przepyszna fontanna, użyczająca ochłody, ale już oddawna nieczynna. Pomyśl pan, ile tutaj pokoi na dole i na górze! Kto ich ma używać?
 Mówił po turecku. Dozorca, stojący obok, skłonił się i rzekł po arabsku:
 — Słusznie, bardzo słusznie!
 Lecz jaki to był ukłon! Nie widziałem i nie zobaczę już nic podobnego, bo i takiego Selima drugiego z pewnością na świecie nie spotkam. Gdy pochylił górną część ciała, uczynił to tak nagle i z taką siłą, że zdawało się, iż musi spaść z podstawy długich nóg. Zdawało mi się, jakoby jakiś dreszcz gwałtowny wstrząsnął wszystkimi jego członkami; wyglądał jak osika, w której gałęzie zadmie nagle silny wicher. W czasie tego ukłonu poruszył się kaftan Selima w osobliwy i nieopisany sposób, mniej więcej tak, jak materya, której ruchem naśladuje się na scenach fale morskie. Zdawało się, że każde żebro, każda kość wypadła ze związku z całością ciała i wyprawia na własny koszt wszelkiego rodzaju skoki i kozły, a kaftan musi iść śladem tych dziwnych ruchów.
 — Teraz pokażę panu także ogród — rzekł Turek. — Chodź pan!
 Przeszliśmy przez dziedziniec. Za sobą usłyszałem znowu „Słusznie, bardzo słusznie!“, a kiedy się oglądnąłem, zobaczyłem Selima, wykonującego nowy ukłon, tak głęboki, że korpus jego utworzył z nogami kąt ostry o sześćdziesięciu stopniach.
 W murze, po drugiej stronie dziedzińca, umieszczone były maleńkie drzwi, wiodące do ogrodu bardzo nawet wielkiego, jeżeli się uwzględni to, że znajdował się w środku miasta. Trzy dalsze boki otoczone były murem wysokości człowieka, poszczerbionym gdzie[I-18]niegdzie od starości. Trawników jednak ani kwiatów nie było, tylko jedna dzicz wszelakich chwastów i roŚślin jadowitych; był to ogród wschodni w całem tego słowa znaczeniu.
 — Pokazuję to panu, ażebyś się zoryentował — rzekł Nassyr. — Teraz zobaczysz pan pokoje.
 Wróciliśmy na dziedziniec. Stał tam Selim i oczekiwał nas na tem samem miejscu, a kiedy przechodziliśmy, wykonał tak karkołomny ukłon, żem się przestraszył, czy sobie przypadkiem z bioder zbyt wysmukłej kibici nie wykręcił. Potem ruszył za nami krokiem pełnym godności i otworzył nam pierwsze drzwi parteru, przyczem znowu tak się ukłonił, że nosem dotknął prawie ziemi.
 Weszliśmy do przedpokoju, wyłożonego rogożą z liści palmowych. Ściany i powała były bielone. Stąd weszliśmy do drugiej większej komnaty, używanej prawdopodobnie do przyjęć. Dokoła leżały czerwone aksamitne poduszki, a dywan smyrneński pokrywał całą podłogę. Na ścianach znajdowały się sentencye z koranu, malowane złotem na tle niebieskiem. Następny pokój przeznaczony był na sypialnię. Ze środka powały zwisała barwna szklanna lampka. W jednym kącie leżał drogocenny dywan modlitewny, a w drugim stała umywalnia, składająca się, jak później zauważyłem, z prawdziwych chińskich naczyń porcelanowych. Naprzeciwko stało łóżko, wyłożone kilkoma wysokiemi i miękkiemi poduszkami, na których leżały kołdry, okryte jedwabiem.
 Dostaliśmy się do małego pokoju, którego urządzenie zdradzało, że był kancelaryą pana domu. Na jednej ścianie wisiał zbiór fajek, we wnęku stały nargile i miedziane naczynia na tytoń, a w niszy znajdowała się szafa z książkami. Tu i ówdzie leżały książki także na półkach. Zauważyłem dwa pisane korany i trochę innych książek nabożnych. Właściciel musiał być bardzo uczonym i wierzącym muzułmaninem.
 Następne drzwi wiodły do dalszych komnat, nie otworzyliśmy ich jednak, a Murad Nassyr powiedział:
[I-19] — Teraz następują pokoje, zamieszkałe przezemnie. Te, które widziałeś pan dotychczas, przeznaczone dla pana. Czy chcesz pan tu zamieszkać?
 — Jestem gotów, lecz pod jednym warunkiem.
 — Jaki to warunek?
 — Wprowadzenie się moje tutaj nie obowiązuje mnie do niczego.
 — Zgoda, effendi! Wprowadzi się pan tutaj i będzie moim gościem; zresztą możesz pan postępować wedle swego upodobania. Spodziewam się jednak, że sprawi mi pan tę radość i weźmie udział w mej podróży do Chartumu. Zanim jednak postanowienie pańskie, aby tu zamieszkać, nabierze znaczenia, oznajmię panu coś, co uważam za konieczne. Selimie, przynieś nam fajki!
 Marszałek domu stał w ostatnich drzwiach, które był otworzył. Skłonił się znowu w opisany poprzednio sposób, przyczem zatrzęsły się wszystkie jego członki, a ręce zwisły aż do ziemi, i odrzekł:
 — Słusznie, bardzo słusznie, ale to nie moja rzecz, lecz murzyna. Ja go tu przyślę.
 Ten szczególny kościotrup uważał się za zbyt wysoko postawioną osobę, ażeby się miał zniżyć do tej usługi. Zniknął, a wkrótce potem ukazał się stary murzyn, który zdjął ze ściany dwie fajki, napełnił je tytoniem, zaczerpnąwszy go z naczyń miedzianych, zapalił i podał nam na klęczkach. Następnie oddalił się, by za drzwiami czekać na dalsze rozkazy. Tymczasem usiedliśmy obok siebie na poduszce, aby zacząć rozmowę. Obyczaj Wschodu nie pozwalał mi zapytać się Turka o siostrę, chociaż, jako zawezwany przez niego do wspólnej podróży, musiałem się nią żywo zająć. Kobieta, jadąca ze Smyrny do Chartumu, by tam wyjść zamąż, to wypadek tak rzadki, że musi mieć swe odrębne powody. Dowiedziałem się tylko mimochodem, że ma cztery służące; dwie białe i dwie czarne.
 Byłem bardzo ciekaw, co mi Nassyr zamierza powiedzieć. Wywnioskowałem z jego słów, że musiało się to odnosić do mieszkania i wyglądało na coś [I-20]takiego, co chciał mi oznajmić w dobrej wierze. Czyżby chodziło o coś, co miało mię skłonić do wyrzeczenia się tego mieszkania, pomimo że ani za nie, ani za całe utrzymanie wogóle nie miałem nic zapłacić? Niedługo miałem błąkać się w wątpliwościach, chociaż Turek wschodnim zwyczajem nie powiedział wprost, o co mu chodzi, lecz poprzedził to wstępem.
 — Jesteś pan chrześcijaninem — zaczął — a ja znam za mało pańską religię, ażebym mógł wiedzieć, czego ona uczy. Czy wierzysz pan w wieczną szczęśliwość, w potępienie i w to, że dusza żyje dalej po śmierci?
 — Naturalnie.
 — Czy wiesz pan, dokąd dusza odchodzi i jak wygląda to miejsce, do którego dostaje się zaraz po śmierci?
 — Nie. Tylko Bóg może to wiedzieć.
 — Czy dusza zmarłego może ukazywać się na ziemi jako widmo? Odpowiedz pan tak, jak panu każe sumienie!
 — Jako duch tak, ale jako widzialne widmo nie, napewno nie.
 — W takim razie pan się myli. Widma mogą się ukazywać.
 — Jeżeli pan w to wierzy, nie będę się z panem spierał, choć nie podzielam tego zdania.
 — A jednak wcześniej czy później pan mi słuszność przyzna. Zaraz od jutra zaczniesz pan wierzyć w strachy, gdyż w tym domu! mamy takiego chajala.
 — Ponieważ wogóle niema strachów ani upiorów, w które gmin wierzy, przeto i tutaj ich nie zobaczę.
 — Zapewniam pana jednak, że mówię prawdę.
 — W takim razie ulega pan widocznie złudzeniu Wziąłeś pan za widmo cień, lub coś innego całkiem naturalnego.
 — O nie. Cień jest ciemny, a widmo jasne.
 — Jakie ma kształty?
[I-21] — Przybiera najrozmaitsze, to człowieka, to psa, to wielbłąda, to osła...
 — Wtedy — wtrąciłem — wybiera postać właściwą. Nie chciałbym uchodzić za osła.
 — Nie żartuj, efiendi! Mówię całkiem poważnie. Istotnie trudno mi z panem o tem mówić, bo obawiam się, abyś tego mieszkania nie opuścił.
 — O to nie lękaj się pan bynajmniej. Przeciwnie, właśnie to zachęca mię, ażebym się do pańskiego mieszkania sprowadził. Słyszałem tyle razy o strachach, a nie widziałem dotychczas ani jednego. Ponieważ teraz nadarza mi się sposobność, skorzystam z niej z radością. Zostaję zatem w tym domu.
 — Effendi, bluźnisz przeciw duchom!
 — Ani myślę! Jestem tylko żądny wiedzy i spodziewam się, że otrzymam od upiora wiadomości o świecie duchów, choć niestety nie wierzę, żeby on do nich należał.
 — Należy do nich, gdyż ukazuje się i znika, kiedy mu się podoba.
 — Czy wyprawia jakie psoty, czy też zachowuje się, jak osoba w wieku statecznym?
 — Pan ciągle szydzisz, ale dowiesz się pan czegoś innego. Widmo to przechodzi przez wszystkie drzwi.
 — Gdy są zamknięte?
 — Nie.
 — No, to i ja potrafię, nie będąc widmem.
 — Dzwoni ono jakby łańcuchami, szumi i wyje jak wicher, szczeka jak pies, jak szakal i ryczy jak wielbłąd i osioł.
 — Takie głosy i ja potrafię naśladować.
 — A nagłe znikanie?
 — Z pewnością i to potrafię, jeżeli wprzód zobaczę, jak to sam strach urządza. A zatem pan sam to wszystko widziałeś i słyszałeś?
 — Tak.
 — Kto jeszcze?
 — Wszyscy, wszyscy! Moja siostra, jej służące, [I-22]stróż i murzyn. Wszedł do izby i stał nad ich łóżkiem i nad mojem.
 — I nad łóżkiem pańskiej siostry?
 — Nie, bo ona kazała służebnicom zabarykadować drzwi do haremu.
 — A więc mamy do czynienia z duchem, który nie umie przejść przez drzwi zastawione, tylko przez otwarte. I ja to także potrafię.
 — O proszę! Nasze drzwi nie są wprawdzie zamknięte, lecz zaryglowane. W tym domu nie ma zamków, tylko zasuwy.
 — Hm! Czy upiór ma stałą godzinę, o której się ukazuje?
 — Zapewne! Wiesz pan może, iż godzina duchów zaczyna się o północy.
 — Czy przychodzi codziennie?
 — Tak i bawi tutaj przez całą godzinę.
 — Nie mam mu tego za złe, gdyż jeśli ma do rozporządzenia tylko godzinę, to jako prawdziwy strach chce ją wyzyskać. Czy z nim kto mówił i czy widmo odpowiadało?
 — Nie.
 — A więc to upiór nierozmowny, lecz istota cicha. Bardzo ją za to poważam, gdyż nie lubię gadatliwości. Czy dawno przywykł do tego domu?
 — Już dawno. Ukazywał się także wszystkim poprzednim jego mieszkańcom.
 — I właścicielowi?
 — Nie, gdyż widmo jest właśnie duchem ostatniego właściciela.
 — Aha! Czy udowodniło to jaką legitymacyą, mającą znaczenie?.
 — Proszę cię, efiendi, porzuć pan żarty! Jest tak, jak mówię. Od śmierci właściciela, który był majorem w armii wicekróla, nie było mieszkańca tego domu, któryby tu zabawił dłużej nad tydzień. Upiór wszystkich wypędził.
 — A jak długo pan tutaj mieszkasz?
[I-23] — Tydzień, i przyznaję się panu otwarcie, że byłbym się za kilka dni wyprowadził, gdybym był pana nie znalazł, gdyż spodziewam się, że pan ducha wypędzi!
 — To bardzo szczere wyznanie i jestem panu za nie wdzięczny. Wdzięczność tę okażę w ten sposób, że odpowiem wszelkim pańskim oczekiwaniom. Mam nadzieję tak przekonywująco z duchem porozmawiać, że już nigdy nie wróci.
 — Allah, wallah, Tallah! zawołał przerażony. — Nie bierz się pan do tego. On wróci, choć nie będzie z panem rozmawiał.
 — Tak pan sądzi?
 — Tak. Sama obecność pana sprawi, że on już nie wróci.
 — Sądzisz pan, że boi się mnie tak bardzo?
 — To nie, ale... effendi, nie wź mi za złe tego, że powiem otwarcie!
 — Nie. Mów pan śmiało.
 — Z tamtych książek poznałeś pan, że major był pod koniec życia bardzo pobożnym człowiekiem. Z tego można wnosić na pewne, że i duch jego pobożny. Upiór wierzący zaś i bojący się Allaha i proroka, z pewnością będzie unikał domu, w którym mieszka niewierny, chrześcijanin.
 — Aha! — roześmiałem się. — To z pana chytry człowiek. Dlatego to dałeś mi pan bezpłatne mieszkanie?
 — Nie tylko dlatego, raczej z tego powodu, że słyszałem wiele o panu i życzę sobie, żebyś mi pan towarzyszył. Zechciej pan wejść w moje położenie! Ten dom jest jedynem odpowiedniem mieszkaniem dla mnie i mojej siostry i jeśli będę musiał opuścić go z powodu widma, to nie znajdę drugiego, odpowiadającego w tym stopniu naszym potrzebom. Dlatego to jesteś mi pan gościem tak miłym, gdyż wiem, że zmarły major nie wejdzie do domu, dopóki się pan w nim znajduje. Siostra jest w śmiertelnym strachu i chce się wynosić, a służba powiedziała [I-24]mi, że mnie opuści, jeśli tutaj zostanę. Oni wszyscy uspokoją się, kiedy się dowiedzą, że pan jest naszym domownikiem.
 — Więc donieś im pan o tem czemprędzej! Cieszy mię to serdecznie, że mahometańskie upiory tak się boją chrześcijan, a jeśli zmarły major jest mądrym strachem, to dziś zaraz zaniecha swoich odwiedzin. Ile płacisz pan za ten dom osławiony?
 — Pięćdziesiąt piastrów tygodniowo. Pomyśl pan sobie, jak tanio!
 — Czy z powodu widma?
 — Tak. Cały Kair wie o tem, że tu straszy, i każdy ten dom omija. Tylko obcym można go jeszcze wynajmować, a i ci mieszkają tylko przez kilka dni, co najwyżej przez miesiąc.
 — A kto jest właścicielem obecnie?
 — Wdowa po zmarłym, lecz i ona nie mogła wytrzymać i sprowadziła się do swego brata, handlarza dywanami w Muski.
 — Hm! Uważam to za bardzo nieodpowiedne ze strony ducha, że obchodzi się tak ze żoną. Skoro jej dom zostawił w spadku, to trudno mu wybaczyć obecne wypędzanie jej z dziedzictwa.
 — On go jej nie zapisał, lecz Kadirinie, nabożnemu stowarzyszeniu Seyd Abd el Kader el Djelani. Wdowa ma prawo mieszkać tu aż do śmierci, poczem dom przechodzi na własność stowarzyszenia.
 — Ach, taki To nabożna Kadirina nie może używać domu aż do śmierci wdowy i zmarły major chodzi tu, jako upiór? Idź pan do siostry i powiedz pan jej, że duch naprzykrzy się jej co najwyżej raz jeszcze.
 — Nabrałeś pan więc mojego przekonania? Przyznajesz mi pan słuszność? Tak, ja zaraz pójdę do niej, aby jej zanieść tę wesołą nowinę. Nietylko to ją jednak zachwyci. Opowiadałem jej raz o panu i gdy jej powiem, że spotkałem się z panem, że pan jest tutaj I może uda się z nami do Chartumu, znikną natychmiast jej obawy przed niebezpieczeństwami podróży. [I-25]W każdym razie muszę jej donieść o pańskiej obecności, gdyż będziesz pan z nami jadał.
 Powstał i odszedł. I tak w pierwszych zaraz g0dzinach pobytu mego w Kairze trafiła mi się doskonała przygoda. Nadzieja bezpłatnej podróży do Chartumu i nadzieja pochwycenia za czuprynę ducha egipskiego majora! I czegóż mogę żądać ponadto?
 Co do upiora, to po zbadaniu bliższych okoliczności, przypomniałem sobie podobny wypadek. Pewien bogaty chłop umarł i postanowił w testamencie, że stara krewna będzie mogła aż do śmierci mieszkać w oficynie. Wkrótce po pogrzebie zaczął nieboszczyk straszyć, a szczególnie w oficynie. Staruszka nie wierzyła jednak w strachy, była rozsądniejszą od wdowy po majorze w Kairze, sprowadziła potajemnie kilku silnych ludzi i kazała im czekać na ducha. Pochwycono go, a kiedy zdarto zeń prześcieradło, pokazało się, że to spadkobierca, syn zmarłego, który nierad był temu, że staruszka mieszka w oficynie.
