Piękny chłopiec/Część pierwsza/całość
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Piękny chłopiec |
| Podtytuł | Powieść |
| Wydawca | Gebethner i Wolff |
| Data wyd. | 1912 |
| Druk | Drukarnia Literacka |
| Miejsce wyd. | Kraków, Warszawa |
| Tłumacz | anonimowy |
| Tytuł orygin. | Bel-Ami |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała powieść |
| Indeks stron | |
Otrzymawszy od kasyerki resztą z pięcio-frankówki, Jerzy Duroy wyszedł z restauracyi.
Trzymając się doskonale, jako były podoficer, przytem pięknie zbudowany, wyginał swą zgrabną postać, po wojskowemu podkręcał wąsa, obrzucając spóźnionych gości spojrzeniem szybkiem — owem spojrzeniem pięknego chłopca, zdającem się zarzucać sieci.
Kobiety skierowały głowy w jego stronę; a były tam trzy robotnice, jakaś nauczycielka muzyki, wieku średniego, źle uczesana, zaniedbana, w kapeluszu stale okurzonym i w sukni włożonej krzywo; wreszcie dwie mieszczki ze swymi mężami, przyzwyczajone do tej garkuchni à prix fixe.
Znalazłszy się na ulicy, przystanął na chwilę, zadając sobie pytanie, coby tu począć. Dopiero 25-go czerwca, a jemu pozostawało w kieszeni zaledwie trzy franki czterdzieści centymów do końca miesiąca. Przedstawiało to mniej więcej dwa obiady bez śniadań, lub odwrotnie: dwa śniadania bez obiadów. Obliczył, że śniadania kosztowałyby po dwadzieścia dwa sous, gdy za obiady musiałby płacić po trzydzieści; poprzestając zatem na śniadaniach, zaoszczędzi jeszcze franka i dwadzieścia centymów na dwie kolacye, składające się z chleba i kiełbasek, oraz dwóch kufelków bocku na bulwarach. Stanowiło to jego wielki wydatek, a zarazem wielką przyjemność wieczorną; skierował się przeto ku ulicy Notre Dame de Lorette.
Szedł dziarsko, jak wówczas, gdy nosił jeszcze mundur huzarski, z piersią naprzód podaną, rozstawiając nieco nogi, jakby dopiero co zsiadł był z konia; brutalnie przeciskał się przez tłok ludzi, torując sobie drogę łokciami. Kapelusz wysoki, dość zniszczony, nasunął był na ucho i szedł przed siebie, obcasami uderzając energicznie o bruk. Miał minę, zdającą się wyzywać kogoś: przechodniów, domy, miasto całe — minę przystojnego żołnierza, nagle zepchniętego w stan cywilny.
Pomimo garnituru, kupionego w całości za sześćdziesiąt franków, miał w sobie pewną, trochę co prawda, krzykliwą elegancyę. Wysoki, dobrze zbudowany, blondyn z odcieniem lekko rudawym, z podkręconym wąsem, o oczach błękitnych, przeźroczych, z bardzo małą źrenicą i włosach kędzierzawych, przedzielonych w pośrodku głowy, wyglądał na zawadyakę z popularnego romansu.
Był to jeden z tych wieczorów letnich, gdy w Paryżu czuć niejako brak powietrza. Miasto, gorące jak łaźnia, zdawało się pocić w tę duszną noc. Kanały swemi granitowemi paszczami wyziewały odory zatrute, a kuchnie, mieszczące się w suterenach, przez niskie okna wyrzucały na ulicę miazmaty pomyj i starych sosów.
Odźwierni, z zakasanymi po łokcie rękawami, okrakiem siedząc na krzesłach, palili w bramach fajki, a przechodnie szli krokiem znużonym, z gołemi głowami, kapelusze trzymając w ręku.
Doszedłszy do bulwarów, Jerzy Duroy przystanął, jeszcze niezdecydowany. Miał ochotę pójść ku Polom Elizejskim i Laskowi Bulońskiemu, by wśród drzew zaczerpnąć trochę świeżego powietrza; równocześnie jednak nęciło go pragnienie jakiejś przygody miłosnej.
Jak ona się nadarzy? Tego nie wiedział, lecz oczekiwał jej od trzech miesięcy, co dnia, co wieczora. Nieraz, dzięki swej pięknej powierzchowności, pochwycił tu i ówdzie trochę miłości, spodziewał się jednak ciągle czegoś lepszego.
Z pustą kieszenią i gorącą krwią, zapalał się do dziewek, szepczących po rogach ulic: „Pójdziesz ze mną, piękny chłopcze?“ Nie śmiał jednak posłuchać wezwań, nie mając czem płacić; przytem wyczekiwał czegoś innego, pocałunków innych, mniej pospolitych.
Lubił jednak te miejsca, rojne od dziewcząt publicznych, lubił ich bale, kawiarnie, ulice; lubił się o nie ocierać, rozmawiać, tykać je, wdychać ich perfumy ostre, czuć się w ich pobliżu. Ostatecznie były to kobiety, kobiety-kochanki. Nie miał dla nich bynajmniej tej pogardy, cechującej ojców rodzin.
Zwrócił się ku placowi Magdaleny i płynął z falą ludzi, upadających od znużenia. Wielkie kawiarnie, pełne ludzi, wylewające się na trotuary, oświetlone były à giorno. Goście usadowili się przy stoliczkach okrągłych lub czterokątnych, zastawionych kieliszkami z likierem czerwonym, żółtym, zielonym, ciemnym, wszystkich odcieni; wewnątrz zaś karafek migotały kawały lodu, ochładzając przeźroczystą wodę.
Duroy zwolnił kroku, a pragnienie wysuszało mu gardło.
Pragnienie palące, pragnienie dusznego wieczoru letniego — i myślał o rozkoszy połykania zimnego napoju. Gdyby jednak wypił teraz tylko dwa kufelki, żegnaj wieczerzo jutrzejsza! a znał on dobrze ciężkie chwile kończącego się miesiąca.
Powiedział sobie: Trzeba zaczekać dziesięć godzin, a napiję się w Amerykańskiej. Chociaż pić mi się chce wściekle! I patrzył na tych wszystkich ludzi, siedzących przy stolikach i piejących, n a wszystkich tych ludzi, mogących każdej chwili zaspokoić swe życzenia. Poszedł dalej, zawistnem spojrzeniem obrzucając gości, jezdnym rzutem oka sądząc podług miny, podług ubrania, ile każdy z tych pijących może mieć przy sobie pieniędzy. I gniew nim miotał na tych ludzi, siedzących wygodnie i spokojnych. Przetrząsnąwszy ich kieszenie, możnaby w nich znaleść monetę srebrną i złotą. Biorąc przeciętnie, każdy z nich musi mieć co najmniej dwa luidory; w kawiarni jest ich ze stu; sto razy po dwa luidory będzie razem cztery tysiące franków! Kołysząc się na obydwie strony z wdziękiem dandysa, mruknął do siebie: świnie! Gdyby tak jednego z nich przychwycił w rogu ciemnej ulicy, dalibóg, bez wahania ukręciłby mu głowę, jak to zwykł czynić nieraz z drobiem wieśniaków podczas wielkich marszów wojskowych. Przyszły mu na myśl dwa lata, spędzone w Afryce, gdzie obdzierał Arabów w ich leżach południowych. I uśmiech złośliwy a zarazem wesoły przemknął mu po ustach, na wspomnienie pewnej eskapady, którą życiem przypłacili trzej Arabowie ze szczepu Ouled-Alane, a jemu i jego towarzyszom przyniosła dwadzieścia kur, dwa barany i sporo pieniędzy, przytem śmiechu na całe pół roku.
Tu, w Paryżu, to całkiem co innego. Nie wolno, jak tam, łupić ładnie, z szablą przy boku i rewolwerem w ręku, zdała od władzy cywilnej, na wolności. W sercu czuł jednak instynkty podoficera, puszczonego w kraje zawojowane! Dalibóg, żałował tych dwóch lat, spędzonych na pustyni. Jaka szkoda, że tam nie pozostał. Ale cóż! Myślał, że za powrotem do Paryża będzie mu lepiej! A oto! Toż mu lepiej!
I zaczął mlaskać językiem, jakby dla przekonania się o suchości podniebienia.
Tłum zmęczony i ociężały, przesuwał się koło niego.
— Bydlęta! — myślał. — Wszyscy ci durnie mają jednak grosze w kieszeniach.
Rozpychał przechodniów łokciami i pogwizdywał wesołe piosenki. Potrącani mężczyźni odwracali się, mrucząc; kobiety dodawały:
— A to dopiero bydlę!
Doszedł do Vaudevilu i zatrzymał się przed kawiarnią amerykańską, zapytując sam siebie, czyby przecież nie wejść na kufelek; tak straszne czuł pragnienie. Przed powzięciem ostatecznej decyzyi zaczął dopatrywać godziny na oświetlonym wewnątrz gmachu zegarze. Było kwadrans na dziesiątą. Znał się doskonale, wiedział, że skoro ujrzy przed sobą kufelek, napełniony pieniącem się piwem, połknie go natychmiast. A potem co? Co do godziny jedenastej? Poszedł dalej.
— Pójdą aż do placu Magdaleny — pomyślał — i wrócą tu pomaleńku.
Wchodził już na plac Opery, gdy natknął się na jakiegoś otyłego młodego człowieka, którego twarz nie była mu obcą. Zaczął iść za nim, szukając w pamięci i mrucząc pod nosem:
— Gdzie, u dyabła, mogłem go widzieć!
Szedł tak przez kilka minut, nie mogąc sobie przypomnieć, aż nagle, przez dziwny fenomen pamięci, tenże sam człowiek, za którym podążał, pojawił mu się jako młodszy, szczuplejszy, w mundurze huzarskim. Zawołał głośno:
— Oczywiście! Forestier! — Szybszym krokiem ruszył za nim, a dopędziwszy, uderzył go po ramieniu. Zaczepiony obejrzał się, spojrzał i zapytał:
— Czego pan sobie życzy?
Duroy zaczął się śmiać.
— Nie poznajesz mnie? — spytał.
— Nie.
— Jerzy Duroy, z szóstego pułku huzarów.
Forestier wyciągnął ku niemu obie dłonie.
— Ach! mój stary, jakże się miewasz?
— Doskonale, a ty?
— Och! ja nie bardzo, wyobraź sobie, mam jedno płuco całkiem zniszczone, kaszlą co chwila, a to dzięki bronchitowi, którego nabawiłem się w Bougival, przed czterema laty, to znaczy, zaraz po powrocie do Paryża.
— Ależ! doskonale wyglądasz!
Forestier ujął pod ramię dawnego towarzysza i począł mu opowiadać o swej chorobie, poradach lekarskich, sposobach leczenia, nieprzyjemnych kuracyach, jakie mu przepisują i których wykonywać nie może przy swym trybie życia. Zimę każą mu spędzać na południu; ale czyi on może? Jest żonatym i dziennikarzem, na pięknem zresztą stanowisku.
— Kieruję działem politycznym w La Vie Parisienne. Piszę o Senacie do Salut, a od czasu do czasu daję kroniki literackie do Planète. Ot, widzisz. Utarłem sobie drogę.
Duroy przypatrywał mu się z podziwem. Dawny jego towarzysz zupełnie się zmienił i dojrzał. Miał teraz inne ruchy, inną postawę, ubranie nosił eleganckie, był pewnym siebie, a zaokrąglony brzuszek świadczył, że jada doskonałe obiady. Dawniej był szczupłym, wątłym, roztargnionym, burdą, szukającym awantur, a zawsze czynnym. Trzy lata, przepędzone w Paryżu, przemieniły go w człowieka otyłego, poważnego, z kilku srebrnymi włosami na skroniach, mimo, że nie miał więcej nad dwadzieścia siedm lat.
Forestier spytał:
— Dokąd idziesz?
— Nigdzie — odparł Duroy — ot, tak spaceruję przed powrotem do domu.
— To możebyś mi towarzyszył do redakcyi Vie Française? Muszą poprawić artykuł na jutro. A potem poszlibyśmy razem na piwo?
— Chętnie.
I poszli razem, trzymając się pod ręce, z tą poufałością, jaka cechuje dawnych kolegów szkolnych lub pułkowych.
— Co ty robisz w Paryżu? — pytał Forestier.
Duroy wzruszył ramionami.
— Umieram z głodu, mówiąc krótko. Wysłużywszy, chciałem tu wrócić... by zrobić majątek, a raczej, by żyć w Paryżu; tymczasem, ot patrz, od sześciu miesięcy siedzą w biurze kolei północnej i mam za to tysiąc pięćset franków rocznie, ani grosza więcej.
— To straszna nędza — mruknął Forestier.
— Oczywiście, ale cóż chcesz? — ciągnął Duroy. — Jakże sobie mam poradzić? Jestem sam, nie znam nikogo, nikt mnie nie może zaprotegować. Brak mi, nie ochoty, ale środków.
Towarzysz jego, z miną człowieka praktycznego, zmierzył go od stóp do głowy i, jakby oceniając jakiś przedmiot, przemówił tonem przekonania:
— Widzisz, mój mały, tutaj wszystko zależy od odwagi. Człowiek, cokolwiek choćby sprytny, łatwiej zostaje ministrem niż naczelnikiem biura. Trzeba się umieć narzucić, a nie prosić! Ale czemu, u licha, nie mogłeś znaleźć lepszego miejsca niż na kolei północnej?
— Szukałem wszędzie, ale nie mogłem nic znaleźć — odpowiedział Duroy.
— Teraz jednakże mam coś na widoku. Ofiarowują mi miejsce masztalerza w ujeżdżalni p. Merin. Tam będę miał co najmniej trzy tysiące franków rocznie.
— Nie róbże tego głupstwa! — zawołał Forestier, przystając. — Gdybyś miał nawet dostać dziesięć tysięcy franków. Zamkniesz sobie karyerę raz na zawsze. W biurze jesteś przynajmniej ukryty; nikt cię nie zna, możesz się wydostać, jeżeli masz siłę, by sobie torować drogę. Ale raz zostawszy masztalerzem, zamknąłbyś sobie drogę bezpowrotnie. To zupełnie tak, jak gdybyś posługiwał w hotelu, gdzie uczęszcza cały Paryż. Gdy zaczniesz dawać lekcye konnej jazdy ludziom z towarzystwa lub ich synom, nie zechcą cię już nigdy uważać za swego równego.
Umilkł na chwilę, poczem spytał:
— Czy masz egzamin?
— Nie, padłem dwa razy.
— To nic! Jeśliś tylko skończył kurs, mniejsza o resztę. Ale jak mówią o Cyceronie lub Tyberyuszu, to przecież wiesz mniej więcej o co chodzi?
— No tak, mniej więcej.
— To wystarcza; nikt nie umie więcej, z wyjątkiem jakiej dwudziestki głupców, nie umiejących sobie dawać rady. To nie tak trudno udawać mądrego; cała sztuka, by się nie dać złapać na gorącym uczynku. Trzeba manewrować, unikać trudności, obchodzić przeszkody 1 krytykować drugich przy pomocy encyklopedyi. Wszyscy ludzie są głupi, jak gęsi, a niedomyślni, jak karpie.
Mówił to spokojnie, jak człowiek, znający życie i uśmiechał się, spoglądając na tłumy falujące po ulicach. Nagle zaniósł się od gwałtownego kaszlu i przystanął, poczem tonem zniechęcenia znów począł:
— Niejestże to nieznośne, iż nie mogę się pozbyć tego bronchitu? I to teraz, w pełni lata. Ach!tej zimy muszę koniecznie jechać leczyć się do Mentony. Cóż robić! Zdrowie przedewszystkiem!
Doszli już do bulwaru Poissonière, do domu, w którym za wielkiemi, oszklonemi drzwiami, widać było naklejony dziennik. Trzy osoby, przystanąwszy, czytały.
Nade drzwiami, wielkiemi, gazem oświetlonemi literam i widniał jakby apel: La Vie Française. Przechodnie wchodząc w jasność, jaką rzucały te trzy płonące wyrazy, występowali oświetleni w całej pełni, jak wśród dnia słonecznego; po chwili jednak zapadali znów w ciemnościach.
Forestier pchnął te drzwi: — Wejdź! rzekł do towarzysza.
Duroy wszedł w głąb domu, wstąpił na schody, zbytkowne a brudne, znalazł się za chwilą w przedpokoju, gdzie dwóch chłopców biurowych ukłoniło się Forestierowi, poczem przeszedł do wielkiej poczekalni, urządzonej jak salon, gdzie wszystko było zakurzone, zniszczone, a meble pokryte brudnym, zielonym pół-aksamitem, pełnym różnorodnych plam i nadgryzień, jakby przez myszy dokonanych.
— Siadaj, proszę — rzekł Forestier — wrócę za chwilę.
I znikł w jednych z trojga drzwi, wiodących do gabinetu. Odór jakiś szczególny, nieznany, nieokreślony, odór sal redakcyjnych napełniał powietrze. Duroy siedział nieruchomy, jakby skrępowany, bardziej jeszcze zdziwiony. Od czasu do czasu przebiegali przez pokój jacyś ludzie, ale zanim zdołał im się przypatrzeć, znikali już we drzwiach przeciwległych.
Byli to młodzi ludzie, bardzo nawet młodzi, z minami niesłychanie zajętemi, trzymając w ręku arkusze papieru, powiewające od ich szybkiego chodu; to znowu jacyś zecerzy, w poplamionych atramentem bluzach, w kołnierzach lśniących i spodniach, jak ludzie z lepszego towarzystwa. Przenosili oni ostrożnie stosy drukowanego papieru, odbitki świeże, jeszcze wilgotne. Czasami wchodził znowu jakiś mały, elegancko ubrany mężczyzna, w tużurku, ściskajcym go w pasie, w spodniach jak najwęższych, w śpiczastych trzewikach; prawdopodobnie jakiś elegancki reporter, przynoszący echa wieczoru.
Przychodzili tu jeszcze inni, o poważnych, zarozumiałych minach, w kapeluszach wysokich, z szerokiemi rondami, jakby odmienna ta forma wyróżnić ich miała od reszty ludzi.
Zjawił się wreszcie i Forestier. Trzymał pod ramię wysokiego, szczupłego człowieka, mogącego mieć lat trzydzieści do czterdziestu, w czarnym garniturze i białym krawacie; brunet z zakręconym mocno wąsikiem, miał minę zarozumiałą i zadowoloną z siebie.
Forestier rzekł do niego: — Bądź zdrów, mistrzu.
Tamten uścisnął mu rękę.
— Do widzenia, mój drogi — odpowiedział i zbiegł ze schodów, gwiżdżąc i bawiąc się laseczką.
— Kto to? — zapytał Jerzy.
— To Jakób Rival, wiesz, sławny kronikarz i pojedynkowicz. Przyszedł właśnie zrobić korektę. Garin, Montel i on, to najpierwsi sprytni kronikarze w Paryżu. Rival zarabia tu trzydzieści tysięcy franków rocznie, pisząc dwa artykuły tygodniowo.
Gdy byli już na schodach, spotkali małego, otyłego człowieka, z długimi włosami, w brudnem ubraniu, który, sapiąc, wchodził na piętro.
Forestier ukłonił mu się bardzo nizko.
— To Norbert de Varenne, poeta, — objaśniał — autor Umarłych słońc, jeszcze jeden znakomity człowiek. Każda bajka, jaką nam daje, kosztuje trzysta franków, a żadna nie liczy więcej nad dwieście wierszy. Ale wstąpmy do kawiarni neapolitańskiej; umieram z pragnienia.
Usiedli przy stoliku, a Forestier zawołał:
— Dwa kufelki — i wychylił jeden odrazu, gdy towarzysz jego wysączał piwo małymi łykami, rozkoszując się niem, jak czemś cennem, a rządkiem.
Forestier milczał, jakby się nad czemś zastanawiał; poczem rzekł nagle:
— A gdybyś tak spróbował dziennikarstwa?
Duroy spojrzał na niego ze zdziwieniem.
— Alei... przecież... kiedy ja nigdy nie pisałem.
— Ba? trzeba spróbować, zacząć. Ja mógłbym cię użyć do zbierania potrzebnych wiadomości, do załatwiania różnych spraw i składania wizyt. Na początek, miałbyś dwieście pięćdziesiąt franków miesięcznie, a prócz tego na dorożki. Czy chcesz, bym pomówił z redaktorem?
— Ależ ma się rozumieć, ze chcę.
— A zatem zróbmy tak: przyjdź do mnie jutro na obiad; będzie tylko pięć lub sześć osób: wydawca Walter z żoną, Jakób Rival, Norbert de Varenne, których teraz widziałeś, i przyjaciółka mojej żony. Więc zgoda, nieprawdaż?
Duroy, zaczerwieniony, zmieszany, wahał się. Wreszcie szepnął:
— Ale... bo widzisz... ja nie mam odpowiedniego ubrania.
Forestier osłupiał.
— Nie masz ubrania? — zapytał. — U dyabła! to przecież nieodzowne. W Paryżu, widzisz, lepiej nie mieć łóżka, aniżeli nie mieć ubrania.
Nagle wsunął rękę do kieszeni kamizelki i wyjął z niej dwie dwudziesto-frankówki.
— Oddasz mi, skoro będziesz mógł — rzekł tonem poufałym i przyjaznym. — Wypożycz sobie lub kup ubranie odpowiednie, dając to tymczasem jako zadatek. Jednem słowem, urządź się w ten sposób, byś mógł przyjść jutro do mnie na obiad, około pół do ósmej, 21 ulica Fontaine.
Duroy, zmieszany, zbierał pieniądze, jąkając:
— Bardzo jesteś dobry, dziękuję ci... bądź pewny, że nie zapomnę...
Tamten przerwał:
— Niema o czem mówić. Jeszcze jeden kufelek, nieprawdaż? — I krzyknął na chłopca: — Garson, dwa kufelki!
Gdy wypili, dziennikarz zapytał:
— Chcesz się powałęsać jeszcze godzinkę?
— Bardzo chętnie.
I zwrócili się w stronę Magdaleny.
— Cóż teraz poczniemy? — spytał Forestier. — Powiadają, że w Paryżu można zawsze przyjemnie spędzić czas, ale to nieprawda. Ja, gdy wieczorem mam chęć się powłóczyć, to istotnie nie wiem, co począć. Spacer w lasku jest bardzo przyjemny, ale z kobietą, a niezawsze ma się ją na zawołanie. Koncerty ogródkowe zabawić mogą mego aptekarza i jego żonę, ale nie mnie. Więc cóż? Nic. Powinienby tu być jakiś letni ogród, coś w rodzaju parku Monceau, w którym, w nocnych godzinach, słuchaćby można doskonałej muzyki, popijając przytem pod drzewami chłodzące napoje. Nie byłoby to miej-’ see zabawy, ale poprostu miejsce próżnowania, a gdyby wstęp był drogi, przyciągałby piękne kobietki... Możnaby spacerować po wysypanych piaskiem ulicach, oświetlonych światłem elektrycznem, lub usiąść, gdyby przyszła ochota słuchania muzyki. Mieliśmy dawniej coś podobnego u Masard’a, ale trochę za krzykliwe. Za wiele tam było tańców, za mało przestrzeni, za mało cienia, za mało mroku. Trzebaby bardzo pięknego i rozległego ogrodu. Byłoby to znakomite. Więc dokąd chciałbyś pójść?
Duroy, zmieszany, sam nie wiedział, co powiedzieć; nareszcie się zdecydował:
— Nie byłem nigdy w Folies Bergères. Chętniebym tam poszedł.
Towarzysz wykrzyknął:
— Folies Bergères! ach! ach! u dyabła! Alei my się tam upieczemy. Jeśli jednak chcesz... i to zabawne.
I wykręciwszy się na piętach, zawrócili ku przedmieściu Montmartre.
Oświetlony fronton zakładu, rzucał jasne promienie na cztery, schodzące się tu ulice. Sznur dorożek ciągnął się przed domem.
Forestier wszedł pierwszy. Duroy przypomniał:
— Zapomnieliśmy pójść do kasy.
Dziennikarz odpowiedział tonem wyższości:
— Ze mną się nie płaci! Gdy podeszli do drzwi, gdzie odbierano bilety, trzech kontrolorów skłoniło się Forestierowi. Jeden z nich podał mu rękę. Dziennikarz spytał:
— Czy macie dobrą lożę?
— Ależ ma się rozumieć, panie Forestier.
Wziął podany mu kupon i, popchnąwszy drzwi, obite skórą, wszedł razem z Jerzym do sali.
Obłok dymu, niby leciuchna mgła, przęsłaniał dalsze miejsca i scenę. Kłęby te, unoszące się bezustannie cienkiemi, białawemi smugami, z zapalonych cygar lub papierosów, skupiały się pod sufitem, tworząc dokoła żyrandola i nad galeryą pierwszego piętra, zajętą szczelnie przez widzów, jakby obłoki, zaciemnione dymem.
W obszernym przedsionku, prowadzącym ku promenadzie okrężnej, gdzie roi się od wystrojonych dziewcząt, zmieszanych z ciemnym tłumem znajdujących się tam mężczyzn, stały trzy bufety; przy jednym z nich królowały trzy zwiędłe i wymalowane dostarczycielki napojów i miłości.
Wysokie, ustawione za niemi lustra, odbijały plecy sprzedających i twarze przechodniów.
Forestier rozsunął stojącą grupę gestem człowieka, mającego prawo do rządzenia tutaj.
Zbliżył się do numerowej i rzekł:
— Loża Nr 17.
— Proszę pana, tędy.
I wpuściła ich do małego, drewnianego pudełka, otwartego i obitego ponsowym materyałem, w którem znajdowały się cztery tegoż sarniego koloru krzesełka, lecz stojące tak blizko siebie, że trudno się było przecisnąć. Dwaj przyjaciele usiedli. Na lewo i na prawo, wzdłuż zaokrąglonej linii, kończącej się przed sceną, znajdowały się takież same klatki, zapełnione siedzącymi ludźmi, z których zaledwie widać było twarze i piersi.
Na scenie, trzech w trykoty ubranych młodych ludzi, jeden wysoki, drugi średniego wzrostu, a trzeci mały, popisywało się kolejno łamańcami.
Wysoki wysunął się pierwszy szybkim i zwinnym krokiem, uśmiechnięty, ręką przesyłając od ust całusy.
Pod cienkimi trykotami łatwo dojrzeć było można zarysowujące się muszkuły. Wydymał piersi, by zmniejszyć brzuch zanadto wystający; wyglądem przypominał fryzyerczyka, gdyż włosy starannie miał rozdzielone na samym śródku głowy. Wdzięcznym skokiem dosięgnął trapezu i, wisząc na rękach, kręcił się jak rozpędzone koło; lub z rozkrzyżowanemi ramionami, z ciałem, jak struna wyprężonem, nieruchomy, trzymał się horyzontalnie w pustej przestrzeni, końcem palców tylko uczepiwszy się linki.
Następnie zeskoczył na ziemią, ukłonił się ponownie z uśmiechem, wśród hucznych oklasków i dźwięków orkiestry cofnął się za kulisy, uwydatniając dokładnie za każdym krokiem wyrobione muszkuły.
Po nim nastąpił drugi, niższego wzrostu, lecz bardziej przysadzisty, wreszcie ostatni, wśród gorętszych objawów sympatyi ze strony publiczności począł wykonywać mniej więcej tez sannie sztuczki.
Duroy jednakże, niewiele interesując się przedstawieniem, odwracał ciągle głowę w stronę spacerujących tłum nie mężczyzn i prostytutek.
Forestier szepnął: — Spójrz na fotele: siedzą tam sami mieszczanie z żonami i dziećmi. Gromada poczciwców, przychodzących się gapić. Dalej w lożach, widzisz samych bulwarowiczów, kilku artystów lub też kilka kobiet, podejrzanej moralności, a tam za nami najdziwniejsza mięszanina, jaką tylko można napotkać w Paryżu. Co to są ludzie? Przypatrz im się tylko. Wszystko tam znajdziesz, wszystkie reprezentowane w Paryżu stany, wszystkie kasty, a najwięcej pijaków. Są tam urzędnicy, kantorowicze, kupcy, urzędnicy z ministeryum, reporterzy, oficerzy na urlopie, przemysłowcy, sutenerzy, pajace rozmaici, którzy dopiero co zjedli obiad w kabarecie, byli już w Operze i stąd jeszcze gdzieś pójdą — egzystencye zagadkowe, usuwające się z pod analizy. Co do kobiet, jedno tylko można o nich powiedzieć: wszystkie bywają w kawiarni amerykańskiej, czatując na nieznajomego, by wyłudzić mu conajmniej pięć sztuk złota, a gdy im się to nie uda, powracają do swych codziennych nabywców. Wszystkie są już znane od lat dziesięciu; widzieć je można wieczorami w jednem i tem samem miejscu przez cały długi rok, z wyjątkiem przerw, gdy z powodu choroby przebywają u świętego Łazarza lub w imnym szpitalu.
Duroy już nie słuchał. Jedna z tych kobiet, oparłszy się łokciami o ich lożę, wpatrywała się w niego. Była to tęga brunetka o wybielonej twarzy, czarnych jak węgiel, oczach, podmalowanych jeszcze ołówkiem i otoczonych wielkiemi, fałszywemi brwiami. Wydatna nadmień nie pierś falowała pod ciemnym jedwabiem stanika, a usta malowane, jak rana krwawa, nadawały jej jakiś wyraz zwierzęcy, gwałtowny, przesadny, lecz rozniecający pragnienie.
Skinieniem głowy przywołała jedną z przechodzących obok przyjaciółek, blondynkę o ryżych włosach, takie otyłą, i rzekła do niej dość głośno, by ją słyszano:
— Patrz, jaki ładny chłopiec! Gdyby mnie tak chciał za dwieście franków, nie powiedziałłabym: nie.
Forestier odwrócił się i, klepiąc towarzysza po kolanie, rzekł: — To do ciebie! Masz szczęście, mój kochany. Winszuję.
Expodoficer zaczerwienił się i machinalnie ujął palcami w kieszeni kamizelki dwie sztuki złota.
Spuszczono kurtyną, orkiestra zaczęła jakiegoś walca.
Duroy rzekł:
— A może się przejdziemy po galeryi?
— Jak chcesz.
Wyszli i zaraz zostali porwani falą tłumu. Ściskani, popychani, trącani łokciami lub nawet kułakami, szli naprzód, mając zawsze przed sobą zbitą masę kapeluszy. W tłumie tym mężczyzn widzieć można było chodzące również parami dziewczyny; przesuwały się one z łatwością pomiędzy tłokiem tych łokci, piersi, pleców, a czyniły to tak zręcznie i z taką śmiałością, jakby to było dla nich rzeczą codzienną; jak ryby w wodzie, czuły się wśród tej fali samców.
Zachwycony Duroy płynął wraz z tłumem, z rozkoszą wchłaniając to powietrze, napełnione tytoniem, oddechem ludzkim i perfumami ulicznic. Forestier jednak pocił się, sapał i kaszlał.
— Chodźmy do ogrodu — rzekł.
I skręciwszy na lewo, weszli do rodzaju ogródka pod dachem, gdzie dwie niegustowne fontanny odświeżały powietrze. Pod tujami i ci sami mężczyźni i kobiety zapijali piwo na cynkowych stolikach.
— Jeszcze jeden kufelek? — zapytał Forestier.
— Bardzo chętnie.
Usiedli i zaczęli się przypatrywać przechodniom.
Od czasu do czasu zatrzymywały się przed nimi dziewczyny i, z uśmiechem banalnym, pytały: — Może mnie pan poczęstuje? — A gdy Forestier odpowiadał: — Szklanką wody z fontanny! — odchodziły mrucząc: — Wynoś się psia mordo!
Otyła brunetka jednak, opierająca się przed chwilą o ich lożę, zjawiła się znowu, arogancka, wyzywająca, trzymając pod ramię grubą blondynkę. Stanowiło to w istocie piękną i doskonale dobraną parę kobiet.
Spostrzegłszy Duroy’a, uśmiechnęła się, jak gdyby oczy ich wypowiedziały już sobie wiele rzeczy tajemnych i intymnych a ustawiwszy krzesełko, usiadła na wprost niego wraz z blondyną, poczem doniosłym głosem rozkazała:
— Chłopcze, dwie lemoniady.
Forestier, zdziwiony, rzekł:
— Wcale się nie żenujesz!
Odpowiedziała:
— To twój przyjaciel mnie oczarował.
W istocie, śliczny chłopiec. Zdaje mi się, że mogłąbym za nim szaleć.
Duroy, zażenowany, nie wiedział, co powiedzieć. Pokręcał fryzowanego wąsika i uśmiechał się głupowato.
Chłopiec przyniósł napój, który wychyliwszy duszkiem, obie kobiety wstały, a brunetka, przyjaźnie skinąwszy głową i wachlarzem dotknąwszy ramienia Duroy’a, rzekła:
— Dziękuję ci, kotku. Nie bardzo jakoś jesteś wymowny.
I odeszły bujającym się krokiem.
Forestier zaczął się śmiać.