 Czyżby podobny wypadek nie mógł się zdarzyć w Egipcie? Byłem sam i przystąpiłem do drzwi, żeby je zbadać. Wszystko można było sobie łatwo wytłómaczyć prócz tego, że duch mógł przechodzić przez drzwi zaryglowane. Moja izba miała troje drzwi; jednemi weszliśmy tutaj, drugie prowadziły do komnat Turka, a trzecie na krużganek, otaczający dziedziniec. Pierwszych nie chciałem otwierać, gdyż murzyn czekał za niemi; rygiel był po mojej stronie w pokoju. Przy drugich drzwiach nie zauważyłem rygla, widocznie musiał być przytwierdzony po drugiej stronie, zauważyłem natomiast w drzwiach trzy obok siebie wywiercone dziury. Trzecie drzwi, wiodące na krużganek, miały rygiel od strony izby. Kiedy je otworzyłem i zbadałem od zewnątrz, znalazłem znowu takie trzy dziury i to właśnie w tem miejscu, gdzie po drugiej stronie znajdował się rygiel. Zasuwy nie były z żelaza, lecz z drzewa. Należy jeszcze zauważyć, że wszystkie izby, położone dokoła dziedzińca, połączone były drzwiami, oprócz [I-26]tego każda miała jedne drzwi, wiodące na krużganek. Prawdopodobnie strach cienkim, spiczastym, gwoździem, przy pomocy wspomnianych dziur, każde drzwi otwierał. Wystarczyło wsunąć gwóźdź w jeden z otworów, wbić w miękkie drzewo rygla i odsunąć na bok. Nie zwierzyłem się Nassyrowi z tego odkrycia, wolałem zachować je dla siebie.
 W kilka chwil później powrócił on i oznajmił mi, że siostra wita mnie z radością, że bardzo mię pragnie zobaczyć, ponieważ jednak nie wypada, aby mnie odwiedziła, a mężczyźnie także nie wolno wejść do haremu, musi czekać cierpliwie, dopóki nie nadarzy się do tego sposobność w podróży. Zapewne muszę być głodny, mówiła, gdyż dopiero przybyłem i zabawiłem krótko w hotelu, więc ona temu zaradzi.
 Grubasowi nie przyszło na myśl, że mogę być głodny. Pod tym względem są kobiety na całym świecie rozważniejsze od mężczyzn. Nassyr miał jeszcze coś na sercu, więc wezwałem go, żeby mi to powiedział.
 — O, — rzekł — nie chciałbym się panu naprzykrzać; to dotyczy tylko murzynki.
 — Co to takiego?
 — Ma ona wściekły ból zębów, a pan jesteś lekarzem, jak napewno przypuszczam.
 Niemców, podróżujących po wschodzie, uważają tam powszechnie za lekarzy, albo za ogrodników.
 — Czy mógłbym ją zobaczyć?
 — Czarną służącę? Pewnie!
 — No to poślij pan po nią!
 Klasnął w ręce, poczem wszedł murzyn i otrzymał rozkaz przyprowadzenia czarnej. Była jeszcze bardzo młoda i nie miała spłaszczonego nosa, ani obrzękłych warg, jak dorośli murzyni. Prawy policzek był silnie spuchnięty. Otworzywszy usta, wskazała pokolei cztery zęby i każdy z nich uważała za bolący. Rozpoznałem natychmiast, że to ból neuralgiczny, bo zęby były zupełnie zdrowe. Obiecałem pomódz jej natych[I-27]miast, przybrałem tajemniczą minę, przysunąłem kilkakrotnie palcami po policzkach, ruszając przytem wargami, jak gdybym coś wymawiał, i odesłałem ją z poleceniem nie wychodzenia dziś z izby.
 Nie była to szarlatanerya. Ból zęba był tylko symptomatyczny i nie miał nic wspólnego z chorobą, a ja znałem wpływ prostej wiary i ufności. Dotknięcie białego lekarza było dla murzynki skuteczniejsze, niż wszelkie mikstury na ból zębów. Ufność murzynki uwolniła ją od cierpień, a w konsekwencyi ocaliła mi potem życie. Wkrótce potem wszedł stary murzyn i przyniósł na tacy zimną kurę, obłożoną dokoła wielkimi plastrami pieczeni wołowej. Zamiast chleba podano cienkie kromki placka. Widelców nie było, więc wyjąłem nóż a Turek uczynił to samo. Zjadłem kawałek pieczeni, reszta zniknęła za błyszczącymi zębami Nassyra. Następnie wziąłem sobie nogę z kury, lecz usta moje zapomniały o pracy na widok wirtuozostwa, z jakiem mój gospodarz ogołocił szkielet kury z mięsa i wsunął je sobie między szczęki. Zdawało mi się, że on wcale nie żuje. Połykał i połykał, dopóki nic nie zostało. W chwili, kiedy odsunął tacę od siebie, byłem gotów z nogą kurzą i złożyłem kość jej razem z resztą szkieletu.
 — Tak, to byłoby skończone — rzekł z zadowoleniem i dodał pocieszająco: — Dziś będzie jeszcze więcej, ale teraz chodźmy do piwiarni. Tam zabawimy się lepiej, aniżeli w tym samotnym domu.
 Wolałbym był zostać, by rzucić okiem do książek zmarłego, kiedy jednak wziąłem jedną z nich do ręki, rzekł Nassyr:
 — Zostawże pan to! Na co mogą przydać się panu te książki, jako chrześcijaninowi? Nie pomogły nawet majorowi do przejścia przez most Śmierci. Miał on podczas wyprawy do Sennar dopuścić się wielkich okrucieństw, które mu potem ciężyły na sumieniu. Dlatego stał się w ostatnich latach życia bardzo pobożnym i zapisał majątek bractwu. Zostaw pan tu te nie[I-28]potrzebne książki i chodź pan ze mną napić się piwa; to lepsze od wszelkiej mądrości uczonych.
 Musiałem ukorzyć się przed tą filozofią i dzięki pilznerowi, zrobiłem to bez niechęci. Na podwórzu stał Selim i pobiegł, ażeby drzwi nam otworzyć.
 — Ten, effendi, jest moim gościem — oznajmił mu jego pan. — On zamieszka u nas i wypędzi ducha.
 Selim otworzył usta, zesunął na kark olbrzymi turban, wypatrzył się na mnie bezmyślnie, poczem przypomniał sobie swoją powinność, otworzył drzwi, pochylił korpus ku ziemi i odrzekł:
 — Słusznie, bardzo słusznie, ale jak on tego dokona?
 Zachował przybraną pozycyę i czekał na odpowiedź.
 — Mądrzej zabierze się do tego od ciebie — odpowiedział Nassyr.
 Na te słowa wyprostował się chudeusz, jakby pchnięty sprężyną i rzekł tonem obrażonej godności:
 — Czy nie nosiłem wieczorem i przez całą noc mojej broni przy sobie?
 — To prawda.
 — Czy nie odmawiałem ustawicznie Świętej fathy i sury wojennej?
 — Wierzę, że odmawiałeś.
 — Więc uczyniłem wszystko, co tylko może uczynić wobec ducha wierny i pobożny muzułmanin, nic mi nie można zarzucić. Jestem mądry i waleczny. Zaliczają mnie do bohaterów mojego plemienia i przelałem już tyle krwi, ile wody jest w Nilu. Jestem gotów walczyć ze wszystkimi wrogami na całym świecie, ale czy mogę walczyć z duchem, przez którego kule przechodzą bez szkody dla niego, którego nie może dosięgnąć ani mój nóż, ani pałasz, gdy tymczasem on, jeśliby tylko zechciał, może mi twarz na kark przekręcić.
 — Prawdę mówisz. Widma nie można kłuć ani zastrzelić. Jestem z ciebie zupełnie zadowolony!
[I-29] — Słusznie, bardzo słusznie! — zawołał bohater swego plemienia, zgiąwszy się w pół i zamknąwszy drzwi za nami.
 — To szczególny człowiek ten Selim — rzekłem po drodze. — Czy on już długo u pana?
 — Nie. Wynająłem go dopiero tutaj.
 — A czem był przedtem?
 — Był przez dłuższy czas przewodnikiem do piramid, przyczem wdał się w spór z pewnym Anglikiem, co go tak rozłościło, że postanowił w inny sposób zarabiać na życie. Spełnia on u mnie swój urząd z wielką gorliwością i nie mogę się skarżyć na niego.
 — Czy ma towarzyszyć panu do Chartumu?
 — Tak, wynająłem go na czas tej podróży, gdyż twierdzi, że zna drogę dokładnie.
 — W takim razie gratuluję panu! Jeśli jest rzeczywiście takim bohaterem, jak mówi, to obroni pana przed wszelkimi atakami i niebezpieczeństwami, a mnie brać nie potrzeba.
 — Tak — potwierdził Turek. — Męstwo i niezwyciężoność ma on zawsze na ustach. Poznasz go pan jeszcze bliżej. Język jego pełen jest uszanowania, a ukłonów, które przez dzień wykonuje, nie można zliczyć. Ostrzegam jednak, że w odwagę jego wątpić nie wolno, bo wobec wątpiących zachowuje się czasem ordynarnie i gotów nawet nie poprzestać na pogróżkach.
 — Hm, Hm, ludzie lubiący w ten sposób mówić o swojem męstwie są zazwyczaj tchórzami. Już nieraz przekonałem się o tem.
 — Być może! Selim jednak napewne tchórzem nie jest. Opowiedział mi o kilku swoich przygodach, z których wynika, że jest nie tylko nieustraszonym wojownikiem, lecz ma wprawę we władaniu bronią. Anglika, o którym właśnie wspomniałem, tak wypoliczkował, że leżał jak nieżywy.
 — Czy pan był świadkiem tego zajścia?
 — Nie! Wiem o tem tylko z jego opowiadania.
[I-30] — Przypuszczam więc coś przeciwnego zupełnie. To Anglik musiał go tak wypoliczkować, że Selimowi zbrzydło zajęcie przeciwnika. Gdyby tak było, jak on mówi, wystarczyłoby jedno słowo konsula, by ciężką karę otrzymał.
 Doszliśmy do piwiarni i usiedliśmy znowu przy stole. Ażeby znowu nie znaleźć się na ziemi, Murad Nassyr, zanim usiadł, zbadał wytrzymałość stołka, poczem dopiero kazał sobie podać dwie szklanki piwa. Chłopak przyniósł je razem z dwiema fajkami. Mrugnął przytem na grubasa bez obawy, a tak poufale, że mnie to ubawiło. Ten murzynek był bardzo otwartą głową. Włosy miał gładko ostrzyżone i pomimo młodości był już tatuowany. Miał on między brwiami głębokie wcięcie, od którego jak od punktu środkowego rozchodziły się koliste linie kropek od szczytu głowy i na obie strony czoła. Ten rodzaj tatuowania jest w modzie u wszystkich plemion Murzynów Dinka i to zarówno u kobiet, jak u mężczyzn. Jak się wkrótce dowiedziałem, był ten murzynek w ustawicznej wojnie z grubasem. Ostatni jego atak wymierzony na wąsy nieprzyjaciela przysporzył mu dwa uderzenia w twarz i jednego piastra bakszyszu.
 Przed domem rozwijał się osobliwy ruch na szerokiej ulicy.-Z naszego miejsca mogliśmy przypatrywać mu się wygodnie, zwłaszcza, że mieliśmy widok dość daleki na jedną i na drugą stronę gościńca.
 Na rogu bocznej uliczki, którą przyszedłem, stało kilku hammarów, czyli chłopców, przewożących ludzi i towary na osłach, a którzy w Kairze pełnią zawód naszych uliczników. Osieł jest na południu całkiem innem zwierzęciem, niż na północy, gdzie uważają go za smutny symbol głupoty. Osieł egipski, to nieznużony, zawsze żwawy sługa swego pana, który wynagradza go za usługi odrobiną paszy i mnóstwem batów i kopnięć. Nawet z najcięższym jeźdźcem na grzbiecie kłusuje osieł godzinami nie nużąc się wcale a często mimo tego ciężaru wyprawia najzabawniejsze pod[I-31]skoki. Za nim pędzi spotniały i sapiący hammar, który bije swe zwierzę, szturka, kopie i obrzuca kamieniami, by jego bieg przyspieszyć. Ci hammarzy to prawdziwi znawcy ludzi. Poznają oni na pierwszy rzut oka, czy mają przed sobą Anglika, Francuza, Włocha, czy też Niemca. Z języków tych narodowości rozumieją po kilka słów i frazesów i mają nawet pewne wiadomości z geografii i historyi tych krajów, jak tego dowodzi sposób polecania kłapouchów. „Tu jest piękny Bismark!“ krzyczy jeden, widząc obcego, którego uważa za Niemca. Mówiąc Bismark, ma oczywiście osła na myśli. „Here is a fine general Grant!“ woła drugi do Jankesa a Anglik słyszy okrzyk zwrócony do siebie, „Here is a good beefsteak, a celebrated Pahnerston!“ Republikański Francuzmusi znowu wysłuchać „Monsieur, voila le plus grand Napoleon, j’ai l’animal, le plus préféable de la France!“
 Właśnie usiedli przed nami na środku ulicy dwaj arabscy kuglarze, ażeby zaprodukować swoje sztuki. O kilka kroków od nich zgromadził Muhad’dit^[14]) dokoła siebie grono ciekawych, ażeby za dwie lub trzy najdrobniejsze monety opowiedzieć kilka bajek, tysiąc już razy słyszanych. W pobliżu tańczył młody murzynek na szczudłach, i grał przytem na instrumencie podobnym do fletu. Między tłumem przeciska się orszak głęboko osłoniętych kobiet, jadących na osłach. Potem przechodzą przez gościniec wysokie, ciężko objuczone wielbłądy, jeden przywiązany słomianym sznurem do ogona drugiego. Za tą karawaną idą sapiąc hammarzy, tragarze z ciężkiemi pakami i skrzyniami na głowach i, aby nie wypaść z taktu, śpiewają przytłumionym głosem kilka powtarzających się słów.

Wtem nadchodzi czyściciel fajek z kilku owiniętymi przędzą drutami, które trzyma w żółtych, cuchnących tytoniem rękach. Potem zjawia się zakkah-hemali, który nosi ze sobą wielkie gliniane naczynie z jakimś napojem, [I-32]którym za małe wynagrodzenie orzeźwia spragnionych. To, co się dzieje na drugiej stronie ulicy, może przekonać każdego, że nawet najbardziej poufne sprawy załatwiać można z wielkim hałasem. Fronty domów są otwarte tak, że można zaglądnąć do każdego sklepu i do każdego mieszkania. Tam siedzi czcigodny obywatel, trzymający między kolanami szarpiącego się chłopaka, i oczyszcza las na jego głowie z owej zwierzyny, od której słynął Egipt już za czasów Faraonów. Jakiś tuż obok mieszkający starzec wyrzuca coś przez okno; to kot, który prawdopodobnie z głodu zamknął oczy na zawsze. Trup jego zgnije na ulicy, a nikt nawet uwagi nie zwróci na woń trującą, która ten zakątek ulicy będzie przez jakiś czas napełniała. Wszak sam basza zjeżdża w tej chwili na koniu, tuż obok leżących na bruku zwłok i nie znajduje w tem nic sprzeciwiającego się porządkowi publicznemu. Orszak jego nie zwraca na to najmniejszej uwagi a idący na przedzie piechur nie uważa za odpowiednie usunąć go na bok, choćby jednym ruchem nogi. W tem miejscu właśnie, gdzie wspomniany starzec „wyludnia“ głowę wnuka, siedzi drugi białobrody starzec oparty plecyma o kolumnę. Cicho, jakby w zachwycie, przepuszcza przez wychudłe i drżące palce perły swego różańca i rusza przytem wargami, odmawiając modlitwy. Ani widzi, ani słyszy, co się dzieje dokoła niego; oderwał się od ziemi i błądzi duchem po dziedzinach raju, obiecanego wiernym przez Mahometa.

Tom XIV.

Figi, figi, słodsze, niż moje oczy!

 Wtem rozbrzmiewa głośny okrzyk: „Niech poranek nasz będzie biały!“ To mleczarz zwraca uwagę na swój towar. „Sokiem płynący pocieszyciel spragnionych!“ woła drugi sprzedający melony. „Wyrosła z potu proroka, o woni nad woniami!“ brzmi głos handlarza róż a sprzedający sorbety i wino rodzynkowe ogłasza: „Długość życia, ucieczka śmierci; to czyści krew!“ Naprzeciwko piwiarni stoi mała ośmioletnia może murzynka, zwisającym na szyi koszykiem [ilus] [I-33]i woła trwożliwym głosem: „Figi, figi, od moich oczu słodsze!“
 Kto postawił tu to biedne dziecko i kto mu przepisał te słowa? W każdym razie jakiś wyrachowany handlarz, gdyż oczy małej z głęboko rozmarzonem spojrzeniem były istotnie słodkie. Było to piękne dziecię, choć czarnej barwy. Jej trwożnie błagalny głos i wyciągnięte rączęta powinny były właściwie każdego przechodnia skłonić do zamiany u niej kilku para na figi. Nie mogłem prawie oczu odwrócić od tej małej, Jej subtelny głos brzmiał lękliwie, a słowa „figi, figi“ wydawały mi się wołaniem o pomoc. Postanowiłem dać jej na odchodnem dobry bakszysz. Zauważyłem, że nietylko mnie pociągało to dziecko. Murzynek-kelner przeszedł w przeciągu godziny trzy razy, ażeby sobie kupić figę. Czy to był tylko łakotniś, czy też czynił to z dziecięcej sympatyi? Kiedy zbliżał się do niej, zaczynały jaśnieć jej oczy a twarz jej przybierała wyraz wybuchającej miłości. Działo się też to zawsze, ilekroć spojrzała na drugą stronę i oko jej spotkało się z jego okiem.