— Powiedzno, stary, czy wiesz, ze masz szalone szczęście do kobiet? Ho! ho! trzeba to kultywować. To może zaprowadzić cię daleko.
Umilkł na chwilkę, poczem, jakby myśląc głośno, dodał:
— Przez nie najprędzej dochodzi się do celu.
A gdy Duroy milczał, ciągle się uśmiechając, zapytał:
— Czy jeszcze zostajesz? bo ja już idę; mam tego dosyć.
Jerzy szepnął:
— Ach! zostanę jeszcze trochę. Przecież to jeszcze nie późno.
Forestier wstał.
— A zatem, do widzenia jutro. Nie zapomnij, numer 17, ulica Fontaine, o pół do ósmej wieczorem.
— Oczywiście; więc do jutra. Dziękuję.
Ścisnęli się za ręce i dziennikarz odszedł.
Zaledwie znikł, Duroy uczuł się swobodnym; raz jeszcze dotknął palcami radośnie dwóch sztuk złota w kieszeni, poczem zaczął przebiegać tłum, jakby szukając czegoś wzrokiem.
I wkrótce dostrzegł obydwie kobiety: brunetką i blondynką, kręcące się wśród tłumu mężczyzn, z dumnemi minami żebraczek.
Szedł prosto ku nim, ale gdy się już znalazł obok brunetki, raptem onieśmielał.
A ona spytała:
— I cóż, odnalazłeś język?
Wyjąkał: — No, przecież... Ale dalej ani rusz.
I stali tak wszyscy troje, zagradzając drogą innym przechodniom. Wtedy ona nagle spytała:
— Czy pójdziesz do mnie?
On zaś, drgnąwszy pożądliwie, odparł brutalnie:
— Tak, ale mam tylko dwadzieścia franków w kieszeni.
Odpowiedziała obojętnie:
— Mniejsza o to — i wzięła go pod ramią, jak swoją własność.
— Gdzie tu mieszka pan Forestier?
— Na trzeciem piętrze po lewej.
Odźwierny udzielił tego objaśnienia tonem uprzejmym, świadczącym o szacunku dla lokatora. I Jerzy Duroy zaczął wchodzić na piętro.
Czuł się trochę skrępowanym, onieśmielonym, niepewnym. Frak włożył na siebie po raz pierwszy w życiu, a całość tego wieczorowego ubrania niepokoiła go widocznie. Czuł we wszystkiem braki. Te cienkie, lecz niedostatecznie błyszczące lakierki, koszula, kupiona dziś rano w Luwrze, za cztery franki pięćdziesiąt centymów, której gors za lekko ukrochmalony, łamał się już teraz... Spodnie, cokolwiek za szerokie, nie uwydatniały nóg należycie... okręcając się dokoła łydki i zdradzając swe tandetne pochodzenie. Jeden tylko frak leżał nieźle, przypadał nawet do figury.
Powoli wchodził* na schody z bijącem sercem, niespokojny, najbardziej lękając się ośmieszenia. Nagle, ujrzał tuż przed sobą jakiegoś pana w stroju wieczorowym, patrzącego nań uważnie. Stał tuż obok niego, więc Jerzy cofnął się cokolwiek, poczem stanął zdumiony: to był on sam! Wielkie lustro, zdobiące całą ścianę, odbijało własną jego postać! Dreszcz radosny wstrząsnął nim od stóp do głowy. Nie przypuszczał, ze prezentuje się tak korzystnie.
W domu, w małem lusterku do golenia, nie mógł się przypatrzeć całej swej figurze; pojedyncze części naprędce skompletowanego ubrania, wydawały mu się przesadnie niedobrane, obawa śmieszności doprowadzała go do obłędu.
Aż tu, zobaczywszy się nagle w lustrze, uznał, że całość była zadawalniająca.
Zaczął się więc obserwować i gestykulować, jak aktor, uczący się roli. Uśmiechnął się, wyciągnął ku sobie rękę, zrobił kilka gestów, okazał wyraz uznania, zadziwienia, radości, potwierdzenia; próbował cieniować uśmiech, zmieniać wyraz oczu, by rozmawiając z damami, dać im poznać swój zachwyt i pragnienie obcowania z niemi jak najdłużej.
Ktoś otworzył drzwi. Przeląkł się, czy go nie podpatrzono i pobiegł szybko na górę.
Na drugiem piętrze powtórnie znalazł się przed lustrem. Zwolnił więc kroku i przypatrywał się własnym ruchom. Cały jego wygląd przedstawiał mu się bardzo elegancko. Chód również go zadowolnił. Nadzwyczajna pewność siebie napełniła całą jego duszę. Ależ ma się rozumieć! Z taką powierzchownością i energią niezachwianą i stanowczością, musi przecie dojść gdzie pragnie. Wchodząc teraz na trzecie piętro, miał chęć skakać, tańczyć z radości. Zatrzymał się przed trzeciem lustrem, zwykłym, kokieteryjnym ruchem pokręcił fryzowanego wąsika; zdjął kapelusz, by poprawić włosy i, jak to było jego zwyczajem, szepnął półgłosem:
— A to znakomite odkrycie — i zadzwonił jednocześnie.
Drzwi otwarły się natychmiast i Duroy ujrzał przed sobą lokaja, ubranego w czarny frak, poważnego, starannie wygolonego, o wyglądzie tak nienagannym, że Jerzy uczuł znowu dziwny, niewytłómaczony niepokój, pochodzący może z bezwiednego porównywania kroju swego ubrania z tem, jakie widział oto przed sobą. Lokaj w lakierkach, biorąc palto przybysza, które ten trzymał na ramieniu, by nie widać było plam, zapytał:
— Kogo mam zameldować?
I rzucił nazwisko za portyerę znajdującego się obok salonu.
Duroy stracił naraz całą swoją odwagę. Cżuł się jakby przygwożdżonym ze strachu — niepewnym. Miał oto uczynić pierwszy krok w przyszłość oczekiwaną, wyśnioną. Posunął się jednak naprzód. Młoda blondyna stała teraz przed nim sama jedna, oczekując go w dużym, jasno oświetlonym i kwiatami napełnionym salonie, czyniącym wrażenie oranżeryi.
Stanął jak wryty — zmieszany w najwyższym stopniu.
Kto może być ta kobieta, uśmiechająca się do niego?... Za chwilą przypomniał sobie dopiero, iż Forestier był żonatym i myśl, że ta piękna blondynka może być właśnie jego żoną, odurzyła go do reszty.
Zaczął jąkać:
— Pani, jestem...
Podała mu ręką: — Wiem, panie. Karol opowiadał mi o wczorajszem spotkaniu i cieszą się bardzo, iż miał szczęśliwą myśl zaproszenia pana do nas na dzisiejszy obiad.
Zaczerwienił się po same uszy, nie wiedząc, co odpowiedzieć. Czuł się egzaminowanym, oglądanym od stóp do głowy, ważonym, sądzonym.
Miał nawet chęć tłómaczenia sią, wymyślenia jakiegoś powodu, usprawiedliwiającego zaniedbaną jego toaletą, ale nie wiedział, jak dotknąć tego drażliwego przedmiotu.
Usiadł na wskazanym fotelu, a gdy poczuł uginający się pod nim elastycznie miękki aksamit, gdy zagłębił się w to wygodne siedzenie, i oparł rękę na delikatnej wyściółce poręczy, zdało mu sią, iż wchodzi w jakieś życie nowe i rozkoszne, że bierze w posiadanie coś niezmiernie błogiego, że staje się czemś, że jest ocalonym. I spojrzał na panią Forestier, która ani na chwilą nie spuszczała zeń oczu. Nosiła suknią blado-niebieską, kaszmirową, zarysowującą pięknie smukłą jej kibić i wydatną pierś.
Z poza muślinu i koronek dojrzeć było można białą szyją i ramiona. Włosy, spięte wysoko, ułożone w pukle, opadały na szyją lekkim obłoczkiem jasnego puchu.
Pod jej wzrokiem Duroy uspokoił się nareszcie. Niewiadomo, dlaczego, wzrok ten przypomina mu dziewczyną, napotkaną wczoraj w Folies-Bergère. Kobieta, patrząca nań, miała oczy szaro-błękitne, nadające jej wyraz zajmujący; nos drobny, usta świeże i pełne, podbródek cokolwiek za mięsisty, twarz nieregularną lecz ponętną, pełną wdzięku i sprytu. Była to jedna z tych twarzy kobiecych, gdzie każda linia odsłania wdzięk jakiś specyalny, zda się mieć szczególne jakieś znaczenie, a każdy gest mówi, lub ukrywa jakieś tajemnice.
Po krótkiem milczeniu spytała:
— Dawno pan w Paryżu?
Odzyskując powoli przytomność umysłu, odpowiedział:
— Dopiero od kilku miesięcy. Mam zajęcie przy kolei, lecz Forestier daje mi nadzieją, iż za jego protekcyą będę się mógł dostać do dziennikarstwa.
Uśmiechnęła się przyjaźnie i cichszym głosem rzekła:
— Wiem o tem.
Dzwonek rozległ się w przedpokoju. Lokaj zameldował:
— Pani de Marelle.
Była to mała, ożywiona brunetka.
Weszła krokiem żywym, cała obciągnięta niejako suknią obcisłą, ciemną.
Jedynie róża ponsowa, ożywiając krucze jej włosy, przyciągała gwałtownie wzrok widza i zdawała się akcentować tę twarz, nadając jej wyraz żywy i gwałtowny.
Dziewczynka w krótkiej sukience postępowała za nią.
Pani Forestier podbiegła ku wchodzącej:
— Dzień dobry, Klotyldo.
— Dzień dobry, Magdaleno.
Ucałowały się; poczem dziewczynka, podając czoło, z powagą starszej osoby, rzekła:
— Dzień dobry, kuzynko.
Pani Forestier, pocałowawszy małą, przedstawiła:
— Pan Jerzy Duroy, serdeczny towarzysz mego Karola; pani de Marelle, daleka moja kuzynka.
Potem dodała:
— Pan wie, że jesteśmy tu wszyscy bez ceremonii, bez etykiety, najzupełniej swobodni. To już ułożone, prawda?
Młodzieniec się skłonił.
Drzwi znowu się otwarły i wszedł nizki, otyły, okrągły człowieczek, prowadząc pod rękę piękną i wyższą od siebie kobietę, młodszą znacznie, o ruchach arystokratycznych dystyngowanych. Był to pan Walter, deputowany i finansista, południowy żyd, dyrektor Vie Française. Żona zaś jego była z dom u Basile-Ravalan, córka bankiera tegoż nazwiska.
Niezadługo wszedł Jakób Rival, bardzo elegancki, a tuz za nim Norbert de Varenne. Kołnierz jego fraka świecił się trochę, zatłuszczony od długich włosów, które spadając aż na ramiona, siały gdzieniegdzie białe pyłki.
Niezgrabnie zawiązany krawat, nie pierwszej był świeżości.
Z wdziękiem starego dandysa podszedł ku gospodyni domu i ująwszy jej rękę, złożył na niej pocałunek. Przy tej czynności długie jego włosy rozsypały się po obnażonych ramionach kobiety.
W końcu zjawił się i Forestier, przepraszając gości za opóźnienie. Zatrzymano go w redakcyi, z powodu sprawy Morel’a. Pan Morel, radykalny deputowany, zrobił właśnie wniosek do ministeryum względem pożyczki, odnosząccej się do kolonizacyi w Algierze.
Pojawił się służący.
— Jaśnie pani, podano do stołu.
Wszyscy przeszli do jadalni.
Duroy’a pomieszczono między panią Marelle i jej córeczką. Uczuł się znowu zmieszanym; lękał się popełnienia jakiejś śmieszności przy używaniu widelca, łyzki lub kieliszków. Tych ostatnich stało przed nim aż cztery, jeden z nich ze szkła blado-niebieskiego.
— Co tez mogli nim pić? — rozmyślał.
Podczas zupy panowało ogólne milczenie, poczem Norbert de Varenne spytał:
— Czytali państwo proces Gauthier’a? Zabawna rzecz!
I zaczęto dyskutować o tem skomplikowanem cudzołóztwie. Nie mówiono jednak o tej sprawie tak, jak się podobne rzeczy wyczyntane na szpaltach dziennika, omawia w kółku rodzinnem, lecz traktowano ją taksamo, jak doktorzy pomiędzy sobą mówią o chorobie lub ogrodnicy o jarzynach. Nie oburzano się, ani zastanawiano nad samym faktem; szukano tyk ko głębokich, tajemnych przyczyn ze szczególną, fachową ciekawością i zupełną obojętnością względem samego występku. Starano się jasno wytłómaczyć pierwiastki czynów, określić wszystkie zjawiska psychiczne, z których zrodził się dramat i dojść do naukowego określenia stanu umysłu przestępcy. I kobiety brały gorący udział w tej dyskusyi.
Inne jeszcze dzienne wypadki obrabiano tu starannie, analizowano, oglądano, ważono, a wszystko to z nadzwyczajną wprawą, z tym praktycznym rzutem oka, cechującym kupców, ciągnących zyski z komedyi ludzkiej, obracając cych i ważących przedmioty, mające iść na sprzedaż.
Następnie przeszła rozmowa na ostatni pojedynek i głos zabrał Jakób Rival. Ten przedmiot należał do niego, on tylko mógł wydawać sąd kompetentny.
Duroy nie śmiał wtrącić ani jednego słowa. Od czasu do czasu rzucał okiem w stronę sąsiadki, której pełny gors go nęcił. Wielki, czystej wody dyament, tkwiąc w uchu na cieniutkiej, złotej nitce, lśnił na pulchnem ciele, jak gruba kropla rosy. Od czasu do czasu rzucała uwagi, wywołujące uśmiech obecnych. Miała umysł oryginalny, wesoły, pełen niespodzianek, umysł doświadczonej lwicy, biorącej każdą rzecz lekko i sądzącej ją sceptycznie, a pobłażliwie.
Duroy nadaremnie szukał dla niej w myśli jakiegoś komplimentu; nie mogąc jednak znaleźć stosownego, zajął się jej córeczką. Nalewał jej kieliszek, podawał półmiski, usługiwał. Poważniejsza od matki, dziękowała mu ceremonialnie, skłaniała lekko głowę:
— Bardzo pan łaskaw — mówiła dziewczynka i słuchała uważnie rozmów starszych.
Obiad był znakomity; wszyscy się nim zachwycali. Pan Walter jadł jak ludożerca, nic prawie nie mówiąc i rzucając z pod okularów ukośne spojrzenia na podawane półmiski. Norbert de Varenne dotrzymywał mu wiernie placu, niejedną kroplą sosu plamiąc gors koszuli.
Forestier, poważny i uśmiechnięty, zwracał pilną uwagę na gości, zamieniając przytem porozumiewawcze spojrzenia z żoną i spełniając z nią doskonale, trudne zadanie gospodarzy.
Twarze zaczęły się ożywiać, głosy zapalać coraz bardziej. Od czasu do czasu głos lokaja szeptał w ucho biesiadnika:
— Corton czy Château-Laroze?
Duroy zasmakował w Corton’ie i pozwalał raz po raz napełniać sobie kieliszek. Wesołość rozkoszna zaczęła nim owładać; wesołość gorąca, idąca od żołądka do głowy, rozchodziła się po wszystkich jego członkach, przejmowała go na wskroś.
Przepajała go całkowitem zadowoleniem, dając odczuwać błogość życia i myśli, ciała i duszy.
Przyszła mu naraz chęć mówienia, zwrócenia na siebie uwagi; chciał, by go słuchano, oceniano, jak współbiesiadników, których najmniejsze zdania przyjmowano z zapałem.
Nieprzerywana jednak rozmowa zahaczała się jedną ideą o drugą; przeskakiwała z przedmiotu na przedmiot, pobudzona nieraz jednem słowem, drobnostką. Po okrążeniu wszystkich wypadków dnia, po lekkiem dotknięciu tysiąca kwestyi, powrócono nareszcie do interpelacyi pana Morel’a co do kolonizacyi algierskiej.
Pan Walter, posiadający dowcip tłusty i sceptyczny, pomiędzy dwiema daniami rzucił kilka żartów. Forestier opowiedział swój jutrzejszy artykuł. Jakób Rival dopominał się rządu wojskowego i obdarzenia ziemią wszystkich oficerów po trzydziestoletniej służbie w koloniach.
— Takim sposobem — mówił — stworzyllibyście warstwę, znającą kraj i przywiązaną do niego; wtajemniczoną we wszystkie ważne kwestye miejscowe, o które się najczęściej rozbijają wszyscy przybysze.
Norbert de Varenne przerwał:
— Tak... będą znali wszystko, prócz rolnictwa. Będą mówili po arabsku, lecz nie będą mieli pojęcia, w jaki sposób hoduje się buraki, lub jak się sieje zboże. Będą się nawet doskonale fechtować, nie wiedząc, jak uprawiać rolę.
Przeciwnie, kraj ten trzeba otworzyć szeroko dla wszystkich przybyszów świata. Ludzie sprytni utorują sobie drogę, słabi w walce polegną. Takie jest prawo społeczne.
Zapanowała chwila milczenia. Uśmiech przebiegał po twarzach biesiadników.
Jerzy Duroy otworzył usta. Przemówił, zdziwiony własnym głosem, jakby go słyszał po raz pierwszy.
— Czego tam brak przedewszystkiem — to dobrej ziemi — mówił. — Grunta prawdziwie żyzne są tam taksamo drogie, jak i we Francyi i wykupione już przez bogaczy paryskich, nie mających gdzie lokować swe kapitały. Właściwi osadnicy, biedacy, szukający chleba, rzuceni są w puszcze, gdzie z braku wody, ziemia jest bezpłodna.
Wszyscy spojrzeli na mówcą. Czuł, ze się czerwieni.
Pan Walter spytał:
— Pan zna Algier?
Odparł:
— Tak, panie. Byłem tam przez dwadzieścia ośm miesięcy i mieszkałem kolejno w trzech prowincyach.
Nagle, zapominając o kwestyach, stawianych przez Morel’a, Norbert de Varenne zapytał go o jakiś obyczajowy szczegół, zasłyszany od pewnego oficera. Szło tu o Mzab, tę dziwną, maleńką rzeczpospolitą arabską, w samym śródku Sahary, w części najbardziej wypalonej tego ognistego kraju.
Duroy dwukrotnie zwiedzał był Mzab i zaczął opowiadać obyczaje tego dziwnego kraju, w którym kropla wody opłaca się złotem, gdzie każdy mieszkaniec związany jest ścisłymi węzły z interesami ogólnymi i gdzie prawość kupiecka posuniętą jest do takiego stopnia, o jakim nie marzą nawet narody ucywilizowane.
Mówił z pewną wyzywającą fanfaronadą, podniecony winem i chęcią podobania się. Opowiadał anegdotki pułkowe, rozmaite rysy, cechujące charakter Arabów, awantury wojenne. Znalazł nawet kilka słów barwnych, malujących doskonale te żółte i nagie płaszczyzny, pustoszone ustawicznie pożerającymi promieniami słońca.
Kobiety zwróciły na niego oczy. Pani Walter rzekła głosem cichym, powolnym:
— Z wrażeń tych mógłby pan ułożyć szereg ślicznych artykułów.
Walter z pod okularów zaczął się przypatrywać mówiącemu.
Forestier pochwycił sposobność i rzekł:
— Kochany redaktorze, przed chwilą wspominąłem ci o panu Jerzym Duroy, prosząc o przyjęcie go do redakcyi, w charakterze mego pomocnika, który zbierałby mi wiadomości polityczne. Od czasu usunięcia się Marambet’a, nie mam nikogo do wywiadów nagłych i poufnych, a dziennik na tem cierpi.
Ojciec Walter spoważniał, zsunął zupełnie okulary i bystrym wzrokiem począł badać Jerzego. Potem wyrzekł:
— Bezsprzecznie; pan Duroy ma umysł oryginalny. Jeżeli zechce porozmawiać ze mną jutro, o trzeciej po południu, ułożymy całą sprawę.
Potem, po chwilowem milczeniu, zwracając się całkowicie w stronę Jerzego, dodał:
— Ale napisz pan zaraz małą, fantastyczną seryę obrazków algierskich. Opowiedz pan swoje wspomnienia i wmięszaj gdzieniegdzie kwestyę kolonizacyi, jak właśnie uczyniłeś. To teraz na czasie, bardzo na czasie i pewny jestem, że będzie się podobać naszym czytelnikom. Pośpiesz się pan. Pierwszy artykuł będzie mi potrzebny na jutro, lub najdalej na pojutrze, właśnie w chwili obrad Izby. To przynęci publikę.
Pani Walter zwykłym swym poważnym tonem dorzuciła:
— I ma pan nawet śliczny tytuł: Wspomnienia Strzelca afrykańskiego. Nieprawdaż, panie Norbercie?
Stary poeta, dobijający w późnym wieku do portu sławy, nie znosił i nienawidził nowych przybyszów. Odpowiedział tez tonem suchym.
— Tak, znakomity! Pod warunkiem tylko, by wspomnienia odpowiadały tej nucie zasadniczej, a to najtrudniejsze. Właściwy ton w opowiadaniu jest tem samem, co w muzyce harmonia.
Pani Forestier obrzuciła Jerzego protekcyonalnem spojrzeniem i uśmiechem spojrzeniem znawczyni, zdającem się mówić:
— Ty potrafisz.
Pan i Marelle zwracała się wciąż do niego, a brylant w uchu, drżąc nieustannie, zdawał się być kroplą rosy, mającą się odczepić i upaść natychmiast.
Mała dziewczynka siedziała nieruchoma, poważna, z głową spuszczoną nad talerzem.
Służący, okrążając stół, napełniał tymczasem niebieskie szklaneczki przeźroczystym Johannisbergerem. Forestier wzniósł toast, kłaniając się panu Walterowi:
— Za długą pomyślność Vie Française!
Wszyscy skłonili się redaktorowi, który się uśmiechnął, a Duroy, pijany powodzeniem, wychylił duszkiem szklaneczkę. Zdało mu się, iż byłby nawet wypił całą beczkę, zjadł całego wołu, udusił lwa samego. W członkach swych czuł moc nadludzką, w umyśle odwagę niezwyciężoną i nadzieję bezgraniczną. Teraz czuł się u siebie, pomiędzy swoimi; zdobył sobie miejsce wśród nich, zajął właściwe nazwisko. Wzrok jego spoczywał już teraz pewniej na twarzach obecnych i po raz pierwszy odważył się przemówić do sąsiadki:
— Ma pani tak śliczne kolczyki, jakich nigdy dotąd nie widziałem.
Zwróciła się ku niemu uśmiechnięta:
— Są one mego własnego pomysłu. Przyszło mi do głowy zawiesić brylanty na tak delikatnej złotej nitce, by wyglądały jak kropla rosy, nieprawdaż?
Zmieszany swą śmiałością i drżąc, by nie powiedzieć jakiego głupstwa, wyszeptał:
— Prześliczne... ale i uszko się do tego przyczynia.
Podziękowała mu spojrzeniem, tem jasnem, kobiecem spojrzeniem, wnikającem głęboko w serce.
Gdy odwrócił głowę, spotkał znowu oczy pani Forestier, wciąż dobrotliwe. Zdawało mu się jednak, że dostrzega w nich teraz więcej wesołości, jakąś złośliwość i wyraz zachęty.
Wszyscy mężczyźni mówili teraz razem, głosem podniesionym, gestykulując. Rozprawiali o wielkim projekcie mającej się budować kolei miejskiej. Przedmiot ten obrabiano do samego deseru; każdy coś dorzucił, utyskując na powolną komunikacyę paryzką, na niedogodność tramwajów, na nudę omnibusów i brutalność dorożkarzy.
Potem przeszli wszyscy do salonu na czarną kawę. Duroy, przez żarty ofiarował ramię małej dziewczynce. Podziękowała mu z powagą i wspięła się na palce, by módz sięgnąć do jego ramienia.
Wchodząc do salonu, znów miał wrażenie, iż wchodzi do jakiejś oranżeryi. Wielkie palmy roztaczały wspaniałe swe liście w czterech rogach salonu, wznosząc się aż pod sufit. Po obu bokach kominka stały duże klomby, a na fortepianie ujrzał znowu dwa kwitnące, nieznane krzewy, całe okryte kwieciem, a tak świeże i pełne, ze uważał je za sztuczne.
Powietrze było świeże, nasycone wonią słodką, nieokreśloną.
Młody człowiek, już pewniejszy siebie, począł rozglądać się uważnie po salonie. Nie był on zbyt wielki. Prócz kwiatów, nic tu nie ściągało szczególnej uwagi. Żaden jaskrawy kolor nie narzucał się oku. Czuć jednak było świeżość, wygodę, ciszę i spokój, otaczające miękką jakąś pieszczotą.
Ściany pokryte były spłowiałą materyą niewyraźnego lila koloru, zasianą drobniutkimi żółtymi kwiatkami.
Portyery z szaro-niebieskiego sukna, w rodzaju tego, jakiego się używa na żołnierskie mundury, haftowane były zlekka w ponsowe, jedwabne guziki i spadały w grubych, estetycznych fałdach. Krzesła różnego koloru, kształtu i wielkości, porozrzucane jakby od niechcenia; kanapka, olbrzymie i maleńkie fotele, pufy i taborety, pokryte były materyą w stylu Ludwika XIV, lub kremowym, w wiśniowy rzut aksamitem utrechckim.
— Pozwoli pan filiżaneczkę kawy?
I pani Forestier podała mu napełnioną filiżankę, uśmiechając się przytem przyjaźnie.
— Tak, pani. Bardzo dziękuję.
Przyjął filiżankę i gdy pełen obawy, brał cukier srebrnymi szczypczykami, gospodyni po wiedziała mu półgłosem:
— Staraj się pan podobać pani Walter.
I nie czekając na odpowiedź, zwróciła się do innych gości.
Wypił kawę, lękając się, by nie wylać jej na dywan, a potem swobodniejszy nieco, myślał, jakby zbliżyć się do zony redaktora i zawiązać z nią rozmowę.
Spostrzegł nagle, iż trzyma w ręku pustą już filiżankę i ogląda się, gdzieby ją postawić.
Poskoczył ku niej.
— Pozwoli pani?
— Bardzo panu dziękuję.
Odniósłszy filiżankę, powrócił, mówiąc:
— Gdyby pani wiedziała, ile miłych chwil spędziłem na pustyni, czytając La Vie Française, Doprawdy, jedyny to dziennik, który można czytywać poza granicami Francyi. Ma duży dział literacki, dowcipniejszy jest i mniej monotonny od innych. Wszystko w nim można znaleźć.
Uśmiechnęła się z wdzięczną obojętnością i przemówiła poważnie:
— Mąż miał wiele kłopotów, zanim stworzył ten organ, tak odpowiadający dzisiejszym potrzebom.
I zaczęto rozmowę. Jerzy mówił w sposób łatwy, banalny, głos miał dźwięczny, a w oczach jakiś wyraz nieopisany, przytem dziwny, nieprzezwyciężony powab we fryzowanym blond wąsiku.
Mówili o Paryżu, o jego okolicach, o brzegach Sekwany, o kąpielach morskich, o przyjemnościach letnich i różnych tym podobnych rzeczach, o których można mówić bez końca, nie męcząc bynajmniej umysłu.
Następnie, gdy Norbert de Varenne, trzymając w ręku kieliszek likieru, przybliżył się do pani Walter, Jerzy usunął się dyskretnie.
Pan i de Marelle, rozmawiająca w tej chwili z Magdaleną, przywołała go do siebie:
— No i cóż, panie — zagadnęła szorstko — chce pan koniecznie spróbować dziennikarstwa?
Zaczął mówić poważnie o swych projektach, potem zaś przeszedł do takiejże samej lekkiej rozmowy, jaką przed chwilą prowadził z panią Walter. Rzeczy przed chwilą usłyszane, powtarzał już jako swoje własne, przytem bezustannie wpatrywał się w oczy interlokutorki, jakby chciał przez to wytłómaczyć dokładniej myśl, zawartą w słowach.
Ona ze swej strony opowiadała mu różne anegdotki, a mówiła je z tą łatwością, właściwą kobietom, znającym swój dowcip i pragnącym zawsze rozśmieszyć słuchacza. Stając się coraz bardziej poufałą, kładła mu rękę na ramieniu, zniżała głos dla wypowiedzenia jakiejś drobnostki, przybierającej w ten sposób charakter intymny.
Duroy zapalał się żądzą wewnętrzną dotknięcia choć lekko tej młodej, interesującej się nim kobiety. Gotów był odrazu poświęcić się dla niej, bronić jej, okazać jej całą swoją wartość, a powolność, z jaką odpowiadał na zapytania, oznaczała tylko wytężenie jego myśli.
Tymczasem, bez najmniejszego powodu, przywołała pani de Marelle swą córką.
— Lorciu! — zawołała i dziewczynka przybliżyła się natychmiast. — Usiądź tu, moje dziecko. Zimno ci będzie koło okna.
I Duroy poczuł nagle szaloną chęć pocałowania dziewczynki, jakby ten pocałunek miał być skierowanym do matki.
Zapytał tonem ugrzecznionym, niemal ojcowskim:
— Czy wolno panienką pocałować?
Dziecko zdziwione podniosło oczy. Pan i de Marelle rzekła ze śmiechem:
— Odpowiedz: „I owszem, panie, lecz tylko dzisiaj; niezawsze będzie jednak wolno.“
Duroy usiadł na krześle, biorąc małą na kolana i dotknął wargami jej czoła.
Matka zadziwiła się bardzo:
— A to dopiero! nie uciekła? To dziwne.
Mężczyznom nie pozwala się nigdy całować. Pan niebezpieczny, panie Duroy.
Zaczerwienił się, nie odpowiedziawszy ani słowa i zaczął kołysać małą na kolanach.
Pani Forestier przybliżyła się i wydała okrzyk podziwu:
— A to co? Lorka obłaskawiona! co za cud!
Jakób Rival, z cygarem w ustach, przybliżył się także, a Jerzy wstał natychmiast, zabierając się do wyjścia. Lękał się bowiem, by przez jakąś niezręczność nie popsuł całej, tak świetnie rozpoczętej dziś sprawy.
Ukłonił się, dotknął lekko rąk kobiet, mężczyzn zaś dłonie uścisnął serdecznie. Zauważył, iż uścisk Jakóba Rival’a był również jak jego serdecznym; dotknięcie Norberta de Varenne wilgotne było i zimne, dłoń jego ześlizgiwała się z szybkością po palcach; Walter zaś miał rękę miękką i zimną, bez energii, bez wyrazu, Forestier zaś tłustą i ciepłą. Przyjaciel szepnął mu do ucha:
— Nie zapomnij, jutro, godzina trzecia.
— Nie! nie! nie bój się.
Znalazłszy się na schodach, czuł się tak uradowanym, iż miał chęć skakać po nich. Zbiegał z dwóch naraz stopni, lecz nagle, w środku drugiego piętra, spostrzegł przed sobą śpieszącego się i biegnącego na jego spotkanie mężczyznę. Zawstydzony, zatrzymał się nagle, jakby przychwycony na gorącym uczynku.
Potem jednak począł się wpatrywać w swą postać, odbijającą się w lustrze, zdumiony, ze jest naprawdę tak ładnym chłopcem. Uśmiechnął się zadowolony, złożywszy jeszcze swemu odbiciu głęboki, ceremonialny ukłon, należny ludziom wybitnym.
Znalazłszy się na ulicy, Jerzy Duroy zaczął się namyślać, co teraz z sobą począć. Miał chęć biegać, marzyć — iść przed siebie, układając plany na przyszłość i oddychać świeżem powietrzem nocy. Ale myśl o seryi artykułów, zamówionych przez Waltera, prześladowała go bezustannie, więc postanowił wrócić do domu i zabrać się do pracy.
Szybkim krokiem przez bulwary podążył na ulicę Borsault, do swego małego pokoiku. Dom sześcio-piętrowy zapełniony był dwudziestoma małemi mieszkaniami rzemieślników i biedniejszych urzędników. Doznał obrzydzenia, wchodząc na te schody, oświetlone jedynie jego woskową zapałką. Stopnie były zabłocone, a na nich walały się kawałki papieru, resztki papierosów lub obierzyny kuchenne. Uczuł gwałtowne pragnienie ucieczki z tego brudu i zamieszkania w pięknym domu, ze schodami, wyłożonymi dywanem. Ciężkie wyziewy kuchenne i wilgoć murów napełniały nieprzyjemną wonią całe domostwo, zanieczyszczały nawet poddasze.
Pokój młodego człowieka znajdował się na piątem piętrze, a okno wychodziło jakby na jaką głęboką przepaść, wprost na zagłębiony tor kolei Zachodniej i tunel, dotykający stacyi Batignolskiej.
Duroy otworzył okno i oparł się na zardzewiałej kracie. Tam w ciemnej, otwierającej się przed nim czeluści, świeciły trzy czerwone, nieruchome latarnie. Wyglądały jak oczy straszliwego potworu; a w oddali widać było inne i coraz inne płomyki. Raz po raz odzywały się krótsze lub dłuższe poświsty, bliższe lub więcej oddalone, prawie niepochwytnę, dolatujące od Asnières.
Poświsty te modulowały się jak głosy. Niektóre z nich, zbliżając się, wyrzucały przeszywające skargi, coraz głośniejsze, coraz bliższe a za chwilę pojawiło się żółte światło; pędząc z wielkim hałasem i tonąc następnie w czarnych głębinach tunelowej paszczy, pociągnęło za sobą długi sznur wagonów.
Duroy szepnął:
— Trzeba się zabrać do roboty.
Postawił lampę na stole, lecz w tejże chwili przypomniał sobie, iż nie ma w domu papieru. Miał tylko ćwiartkę papieru listowego.
— Mniejsza o to, wystarczy; duży arkusik.
Umaczał pióro w atramencie i najpiękniejszem swem pismem wypisał tytuł:
Potem zaczął szukać w myśli frazesu początkowego.
Siedział długo, z głową wspartą na dłoni, wlepiwszy oczy w rozłożony papier.
Coby tu powiedzieć na początek? Nie mógł jednak odnaleźć w pamięci ani jednego zdania z opowiadanych dopiero co historyj. Ani jednej anegdotki, ani jednego szczegółu. Nagle przyszło mu na myśl:
— Trzeba zacząć od mego wyjazdu.
I napisał:
„Było to w roku 1874, w pierwszej połowie maja, gdy wyczerpana ciężkiemi katastrofy Francya wypoczywała po roku strasznym...“
I uciął. Ani rusz dalej. Nie mógł żadną miarą nawiązać do swego wyjazdu, podróży, pierwszych wrażeń.
Po dziesięciu minutach namysłu, postanowił odłożyć wstęp do jutra i przystąpić teraz odrazu do scharakteryzowania Algieru.
I rzucił na papier:
„Algier jest miastem całkiem białem...“ I znowu nie wiedział, co dalej. Odtwarzał w myśli piękne, jasne miasto, opadające kaskadą domów aż do samego morza, widział tę górę, pokrytą płaskimi dachami, lecz nie znajdował słów, któremi mógłby wyrazić to, co widział lub odczuwał.
Po wielkim wysiłku, dodał jeszcze:
„Miasto zamieszkują przeważnie Arabowie...“ Potem rzucił pióro i wstał.
Na małem, żelaznem łóżku, gdzie ciało jego wyżłobiło było wgłębienie, spostrzegł teraz codzienne, zniszczone swoje ubranie, rzucone w nieładzie. Kapelusz jedwabny, pomięty, jedyny jaki posiadał, walał się na słomianem krzesełku, zdając się prosić o jałmużnę — dnem odwrócony do góry.
Ściany, pokryte szarym, w niebieskie bukiety papierem, miały na sobie tyleż plam, co kwiatów. Plamy te istniały już prawdopodobnie od czasów niepamiętnych, natury podejrzanej i trudnej do określenia. Były to może robaki roztarte, a może ślady oliwy, może dotknięcia zatłuszczonych palców, lub krople brudnej, wylewanej z miednicy wody. Cały pokoik napełniony był nędzą, nędzą pokoi umeblowanych...
I dziwna rozpacz owładnęła nim na widok tego ubóstwa. Powiedział sobie stanowczo, że musi się stąd wyprowadzić i to zaraz. Jutro zerwie z dotychczasowem swem nędznem życiem.
Zapał do pracy ogarnął cały jego umysł; usiadł przy stole i począł znowu szukać frazesów, mogących odmalować w żywych kolorach czarowną fizyognomię Algieru, tego prawdziwego przedpokoju głębokiej i tajemniczej Afryki, krainy, zapełnionej włóczącymi się Arabami i murzynami nieznanymi; tego olbrzymiego i kuszącego swymi cudami obszaru, oglądanego niekiedy częściowo, w publicznych ogrodach, gdzie przypatrywać się można nieprawdopodobnym zwierzętom, stworzonym jakby w zaczarowanych bajkach: tym wielkim strusiom, dziwacznym kurom, cudnym kozicom, gazellom, olbrzymim groteskowym żyrafom, poważnym wielbłądom, obrzydliwym hippopotamom, niekształtnym nosorożcom lub straszliwym braciom człowieka: gorylom. Czuł zarysowujące się niedokładnie myśli, byłby je może nawet wypowiedział, lecz nie był zdolnym przelać ich na papier. Niemoc ta przyprawiała go o gorączkę.
Wstał znowu. Ręce miał spocone, a skronie biły gwałtownie.
Oczy jego padły tym razem na rachunek praczki, przyniesiony przez odźwiernego tego samego wieczora i rozpacz nim owładnęła. W jednej chwili znikła całość radość, wraz z zaufaniem i wiarą w samego siebie, w swą przyszłość. Już po wszystkiem! Wszystko skończone! Nie zrobi nic; nie dojdzie do niczego; czuł się teraz nieudolnym, nieużytecznym, straconym.
I wrócił znowu do okna. Oparł się o jego kratą w chwili, gdy pociąg wybiegał z czeluści tunelu, dysząc i hucząc straszliwie. Pędził tam, daleko, przez pola i łany, w stroną morza. I w sercu Jerzego ozwała się dawna jakaś nuta — wspomnienie rodziców.
Sznur tych wagonów przebiegać będzie zaledwie o kilka wiorst od ich domu. Widział w tej chwili ich domek; domek taki mały, zbudowany na samym szczycie góry, wznoszącej się ponad Rouen i niezmierzoną doliną Sekwany, tuz przy wejściu do wioski Canteleu.
Rodzice jego trzymali maleńki szynczek, rodzaj oberży, do której uczęszczali w niedzielą mieszczanie z przedmieścia. Oberża nosiła nazwą: Belle Vue. Z syna chcieli zrobić pana i posłali go do szkół, a gdy po ukończeniu studyów, nie otrzymawszy patentu, wstąpił do służby wojskowej, myśleli, że zostanie oficerem, pułkownikiem lub nawet generałem. Nie wysłuż żywszy jednak pięciu lat, znudzony swym zawodem, rzucił go, marząc o zrobieniu karyery w Paryżu.
Pojechał do stolicy, mimo próśb ojca i matki, którzy widząc już rozwiane nadzieje, pragnęli jedynaka zatrzymać przy sobie. Jerzy jednak wierzył w świetną przyszłość. Widział już swoje tryumfy, nie rozumiejąc jeszcze, w jaki sposób je osiągnie. Nie brakło mu jednak wiary, ni ochoty.
W regimencie miał już pewne powodzenie, a nawet parą awanturek w lepszem towarzystwie. Uwiódł był córką poborcy wojskowego, która chciała wszystko rzucić, byle podążyć za nim i jeszcze żoną pewnego adwokata, która w rozpaczy, po zerwaniu, chciała się utopić.
Towarzysze mówili o nim: „To dyabeł, spryciarz, bałamut! da on sobie radą.“ I on tez sobie poprzysiągł być dyabłem, spryciarzem i bałamutem.
Właściwe mu normandzkie usposobienie, podrażnione codzienną praktyką życia obozowego, rozwydrzone na afrykańskich przykładach grabieży, nieprawnych dochodów, podstępów ohydnych, podsycane jeszcze ambitnemi żądzami, podniecanemi w armii pod osłoną brawury wojskowej, przez uczucia patryotyczne, przez wielkomyślne czyny, opowiadane pomiędzy podoficerami — wszystko to razem wytworzyło w nim prawdziwy bric à brac, w którym znaleźć można było wszystkiego potrosze.
Pragniecie jednak dojścia do celu panowało nad wszystkiem.
I w tej chwili, jak było to jego codziennym zwyczajem, zaczął marzyć po swojemu. Wyobrażał sobie jakąś miłosną awanturą, która odrazu podniesie go na same wyżyny pragnień. Ożeni się z córką jakiego bogatego bankiera lub magnata, którą napotka na ulicy i od pierwszego razu podbije jej serce.
Przerażający świst lokomotywy, która wyskoczywszy z tunelu, niby olbrzymi zając z nory, podążała po żelaznym torze na wieczorny odpoczynek, przerwał nagle urocze jego marzenia.
Wzmocniony niepewną a radosną nadzieją, czarującą jego umysł, rzucił przed siebie długi pocałunek pocałunek miłosny, skierowany do oczekiwanej przez niego kobiety; pocałunek pożądliwy dla fortuny wymarzonej. Następnie zamknął okno i począł się rozbierać, szepcąc półgłosem:
— Mniejsza z tem. Jutro rano będę lepiej usposobiony. Dziś mam umysł zanadto rozpierzchły. A nawet, zdaje mi się, iż cokolwiek za wiele piłem. W takich warunkach nie można dobrze pracować.
Położył się do łóżka, zagasił lampę i zasnął prawie natychmiast.
Obudził się bardzo rano, jak to się zwykle zdarza w dniach najżywszej nadziei lub bolesnej troski. Wyskoczył z łóżka i poszedł otworzyć okno, „dla napicia się filiżanki świeżego p wietrza“, jak mówił.
Domy położone przy ulicy Rzymskiej, wprost poza szeroką szosą kolei żelaznej, błyszczały teraz, oblane białą jasnością słońca. Na prawo, w oddali, dostrzedz było można pagórki d’Argenteuil i strzelające w obłoki młyny d’Orgemont, spowite leciuchną, niebieskawą mgłą, co, niby powiewna i przeźroczysta gaza, przesłaniała lekko horyzont.
Duroy patrzał przez chwilą na oddaloną wioską, potem mruknął:
— Jakby tam było dobrze w taki dzień, jak dzisiaj!
Potem zastanowił sią, ze trzeba pracować i to zaraz, natychmiast; a oprócz tego, trzeba posłać zawiadomienie do biura, iż jest chory, a synowi stróża dać za odniesienie listu aż dziesięć sous.
Usiadł przed stołem, umaczał pióro, oparł czoło na dłoni i zaczął zbierać myśli. Napróżno jednak. Nic mu nie przychodziło, na myśl!
Nie stracił jednak odwagi. Myślał.
— No, nie mam wprawy. To takie rzemiosło, jak i inne, trzeba się go wyuczyć. Na pierwszy raz muszą mi dopomódz. Pójdą do Forestiera, on ułoży mi cały artykuł w dziesięć minut.
Tak myśląc, ubrał sią.
Zbiegłszy ze schodów, pomyślał, iż zawcześnie jeszcze iść do przyjaciela, który pewnie sypia długo. Zaczął się wiec powoli przechadzać po bulwarze.
Nie było jeszcze godziny dziewiątej, gdy znalazł się w parku Monceaux, pełnym świeżości i woni porannej.
Usiadł na ławce i począł marzyć. Jakiś elegancki młodzieniec przechadzał się po alei. Chodził tam i napowrót, wyczekując prawdopodobnie kochanki.
Nareszcie się zjawiła, osłonięta gęstą woalką. Uścisnęli sobie ręce i zwrócili w inną stronę.
Gwałtowna potrzeba miłości opanowała teraz Jerzego — potrzeba miłości eleganckiej, wonnej, delikatnej. Wstał i szedł przed siebie, myśląc o Forestierze.
— Tamten, to dopiero miał szczęście!
Doszedł do drzwi domu przyjaciela w chwili, gdy ten właśnie wychodził.
— Ty, tutaj? o tej porze? Czy chciałeś czegoś odemnie?
Duroy, przerażony tem nagłem spotkaniem, zaczął jąkać:
— Bo widzisz... otóż... nie mogę dojść do końca z moim artykułem. Wiesz, z tym artykułem zamówionym przez pana Waltera, o Algierze. Nic to dziwnego, nie pisałem jeszcze nigdy. Do tego, jak i do czego innego, potrzeba przecież wprawy. Ja się nauczę prędko, jestem pewny, ale teraz, na początek, nie wiem jak się wziąć do roboty. Mam mnóstwo myśli, całkiem gotowych, ale nie wiem, jak je wyrazić.
Zatrzymał się niepewny. Forestier się uśmiechnął złośliwie.
— O, ja to znam.
Duroy począł znowu:
— Przypuszczam, iż to m si się tak zaczynać u każdego. Więc przyszedłem... przyszedłem prosić cię, byś zechciał przyłożyć ręki do tego artykułu... W dziesięć minut potrafiłbyś to ułożyć, nauczyłbyś mnie, jak się do tego zabrać. Dałbyś mi dobrą lekcyę stylu. Bez ciebie, nie dam sobie rady.
Forestier się ciągle uśmiechał. Uderzył przyjaciela po ramieniu i rzekł:
— Idź do mojej żony. Ona ci tak samo dopomoże, jak ja. Wprawiłem ją już do takiej pracy. Ja jestem dziś ogromnie zajęty; gdyby nie to, pomógłbym ci bardzo chętnie.
Duroy onieśmielał nagle. Namyślał się.
— Ależ, o tej godzinie? Czyż mogę?
— Możesz, możesz. Ona już dawno wstała. Zastaniesz ją w moim gabinecie przy biurku; robi potrzebne dla mnie notatki.
Jerzy wzbraniał się.
— Nie... to niepodobna...
Forestier wziął go za barki, okręcił na piętach i pchnął na schody:
— Ależ idź, idź dziwaku, kiedy ci mówię.
— Nie przymuszajże mnie, bym wdrapywał się powtórnie na trzecie piętro i tłómaczył twoje ranne przybycie.
Duroy zdecydował się nareszcie:
— Dziękuję, już pójdę. Powiem, ze ty mnie zmusiłeś, wprost zmusiłeś.
— No, tak. Bądź spokojny, nie zje cię. Tylko nie zapomnij: godzina trzecia.
— Oh! nie bój się o to.
Forestier oddalił się szybko, a Duroy zaczął powoli wchodzić na schody. Namyślał się, co ma powiedzieć, lękał się złego przyjęcia.
Służący otworzył mu drzwi. Miał na sobie niebieski fartuch i trzymał w ręku szczotkę.
— Pan wyszedł — oznajmił, uprzedzając zapytanie.
Wówczas Duroy przemówił:
— Proszę zapytać pani Forestier, czy może mnie przyjąć i proszę powiedzieć, że przychodzę z polecenia jej męża, którego w tej chwili spotkałem na ulicy.
Został w przedpokoju. Służący powróciwszy, otworzył drzwi na prawo i oznajmił:
— Pani prosi.
Siedziała na fotelu przed biurkiem, w małym gabineciku, którego ściany pokryte były całkowicie książkami na czarnych, drewnianych półkach. Leżały poukładane symetrycznie, a czerwone, żółte, zielone, fioletowe i niebieskie okładki ożywiały monotonność tego mnóstwa tomów.
Odwróciła głową, uśmiechnięta przyjaźnie, jak wczoraj. Miała na sobie strojny, koronkowy szlafroczek. Wyciągnęła ku niemu rękę, ukazując obnażone ramię, w obłoku koronek.
— Już? — zapytała, a po chwili dodała: — Lecz to nie wymówka, tylko proste zapytanie.
Jerzy zaczął jąkać:
— Ach, pani! ja nie chciałem wchodzić, lecz mąż pani, którego spotkałem przed bramą, zmusił mnie do tego. Tak jestem zmięszany, że nie mam nawet odwagi powiedzieć, co mnie tu sprowadza.
Wskazała mu krzesło.
— Usiądź pan i mów.
W palcach trzymała gęsie pióro; przed nią leżał duży arkusz papieru, zapisany do połowy. Przerwała widocznie, gdy przyszedł.
Przed biurkiem tem była taksamo swobodną, jak w salonie. Lekki zapach perfum roztaczał się dokoła jej szlafroczka i Duroy odtwarzał już w swej wyobraźni to młode i świeże ciało, pulchne i ciepłe, osłonięte lekką, delikatną tkaniną.
Widząc, iż gość milczy, spytała:
— No i cóż? jaki pan ma interes?
Zaczął nieśmiało.
— Bo widzi pani... ale doprawdy... nie śmiem... Wczoraj oto pracowałem do późna w nocy... a dziś znowu bardzo rano... chcąc nadpisać artykuł o Algierze, zamówiony przez pana Waltera... i nie mogą z nim dojść do ładu... podarłem wszystkie moje próby... Nie mam wprawy do podobnej pracy i przyszedłem do Forestier’a, prosząc, by mi pomógł... na pierwszy raz...
Przerwała mu, śmiejąc się serdecznie, szczęśliwa, dumna swą wyższością.
— A on przysłał pana do mnie?... To bardzo ładnie.
Duroy szepnął:
— Tak, pani. Powiedział, że wybawi mnie pani z kłopotu, lepiej nawet, niż on... ale, ja nie śmiałem, nie chciałem. Pani to rozumie?
Wstała.
— Musi być bardzo przyjemna taka spółka. Jestem zachwycona pańskim pomysłem. Ot, proszą, usiądź pan na mojem miejscu, gdyż w redakcyi znają moje pismo. Zaraz ułożymy artykuł, i to znakomity.
Usiadł, wziął pióro do ręki, rozłożył przed sobą cały arkusz papieru i czekał.
Pani Forestier stojąc, przypatrywała się tym wszystkim przygotowaniom. Potem zapaliła papierosa.
Pracując, muszą palić — rzekła. — No opo^wiedz pan, co chcesz napisać?
Jerzy podniósł głowę ze zdziwieniem.
— Ależ ja sam nie wiem. Wszakże dlatego tu przyszedłem.
Odparła:
— No tak, ja to ułożą. Przyprawią sos, ale muszą wpierw mieć potrawą.
Duroy milczał pomieszany, wreszcie ozwał się nieśmiało:
— Chciałbym zacząć opowiadanie od chwili mego wyjazdu.
Wówczas usiadła naprost niego, z drugiej strony wielkiego stołu i patrząc mu bystro w oczy, rzekła:
— No, a zatem, niech pan mówi wyłącznie dla mojej ciekawości, jak to było. Proszą opowiadać uważnie, nie zapominając o żadnym szczególe, a ja wybiorę, co będzie potrzebne.
Gdy jednak i tutaj nie wiedział od czego zacząć, poczęła go uważnie wypytywać, jakby to czynił ksiądz na spowiedzi; zadając mu główne pytania, nasuwające tysiączne szczegóły, osoby poznane lub przelotnie tylko widziane.
Gdy go tak zmusiła do mówienia przez dobry kwadrans, przerwała nagłe:
— No, dobrze, teraz możemy zacząć. Naprzód, proszą sobie wyobrazić, iż opowiada pan te wrażenia dobrem u przyjacielowi, co pozwoli panu przytoczyć całą masą głupstw, robić wszelkie uwagi, zachować ton naturalny i dowcipny, notabene, jeżeli temu podołamy. No, zaczynajmy!
„Kochany Henryku. Chcesz dowiedzieć się, co to jest Algier, a zatem usłyszysz, czego pragniesz. Nie mając nic do roboty, w małej mojej chałupce z suchego błota, piszę i posyłam Ci rodzaj dziennika, który malować będzie moje obecne życie, obznajmi Cię z każdym dniem, spędzonym tutaj przez Twego przyjaciela. Będzie to może cokolwiek za jaskrawe. Tem lepiej. Nie przyjdzie Ci ochota pokazywania tych bazgrot pięknym, znajomym paniom...“
Przerwała, by zapalić na nowo zagasły papieros i w tejże chwili ustało lekkie zgrzytanie ślizgającego się po papierze pióra.
— Idźmy dalej — powiedziała.
„Algier jest wielką francuzką krainą, położoną na samej granicy niezmiernych, tajemniczych przestrzeni, noszących nazwę Puszczy, Sahary, Afryki głównej i t. d. i t. d.
„Algier, to istna wjazdowa brama; brama biała i świetna, wiodąca do tych krain dziwacznych.
„Chcąc się jednak w nim znaleźć, trzeba się tam naprzód dostać, a to nie dla każdego jest rzeczą łatwą. Jak wiesz, znakomitym jestem jeźdźcem, ujeżdżam nawet konie pułkownika, ale można być dzielnym jeźdźcem, a najgorszym marynarzem. Tak też i ze mną!
„Przypominasz sobie zapewne majora Simbretas, wojskowego lekarza, przezwanego przez nas doktorem Ipéca. Ile razy chcieliśmy się dostać do infirmeryi, tej krainy błogosławionej, tyle razy szliśmy do niego z wizytą.
„Siedział na krześle. Nogi grube, okryte ponsowemi spodniami, rozstawione szeroko, ręce na kolanach; łokciami wymachiwał pod sufit, oczyma łypiąc, jak dwiema gałami i zapamiętale gryząc biały wąs.
„Przypominasz sobie jego receptę: — Ten żołnierz chory jest na żołądek. Dajcie mu na wymioty, lekarstwo nr. 5 podług mego przepisu. Potem dwunasto-godzinny wypoczynek, a będzie zdrów.
„Wymioty — to był jego wyraz ostatni. Ostatni i nieunikniony. Łykano zatem lekarstwo, gdyż było to koniecznością. Wykonawszy jednak zlecenie doktora Ipeca, używało się rozkosznego dwunasto-godzinnego wypoczynku.
„A zatem, mój drogi, by dostać się do uroczego Algieru, trzeba przebyć naprzód czterdziesto-godzinne, nieuniknione wymioty, przepisane z polecenia kompanii transatlantyckiej.
Uradowana z dowcipu, zacierała ręce.
Wstała, zapaliła nowy papieros i spacerując powoli po gabinecie, dyktowała mu, wypuszczając z ust cieniutkie nici dymu, które wychodząc naprzód prosto, rozszerzały się stopniowo, a potem niknąć w powietrzu, pozostawiały po sobie szare linijki, niby leciuchną, przeźroczystą mgłę lub delikatną pajęczynę. Niekiedy otwartą dłonią odsuwała od siebie te lekkie obłoczki; to znów rozcinała je palcem wskazującym, poczem wpatrywała się uważnie w te dwa odłamki niewyraźnej, niknącej powoli mgły.
Duroy śledził uważnie wszystkie jej gesty, całą postawę, wszystkie poruszenia ciała i twarzy, na której widoczne było silne zajęcie się tą dziwną grą, wcale nie rozpraszającą jej myśli.
Fantazyowała teraz na temat różnych przygód w podróży, malowała fizyognomie towarzyszów, stworzonych w jej wyobraźni, i kreśliła już plan miłosnej awantury z żoną kapitana piechoty, jadącej do męża.
Potem, usiadłszy na fotelu, wypytywała Jerzego co do topografii Algieru, o której nie miała najmniejszego pojęcia. W dziesięć minut wiedziała już tyle, co i opowiadający i ułożyła na poczekaniu mały rozdział geografii politycznej i kolonizacyjnej, by obznajomić czytelnika z położeniem kraju i przygotować go do zrozumienia poważnych kwestyi, które miały być poruszone w artykułach następnych.
Wymyśliła jeszcze wycieczkę do prowincyi Oranu, wycieczkę fantastyczną, w której przedewszystkiem była mowa o kobietach: maurytankach, żydówkach i hiszpankach.
— To jedno interesuje publiczność — zauważyła.
Zakończyła pobytem w Saida, u stóp wysokich skał i wdzięczną, lekką awanturką między podoficerem Jerzym Duroy i jakąś hiszpańską robotnicą, pracującą w fabryce w Aznel Hadżar. Wymyśliła nocną schadzkę wśród gór nagich i kamienistych, gdzie hyeny, szakale i olbrzymie psy arabskie, urządzając szalone harce, szczekają i wyją złowrogo.
W końcu oświadczyła wesoło:
— Dalszy ciąg jutro.
I wstając dodała:
— Otóż w ten sposób pisze się artykuły, kochany panie. A teraz proszę podpisać.
Duroy się zawahał.
— Proszę-ż podpisać.
Zaśmiał się i nakreślił pod artykułem: Jerzy Duroy.
Ona ciągle paliła, chodząc tam i napowrót, a Jerzy wpatrując się w nią bezustannie, nie znajdował słowa podzięki, szczęśliw, że jest przy niej, przepełniony wdzięcznością i szczęściem zmysłowem, płynącem z tej rodzącej się zażyłości. Zdało mu się, iż wszystkie otaczające go przedmioty stanowią jakąś jej cząstkę — wszystkie, nawet książki, obciążające ściany. Krzesła, meble, powietrze, przepojone tytoniem, było dla niego czemś tak rozkosznie upajającem, tak dobrem, tak słodkiem, bo pochodzącem od niej.
Raptownie zapytała:
— Co pan myśli o mojej przyjaciółce, pani de Marelle?
Zdziwił się niezmiernie.
— Wydaje mi się... bardzo... bardzo powabną.
— Nieprawdaż?
— Tak, bez wątpienia.
Miał chęć dodać: — Nie tak jednak, jak pani — ale nie miał odwagi.
Podjęła znowu:
— A gdyby pan wiedział, jaka ona zabawna, oryginalna i inteligentna. To prawdziwie cygańska natura. Z tego tez powodu mąż jej nie lubi. Widzi w niej same tylko błędy, nie dostrzegając zalet.
Duroy zdziwił się niepomiernie, usłyszawszy, ze pani de Marelle jest mężatką. Było to jednak rzeczą naturalną.
— Doprawdy?... ona jest mężatką?... A czem zajmuje się jej mąż?
Pani Forestier wzruszyła lekko ramionami, z minką jakąś nieokreśloną, pełną tajemniczości.
— Ach! jest inspektorem na linii Północnej. W Paryżu przepędza zaledwie tydzień w ciągu każdego miesiąca. Żona nazywa ten czas „służbą obowiązkową“ lub też „tygodniową pańszczyzną“, albo jeszcze „wielkim tygodniem“. Gdy ją pan lepiej pozna, przekona się sam, jaka to miła i sprytna kobietka. Niech ją pan odwiedzi w tych dniach.
Duroy nie myślał wcale o odejściu. Tak mu jakoś było dobrze, jakby miał już stale tu pozostać.
W tem uchyliły się lekko drzwi i niezameldowany pojawił się w nich mężczyzna, wysokiego wzrostu. Na widok nieznajomego, przystanął. Pani Forestier na jedno mgnienie oka wydała się pomięszaną, nawet lekki rumieniec przemknął po jej twarzy; za chwilę jednak ozwała się głosem najswobodniejszym:
— Niechże kochany pan wejdzie. Oto serdeczny towarzysz mojego męża, pan Jerzy Duroy, przyszły dziennikarz.
Następnie tonem obojętnym dodała:
— Najlepszy nasz przyjaciel, hrabia de Vaudrec.
Ukłonili się nawzajem i spojrzeli na siebie przenikliwie, poczem Duroy zaczął się żegnać.
Wcale go nie zatrzymywano. Wyjąkał kilka słów podziękowania, uścisnął lekko podaną sobie rękę młodej kobiety, złożył ukłon przed nowoprzybyłym, zachowującym zimną i sztywną postawę salonowca i wyszedł całkowicie pomięszany, jak gdyby popełnił był jakieś głupstwo.
Znalazłszy się na ulicy, uczuł się nagle smutnym, niezadowolonym, dziwnie zgnębionym. Szedł przed siebie, rozmyślając, jaka może być przyczyna tej melancholii, lecz nie znajdował odpowiedzi.
Natomiast przed oczami jego zarysowywała się raz po raz wytworna postać hrabiego de Vaudrec, trochę już podstarzałego, o twarzy otoczonej siwymi włosami, spokojnej, dumnej.
I pojął nagle, ze to owe przybycie nieznajomego, zrywając urocze sam na sam, do którego przywykało już jego serce, pozostawiło po sobie dziwne uczucie zimna i nieufności, jakie powstaje w nas pod wpływem jednego usłyszanego słówka, przykrości przeczuwanej, okoliczności najbłahszej.
Zdało mu się tez, że i ów hrabia nie był zadowolonym z tego spotkania.
Nie wiedział teraz, co robić do godziny trzeciej, a było dopiero południe. W kieszeni miał jeszcze sześć franków pięćdziesiąt centymów; poszedł więc na śniadanie do Duval’a. Później wałęsał się po bulwarach, a o trzeciej wchodził na schody, prowadzące do redakcyi dziennika La Vie Française.
W biurze zastał wielką ilość chłopców, siedzących na ławkach, ze skrzyżowanemi na piersiach rękami — czekali na swoją kolej. Za nimi, przy wielkim stole, woźny biurowy sortował przyniesione dzienniki. Wszystko to razem robiło wrażenie znakomite, mogące imponować przybyszowi. Wszyscy byli umundurowani, szykowni, poważni, jak przystało personelowi w przedpokoju wielkiej redakcyi.
Duroy zapytał:
— Czy mogę widzieć się z panem Walterem?
Woźny odparł:
— Pan redaktor ma konferencyę. Może pan będzie łaskaw zaczekać — i wskazał na poczekalny salon, napełniony już licznymi interesantami.
Były tu różne powagi, w orderach, a także ludzie nędznego wyglądu, zapięci pod samą szyję, w tużurkach poplamionych, na których plamy ułożyły się w rodzaj karty geograficznej.
W tłumie tym dostrzedz można było także trzy kobiety. Jedna z nich, uśmiechnięta, piękna, strojna, miała minę kokotki. Druga, o twarzy tragicznej, pomarszczonej, mimo, iż nosiła strój wytworny, poważny, miała jednakże w całej swej powierzchowności coś nienaturalnego, sztucznego, coś, co cechuje zwykle wszystkie byłe artystki: jakąś fałszywą młodość, podobną do zwietrzałej miłości.
Trzecia kobieta, w żałobie, siedziała w kąciku i wyglądała na wdowę nieszczęśliwą. Duroy przypuszczał nawet, że przyszła tu z prośbą o jałmużnę.
Upłynęło ze dwadzieścia minut i nikt jeszcze nie został dopuszczonym do redaktora.
Wówczas Jerzemu strzeliła do głowy myśl i wrócił do woźnego.
— Pan Walter naznaczył mi widzenie na godzinę trzecią — powiedział. — W każdym razie chciałbym wiedzieć, czy jest w redakcyi mój przyjaciel, pan Forestier?
Otworzono mu zaraz drzwi do korytarza, prowadzącego do sali, w której, przy wielkim stole, pisało czterech mężczyzn.
Forestier, stojąc przy kominku, bawił się bilboquetem. Był on w tej grze bardzo zręczny i olbrzymią, bukszpanową kulę osadzał zawsze na cienkiej, drewnianej pałeczce. Rachował: „Dwadzieścia dwa, dwadzieścia trzy, dwadzieścia cztery, dwadzieścia pięć.“
Duroy dorzucił:
— Dwadzieścia sześć.
Przyjaciel, nie zaprzestając zabawy, podniósł na niego oczy.
— A jesteś? to dobrze! Wczoraj zrobiłem z kolei pięćdziesiąt siedm rzutów. Jeden tylko Saint-Potin mógłby ze mną walczyć o lepsze. Czy widziałeś redaktora? Nie znam nic zabawniejszego nad obserwowanie tego niezdary Norberta, grającego w bilboketa. Rozdziawia usta, jakby chciał połknąć kulą.
Jeden z piszących zwrócił ku niemu głową:
— Słuchaj no, Forestier, wiem o jednym bilbokecie do nabycia. Przepyszny, z brazylijskiego drzewa. Należał podobno do królowej hiszpańskiej; tak przynajmniej utrzymują. Żądają za niego sześćdziesiąt franków. To niedrogo.
Forestier zapytał:
— A gdzież on?
W tej chwili jednak chybił trzydziesty siódmy rzut. Otworzył małą szafką, w której Duroy zobaczył jakie dwadzieścia pięknych, podobnych cacek, ponumerowanych i poustawianych w porządku. Złożył zabawką i zapytał powtórnie:
— Gdzież się znajduje ten klejnocik?
Dziennikarz odpowiedział:
— U jednego spekulanta biletów teatralnych w Vaudeville. Jeśli chcesz, przyniosą ci go jutro.
— Dobrze. Tylko na pewno. Jeśli mi się spodoba, zaraz go kupią. Nie zawadzi powiększyć kolekcyi.
I zwracając się do Jerzego, rzekł:
— Chodź ze mną, zaprowadzą cię do redaktora; inaczej, możesz tu pleśnieć do godziny siódmej.
Przeszli przez poczekalnią, w której siedziały jeszcze te same osoby. W chwili ukazania się Forestier’a młoda kobieta i stara artysta ka podniosły się z miejsc i zbliżyły szybko do niego.
Wziął każdą z nich po kolei w zagłębienie okna i mimo, iż starał się mówić jak najciszej, Duroy dosłyszał, ii nazywał obie po imieniu.
Potem przeszli jeszcze jeden pokoik i znaleźli się u redaktora.
Konferencya, trwająca już od godziny, była ni mniej ni więcej, tylko partyą pikieta.
Pan Walter trzymał karty, grając z nadzwyczajną uwagą i przebiegłością, gdy tymczasem przeciwnik jego przekładał i tasował lekkie kolorowe tekturki, a czynił to z niesłychaną zręcznością i wprawą, jak gracz zawołany i biegły. Norbert de Varenne, siedząc na redaktorskim fotelu, pisał jakiś artykuł, a Jakób Rival, wyciągnięty na kanapie, palił wyśmienite cygaro.