 Teraz nie miał żadnego zajęcia, siedział na pół odwrócony od nas w kącie i... płakał, naprawdę płakał. Widziałem, jak osuszał sobie co chwila łzy grzbietem ręki. Czy ten swawolny chłopak umiał być smutnym? Jeśli tak, to nie było to zwykłe dziecięce strapienie, które tu w tem otoczeniu wyciskało mu łzy z oczu.
 Wzrok małej odnalazł go w kącie; ujrzawszy go płaczącego, przytknęła natychmiast obie ręce do oczu, Między obojgiem tych dzieci musiał zachodzić jakiś serdeczny stosunek. Nie umiem powiedzieć, jak się to stało i dlaczego tak uczyniłem, dość, że powstałem i podszedłem do chłopca. Widząc mnie przed sobą, wstał i chciał się oddalić, szlochając zcicha. Zatrzymałem go za rękę i zapytałem w tonie budzącym zaufanie.
 — Dlaczego płaczesz? Czy możesz mi powiedzieć?
[I-34] Spojrzał na mnie, obtarł sobie z łez oczy i odpowiedział:
 — Płaczę, bo nikt nie kupuje u Diangeh.
 — Czy masz na myśli tę małą dziewczynę z figami po drugiej stronie ulicy?
 — Tak.
 — Przecież ty u niej kupujesz; widziałem to już kilka razy.
 Sądził widocznie, że pomawiam go o łakomstwo, gdyż odrzekł żywo i jakby z oburzeniem:
 — Ja fig nie zjadłem; oddam je Diangeh, gdy nasz pan odejdzie. Kupowałem tylko, żeby miała pieniądze, gdyż jeśli wieczór nie przyniesie pięciu piastrów, biją ją, nie dają nic jeść, a potem przywiązują zgiętą do słupa. Dzisiaj otrzymałem już cztery jako bakszysz, właściciel piwiarni daje mi dziennie trzy, więc potrzeba mi na dziś jeszcze tylko jednego. Ktoś mi go jeszcze daruje, więc dałem Diangeh dwadzieścia para za figi.
 — Komuż ty masz dać tych ośm piastrów?
 — Naszemu panu.
 — Czy on jest także panem Diangeh?
 — Tak; przecież to moja siostra.
 — A kto jest waszym panem?
 — Bardzo zły człowiek a nazywa się Abd el Barak.
 — Czy wynajął was od ojca?
 — Nie. Nasz ojciec i matka mieszkają daleko. Kupił nas od człowieka, który napadł na wieś, spalił nasze chaty, a nas z wielu innymi zabrał do niewoli, żeby nas potem sprzedać.
 — Więc jesteście niewolnikami, biedacy! Jak się nazywa kraj, w którym mieszkaliście?
 — Nie wiem, bo on nie ma nazwy. Rzeka nazywa się. Bahr el Abiad.
 — Nie umiałbyś mi powiedzieć, jak nazywa się twój naród?
 — Tak, nasi ludzie nazywają siebie Dongiol.
[I-35] — Nie płacz już dzisiaj; nic wam się nie stanie. Masz tutaj dziesięć piastrów i podziel się nimi z Diangeh. Dostanie jedzenie i nie będzie przywiązana do słupa.
 Kiedy włożyłem mu w rękę pieniądze trysnęły mu z Oczu łzy radości. Chciał mówić, podziękować, usta mu drgały, lecz nie wydobył ani słowa ze siebie. Zrobił krok ku drugiej stronie ulicy — widocznie chciał przejść do siostry, żeby dać jej pieniądze, lecz namyślił się i mruknął:
 — Nie, teraz nie, dopiero kiedy przejdzie nasz pan.
 — Czemu?
 — Bo wiedziałby, że nie sprzedała tyle i dostała pieniądze, jako bakszysz. Dary musimy mu oddawać i on ich wcale nie liczy.
 — Więc przychodzi tu często, by zobaczyć jakie interesa robi Diangeh?
 — Tak, przychodzi raz przed południem, a raz po południu po pieniądze. Ja je przed nim ukrywam i daję mu tylko ośm piastrów, a czasem dam także coś i Diangeh, gdy ma za mało. Resztę zakopuję. Kiedy będę miał już dość, wykupię siebie i Diangeh z niewoli, a potem pójdę z nią nad Bahr el Abiad do Dongiolów.
 Była to bardzo poufna wiadomość; uważał mnie za człowieka, któremu można powierzyć tajemnicę i nie obawiać się zdrady z jego strony.
 — Ileż już zaoszczędziłeś? — spytałem.
 — Już prawie czterdzieści piastrów.
 — A jak długo jesteś już u Abd el Baraka?
 — O! wiele, wiele tygodni, a dni jeszcze więcej.
 — Czy jest już rok?
 — Tego nie wiem.
 Chłopak nie umiał oznaczyć czasu, dlatego zapytałem go znowu:
 — Ile razy widziałeś już wyruszenie pielgrzymów do Mekki?
[I-36] — Dwa razy.
 — Więc już dwa lata jesteś u niego; zapamiętaj to sobie. Nie po raz ostatni mnie widzisz. Ja tu jeszcze często będę pił piwo a może dam ci dobrą radę, albo poproszę twego pana, ażeby was puścił na wolność.
 Wróciłem na miejsce odprowadzony wzrokiem pełnym wdzięczności. Czy miałem mu powiedzieć prawdę, że właściwie jest już wolny, gdyż wicekról zniósł niewolnictwo? Nie, gdyż nie umiałby tego wyzyskać. A więc byli rodzeństwem! Wzruszyłem się. Co za miłość i przywiązanie! Wspierał ją, żeby nie musiał widzieć jej cierpień! Nie zapomniał o swoim kraju, narodzie i rodzicach; chciał do nich wrócić i oszczędzał pieniądze w tym celu. Dziwne, na jakim stopniu stawiają tych czarnych, ci co o nich piszą! Czy biały chłopiec w wieku tego murzynka mógłby lepiej czuć, myśleć i postępować? Pewnie że nie! Kto uważa murzyna za niezdolnego do rozwoju, kto mu odmawia lepszych odruchów serca, ten popełnia grzech wielki, nie tylko względem czarnej rasy, lecz względem całej ludzkości.
 A ten Abd el Barak, czyli „sługa błogosławieństwa“! Jak ta nazwa nie harmonizowała z jego czynami! Chciałem właśnie zapytać się bliżej o niego, nie uszłoby to jednak ogólnej uwagi. Bądź co bądź postanowiłem silnie zająć się w jakikolwiek sposób temi dziećmi. Ja, obcy, mający pieniądze wystarczające zaledwie na powrót do kraju? W jaki sposób? A jednak, zdaje mi się, że przecież zdołam dla nich coś zrobić. Abd el Barak nie miał prawa uważać tych dzieci za swoją własność i kazać im pracować na swoją korzyść. Musi je wydać, choćbym miał pójść do gubernatora a nawet do ministeryum.
 Nie było żadnej wątpliwości co do tego, do jakiego plemienia dzieci należały. Byli to Dongiole, a szczep ten należy do murzynów Dinka, nazywających się także Diangeh. Nazwa ta stała się w Kairze [I-37]imieniem dziewczęcia. Dinkowie są najpiękniejszymi ludźmi nad górnym Nilem, są smukli i wysocy a twarz ich okazuje więcej łagodności i inteligencyi, aniżeli u innych murzynów. Nic dziwnego, że chłopiec nie był tępy i nie brak mu było współczucia. Gdyby był mógł siedzieć w europejskiej szkole ludowej, nie pozostałby pewnie w tyle za innymi uczniami.
 W takiem cichem rozmyślaniu pogrążyłem się na jakiś czas, aż wreszcie Turkowi znudziło się moje milczenie. Zapytał się o powód zadumy, więc opowiedziałem mu, co słyszałem od małego wroga jego wąsów. Patrzył długo przed siebie, nie wypowiadając swojego zdania, aż go sam zapytałem:
 — No i cóż pan na to?
 — Nie radzę panu mieszać się w tę sprawę. Doznałbyś pan nie tylko wielu trudów i gniewu, ale może i czegoś gorszego.
 — Bah! Niewolnictwo zniesione.
 — Tak, w księgach i umowach, w rzeczywistości jednak istnieje jeszcze w Turcyi i w Egipcie. Żadne władze nie pytają tu, czy mój murzyn jest moim służącym, czy niewolnikiem.
 — A jeśli doniosą o takim wypadku i dostarczą dowodów, władza przecież będzie musiała wkroczyć.
 — Tak, ale jak ona wkroczy? Weźmy na przykład gospodarstwo domowe najwyższego człowieka w Egipcie. Czy kedyw ma tylko służących i służące a niema już niewolnikików? Nie odpowiadaj mi pan ogródkami, lecz poprostu tak albo nie.
 — Milczałem, bo słowa nie byłem w stanie wyrzec.
 — Nie słyszę odpowiedzi, milczenie pańskie starczy mi jednak za odpowiedź. Czy pan sądzi, że od chwili wydania zakazu Sudan nie dostarcza niewolników. A może pan myśli, że władze nie wiedzą o tem, iż rokrocznie tysiące czarnych płyną Nilem do Delty. Przymyka się na to oczy, gdyż potrzebuje się niewolników. Potrzeba sług, dozorców haremowych, służebnic dla kobiet, a ponieważ niepodobna ich dostać [I-38]w inny sposób, kupuje się niewolników. Radzę panu nie mieszać się do tej sprawy.
 Niestety nie mogłem mu odmówić słuszności, źle mię to jednak dla niego usposobiło. Nie był on wprawdzie chrześcijaninem, lecz mahometaninem i jako taki pewnie nie wrogiem niewolnictwa. Znał on je od młodości jako prawnie istniejącą instytucyę, można go więc było usprawiedliwić. Na nowo byłbym się w zadumie pogrążył, gdyby nowe zjawisko nie zwróciło na się mojej uwagi. Oto na wylocie ulicy ukazał się był człowiek, którego niepodobna było nie zauważyć. Był w sile wieku, o wysokiej i szerokiej postaci. Na pierwszy rzut oka widać było, że musi posiadać wielką siłę fizyczną. Świadczył też o tem krój twarzy, silne rozwinięte szczęki, obrzękłe wargi, wystające kości policzkowe i szerokie kanciaste czoło. Twarz miała połysk ciemno-brązowy co było pewną oznaką, że w żyłach miał krew murzyńską. Miał jednak na nogach zielone pantofle a na głowie zielony turban. Miało to znaczyć, że był potomkiem proroka. Postać jego okrywał lśniąco biały kaftan, w obu rękach trzymał różance a z szyi zwisał na złotym sznurze futerał z hamailem czyli koranem pisanym w Mekce i kupionym podczas pielgrzymki. Wyprostowany wyszedł z bocznej ulicy i przystąpił do piwiarni. Jego postawa, mina i zachowanie się mówiło najwyraźniej: Oto jestem, kto mi dorówna? Wy w proch przedemną!
 Człowiek ten wydał mi się w tej chwili wysoce wstrętnym. Miał on twarz, która, żeby się tak wyrazić, prosi się o wypoliczkowanie, na której widok aż ręka świerzbi, chociaż by się tego człowieka poraz pierwszy widziało i tem samem nie doznało od niego żadnej przykrości. Niedomyślałem się nawet w tej chwili, jak usprawiedliwioną była moja instynktowna niechęć, a tem mniej mogłem przypuszczać, że kilkakrotnie zderzymy się i to nader poważnie.
 Kiedy przystąpił, podnieśli się z małymi wyjątkami wszyscy obecni i pochylili się nizko, przykładając [I-39]ręce do serca, ust i czoła. Odpowiedział tylko ledwie dostrzegalnem skinieniem głowy, przeszedł między nimi i zniknął za wspomnianemi już tylnemi drzwiami. Przedtem jednak skinął na małego kelnera. Zauważyłem, że twarz chłopca przybrała wyraz trwogi, kiedy spojrzał na siostrę, stojącą po drugiej stronie; wezwana przyszła siostra do niego z pewnem wahaniem. Widziałem, jak drżała i miała łzy w oczach. Chłopak wziął ją za rękę i wyszedł temi samemi drzwiami.
 Byłbyż to Abd el Barak? Z pewnością! Przybył zbadać zarobki dzieci. Jąłem nadsłuchiwać uważnie i wydało mi się, że jestem tam potrzebny. Nie zadałem sobie pytania, czy mam prawo lub poprostu obowiązek wmieszać się do tego w danym razie; było to we mnie jakby prawem natury, któremu nie mogłem się oprzeć.
 Wtem doleciał mych uszu jakiś trwożliwy jęk. Zerwałem się i w jednej chwili stanąłem we drzwiach. Za niemi znajdowało się małe podwórko, na którem stał ów człowiek i trzymał w górze Diangeh za włosy. Nie miała odwagi objawić inaczej swojego bolu, jak tylko cichym, tłumionym z trudnością jękiem. Przed nim klęczał chłopak i wołał błagalnie:
 — Puść ją, puść ją! Ja za nią zapłacę!
 Drab trzymał mimoto dziewczynę za włosy, przyczem pytał jej brata, wykrzywiając twarz w szyderczym uśmiechu:
 — A więc masz więcej pieniędzy, aniżeli mówiłęś? Domyślałem się tego! A jeżeli mi...
 Zamilkł, gdyż zobaczył mnie szybko wchodzącego i nie puszczając z ręki biednego dziecka, huknął na mnie:
 — Kto jesteś? Czego chcesz tutaj?
 — Puść dziecko i to w tej chwili! — odpowiedziałem.
 Wystawił zęby, jak zwierzę drapieżne, lecz nie zważałem na to, a kiedy nie usłuchał mego żądania, uderzyłem go pięścią w pierś tak, że palce mu się rozwarły i dziewczynka upadła na ziemię; nie śmiała [I-40]powstać ze strachu. On cofnął się o dwa kroki, skurczył się, zacisnął pięści i chciał się rzucić na mnie.
 — Stój! — zawołałem. — Czy wolno potomkowi proroka poważyć się na bijatykę?
 To podziałało natychmiast. Wyprostował się nagle i zobaczyłem twarz, ale jaką! Urągała wszelkim opisom. Krew z niej ustąpiła, a pierwotna jej barwa zmieniła się w brudno szarą. W otwartych ustach widać było dwa rzędy długich, żółtych zębów, oczy iskrzyły się, a oddech wydobywał się z gardła z głośnem charczeniem.
 — Psie! — syknął na mnie. — Porwałeś się na szeryfa^[15]. Czy znasz mnie?
 — Nie — odparłem spokojnie, lecz nie spuszczałem zeń oka dla ostrożności.
 — Jestem szeryf hadżi Abd el Barak, mokkadem świętej Kadiriny Seyida Abd el Kadera el Dżelani!
 Aha! Więc to on był głową tutejszych członków tego świątobliwego stowarzyszenia, które zostało spadkobiercą majora, wałęsającego się teraz nocami, jako upiór. Jeśli taki naczelnik pochodzi od założyciela, nazywa się szejk albo szech, zwykle zaś mokkadem (strażnik). Stojący przede mną mokkadem przypuszczał, że mię zdruzgoce, wymieniając swoje nazwisko, lecz się zupełnie zawiódł. Jako chrześcijanin nie wiele sobie robiłem z mahometańskich godności, a ponadto nie mógł mi ten człowiek zaimponować pod względem moralnym. To też odpowiedziałem mu spokojnie:
 — Wierzę, ale czemu nie postępujesz, jak syn proroka i godna głowa tak świątobliwego i słynnego stowarzyszenia?
 — Co ty wiesz o mojem życiu i uczynkach? Czy nie widziałeś tam, jak wszyscy pochylili głowy przede mną? Padnij do mych nóg! Uderzyłeś mnie, otóż ja ci powiem, jaką pokutą możesz uzyskać moje przebaczenie!
[I-41] — Ja nie klękam przed nikim: nie jestem muzułmaninem, lecz chrześcijaninem.
 Po tych słowach zdawało się, że chce uróść w dwójnasób.
 — Chrześcijanin, giaur, pies parszywy? — ryknął do mnie. — Mimoto poważyłeś się tknąć szeryfa Abd el Baraka. Lepiejby cię była matka udusiła przy porodzie, bo ja cię zakuję w łańcuchy i...
 — Cicho! Nie chełp się! — przerwałem mu. — Wszelkie groźby z ust twoich budzą śmiech we mnie. Nie wmawiaj w siebie zbyt wiele! Nie jesteś niczem więcej ode mnie i nie masz żadnej władzy nade mną. Jeśli uczyniłem coś złego, to osądzi mnie mój konsul, ale tu nie zaszedł taki wypadek. Mój konsul nie pyta o to, czyś ty szeryf, hadżi i mokkadem. W obliczu jego prawa nie stoisz wyżej, niż pierwszy lepszy człowiek, co worki dźwiga lub czyści fajki.
 — Psie! Psi synu i potomku psiego syna! Ty ośmielasz się mówić w ten sposób do mnie?