Ta zamknięta atmosfera przepojona była zapachem skóry, którą obite były meble, — tytoniem i farbą drukarską; czuć tu było ten dziwny odór, właściwy wyłącznie salom redakcyjnym, a znanym doskonale wszystkim dziennikarzom.
Na czarnym, drewnianym stole o mosiężnej inkrustacyi, wznosiły się prawdziwe stosy papierów: były tu listy, karty wizytowe, dzienniki, przeglądy, notatki dostawców, druki różnego rodzaju i gatunku.
Forestier uścisnął ręce partnerów i stanąwszy poza plecyma graczy, począł w milczeniu przypatrywać się partyi. Gdy Walter zakończył wygraną, rzekł:
— Oto mój przyjaciel, Duroy.
Redaktor spojrzał szybko na młodzieńca swym wzrokiem badawczym i spytał:
— Przynosi mi pan swój artykuł? Nadałby się doskonale do dyskusyi Morel’a.
Duroy wyjął z kieszeni arkusze papieru, złożone starannie we czworo.
— Służę panu — przemówił.
Redaktor wydawał się bardzo zadowolonym.
— Bardzo dobrze, bardzo dobrze. Umie pan dotrzymywać słowa. Trzeba to zaraz przejrzeć, Forestier.
Forestier pospieszył z odpowiedzią:
— Niema potrzeby, panie Walter. Dałem mu dziś niektóre wskazówki, chcąc wprawić go do rzemiosła. Artykuł jest doskonały.
Redaktor, odbierając w tej chwili karty od jakiegoś wysokiego, chudego mężczyzny, deputowanego lewicy, odrzekł niedbale:
— W takim razie, bardzo dobrze.
Forestier nie dając rozpocząć nowej partyi, szepnął Walterowi do ucha:
— Przyrzekł pan przyjąć Jerzego Duroy, jako zastępcą Marambot’a. Czy mogę go zatrzymać na tych samych warunkach?
— Tak, i owszem.
Dziennikarz, ująwszy ramię przyjaciela, uprowadził go z sobą, a pan Walter rozpoczął nową partyę.
Norbert de Varenne nie podniósł nawet głowy, udając, że Jerzego nie widzi lub nie poznaje. Jakób Rival przeciwnie, uścisnął mu rękę nadzwyczaj serdecznie, dając do poznania, że chce być dobrym towarzyszem nowoprzybyłego.
Przeszli znowu przez poczekalnię, a gdy wszyscy obecni podnieśli na niego oczy, Forestier odezwał się do młodszej kobiety, dość głośno, by być słyszanym przez innych klientów:
— Redaktor zaraz panią przyjmie. Odbywa w tej chwilę naradę z dwoma członkami komisyi budżetowej.
I odszedł prędko, z miną człowieka nadzwyczajnie zajętego. Można było przypuszczać, ii czeka go zredagowanie jakiejś depeszy, niezmiernie ważnej.
Skoro tylko znaleźli się w sali redakcyjnej, Forestier zabrał się ponownie do bilboket’a, i przerywając sobie dla liczenia rzutów, mówił:
— Ot, widzisz. Będziesz tu przychodził codziennie o godzinie trzeciej, a ja będę ci dawał różnorodne zlecenia do załatwienia: wizyty, które trzeba będzie składać w ciągu dnia, wieczorem, lub rano. Raz... muszę ci naprzód dać list polecający do głównego naczelnika pierwszego biura policyi, — dwa — który zaznajomi cię ze wszystkimi swymi urzędnikami. Ułożysz się z nim co do wszelkich ważnych wiadomości — trzy — w służbie prefektury, nowin urzędowych i pół-urzędowych, ma się rozumieć. O wszelkie potrzebne objaśnienia zwracać się będziesz do Saint-Potin’a, który zna się na tych wszystkich sprawach — cztery, — zobaczysz go zaraz, a może jutro dopiero. Nadewszystko, trzeba koniecznie, abyś się nauczył wyciągać na słówka ludzi, do których cię poszlę — pięć, — i przenikać wszystko, mimo drzwi zamkniętych — sześć.
— Będziesz za to pobierał dwieście franków stałej pensyi miesięcznie, nadto otrzymywać będziesz po dwa sous od każdego wiersza własnego pomysłu, drukowanego w echach — siedm, — nadto, również po dwa sous, od artykułów zamówionych, różnorodnej treści, — osiem...
Potem zajął się już wyłącznie grą i rachował powolnie: dziewięć, — dziesięć, — jedenaście, — dwanaście, — trzynaście. Czternasty chybił i zaklął:
— Cóż u licha! trzynastka zawsze mi przynosi pecha. A to szelma! Niechybnie umrę trzynastego.
Jeden ze współpracowników, skończywszy teraz pracą, wyjął z szafy swojego bilboket’a. Był to człowieczek małego wzrostu, wyglądający niemal na wyrostka, mimo lat trzydziestu pięciu. Przyszli tu jeszcze inni dziennikarze i każdy z nich wyjmował ze szafy swoją zabawkę.
Niezadługo stało ich już sześciu; uszykowani w równej linii, podrzucali w górę rytmicznym ruchem czerwone, żółte lub czarne kule. Rozpoczęła się walka namiętna. Dwaj redaktorzy, pracujący jeszcze, powstali, by pełnić rolę sędziów.
Forestier wygrał jedenaście punktów. Mały, o dziecinnej twarzy człowieczek, przegrywający partyę, zadzwonił na biurowego chłopca i zawołał:
— Dziewięć kufelków piwa.
— I czekając na chłodzący napój, dziennikarze wrócili znowu do przerwanej zabawy.
Duroy, trąciwszy się kufelkiem ze swymi nowymi współpracownikami, zapytał przyjaciel:
— Cóż mam teraz robić?
Ten odpowiedział:
— Nie mam dla ciebie na dzisiaj żadnego zajęcia. Jeśli chcesz, możesz odejść.
— A... nasz... nasz artykuł... czy przejdzie dzisiaj wieczorem?
— Tak, nie potrzebujesz się już nim zajmować. Ja sam zrobię korektę. Napisz na jutro dalszy ciąg i przyjdź tu o godzinie trzeciej po południu, jak dzisiaj.
Duroy, uścisnąwszy wszystkim ręce, nie znając nawet nazwisk nowych kolegów, zeszedł z pięknych schodów, pełen radości i świetnych nadziei na przyszłość.
Jerzy Duroy źle spał tej nocy, podniecony gorączkowem pragnieniem ujrzenia swego artykułu wydrukowanego. Wczesnym rankiem był już na nogach i wałęsał się długo po ulicach, zanim ujrzał nareszcie roznosicieli dzienników, biegających od kiosku do kiosku.
Wówczas, wiedząc, iż La Vie Française później przychodzi do dzielnicy, w której on mieszka, pobiegł na stacyę kolei Świętego Łazarza. Było jednak zawcześnie, więc musiał przechadzać się przez sporą chwilę w pobliżu stacyi.
Za chwilę dopiero zobaczył kupcową, otwierającą swój sklep ze szkłem, a nakoniec pojawił się też człowiek, dźwigający na głowie całą pakę druków. Pobiegł za nim. Były tu: Figaro, Gil-Blas, Gaulois, Evénement i dwa czy trzy małe poranne dzienniczki. La Vie Française nie było.
Zdjęła go obawa. A może do jutra odłożyli jego artykuł, lub też w ostatniej chwili „Wspomnienia“ nie spodobały się ojcu Walterowi?
Zawróciwszy jednak do kiosku, ujrzał, ze sprzedają tam ten dziennik, pomimo, iż nie zauważył, kiedy go przyniesiono. Przyskoczył szybko i rzuciwszy trzy sous, rozłożył arkusz, by przebiedz tytuły pierwszej stronicy. Nic. Serce zaczęło mu bić gwałtownie. Odwrócił kartę i z ogromnem wzruszeniem ujrzał wydrukowany wielkiemi literami podpis: Jerzy Duroy. Więc jest! Jakie szczęście!
Zaczął się przechadzać, nie myśląc teraz o niczem, trzymając w ręku dziennik. Kapelusz przekręcił na bakier i najchętniej byłby zatrzymywał przechodniów, by im powiedzieć: „Kupujcież-to, kupujcież! Jest tu artykuł napisany przezemnie.“ Byłby nawet mógł krzyczeć z całych piersi, jak to czynią wieczorami niektórzy ludzie na bulwarach: „Czytajcie La Vie Française. Czytajcie artykuł Jerzego Duroy: Wspomnienia strzelca afrykańskiego“. I nagle jemu samemu przyszła ochota przeczytania tego artykułu. Przeczytania go w miejscu publicznem, w kawiarni, przy licznych świadkach. Szukał więc lokalu, zaludnionego o tej porze. Musiał szukać długo. W reszcie znalazł winiarnię, gdzie siedziało już kilku konsumentów. Usiadł przy stoliku i zawołał: „Jeden rum.“ Byłby tak samo mógł zażądać „jednej piołunówki“, nie mając najmniejszego pojęcia o godzinie. Potem rozkazał:
— Chłopcze, podaj mi La Vie Française.
Mężczyzna w białym fartuchu podbiegłszy oznajmił:
— Nie trzymamy, panie, tego dziennika.
Mamy tylko Le Rappel, Le Siècle, La Lanternei Le Petit Parisien.
Duroy zawołał gwałtownie, głosem zgorszonym:
— A to mi dopiero knajpa! Więc proszę iść kupić.
Chłopiec wybiegł i za chwilę podawał m u żądaną gazetę. Duroy zabrał się do czytania swego artykułu. „Bardzo dobrze! bardzo dobrze!“ — pomrukiwał dość głośno, by słyszeli sąsiedzi i tym sposobem nabrali ochoty do czytania tego numeru.
Następnie odszedł, pozostawiając dziennik na stole. Właściciel, spostrzegłszy to, zawołał:
— Panie, panie, zapomniał pan zabrać dziennik.
— Zostawiam go; już przeczytałem — odpowiedział. — Jest w nim dziś rzecz zajmująca.
Nie oznaczył miejsca, lecz widział, wychodząc, ze jeden z sąsiadów brał już do ręki pozostawiony dziennik.
Zaczął rozmyślać: — Cóż ja mam teraz robić?
I zdecydował się pójść do biura, by brać pensyę miesięczną i podać się do dymisyi. Drżał z radości na samą myśl, jaką minę zrobią jego koledzy i naczelnik. Prawdopodobne pomieszanie naczelnika sprawiało mu radość największą.
Szedł powoli, by nie przyjść tam zawcześnie. Dość czasu o pół do dziesiątej. I tak kasa będzie otwartą dopiero za pół godziny.
Biuro jego, była to wielka, ponura sala, oświetlona w zimie gazem przez całe niemal dnie. Okna wychodziły na przeciwległe biura, na wąziuchne podwórko. Znajdowało się tu ośmiu urzędników, a w głębi, za parawanem, siedział ukryty zastępca naczelnika.
Duroy odebrał naprzód swoje sto ośmnaście franków dwadzieścia pięć centymów, które, zapieczętowane w żółtej kopercie, złożone już były w szufladzie u kasyera; a potem dopiero z miną zwycięzcy wszedł do olbrzymiej sali pracy, w której przepędził już tyle długich dni.
Zaledwie wszedł, pan Potel, zastępca naczelnika, zawołał:
— Ach! to pan? panie Duroy. Naczelnik pytał już kilkakrotnie o pana. Pan wie, że on nie pozwala chorować dwa dni z rzędu, bez przedłożenia świadectwa doktora.
Duroy stojąc na środku sali, przygotowywał się do efektownego ciosu:
— Drwią sobie z tego! — odparł głosem donośnym.
Urzędnicy spojrzeli po sobie ze zdumieniem, a w tejże samej chwili ukazała się z ponad parawanu, jakby z pudełka, przerażona głowa pana Potel.
Zabarykadował się on w ten sposób, unikając przeciągów, gdyż cierpiał na reumatyzm. Zrobił tylko w papierze dwa otwory, by módz doglądać podwładnych.
W sali zapanowała cisza. Słychać było brzęk much przelatujących.
Pomocnik naczelnika spytał nareszcie z wahaniem:
— Co pan powiedział?
— Powiedziałem, że drwią sobie z niego. Przyszedłem tylko, by podać się do dymisyi. Zostałem współredaktorem Vie Française. Będę pobierał pięćset franków miesięcznie stałej pensyi, a prócz tego będą mi płacili od wiersza. Debiutowałem już nawet dzisiaj.
Ułożył był sobie przedtem, że jak najbardziej będzie przedłużał swój tryumf; lecz gwałtowna chęć wypowiedzenia wszystkiego odrazu, popsuła mu szyki.
Wrażenie jednak wywarł. Nikt nie drgnął nawet.
— Pójdą uprzedzić pana Perthuis — mówił dalej — i powrócą, by się z wami pożegnać.
Z tem i słowami wyszedł z sali, zwracając się do biura naczelnika.
— Ach! to pan — przywitał go ten ostatni.
— Czy nie wiesz pan, że ja nie chcę...
Urzędnik przerwał mu w środku zdania:
— Krzyczy pan bez potrzeby...
Pan Perthuis, mężczyzna gruby, czerwony jak grzebień koguta, oniemiał ze zdumienia.
A Duroy mówił:
— Dość już mam tej waszej budy. Dziś po raz pierwszy debiutowałem w dzienniku, gdzie ofiarowano mi bardzo piękne stanowisko. Mam zatem honor pożegnać pana.
I wyszedł — zemściwszy się należycie.
Wstąpił jeszcze do dawnych kolegów, by uścisnąć im ręce na pożegnanie, lecz oni bali się do niego odezwać, by sobie tem nie zaszkodzić. Drzwi do pokoju naczelnika stały otwarte i słyszano tu całą poprzednią rozmowę.
Z napełnioną kieszenią znalazł się na ulicy. W jednej z lepszych restauracyi zjadł smaczne śniadanie, a pozostawiwszy na stole nowo zakupiony numer Vie Française, wstąpił jeszcze do kilku sklepów, jedynie po to, by kupiwszy w nich jakiś mały sprawunek, kazać go odesłać pod nazwiskiem Jerzego Duroy. Przytem dodawał:
— Jestem współredaktorem La Vie Française. Następnie podawał ulicę i numer, zastrzec gając:
— Każe pan to zostawić u odźwiernego.
Mając jeszcze sporo wolnego czasu, zaszedł do litografa, odbijającego na poczekaniu wizytowe karty i kazał sobie sporządzić setkę biletów, na których poniżej nazwiska, widniał nowy jego tytuł.
Następnie udał się do redakcyi.
Forestier przyjął go z góry, jak swego podwładnego.
— Ach! jesteś. Bardzo dobrze. Mam dla ciebie kilka zleceń. Zaczekaj dziesięć minut, aż skończę swoją robotę.
I zabrał się do rozpoczętego już listu.
Na drugim końcu stołu, mały jakiś człowieczek, bardzo blady, tłusty, łysy, z białą, błyszczącą czaszką, pisał coś pilnie, kładąc nos na papierze, z powodu ogromnie krótkiego wzroku.
Forestier zagadnął go:
— Powiedz-no, Saint-Potin, o której godżinie masz posłuchanie?
— O czwartej.
— Zabierzesz ze sobą młodego Duroy, tu obecnego i zaznajomisz go z tajemnicami zawodu.
— Dobrze.
Potem zwracając się do przyjaciela, spytał:
— Przyniosłeś dalszy ciąg o Algierze? Debiut poranny miał wielkie powodzenie.
Duroy zdziwiony począł jąkać:
— Nie; myślałem zrobić to po południu; miałem nawał zajęcia, nie mogłem...
Pytający wzruszył ramionami, niezadowolony.
— Jeśli nie będziesz ściślejszym, nie doprowadzisz daleko. Ojciec Walter liczył na ciąg dalszy. Uprzedzę go, i i dalszy będzie na jutro. Jeśli sądzisz, ze będą ci płacili zadarmo, to grubo się mylisz.
Po chwili milczenia dorzucił:
— Trzeba kuć żelazo, póki gorące. U dyabła!
Saint-Potin wstał.
— Jestem gotów — przemówił.
Wówczas Forestier rozparł się na krześle i przybierając minę uroczystą, począł dawać Jerzemu zlecenia:
— Ot, widzisz. Od dwóch dni mamy w Paryżu chińskiego generała Li-Theng-Fao, mieszkającego w Grand-Hotel i radzę Taposahib-Ramaderao-Pali, w Bristolu. Trzeba z nimi urządzić interview.
Potem zwracając się do Saint’Potin’a:
— Nie zapomnij też — mówił — o głćównych punktach, jakie ci wskazałem. Zapytaj generała i radzę o ich zdanie co do intryg Anglii na dalekim Wschodzie; o ich zamysły co do systemu kolonizacyi, o nadzieje, jakie pokładają w interwencyi Europy w ogólności, a Francyi w szczególności.
Zamilkł, a po chwili jeszcze dodał:
— To będzie niesłychanie ciekawe dla naszych czytelników. Dowiedzą się jednocześnie, co myślą o tem Chiny i Indye. Kwestya ta interesuje dziś silnie opinię publiczną.
Następnie zwrócił się do Jerzego.
— Uważaj dobrze, jak zabierze się do tej roboty Saint-Potin. Znakomity z niego reporter. Staraj się szybko po nitce dochodzić do kłębka i wysondować człowieka w przeciągu pięciu minut.
I zabrał się z powagą do dalszego pisania, zakreślając odrazu ścisłą granicę między dawnym towarzyszem a dzisiejszym kolegą.
Gdy znaleźli się na schodach, Saint-Potin roześmiał się i rzekł do Duroya:
— A to mi gracz! Nawet przed nami nie zapomina o bladze. Bierze nas za swoich czytelników.
Wyszli na bulwary. Reporter zapytał:
— Napije się pan czego?
— Najchętniej. Taki upał.
Weszli do kawiarni i kazali podać coś chłodzącego.
Saint-Potin rozgadał się na dobre. O dzienniku i współpracownikach opowiadał z najdrobniejszymi szczegółami.
— Wydawca? Prawdziwy żyd! A pan wie chyba, co to znaczy. Żydzi nie zmienią się nigdy! Co za pokolenie!
I począł cytować zadziwiające rysy skąpstwa, tego skąpstwa, właściwego jedynie synom Izraela: oszczędności dziesięciogroszowe, rabaty bezwstydne, żądane i otrzymywane, przeróżne sztuczki, prawdziwie lichwiarskie.
Z tem wszystkiem jednak dobry spekulant: sam w nic nie wierzy, a kręci ludźmi jak chce. Jego dziennik, jednocześnie urzędowy, katolicki, liberalny, republikański, orleanistowski, prawdziwy groch z kapustą, został założony jedynie dla podtrzymywania jego giełdowych operacyj i różnorodnych przedsiębiorstw. Tym sposobem posiada wielkie wpływy i zarabia miliony w stowarzyszeniu, nie mającem i czterech groszy kapitału...
Wciąż mówił dalej, nazywając Jerzego „kochanym kolegą“.
A frazesy, to ten sknera umie toczyć jak sam Balzac. Wyobraź sobie, któregoś dnia byłem w jego gabinecie wraz z tym starym nudziarzem Norbertem i tym Don Quichot’em, Rivalem, gdy przybył nasz administrator, Montelin. Trzymał pod pachą swą safianową tekę, znaną w całym Paryżu.
Walter podniósł nos i spytał:
— Cóż tam nowego?
Montelin odpowiedział naiwnie:
— Zapłaciłem w tej chwili rachunek za papier, wynoszący szesnaście tysięcy franków.
Wydawca skoczył jak oparzony.
— Co pan mówisz?
— Że zapłaciłem rachunek pana Privas.
— Pan chyba zwaryowałeś!
— Dlaczego?
— Dlaczego... dlaczego... dlaczego...
Zdjął okulary i przetarł je starannie. Potem uśmiechnął się tym uśmiechem filuternym, okalającym grube jego usta, ilekroć ma powiedzieć coś złośliwego lub przykrego i tonem stanowczym, przekonywującym oświadczył:
— Dlaczego? ponieważ mogliśmy otrzymać co najmniej cztery do pięciu tysięcy franków rabatu.
Montelin odparł zdumiony:
— Ależ, panie redaktorze, wszystkie rachunki były ścisłe, przejrzane przezemnie i przyjęte przez pana...
Wówczas Walter spoważniał i rzekł:
— Jak można być tak naiwnym! Zapamiętaj pan, panie Montelin, że należy zawsze gromadzić swe długi, by się potem módz o nie układać.
I Saint-Potin, potrząsając głową, z miną znawcy, dodał:
— I co? czy to nic po balzakowsku?
Duroy nigdy nie czytał Balzac’a, niemniej potwierdził:
— Tak, istotnie!
Potem reporter mówić zaczął o pani Walter, istnej indyczce, o Norbercie de Varenne, starym szczurze, o Rivalu, kopii Fervacques’a, wreszcie dotarł do Forestier’a.
— Ot, miał szczęście dostać taką żonę. To wszystko.
— A cóż to właściwie za kobieta? — zapytał Duroy.
Saint-Potin zatarł ręce.
— Ho! ho! to szczwana sztuka, przebiegła kobietka. Jest kochanką pewnego starego hulaki, który ją wyposażył i wydał za mąż...
Duroy uczuł nagle jakiś dreszcz lodowaty, rodzaj skurczu nerwowego, potrzebę zwymyślania i wypoliczkowania tego gaduły. Spytał jednak spokojnie:
— A wy się nazywacie Saint-Potin?
Odparł z prostotą:
— Nie. Ja nazywam się Thomas. To tylko w redakcyi przezwali mnie Saint-Potin.
Duroy płacąc za napoje, zauważył:
— Zdaje mi się, że to już późno, a mamy jeszcze pójść do dwóch dostojników.
Saint-Potin roześmiał się serdecznie.
— A to dopiero naiwny z was człowiek. Więc myślicie, ze ja naprawdę pójdę do tego chińczyka i indyjskiego radży, by ich pytać, co myślą o Anglii? Alboż ja sam nie wiem najlepiej, co oni powinni myśleć dla czytelników La Vie Française? Miałem już posłuchania u pięciuset chińczyków, persów, hindusów, chilijczyków, japończyków i innych. Wszyscy powtarzają za mną jedno i to samo. Potrzebuję tylko wziąć ostatni mój artykuł, opisujący podobną wizytę i przepisać go dosłownie. Należy jedynie zmienić powierzchowność, nazwisko, tytuły, wiek i świtę tych dostojników. Oh! co do tego, to mylić się nie można. Figaro lub Gaulois zmyliby mi głowę odrazu. Ale o tem poinformują mnie odźwierni obydwóch hoteli. W pięć minut będę wiedział wszystko. Pójdziemy pieszo, paląc cygaro, a w redakcyi zażądamy zwrotu pięciu franków za dorożki. Widzisz, mój kochany, jak to człowiek praktyczny musi brać się do rzeczy.
— Ależ to musi być nader korzystnie pracować w podobnych warunkach? zapytał Duroy.
Dziennikarz odpowiedział tajemniczo:
— Hm! tak. Ale nic tyle nie przynosi, co Echa, robiące reklamę.
Wyszli i bulwarami ruszyli w stronę Magdaleny.
Nagle Saint-Potin odezwał się do towarzysza:
— Wiesz co? jeśli masz co do roboty, to ja cię wcale nie potrzebuję.
Duroy uścisnął mu rękę i odszedł.
Myśl napisania wieczorem artykułu, zaczęła go silnie trapić. Zaczął układać wspomnienia, uwagi, sądy, anegdoty, idąc ciągle przed siebie, tak, ze znalazł się aż na samym końcu pól Elizejskich, gdzie błąkali się w tej chwili nieliczni tylko przechodnie, gdyż skwarny dzień lipcowy wyludnił był Paryż.
Wszedł do jakiejś winiarni w pobliżu Łuku Tryumfalnego i zjadłszy tam obiad, powrócił do domu. Usiadł przy stoliku i zabrał się do pracy.
Zaledwie jednak ujrzał przed sobą rozłożony biały arkusz papieru, wszystkie nagromadzone myśli ulotniły mu się z głowy. Próbował skupić ułamki wspomnień, uporządkować; wymykały mu się jednak w miarę jak je chwytał, lub też mięszały się jak groch z kapustą. Nie wiedział od czego zacząć, w jaką szatę przybrać te myśli zagmatwane.
Po godzinnym wysiłku i zaczernieniu pięciu arkuszy papieru samymi frazesami wstępnymi, powiedział sobie:
— Nie mam jeszcze dostatecznej wprawy w rzemiośle. Trzeba wziąć jeszcze jedną lekcyę.
I perspektywa spędzenia drugiego poranku na wspólnej pracy z panią Forestier, nadzieja długiego, poufałego, serdecznego i słodkiego z nią sam na sam, przejęła go dreszczem pożądliwym. Położył się zaraz, jakby się lękał, by zabrawszy się do ponownej pracy, nie ukończyć jej pomyślnie.
Nazajutrz wstał dość późno, oddalając od siebie wizytę i z góry się nią lubując.
Było już po dziesiątej, gdy zadzwonił do drzwi przyjaciela.
— Pan pracuje w tej chwili — oznajmił służący.
Duroy nie pomyślał był ani na chwilę, że mąż może być w domu. Nalegał jednak:
— Proszę powiedzieć, że to ja jestem. Przyszedłem w pilnej bardzo sprawie.
Po upływie pięciu minut wprowadzono go do gabinetu, w którym spędził poranek tak rozkoszny.
Na krześle zajmowanem wczoraj przez niego, siedział teraz Forestier i pisał. Nosił szlafrok i pantofle, a na głowie małą, angielską czapeczkę. Żona w tym samym białym szlafroczku, co wczoraj, wsparta o kominek i paląc papierosa, dyktowała.
Duroy, zatrzymując się na progu, wymamrotał:
— Przepraszam bardzo, czy państwu przeszkadzam?
Przyjaciel odwrócił głowę i zirytowany mruknął:
— A czegóż ty chcesz jeszcze? No, gadaj, bo nie mamy czasu.
Zapytany wyjąkał:
— Nic, to nic, przepraszam.
Forestier rozgniewał się na dobre:
— Ależ gadaj, u dyabła! nie trać czasu. Nie na to przecież wdarłeś się tutaj, by nam powiedzieć „dzień dobry“.
Duroy zmięszany, zdecydował się nareszcie:
— Nie... bo widzisz... oto... nie mogę jeszcze przyjść do ładu z moim artykułem... byłeś tak dobry... tam tym razem... że miałem nadzieję... że odważyłem się przyjść...
Forestier przerwał mu w środku zdania:
— Ależ ty sobie chyba kpisz z ludzi. Więc sobie wyobrażasz, że ja będę pracować za ciebie, a przy końcu miesiąca ty pójdziesz do kasy? Hola! A to mi się podoba!
Młoda kobieta wciąż paliła, nie odzywając się ani słówkiem. Uśmiechała się tylko tym subtelnym uśmiechem, jakby przyjemną maską pokrywając kryjącą się w jej umyśle ironię.
Duroy zaczerwieniony jąkał:
— Wybaczcie mi państwo... przypuszczałem... myślałem...
I nagle głosem pewnym dodał:
— Przepraszam panią tysiąckrotnie i najgoręcej dziękuję raz jeszcze za prześliczną kronikę wczorajszą.
Potem kłaniając się Karolowi, dodał:
— Będę w redakcyi o trzeciej.
Powrócił do siebie szybkim krokiem, pomrukując:
— To i dobrze, napiszę kronikę sam, bez pomocy, zobaczą...
Podniecony złością, zabrał się natychmiast do roboty.
Opowiadał dalej awanturę, rozpoczętą przez panią Forestier, obciążając ją licznymi szczegółami, przypominającymi felieton romansowy. Wprowadził opisy szumne, nadęte, naszpikowane frazesami podoficera. W godzinę ukończył już kronikę, będącą jednym chaosem niedorzeczności, i pełen zadowolenia, poszedł z nią do redakcyi.
Pierwszą, spotkaną tu osobą, był właśnie Saint-Potin, który ścisnąwszy serdecznie rękę nowego kolegi, spytał:
— Czytaliście moją rozmowę z Chińczykiem i władcą indyjskim? A co, zabawna? Znakomicie ubawiła Paryż. A nie widziałem na oczy żadnego z nich.
7 Duroy nie czytał dotąd; wziął więc dziennik i przebiegł szybko długi artykuł, zatytułowany: „Indye i Chiny“. Reporter wskazywał i podkreślał mu ustępy najbardziej zajmujące.
Zjawił się i Forestier, zadyszany, z miną niesłychanie poważną.
— Ach! dobrze, potrzebuję was obydwóch.
I dał im całą seryę zleceń co do informacyi politycznych, których trzeba było zasięgnąć koniecznie tego samego jeszcze wieczoru.
Duroy podał mu artykuł.
— Oto dalszy ciąg „Wspomnień“.
— Bardzo dobrze. Daj, wręczę je wydawcy.
Oto wszystko.
Saint-Potin uprowadził swego nowego kolegę, a gdy znaleźli się na dziedzińcu, zapytał:
— Czy byłeś w kasie?
— Nie. A po co?
— Po co? żeby ci zapłacili. Bo widzisz, trzeba wziąć zawsze za miesiąc z góry. Nie można wiedzieć, co się zdarzy.
— I owszem.
— Muszę cię przedstawić kasyerowi. Nie będzie robił trudności. Płacą tu doskonale.
Duroy dostał dwieście franków pensyi i jeszcze dwadzieścia ośm franków za wczorajszy artykuł, co z resztą otrzymanej wczoraj zapłaty biurowej stanowiło razem pokaźną sumkę trzystu czterdziestu franków.
Nigdy dotąd nie miał w kieszeni podobnej sumy. Zdało mu się, iż jest Krezusem.
Saint-Potin pociągnął go z sobą do kilku innych redakcyj, gdyż sławny reporter niewątpliwą miał nadzieję, że to, co mu kazano zbierać, zostało już zaczerpnięte przez innych i że wysonduje to od nich z łatwością, przez chytre prowadzenie rozmowy.
Wieczorem, nie mając co robić, Jerzy postanowił pójść do Folies-Bergère. Wziął na odwagę i przedstawił się kontrolorowi:
— Nazywam się Jerzy Duroy i jestem współredaktorem La Vie Française. Byłem tu przed kilku dniami z panem Forestier, który obiecał prosić dla mnie o bilet wolnego wejścia. Nie wiem, czy to uczynił.
Zajrzano do rejestru. Nazwisko jego nie było jeszcze wpisane. Kontroler jednak, człowiek bardzo uprzejmy, oświadczył:
— Bądź pan łaskaw wejść i zwrócić się do pana dyrektora. On zrobi to napewno.
Duroy wszedł i prawie natychmiast spotkał się z Rachelą, kobietą widzianą już tutaj za pierwszej bytności. Zbliżyła się doń.
— Dzień dobry, kotku. Jakże się miewasz? — spytała.
— Bardzo dobrze; a ty?
— Ja, wcale nieźle. Wiesz, śniłeś mi się już dwa razy.
Duroy zadowolony, uśmiechną! się:
— Ha! ha! a co to znaczy?...
— To znaczy, ze mi się podobałeś, dudku, i że gdy będziesz miał ochotę, rozpoczniemy na nowo.
— Zaraz dziś, jeśli chcesz.
— Dobrze, i owszem.
— Tak, tylko słuchaj...
— Namyślał się, zmieszany cokolwiek tem, co miał powiedzieć: Bo widzisz, dziś nie mam przy sobie ani szeląga. Wychodzę z klubu, w którym wszystko puściłem.
Spojrzała mu bystro w oczy, węsząc odrazu kłamstwo instynktem praktycznej dziewki, przyzwyczajonej do targu z mężczyznami.
— Ach! Magierze! wcale mi się nie podoba twoje postępowanie ze mną — rzekła.
Uśmiechnął się zakłopotany.
— Jeśli chcesz dziesięć franków? oto wszystko, co mi pozostało.
— Dobrze, mój kochany; pragnę tylko ciebie.
Palącym wzrokiem wpatrzyła się we fryzowane wąsiki młodego człowieka i ująwszy jego ramię, oparła się na niem miłośnie.
— Chodźmy przedewszystkiem napić się lemoniady — zadecydowała.
— A potem się trochę przejdziemy. Co do mnie, chciałabym pójść z tobą do Opery, aby ci pokazać. I wrócimy wcześnie do domu, nieprawdaż?
| . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . | . |
Zaspał u tej dziewczyny. Słońce było już wysoko, gdy wyszedł na ulice, a pierwszą jego myślą było zakupić numer La Vie Française.
Drżącą ręką roztwierał dziennik; nie było w nim jednak jego wczorajszego artykułu. Stał na chodniku, niespokojnym wzrokiem przebiec gając drukowane kolumny, mając nadzieją, że może wreszcie znajdzie to, czego pragnie.
Ciężar nieopisany przygniótł go nagle; a po meczącej nocy miłosnej, niepowodzenie to, połączone z poprzedniem znużeniem, odczuwał jako klęskę.
Powrócił do domu i nie rozbierając się nawet, padł na łóżko i za chwilą zasnął głęboko.
Gdy w kilka godzin potem znalazł się w redakcyi, udał się wprost do pana Waltera.
— Byłem bardzo zdziwiony, panie redaktor — przeprzemówił — nie znalazłszy dziś rano dalszego ciągu artykułu o Algierze.
Wydawca podniósł głową i odparł sucho:
— Dałem go Forestier’owi do przejrzenia. Osądził, iż jest nie odpowiedni. Trzeba go przerobić.
Duroy wyszedł wściekły, nie odpowiedziaszy ani słowa. Wpadł gwałtownie do gabinetu przyjaciela:
— Dlaczego nie umieściłeś dzisiaj mojego artykułu?
Dziennikarz palił cygaro. Siedział wygodnie rozparty w fotelu, a nogi trzymał na stole, walając butami jakiś rozpoczęty artykuł.
Na zapytanie Jerzego, odpowiedział głosem spokojnym, znudzonym, jakby wychodzącym z jakiejś jamy:
— Wydawca uznał go za niemożliwy do druku i polecił mi, ażebym ci go zwrócił do przerobienia. Oto go masz.
I wskazał palcem na leżące pod przyciskiem arkusze.
Duroy zawstydzony, nie znalazłszy słowa odpowiedzi, schował swoją pracę do kieszeni. Forestier mówił dalej:
— Dzisiaj udasz się naprzód do prefektury.
I nakreślił mu cały szereg interesów do załatwienia i wiadomości, które należało zdobyć. Duroy odszedł, nie mogąc się zdobyć na słówko zjadliwe, którego szukał.
Nazajutrz przyniósł znów swój artykuł. Zwrócono mu go ponownie. Przerobił go po raz trzeci, a gdy go znów odrzucono, autor zrozumiał, że szedł cokolwiek za prędko i że jedynie ręka Forestier’a może go dalej poprowadzić.
Przestał więc mówić o Wspomnieniach Strzelca afrykańskiego i postanowił być chytrym i uległym na przyszłość, ponieważ było to koniecznem, a jednocześnie postanowił, zanim dojdzie do czegoś lepszego, stać się pilnym i przebiegłym reporterem.
Zapoznał się z zakulisowem życiem teatrów, polityki, z korytarzami i dziedzińcami senatorów i deputowanych, z różnemi wybitnemi figurami Izby deputowanych i z nieskończenie chytremi minami zaspanych niby woźnych.
Miał ciągłe stosunki z ministrami i odźwiernymi naprzemiam, z generałami, z agentami policyjnymi, z książętam i lub ich poplecznikami, z kurtyzanami, z ambasadorami, z biskupami lub rajfurami, z ludźmi światowymi, z łotrami, woźnicami dorożek i chłopcami kawiarnianymi. Stał się wyrachowanym lub bezinteresownym przyjacielem wszystkich tych ludzi, jednocząc ich w swoim szacunku, mierząc jednym i tym samym łokciem, patrząc na nich zawsze temsamem okiem. Widywał ich codziennie, o każdej porze, bez żadnego wypoczynku umysłowego, a z każdym rozmawiał tylko o rzeczach tyczących się jego zawodu. Porównywał się w myśli do człowieka, kosztującego odrazu wszystkich gatunków win i nie mogącego już rozróżnić Chateau-Margaux od Argenteuil.
Niebawem stał się wybitnym reporterem, pewnym swych informacyi, chytrym, szybkim, zręcznym, istnym skarbem dla dziennika, jak mówił ojciec Walter, znający się na tem jako redaktor.
Ponieważ jednak pobierał tylko dziesięć centymów od wiersza i dwieście franków stałe pensyi miesięcznie i ponieważ życie bulwarowe, życie kawiarniane, restauracyjne, kosztuje bardzo drogo, nie miał nigdy przy duszy ani grosza i martwił się ustawicznie swem ubóstwem.
— W każdym razie jest na to jakiś sposób — myślał, patrząc na niektórych kolegów, mających pełne kieszenie złota i nie mogąc nigdy zrozumieć, jakiem i drogami oni dochodzą do tego wygodnego życia. Podejrzywał ich zazdrośnie o różne nieczyste sprawki, o jakieś przysługi tajnej o całą kontrabandę przyjętą lub dozwoloną, Trzeba zatem odkryć tajemnicę, wejść w spółkę domniemaną, postawić warunki zgody, dzieląc cym się bez niego towarzyszom.
I nieraz całymi wieczorami, patrząc ze swego okna na przebiegające z szybkością pociągi, marzył o różnych sprawach, których mógłby się podjąć tak znakomicie.
Upłynęło dwa miesiące. Nadchodził już wrzesień, a wielka fortuna, o jakiej marzył Duroy, wcale się nie przybliżała. Co go najbardziej niepokoiło, to mierne jego stanowisko i nieświadomość, jakąby drogą mógł się dostać na wyżyny, gdzie czeka nań: uznanie, potęga i pieniądze.
Czuł się zamkniętym w tem drugorzędnem, reporterskiem rzemiośle, zamurowany w niem całkowicie. Oceniano go, ale traktowano stosownie do pozycyi. Sam nawet Forestier, któremu oddawał tysiączne przysługi, nie zapraszał go już na obiady. Tykał go wprawdzie po przyjacielsku, ale obchodził się z nim jak z podwładnym.
Co prawda, od czasu do czasu korzystał Duroy ze sposobności, by umieścić jakiś maleńki artykulik, a nabrawszy przy echach pewnej giętkości pióra i pewnego taktu, którego nie posiadał, pisząc drugą kronikę o Algierze, nie narażał się już teraz na odrzucenie. Ale od tego, do napisania kroniki poważnej, politycznej, z własnym sądem i poglądami, było tak daleko, jak furmanowi do pana, choć obaj powożą w alejach lasku Bulońskiego.
Co go bardziej jeszcze upokarzało, to poczucie, że zamykano przed nim drzwi salonów, że nie traktowano go jako swego równego, że nie zawarł ściślejszych stosunków z kobietami, chociaż niektóre znane artystki przyjmowały go czasem z interesowną poufałością.
Z drugiej strony, wiedział jeszcze z własnego doświadczenia, ze wszystkie te poznane kobiety światowe, czy tez najlichsze kabotynki, uczuwały do niego pewien silny pociąg, momentalną sympatyę, a nie przeczuwając, że od nich zależeć może jego przyszłość, czuł się spętanym jak koń.
Niejednokrotnie myślał o odwiedzeniu pani Forestier, lecz wspomnienie ostatniego ich widzenia się, wstrzymywało go, onieśmielało. Zresztą czekał na zaproszenie jej męża.
Wówczas to przyszła mu na myśl pani de Marelle i przypomniawszy sobie, iż go zapraszała do siebie, znalazł się u niej pewnego popołudnia.
— Jestem zawsze w domu do trzeciej — powiedziała mu wówczas.
Było już pół do trzeciej, gdy zadzwonił do jej mieszkania. Mieszkała przy ulicy Verneuil, na czwartem piętrze. Drzwi otworzyła mu służąca, mała, rozczochrana dziewczyna, zawiązująca jeszcze czepeczek, gdy mu odpowiadała:
— Tak, pani jest w domu, ale nie wiem, czy już wstała.
I otworzyła mu drzwi do salonu.
Duroy wszedł.
Był to dość duży pokój, umeblowany źle i niedbale. Stare i zniszczone fotele stały wzdłuż ściany, prawdopodobnie ustawione podług gustu służącej, gdyż nie znać tu było wcale ręki kobiecej, lubiącej swój kącik. Cztery niegustowne obrazy, przedstawiające: barką na morzu, młyn na płaszczyźnie, to znowu jakiś okręt, a dalej drwala rąbiącego drzewo w lesie, wisiały krzywo pośrodku każdej ściany. Oddawna widać pochylały się tak smętnie, pod okiem niedbałej i obojętnej gospodyni.
Duroy usiadł i czekał. Czekał długo. Nareszcie drzwi się otworzyły i wbiegła pani de Marelle, w japońskim szlafroczku z różowego jedwabiu, na którym haftowane były złote krajom brązy, niebieskie kwiaty i białe ptaki. Zawołała:
— Wyobraź pan sobie, że jeszcze spałam. To bardzo ładnie, że pan przyszedł. Myślałam, że pan już zupełnie o mnie zapomniał.
Uradowana, wyciągnęła do niego obie ręce, a Duroy, który w tem skromnem mieszkaniu czuł się najzupełniej swobodnym, ujął je i pocałował, naśladując Norberta de Varenne.
Prosiła go, by usiadł, potem, mierząc go wzrokiem od stóp do głowy, rzekła:
— Jakżeż się pan zmienił! I to korzystnie. Paryż panu służy widocznie. No, proszę mi coś opowiedzieć.
Zaczęli gawędzić, jak dawni znajomi, czując od razu rodzącą się między nimi dziwną jakąś zażyłość, źródło zaufania, serdeczności i sympatyi, które w ciągu pięciu minut robi przyjaciół z dwojga ludzi podobnego charakteru i usposobienia.
Naraz, młoda kobieta zawołała, przerywając rozmowę: Jakie to zabawne, że ja tak z panem rozmawiam. Doprawdy, zdaje mi się, iż znam pana od lat dziesięciu. Przypuszczam, iż staniemy się doskonałymi przyjaciółmi. Dobrze?
— Ależ ma się rozumieć — odpowiedział z wymownym uśmiechem.
Wydawała mu się bardzo pociągającą w tym barwnym i miękkim szlafroczku. Była mniej delikatną od tamtej w białych koronkach, mniej elegancką, ale za to więcej drażniącą i pieprzną.
Obok pani Forestier, uśmiechającej się tym spokojnym i wdzięcznym uśmiechem, przyciąć gającym i odpychającym jednocześnie, zdającym się mówić: „Podobasz mi się“, ale tez i „Miej się na baczności“, a którego właściwego znaczenia trudno się było domyśleć, biedny Duroy miał ochotę klęknąć u jej stóp, albo całować cienkie koronki jej stanika, oddychając powolnie ciepłem i wonnem powietrzem, jakie musiało wydobywać się z jej łona. Przy pani de Marelle zaś odczuwał jakieś żądania, bardziej określone żądania, od których ręce mu drżały, wobec rysujących się pod miękkim jedwabiem konturów jej ciała.
Kobieta nie przestawała mówić. W każdym wypowiedzianym frazesie rozsiewała ten delikatny, właściwy jej dowcip, jak wprawny robotnik, który zręcznymi i lekkimi rzutami ręki wykonywa najtrudniejszą pracę, podziwianą przez innych. Duroy słuchał i myślał:
— Dobrze byłoby zapamiętać to wszystko. Możnaby pisać przepyszne kroniczki paryskie, powtarzając jej sądy o faktach bieżących.
Zapukano lekko do drzwi, przez które weszła była poprzednio pani de Marelle.
— Możesz wejść, kochanko — rzekła.
Ukazała się teraz dziewczynka i szła prosto na powitanie Jerzego. Podała mu rękę.
Matka zadziwiona szepnęła:
— Ależ to prawdziwe zwycięstwo pana! Nie poznaję jej.
Młody człowiek ucałował dziewczynkę i posadziwszy ją obok siebie, zadawał jej różne pytania, co mianowicie porabiała od czasu ostatniego widzenia? Odpowiadała mu melodyjnym głosikiem, z miną osoby dorosłej i poważnej.
Zegar wybił trzecią. Dziennikarz wstał.
— Przychodż-że pan często — rzekła pani de Marelle. — Będziemy gawędzili jak dzisiaj. Zrobi mi pan prawdziwą przyjemność. Ale, ale... dlaczego nie widuję pana teraz u Forestier’ów?
— Oh! — odpowiedział — miałem dużo zajęcia. Zdaje mi się jednak, że spotkamy się tam kiedyś.
I odszedł pełen nadziei w sercu, mimo, ii nie wiedział, na czem ona polegała.
Nie mówił nic Forestier’owi o tej wizycie.
Zachował jednak o niej wspomnienie podczas dni następnych, więcej nawet niż wspomnienie: jakiś rodzaj niewyraźnego i upartego obrazu tej kobiety. Zdało mu się, iż wziął od niej jakąś jej cząstkę. Obraz jej ciała stał mu zawsze przed oczyma, a jej istota moralna wycisnęła swój obraz w jego sercu. Ciągle mu była obecną, jak się to nieraz zdarza, gdy przepędzimy rozkoszne godziny z ukochaną osobą. Zdajemy się wówczas ulegać jakiejś sile niewyraźnej, zamglonej, wytwornej, gdyż tajemniczej.
Po upływie kilku dni, złożył jej powtórną wizytę.
Służąca wprowadziła go do salonu, a mała Lorka pojawiła się natychmiast. Podała mu czoło do pocałowania.
— Mama kazała prosić, by pan zaczekał. Będzie gotową za kwadrans; zaczęła się dopiero ubierać. Ja panu będę tymczasem dotrzymywać towarzystwa.
Duroy, którego bawiło ceremonialne zachowanie się dziewczynki, odpowiedział:
— Ależ i owszem, panno Lorciu, jestem nadzwyczaj rad, że będę mógł przepędzić z tobą cały kwadrans. Ostrzegam cię jednak, iż wcale nie będę poważnym, ja lubię się bawić całymi dniami. Proponuję zatem w kotka i myszkę.
Dziewczynka spojrzała na niego zdziwiona; potem uśmiechnęła się jednak, jak to czynią kobiety dorosłe wobec propozycyi niespodziewanej i obrażającej.
— Mieszkanie nie jest urządzone do gier — szepnęła.
— To nic nie szkodzi. Ja mogę się bawić wszędzie. No! proszę mnie chwytać.
I zaczął biegać dokoła stołu, pobudzając dziewczynkę do gonitwy. Ona szła za nim, mając na ustach uśmiech pobłażliwy, wyciągała nawet czasami rękę, by go chwycić, nie poniżając się jednak do gonitwy.
Zatrzymywał się, całował ją, a gdy przybliżała się ku niemu spokojnym, drobnym, powolnym krokiem, podskakiwał jak dyabeł zamknięty w pudełku, a potem jednym susem był w drugim końcu pokoju.
Bawiło ją to bardzo, śmiała się nawet, ożywiła i zaczęła biegać za nim, wydając okrzyki radosne i lękliwe, ilekroć ją miał pochwycie. Duroy odstawił krzesła, urządził przeszkody, zmusił ją do kręcenia się wokoło, potem porzucając jedną barykadę, biegł znowu szybko do innej.
Lorka biegała już teraz na dobre i poddawała się całkowicie przyjemności nieznanej jej zabawy. Z zaczerwienioną twarzyczką goniła zapamiętale uciekającego, radując się dziecinnie każdą jego ucieczką, każdym podstępem, każdym wybiegiem swego towarzysza zabawy.
Nagle, gdy dziewczynka myślała, że go już uchwyci, on ją porwał w ramiona i podnosząc w górę, niemal pod sam sufit, zawołał:
— Kot złapany!
Dziewczynka zachwycona, trzepotała nóźkami, aby się uwolnić i śmiała się z całego serca.
W tej chwili weszła pani de Marelle.
— Ach! Lorka... Lorka się bawi! — zawołała zdumiona.
— Ależ pan jesteś czarodziejem, panie Duroy.
Postawił dziewczynkę na ziemi, ucałował rękę matki i usiadł obok niej na kanapce, w środku sadowiąc małą. Chcieli rozmawiać, lecz Lorka rozbawiona, zamiast milczeć, jak zwykle, paplała bezustannie, że musiano ją odesłać do jej pokoju.
Posłuchała w milczeniu, ale odchodząc, miała łzy w oczach.
Zaledwie zostali sami, pani de Marelle rzekła, zniżając głos:
— Wie pan, mam pewien projekt i czekałam z nim na pana. Oto, ponieważ co tygodnia bywam na obiedzie u Forestier’ów, od czasu do czasu odpłacam się im obiadem w restauracyi. Ja nie lubię przyjmować u siebie, gdyż nie nadaję się do tego i nic a nic nie znam się na kuchni. Lubią żyć swobodnie. Przyjmuję więc czasami w restauracyi; ale to nie jest zbyt zabawne taki obiad w trójką, a znajomi moi niechętnie spotykają się z Forestier’ami. Dlatego opowiadam panu te wszystkie szczegóły, by usprawiedliwić się z mego oryginalnego zaproszenia. Pan rozumie, nieprawdaż? Otóż zapraszam pana na sobotą, do kawiarni Riche, o pół do ósmej wieczorem. Zna pan tą kawiarnie?
Przyjął zaproszenie z wdzięcznością.
— Będzie nas tylko czworo — mówiła dalej.
— Prawdziwa czwórka łobuzówska. My, kobiety, nieprzyzwyczajone do podobnych rozryć wek, bawimy się wtedy doskonale.
Nosiła suknią ciemno-bronzową, rysującą zalotnie jej kibić, biodra, szyje i ramiona. Duroy doznawał pewnego niewyraźnego podziwu, rzecby można, pewnego zakłopotania, którego przyczyny nie rozumiał, patrząc na ten rozdźwięk między jej obmyśloną i elegancką tualetą, a zaniedbaniem całego otoczenia.
Wszystko, co dotykało jej ciała, co łączyło się bezpośrednio z jej osobą, było wytworne i delikatne; natomiast to, co ją otaczało, było jej zupełnie obojątnem.
Po odejściu, odczuwał jak przeszłym razem, stałą obecność jej osoby, rodzaj halucynacyi zmysłów. Z niecierpliwością wyczekiwał tez obiadu sobotniego.
Wypożyczy sobie powtórnie wieczorowy garnitur, gdyż środki, jakimi rozporządzał, nie pozwalały na zakupienie fraka i parą minut przed oznaczoną godziną stawił się w lokalu.
Wprowadzono go na drugie piętro i wskazano mały, restauracyjny, na ponsowo tapetowany salonik, którego jedyne okno wychodziło na bulwary.
Na czworograniastym stole, nakrytym białym obrusem, stały cztery błyszczące nakrycia, a szklanki, srebra i inne kryształowe przybory świeciły wesoło, przy blasku dwunastu świec, żarzących się w dwóch wysokich kandelabrach.
Z zewnątrz jasno zieloną plam ą znaczyło się listkowie drzewa, oświetlonego jasnem, z osobnych gabinetów płynącem światłem.
Duroy usiadł na kanapce niziutkiej, pokryj tej ponsową materyą; popsute sprężyny uginały się pod nim, że miał wrażenie, zapadania się w jakąś jamą.
W całym tym olbrzymim domu słychać było odgłosy pomieszane, niewyraźne; brzęk talerzy i stuk sreber; szybkie kroki służby, tłumione rozścielonymi w korytarzach dywanami, odgłos zamykanych i otwieranych podwoi, przez które dolatywały urywki rozmów biesiadników, zamkniętych w gabinetach.
Niezadługo wszedł i Forestier, uścisnął mu na powitanie rękę, z serdecznością, jakiej mu nigdy nie okazywał w redakcyi.
— Panie przyjdą razem — oznajmił. — Bardzo przyjemne są te obiady.
Przyjrzał się nakrytemu stołowi, zgasił gaz, płonący słabem światłem, zamknął połowę okna, z powodu przeciągu i wybrał sobie najzaciszniejsze miejsce, oświadczając:
— Muszę bardzo na siebie uważać. Miałem się już lepiej w ciągu ostatniego miesiąca, a teraz oto, od kilku dni znów mi gorzej. Zaziębiłem się we wtorek, wychodząc z teatru.
Drzwi się otworzyły i obie kobiety weszły do salonu, wprowadzone przez lokaja. Były mocno zawoalowane, dyskretne, pełne owej uroczej tajemniczości, jaką zwykle przybierają kobiety, wchodząc do lokalów, gdzie każde sąsiedztwo lub spotkanie może być podejrzanem.
Pani Forestier witając Duroy’a wyłajała go, iż tak dawno już nie był u niej, poczem dodała z uśmiechem:
— Tak, tak, pan woli bywać u pani de Marelle. Dla niej pan ma czas.
Zajęto miejsca przy stole, a kelner podał Forestier’owi spis win. Pani de Marelle zawołała:
— Proszę podawać panom, co wybiorą; dla nas, proszę o mrożony szampan — ale doskonały, słodki szampan; nic innego.
Gdy kelner się oddalił, oświadczyła, śmiejąc się głośno:
— Chcę sobie dzisiaj podchmielić. Będziemy się weselić, ale tak, co się zowie.
Forestier jak gdyby nic nie słysząc, zapytał:
— Czy pani pozwoli zamknąć okno? Od kilku dni jestem trochę słaby na piersi.
— Ależ proszę.
Zamknął drugą połowę okna, i z rozpogodzoną twarzą, uspokojony, zajął znów swe miejsce.
Żona jego milczała, zdając się zatopioną w myślach. Z oczami spuszczonemi, uśmiechała się do kieliszków, tym uśmiechem nieokreślonym, który zdawał się rzucać obietnice, by ich nigdy nie dotrzymać.
Przyniesiono maleńkie, tłuste, ostrygi ostendzkie, zamknięte w skorupkach i rozpływające się między językiem a podniebieniem, niby słone cukierki.
Po zupie podano pstrąga, różowego jak ciało młodej dziewczyny. Biesiadnicy zaczęli rozmawiać.
Naprzód o jakimś skandalu, obiegającym cały Paryż, o pewnej światowej damie, przychwyconej przez mężowskiego przyjaciela z cudzoziemskim jakimś księciem na kolacyi, w osobnym gabinecie.
Forestier śmiał się z awantury, obie zaś kobiety utrzymywały, ze opowiadający gaduła jest tylko niedyskretnym tchórzem i łotrem. Duroy zgadzał się z niemi, oświadczając, ze człowiek wplątany w podobną historyę, jako aktor, powiernik, lub prosty nawet świadek, powinien milczeć jak grób. Poczem dodał:
— Jakie życie byłoby czarowne, gdybyśmy mogli liczyć na całkowitą obustronną dyskrecyę, Co często, bardzo nawet często, a można powiedzieć zawsze, powstrzymuje kobiety, to lęk, by nie odkryto ich tajemnicy. Panie przyznają, ze tak jest, nieprawdaż? — dodał z uśmiechem. Ileż kobiet poddałoby się nagłemu pragnieniu, szalonej i gwałtownej fantazyi chwili, kaprysowi miłosnemu, gdyby nie lękały się, ze muszą następnie skandalem, gorzkiemi, palącemi łzami opłacić krótkotrwałe szczęście!
Mówił to z przekonaniem suggestywnem, jak gdyby własnej bronił sprawy. Zdawał się zapewniać słuchaczki: „Ze mną, nie potrzebowałybyście się obawiać. Spróbujcie, a się przekonacie“.
Obie kobiety wpatrywały się w mówiącego, potakując mu wzrokiem; przyznając, ii zapatruje się na tę kwestyę bardzo sprawiedliwie i słusznie, milczeniem dając do poznania, iż giętka moralność paryżanek nie ostałaby się długo, mając tajemnicę zapewnioną.
Forestier wygodnie rozparty na kanapie, z serwetką założoną za kamizelkę, by nie splamić ubrania, wybuchnął nagle śmiechem krańcowego sceptyka:
— Do stu dyabłów, tak! nie inaczej! Pozwalałyby one sobie, gdyby miały zapewnione milczenie. Tam do kata! biedni mężowie!
Zaczęto mówić o miłości: Duroy był zdania, że miłość nie będąc wieczną, może jednak być trwałą, stwarzając silny węzeł przyjaźni, głębokie zaufanie! Zjednoczenie zmysłów jest tylko pieczęcią, jednoczącą dwa serca. Oburzał się tylko na wybuchy zazdrości, dramaty, i wszelkie sceny, towarzyszące zwykle zerwaniu.
Gdy skończył, pani de Marelle rzekła z westchnieniem:
— Tak, to jedyna dobra rzecz w życiu, ale my sami psujemy ją niejednokrotnie, przez swe przesadne wymagania.
Pani Forestier, bawiąc się nożem, dodała:
— Tak... tak... dobrze to być kochaną.
Zdawało się, że w myśli snuje dalsze marzenia, których wypowiedzieć nie śmiała.
Czekając na pierwsze danie, popijały po małym łyku szampana, zagryzając go skórką bułki. Myśl o miłości wnikała zwolna w ich wyobraźnię, upajała je, jak jasne wino, które wsączając się kroplami do gardła, rozgrzewało im krew i mąciło umysł.
Przyniesiono kotlety baranie, miękkie, leciuchne, spoczywające na grubej warstwie szparagowych łebków.
— U dyaska! wyśmienita rzecz! — zawołał Forestier.
Jedzono powoli, smakując w wybornie przyrządzonem mięsie i jarzynce tłustej jak śmietanka.
— Gdy ja kocham kobietę, nic oprócz niej, nie istnieje dla mnie na świecie — ozwał się znowu Duroy.
Powiedział to z głębokiem przekonaniem, przy tej obfitości zastawionego stołu zapalając się do rozkoszy miłosnej.
Pani Forestier rzekła z minką niewinną:
— Niema większej rozkoszy, nad pierwszy uścisk ręki, gdy on zapytuje: „Kochasz mnie?“ a ona odpowiada: „Tak, kocham cię“.
Pani de Marelle wychyliwszy znów szklaneczkę szampana, zawołała wesoło, stawiając na stole próżny kieliszek:
— Ja bo jestem mniej platoniczną.
Na te słowa roześmiali się wszyscy, każdy w inny sposób.
Forestier rozparł się na kanapie i opierając ramiona na poduszkach, rzekł:
— Szczerość taka zaszczyt pani przynosi i dowodzi, że pani jest osobą praktyczną. Czy jednakie wolno zapytać, jak się na to zapatruje pan de Marelle?
Z gestem nieskończonej pogardy wzruszyła zwolna ramionami.
— Pan de Marelle nie może mieć pod tym względem żadnego zdania — odpowiedziała głosem pewnym. — On rozumie się tylko na abstynencyi.
Rozmowa przechodziła teraz z pola teoryi, w dziedzinę serdeczniejszą, na kwiecistą drogę wytwornej nieprzyzwoitości.
Była to chwila zręcznych dwuznaczników, zasłon unoszonych przez słowa, jak się unosi spódniczkę, chwila przebiegłości języka, wprawnego a zamaskowanego zuchwalstwa, całej sprośnej hipokryzyi frazesów, ukazujących obnażone obrazy, a przesłonięte gęstą gazą słów, które przesuwając przed naszym wzrokiem i umysłem widzenia tego wszystkiego, o czem mówić nie wolno, dozwalają jednak światowcom lubować się w pewnej wyszukanej, tajemniczej miłości, w pewnem nieczystem zetknięciu myśli, wywołanem jakby przez mglisty, rzec można, zmysłowy uścisk, utkany z pragnień tajemnych, bezwstydnych i pożądliwych.
Przyniesiono pieczyste — kuropatwy obłożone przepiórkami, potem groszek zielony, następnie tłuste wątróbki z fryzowaną sałatą, napełniającą niby mech, dużą kryształową salaterkę. Jedli wszystko, nie czując smaku, nie wiedząc nawet, co jedzą, zajęci wyłącznie rozmową, zanurzeni w kąpieli miłosnej.
Obie kobiety prześcigały się w dowcipach. Pan i de Marelle z właściwą sobie zuchwałością, wyglądającą na prowokacyę, pani Forestier, przeciwnie, z pewną uroczą nieśmiałością i niewinnością tonu, głosu, uśmiechu, całego zachowania, które podkreślając wychodzące z jej ust opinie, zdawały się jednak osłabiać ich znaczenie.
Forestier tonąc całkowicie w kanapie, śmiał się, pił i jadł bezustannie, rzucając czasem słówko śmiałe i tak tłuste, ze obie kobiety zrażone formą, dla formy przybierały na chwileczkę minkę zawstydzoną. Rzuciwszy kilka nieprzyzwoitych słów, dodawał:
— No, moje dzieci, bawicie się dobrze. Jeśli tak dalej pójdzie, skończycie na głupstwie.
Przystąpiono do deseru, a następnie do kawy. Różnorodne likiery, napełniały podniecone umysły niepokojem cięższym i gorętszym.
Pani de Marelle, jak to zapowiedziała na początku obiadu — podchmieliła sobie dobrze. Dawała tego dowody przez pieprzno-wesoły humor kobiety, chcącej ku zabawie zaproszonych gości udawać podchmielenie aż nazbyt prawdziwe.
Pani Forestier, może przez ostrożność, uspokoiła się teraz całkowicie, a Duroy, czując się zbytnio podnieconym, umilkł prawie zupełnie, by nie popełnić czegoś kompromitującego.
Zapalano papierosy, gdy Forestier zaczął raptownie kaszleć!
Był to straszliwy napad kaszlu, rozrywający mu gardło. Twarz okryła mu się szkarłatem, pot grubemi kroplami wystąpił na czoło. Zakrył się serwetą i dyszał. Gdy przesilenie minęło, zaczął mruczeć z wściekłością:
— Na nic taka zabawa; to istne szaleństwo.
Cały jego dobry humor znikł bezpowrotnie wobec śmiertelnie przerażającej go myśli.
— Wróćmy do domu — zawołał.
Pani de Marelle zadzwoniła na chłopca i zażądała rachunku. Przyniesiono go natychmiast. Próbowała go przeczytać, lecz cyfry skakały jej przed oczyma. Podała papier Duroy’owi.
— Proszę zapłacić za mnie; nic nie widzę. Jestem kompletnie pijana.
Jednocześnie wsunęła mu do ręki portmonetkę.
Ogólna suma wynosiła trzysta franków. Duroy sprawdził rachunek — dał dwa banknoty, a odbierając resztę, zapytał półgłosem:
— Ile trzeba zostawić kelnerowi?
— Ile pan chcesz, nie wiem.
Położył pięć franków na talerzu, a oddając kobiecie portmonetkę, zapytał:
— Czy pani pozwoli odwieźć się do domu?
— Ależ ma się rozumieć. Gotowam zapomnieć własny adres.
Uścisnęli ręce Forestier’ów i Duroy znalazł się sam na sam w dorożce z panią de Marelle.
Czuł ją przy sobie, tak blisko, zamkniętą w tem czarnem pudle, oświetlanem tylko chwiIowo ostrym płomieniem gazu, palącego się na chodnikach. Ramieniem dotykał rozpalonego jej ramienia. Nie miał jej nic a nic do powiedzenia; umysł miał jakby sparaliżowany gwałtowną chęcią pochwycenia jej w ramiona.
— Gdybym się tak odważył, coby ona też zrobiła? — myślał.
Wspomnienie wszystkich swawolnych zdań, wygłoszonych przy obiedzie, dodawało mu odwagi, z drugiej strony lękał się skandalu.
Ona milczała również, siedząc nieruchomo, w drugim rogu dorożki. Mógł był przypuszczać, że zasnęła, gdyby za każdem, wpadającem do wnętrza dorożki światłem, nie widział jej oczu, błyszczących jak węgle.
— Co też ona myśli?
Czuł, że nie wypadało mu mówić, że jedno, najmniej nawet znaczące słówko, przerywając milczenie, rozwieje jego nadzieje. Brakowało mu jednak odwagi, odwagi szorstkiej i brutalnej.
Nagle uczuł, iż poruszyła nogą. Ruch był suchy, nerwowy, może ruch niecierpliwości, a może... wyzwania. Poruszenie to, nieznaczne prawie, wstrząsnęło nim od stóp do głowy, i zwróciwszy się ku kobiecie, rzucił się na nią, szukając spragnionemi ustami jej ust i odkryj tego ciała ramion.
Krzyknęła cicho, chciała się podnieść, obronić, odepchnąć go, poczem uległa, jak gdyby jej już zbrakło sił do oporu.
Dorożka zatrzymała się przed domem, a Duroy zdziwiony, nie szukał nawet gorących słów podzięki, słów gorących, zapewnień miłości. Kobieta nie wstawała jednak, nie poruszała się nawet. Była odurzoną tem, co zaszło. Wówczas, lękając się, by dorożkarz nie powziął jakiego podejrzenia, wysiadł pierwszy i podał jej rękę.
Wysiadła w milczeniu, potykając się z lekka. Zadzwonił do bramy, a w chwili, gdy otwierano drzwi, zapytał drżąc:
— Kiedyż panią zobaczę?
— Proszę przyjść do mnie jutro na śniadanie — szepnęła zaledwie dosłyszalnie.
Znikła w ciemnościach przedsionka, zatrzaskując za sobą ciężkie drzwi, które zamknęły się z hałasem.
Dał woźnicy sto su i puścił się piechotą, krokiem prędkim, tryumfującym, mając serce przepełnione radością.
Miał nareszcie jedną mężatkę, kobietę światową! ze świata czysto-paryskiego! Jakież to było łatwe i niespodziewane!
Wyobrażał sobie do tej chwili, że chcąc zbliżyć się i podbić jedną z tych istot tak pożądanych, potrzeba niesłychanych starań, nieskończenie długich wyczekiwań, prawdziwego oblężenia, pełnego wprawy i galanteryi, słów miłosnych, westchnień i podarunków. A oto, odrazu, pierwsza napotkana poddała mu się natychmiast i to z taką łatwością
— Ba! ale ona była pijana — pomyślał. — Jutro będzie zapewne co innego. Będą łzy, niewątpliwie.