 Na to przystąpiłem do niego, na odległość kilku cali i upomniałem go:
 — Porzuć obelgi! Jeśli jeszcze raz powtórzysz to słowo, to cię tu powalę, a do sądu doniosę, że kupujesz niewolników, których wypożyczasz, jako kelnerów i stawiasz na rogach ulic, jako przekupki. Wtedy dowiedzą się ludzie o życiu człowieka, co katuje biedne dzieci, głodzi i wiąże je w kabłąk, jeśli przyniosą za mało pieniędzy.
 Słowa te zatrwożyły go; cofnął się i rzekł:
 — Kto ci to powiedział, kto to zdradził? To ten chłopak, ten szakal; nikt inny nie mógł tego uczynić. Biada mu, gdy wróci dziś wieczorem do domu!
 — Nic mu nie zrobisz; o to ja się postaram!
 — Ty postarasz się o to? Ty będziesz mi dyktował prawa, ty psie chrześcijański, którego oby Allah...
 Nie dokończył. Ponieważ powtórzył obelżywe słowo, więc czułem święty obowiązek względem wszystkich chrześcijan, dać mu to, czem zagroziłem. Zamachnąłem [I-42]się i uderzyłem go pięścią w głowę tak silnie, że runął na wznak bez ruchu. Gospodarz, który stał we drzwiach i zasłyszał ostatnią część naszej rozmowy, przybiegł wielce przerażony i załamując ręce zawołał:
 — O Allah, Allah! Ty go zamordowałeś!
 — Nie; on tylko ogłuszony i wkrótce przyjdzie do siebie. Zabierz go gdzieś, aby nie było świadków jego upokorzenia.
 — Uczynię to, lecz ty, panie, uciekaj natychmiast, bo rozgniewani wierni zadepcą cię na śmierć nogami.
 — Nie obawiam się, ale gdy się wszyscy dowiedzą, co się stało, przepadnie sława tej gospody. Oddalę się zatem ze względu na ciebie.
 — Uczyń to, uczyń, ale czemprędzej! Nie wracaj koło gości, lecz przez dziedziniec, a potem przez małą bramkę. Tam dostaniesz się do ogrodu zapadłego domu, a potem przez zwaliska na drugą ulicę. Tylko czemprędzej, czemprędzej.
 Ujął nieprzytomnego pod ramię i powlókł go, nie zważając już na mnie. Ja natomiast wziąłem chłopca prawą, dziewczynę lewą ręką i rzekłem:
 — Chodźcie ze mną! Wasz pan nie będzie was już dręczył.
 Na to wyrwał się chłopiec, pobiegł do kąta, w którym wznosiła się kupka ziemi i skorup, rozkopał ją, wyjął ukryte tam pieniądze i był gotów, aby pójść ze mną. Poszedłem drogą wskazaną mi przez gospodarza. Byłbym wolał powrócić do mego tureckiego przyjaciela, lecz lepiej było tego nie czynić. Co byłoby się stało ze mną, gdyby się to wydarzyło przed dwudziestu a nawet dziesięciu laty? Gospodarz zawołałby był wszystkich gości i zlynchowanoby mnie na miejscu. Teraz rozumiał już, że w jego własnym interesie leży, aby takich scen unikać.
 Nie dbałem o to, co potem będzie. Postąpiłem, jak chwila nakazywała i moje poczucie sprawiedliwości. Skutki musiałem oczywiście wziąć na siebie, lecz nie obawiałem się ich zbytnio.
[I-43] Wszedłem do wskazanego ogrodu i ujrzałem przed sobą szczątki zwalonego domu. Przelazłszy przez nie, dostaliśmy się na wązką, mało ożywioną ulicę, równoległą do tej, przy której znajdowała się piwiarnia. Nie trudno mi więc było dostać się do domu Turka. Przyszedłszy do bramy, zapukałem. Odźwierny otworzył mi. W twarzy jego dostrzegłem zdziwienie, że nie wróciłem z panem, lecz w towarzystwie murzyniąt. Rychło jednak położyłem kres jego ciekawości, pytając:
 — Selimie, czy znasz piwiarnię, w której pija zwykle Murad Nassyr?
 — Bardzo dobrze, efiendi — odpowiedział.
 — Prawdopodobnie siedzi tam jeszcze i nie wie, gdzie ja się znajduję. Idź czemprędzej do niego i powiedz mu, że jestem tutaj. Ale uczyń to tak, żeby nikt tego nie zauważył. Najlepiej będzie, gdy skiniesz na niego zdaleka.
 — Słusznie, bardzo słusznie! — rzekł, wykonując ukłon takiem przeginaniem głowy, jakie można widzieć tylko u manekina. Następnie udałem się z Diangeh i jej bratem do przeznaczonych dla mnie pokoi.
 Dzieci szły obok mnie w milczeniu i teraz dopiero rozgadały się, zarzucając mnie tysiącem pytań. Nie mogłem im odpowiedzieć na wszystkie, lecz poznałem z pytań, jakie dobre serce i zdrowe pojęcia miały te dzieci. Nie upłynęło jeszcze pół godziny, kiedy drzwi się otwarły i wszedł Murad Nassyr. Na widok niespodziewanych lokatorów spytał zdziwiony:
 — Co to ma znaczyć? Te murzynki tutaj? Przyszły tu z panem? Dlaczego poszedłeś pan do domu beze mnie? Wybiegłeś pan tak szybko przez te drzwi i nie wróciłeś. Dlaczego?
 — A więc pan nie wiesz, co zaszło za temi drzwiami?
 — Nic nie wiem. Słychać było tylko głosy nieco donioślejsze, niż zwykle. Chciałem pobiedz za panem, lecz widząc we drzwiach gospodarza, pomyślałem, że nie pozwoli panu uczynić nic złego. Czekałem więc [I-44]dopóki Selim nie nadszedł i nie skinął na mnie. Ale teraz dowiem się chyba, co się stało?
 — Usiądź pan przy mnie i słuchaj spokojnie!
 Opowiedziałem mu przebieg wypadku tak obszernie, jak uważałem za konieczne. Napełniło go to takiem przerażeniem, że popadł w zupełne milczenie i wysłuchał mego opowiadania do końca, nie rzekłszy ani słowa. Za to kiedy skończyłem, wybuchnął tem obfitszemi w słowa skargami. Ponieważ posługiwał się przytem językiem tureckim, nie rozumiały dzieci, co mówił. Przysłuchiwałem mu się spokojnie, zniosłem pełną trwogi nawałę słów i zapytałem na końcu:
 — Ależ, panie, czy pan boisz się tak bardzo tego Abd el Baraka? Mojem zdaniem nie może on panu ani trochę zaszkodzić!
 — Nie? — spytał zdumiony. — Przełożony takiego bractwa, takiego potężnego związku.
 — Co pana obchodzi ten związek. Czy jesteś pan jego członkiem?
 — Nie, ale czy nie zauważyłeś pan, z jakim szacunkiem zachowywano się wobec niego? On ma wpływy, które mogą być dla nas bardzo niebezpieczne.
 — Uniżoność okazywana mu przez drugich, nic mnie nie obchodzi. Dla mnie najważniejszą rzeczą jest to, jak ja z nim postąpiłem, a nikt chyba nie powie, żeby w tem było wiele dla Abd el Baraka szacunku. Pan mu nic nie uczyniłeś, więc nie masz się czego obawiać. Mnieby to mogło trwożyć, ponieważ jednak nie niepokoję się tem ani trochę, więc pan tembardziej nie masz powodu do obaw.
 — Ależ pan jesteś moim gościem, mieszkasz u mnie i dlatego odpowiadam za wszystko, co pan uczynisz.
 — Temu łatwo zapobiedz; poszukam sobie innego mieszkania.
 Powstałem i udałem, że chcę się oddalić. To sprzeciwiało się jego planom, więc zerwał się równie szybko, pochwycił mnie za rękę i zapytał:
 — Pan chyba nie odchodzisz? Zostań pan, zostań!
[I-45] — Nie mogę, ponieważ pan twierdzisz, że narobię panu nieprzyjemności.
 — Ależ nie, przeciwnie! Może mi to przynieść wielki pożytek. Jeśli się nam uda co do murzyniąt zawrzeć umowę, to nie poniosę żadnej szkody.
 — Możemy to uczynić. Przyrzekam panu niniejszem wziąć wszystko na siebie. Oświadczam panu równocześnie, że mam nie tylko prawo, lecz obowiązek zająć się niemi. Wobec tego oświadczenia możesz je pan tutaj śmiało zatrzymać. Gdybyś pan z tego powodu miał jakie zatargi z władzą, to powołasz się pan na moje oświadczenie i zwalisz pan tem samem na mnie całą odpowiedzialność.
 — Mimoto będę miał wiele kłopotów i nieprzyjemności. Gdy zobaczą, że zabrałeś pan dzieci, zwrócą się przedewszystkiem do mnie, a nie do pana. Może to odwlec moją podróż i przynieść mi szkodę, gdyż mam być w Chartumie w pewien oznaczony dzień.
 — Jestem gotów wynagrodzić to panu.
 — W jaki sposób?
 — Jeśli pan zatrzymasz tu dzieci, przyrzekam panu pojechać z nimi do Chartumu. Jedna przysługa warta drugiej.
 Wtedy rozjaśniła mu się twarz i zapytał:
 — Czy pan przyrzeka na seryo?
 — Najzupełniej.
 — W takim razie przystaję i oto moja ręka: przybij pan! Dzieci zostają tutaj, ale pan przyjmujesz odpowiedzialność za wszystko, co z tego może wyniknąć, a potem będzie mi pan towarzyszył do Chartumu.
 — Dobrze, zgoda, oto moja ręka. A teraz niech pański Selim idzie do mego hotelu po rzeczy. Dla legitymacyi dam mu kartkę z paru słowami.
 — Wydam mu odpowiedni rozkaz i postaram się o wieczerzę, bo już czas na nią.
 Krótki w Egipcie zmierzch zapadł tymczasem, a po odejściu Nassyra wszedł Selim z głębokim ukłonem [I-46]i z prośbą o kartkę. Za nim ukazał się murzyn, by zapalić lampę. Gdy się obaj oddalili, wrócił Nassyr. Był z powodu wieczerzy w haremie i otrzymał tam dla mnie następujące oświadczenie:
 — Panie, jesteś wielkim lekarzem. Twój środek pomógł; ból zębów zniknął zupełnie i nie wrócił więcej. Czy umiesz leczyć i inne choroby?
 — Umiem. Czy masz jeszcze jakiego pacyenta w domu?
 — Niestety! To moja siostra.
 — Na co cierpi?
 — Na chorobę, o której kobieta ani dziewczyna mówić nie lubi, lecz ty zdobyłeś jej zaufanie i kazała mi powiedzieć ci wszystko otwarcie. Oto od pewnego czasu traci ozdobę głowy.
 — Włosy? W takim razie musisz mi odpowiedzieć na kilka pytań, których nie zadaje się zwykle, do których postawienia jednak jako lekarz jestem uprawniony.
 — Pytaj śmiało! Ja cię objaśnię.
 — Ile lat ma twoja siostra?
 Zawahał się z odpowiedzią, ponieważ pytanie takie uchodzi na Wschodzie za niedyskretne, i zapytał:
 — Czy ta wiadomość potrzebna panu koniecznie?
 — Koniecznie.
 — W takim razie powiem ci, że Latafa ma dwudziesty rok.
 Na Wschodzie dziewczyna, mająca lat dwadzieścia, uchodzi za starą, mimoto, jak wskazuje imię, musiała posiadać pociągające zalety, gdyż letafa znaczy tyle, co godna miłości. Tem trzeźwiej musiało też brzmieć następne pytanie:
 — Czy to rzeczywista łysina?
 Mówiąc otwarcie, wygłosiłem te słowa, ażeby zobaczyć, jakie też wrażenie uczynią na Turku. Załamał ręce, zrobił minę, jakby otrzymał policzek i zawołał:
 — O Allah, Allah, co za pytanie! Jak nieszczęśliwemi muszą się czuć kobiety Franków, skoro lekarze zmuszają je do takich wyjaśnień.
[I-47] — Kto chce uzdrowienia, musi być otwarty.
 — Więc nie możesz pomódz mojej siostrze, nie wiedząc, ile włosów utraciła?
 — Pewnie, że nie.
 — Więc muszę ci powiedzieć, że na samym środku głowy znajduje się okrągłe miejsce wielkości talara Maryi Teresy, pozbawione włosów.
 — A czy pacyentka przeszła kiedy jaką ciężką, długotrwałą chorobę?
 — Nigdy.
 — W takim razie zdołam może pomódz, lecz muszę widzieć to łyse miejsce.
 — Czy oszalałeś? — zawołał. — Nikt z wyznawców proroka nie śmie widzieć dziewczyny, a ty jesteś do tego chrześcijaninem.
 — Ja nie chcę widzieć dziewczyny, ani jej twarzy, lecz muszę widzieć łyse miejsce na głowie.
 — To jeszcze gorsze. Kobieta woli pokazać mężczyźnie całą twarz, niźli łysinę na głowie.
 — Nie jestem tutaj mężczyzną, lecz lekarzem. Kto chce pomocy, nie może bać się mych oczu.
 — No, dobrze! Ręce wolno pokazać, więc ty możesz je zobaczyć.
 — To się na nic nie zda. Nie jej ręce są chore, lecz głowa i muszę bezwarunkowo zobaczyć to miejsce. Ponieważ to niemożliwe, przeto nie mogę pacyentce przywrócić ozdoby głowy.
 — Panie, to okrucieństwo gwałci nasze obyczaje!
 — Przyznaję, lecz muszę obstawać przy swojem żądaniu. Albo siostra twoja zgodzi się na to, albo będzie miała nadal małą łysinę, która rozszerzy się na całą głowę,
 — Co za nieszczęście, co za ból! Co tu robić? Gdy narzeczony zobaczy ten brak, odeśle mi siostrę. To być nie może i ona zgodzi się chyba. Pójdę do niej i zapytam.
 Zwrócił się ku drzwiom i już je otworzył, gdy naraz odwrócił się i zapytał:
[I-48] — Czy to się stać musi w każdym razie?
 — Bezwarunkowo.
 — W takim razie muszę to wziąć na siebie.
 Wyszedł. Byłem pewien, że tu chodzi o tak zwaną kolistą łysinę, lecz chciałem rozmyślnie, żeby spełniono moje żądanie. Nassyr musiał się przekonać, że u mnie trudno coś wytargować. Po pewnym czasie powrócił i rzekł:
 — Panie, udało mi się! Latafa przystaje na twoje życzenie. Nie mogę cię wprawdzie przyjąć u niej, ani też nie wolno jej przestąpić izby, w której mieszka mężczyzna, lecz spotkacie się w pokoju neutralnym, to jest takim, w którym nikt nie mieszka. Gdy się przysposobi, da nam znać.
 Teraz wrócił Selim z hotelu z mojemi rzeczami. Wszedł z wielkim pośpiechem tak, że zapomniał o ukłonie, tylko mi powiedział:
 — Panie, zbliża się wielkie nieszczęście. Szukają cię dwaj żołnierze policyjni.
 — Mnie? Czy szukają mnie tutaj?
 — Tak. Przybyli pod dom równocześnie ze mną.
 — Skąd może mnie znać policya. Czy wymienili ci jakie nazwisko?
 — Nie, pytali o człowieka, który wszedł tu z dwojgiem czarnych dzieci.
 — A zatem mnie mają na myśli. Czy powiedziałeś im, że tutaj jestem?
 — Tak.
 — Głupcze! — krzyknął nań pan. — Tego nie powinieneś był mówić. To było w najwyższym stopniu głupie z twojej strony.
 — Selim zgiął plecy tak, że utworzyły z nogami kąt prosty i rzekł głosem przygnębionym:
 — Słusznie, całkiem słusznie!
 — Nie karć go pan — mitygowałem Turka. — Widziano mnie w każdym razie i policyanci wiedzą, że się tutaj znajduję. Zaprzeczaniem pogorszyłby pan tylko mą sprawę. Ci dwaj panowie chcą pewnie ze mną mówić.
[I-49] — Tak, natychmiast! — odrzekł stróż domu.
 — To wprowadź ich.
 Selim wyszedł, a Murat rzekł głosem wylękłym:
 — Ja odchodzę! Muszą być przekonani, że ja o tej sprawie nic nie wiem, że nie mam z nią nic, zupełnie nic wspólnego.
 — Nie; lepiej zostań pan tutaj.
 — Dlaczego?
 — Ażebyś pan usłyszał, jak ja siebie i pana wydobędę z matni. Ani o mnie, ani o panu nikt nie powie, że obawiamy się policyi. Ja postąpiłem zupełnie zgodnie Z prawem, a pan nie śmiesz mnie się zaprzeć, lecz obecnością swoją oświadczysz, że zgadzasz się ze mną.
 — Tak pan sądzisz? No, dobrze; być może, że masz pan słuszność, więc zostanę. Ale dzieci musimy ukryć.
 — Na co? Przecież nie mam zamiaru zatajać tego, że znajdują się tutaj, więc mogę je pokazać. Usiądź pan spokojnie obok mnie. Ciekawy jestem, w jaki sposób ci policyanci przedstawią sprawę,
 Podczas rozmowy wypaliły nam się fajki. Ponieważ murzyna nie było pod ręką, nałożyliśmy je sobie sami i tak w postawie pełnej godności czekaliśmy na wejście urzędników. Byłem pewien, że nie będą budzili zbytnio zaufania i nie zawiodłem się. Byli to Arnauci, uzbrojeni od stóp do głowy. Nie przyszło im nawet na myśl powiedzieć jakieś słowo na powitanie, lub się ukłonić. Przebiegli wzrokiem po izbie, poczem zapytał jeden z nich, podkręcając wąsa i przystępując do mnie na kilka kroków:
 — To ci murzyni?