To go trochę niepokoiło.
— No! mniejsza o to. Teraz, gdy ją złapałem, potrafię i utrzymać!
I w obrazie niepewnym, ułudnym, zamglonym, w którym błąkały się jego nadzieje, na“ dzieje wielkości, powodzenia, rozgłosu i przygód miłosnych, ujrzał nagle jakby błyszczącą w migotliwem świetle apoteozy całą procesyę pięknych kobiet, wykwintnych, bogatych, możnych, które przechodząc obok niego, nikły jedna po drugiej, uśmiechnięte, wesołe, rozpływające się w obłokach jego marzeń.
Sen jego był również zaludniony tem i uroczemi widziadłami. Nazajutrz, wchodząc na schody, prowadzące do pani de Marelle, był trochę wzruszony.
— Jak też ona mnie przyjmie? A może nie przyjmie wcale? A może każe odejść? A może opowiadała komu o tem?... Ależ nie, nie mogła przecież mówić! Musiałaby w takim razie powiedzieć całą prawdę. Zatem jestem panem położenia.
Służąca otworzyła mu drzwi. Wyglądała jak zwykle. Uspokoił się tym faktem, jak gdyby był przygotowany na oburzoną twarz subretki.
— Jak się pani miewa?
— Dobrze, jak zwykle — odpowiedziała.
Otworzyła mu drzwi do salonu.
Podszedł prosto do lustra i właśnie poprawiał krawat i włosy, gdy zobaczył w zwierciedie patrzącą na niego kobietę. Stała na progu.
Udał, że jej nie widzi i przypatrywali się sobie w lustrze przez jakąś chwilę, szpiegowali się nawzajem.
Nagle odwrócił się. Stała nieruchoma. Zdawała się czekać. Skoczył ku niej, szepcząc:
— Ach! jak ja cię kocham! Jak ja cię kocham!
Otworzyła ramiona i padła mu w objęcia. Usta ich złączyły się w długim, gorącym pocałunku.
— To daleko łatwiej, niż przypuszczałem — myślał. — Doskonale mi idzie! Gdy rozłączyły się ich usta, uśmiechnął się w milczeniu, starając się nadać spojrzeniu wyraz miłosny, głęboki.
Ona uśmiechnęła się również, tym uśmiechem, właściwym kobietom, uśmiechem oznaczającym pragnienie, przyzwolenie lub poddanie się.
— Jesteśmy sami — szepnęła. — Posłałam Lorkę do znajomej panienki.
Westchnął, całując jej dłonie.
— Dziękuję — powiedział głosem cichym. — Ubóstwiam cię.
Ujęła go pod ramię poufale, jak męża i zaprowadziwszy do kanapy, usiadła tuz obok niego.
Należało teraz rozpocząć jakąś rozmowę zręczną, czarującą; nie wiedział jednak, jak się do niej zabrać.
— Więc nie bardzo się pani gniewa? — szepnął.
Położyła mu rękę na ustach:
— Cicho!
Siedzieli w milczeniu, tonąc w swych oczach, z rękami splecionemi, rozpalonemi.
— Jakżem ja ciebie pożądał! — ozwał się znowu.
— Cicho! — powtórzyła.
Dosłyszeli brzęk talerzy, ustawianych w jadalni przez służącą.
— Nie chcę siedzieć tak blisko ciebie — powiedział, wstając z kanapy. — Straciłbym głową.
Drzwi się otworzyły:
— Śniadanie na stole — obwieściła służąca.
— Proszę.
Podał ramię młodej gospodyni.
Siedzieli naprost siebie, patrząc sobie w oczy i uśmiechając się bezustannie, zajęci jedynie sobą, owiani słodkim czarem rodzącej się czułości. Nie wiedzieli nawet, co jedzą. Jerzy poczuł pod stołem kręcącą się nóżkę. Ujął ją w swoje i trzymał, ściskając z całej siły.
Służąca chodziła tu i tam, zbierając półmiski, z miną najobojętniejszą, zdającą się nie domyślać niczego.
Po śniadaniu przeszli znów do salonu i zajęli miejsce na kanapie.
Powolutku, Duroy zaczął coraz silniej przybliżać się do młodej kobiety i próbował ją ująć w ramiona. Odsunęła go łagodnie.
— Ostrożnie, może kto wejść — powiedziała.
— Kiedyż będę cię mógł zobaczyć samą, by ci powiedzieć, jak bardzo cię kocham?
Zbliżyła się do jego ucha i szepnęła cichutko:
— Któregośkolwiek dnia przyjdę do ciebie.
Krew uderzyła mu do głowy.
— Bo widzisz... u mnie... u mnie... bardzo jest skromnie.
— To nic nie szkodzi — odpowiedziała ze śmiechem. — Przyjdą dla zobaczenia ciebie, nie mieszkania.
Nalegał teraz, by oznaczyła dzień przybycia. Dała mu termin daleki, z końcem przyszłego tygodnia, lecz on począł błagać o przyspieszenie tej chwili uroczej. Prosił gorąco, z wzrokiem płonącym, dotykając i rozcierając jej ręce, z twarzą czerwoną, zmienioną pragnieniem, tem gwałtownem pragnieniem, następującem zwykle po posiłkach sam na sam.
Bawiła się widokiem jego upojenia namiętnego, ustępując po jednym dniu. On jednak powtarzał bezustannie:
— Jutro... powiedz... jutro.
Zgodziła się nareszcie.
— Dobrze. Jutro. O piątej.
Odetchnął głęboko, pełen niewysłowionej radości. Rozmawiali teraz niemal spokojnie, pełni zaufania, jakby się już znali od lat dwudziestu.
Naraz rozległ się odgłos dzwonka. Drgnęli oboje i jednym rzutem odskoczyli od siebie.
— To zapewne Lorka — rzekła.
Na progu ukazała się dziewczynka. Stała przez chwilę wahająca, potem jednak, poznając Duroya, podbiegła, klaszcząc w rączki i wołając z radosnym zachwytem:
— Ach! Bel-Ami!
Pani de Marelle zanosiła się od śmiechu.
— Widzisz ją! Bel-Ami! A to pana ochrzciła! Ale to doskonałe określenie dla pana. Doprawdy! i ja będę pana nazywała: Bel-Ami.
Wziął dziewczynkę na kolana i bawił się z nią, jak z dzieckiem.
O pół do czwartej zaczął się zegnać, zmuszony pójść do redakcyi. Na schodach jeszcze odezwał się przez drzwi naw pół otwarte:
— Jutro. Godzina piąta.
Młoda kobieta szepnęła z uśmiechem:
— Tak — i zniknęła.
Zaledwie skończył robotę dziennikarską, zaczął rozmyślać, w jakiby sposób przybrać cokolwiek pokój dla przyjęcia kochanki i osłonić jako tako widoczną nędzę mieszkania. Przyszło mu na myśl porozpinać na ścianach różnorodną japońszczyznę i kupił aż za pięć franków cały zbiór małych wachlarzy i ekraników, pokrywając nimi wszystkie najwidoczniejsze plamy na obiciu. Na szybach okna ponaklejał przeźroczyste obrazki, przedstawiające statki na rzece, ptaki szybujące w purpurowych obłokach, damy w jaskrawych szatach, stojące na balkonach i całą procesyę małych, czarnych człowieczków, maszerujących po łące, pokrytej grubą warstwą śniegu.
Maleńki jego pokoik, wystarczający zaledwie do przespania się i siedzenia, przybrał za chwilę pozór chińskiej latarni, wyklejonej wewnątrz malowanym papierem. Zadowolnił się tym wyglądem i przepędził cały wieczór na przyklejaniu na suficie pozostałych jeszcze różnokolorowych ptaków.
Położył się, ukołysany świstem przebiegających pociągów. Nazajutrz wrócił do domu wcześnie, z pełną torebką ciastek i butelką madery, kupionej u sąsiedniego kupca. Musiał wyjść jeszcze raz po dwa talerzyki i kieliszki.
Przekąskę ustawił na tualecie, serwetą okrywając brudne jej drzewo, miednicę zaś i dzbanek ukrył pod stołem.
Przygotowawszy wszystko, czekał.
Zjawiła się kwadrans po piątej.
— Wcale tu ładnie u pana — krzyknęła, zachwycona błyskotliwością jaskrawych rysunków. — Tylko za dużo ludzi na schodach — dodała.
Pochwycił ją w ramiona i poprzez woalkę w uniesieniu całował włosy, wysuwające się figlarnie z pod kapelusza.
W półtorej godziny później odprowadzał ją do stacyi dorożek, na ulicy Rzymskiej. Gdy była już w dorożce, szepnął:
— Wtorek, o tej samej godzinie.
— Tak, wtorek, o tej samej godzinie — odpowiedziała.
A korzystając z zapadającej nocy, przybić żyła jego głową do firanek karety i ucałowała go w same usta.
— Do widzenia Bel Ami — krzyknęła, gdy zmęczony siwek, uderzony przez woźnicę, ruszał już we wskazanym kierunku.
Wizyty takie trwały już od trzech tygodni, powtarzając się co trzeci dzień, w godzinach rannych lub poobiednich.
Pewnego popołudnia, czekając na nią, usłyszał nagle hałas i pobiegł na schody, by zobaczyć, co się tam dzieje. Dziecko jakieś wyło przeraźliwie, a głos męski krzyczał z wściekłością:
— Czegoż tam znowu wrzeszczy ten bęben przeklęty?
Piskliwy i płaczący głos kobiety odpowiedział:
— To ta ladacznica, co łazi do tego dziennikarza, przewróciła w sieni Mikołajka,. Że też to wolno wpuszczać do domu podobne ścierwa, co nawet nie uważają na dzieci.
Duroy cofnął się przerażony. Usłyszał znany mu szelest spódnic i przyspieszone kroki kobiety, wbiegającej już na ostatnie piętro.
Ledwo zdołał zamknąć pokój, gdy zastukała do drzwi. Otworzył, a pani de Marelle wpadła przerażona i zadyszana.
— Słyszałeś?
Udał, ze nie wie o niczem.
— Nie, a co?
— Jak mnie znieważyli?
— Kto taki?
— Ci nędznicy z parteru.
— Ależ nie! Cóż to było? powiedz!
Zaczęła łkać, nie mogąc wykrztusić słowa.
Musiał rozpiąć jej suknie, rozebrać, ułożyć na łóżku i nacierać skronie zwilżonym ręcznikiem. Dyszała ciągle; następnie uspokoiwszy się cokolwiek, wybuchnęła gwałtownie.
Chciała, by zaraz zeszedł, bił tych ludzi, zabił na miejscu.
— Ależ to ludzie nieokrzesani, wyrobnicy — powtarzał ustawicznie. — Pomyśl, że musiałabyś pójść do sądu; mogliby cię tam poznać, może nawet uwięzić. Z takimi ludźmi nie można zadzierać.
Pani de Marelle myślała już o czem innem.
— Ale cóż my teraz zrobimy? Ja nie mogę już tu przychodzić.
— Jest na to sposób bardzo prosty — odpowiedział — przeprowadzę się gdzieindziej.
— Tak, ale to wymaga pewnego czasu — szepnęła.
Nagle strzeliła jej do głowy jakaś myśl, myśl nowa.
— Nie, nie! Słuchaj, już mam sposób. Nie kłopocz się o nic. Jutro przyszłe ci niebieską depeszę.
Śmiała się już w tej chwili, zachwycona po-mysłem, którego nie chciała wyjawić i nad wyraz rozkoszna.
Schodząc jednak ze schodów, czuła się mo-cno zdenerwowana i z całej siły opierała się na ramieniu kochanka. Nogi pod nią drżały, jak w febrze.
Nie spotkali jednak nikogo.
Nazajutrz, o godzinie jedenastej rano, leżąc jeszcze w łóżku, otrzymał mały, przyobiecany wczoraj niebieski telegram. Otworzył go i przeczytał:
„Dziś o godzinie piątej idź na ulicę Konstantynopolską Nr. 127. Każ sobie otworzyć mieszkanie, wynajęte przez panią Duroy.
Punkt o piątej był już na miejscu, zapytując odźwiernego:
— Czy tutaj wynajęła mieszkanie pani Duroy?
— Tak, panie.
— Bądź pan łaskaw mnie wprowadzić.
Człowiek ten przyzwyczajony widocznie do sytuacyi, wymagających dyskrecyi i ostrożności, zmierzył go bystrym wzrokiem, patrząc mu prosto w oczy, począł szukać wśród pąku kluczy, pytając:
— Czy pan jest panem Duroy?
— Ależ tak, ma się rozumieć.
Odźwierny otworzył małe mieszkanko, składające się z dwóch pokoików na parterze.
Salonik, obity dość świeiemi i wzorzystemi tapetami, o mebelkach mahoniowych, pokrytych zielonym adamaszkiem w żółty deseń, a na podsadzce lichy, kwiecisty dywanik, tak cienki, że czuć było drzewo pod nogami.
Sypialny pokoik był tak maleńki, że łóżko zajmowało trzy czwarte jego przestrzeni. Wielkie to łoże stało w głębi, wzdłuż całej ściany, pod baldachimem ciężkim, niebieskim, okryte ponsową, jedwabną kołdrą o plamach wyglądu podejrzanego.
— To mnie dopiero będzie kosztować szalone pieniądze takie mieszkanie — myślał Duroy, niespokojny i niezadowolony. — Będę się musiał zapożyczyć. A to idyotka! Co ona narobiła!
Drzwi się otworzyły i Klotylda wbiegła jak wicher, szeleszcząc jedwabnemi spódniczkami. Odrazu rzuciła mu się w ramiona.
— Ach! jak tu przyjemnie! Prawda, jak tu przyjemnie? — wołała. — Nie trzeba wchodzić na schody. Na parterze, to jakby na świeżem powietrzu! Można tu nawet wejść i wyjść oknem, bez opowiadania się odźwiernemu. Jak my się tu będziemy kochać!...
Pocałował ją chłodno. Nie mógł się odważyć na niepokojące go pytanie.
Postawiła ma stoliku duży pakiet i zaczęła wydostawać z niego: mydło, butelkę eau de Lubin, gąbkę, pudełko podwójnych szpilek, haczyk do zapinania bucików, żelazko do karbowania włosów, by módz poprawić zwichrzoną za każdym razem fryzurę.
Bawiła się w gospodarstwo, szukając w łaściwego miejsca dla każdej rzeczy. Wszystkiem była zachwycona.
Otwierała szuflady, mówiąc:
— Muszę przynieść tu trochę bielizny, by można czasem się przebrać. To będzie bardzo wygodne. Gdybym naprzykład zmokła czasami, podczas spaceru, będę mogła się tu osuszyć. Każde z nas będzie miało swój klucz, a prócz tego będzie jeszcze jeden, u odźwiernego. Bo można czasem zapomnieć swego. Wynajęłam na trzy miesiące, na twoje nazwisko, ma się rozumieć, gdyż swojego nie mogłam przecież podać.
— A kiedy trzeba płacić? — spytał.
— Ależ, ja już zapłaciłam, mój drogi — odpowiedziała z prostotą.
— Więc ile ci mam zwrócić? — spytał znowu.
— Ależ, koteczku, to ciebie nie obchodzi. Przecież to mój kaprys.
— Ach! co to, to nie — odparł, udając zagniewanego.
— Na to nie pozwolą.
Przybliżyła się do niego z błagalną minką i położyła mu ręce na ramionach.
— Proszą cię, Jerzy — mówiła. — To mi taką zrobi przyjemność, ogromną przyjemność, jeśli to gniazdko będzie moje, tylko moje. To nie może cię przecież zrażać. Bo i czemu? Chciałam, ażeby miłość nasza miała takie ustronie. Powiedz, że zgadzasz się na to, mój najdroższy. Powiedz, Jerzyku, że się zgadzasz?...
Błagała go wzrokiem, ustami, całą swoją istotą.
Pozwolił się prosić, udając zirytowanego, wreszcie przystał, uznając to w gruncie rzeczy za słuszne.
— A przecież ona bardzo milutka — rzekł sobie po wyjściu kochanki, zacierając ręce i nie szukając bynajmniej w tajni
kach serca przyczyny, dyktującej mu tego dnia podobny sąd o niej.
Po upływie kilku dni otrzymał znowu błąkitną depeszą, która donosiła:
Czekał, co prawda, cierpliwie odjazdu małżonka, ale był w tym czasie dwukrotnie w Folies-Bergère, zakończając wieczór u Racheli.
I znowu pewnego poranka otrzymał telegramem cztery słowa:
„Dziś, piąta godzina. Klo...“
Oboje uprzedzili godzinę schadzki. Ona rzuciła mu się na szyję w miłosnem upojeniu, pokrywając mu twarz namiętnymi pocałunkami, poczem rzekła:
— Jeśli chcesz, pójdziemy gdzieś na obiad. Zaprowadzisz mnie? dobrze? Jestem teraz zupełnie wolną.
Było to w pierwszych dniach miesiąca i Duroy, dziwnym zbiegiem okoliczności, posiadał w kieszeni dość sporą sumkę. Prawdopodobnie musiał wziąć dużą zaliczkę lub robić znaczne oszczędności, żyjąc z dnia na dzień, z dochodów ubocznych. Rad był zatem wydać cokolwiek dla przyjemności kochanki.
— I owszem, najdroższa, gdzie tylko zechcesz — odpowiedział.
Wyszli około godziny siódmej w stronę bulwarów. Kobieta opierała się silnie na jego ramieniu, szczebiocząc mu do ucha:
— Gdybyś wiedział, jaka ja szczęśliwa, idąc z tobą. Tak lubię czuć cię blisko siebie.
Wałęsali się długo po bulwarach, gdyż Jerzy nie znał tu żadnej restauracyi, aż nareszcie weszli do jakiejś winiarni, gdzie podawano obiady w osobnej sali. Klotylda zobaczyła dwie dziewczyny, siedzące naprzeciw dwóch wojskowych.
Trzech dorożkarzy obiadowało w głębi wąskiej i długiej sali, a jakiś jegomość, trudny do określenia, paląc fajkę, siedział rozwalony na krześle, z nogami jak najbardziej wyciągniętemi, z głową w tył przerzuconą i rękami zanurzonemi w kieszeniach spodni. Jego marynarka zdawała się być prawdziwym zbiorem różnorodnych plam, a w wypchanych kieszeniach, niby w żołądkach, dojrzeć było można szyjkę butelki, ogromny kawał chleba, paczkę jakąś, owiniętą w brudną gazetę i kawałek zwisającego sznurka. Włosy miał gęste, kręte, poczochrane, popielate od brudu. Kapelusz leżał na ziemi, pod krzesłem.
Wejście eleganckiej damy zrobiło silne wrażenie na obecnych. Dwie siedzące pary przestały chichotać, dorożkarze przerwali hałaśliwą dysputę, a indywiduum palące, wyjąwszy z ust fajkę, plunęło przed siebie i zwróciwszy cokolwiek głowę, przypatrywało się przez chwilę nowo-przybyłym.
— Bardzo tu przyjemnie — szepnęła pani de Marelle. — Będzie nam doskonale. Następnym razem przebiorę się za robotnicę.
I bez żadnej odrazy lub zakłopotania usiadła swobodnie przy drewnianym, zatłuszczonym od potraw stoliku, który tez w jej oczach został przez usługującego chłopca wymyty resztką rozlanego napoju i wytarty ścierką, nie pierwszej czystości.
Duroy, zawstydzony trochę i zakłopotany, szukał tymczasem jakiego wieszadła, by na niem powiesić cylinder. Nie znalazłszy jednak żadnego, położył kapelusz na sąsiedniem krześle.
Jedli baranią potrawkę, kawał pieczeni i sałatę.
— Ach! jak ja to lubię — powtarzała Klotylda. — Mam upodobania motłochu. Tutaj bawię się lepiej, niż w Angielskiej kawiarni! — A po chwili dodała: — Jeśli chcesz mi zrobić wielką przyjemność, zaprowadź mnie kiedyś do knajpy. Znam jedną, bardzo zabawną, nawet blisko stąd. Nazywają ją La Reine Blanche.
— A któż cię tam zaprowadził? — spytał Duroy zdumiony.
Spojrzał na nią uważnie i zauważył, że zaczerwieniła się i zmieszała cokolwiek, jakby to szorstkie zapytanie rozbudziło w niej jakieś wspomnienie drażliwe. Po namyśle, prawdziwie kobiecym, bo tak krótkim, że trzeba go się było domyślać, odparła:
— Jeden przyjaciel... — a po chwilowej pauzie dodała: — który już nie żyje.
I spuściła oczy, z wyrazem smutku, całkiem zrozumiałego.
A Duroy po raz pierwszy zastanowił się nad nieznaną mu przeszłością tej kobiety. Zamyślił się głęboko: ma się rozumieć, że musiała już mieć kochanków; ale jakich? z jakiego świata? Opanowała go jakaś niewyraźna zazdrość; jakiś rodzaj niechęci, niechęci do niej, do wszystkiego, o czem nie wiedział, do wszystkiego, co w jej sercu i życiu nie należało do niego. Patrzył na nią, podrażniony tajemnicą, zamkniętą w tej pięknej i niemej głowie, marzącej może w tej chwili z żalem o innym, o innych. Jak on pragnąłby zajrzeć do tych pamiątek, przetrząsnąć je i poznać wszystkie.
— Zaprowadzisz mnie do La Reine Blanche? — powtórzyła. — Będzie to dla mnie prawdziwe święto.
— Eh, u dyaska! co mnie obchodzi jej przeszłość — pomyślał. — Głupcem jestem, kłopocząc się podobnemi drobnostkami.
— Ależ ma się rozumieć, ukochana, — odpowiedział z uśmiechem.
Gdy byli już na ulicy, szepnęła mu do ucha tonem tajemniczym zwierzenia poufnego:
— Nie śmiałam cię o to prosić, ale nawet sobie nie wyobrażasz, jak ja lubię podobne wycieczki łobuzowskie do miejsc, gdzie kobietom nie wolno uczęszczać. W karnawale będę się przebierała za chłopca. Bardzo zabawnie wygiąć dam jako student.
Przybywszy do sali balowej w La Reine Blanche, przytulała się do niego zalękniona, ale zarazem i uradowana, zachwyconym wzrokiem patrząc na publiczne dziewczyny i ich kawalerów, a od czasu do czasu, jakby uspakajając się na wypadek niebezpieczeństwa, wskazywała mu poważnego i nieruchomego policyanta, szepcząc:
— Spójrz, jaką on ma dzielną minę.
Po upływie kwadransa miała już tego dosyć i prosiła, by ją odprowadził do domu.
Teraz rozpoczął się cały szereg wycieczek do najróżnorodniejszych podejrzanych lokalów, gdzie bawi się pospólstwo, a Duroy odkrywał w kochance namiętne upodobanie do tego życia włóczęgów, pełnego swobody bezgranicznej.
Przychodziła zwykle na schadzki w prostej, płóciennej sukni, w czapeczce subretki, lecz mimo wyszukanej tej i eleganckiej skromności tualety, nie rozstawała się z pierścionkami, bransoletkami i kolczykami brylantowymi. Gdy Jerzy prosił, by zdjęła te klejnoty, odmawiała, tłómacząc:
— Och i cóż! będą myśleli, że to czeskie kamienie.
Wyobrażała sobie, iż jest doskonale przebraną i na podobieństwo strusiów, które chowając głowę, czują się bezpiecznymi, szła do wszystkich lokalów, najbardziej osławionych.
Nalegała, aby i Duroy przebrał się za robotnika, lecz on opierał się stanowczo i nietylko, że nie zdjął zwykłego ubrania, ale nie chciał nawet zamienić cylindra na miękki kapelusz filcowy.
Pocieszała się jednak, sądząc, że będą ją brać za pannę służącą, romansującą z jakimś paniczem światowym. I zachwycona była tą komedyą.
Wchodzili zatem do knajp najobrzydliwszych i siadali w głębi zadymionej izdebki na krzywych krzesłach, przy starym, drewnianym stoliku. Obłok cierpkiego dymu, pomięszanego z zapachem ryb smażonych, napełniał powietrze; mężczyźni w bluzach pili wino, wrzeszcząc, a zdziwiony chłopiec stawiał na stole dwa kieliszki wiśniówki, przypatrując się podejrzliwie tej dziwacznej parze.
Ona drżąca, przestraszona i zachwycona zarazem, zabierała się do picia małymi łykami, tego czerwonego soku, spoglądając wokół wzrokiem niespokojnym i roziskrzonym. Każda wiśnia, którą łykała, dawała jej odczucie błędu popełnionego, a każda kropla tego palącego i pieprznego płynu, wpadając w gardło, sprowadzała jej cierpką radość rozkoszy wzbronionej i występnej.
— Idźmy już stąd — mówiła za chwilę.
I wychodzili.
Przechodziła salę szybko, z głową pochyloną, drobnym krokiem, jak aktorka, schodząca ze sceny, przeprowadzana podejrzliwym i niechętnym wzrokiem pijących, rozpartych łokciami na stole. Znalazłszy się na ulicy, oddychała głęboko, jakby uszedłszy przed jakiemś groźnem niebezpieczeństwem.
— Gdyby mnie tak znieważono w takim lokalu, cobyś wówczas zrobił? — zapytywała niekiedy kochanka, drżąc z podniecenia.
— Obroniłbym cię, do licha! — odpowiadał głosem zawadyackim.
Szczęśliwa, tuliła się do jego ramienia, odczuwając może mgliste pragnienie, by tak kiedyś została znieważoną i obronioną; by widziała bijących się o jej osobę tych bodaj ludzi, z jej kochankiem.
Wycieczki podobne, powtarzając się dwa lub trzy razy tygodniowo, zaczęły nudzić Jerzego, któremu trudno już było teraz pożyczyć skądkolwiek choćby dziesięć franków na dorożkę i przekąski.
W ostatnich czasach żył w ogromnych kłopotach, w większych może niż za czasów swej służby kolejowej. Podczas pierwszych miesięcy dziennikarstwa wydawał bardzo wiele, nie licząc się z groszem, mając nadzieję zdobycia olbrzymiej fortuny i w ten sposób wyczerpał wszelkie możliwe środki, potrzebne do zdobycia pieniędzy.
Do najłatwiejszego sposobu: pożyczenia w kasie, nie mógł się już uciekać, wziąwszy z góry pensyę czteromiesięczną i sześćset franków a conto wierszy. Prócz tego, winien był sto franków Forestierowi, trzysta franków Jakóbowi Rivalowi, mającemu dłoń hojną, a w dodatku gnębił go cały szereg długów pomniejszych, dwudziesto- lub pięciofrankowych.
Nawet Saint-Potin, człowiek niezmiernie pomysłowy, nie mógł znaleść sposobu wydostania jeszcze stu franków i Duroy rozpaczał poprostu z powodu tej biedy, dolegającej mu więcej niż dawniej, gdyż miał obecnie więcej potrzeb do zaspokojenia.
Głucha nienawiść do całego świata i nieustanna irytacya tliły się w jego sercu, wybuchając przy każdej sposobności, w każdej chwili, z powodu najbardziej błahego.
Zapytywał nieraz sam siebie, jakim sposobem mógł wydać w ciągu miesiąca do tysiąca franków, nie pozwalając sobie na żaden wybryk, ni fantazyę? Przekonywał się jednak, że dodając ośmiofrankowe śniadanie do dwunastofrankowego obiadu w pierwszej lepszej wielkiej kawiarni na bulwarach, dochodził odrazu do luidora, który, wraz z dziesięciu frankami dziennych drobnych wydatków, płynących tak szybko, niewiadomo na co, tworzy już ogólną sumę trzydziestu franków. Zatem, trzydzieści franków dziennie daje przy końcu miesiąca poważną cyfrę dziewięciuset franków, oprócz innych wydatków na ubranie, obuwie, bieliznę, praczkę i t. d. Otóż czternastego grudnia znalazł się bez grosza w kieszeni, a co gorsza, absolutnie bez sposobu wydostania skądś choćby cokolwiek pieniędzy.
Zrobił, jak niejednokrotnie robił dawniej. Nie jadł śniadania i przepędził kilka godzin w redakcyi przy pracy wściekłej i natężonej.
Około czwartej, otrzymał od kochanki znany błękitny bilecik, zawierający słowa następpujące:
„Czy chcesz, abyśmy dziś zjedli obiad razem? Urządzimy sobie potem łobuzerkę.“
— Obiadować niepodobna — odpowiedział natychmiast.
Rozważył jednak potem, że szkoda pozbywać się chwil przyjemnych, jakie mu ona może ofiarować i dodał:
— Oczekiwać cię jednak będę w naszem mieszkaniu, o godzinie dziewiątej.
Posłał tę kartkę przez chłopca redakcyjnego, chcąc sobie zaoszczędzić kosztów telegramu i zaczął rozmyślać nad sposobem, mogącym mu umożliwić posiłek wieczorny. Do siódmej godziny nic jeszcze nie wymyślił, a tymczasem głód zaczął mu straszliwie kurczyć wnętrzności. Wówczas uciekł się do środka rozpaczliwego. Zaczekał aż wyjdą z redakcyi wszyscy w spółpracownicy, a pozostawszy już sam, zadzwonił gwałtownie. Na odgłos dzwonka, zjawił się na progu woźny, pilnujący biura redakcyjnego.
Duroy stał na środku sali, przerzucając nerwowo puste kieszenie:
— Słuchaj-no, Faucart! Zapomniałem w domu portmonetkę, a muszę iść na obiad do Luxemburgu. Pożycz mi pięćdziesiąt sous na dorożkę.
Woźny wyjął z kamizelki trzy franki, pytając:
— Czy pan nie potrzebuje więcej?
— Nie, nie, to mi wystarczy. Dziękuję bardzo.
I schwyciwszy białą monetę, zbiegł jak najprędzej ze schodów, udając się do znajomej garkuchni, do której uciekał się niejednokrotnie, w dawnych dniach nędzy.
O dziewiątej czekał już na kochankę w małym saloniku, wygrzewając się przy ogniu, płonącym na kominku.
Przybiegła ożywiona, wesoła, zarumieniona ostrem i suchem powietrzem.
Jeśli chcesz, pójdziemy naprzód na spacer, a później wrócimy tu o jedenastej. Czas do spaceru cudowny!
— Po co wychodzić? Zdaje mi się, że tu nam bardzo dobrze — odpowiedział tonem mrukliwym.
— Gdybyś wiedział, jak cudownie księżyc świeci — zaczęła znowu, nie zdejmując kapelusza. — To prawdziwe szczęście spacerować o takiej porze.
— Być może, ale ja obstaję przy tem, by pozostać w domu.
Powiedział to tonem gniewnym.
— Co ci jest? — zapytała zdziwiona i zrażona tym wybuchem niespodziewanym. — Dlaczego mówisz do mnie w ten sposób? Mam właśnie chęć do przechadzki i nie rozumiem, co cię tu może gniewać.
— Nie gniewa mnie to, ale poprostu nudzi. Ot co jest! — zawołał zrozpaczony, zrywając się z krzesła.
Pani de Marelle należała do rzędu kobiet, które nie znoszą ani oporu ani najlżejszego grubiaństwa; rzekła więc tonem chłodnej pogardy, tłumiąc gniew:
— Nie jestem przyzwyczajoną, aby się do mnie odzywano w podobny sposób. Mniejsza o to, pójdą sama; żegnam!
Zrozumiał, iż sytuacya jest nader groźną 1 przyskoczywszy do kochanki, chwycił ją za ręce, okrywając je gorącemi pocałunkami.
— Przebacz mi, moja najdroższa — szeptał — przebacz mi, tak jestem dzisiaj zdenerwowany, zirytowany. Bo widzisz, mam różne niepowodzenia, nieprzyjemności, no przecież rozumiesz, sprawy dotyczące mego zawodu...
— To mnie nic nie obchodzi — odpowiedziała trochę łagodniej, chociaż wciąż jeszcze urażona.
— Nie potrzebuję znosić wybuchów pańskiego złego humoru.
Ujął ją w ramiona i pociągnął w stronę kanapy.
— Słuchaj, najmilsza, ja wcale nie chciałem cię obrazić; nie myślałem nawet o tem, co mówię.
Zmusił ją, by usiadła, i klękając przed nią błagał:
— Przebaczyłaś mi już? No powiedz, żeś mi już przebaczyła.
— Niech i tak będzie — szepnęła chłodno. — Pamiętaj jednak, by się coś podobnego nie powtórzyło. A teraz — dodała, powstając z kanapy — teraz chodźmy na spacer.
Klęczał ciągle przed nią, obejmując jej biodra ramionami:
— Błagam cię, zostańmy tutaj. Moja najdroższa, zrób to dla mnie! Tak pragnąłbym zatrzymać cię dziś tylko wyłącznie dla siebie — tam, przy kominku. Powiedz „tak“ błagam cię, najdroższa moja, powiedz „tak“.