 Oczywiście, że nic nie odpowiedziałem, udałem nawet, że go nie widziałem, ani nie słyszałem wcale.
 — Czy to ci murzyni? — huknął już do mnie, wskazując na dzieci.
 Milczałem w dalszym ciągu. Na to przystąpił bliżej, trącił mnie nogą i spytał gniewnie:
 — Czy jesteś ślepy i głuchy, że ani widzisz, ani słyszysz, kto przy tobie stoi?
[I-50] Na to zerwałem się i krzyknąłem:

— Precz, bezwstydniku! Jak śmiesz obcego effendiego dotykać swoją brudną nogą?
 — Pilnuj języka! Nazwałeś mnie bezwstydnikiem! Czy wiesz, kim jestem?
 — Sabtieh czyli nizki urzędnik policyjny, z którym jako obcy nie mam nic do gadania. Jeśli sobie ktoś życzy czegoś ode mnie, niechaj zwróci się do mojego konsula, a on przyśle mi swojego kawasa.
 — Tak uczynimy, lecz pierwej musimy zbadać tę sprawę.
 — Nie mam nic przeciw temu, jeśli się to stanie w sposób właściwy. Wy weszliście tu jak do stajni. Czy nie wiecie, co to jest pozdrowienie?
 — Więc sądzisz, że musimy nawet zbrodniarza uprzejmie pozdrawiać? — spytał szyderczo.
 — Zbrodniarza! Kogo masz na myśli? Czy może jednego z nas?
 — Ciebie!
 — Mnie? Czy dowiedziono mi jakiego występku lub zbrodni? Oskarżę was przez konsula przed waszym przełożonym. Żaden kadi, żaden sędzia nie śmie nazwać człowieka zbrodniarzem przed zapadnięciem wyroku. Wy jesteście tylko nizkimi policyantami, a ja wysoce cenionym effendim. Odmówiliście nam nawet zwykłego pozdrowienia. Ja was nauczę uprzejmości, choćbym się miał zwrócić wprost do kedywa. Dopóki nie okażecie większego uszanowania, nie mamy z wami nic do czynienia. Opuśćcie zatem to mieszkanie i wróćcie dopiero wtedy, gdy pojmiecie, co to znaczy kopać Europejczyka.
 Otworzyłem drzwi, a oni spojrzeli wzajem na siebie i nie usłuchali wezwania.
 — Za drzwi!
 Słowa te wypowiedziałem w taki sposób, że Murad Nassyr zerwał się przerażony z miejsca. Policyanci przerazili się również i wysunęli się za drzwi, które za nimi zamknąłem.
[I-51] — Na miłość Allaha; co panu strzeliło do głowy? — Będzie źle z panem.
 — Moje zachowanie się odniesie właśnie jak najlepszy skutek — odpowiedziałem.
 — Nie łudź się pan. Na coś takiego nawet ja się nie odważę; ja, poddany padyszacha.
 — Masz pan zupełną słuszność, ale na co nie odważy się poddany padyszacha, na to może pozwolić sobie Frank, do którego stosują się nie wasze prawa, lecz prawa jego kraju. Kto przychodzi do mnie, ten mnie musi pozdrowić, w przeciwnym razie przepędzę go, Kto zaś dotknie mnie nogą, temu wymierzam policzek, czego tu zaniechałem ze względu na pana. Usiądźmy sobie spokojnie.
 — Spokojnie! — lamentował. — Zdaje mi się, że wkrótce będzie u nas bardzo niespokojnie. Byłeś pan zbyt zuchwały i pożałujesz tego.
 — Chyba nie! Nie pierwszy to raz uczę takich ludzi grzeczności. Ja ich znam. Im więcej im pozwalać, tem stają się zarozumialsi, a tracą odwagę, gdy natrafią na odważnego człowieka. Jestem pewien, że...
 Wtem okazało się, że sabtiów dobrze osądziłem, gdyż sprawdziło się to właśnie, co zamierzałem powiedzieć. Drzwi otworzyły się powoli, a policyanci weszli, ukłonili się i pozdrowili nas słowem „sallam“. Groźba zwrócenia się w danym razie do kedywa poskutkowała. Zresztą zawdzięczam ten efekt raczej mojemu szczęściu, aniżeli bystrości, jak się to wkrótce miało okazać.
 — Sallam! — odpowiedziałem, a Murad Nassyr oddał pozdrowienie tem samem słowem.
 — Effendi — rzekł ten, który mówił przedtem — polecono nam dowiedzieć się, gdzie znajdują się murzyni, których zabrałeś z sobą z piwiarni.
 — Są, jak widzicie, tu ze mną.
 — Więc to oni? — rzekł, wskazując na Djangeh i jej brata.
 — Tak, to oni.
 — A zatem zabierzemy ich do ich pana, Abd el [I-52] Baraka, słynnego przełożonego bractwa Świętej Abd el Kader el Dżelani.
 — I on wam kazał, abyście mu je przyprowadzili? Czy to wasz przełożony?
 — Nie.
 — Więc nie macie prawa przyjmować rozkazów od niego.
 — Ostrzegamy cię, effendi! Jesteś obcym i nie znasz ustaw naszego kraju.
 — Znam je widocznie lepiej od was.
 — Ty porwałeś się na Abd el Baraka.
 — Zupełnie tak, jak ty na mnie, tylko z tą różnicą, że trąciłeś mnie nogą, chociaż nic nie zrobiłem ci złego, a ja powaliłem Abd el Baraka, ponieważ obraził mnie mimo upomnienia.
 — Ale jakie masz prawo do tych dwojga dzieci?
 — Takie samo, jak Abd el Barak. Wynająłem je do służby u siebie.
 — Ależ to jego służący!
 — Już nie, skoro postanowiły zostać u mnie od tej chwili.
 — To niemożliwe, gdyż on ich nie oddalił. Tu musi być zachowany termin wymowy.
 — Aha! Zaczyna aż tak sprytnie! No, nic mu to nie pomoże. Czy dzieci godziły się do niego na służbę?
 — Tego nie wiemy.
 — A czy może oddał mu je ich ojciec?
 — I tego nie możemy powiedzieć.
 — Więc niechaj udowodni, że ma prawo żądać ich ode mnie. Jako służbodawca musi mieć na to dowody. Może posiada pisemną umowę, albo świadków, którzy to wykażą?
 — Tego nie potrzeba. Oni mieszkali i służyli u niego, więc należą do niego.
 — A teraz służą i mieszkają u mnie, więc należą do mnie.
 — My jednak mamy rozkaz zabrać je, w razie potrzeby nawet przemocą i odprowadzić do ich pana.
[I-53] — Czy otrzymaliście ten rozkaz od przełożonego?
 — Nie. Działamy z polecenia Abd el Baraka.
 — Niema na mnie żadnego doniesienia?
 — Jeszcze nie, lecz Abd el Barak poda je bezwarunkowo, jeśli nie wydasz mu dzieci.
 — Ładnie! Zaczekajcie więc, dopóki tego nie uczyni. Potem niech sędzia wyda wyrok, do kogo dzieci należą. A skąd wiecie, że się tutaj znajduję?
 — Widziałem cię wchodzącego z dziećmi w tę ulicę. Prowadziłeś je za ręce i to zwróciło moją uwagę. Potem przechodziłem obok piwiarni, kiedy Abd el Barak z niej wychodził. Przywołał mnie do siebie, by mi dać polecenie, a ja dobrałem sobie do wykonania drugiego towarzysza.
 — Teraz jest mi już wszystko całkiem jasne i przedłożę ci ważne pytanie. Czy znasz ustawy tego kraju?
 — Oczywiście, że je znam.
 — Czy niewolnictwo jest dozwolone?
 — Nie.
 — Czy wiesz, z jakich okolic pochodzą te dzieci?
 — Abd el Barak powiedział mi, że pochodzą z Dongiolów.
 — To prawda, lecz nie urodziły się tu w Egipcie, tylko w ojczyźnie tego szczepu. Porwano je mniej więcej przed dwu laty, kiedy niewolnictwo było już dawno zakazane, a Abd el Barak je kupił. Nie są to jego służący, lecz on zrobił z nich niewolników i wynajmował je drugim. Cały zarobek chował do kieszeni a dzieci dostawały kije zamiast jedzenia, ilekroć przyniosły mu mniej pieniędzy. Tak sprawa stoi. Jeśli Abd el Barak chce mieć dzieci, to niech rozpocznie ze mną proces i zwróci się do władzy. Nie będzie to zbyt chwalebnem dla przełożonego takiego pobożnego bractwa, gdy mu się udowodni, że trzyma niewolników i że wiąże ich w kabłąk, jeśli mu przyniosą za mały zarobek. Wy natomiast jesteście stróżami prawa i nie powinniście walać sobie rąk tem, że się oddajecie na usługi handlarzowi niewolników. [I-54]Ja zapomnę o waszem grubijaństwie wobec mnie i przypuszczam, że nadal nie zechcecie zniesławiać się tą sprawą. Dlatego porzucam mój pierwotny zamiar oskarrzeniaoskarżenia was i dam wam nawet bakszysz, ażeby trud wasz nie był bez nagrody.
 Wyjąłem kilka srebrników, które w tej chwili zniknęły w ich kieszeni, przyczem jeden z nich odpowiedział:
 — Panie, wypowiedziałeś słowa rozumu i mądrości, a ja doniosę Abd el Barakowi, że mądrze zrobi, jeśli zaniecha zamiaru odbierania ci dzieci. Niechaj Allah da ci wesołe dni i długie życie.
 Skrzyżował ręce na piersiach i skłonił się uprzejmie; towarzysz poszedł za jego przykładem, poczem obaj zniknęli.
 Turkowi aż fajka zgasła, tak się zdumiał tym obrotem sprawy. Popatrzył na mnie wielkiemi oczyma, potrząsnął głową i rzekł:
 — Czy to być może? Jak się zdaje, wygrałeś pan, pomimo swego grubijaństwa!
 — Nie pomimo, lecz dlatego właśnie. Bakszysz ukoronował potem wszystko. Powiadam panu, że dla tutejszych urzędników ma daleko większe znaczenie europejski konsul, aniżeli sułtan. Nasi władcy umieją bronić swoich rodaków, a wola padyszacha nie ma tu prawie żadnego znaczenia.
 — Ale czy sprawa już skończona, to jeszcze pytanie.
 — Nie, jeszcze nie skończona. Abd el Barak nie odważy się zaskarżyć mnie do sądu, ale zechce zemścić się skrycie. Muszę się mieć bardzo na baczności.
 — A więc nie wiem, czy panu mogę dać w tem mieszkaniu schronienie.
 — Nie możesz pan. Muszę sobie wyszukać jakieś inne miejsce.
 — Ale gdzie? W hotelu, czy u konsula?
 — W hotelu nie byłbym pewny, a konsulowi nie chcę się naprzykrzać. Jutro miasto opuszczę.
[I-55] — Miasto, a więc mnie także! Na to nie mogę się zgodzić. Nie spotkalibyśmy się.
 — Owszem! Skorzystam z pierwszego statku nilowego albo wsiądę na łódź żaglową, ażeby z dziećmi pojechać w górę rzeki. Gdzieś tam zaczekam na pana a potem, gdy pan nadpłyniesz, wsiądę na pański statek.
 — Czy mogę na to liczyć?
 — Na pewno; dotrzymam słowa. Niech pański długi Selim pójdzie dziś jeszcze do portu i dowie się, kiedy jaki statek odchodzi. Ja sam nie chcę się dziś pokazywać.
 — A dzieci chcesz pan zabrać ze sobą?
 — Tak, gdyż spodziewam się, że w Chartumie znajdę sposobność wysłania ich do Dongiolów. Skoro raz zająłem się niemi, nie chcę utknąć na samym początku. Szkody przez to nie poniesiemy; przeciwnie jestem przekonany, że podczas drogi będziemy z nich mieli wierne i czujne sługi.
 — Ja też tak sądzę i postaram się o to, żeby im w drodze nie zbywało na niczem. Właściwie jednak i teraz jeszcze jestem tego zdania, że może lepiejby było nie wdawać się w tę sprawę z niemi.
 Powiedział to w taki sposób, że wyraźnie było widać, jak poważnie nad tem myślał. On poprostu nie był wrogiem niewolnictwa; i tego zmienić nie byłem w stanie.
 Wkrótce potem wszedł murzyn, żeby nam donieść, iż pani na nas czeka. Za drzwiami stała czarna służąca, którą uwolniłem od bólu zębów, poświeciła nam na wązkich schodach i wprowadziła do pokoju całkiem pustego i nieumeblowanego. Tylko na środku leżał mały dywan. Gdy służąca oddała Turkowi lampę i wyszła, ukazała się głęboko zasłonięta postać Letafy, siostry mego gospodarza. Powierzchowność jej nie harmonizowała bynajmniej z miłem imieniem. Ujrzałem białe fałdy szat, z pod których wyglądały na dole dwa małe pantofle. Szła wolno ku środkowi [I-56]pokoju i nie mówiąc ani słowa, usiadła opodal na dywanie. Potem wysunęła z mnóstwa szat rękę, podniosła ją w górę, gdzie domyślałem się głowy i odchyliła rąbek zasłony.
 — Teraz! — skinął na mnie Murat Nassyr. — Czy chcesz się pan temu przypatrzyć?
 Zbliżył się do postaci, by mi poświecić, lecz odwrócił się, ażeby oko jego nie padło na plamę w ozdobie głowy siostry. Ja natomiast przypatrzyłem się jej dokładnie. Wśród grubych i gęstych włosów znajdowało się okrągłe całkiem wyłysiałe miejsce, powstałe przez mikroskopijne grzybki.
 — Czy potrafisz pan to wyleczyć? — spytał Massyr.
 — Spodziewam się. Ozdoba tej głowy ukaże się prawdopodobnie już za kilka tygodni.
 — Oby Allah to sprawił! A ja panu podziękuję. Jak się nazywa środek, którego należy użyć?
 — Znajdziesz go pan tu w Kairze w każdej aptece. Nazywają go tutaj el Milh el hamid, a za pół piastra wystarczy go na całe leczenie. Rozpuszcza się go we flaszce wody, następnie zwilża się tem codziennie łyse miejsce. Środek ten pomógł już wielu ludziom, lecz nie działa u całkiem łysych.
 Słowa te wywołały u kobiety taką radość, że się odezwała:
 — Dziękuję panu!
 Po tych słowach powstała i wyszła z pokoju w ruchach, których nie możnaby nazwać eleganckimi.
 Kiedyśmy zeszli na dół, otrzymał kłaniający się ciągle marszałek domu rozkaz udania się do portu i przyniesienia lekarstwa. Wkrótce potem podano wieczerzę. Składała się ona z ryżu, tworzącego górę wysoką prawie na łokieć i z tacy kebabów czyli kawałków mięsa pieczonych na patykach. Sądzę, że było tej pieczeni przynajmniej sześć funtów, ale przypomniałem sobie, że wschodni Obyczaj nakazuje sługom zjadać to, co zostawią panowie. Wszystko było bardzo [I-57]smaczne, zapewnie rączkami Telafy przyrządzone. To wzmogło mój głód, zwłaszcza, że poprzednio przypadła mi w udziale tylko noga z kury. Łatwo więc sobie wyobrazić, że nie kazałem się zbytnio prosić i przynaglać. Widelców ani łyżek nie było, jedliśmy więc sposobem wschodnim t. zn. sięgaliśmy rękami do góry ryżowej i ryżowe kule, w palcach utoczone, wkładaliśmy w usta. Słowo „wkładaliśmy“ mogę co prawda odnieść tylko do siebie, gdyż grubas nie wkładał ich tam, lecz wrzucał i, prawie nie gryząc, połykał. Byłem ciekawy, czy kiedy nie chybi celu, przekonałem. się jednak, że był zbyt zręczny i trafiał zawsze do otworu. Do częstego obcierania rąk służyły zamiast serwet napół pootwierane cytryny. Spieszyłem się jak mogłem, lecz nie zdołałem dorównać memu partnerowi. Kiedy ja zaledwie jednę kulę spożyć zdołałem, znikały u niego w tym samym czasie trzy albo cztery. Szczęściem nie jadam dużą, spodziewałem się więc wobec wielkości góry ryżowej, że się nasycę. Właśnie nabrałem znowu pół garści, kiedy poczułem opór. Ciągnę i wyciągam jeden, potem drugi, trzeci i czwarty ciemny włos kobiecy. Musiała mi się twarz przytem przedłużyć, gdyż Nassyr zwrócił na to uwagę i zapytał:
 — Co się panu stało? Może sobie pan wargi poparzył?
 — Nie. Uczyniłem ważne odkrycie.
 Pokazałem mu włosy. Wziął mi je z ręki, przypatrzył się im z przychylnością i rzekł:
 — No i cóż? Allah każe rosnąć ryżowi i włosom. Wszystko z jego ręki życie bierze.
 — Tak! Ale ryżowi każe rosnąć na pokarm dla ludzi, a włosom dla ozdoby! Przypatrz się pan wielu łysinom. Czy to dziwne, gdy w ryżu znajduje się to, co ma być głowy ozdobą. Czyliż mam zjadać włosy, przeciw których znikaniu zapisałem el nulh el hamid?