— Nie! — przerwała ostro. — Chcę wyjść i nie ustąpię twoim kaprysom.
— Błagam cię — nalegał z uporem. — Mam do tego powód bardzo ważny.
— Nie! — powtórzyła tym samym tonem. — Jeśli nie chcesz ze mną wyjść, odchodzę. Żegnam!
Wyrwała mu się jednym rzutem i poskoczyła do drzwi. Pobiegł za nią i opasawszy silnie ramionami, błagał dalej:
— Słuchaj Klo, moja maleńka Klo, wysłuchaj mnie tylko, pozwól mi...
Wstrząsała głową przecząco, nie mówiąc słówka i unikając pocałunków, usiłowała wyrwać się z jego uścisku.
— Klo, moja maleńka Klo, ja mam do tego powód — jąkał.
Przystanęła i patrząc mu prosto w oczy, rzekła:
— Kłamiesz... Jakiż powód?
Zaczerwienił się, nie wiedząc sam, co ma powiedzieć.
— A widzisz, ze kłamiesz... zawołała zgorszona. Obrzydliwcze!...
I wyrwała mu się gwałtownie z ramion, mając oczy pełne łez.
Ujął ją raz jeszcze za ręce i zrozpaczony, chcąc uniknąć zerwania, wyrzucił rozpaczliwie:
— Bo widzisz, ja nie mam ani grosza... — Ot! masz.
Zatrzymała się nagle, przypatrując mu się bystro, dla wyczytania prawdy.
— Więc mówisz?...
— Mówię, ze nie mam ani grosza — powtórzył, zalewając się czerwoną łuną po same uszy. — Rozumiesz teraz? Nie mam ani jezdnego franka, ani nawet dziesięciu su, aby zapłacić dwie szklanki lemoniady, gdybyśmy weszli do kawiarni. Przymuszasz mię do takiego wyznania upokarzającego. Nie mogłem przecież wyjść z tobą i usiadłszy przy restauracyjnym stoliku powiedzieć ci spokojnie: „nie mam czem zapłacić“...
Wciąż się w niego wpatrywała.
— A zatem... więc to prawda?...
Przerzucił wszystkie puste kieszenie: kamizelki, spodni i tużurka — mrucząc:
— No masz!... zadowolona jesteś... teraz?
— Ach! mój najdroższy! — zawoła gwałtownie, rzucając mu się na szyję. Ach najdroższy!... Gdybym była wiedziała! Ale jakże to się stało? Kazała mu usiąść, sadowiąc się na jego kolanach, obejmowała go za szyję i okrywała mu oczy, usta, wąsy gorącymi pocałunkami.
— Opowiedz, jak się to stało — nalegała pieszczotliwie.
Zmyślił historyę rozczulającą. Musiał przyjść w pomoc ojcu, który znalazł się w wielkich tarapatach. Nietylko, ze był zmuszony oddać mu wszystkie oszczędności, ale co ważniejsza, musiał się zadłużyć.
— Będę musiał mrzeć z głodu przez całe sześć miesięcy, gdyż wyczerpałem wszystkie możliwe środki — dodał po chwili.
— Tem gorzej! trzeba w życiu być przygotowanym na chwile krytyczne. Pieniądz ostatecznie nie wart, by się o niego tak troszczyć.
— Ja ci pożyczę, chcesz? — szepnęła mu w ucho.
— Jesteś bardzo dobra, moja maleńka, ale nie mówmy już o tem, proszę cię — odpowiedział z godnością.
— Obraziłabyś mię.
Umilkła, a potem tuląc się do niego miłośnie, szeptała:
— Ty nie wiesz nawet, jak ja cię kocham.
Był to jeden z najrozkoszniejszych wieczorów, jakie kiedykolwiek z sobą przepędzili.
Na odchodnem rzekła z uśmiechem:
— Och! w podobnej chwili, jakby to było przyjemnie znaleść sztuką złota, tak naprzykład, za podszewką kieszeni.
— O tak! to byłoby przyjemnie — potwierdził.
Chciała koniecznie powrócić do domu pieszo. Dowodziła, ze księżyc jest wspaniały i zachwycała się jego widokiem.
Noc była prześliczna, jasna, na początku zimy. Wszystko, co żyło na ulicy, przesuwało się szybko, rozgrzewając ruchem członki zmrożone od zimna. Głośne kroki rozlegały się po chodnikach.
— Czy chcesz mnie zobaczyć pojutrze? — zapytała, rozstając się z kochankiem.
— Ależ ma się rozumieć.
— O tej samej godzinie?
— Tak, o tej samej godzinie.
— Bądź zdrów, mój drogi.
Ucałowali się serdecznie.
Powrócił do domu krokiem szybkim, zapytując sam siebie, co pocznie nazajutrz, by nareszcie wyrwać się z tego przykrego położenia. Otwierając pokój, zaczął szukać zapałek w kieszonce kamizelki i naraz zdrętwiał ze zdumienia, wyczuwszy w niej jakiś pieniądz. Zapaliwszy światło, pochwycił pieniądz, by przekonać się o jego wartości. Była to dwudziestofrankówka!
Myślał, że oszaleje z radości.
Obracał ją na wszystkie strony, pytając, jakim cudem dostała się do jego kieszeni. Nie spadła przecież z nieba.
Nagle odgadł tajemnicą i złość wściekła go porwała. Kochanka wspominała przecież o sztuce złota za podszewką kieszeni i o znalezieniu jej w chwili niedostatku. Więc to ona dała mu jałmużnę. Co za poniżenie!
— A do stu dyabłów! Dobrze! zobaczę ją pojutrze! Będzie miała za swoje!
Położył się do łóżka pełen wściekłości i oburzenia.
Obudził się nazajutrz bardzo późno, strasznie głodny. Chciał przespać ten głód do godziny drugiej po południu. Nie mógł jednak zasnąć żadnym sposobem.
— To się na nic nie przyda — myślał. — Trzeba przecież koniecznie wydostać skądś pieniędzy. Wyszedł na ulicę, przypuszczając, że może przyjdzie mu do głowy jaki szczęśliwy pomysł.
Nie przychodził jednak żaden, a natomiast, mijając restauracye, uczuł gwałtowną chęć jedzenia, sprowadzającą mu ślinę do ust. W południe, nic nie wymyśliwszy, powziął nagłą decyzyę:
— Mniejsza z tem! kupię sobie śniadanie z pieniędzy Klotyldy. Wszak mi to nie przeszkodzi zwrócić jej tę pożyczkę jutro.
Wszedł do skromnej piwiarni i pożywił się za dwa franki pięćdziesiąt centymów. Wchodząc do redakcyi, oddał jeszcze woźnemu trzy franki.
— Foucart, oto pieniądze, które pożyczyłem wczoraj na dorożkę — zawołał głośno.
Pracował do godziny siódmej. Potem poszedł na obiad, i wydał znowu trzy franki. Wypite jeszcze potem dwa kufelki piwa, wynosiły już z poprzednimi wydatkami, dziewięć franków trzydzieści centymów.
Ponieważ trudno mu było wyrobić sobie kredyt i wydostać skądś trochę gotówki w ciągu dwudziestu czterech godzin, więc wydał znów sześć franków z dwudziestofrankówki, którą miał oddać wieczorem; i w ten sposób udał się na umówioną schadzkę, mając w kieszeni zaledwie cztery franki.
We wściekłym był humorze i obiecywał sobie odrazu postawić kwestyę jasno. Wiesz, znalazłem w kieszeni luidora, którego mi wsunęłaś — powie do swojej kochanki. Nie oddam ci go dzisiaj, gdyż położenie moje nie zmieniło się ani na jotę i nie miałem czasu zajmować się kwestyą pieniężną. Oddam ci jednak za pierwszem spotkaniem. Klotylda powitała go słodko, serdecznie, pełna uroczej obawy. Jak on ją też przyjmie? Ucałowała go gorąco, chcąc uniknąć tłómaczeń w pierwszej chwili.
— Będzie jeszcze czas na rozpoczęcie kwestyi — myślał Duroy. — Poczekam na sposobność.
Nie znalazł jej jednak i nie zrobił najlżejszej wzmianki, nie mogąc się zdobyć na pierwsze słowo w sprawie tak drażliwej.
Klotylda nie proponowała przechadzki i była wprost uroczą.
Rozstali się o północy, odkładając spotkanie na środę w przyszłym tygodniu, gdyż pani de Marelle miała w tych dniach kilka proszonych obiadów.
Nazajutrz, płacąc śniadanie, znalazł zamiast czterech pozostałych mu sztuk monety, pięć, a z tych jedna była złotą.
W pierwszej chwili przypuszczał, że pomylono się wczoraj, wydając mu resztę. Niebawem jednak zrozumiał i serce ścisnęło mu się boleśnie na myśl o tej hańbiącej jałmużnie.
Jakże żałował wczorajszego milczenia! Gdyby był wystąpił energicznie, nie byłby dopuścił do czegoś podobnego. W ciągu czterech następujących dni, robił różnorodne i zawsze bezskuteczne starania, celem wynalezienia pieniędzy i wydał znowu dwudziesto-frankówkę Klotyldy.
Kochanka jednak, mimo iż jej zapowiedział ze złością, by nie powtórzyła dwukrotnie popełnionego już żartu, gdyż rozgniewa się na dobre, potrafiła przy pierwszem spotkaniu wsunąć mu znów do kieszeni sztukę złota.
Odkrywszy to, zaklął głośno:
— Znowu, cóż u dyabła!
I przełożył monetą z kieszeni tużurka do kamizelki, by mieć ją pod ręką, gdyż nie miał już ani szeląga.
— Oddam jej wszystko razem — uspakajał się wobec siebie samego. — Koniec końcem, jest to tylko pożyczka.
Kasyer wzruszony jego rozpaczliwemi prośbami, zgodził się nareszcie na wypłacanie mu codziennie pięciu franków. Wystarczało to zaledwie na pożywienie, ale nie na oddanie sześćdziesiąciu franków.
Klotylda wróciła znów do dawnego zamiłowania w nocnych wycieczkach do różnorodnych podejrzanych lokalów Paryża, a Duroy przestał się już niemi irytować; co więcej, za każdą taką awanturniczą wędrówką znajdował żółtą monetą w którejkolwiek ze swoich kieszeni; raz nawet wypadła mu z kamasza, innym razem znalazł ją pod kopertą zegarka.
Mając zachcianki, których zaspokojenie było mu chwilowo niemożliwem, dlaczegóż miała ich sobie odmawiać? Lepiej przecież, by za nie płaciła.
Mimo to, prowadził ścisły rachunek otrzymywanych w ten sposób pieniędzy, mając zamiar zwrócenia ich kiedyś.
Jednego wieczora rzekła:
— Wyobraź sobie, że ja nigdy nie byłam w Folies-Bergère. Zaprowadzisz mnie tam?
Duroy się wahał, z obawy spotkania Racheli. Wreszcie doszedł do konkluzyi:
— Mniejsza o to; przecież nie jestem żonaty. Jeżeli tamta mnie zobaczy, zrozumie sytuacyę i nie będzie mnie zaczepiać, tembardziej, że weźmiemy lożę.
Chodziło mu jeszcze o co innego. Rad był bardzo, że będzie mógł ofiarować Klotyldzie lożę, która go nic nie kosztuje. Będzie to poniekąd kompensata.
Pozostawił na chwilę Klotyldę w dorożce, by nie widziała, że dają mu kupon, następnie wszedł z nią, witany ukłonem kontrolorów.
Tłum zwarty zapełniał foyer. Zaledwie zdołali przedostać się przez masę mężczyzn i ulicznic. Dotarli nareszcie do loży i usiadłszy, znaleźli się zamknięci między nieruchomą orkiestrą, a gwarną salą.
Pani de Marelle wcale nie patrzyła na scenę, całkowicie zajęta dziewczynami, kręcącemi się tłumnie poza jej plecami. Odwracała się co chwilę, by na nie patrzeć; miała ochotę dotknąć ich stanika, policzków, włosów, by się przekonać, jak też stworzenia te wyglądają zbliska.
Naraz szepnęła towarzyszowi:
— Jest tam jakaś otyła brunetka, która bezustannie na nas patrzy. Myślałam nawet przed chwilą, że przemówi do nas. Czy ją widziałeś?
— Nie, nie widziałem. Musisz się mylić — odpowiedział.
Dostrzegł ją już jednak oddawna. Była to Rachela, krążąca dokoła nich, z oczami zaiskrzonem i złością, na ustach mając słowa gwałtowne.
Przed chwilą Duroy otarł się o nią, przeciskając się przez tłum, a ona szepnęła mu po cichutku, znacząco mrużąc oczy:
— Dzień dobry — gdy wyraz jej twarzy mówił: — rozumiem.
On jednak nie odpowiedział na to pozdrowienie, lękając się, by tego nie spostrzegła kochanka i przeszedł obok niej chłodno, z podniesioną głową i pogardliwym uśmiechem na ustach. Dziewczyna trawiona już palącą zazdrością, poszła za nim i trącając go, rzekła cokolwiek głośniej:
— Dzień dobry, Jerzy.
I teraz nic jeszcze nie odpowiedział. Postanowiła go więc zmusić, by ją przywitał i zaczęła okrążać lożę, oczekując chwili stosownej.
Spostrzegłszy, że pani de Marelle zaczęła się jej przypatrywać, dotknęła palcem ramienia Jerzego i rzekła:
— Dzień dobry. Jakże się miewasz?
Duroy nie odwracał się jednak.
— No i cóż! ogłuchłeś od czwartku? — ciągnęła.
Nie odpowiadał wcale, przybierając miną pogardliwą, nie chcąc się kompromitować bodaj jednem słowem, zamienionem z taką błaźnicą.
Zaczęła się śmiać z niepohamowaną wściekłością.
— Cóż to, oniemiałeś? — zawołała. — Czy ta pani ugryzła cię w język?
— Kto ci pozwala odzywać się do mnie? — krzyknął. — Ruszaj, bo każę cię aresztować.
Wówczas, z roziskrzonym wzrokiem, trzęsąc się od złości, wrzasnęła:
— To tak ty zaczynasz, psia mordo! Gdy się spędza noce z kobietą, należy jej się chociaż ukłonić. Ze teraz chodzisz z inną, to nie racya, byś miał już mnie nie poznawać. Gdybyś mi przynajmniej dał był jakiś znak przed chwilą, gdym koło ciebie przechodziła, byłabym cię zostawiła w spokoju. Ale ty chciałeś udawać dumnego pana, poczekaj, ty jakiś! Już ja ci się przysłużę, zobaczysz! Ach! spróbuj mnie tylko nieprzywitać, gdy mnie spotkasz kiedyś.
Byłaby tak krzyczała bez końca, ale pani de Marelle, otworzywszy drzwiczki loży, uciekała jak szalona, przeciskając się przez tłum i szukając wyjścia.
Duroy wybiegł za nią, usiłując ją dogonić.
Rachela widząc ich uciekających, zawyła tryumfująco:
— Zatrzymać ją! zatrzymać ją! Ona mi ukradła kochanka.
Publiczność pokładała się od śmiechu. Dwóch mężczyzn, dla żartu pochwyciło uciekającą, a chcąc ją niby uprowadzić, domagali się od niej pocałunku. Duroy obronił ją jednak i wyprowadził na ulicę.
Wskoczyła do próżnej dorożki, stojącej przed teatrem. Duroy skoczył za nią. Na zapytanie dorożkarza, gdzie ma jechać, odpowiedział:
— Gdzie ci się podoba.
Dorożka ruszyła powolnie, podskakując po bruku.
Klotylda, wstrząsana atakiem nerwowym, z twarzą zasłoniętą obiema rękami, dusiła się i drżała, a Duroy nie wiedział, co począć lub powiedzieć.
Usłyszawszy w końcu, że płacze, począł szeptać:
— Klo, moja maleńka Kio, wysłuchaj mnie, pozwól mi się usprawiedliwić! To nie moja wina... Znałem tę kobietę niegdyś... zaraz po przybyciu do Paryża...
Oderwała raptownie dłonie od twarzy i w uniesieniu kobiety rozkochanej i zdradzonej, z pasyą szaloną, dodającą jej siły, dysząc ciężko, gwałtownemi, urywanemi słowami wyrzuciła:
— Ach! nikczemnik... nikczemnik... takie obrzydliwości!... Czyż możliwe?... Co za wstyd!... Ach! mój Boże!... co za wstyd!...
Następnie, unosząc się coraz bardziej, w miarę jak myśli poczęły się jej rozjaśniać, nasuwając argumenta, krzyczała:
— I to mojemi pieniędzmi płaciłeś tej dziewce?... I ja dawałam mu pieniądze... dla takiej... Ach! nikczemnik!...
Zdawała się przez chwilę szukać innego jakiegoś, dosadniejszego słowa, potem nagle, z gestem splunięcia, wyrzuciła:
— Ach!... bydlę... bydlę... bydlę... płaciłeś jej mojemi pieniądzmi... bydlę... bydlę!...
Nie znajdowała innego wyrazu i powtarzała ustawicznie:
— Bydlę... bydlę...
Ni stąd, ni zowąd, wychyliła się z dorożki i chwytając woźnicę za rękaw, zawołała:
— Stój!
Następnie otworzyła drzwiczki i wybiegła na ulicę.
Jerzy chciał biedź za nią, ale ona krzyknęła głosem tak silnym, że aż przechodnie zaczęli się około niej gromadzić:
— Zabraniam ci wysiąść!
Duroy usłuchał rozkazu, lękając się większego jeszcze skandalu.
Wówczas wyjęła z kieszeni portmonetkę i wydobywszy z niej przy świetle latarni dwa i pół franka, wsunęła je dorożkarzowi, mówiąc drżącym głosem:
— Macie... za godzinę... To ja płacę... A tego niechluja odstawcie na ulicę Boursault, na Batignolles.
Głośna wesołość opanowała otaczającą ich gromadkę. Jakiś mężczyzna zawołał:
— Brawo, mała! — a wesoły ulicznik, uczepiwszy się kół dorożki, wpakował głowę w otwarte drzwiczki i krzyknął piskliwie:
— Dzień dobry, Bibi.
Dorożka potoczyła się w kierunku wskazanym, przeprowadzana przez chwilę wesołym śmiechem ciekawych.
Nazajutrz Duroy smutne miał przebudzenie Ubierał się powoli, poczem usiadłszy przy oknie, począł rozmyślać. We wszystkich członkach odczuwał ból ostry, jak gdyby wpakowano w niego wczoraj cały wystrzał armatni.
Wkońcu gwałtowna potrzeba pieniędzy dodała mu bodźca i udał się naprzód do Forestier’a.
Przyjaciel jego wygrzewał się w gabinecie przy kominku.
— Cóż ci się stało, żeś wstał tak wcześnie? — zapytał.
— Sprawa bardzo ważna. Mam dług honorowy.
— Karciany?
Zawahał się przez chwilę, następnie rzekł:
— Karciany.
— Duży?
— Pięćset franków.
Winien był tylko dwieście ośmdziesiąt.
Niedowiarek Forestier zapytał:
— A komu jesteś winien?
Duroy w pierwszej chwili nie mógł znaleźć nazwiska.
— Ależ... panu... niejakiemu panu de Carleville.
— Aha! a gdzież on mieszka?
— Ulica... ulica...
Forestier zaczął się śmiać.
— Ulica, cztery wiatry, nieprawdaż? Znam ja takiego pana, mój drogi. Jeżeli chcesz dwadzieścia franków, mam jeszcze tyle do twego rozporządzenia, lecz ani grosza więcej.
Duroy przyjął złotą monetę.
Potem zaczął chodzić od drzwi do drzwi, do wszystkich swoich znajomych i około godziny piątej udało mu się zebrać nareszcie ośmdziesiąt franków.
Ponieważ jednak trzeba było znaleść jeszcze dwieście franków, zdecydował się na krok stanowczy; chowając pieniądze zebrane, mruknął do siebie:
— Do stu dyabłów! nie będę sobie psuł żółci dla tej szołdry. Zapłacę jej, skoro będę mógł.
W ciągu dwóch tygodni żył nadzwyczaj wstrzemięźliwie i regularnie, pełen energicznych postanowień. Nagle uczuł nieprzezwyciężone pragnienie miłosne. Zdawało mu się, iż całe już lata nie miał w objęciach kobiety i podobnie jak marynarz, szalejący na widok stałego lądu, drżał cały, na widok pierwszej lepszej spódnicy.
Wrócił więc jednego wieczora do Folies-Bergère, z nadzieją spotkania tam Racheli. Dostrzegł ją w istocie u samego wejścia, gdyż nigdy nie wychodziła z tego lokalu.
Podszedł ku niej uśmiechnięty, wyciągając rękę. Ona jednak zmierzyła go od stóp do głowy, pytając:
— Czego pan chcesz odemnie?
Starał się uśmiechnąć.
— No, daj spokój, nie udawaj!
Odwróciła się od niego.
— Ja się z takimi... nie zadaję.
Obrzuciła go stekiem wyzwisk najordynarniejszych. Czuł, że krew go zalewa i wrócił do domu samotny. Chory, osłabiony i wiecznie kaszlący Forestier nieznośnie zatruwał mu życie w redakcyi. Zdawało się, iż wysila umysł, by wynajdywać dla niego zajęcia najnudniejsze. Pewnego nawet dnia, w chwili nerwowego rozdrażnienia, po ataku kaszlu, gdy Duroy nie dostarczył mu potrzebnych informacyi, mruknął:
— Do stu tysięcy! Głupszy jesteś, niż myślałem!
Duroy o mało go nie spoliczkował, pohamował się jednak i szepnął tylko, odchodząc:
— No! oddam ja ci za to!
Raptowna myśl przebiegła mu przez głowę i dodał jeszcze:
— Przyprawię ja ci rogi, mój stary!
I odszedł, zacierając ręce, uradowany tym pomysłem.
Następnego dnia, chcąc odrazu rozpocząć kampanię, udał się do pani Forestier z wizytą przedwstępną. Zastał ją leżącą na kanapie, z jakąś książką w ręku.
Nie poruszywszy się nawet, odwróciła tylko ku niemu głowę i wyciągając rękę na powitanie, rzekła:
— Dzień dobry, Bel Ami!
Miał wrażenie, że go spoliczkowano.
— Dlaczego mnie pani tak nazywa? — spytał?
— Widziałam w przeszłym tygodniu panią de Marelle i dowiedziałam się, jak pana tam ochrzcili — odpowiedziała z uśmiechem.
Uspokoił się zupełnie. Przyjazny uśmiech młodej kobiety nie mógł w sobie mieścić nic złego. Wreszcie, czegoż miał się obawiać?
— Pan ją psuje — mówiła dalej. — Do mnie, za to, przychodzi się raz w rok, około Wielkanocy, nieprawdaż?
Usiadł blisko niej i począł się jej przypatrywać z nową ciekawością, z ciekawością prawdziwego znawcy. Była czarującą blondynką. Delikatne jej włosy o ciepłym odcieniu, zdawały się stworzone do pieszczoty.
— Naturalnie, wolą ją od tamtej myślał.
Nie przypuszczał nawet niepowodzenia. Zdawało mu sią, ii dość wyciągnąć rękę, aby zerwać te nową zdobycz, jakby owoc z drzewa.
— Nie przychodziłem, gdyż uważałem, ze to będzie znacznie dla mnie lepiej przemówił odważnie.
— Jakto? Dlaczego? — spytała, nie wiedząc, o co chodzi.
— Dlaczego? Czyż pani nie odgaduje?
— Ależ nie, absolutnie...
— Dlatego, ze jestem w pani zakochany... ach! trochą, tylko trochą... a nie chcą wpaść w tą miłość po same uszy.
Nie zdawała się ani zdziwioną, ani obrażoną, ani jej to nawet nie pochlebiło. Uśmiechała się znowu tym obojętnym, właściwym jej uśmiechem i odpowiedziała spokojnie:
— Ach! mimo to może pan przychodzić. We mnie nie kochają się nigdy długo.
— Dlaczego? — zapytał, zdziwiony bardziej tonem jej odpowiedzi niż samemi nawet słowami.
— Bo to się na nic nie zda, co daję im zaraz do zrozumienia. Gdybyś mi pan był już dawniej wyznał swoje obawy, byłabym pana uspokoiła i zachęciła do jak najczęstszych odwiedzin.
— Tak, gdyby to można rozkazywać uczuciom! — zawołał patetycznie.
— Mój drogi przyjacielu — rzekła, zwracając się ku Jerzemu.
— Dla mnie człowiek zakochany, zostaje wykreślony z pomiędzy żyjących. Staje on się idyotą i nietylko idyotą, ale nawet stworzeniem niebezpiecznem. Zrywam najzupełniej z ludźmi, którzy mnie kochają lub którym się zdaje, ze tak jest. Przedewszystkiem dlatego, że mnie to nudzi, a powtóre, że lękam się ich, jak psa chorego, mogącego dostać napadu wścieklizny. Odsyłam ich zatem na moralną kwarantannę, dopóki nie pozbędą się swojej choroby. Nie zapominaj pan o tem. Wiem doskonale, że u pana miłość nie jest niczem innem, jak tylko po prostu rodzajem apetytu, gdy tymczasem u mnie byłaby przeciwnie, rodzajem...
rodzajem... komunii dusz, nie należącej do religii mężczyzn. Pan rozumie literę — ja zaś ducha. Ale... patrz mi pan prosto w oczy...
Przestała się uśmiechać i ze spokojną, chłodną twarzą mówiła powoli, akcentując każde słowo:
— Nie będę nigdy pańską kochanką, nigdy. Czy pan słyszy? Byłoby zatem bezużytecznem, a nawet bardzo złem, upierać się przy tem pragnieniu... A teraz... ponieważ operacya już dokonana... czy chcesz pan, ażebyśmy byli dobrymi przyjaciółmi, ale dobrymi, bardzo dobrymi, prawdziwymi przyjaciółmi, bez żadnej myśli ukrytej?...
Zrozumiał, że wobec takiego, bez żadnej apelacyi wydanego wyroku, wszystkie następne usiłowania pozostałyby bezpłodnemi. Zgodził się więc natychmiast, zachwycony możnością zyskania takiej sprzymierzonej. Wyciągnął do niej obie ręce:
— Będę dla pani takim, jakim pani zechce — zawołał.
Odczuła w jego głosie szczerość i podała mu obie dłonie.
Ucałował jedną po drugiej.
— Mój Boże! gdybym tak był znalazł kobietę podobną do pani, z jakąż radością wziąłbym ją za żonę — powiedział z prostotą, podnosząc na nią oczy.
Zdawała się ujętą, pogłaskaną tym frazesem, schlebiającym sercu kobiety i rzuciła mu jedno z tych raptownych wdzięcznych spojrzeń, które czynią nas niewolnikami.
Następnie, gdy Duroy nie znajdował dalszego wątku rozmowy, poczęła głosem słodkim, kładąc mu rękę na ramieniu:
— Chcę zaraz rozpocząć spełnienie obowiązku przyjaciółki. Jest pan bardzo niezręczny, mój drogi przyjacielu... Czy wolno mi mówić zupełnie otwarcie?
— zapytała po chwilowym namyśle.
— Tak, pani.
— Zupełnie?
— Najzupełniej.
— A zatem, idźcie pan z wizytą do pani Walter, która cię bardzo lubi. Znajdziesz tam nawet możność umieszczenia słodkich słówek, byle uczciwych, uważaj pan, zupełnie uczciwych. Ach! nie spodziewaj się tylko z tej strony żadnego łupu. Jeśli jednak będziesz uważnym, znajdziesz coś lepszego. Wiem, że do tej pory zajmuje pan w redakcyi stanowisko podrzędne. Ale nie lękaj się, oni wszystkich współpracowników z jednakową przyjmują życzliwością. Idź tylko i to prędko. Usłuchaj mnie pan.
— Dziękuję. Pani jest prawdziwym aniołem — odpowiedział z uśmiechem. — Prawdziwym aniołem stróżem.
Rozmowa przeszła teraz na inne pole.
Siedział dosyć długo, chcąc dać dowód, jak mu czas przyjemnie schodzi w jej towarzystwie. Odchodząc, zapytał jeszcze:
— A zatem, rzecz ułożona: jesteśmy przyjaciółmi?
— Tak.
A ponieważ widział przed chwilą, jakie wrażenie sprawił jego kompliment, dorzucił:
— A jeśli kiedykolwiek zostanie pani wdową... zapisują się na listą.
I wybiegł natychmiast, by nie miała czasu się rozgniewać.
Co prawda, wizyta u pani Walter kłopotała go trochą. Nie zaprosiła go dotąd ani słowem; lękał się wiec popełnienia niezręczności. Wydawca jednak okazywał mu dosyć życzliwości, przyjmował jego usługi, powierzał chętnie trudniejsze zlecenia, dlaczegóż więc nie miałby skorzystać z tego wyróżnienia, by wejść do jego domu?
prosi uprzejmie panią Walter, by raczyła przyjąć owoce, które dziś rano otrzymał z Normandyi.
Nazajutrz znalazł w skrzynce redakcyjnej kopertę, zaadresowaną do niego i zawierającą kartę pani Walter, na której wyczytał, że dziękuje serdecznie panu Jerzemu Duroy i zawiadamia, ze przyjmuje w każdą sobotę.
Udał się więc do niej w najbliższą sobotę.
Pan W alter, mieszkał na bulwarze Malesherbes, w domu o dwóch bramach, którego jedna połowa wynajęta była kilku lokatorom. Ten sam odźwierny, pomieszczony między dwiema bramami, otwierał drzwi zarówno właścicielowi, jak i jego lokatorom; przybrany w paradny strój szwajcara, w długie, białe pończochy, surdut ze złotymi guzami i czerwonym kołnierzem, nadawał domowi dystyngowany charakter pałacu.
Salony przyjęć były na pierwszem piętrze, za przedpokojem, wysłanym miękkim dywanem i zamkniętym ciężkiemi portyerami. Dwóch lokajów drzemało na krzesłach. Jeden z nich wziął palto Jerzego, a drugi laskę, poczem otworzył drzwi, wyprzedzając gościa o kilka kroków i cofając się na bok, by zrobić mu miejsce do przejścia, rzucił głośno w pusty salon podane sobie nazwisko.
Młody człowiek zmieszany, niepewny, począł się oglądać na wszystkie strony i dojrzał nareszcie odbite w zwierciadle towarzystwo, sierdzące, jak mu się zdawało, bardzo daleko. Zbity z tropu zwierciadłem, wskazującem w kierunku przeciwnym, przeszedł następnie jeszcze dwa puste salony i znalazł się wreszcie w buduarze, obitym niebiesko-złotymi tapetami, gdzie cztery kobiety, siedzące przy stoliku zastawionym filiżankami, rozmawiały półgłosem.
Pomimo pewności, nabranej już w życiu paryskiem, a zwłaszcza w zawodzie reporterskim, dozwalającym mu się stykać z osobistościami wybitnemi, czuł się jednak Duroy cokolwiek zażenowany tym imponującym wstępem i przebyciem tylu pustych salonów.
— Ośmieliłem się, pani... — mamrotał nieśmiało, szukając wzrokiem gospodyni domu.
Wyciągnęła do niego rękę, którą ujął z niskim pokłonem i rzekła przyjaźnie:
— Bardzo to uprzejmie, że pan przyszedł mnie odwiedzić.
I wskazała mu fotel; osunął się niezręcznie, sądząc, ze siedzenie jest bardzo głębokie. Wszyscy umilkli. Jedna z kobiet wszczęła znowu przerwaną rozmowę. Chodziło o powietrze, które stawało się bardzo ostre; niedość jednakie, dla wstrzymania epidemii tyfusu, lub umożliwienia ślizgawki. Każda z obecnych rzuciła swe zdanie w ważnej kwestyi pojawienia się pierwszych mrozów w Paryżu, oświadczając się za swą ulubioną porą roku, i popierając swe zdanie bezlikiem banalności.
Lekki szmer od strony drzwi zwrócił uwagę Jerzego, który skierowawszy wzrok ku drzwiom wchodowym, ujrzał po za dwoma lustrzanemi szybami, otyłą jakąś damę. Zaledwie dama ta pojawiła się w buduarze, jedna z obecnych kobiet powstała, a uścisnąwszy ręce wszystkim obecnym, wyszła, przeprowadzona wzrokiem młodego człowieka, dostrzegającego jeszcze w ostatnim salonie jej plecy, błyszczące czarnym dżetem.
Gdy minęło poruszenie, spowodowane tą zmianą osób, zaczęto odrazu mówić o kwestyi marokańskiej, o wojnie wschodniej, a nawet o kłopotach angielskich, na odległych krańcach Afryki.
Panie te roztrząsały owe kwestye z pamięci, jak gdyby recytując jakąś salonową, przyzwoitą, często się powtarzającą komedyę.
Weszła nowoprzybyła w osobie drobnej ufryzowanej blondynki, a za nią wysoka, zasuszona kobieta lat średnich.
Rozmowa przeszła natychmiast na paria Linet’a. Mówiono o jego kandydaturze do Akademii. Nowoprzybyła utrzymywała na pewno, że zostanie pobitym przez pana Cabanon-Lebas, autora pięknej przeróbki scenicznej „Don Kiszota“.