 — Wallah, Taliah! Nie przypuszczam, żebyś pan zamierzał obrazić głowę mojej siostry. Te włosy nie [I-58]pochodzą od niej, lecz od Fatmy, najdoskonalszej kucharki z całego sułtanatu.
 — Któż to jest ta Fatma?
 — Ulubiona sługa mojej siostry. Jest ona mistrzynią w wszelkich potrawach, a smak jej limoniad równa się smakowi rajskiego źródła. W podróży będziesz pan codziennie jadał potrawy przez nią przyrządzone i będziesz miał często sposobność wychwalać jej sztukę.
 Biada mi! Jeść codziennie z rąk tej Fatmy, której pierwsza ryżowa potrawa przyprawiła mię odrazu o utratę głodu! Taka przyszłość nie bardzo mi się wydawała ponętna. Oczywiście, że nie tknąłem już tego ryżu i wziąłem się do kebabów, lecz znowu musiałem się spieszyć, gdyż grubas uważał za swoją powinność nie dopuścić do tego, bym sobie żołądek przeładował. Jeśli i pod innymi względami tak dbał o swoje wyłącznie korzyści, to mogłem później gorzko pożałować, że przyrzekłem mu towarzyszyć w podróży. Ażeby murzynięta nie wyszły na tem tak źle, jak ja, rzuciłem im kilka kawałków mięsa i sporządzałem skwapliwie kule z ryżu, które oboje chwytali z wielką zręcznością i równie zręcznie połykali. Wkońcu jednak wypróżniły się tace. Czemu nie mógł dać rady grubas, to pokonały dzieci, które już dawno nie były tak syte, jak dziś. Ich oczy zwracały się ku mnie z wdzięcznością i widziałem, że zdobyłem sobie ich miłość na zawsze. Nie umiały one wprawdzie dobrze po arabsku, lecz zrozumiały tyle z rozmowy mej z policyantem, że się wzbraniałem oddać ich oboje okrutnemu Abd el Barakowi.
 Po jedzeniu podniósł Nassyr palec wskazujący, bardzo tajemniczy wyraz nadał swojej twarzy i powiedział:
 — Teraz przychodzi najlepsze. Dopóki nie wyjedziemy z Kahiry, będę sobie używał na tym przysmaku, potem będę się go musiał wyrzec zupełnie.
 Klasnął w ręce, a murzyn przyniósł cztery flaszki piwa, które grubas kazał postawić bez mojej wiedzy. [I-59]Tym razem nie dałem się Nassyrowi skrzywdzić, nalewałem sobie szybko filiżankę za filiżanką i byłem z dwiema flaszkami tak prędko gotów, jak Turek.
 Zaczął on teraz myśleć nad dzisiejszem ukazaniem, albo raczej nieukazaniem się ducha, gdyż był pewien, że odstraszy go obecność niewiernego. Zapytany przezeń o zdanie, oświadczyłem:
 — Ja także myślę, że duch nie przyjdzie, ponieważ się mnie obawia.
 — Obawia? Nie! Duch nie doznaje trwogi. On nie przyjdzie, gdyż, jako chrześcijanin, uchodzisz pan za nieczystego.
 — W takim razie radzę mu zupełnie poważnie, aby się mną nie kalał, gdyż zanieczyściłbym tak jego pamięć, że imię jego stałoby się pośmiewiskiem wszystkich muzułmanów i odeszłaby go ochota do nocnych wędrówek.
 — Pan, zdaje się, rzeczywiście się nie boi.
 — Nie. Nie bałem się go już wtedy, kiedym go poraz pierwszy zobaczył.
 — Jakto? Czyż go więc pan już widział?
 — Tak mi się przynajmniej zdaje. Albo on albo jego starszy strach ukazał mi się już raz w Kahirze.
 — Allah! A kiedy?
 — O tem potem. I takby mi pan zresztą nie uwierzył.
 — Natychmiast uwierzę. Mnie także się ukazywał, czemużby inni nie mogli go także widzieć?
 — Inni także, lecz nie ja, który jestem niewiernym. Pan przecież przypuszcza, że będzie się trzymał zdala ode mnie. Ja nie jestem niewiernym i żaden chrześcijanin nie jest giaurem, gdyż nasz bóg jest tym samym bogiem, którego wy nazywacie Allahem. My nawet gorliwiej wierzymy, niż wy, gdyż modlimy się do Iza ben Maryam^[16], którego wy czcicie tylko jako proroka, a my jako Syna Bożego. Jeżeli jednak mó[I-60]wimy o strachach, to pod tym względem jestem największym na świecie niedowiarkiem. Czy sypia pan w nocy pociemku?
 — Nie; właśnie z powodu stracha przez całą noc świece się u nas palą.
 — A on przychodzi mimoto?
 — Przychodzi mimoto; przychodzi przez drzwi zaryglowane, błądzi po oświetlonych pokojach i przesuwa się obok nas. To przerażające. Ze dotąd jeszcze nie umknąłem, to może być dla pana dowodem, że imię Nassyr noszę całkiem słusznie.
 — Czy i brama jest zaryglowana?
 — Oczywiście i to dwoma wielkimi i ciężkimi ryglami, które nie łatwo ruszyć z miejsca.
 — A gdzie spiśpi waleczny stróż Selim, który idzie w zawody z największymi bohaterami całego świata?
 — Pod bramą, gdzie codziennie przygotowuje sobie łoże.
 — A czy on także widział ducha?
 — Widywał go każdego wieczora, a mimoto nie porzucił mojego domu. O, Effendi, Selim istotnie nie jest człowiekiem bojaźliwym. Dziś będziemy mogli spocząć poraz pierwszy, co dotychczas było dla nas niepodobieństwiem. Jestem znużony i potrzebuję snu. Dobranoc!
 Podał mi rękę i odszedł do swojego mieszkania. Słyszałem, jak drzwi zaryglował za sobą. Wierzyłem mu Oczywiście, że potrzebuje spokoju. Zarłoki są zwykle zmęczeni po jedzeniu. Byłem jednak pewny, że strach przyjdzie i dziś także i choć może nie z sympatyi do mnie, to jednak właśnie przezemnie.
 Mogła być, według naszej rachuby, godzina jedenasta, postanowiłem więc poczynić przygotowania, zresztą bardzo proste. Najpierw musiałem uśpić dzieci. Położyły się w kącie na poduszce, a ja nakryłem je swoim płaszczem, przyniesionym przez Selima z hotelu. Uczyniłem to w ten sposób, że twarze ich były pod płaszczem i że stracha widzieć nie mogły. Potem [I-61]wyszedłem cicho na podwórze, ażeby nocne światło zobaczyć. Księżyc nie świecił, ale gwiazdy błyszczały tak jasno, że na dziesięć kroków widać było wcale dobrze.
 Bramą nie wchodził strach do domu, bo zamknięta była ryglami i Selim tam spoczywał. Byłem pewien, że ten hultaj rozmyślnie wybrał sobie tam legowisko, gdzie się widmo nie pokazywało. Duch przechodził bezwarunkowo przez mur ogrodowy, w którym znajdowały się wspomniane wyłomy. Tam należało czekać na jego przyjście. Mimoto wolałem nie zajmować stanowiska w ogrodzie, gdyż duch był już może za murem, mógł mnie zobaczyć i wyrzec się dzisiejszej wędrówki. Poszedłem więc do sieni, by zobaczyć Selima. Nie było go jeszcze na miejscu, lecz schodził właśnie ze schodów z małą lampką w ręce, która matowe blaski rzucała na otoczenie. Zdumiałem się, kiedym zobaczył, w jaki sposób ten bohater przed duchem się zabezpieczył. Z obu ramion zwisały mu strzelby, przy lewym boku wlókł się potężny pałasz, a długa, biała jego szata przepasana była teraz chustą, z za której wyzierały głownie kilku pistoletów i noży. W lewej ręce niósł lampę, a w prawej potężny kawał drzewa, mającego zastąpić pałkę. Na mój widok drgnął ze strachu tak, że lampa byłaby mu upadła na ziemię, gdybym jej był nie pochwycił i nie przytrzymał.
 — Daj mi spokój, daj mi spokój, zły duchu, szatanie! — zawołał, a maczuga wypadła mu z ręki.
 — Nie krzyczże tak, Selimie! — odpowiedziałem. — Zdaje mi się, że mnie za ducha bierzerzbierzesz.
 To mówiąc, podniosłem lampę ku swojej twarzy. Kiedy mię poznał, całą piersią odetchnął i rzekł z wielką ulgą:
 — Chwała bogu, że to ty jesteś, effendi, bo gdyby to był duch, zabiłbym go na miejscu.
 — Prawdopodobnie pałką, którą rzuciłeś.
 — Tak. Wypadła mi przy zamachu. Czy mój pan poszedł już spać?
 — Tak.
[I-62] — Wszyscy inni także, a ja chciałem tu właśnie zrobić sobie łoże.
 Wziął mi z rąk lampę i poświecił ku bramie. Rozłożył tam na ziemi starą, słomianą rogożę i nakrył ją kocem, w który mógł się tak zawinąć, że pewnie ani duch jego, ani on ducha nie mógłby zobaczyć.
 — A gdzie znajduje się murzyn? — spytałem.
 — Na górze w przedpokoju kobiet, gdzie zatarasował się razem z niemi. Pan tu ze mną rozmawia a tymczasem lada chwila duch może nadejść.
 — Szukałem ciebie. Chciałem się spytać, czy nie masz silnych sznurów lub rzemieni.
 — Mam i zaraz przyniosę.
 Przyniósł, czego żądałem a potem poradził mi, żebym się spać położył. Powróciłem do mego mieszkania i udałem się najpierw do tylnego pokoju, by się przypatrzyć dzieciom. Zasnęły mocno. Następnie udałem się do przyległej ciemnej izby i otworzyłem drzwi, wiodące na krużganek w dziedzińcu. Tu usiadłem na ziemi i czekałem z wielką niecierpliwością na zjawienie się ducha.
 Wyznaję szczerze, iż życzyłem sobie jego przybycia, gdyż chciałem wiedzieć, czy mam słuszność, domyślając się, że to człowiek, a może nawet przełożony bractwa. Jeśliby to był Abd el Barak, którego uważałem za silnego człowieka, to należało być ostrożnym i bardzo zwinnym zarazem. Musiałem zaskoczyć go niespodziewanie. Chciałem czekać na niego w pokoju oświetlonym, by się dowiedzieć, co uczyni, jeśli mnie pozna. Siedziałem tak dość długo, a minuty dłużyły mi się w kwadranse. Zwróciłem oczy w kierunku przejścia przez ogród i nagle usłyszałem w tej stronie szmer, z zacienionego krużganku wynurzyło się coś wązkiego, jaśniejszego od otoczenia i zaczęło się poruszać. Była to szara teraz a więc prawdopodobnie biało ubrana postać. Wyszła z krużganku na otwarty dziedziniec. Nie była jednak sama, gdyż za nią szła druga a potem [I-63]trzecia. Byłyżby to aż trzy strachy? W takim razie położenie moje nie byłoby całkiem bezpieczne.
 Pierwsza postać zwróciła się na lewo ode mnie, ku pokojom Turka. Zanim odeszła, podniosła w górę rękę na znak dla tamtych dwu, które natychmiast wszczęły hałas, podobny do wycia i świstu wichru, Usta nie mogły tego dokonać; zapewne duchy rozporządzały jakimiś nieznanymi mi instrumentami. To, co ci dwaj teraz robili, było dla mnie rzeczą uboczną; musiałem zwrócić uwagę na pierwszego, który znajdował się w tyle przy drzwiach ostatnich. Prawdopodobnie odsuwał teraz rygiel w sposób, którego się domyślałem, ażeby wejść do pokoju. Stamtąd chciał przejść przez dalsze pokoje Turka, a nakoniec musiał się znaleźć w mojem mieszkaniu. Powinien mnie tam znaleźć w łożu. To też wstałem i poszedłem szybko do oświetlonego pokoju, zaryglowując drzwi za sobą. Położyłem się na poduszkach i przykryłem się kocem tak, że twarz była wolna. Murzynięta spały jeszcze mocno. Sznury wziąłem pod kołdrę.
 Niedługo już czekałem; nadeszła chwila decydująca. Usłyszałem szmer pod drzwiami, wiodącemi do Murada, otworzono je i duch wszedł do środka. Odwrócił się najpierw i przy jasnem świetle ujrzałem w jego ręku jakiś cienki śpiczasty przedmiot, który wetknął we wspomniane dziurki, ażeby zasunąć rygiel z tamtej strony. Musiał być bardzo pewnym siebie, skoro nie uważał za odpowiednie rozejrzeć się najpierw po mojem mieszkaniu. Przymknąłem powieki tak, żeby się wydawało, że śpię twardo, mimoto jednak wszystko dobrze widziałem. Oddechałem przytem spokojnie, starając się, żeby pierś moja podnosiła się lekko, ale widocznie.
 Do głębi duszy wstydziłem się za Murada i nawet gniewałem się na niego. Ten duch nie wyglądał wcale jak zwykły upiór. Ubrany był w długi biały burnus z kapturem, nasuniętym ną głowę, a twarz miał przysłoniętą jasną hustąchustą z otworami na oczy. Toż to nie [I-64]strach, lecz człowiek, z postaci bardzo podobny do Abd el Baraka.

 Na dziedzińcu zmieniło się wycie wichru w naśladowanie wszelkiego. rodzaju głosów zwierzęcych, co było zaiste dziecinnym sposobem wywoływania trwogi przed strachami. Nie bardzo teraz jednak na to uważałem, gdyż mój strach: zwrócił się od drzwi do wnętrza pokoju, rozglądnął. się po nim i zwrócił się zwolna ku mnie. Zatrzymał się przedemną na krótką chwilę, ażeby mi się przypatrzeć. Pragnąłem zobaczyć jego twarz, było to jednak niepodobieństwem, ponieważ była zasłonięta, a ja nie mogłem powiek zbyt widocznie podnosić. Przez zasłonę rzęs widziałem tylko jego ręce pod burnusem. Czy rzeczywiście uważał mnie za śpiącego? Nie świadczyłoby to bardzo pochlebnie o jego inteligencyi, gdyż zgiełk, czyniony przez towarzyszy ducha, musiałby zbudzić każdego. Teraz porzucił mnie i poszedł cicho do dzieci. Pochylił się i podniósł róg mego haika. Zobaczył dwoje czarnych i spostrzegłem odruch zdziwienia, którego nie zdołał pohamować. To mię upewniło, że mam przed sobą Abd el Baraka.

Tom XIV.

Trzymał nóż w prawej ręce.

 Upuścił róg płaszcza i wrócił do mnie bez szmeru. Pochylił się nademną tak, że chusta, zwisając prostopadle, odsłoniła mi jego dolną szczękę i usta. Prawa ręka. wysunęła się z pod burnusa, a w niej błysnęło ostrze noża. Niebezpieczeństwo śmierci nade mną zawisło i nie mogłem się wahać już ani jednej chwili dłużej. Błędem byłoby, gdybym się podniósł, bo właśnie mógłbym się nadziać na nadstawiony nóż. Stoczyłem się zatem błyskawicznie z poduszki pod jego nogi i podniosłem je tak, że upadł na twarz. Nóż wypadł mu z ręki, a on sam legł głową i piersią na poprzek poduszek. W następnej chwili byłem już na nim, ścisnąłem go lewą ręką za gardło, a prawą zadałem mu kilka uderzeń w tył głowy. Wykonał słaby kurczowy ruch, którym się jednak nie mógł wyswobodzić i leżał przez kilka sekund cicho, co pozwoliło [ilus] [I-65]mi owinąć mu sznur dokoła korpusu i rąk. Zaczął wtedy wierzgać nogami, ale bezzwłocznie związałem mu je drugim powrozem, tak, że zupełnie skrępowany znajdował się w mojej mocy. Potem zdarłem chustę i, zgodnie z swojem przewidywaniem, spojrzałem w twarz Abd el Baraka.
 W oczach jego iskrzyła się wściekłość, lecz nie rzekł ani słowa. Było mi to bardzo na rękę, bo chciałem, ażeby dzieci spały. Musiałem wyjść, a bojąc się, żeby ich groźbami nie zmusił, by go uwolniły od sznurów, ścisnąłem go za gardło, a kiedy usta otworzył, aby tchu nabrać, wsunąłem mu w nie róg chusty.
 Odciągnąwszy go jeszcze dalej od dzieci, ażeby nie mógł zatoczyć się do nich, wyszedłem na krużganek, nie wprost jednak, ale przez nieoświetlony pokój, aby mnie strachy nie dostrzegły. Wziąłem z sobą ciężką rusznicę, żebym w razie potrzeby miał się czem bronić.
 Obydwaj hultaje hałasowali jak przedtem. Zobaczyłem, że, chcąc uchodzić za zwierzęta, zaczęli łazić na rękach i nogach. Pochyliwszy się, jak mogłem najniżej, jąłem się ku nim skradać. Ubranie miałem dość ciemne, tak że od otoczenia odróżnić mnie nie mogli. Kiedy do jednego z nich zbliżyłem się na siedm do ośmiu kroków, podbiegłem ku niemu i powaliłem go jednem uderzeniem kolby. Zawył lecz nie podniósł się z ziemi. Drugi, ostrzeżony tym krzykiem, zerwał się na równe nogi. Ujrzawszy mnie, zaczął uciekać. Pospieszyłem za nim wzdłuż próżnego basenu, potknąłem się jednak o kamień, który wypadł z ocembrowania, przyczem strzelba dostała mi się między nogi i z rąk mi wypadła. Zostawiłem ją oczywiście i popędziłem za uciekającym chajalem. Był on niestety lepiej obznajomiony z miejscowością, niż ja, i wyprzedził mnie znacznie, co znagliło mnie do tem większego pośpiechu. Biegł na przełaj przez ogród, po kupach rumowiska i przez zarośla zielska ku murowi, Właśnie wdrapywał się na szczyt muru, chcąc się z ogrodu wydostać, [I-66]kiedy ku niemu nadbiegłem i jeszcze na czas pochwyciłem go za nogę i ściągnąłem na ziemię. Stało się to tak gwałtownie, że straciłem równowagę i upadłem na ziemię pod niego. Dobył noża i zamierzył się do pchnięcia. Uderzyłem go jednak silnie w przedramię i w ten sposób odparowałem cios. Nóż przeszedł mi między korpusem a ręką, ja zaś, nie tracąc czasu, uderzyłem przeciwnika od dołu pięścią w nos, a drugą ręką usiłowałem przytrzymać jego uzbrojoną pięść. Ból, sprawiony szczutkiem w nos, podwoił jego siły i wyrwał się z rąk moich. Ażeby ujść ponownemu pchnięciu, rzuciłem się w bok, poczem zerwałem się z ziemi. On jednak wolał nie próbować dalszego szczęścia w walce, ucieczka wydała mu się korzystniejszą. Zanim zdołałem przebiec odległość jego od siebie, wydostał się na mur i skoczył na drugą stronę. Usłyszałem, że pobiegł cwałem.
 Niechaj sobie ucieka, pomyślałem zadowolony, że uniknąłem jego noża, i wróciłem na podwórze. Tam leżał strach drugi tak, jak padł od uderzenia kolby. Zbadałem jego pas i znaleziony w nim nóż schowałem do kieszeni, poczem udałem się do sieni, gdzie leżał waleczny Selim. Usłyszawszy moje kroki, jął z przerażenia odmawiać znaną modlitwę pielgrzymów do Mekki.
 — O Allah, chroń mnie przed trzykroć ukamienowanym dyabłem, broń mnie przed wszelkimi złymi duchami i zamknij otchłań piekieł przed mojemi oczyma.
 — Nie skomlij, ale wstawaj czemprędzej! — rozkazałem mu. — To ja jestem!
 — Ty jesteś? A któż to taki? — zabrzmiało z pod kołdry, którą się owinął. — Ja wiem, kto jesteś! Przejdź obok mnie, gdyż jestem ulubieńcem proroka i ty nie masz mocy nademną.
 — Głupiś! Czyż mnie po głosie nie poznajesz? Jestem obcym effendim, który mieszka u was w gościnie. [I-67] — Nie kłam, bo nim nie jesteś. Przybrałeś tylko głos jego, by mnie oszukać, ale ręce świętych kalifów wyciągnięte dla mojej obrony, a w raju modlą się za mnie ust tysiące. O Allah, Allah, zmniejsz moje grzechy, żebyś ich nie mógł zobaczyć, i dopomóż mi do pokonania złego ducha, który zapuszcza już w kark mój pazury.
 Ten człowiek, który ośmielał się iść w zawody z bohaterami wszechświata, był, jak się pokazało, pierwszej próby mazgajem. Perswazye nic nie pomogły. Nie bojąc się tego, żeby skorzystał ze swego arsenału, odwinąłem go i jęczącego ze strachu wywlokłem na dziedziniec. Dopiero, kiedy mnie poznał przy świetle gwiazd, wyprostował się dumnie i powiedział:
 — Edffendi, na co się odważyłeś!
 — Na nic!
 — Na bardzo wiele! Dziękuj Allahowi, że jeszcze żyjesz! Poznałem cię natychmiast po głosie. Gdybym cię był uważał za ducha, dusza twoja, jako dym, opuściłaby ciało, gdyż jestem straszliwy w gniewie, a okropny w złości!
 — Więc nie boisz się stracha?
 — Ja i bać się! Jak możesz o to pytać. Poszedłbym w zawody ze wszystkimi duchami i smokami piekieł.
 — Bardzo mi to na rękę, gdyż pomożesz mi zanieść ducha do mojej izby.
 — Ducha? — zapytał, skurczywszy się we dwoje. — Żartujesz, panie! Kto nosi ducha?
 — Ja to potrafię, a i ty także. Tam leży, popatrz! Zaniesiemy go do pokoju.
 Poszedł wzrokiem w kierunku mojej wyciągniętej ręki i zobaczył jasno odzianą postać, leżącą na ziemi.
 — Pomóż nam, Panie! Daj nam swoje błogosławieństwo! — zawołał, wyciągając odpychająco obie ręce. — Ani rozkaz padyszacha, ani przykazanie, ani ustawa nie zawiedzie mnie tam, gdzie leży ten najwyższy z dyabłów!
[I-68] — Toż to nie duch, lecz człowiek.
 — Ale nazwałeś go strachem.
 — Bo udawał widmo, by nam strachu napędzić.
 — A więc powiedz mi pierwej, gdzie mieszka jego plemię, jak nazywa się ojciec jego i ojciec ojca jego. Inaczej nie mogę uznać go za człowieka.
 — Głupstwa pleciesz Selimie! On jest człowiekiem, Zwyciężyłem go i powaliłem kolbą na ziemię. A tam w mojej izbie leży drugi, którego podobny los spotkał.
 — W takim razie jesteś zgubiony. Oni dali się pozornie zwyciężyć, aby tem łatwiej na ciebie wpaść, duszę twoją rozszarpać w kawałki i rozrzucić na cztery strony świata.
 — Więc wracaj na swoje łoże i wleź pod kołdrę, ale nie mów mi już nigdy, że jesteś największym bohaterem plemienia.
 Zostawiłem Selima, a sam poszedłem do ducha i wziąwszy go na barki, zaniosłem do swego pokoju, gdzie go położyłem na ziemi. Za chwilę nadszedł tchórzliwy Selim i zaglądnął przez na pół przymknięte drzwi. W leżącej na ziemi postaci poznał Abd el Baraka i wsuwając ostrożnie jednę nogę do izby, spytał zdumiony:
 — Czy to nie Abd el Barak, przełożony świętej Kadiriny? Jakże się on tu dostał i kto nałożył mu pęta?
 — Ja, gdyż, jak widzisz, Abd el Barak jest duchem, który straszył w tym domu. Przyszedł do mnie i chciał mnie pchnąć nożem, musiałem go przeto uczynić nieszkodliwym. Były tu jeszcze dwa inne duchy; tego powaliłem, a drugi uciekł mi przez mur ogrodowy.
 Teraz zaczęło się rozjaśniać w głowie największego bohatera szczepu. Wszedł już bez trwogi do mego: mieszkania i stanąwszy przedemną, powiedział:
 — Elffendi, nie jesteś wprawdzie prawowiernym muzułmaninem, lecz Allah ma cię widocznie w szcze[I-69]gólnej opiece. Inaczej byłbyś teraz trupem i leżałbyś na podwórzu sztywny, jak drzewo, a powalony moją waleczną, niepokonaną ręką.
 Wzruszyłem ramionami z uśmiechem, a on mówił dalej:
 — Czy może wątpisz? Byłeś na dziedzińcu. Biada ci, gdybym cię był zobaczył i wziął za ducha. Moje ciosy zdruzgotałyby twoje kości, a zmiażdżona dusza byłaby odeszła jak kawałek zmiętego papieru. Sam stwórcaby cię nawet nie poznał i nie znalazłbyś dla siebie miejsca w krainach tamtego życia. Allah cię obronił i dlatego powinieneś porzucić chrześcijaństwo, a przyjąć wiarę prawdziwą, która czyni ze swych wyznawców bohaterów niepokonanych.
 — Ażeby zostać takim jak ty bohaterem, nie potrzeba zmieniać wiary. Idź teraz po swego pana! Niechaj zobaczy, jakie to strachy chciały wypędzić go z tego domu.
 — Zawołam go, lecz przedtem muszę sam pomówić z tym człowiekiem, który chciał w nas wmówić, że należy do państwa dusz pomarłych.
 Zapomniał Selim na chwilę, że Abd el Barak, jako przełożony Kadiriny, posiadał wielką władzę. Samochwalstwo było drugą naturą chudeusza i chciał się niem teraz przy sposobności nasycić. Wyciągnął pięść do Abd el Baraka i zawołał:
 — Byłeś już dawno oddany w te ręce. Przejrzałem cię i mogłem cię zdusić, jak gąbkę, gdyby taka była moja wola. Zbyt dumny jednak jestem. Nie byłeś godnym, aby cię moja ręka dotknęła i odstąpiłem cię temu oto effendi, który uporał się z tobą tak szybko, jak gdyby się mojemi rękami posługiwał. Tyleś dla mnie wart, co zdechła ropucha, albo ryba śmierdząca, której woni nie znoszę. Nigdy nie będziesz miał potomstwa, a i o twoich przodkach nikt nie będzie pamiętał. Kiedy umrzesz, dusza twoja będzie straszyła przez całą wieczność. Oto będzie nagroda za twoje czyny, podczas gdy moje zapisane zostaną do księgi [I-70]bohaterów i żyć będą w pieśniach zwycięzców i zdobywców.
 Po tych słowach wyszedł Selim z mojego pokoju z taką wielką pompą, na jakąby się nie zdobył bohater teatralny, znikający za kulisami wśród frenetycznych oklasków publiczności. Abd el Barak odprowadził go wzrokiem, nie wróżącym nic dobrego. Nie wiele jednak na to zwracałem uwagi, gdyż trzeba się było zająć drugim strachem, który znaku życia nie dawał. Czyżbym go zabił? Zaniepokoiłem się trochę. Zbadałem jego czaszkę; była spuchnięta, ale nie rozbita, a serce biło wyraźnie i równo. Czyżby ten człowiek udawał, by przynajmniej na razie uniknąć upokorzenia? Ująłem go za gardło i ścisnąłem. W tej chwili otworzył szeroko oczy i w obawie, żebym go nie zadusił, zawołał chrapliwie:
 — Na pomoc, na pomoc, o Boże, na pomoc! Duszę się, umieram!
 Odjąłem rękę od jego szyi i zagroziłem:
 — Kto udaje umarłego, niech umiera! Trzymaj oczy otwarte, jeśli nie chcesz, żebym ci je zamknął na zawsze! Upiory nie zasługują na miłosierdzie.
 Czarne rodzeństwo obudziło się tymczasem. Siedziały dzieciny skurczone w kącie i patrzyły szeroko rozwartemi oczyma na zatrważającą je scenę. Kilka moich słów wystarczyło jednak, by je uspokoić zupełnie.
 Teraz dopiero mogłem Abd el Barakowi wyjąć z ust knebel. O ile dotychczas obawiałem się, że może być dla mnie niebezpieczny z powodu sceny w piwiarni, to teraz zniknęły wszelkie powody do obaw. Miałem tego człowieka w ręku i byłem pewien, że nie będzie knuł przeciwko mnie nic złego, przynajmniej otwarcie. O tem, że zyskałem w nim skrytego wroga, nie wątpiłem ani na chwilę. Selim, którego posłałem po Murada Nasyra, ukazał się teraz we drzwiach i oświadczył, że pan jego chce wpierw ze mną pomówić, zanim duchy zobaczy.
[I-71] — Dobrze, pójdę pomówić z Muradem. Ty zaś, Selimie, zostaniesz tutaj przy więźniach.
 — Słusznie, bardzo słusznie! — odpowiedział, kłaniając mi się po raz pierwszy od dnia poprzedniego, gdyż wśród wielkiego rozdrażnienia zapomniał zupełnie o zwykłej uniżoności.
 — Spodziewam się, że mogę ci powierzyć tych jeńców? — rzekłem.
 — Z całą pewnością, effendi! Zaduszę ich, jeśli choć jedno słowo powiedzą, albo ruch fałszywy uczynią. Możesz być pewnym, że jestem stworzony na dozorcę takich złoczyńców. Jedno spojrzenie mego orlego oka wystarczy, by napełnić ich największą trwogą i niepokojem. Pozwól mi jednak, bym się w broń zaopatrzył.
 — Ależ to niepotrzebne, bo leżą skrępowani.
 Drugiego ducha związałem także.
 — Wiem o tem dobrze, effendi, ale broń podwaja godność człowieka i dodaje powagi jego rozkazom.
 Widać było, że się boi zostać sam na sam z tymi dwoma skrępowanymi ludźmi. Zaczekałem chwilę, aż Selim sprowadził cały swój arsenał, poczem udałem się do mieszkania Murada Nassyra, do którego wszedłem po raz pierwszy. Urządzone było wykwintnie i wygodnie. Selim stał pełen oczekiwania i zaczął:
 — Co się stało, effendi? Trudno mi uwierzyć w to, co słyszałem. Selim opowiedział mi o swoich bohaterstwach, ale w ten sposób, że większej części nie zrozumiałem.
 — Cóż ci on takiego opowiadał?
 — Było ośm upiorów; dwa pan schwytał, a jeden panu umknął, on zaś walczył z pięcioma.
 — I zwyciężył ich oczywiście!
 — Nie. Z pańskiej winy musiał pozwolić im uciec.
 — Z mojej? Dlaczego?
 — Właśnie w chwili, kiedy był blizkim zwycięstwa i kiedy strachy prosiły go o łaskę, odwołał go pan na dziedziniec, żądając pomocy.
[I-72] — To romans, który on sam wymyślił. Jego pięć strachów żyje tylko w jego wyobraźni, albo raczej kłamliwości; były tylko trzy, a z nimi miałem tylko ja sam jeden do czynienia.
 — I Abd el Barak znajduje się rzeczywiście między nimi?
 — Tak.
 — To nie do uwierzenia. Ktoby to myślał!
 — Niech sobie pan przypomni, że zaraz w pierwszej chwili podejrzywałem Abd el Baraka o udział w tych nocnych wędrówkach.
 — Nic sobie nie przypominam.
 — Czyż nie powiedziałem panu, że duch będzie się mnie obawiał i że go już widziałem? Miałem na myśli Abd el Baraka. Domyślałem się, że to on ten dom niepokoi, ażeby wypędzić gospodynię, a potem i lokatorów i przyśpieszyć w ten sposób przejście budynku na własność świętego bractwa.
 — Więc pan się tego naprawdę domyślał? Mnie nie przyszłoby to nigdy na myśl. To straszne! Ale teraz opowiedz pan, jak się to wszystko odbyło, gdyż słowom Selima nie mogę wierzyć.
 — Pewnie, bo jego wyobraźnia jest poprostu fenomenalna.
 Opowiedziałem mu, co się stało, jak mogłem najkrócej i najprościej, mimo to nie łatwo mi uwierzył. W głowie mu się nie mogło pomieścić, że taki człowiek, jak Abd el Barak, przyjął na siebie tak nikczemną rolę. Wezwałem go, żeby przekonał się naocznie, a on odparł:
 Zanim udam się do tego człowieka, muszę wiedzieć, co uczynimy z nim i z jego pomocnikiem. Zamierzasz pan puścić ich wolno?
 — Właściwie powinniśmy donieść o całej sprawie władzy.
 — Niech nas Allah broni. Zawiadomienie władzy o tej igraszce strachów, nie byłoby niczem innem, jak narażeniem się całej kadirinie, a tego bądź co bądź [I-73]muszę uniknąć, nie chcąc się narazić na ogromne straty. Moje stosunki handlowe z Egiptem byłyby wkrótce tak, jak zerwane. I to nie tylko z Egiptem, bo kadirina jest rozgałęziona po całej Afryce północnej i wpływy jej sięgają nawet w głąb Sudanu. I panu nie radzę narażać się tak potężnemu stowarzyszeniu. Jestem pewien, że nie zobaczyłbyś pan już swojego kraju.
 — Muszę panu przyznać słuszność, niestety. Sądzę, że wogóle nie należy podawać tej sprawy do wiadomości publicznej, w każdym razie jednak nie możemy puścić tych drabów wolno, gdyż usiłowaliby zemstę na nas wywrzeć. Musimy wprzód przed tą zemstą w jakiś sposób się zabezpieczyć.
 — Moglibyśmy wymódz od nich formalne, pisemne oświadczenie.
 — Zapewne; pisemne oświadczenie, podpisane przez Abd el Baraka, jakąś wartość mieć będzie. Zrobimy z niego użytek, jeśli bezpośrednio wrogo przeciwko nam wystąpi lub jeśli się dowiemy, że poszczuł przeciwko nam Kadirinę.
 — A więc dobrze. Niechże pan tylko oświadczenie ułoży. Papier i wszystko inne jest w domu.
 Zamieniwszy na ten temat kilka jeszcze uwag, udaliśmy się do mojej sypialni, gdzie przed pojmanymi stał Selim ze strzelbą na ramieniu i z groźną miną. Wchodząc, usłyszałem go mówiącego:
 — A więc nie sądźcie, żebyście mogli zemstę na nim wywrzeć. Zbyt on rozsądny, aby nie poszedł za dobrą radą, którą mu dałem.
 — O kim ty mówisz? — zapytałem, gdyż uderzyły mnie te przechwałki. Odnosiły się one pewnie do mnie, do jakiegoś mego postanowienia, które mi miał doradzić. Przybrał minę zakłopotania i zawahał się z odpowiedzią.
 — No dalej! — rozkazałem mu. — Czy może mówiłeś o mnie?
 Skłonił mnie do postanowienia tego pytania zwrócony na mnie szyderczy wzrok Abd el Baraka.
[I-74] — Nie, nie o tobie mówiłem — odpowiedział wreszcie. — O Muradzie Nassyrze. Udaje on się pod moją osłoną do Chartumu i nie ma powodu bać się tych ludzi.
 — Jesteś papla i powinienbyś raczej ćwiczyć się w milczeniu, aniżeli każdemu opowiadać zmyślone historyjki. Idź do drzwi haremu i powiedz murzynowi, co się stało, ażeby się nasze współlokatorki nie przestraszyły, widząc, że nie śpimy.
 Odesłałem go, by nie był świadkiem naszych układów z Abd el Barakiem. Jeśli ten Selim posunął się tak daleko, że mu powiedział, iż jutro opuszczam Kair z murzyniętami, musiałem się z góry przygotować na wszelkiego rodzaju przeszkody i niebezpieczeństwa. W ciągu ubiegłego dnia miał Selim być w porcie i wyszukać mi statek, dotąd jednak, myśląc ciągle o strachu, nie znalazłem sposobności, aby go zapytać o wynik poszukiwań. Gdy wyszedł, rozwiązałem Abd el Baraka tak, że mógł się ruszać i usiąść, wydobyłem rewolwer i zagroziłem:
 — Na razie jesteś jeszcze upiorem, do którego strzelę, jeśli wykona jakikolwiek ruch niedozwolony przeze mnie. Spodziewam się zatem, że zostaniesz w tej samej pozycyi.
 Spojrzał na mnie wzrokiem, w którym nie było nic prócz zwierzęcej wściekłości. Potem drgnęły mu grube wargi uśmiechem wyższości i odpowiedział:
 — Jeśli masz jakie rozkazy dla potężnego mokkadema świętej Kadiriny, to mów.
 — Nie mam prawa rozkazywać ci tak, jak ty mnie, lecz mam zamiar przedłożyć ci kilka propozycyi.
 — Słucham!
 Skrzyżował dumnie ręce na piersi i przybrał minę i postawę panującego, który nizko stojącemu poddanemu udziela łaskawie posłuchania. Miałem wielką ochotę dać mu pięścią w twarz, by mu przypomnieć, że nie on tu rozkazuje, lecz w danych okolicznościach musiałem zapanować nad oburzeniem. Wogóle dzień [I-75]ten dał mi sposobność porównania wpływu islamu i chrześcijaństwa. Jaką miłością, łagodnością, pokorą i uprzejmością odznaczają się członkowie chrześcijańskich kongregacyi, a jak pysznie, zajadle i zuchwale zachowywał się ten kierownik muzułmańskiego bractwa! I tacy oni wszyscy, ci nieświadomi muzułmani, których nabożność okazuje się w bezmyślnem odklepywaniu kilku pacierzy. To ludzie zawzięci, nie będący w stanie zrozumieć drugich i patrzący z góry nawet na swoich współwyznawców, jeżeli ci nie są członkami bractwa.
 „Słucham“! Brzmiało to tak wyniośle, jak gdyby ten udawacz strachów był duchem samego proroka, który zstąpił na ziemię. Z trudem przezwyciężyłem się, by mu powiedzieć spokojnie:
 — Czy ty znasz kutub^[17] el Kadirine, które w pisanych zeszytach rozchodzą się wszędzie, gdzie mieszkają członkowie naszego bractwa.
 — Znam je — potwierdził.
 — Kto je pisze?
 — Każdy pisarz może ułożyć taki zeszyt.
 — No dobrze. Jestem muallif i chciałbym napisać taki zeszyt.
 — Ty? — roześmiał się. — Jesteś giaurem!
 — Radzę ci, byś drugi raz tego przezwiska nie powtórzył. Poznałeś już, jaką karą odpowiadam na taką obelgę. Jeśli ja kutub napiszę, to go ludzie będą czytali; już ja się o to postaram! Tytuł będzie brzmiał: Abd el Barak, el dżinni, Abd el Barak strachem, a wszyscy czytelnicy dowiedzą się, jaką nędzną rolę odegrał tu dziś słynny mokkadem pobożnej Kadiriny.
 — Spróbuj! — zawołał głałtowniegwałtownie.
 Gniew jego przekonał mnie, że plan miałem dobry. Gdybym mu zagroził policyą i sądem, zapewne mniejby sobie z tej pogróżki robił, aniżeli z takiego zawstydzenia wobec towarzyszów bractwa. Tylko w ten sposób można go było skłonić do ustępstw.
[I-76] — Nie narażam się przytem na nic — oświadczyłem z zimną krwią. — Zniszczę cię w oczach wszystkich towarzyszy i utracisz tem samem wszelką moc zemsty nademną. Ze względu jednak na zacnych członków bractwa, chciałbym Kadirinie oszczędzić tej hańby, jaką ty na nią ściągnąłeś. Być może, że ustąpię od mego zamiaru, jeśli mi udowodnisz, że żałujesz tego, co się stało i że wyrzekasz się wszelkiej zemsty na nas.
 Na wspomnienie żalu drgnął ze złości, lecz zapanował nad gniewem i rzekł stosunkowo spokojnym tonem.
 — Na czem ma polegać ten dowód?
 — Po pierwsze, oświadczysz, że się wyrzekasz wszelkich praw do tych dzieci murzyńskich.
 — Wyrzekam się — odparł natychmiast, machnąwszy wzgardliwie ręką. Groźba moja podziałała więc tak, że ten warunek wydał mu się czemś bardzo drobnem.
 — Ażebym był całkiem pewny, dasz mi pisemne pokwitowanie, że kupiłem dzieci od ciebie.
 — Otrzymasz je.
 — Następnie dasz mi list polecający do wszystkich członków Kadiriny, żeby mi pomocy i obrony udzielali w podróży.
 — Napiszę ci go.
 Powiedział to tak samo szybko, jak odpowiedzi poprzednie. Zdawało mi się, że dosyć wiele od niego wymagam, trudno mi więc było uwierzyć, że się zupełnie szczerze na wszystko godzi. Patrzył na mnie z boku w sposób potęgujący moje wątpliwości. Wietrzyłem podstęp, nie miałem jednak czasu do rozmyŚlań, więc mówiłem dalej:
 — A w końcu sporządzimy krótkie pismo, zawierające opowiadanie tego, co się tu dzisiaj stało. Pismo to musisz podpisać.
 Na to wybuchnął ze złością:
 — Na życie proroka; tego nie zrobię!
 — Nie przysięgaj na Mahometa, gdyż nie dotrzymasz, nie będziesz mógł dotrzymać przysięgi.
[I-77] — Dotrzymam jej! Na co ci potrzebny mój podpis? Co uczynisz z tem pismem?
 — Jeśli nie wystąpisz wobec nas wrogo, nikt go nie zobaczy, lecz gdy zechcesz nam szkodzić, zrobimy z niego użytek.
 — Tu w Kahirze są jeszcze inne bractwa. Ich mokkademów zwołam tutaj natychmiast. Ci ludzie zobaczą ciebie i dowiedzą się, w jaki sposób do nas przyszedłeś. Potem dowiedzą się niebawem wszyscy, że twa pobożność polega na udawaniu upiorów.
 To był ostatni i najwyższy atut, jakim rozporządzałem, nie chybił też zamierzonego celu. Abd el Barak patrzył chwilę tępo przed siebie, wreszcie zawołał:
 — Muszę wstać; nie mogę teraz siedzieć!
 Zerwał się i w wielkiem wzburzeniu, zaczął przechadzać się po pokoju. Potem stanął przedemną i zapytał:
 — A jeśli uczynię wszystko, czego ode mnie żądacie, czy puścicie nas obu bez przeszkody?
 — Tak.
 — I to ostatnie pismo pokażecie dopiero wtedy, gdy zauważycie, że chcę wam szkodzić?
 — Tak.
 — Na moją duszę i na dusze moich przodków, jesteś człowiekiem, którego strzedz się należy.
 — Liczysz sobie przodków aż do proroka, bo zawsze nosisz turban zielony, o ile nie udajesz stracha. Gdybyś się wzbraniał przystać na moje żądania, naraziłbyś siebie i wszystkich swoich przodków na nieuchronną hańbę. Strzeż się!
 — Dzień twego urodzenia był dla mnie dniem nieszczęścia. Przystanę i spełnię twoje życzenia. Pisz zatem, co masz pisać! ja się pod tem podpiszę!
 Abd el Barakowi jakby kamień spadł z serca, uspokoił się i usiadł. Ja uczyniłem to samo a Murad Nassyr przyniósł papier, atrament i pióro trzcinowe. Upłynęło sporo czasu, zanim potomkowi proroka wszystkie pisma przedłożyłem. Podpisał je, nie czytając wcale, poczem wstając z krzesła, rzekł wzdychając głęboko:
[I-78] — A więc jesteśmy gotowi. Rozwiążcie teraz tego człowieka i puściepuśćcie nas wolno!
 Uwolniliśmy drugiego ducha z powrozów i odprowadziliśmy obydwu do bramy, którą Selim otworzył, Zaledwie jednak Abd el Barak znalazł się na ulicy, odwrócił się do nas, złożył mi ukłon i rzekł szyderczo:
 — Niech cię Bóg strzeże, niech cię Bóg chroni! Prawdopodobnie zobaczymy się niebawem.
 To powiedziawszy, odszedł spiesznie z swym towarzyszem. Powróciłem do mego pokoju, a Nassyr udał się do siostry, która niewątpliwie z wielką ciekawością czekała na jego opowiadanie. Papiery schowałem sam, nie myśląc dawać ich do przechowania Turkowi. Nie ufałem jego rozwadze, a z zachowania się Abd el Baraka, zwłaszcza z ironicznego pożegnania, należało wnosić, że knuł jakieś podejrzane zamiary, wobec których trzeba się było mieć na baczności. Rozmyślania moje przerwało nadejście Selima, który przyszedł, aby się dowiedzieć, czy jeszcze go potrzebuję i czy może się położyć.
 — Odpowiedz mi na kilka pytań — rzekłem do niego. — Czy znalazłeś dla mnie okręt, odchodzący dzisiaj z Bułaku w górę Nilu?
 — Tak, znalazłem najlepszy i najszybszy i zamówiłem miejsca dla ciebie i murzynów.
 — To nie było rozumne. Na co ma ktoś już teraz wiedzieć, czy przyjdę sam, czy nie. Czy powiedziałeś, kto jestem?
 — Musiałem powiedzieć, bo kapitan pytał mnie o to.
 — Cóż to za statek?
 — Dahabijeh, bardzo szybko, jak się zdaje, płynący, gdyż nazwano go „Semek“^[18].
 — A teraz jeszcze jedno; rzecz główna! Czuwając nad jeńcami, rozmawiałeś z Abd el Barakiem. Czy powiedziałeś mu, że dziś opuszczę miasto „Semekiem“.
 — Nie, nie powiedziałem ani słowa.
[I-79] — Mów prawdę, bo ta wiadomość jest dla mnie niezmiernie ważna. Nie rozgniewam się na ciebie, jeśli się przyznasz, żeś się niepotrzebnie wygadał.
 Przyłożył obie ręce do serca i rzekł tonem największej szczerości.
 — Effendi, nie obrażaj mej pobożnej duszy, sądząc, że cię okłamuję. Jesteś przyjacielem mego pana, więc służę ci tak wiernie, jak jemu. Urodziłem się, jako syn milczenia, a z ust moich wychodzi tylko mowa miła Allahowi i świętym kalifom. Przysięgam ci, że nie powiedziałem ani słowa.
 — Dobrze! — rzekłem, chociaż wątpiłem w jego prawdomówność. — Kiedyż Dahabijeh opuści przystań?
 — O godzinie trzeciej, to jest wtedy, kiedy wszyscy prawowierni muzułmani wyruszają w podróż.
 — A gdzie ten okręt stoi na kotwicy? Czy jest w pobliżu kawiarnia, z której możnaby go widzieć?
 — Niedaleko od portu znajduje się kawiarnia z obszerną werandą, z której widać między innymi okrętami także i ten, o którym mówimy. Jeżeli chcesz, zaprowadzę cię tam natychmiast.
 — Dziękuję ci. Na razie nigdzie się nie wybieram. Sądzę, że powiedziałeś prawdę, w każdym razie jednak zastanów się nad tem, że człowiekowi, który raz skłamie, nigdy się na przyszłość nie ufa.
 — Słusznie, bardzo słusznie! — przyznał mi, przyczem ukłonił się tak nizko, że brzegiem turbanu prawie ziemi się dotknął, i wyszedł.
 Po jakimś czasie przyszedł do mnie Nassyr. Czuł potrzebę pomówienia jeszcze raz o tem, co się stało, przyczem pokazało się, że uważał teraz Abd el Baraka za nieszkodliwego.
 — Przekonał się, że nie myślimy żartować — rzekł — podpisał się i z pewnością będzie się starał o to, abyśmy nie potrzebowali zrobić użytku z broni, którą przeciw niemu rozporządzamy.
 — Jestem inego zdania. Przypuszczam, że Abd el Barak będzie się starał wydobyć od nas dokumenty, [I-80]przez siebie podpisane i w danym razie żadnym środkiem nie wzgardzi, przy pomocy którego mógłby swego dopiąć. Czy pana nie uderzył ton, jakim pożegnał się z nami.
 — Tak, zauważyłem, że słowa jego były przepełnione złością.
 — Raczej szyderstwem. Dziwna mi się wydaje także ta łatwość i szybkość, z jaką się zgodził na podpisanie listu polecającego. Domyślam się w tem wszystkiem zasadzki, którą poznamy może nawet dziś jeszcze, bo Abd el Barak prawdopodobnie wie, że ja dzisiaj odjeżdżam. Jestem pewny, że mu to Selim powiedział. Musimy się przekonać, czy na nasz statek nie wsiądzie także mokkadem.
 — Kto ma to zbadać.
 — Ja nie, gdyż o mnie chodzi, Selim nie zasługuje na zaufanie, a także i pańskiemu murzynowi nie można tego wywiadu powierzyć.
 — Pójdę więc sam i to będzie najlepsze.
 — Zapewne. Statek zowie się „Semek“ i widać go, jak zapewniał Selim, z poblizkiej kawiarni. Zadanie pańskie wymaga czujności i dlatego radziłbym panu wypocząć i udać się teraz na spoczynek. Strachów już niema i snu chyba nikt nam nie przerwie.
 Pożegnałem Nassyra i sam także udałem się na spoczynek, uśpiwszy wprzód moich pupilów. Tym razem zgasiłem światło. Gdy się zbudziłem było już prawie południe. Selim przyniósł nam Śniadanie i oznajmił, że pan jego wyszedł wcześnie i że przysłał do domu dla mnie rozmaite przedmioty. Kiedy je zobaczyłem, nabrałem przekonania, że jednak Turek nie był takim samolubem, jak mi się przedtem zdawało. Zakupił nietylko żywność, lecz inne rzeczy, mające mi ułatwić Nilową podróż. Chodziło jeszcze przedewszystkiem o koszta podróży. Jeślibym je sam miał pokryć, kasa moja wypróżniłaby się do dna, co w przyszłości mogłoby się dla mnie okazać groźnem. Nassyr nie wrócił w południe do domu i, jak mógł, wytrwał sumiennie na stanowisku.
[I-81]Pokazał się dopiero o drugiej, kiedy już byłem gotów do drogi. Zakupy Turka tak powiększyły moje pakunki, że musiałem posłać po posługacza. Między podarunkami znalazł się nawet ładny cybuch i haftowany kapciuch z tytoniem. Już na wychodnem oznaczyliśmy Siut, jako miejsce spotkania, w którem się miałem zatrzymać. Obserwując statek, Nassyr nic podejrzanego nie zauważył. Sam nawet był na pokładzie, aby podróż za mnie zapłacić, ale i tam nic osobliwego nie wpadło mu w oko. Obstawał więc przy swojem zdaniu, że moja ostrożność i obawa są zbyteczne. Doświadczyłem jednak już nieraz, że południowiec niełatwo przebacza urazę. Abd el Barak zaś doznał czegoś więcej, aniżeli zwyczajnej przykrości.
 Obyczaj wschodni nie pozwalał mi powiedzieć Letafie: „bądź zdrowa“! a włosodajną Fatmę opuszczałem nawet z ochotą. W bramie pożegnałem Selima, dając mu dobrą radę:
 — Gdyby w mej nieobecności duch znowu przyszedł, to nie jęcz, tylko bij tęgo! A nie bierz znowu trzech upiorów za ośm. „Największy bohater szczepu“ nie powinien bezwarunkowo widzieć więcej nieprzyjaciół przed sobą, aniżeli ich jest w istocie.
 — Słusznie, bardzo słusznie — odpowiedział, kłaniając się karkołomnie i przytykając do ust moją rękę. Arabski muzułmanin, całujący rękę niewiernego, to nie częsty wypadek. Mimo krótkiego czasu polubił mnie widocznie, a ja postanowiłem na przyszłość patrzyć przez palce na jego przywary.

1. Kelner.
2. Szarawary.
3. Bluza.
4. Arab. policzek.
5. Smyrna.
6. Kupiec.
7. Kantor.
8. Algier.
9. Szkło powiększające.
10. Banda zbójecka.
11. Suchoty.
12. Kartka, przekaz.
13. Narzeczony.
14. Opowiadacz.
15. Arab wzniosły, tytuł potomka Muhammeda.
16. Jezus, syn Maryi.
17. Księgi.
18. Ryba.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autora: Karol May i tłumacza: anonimowy.