— Czy pani wie, ze sztuka ta będzie graną na przyszłą zimę w Odeonie?
— Ach! doprawdy. Muszę zobaczyć ten utwór prawdziwie literacki.
Pani Walter wymówiła to z wielkim wdziękiem i chłodną obojętnością, bez najmniejszego namysłu, jak to zwykła czynić, mając zawsze zdanie naprzód już ułożone.
Spostrzegłszy, ze zaczyna się ściemniać, zadzwoniła, by zapalono lampy, przysłuchując się rozmowie, płynącej jak wartki strumień, i myśląc o tem, że zapomniała wstąpić do litografa, by obstalować karty zapraszające na najbliższy obiad.
Pani Walter była cokolwiek za otyłą, lecz piękną jeszcze kobietą, w niebezpiecznym wieku, chylącym się do ruiny. Trzymała się jeszcze dobrze, dzięki staraniom, ostrożnościom hygienicznym i kosmetykom. Wydawała się zrównoważoną, umiarkowaną i rozumną, — jedną z tych kobiet, których umysł, tak samo jak ogród francuzki, wyciągnięty jest równo, pod linię. Niema w nim niespodzianek, a jednak spaceruje się po nim z przyjemnością. Miała dużo zdrowego rozsądku, sprytu, przezorności i pewności zdania, zastępującego u niej fantazyę; nadto posiadała dużo dobroci i tej spokojnej życzliwości dla wszystkiego i wszystkich.
Spostrzegłszy, że onieśmielony widocznie Duroy milczy, a żadna z pań nie zawiązuje z nim rozmowy, toczącej się w dalszym ciągu o Akademii, zwróciła się do niego z zapytaniem:
— A pan, panie Duroy, jako najlepiej poinformowany, jakie pan ma zdanie w tej kwestyi?
— W takich razach, pani — odpowiedział bez namysłu — nie kierowałbym się zasługami kamedydatów, które mogą być zawsze kwestyonowane, lecz poprostu ich wiekiem i zdrowiem. Nie dowiadywałbym się nigdy o tytuły ich dzieł, lecz o ich choroby. Nie pytałbym, czy przełożyli rymowanym wierszem utwór Lope de Vega, lecz upewniłbym się co do stanu ich wątroby, serca, nerek i mlecza pacierzowego. Mojem zdaniem rozwinięta choroba cukrowa, a nadewszystko początki gorączki nerwowej byłyby więcej warte od przewertowania czterdziestu tomów, omawiających ideę patryotyczną w poezyi hiszpańskiej.
Zapanowało milczenie, pełne podziwu.
— Dlaczegóż to? — spytała wreszcie z uśmiechem pani Walter.
— Zaraz pani wytłómaczę — odpowiedział. Mnie idzie tylko o to, aby panie miały jak najwięcej przyjemnych tematów do omawiania. A sądzę, ze Akademia o tyle tylko może panie interesować, o ile się mówi o nowych kandydatach. Aby zatem panie miały rozkosz debatowania nad nowymi wyborami, potrzeba, aby jak najwięcej członków Akademii umierało. By jednak umierali szybko, trzeba wybierać starych i chorych. Jestem więc mniej więcej tego samego zdania co i panie — dorzucił, widząc, iż obecne patrzą na niego z pewną nieufnością. — Ja również lubię wyczytać w paryskich echach wiadomość o śmierci członka Akademii. Zaraz stawiam sobie pytanie: „Kto go tez zastąpi?“ i układam na poczekaniu listę moich kandydatów. Jest to poprostu niewinna gra, w którą po każdym zgonie nieśmiertelnego bawią się zwykle wszystkie salony paryskie: „Gra śmierci z czterdziestu starcami“.
Kobiety, zakłopotane cokolwiek, zaczęły się jednak uśmiechać, gdyż uwaga była nader trafna.
— To panie ich mianują — zakończył, wstając. — A mianują jedynie po to, by następ pnie być świadkami ich śmierci. Wybierajcież więc starych, bardzo starych, najstarszych, a o resztę nie potrzebują się panie kłopotać.
Wypowiedziawszy to, ukłonił się z wdziękiem i odszedł.
Zaledwie wyszedł, jedna z kobiet przemówiła:
— Jaki on zabawny, ten młody człowiek. Któż to jest?
— Jeden z naszych współredaktorów — odpowiedziała pani Walter. — Do tej pory zajmuje on jeszcze podrzędne miejsce w dzienniku; jestem jednak pewną, że zrobi karyerę. Zajdzie daleko.
— Dobry początek — myślał Duroy, zadowolony, tanecznym krokiem idąc przez bulwar Malesherbes.
Tegoż samego wieczoru pojednał się z Rachelą. Następny tydzień przyniósł mu dwie niespodzianki. Został mianowany redaktorem „Ech“ i zaproszony na obiad do pani Walter. Odrazu domyślił się węzła, łączącego te dwie radosne dla niego nowiny.
Vie Française było przedewszystkiem dziennikiem spekulacyjnym. Wydawca, człowiek myślący jedynie o obrotach pieniężnych, używał prasy, jako silnej, niezbędnej dla niego sprężyny. Udając dobrodusznego, manewrował zręcznie pod uśmiechniętą maską człowieka uczciwego, lecz do każdej pracy wybierał ludzi wypróbowanych, przewąchanych, uznanych za dostatecznie przebiegłych, śmiałych i giętkich. Mianując Jerzego redaktorem „Ech“, musiał go widać uważać za cenny dla siebie materyał. Czynność tę do tej pory wykonywał sekretarz redakcyi, niejaki pan Boisrenard, dziennikarz stary, punktualny i drobiazgowy jak prawdziwy urzędnik. W ciągu lat trzydziestu był on sekretarzem w jedenastu najrozmaitszych dziennikach, nie zaprowadzając nigdzie zmiany w sposobie patrzenia i działania ogólnego. Z jednej redakcyi do drugiej przechodził obojętnie, jak się nieraz zmienia restauracyę, nie spostrzegając się nawet, ze potrawy podane różnią się wielce od dawnych. Polityczne i religijne opinie wcale go nie obchodziły. Oddany całkowicie dziennikowi, bez względu na jego barwę, znał się na pracy i był nieoceniony dzięki długoletniemu doświadczeniu. Pracował jak ślepy, który nie widzi, co się wokół niego dzieje, jak głuchy, który nie słyszy i jak niemy, zajęty jedynie swoją pracą. Posiadał jednak wielką prawość fachową i nigdy nie byłby przyłożył ręki do żadnej sprawy, którą uznawał w swym zawodzie jako nieuczciwą, nieprawą lub nieprzyzwoitą.
Pan Walter, oceniając jego zasługi, pragnął jednak znaleźć człowieka, któremu mógłby powierzyć kierownictwo „Ech“, uważając je, jak się wyrażał, za prawdziwy szpik dziennika. Przez nie to właśnie puszcza się w świat szybko rozbiegające się pogłoski i nowiny, przez nie oddziaływa się na publiczność i kurs papierów wartościowych. Pomiędzy dwa sprawozdania ze zabaw trzeba umieć wsunąć rzecz najdonioślejszej wagi, określić ją półsłówkami, które nie dopowiadając myśli, zostawiają szerokie pole domysłom. Półsłówkami trzeba zaprzeczać pogłoskom, puszczanym w obieg, lub też potwierdzać je w ten sposób, aby nikt nie mógł uwierzyć wiadomości ogłoszonej. W „Echach“ powinien każdy codziennie odnaleść choćby jeden wiersz, obchodzący go szczególniej; trzeba, aby dziennik interesował jaknajwięcej osób. Trzeba pamiętać o wszystkiem i o wszystkich, o całym świecie, o wszystkich zajęciach, o Paryżu i o prowincyi, o wojsku i malarstwie, o uniwersytecie, 0oduchowieństwie, o sądownictwie i o nierządnicach. Kierownik „Ech“ i całego batalionu reporterów powinien się zawsze trzymać na baczności: być nieufnym, przewidującym, przebiegłym, zwinnym i giętkim; uzbrojonym w cały arsenał chytrości i obdarzonym węchem nieomylnym, który mógłby jednym rzutem oka rozpoznać zastawioną na niego zasadzkę, wiedzieć co ogłosić, a co ukryć należy; któryby odgadywał gust publiczności i potrafił zagrać na jej wrażliwości.
Pan Boisrenard, mający poza sobą długoletnią praktykę, nie posiadał jednak dosyć przebiegłości i sprytu. Co najważniejsza, brak mu było pewnej wrodzonej żyłki łotrowskiej, któraby mu pozwalała odgadywać codziennie tajne myśli nakładcy.
Duroy powinienby prowadzić ten dział po mistrzowsku i dopełnić znakomicie redagowania tego świstka „żeglującego po głębinach państwa i mieliznach polityki“, podług określenia Norberta de Varenne.
Inspiratorami Vie Française i prawdziwymi redaktorami byli deputowani w liczbie pół tuzina, mający wspólny interes w spekulacyach, podsuwanych lub podtrzymywanych przez nakładcą. Przezywano ich w Izbie „bandą Waltera“ i zazdroszczono, ze umieją zdobywać z nim pieniądze.
Redaktor polityczny, Forestier, był tylko słomianym człowiekiem tych wielkich graczy, wykonawcą planów, przez nich obmyślonych. Podszeptywali mu artykuły, które chodził zwykle pisywać do siebie, gdyż tam było spokoje niej, jak mawiał.
By jednak nadać dziennikowi pewien odcień literacki i społeczny, związano z nim dwóch pisarzy znakomitych, o zupełnie różnych kierunkach: Jakóba Rival’a, świetnego kronikarza i Norberta de Varenne, poetą i autora fanta’ stycznego, albo raczej, według wyrażenia dzisiejszej szkoły, impresyonistą. Prócz tego, zdobyto po niskiej cenie krytyki artystyczne: o malarstwie, muzyce i teatrze; jednego znów współredaktora do działu kryminalnego i jednego do działu wyścigów, wybierając to wszystko z pomiądzy wielkiego tłumu najemników, dających się użyć do każdej roboty. Dwie kobiety „Różowe Domino“ i „Biała Rączka“ dostarczały wiadomostek światowych, traktowały o modach, życiu salonów, etykiecie, dobrych formach towarzyskich, zdradzając tajemnice dam z wielkiego świata.
W taki to sposób Vie Française kierowane było siłami różnorodnemi.
W tejże samej chwili, gdy Duroy, dowiedziawszy się o nominacyi na kierownika „Ech“, omal nie oszalał z radości, otrzymał litografowaną kartę, na której wyczytał:
„Państwo Walter mają zaszczyt prosić pana Jerzego Duroy, by raczył przybyć do nich na obiad, we czwartek 20 stycznia“.
Nowe to wyróżnienie, dołączone do pierwszego, napełniło go taką radością, że ucałował zapraszającą go kartę, jakby jaki bilecik miłosny od osoby najukochańszej. Udał się natychmiast do kasyera, celem traktowania z nim w ważnej kwestyi funduszów.
Redaktor „Ech“, posiadał zwykle własny swój budżet, z którego opłacał reporterów i nowiny złe lub dobre, które mu znosili, podobnie jak ogrodnicy przynoszą swoje owoce do kupca, handlującego nowaliami.
Na początek wyznaczono dla niego tysiąc dwieście franków miesięcznie, których też lwią część obiecywał sobie zagarniać dla siebie.
Kasyer spowodowany usilnem naleganiem Duroy’a, zgodził się na wypłacenie mu z góry czterystu franków. W pierwszej chwili miał Jerzy stanowczy zamiar spłacenia długu pani de Marelle; gdy jednakie obliczył, ze pozostałoby mu tylko sto dwadzieścia franków, nie wystara czających na przyzwoite spełnianie nowych obowiązków, odłożył zaspokojenie tego długu do dalszego terminu.
Przez całe dwa dni zajęty był obejmować niem nowego działu, gdyż odziedziczał osobny stół i półki do listów, w wielkiej wspólnej sali. Zajmował on jeden róg pokoju, a Boisrenard, którego hebanowe włosy opadały zawsze na arkusz papieru, zajmował takiż sam drugi kraniec.
Długi stół środkowy, należał do współpracowników dorywczych. Zwykle, służył on za ławkę. Siedziało na nim z nogami wiszącemi w powietrzu lub tez po turecku podwiniętemi, pięciu lub sześciu dziennikarzy i z poważnemi minami magów chińskich, grali wytrwale w bilboquet’a.
Duroy nabrał również zamiłowania do tej zabawy, a pod światłym kierunkiem Saint-Potin a nawet się w niej wydoskonalił.
Forestier, coraz słabszy, powierzył mu swój piękny, ostatnio kupiony bilboquet, niestety, za ciężki dla niego, a Duroy silnem ramieniem wykonywał ruchy rytmiczne, podrzucając w górę wielką kulę z czarnego brazylijskiego drzewa, i licząc cicho: „Raz, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć“.
W dniu, w którym otrzymał zaproszenie od pani Walter, udało mu się zrobić dwadzieścia dobrych rzutów, jeden po drugim.
— Dobry dzień — pomyślał — mam dzisiaj same powodzenia.
Zręczność bowiem w tej grze uważano tu za pewien rodzaj wyższości.
Wcześnie wyszedł z biura, chcąc mieć dość wolnego czasu, a znalazłszy się na ulicy Londyńskiej, spostrzegł naraz idącą szybko młodą jakąś kobietkę, podobną z figury do pani de Marelle. Krew uderzyła mu do głowy, pzaczęło bić gwałtownie. Przeszedł ulicę, by przypatrzeć się jej z profilu, a kobieta zatrzymała się również, by dostać się na przeciwległy chodnik. Zobaczył teraz, że się pomylił i odetchnął głęboko.
Zapytywał nieraz sam siebie, co ma uczynić, gdyby kiedy spotkał się z nią oko w oko? Czy ma się jej ukłonić, czy tez udać, ze jej nie widzi?
— Ech! nie spotkam jej nigdzie — myślał.
Mróz był silny, woda zamarzała na ulicach. Chodniki skrzyły się, oświetlone jasnym płomieniem gazu.
Wszedłszy do siebie, zaczął rozważać:
— Trzeba teraz zmienić mieszkanie. Nie wypada, abym tu pozostał.
Czuł się wesołym, podnieconym, zdolnym choćby do biegania po dachach.
— Więc fortuna zbliża się do mnie! fortuna! — powtarzał głośno, chodząc po maleńkim pokoiku. — Trzeba napisać do ojca.
Pisywał on czasami do ojca, a list jego wnosił zawsze radość do małej normandzkiej oberży, położonej przy drodze nad wielkim pagórkiem, skąd objąć było można okiem cały Rouen i szeroką dolinę Sekwany.
Odbierał też niekiedy niebieską kopertę, zaadresowaną wielkiem, drżącem pismem, a w znajdującym się wewnątrz liście odczytywał niezmienne słowa początkowe:
„Kochany synu, donoszę ci, iż jesteśmy zdrowi, ja i twoja matka. Nic nowego w okolicy. Muszę ci jednak donieść...“
I oto Duroy dowiadywał się o wiosce i nowinach sąsiedzkich, o stanie ziemi i zbiorów.
Teraz, zawiązując przed małem lusterkiem krawat, śnieżystej białości, powtarzał ciągle:
— Należałoby napisać do ojca. Ach! żeby mnie tak mógł dzisiaj zobaczyć w towarzystwie, dopieroby się zdumiał stary! Do licha! pójdę na taki obiad, jakiego on, jak żyje, nigdy nawet nie widział.
Stanęła mu nagle przed oczami ciemna kuchenka, tam, za pustą w tej chwili salą gościnną, w której poustawiane pod ścianą rondle, rzucały brudne, żółtawe światło; kot, z nosem obróconym w stroną ognia, w postawie przykucniętej Chimery, drzemał zwykle całemi godzinami; zatłuszczony przez czas i rozlane napoje długi stół, z wazą w pośrodku i świecą płonącą miedzy dwoma talerzami. Dojrzał dwoje ludzi, mężczyzną i kobietą, ojca i matką, dwoje wieśniaków, o ciężkich, powolnych ruchach, spożywających skromną wieczerzą. Pamiętał dobrze każdą zmarszczką w tych zawiedłych, zestarzałych twarzach, pamiętał najmniej znaczący ruch ich głowy i ramion. Wiedział nawet, o czem mówią codziennie przy wieczerzy, siedząc tak naprzeciw siebie.
— Trzeba jednak, bym pojechał ich odwiedzić — pomyślał i zgasiwszy świece, wyszedł na ulicą.
Na bulwarach zaczepiały go ciągle włóczące się dziewczyny. Wyrywał im się, odpowiadając:
— Dajcież mi święty spokój!
A mówił to z gwałtowną pogardą, jak gdyby czuł się przez nie znieważonym, zapoznanym...
— Za kogóż one mnie biorą? Te ladacznice nie umieją nawet rozpoznawać ludzi.
Czarny garnitur, włożony przed udaniem się na obiad do ludzi bardzo bogatych, bardzo znanych, bardzo wpływowych, dawał mu poczucie jakiejś nowej godności, przekonanie, iż stał się innym zupełnie człowiekiem, światowym prawdziwie światowym.
Pewnym krokiem wszedł do przedpokoju, oświetlonego dwoma wielkimi, bronzowymi kandelabrami i gestem naturalnym oddał dwom usłużnym lokajom swoje palto i laskę.
Wszystkie salony były rzęsiście oświetlone. Pani Walter przyjmowała w drugim, większym salonie. Przyjęła go uprzejmym uśmiechem, a Duroy uścisnął rękę dwom znajdującym się już tutaj mężczyznom, panom Firmin i Laroche-* Mathieu, deputowanym, anonimowym redakto-* rom Vie Franęaise. P an Laroche-Mathieu miał szczególnie wielką władzę w dzienniku, tłómaczącą się silnym wpływem, jaki wywierał na Izbę. Nikt nie wątpił o czekającej go tece ministeryalnej.
Następnie przybyli państwo Forestier. Ona, cała w różowych jedwabiach, zachwycająca. Duroy zdumiał się niepomiernie, widząc, jak poufale rozmawia z dwoma reprezentantami kraju. Z panem Laroche-Mathieu szeptała nawet przez kilka minut, usunąwszy się z nim w drugi róg salonu. Forestier był wycieńczony. Schudł bardzo w ostatnich miesiącach i kaszląc ciągle, powtarzał:
— Trzeba ostatecznie zdecydować się na wyjazd na południe. Nie mogę tu pozostać przez resztę zimy.
Norbert de Varenne i Jakób Rival pojawili się jednocześnie. Następnie otworzyły się drzwi w głębi apartamentu i wszedł pan Walter, prowadząc z sobą dwie wysokie córki, szesnasto- i ośmnastoletnią. Jedna z nich była ładna.
Duroy wiedział przecież, ze wydawca ma dzieci; mimo to jednak czuł się niezmiernie zdziwionym. Nie myślał o córkach wydawcy, jak się nie myśli o dalekich krajach. A zresztą, wyobrażał sobie, iż to małe dziewczynki — tymczasem zobaczył dorosłe panny. Uczuł pewien niepokój moralny, spowodowany tą nagłą niespodzianką.
Po przedstawieniu, każda z nich podała mu rękę, a następnie usiadły obie przy małym, widocznie dla nich przeznaczonym stoliczku i zaczęły przerzucać cały stos szpulek z jedwabiami, znajdującymi się w eleganckim, misternym koszyczku.
Widocznie oczekiwano jeszcze kogoś, a w salonie panowało głębokie milczenie, poprzedzające zwykle proszone obiady, na których są obecni ludzie różnorodnej sfery umysłowej, zajęci dzień cały sprawami najbardziej sprzecznemi.
Duroy, nie wiedząc sam, co począć, podniósł oczy na ścianę, a pan Walter, z widoczną chęcią popisania się swemi kosztownościami, ozwał się zaraz:
— Pan patrzy na moje obrazy?
Moje, wymówione było dobitnie.
— Muszą je panu pokazać.
Mówiąc to, ujął lampką i zaczął oświetlać nią szczegóły.
— Tu są krajobrazy — mówił.
Na środku ściany zawieszone duże płótno Guillaumet’a, przedstawiało normandzkie wybrzeże morskie w chwili szalejącej nad niem burzy. Drugi obraz przedstawiał lasek Harpignies, to znowu Algierską płaszczyzną, malowaną przez Guillaumet’a, na której widać było wielkiego, na wysokich nogach wielbłąda, czyniącego wrażenie jakiegoś niezwykłego grobowca.
— A tu jest wielka sztuka — uroczystym głosem przemówił Walter, zwracając się ku innej ścianie. Wisiały tam cztery obrazy: „Wizyta w szpitalach“, malowana przez Gervex, „Żniwiarka“, pędzla Bastien-Lepage, „Wdowa“ Bouguereau i „Stracenie“ Jana Pawła Laurens. Ten ostatni obraz przedstawiał wandejskiego księdza, rozstrzeliwanego pod murami kościoła przez żołnierzy.
— Tu znowu rzeczy fantastyczne — objaśniał już z uśmiechem gospodarz, przechodząc do innej jeszcze ściany. Najpierw obejrzeli małe płótno Jana Berand, zatytułowane: „Z góry i z dołu“. Ładna paryżanka wchodziła na tramwajowe schody. Głowa jej ukazywała się już na wysokości imperialu, a panowie, siedzący na ławkach, dostrzegali z widoczną satysfakcyą młodą twarz, zbliżającą się ku nim, gdy tymczasem mężczyźni, stojący na platformie, przypatrując się łydkom młodej kobiety, uśmiechali się z upodobaniem lub złośliwością.
Pan Walter, trzymając lampę wysoko, uśmiechał się lubieżnie, powtarzając tonem ulicznika:
— Hę? to zabawne? prawda, jakie zabawne?
— To znowu „Ocalenie“ Lambert’a — przemówił.
Na środku stołu widać było małego, siedzącego na tylnych łapkach kotka, przypatrującego się uważnie musze, tonącej w szklance wody. Łapkę miał podniesioną do góry i zdawało się, że chce gwałtownym ruchem uratować ginący owad. Namyślał się jednak. Co on też zrobi?
Następnie przeszedł do płótna Detaille’a: „Lekcya“. Przedstawiało znowu żołnierza, uczącego pudla gry na bębnie.
— To dowcipne!
Duroy śmiał się potwierdzająco, mówiąc z zachwytem:
— Jakie to prześliczne, jakie prześliczne, prześ...
Urwał nagle, usłyszawszy za sobą głos wchodzącej w tej chwili pani de Marelle.
Gospodarz nie przestawał objaśniać.
Pokazywał teraz akwarelę Maurycego Leloir: „Przeszkoda“. Lektyka zatrzymana z powodu walki dwóch ludzi z gminu — dwóch siłączy, wałczących jak Herkulesy. Po przez okno lektyki wyglądała śliczna twarz kobiety — przpatrującej się... bez niecierpliwości, bez strachu, z pewnym rodzajem zachwytu tej walce dwóch brutali.
— Mam jeszcze inne obrazy — mówił. — Wiszą w dalszych salonach. Ale są to już rzeczy mniejszej wartości, mniej uklasyfikowane. To mój salon wyborowy. Teraz kupuję rzeczy młodych malarzy — bardzo młodych i czekam, aż staną się z czasem znakomitymi artystami. Teraz właśnie pora kupowania obrazów — dorzucił cicho.
— Artyści umierają z głodu. Nie mają ani grosza, ani grosza nieraz...
Duroy jednak nic już teraz nie widział, nie rozumiał. Pani de Marelle stała za nim. Jak ma teraz postąpić? Jeśli się jej ukłoni, gotowa się odwrócić plecami, lub powiedzieć mu jaką impertynencyę. Jeśli znów nie zbliży się do niej — co sobie wszyscy pomyślą?
W każdym razie zaczekam — powiedział sobie.
Był tak wzburzonym, ii przez chwilę miał zamiar zmyśleć nagłą niedyspozycyę i oddalić się natychmiast.
Przegląd ścian skończył się nareszcie. Gospodarz postawiwszy lampę na miejscu, witał się z nowoprzybyłymi, a Duroy nie mogąc się napatrzeć obrazom, szczegółowo je jeszcze oglądał.
Czuł się ciągle jednakowo wzburzonym. Co on teraz pocznie? Słyszał głosy, rozmowę ogólną.
— Panie Duroy, — proszę na chwileczkę do mnie — ozwała się naraz pani Forestier.
Chciała go przedstawić jednej z przyjaciółek, wydającej wielki obiad, o którym chciała mieć wzmiankę w Echach Vie Française.
— Ależ i owszem, skoro pani tego żąda — wyrzekł.
Pani de Marelle stała w tej chwili tui koło niego. Nie śmiał się poruszyć z miejsca.
Nagle miał wrażenie, że traci zmysły. Usłyszał jej głos:
— Dzień dobry, Bel Ami. Cóż to, nie poznajesz mnie pan? — zawołała wesoło.
Okręcił się szybko na pięcie. Klotylda stała przed nim uśmiechnięta, z wyrazem twarzy wesołym i życzliwym. Podała mu rękę na powitanie.
Ujął ją, drżąc na całem ciele. Lękał się jeszcze jakiego podstępu, zdrady.
— Co się z panem dzieje? Zniknął pan zupełnie z horyzontu — dodała z akcentem szczerości w głosie.
— Miałem bardzo wiele zajęcia, łaskawa pani, bardzo wiele — wyjąkał, nie mogąc odzyskać odrazu zimnej krwi. Pan Walter powierzył mi nowe obowiązki, które zabierają mi bardzo dużo czasu.
— Wiem o tem — rzekła z życzliwością, patrząc mu prosto w oczy. — Ale to nie racya, ażeby zapominać o swoich znajomych.
Rozłączyło ich wejście otyłej, wygorsowanej damy z czerwonemi ramionami, z wyróżowanemi policzkami, ubranej z nadzwyczajną pretensyą; szła krokiem tak ciężkim, że patrząc na nią, odczuwało się ciężkość i ogrom jej łydek.
Widząc, że przyjmowano ją z nadzwyczajną uprzejmością, Duroy zwrócił się do pani Forestier z zapytaniem:
— Kto to jest?
— Hrabina de Percemur, ta, która się podpisuje „Biała Łapka“.
Osłupiał z podziwu, a potem omal że nie parsknął śmiechem.
— „Biała łapka!“ „Biała łapka!“ Ależ ja myśląc o niej, wyobrażałem sobie zawsze, iż to jakaś młoda kobieta, w rodzaju pani. Więc to tak wygląda „Biała łapka!“ Ach! wyborna! wyborna, doprawdy!
Służący stanął na progu, oznajmiając:
— Obiad na stole.
Obiad był banalnie wesoły: jeden z tych obiadów, podczas których mówi się o wszystkiem i niczem. Duroy siedział pomiędzy brzydką panną Walter a panią de Marelle. To ostatnie sąsiedztwo kłopotało go trochę, mimo, iż Klotylda rozmawiała wesoło i swobodnie. Z początku czuł się cokolwiek skrępowanym, niepewnym, jak muzyk, gdy wypadnie z taktu. Powoli jednak odnajdywał dawniejszą pewność i oczy ich spotykały się coraz częściej, zatrzymywały się na sobie, pytały wzajemnie i mieszały się w serdecznem, niemal jak dawniej, zmysłowem spojrzeniu.
Nagle uczuł, ze pod stołem dotknięto delikatnie jego nogi. Posunął cokolwiek kolano i spotkał się z kolanem sąsiadki, nie usuwającej się przed tem dotknięciem. Nie rozmawiali z sobą w tej chwili, odwróceni oboje do swych sąsiadów.
Serce zaczęło mu bić gwałtownie i posunął kolano jeszcze dalej. Tym razem odpowiedziano mu lekkiem naciśnięciem. Duroy zrozumiał, że miłość ich na nowo się rozpoczyna.
Co potem mówili? Nic ważnego; lecz usta ich drżały za każdem zamienionem spojrzeniem. Młody człowiek starał się mim o to być uprzejmym dla córki gospodarza i zwracał się do niej czasami z zapytaniem. Odpowiadała mu bez namysłu, zupełnie jak matka.
Po prawej stronie pana Waltera siedziała hrabina de Percemur, z miną udzielnej księżnej, a Duroy bawiąc się jej widokiem, szepnął do pani de Marelle:
— Czy pani zna tę drugą, podpisującą się „Różowe Domino“?
— Ależ doskonale: baronowa de Livar.
— Czy i tamta w tym samym guście?
— Nie. Ale równie śmieszna. Sucha, lat sześćdziesiąt, fryzowana peruczka, zęby jak u angielki, rozum z czasów Restauracyi i ubiór z tejże samej epoki.
— Skąd-że oni wyciągnęli te okazy literackie?
— Dorobkiewicze przygarniają zawsze takich rozbitków arystokratycznych.
— Tylko dlatego?
— Tak.
Zaczęła się teraz dysputa polityczna pomiędzy wydawcą, dwoma deputowanymi, Norbertem de Varenne i Jakóbem Rival i trwała aż do samego deseru.
Gdy powrócili do salonu, Jerzy przybliżając się znowu do pani de Marelle,
zapytał:
— Czy mogę panią dziś odprowadzić?
— Nie.
— Dlaczego?
— Ponieważ sąsiad mój, pan Laroche-Mathieu zawsze mię odprowadza.
— A kiedyż cię zobaczę?
— Przyjdź do mnie jutro rano, na śniadanie.
Rozstali się, nie dodawszy ani słowa więcej.
Duroy wyszedł wcześnie, uważając, iż wieczór zaczyna być nudny. Schodząc ze schodów, natknął się na wychodzącego również Norberta de Varenne, który ujął go pod ramię. Nie lękając się już żadnej rywalizacyi, ponieważ ich zajęcia dziennikarskie były całkiem odrębne, stary poeta okazywał teraz Jerzemu ojcowską niemal życzliwość.
— No i co, odprowadzi mnie pan trochę? — zapytał.
— Ależ z radością, kochany mistrzu — odpowiedział Duroy.
Wolnym krokiem ruszyli bulwarami Malesherbes.
Tej nocy Paryż był niemal pusty. Noc była zimna, ostra, jedna z tych nocy bardziej tajemniczych niejako od innych, gdy gwiazdy wydają się bardziej oddalone, a powietrze w swych lodowatych podmuchach zda się przynosić coś ze sfer ponadgwiezdnych.
W pierwszej chwili milczeli obydwaj. By cokolwiek powiedzieć, Duroy ozwał się pierwszy:
— Ten pan Laroche-Mathieu wydaje się bardzo inteligentnym i wykształconym człowiekiem.
— Pan sądzi? — mruknął stary poeta.
— No, tak — odparł zdziwiony i niepewny.
— Uchodzi przecież za najzdolniejszego człowieka w całej Izbie.
— Być może — odpowiedział Norbert.
— Między ślepymi, jednooki jest królem. Wszyscy ci ludzie są ograniczeni. Umysł ich zamknięty jest między dwoma murami: pieniędzmi i polityką. Sami pedanci, mój drogi, z którymi nie można rozmawiać o niczem, co nam jest przyjemnem. Inteligencya ich zaszlamiona jest i zamulona, jak Sekwana w Asnières. Ach! bo trudno, co prawda, znaleźć wogóle człowieka o szerokim umyśle i szerokiem tchnieniu morskich bezmiarów. Znałem niegdyś takich, ale już umarli.
Mówił to wyraźnie, lecz głosem tłumionym, który inaczej, rozlegałby się echem w tej nocnej ciszy. Zdawał się wzburzonym, smutnym, gnębionym przez jeden z tych smutków, co padają na duszę i wprawiają ją w drżenie, niby ziemię, kurczącą się pod uściskiem lodu.
— Zresztą, mniejsza o to — ciągnął dalej. — Wszystko jedno! Trochę mniej czy trochę więcej geniuszu, skoro wszystko musi zginąć.
Umilkł, a Duroy, który widział dzisiaj wszystko w kolorach różowych, ozwał się ze śmiechem:
— Wpadłeś dzisiaj w melancholię, kochany mistrzu.
— Stałą mi ona towarzyszką, moje dziecko — odpowiedział — a i ty ją kiedyś poznasz. Życie, to pagórek. Dopóki człowiek wchodzi na górę, patrzy na szczyt i jest szczęśliwym; lecz gdy już stanie u celu, dostrzega pochyłość i koniec, który jest śmiercią. W chodzi się na tę wysokość powolnie, ale spada się szybko. W twoim wiek u jest człowiek szczęśliwym. Wierzy w rzeczy, które zresztą nie sprawdzają się nigdy. W moim, nie oczekuje się już niczego, prócz śmierci.
— A do licha! czuję zimny dreszcz w krzyżach — zaśmiał się Duroy.
— Nie, pan mnie teraz nie zrozumiesz — mówił dalej Norbert de Varenne — kiedyś jednak przypomnisz sobie te moje słowa. Bo wadzisz, nadchodzi zawsze dzień, a dla wielu nadchodzi nawet bardzo wcześnie, gdy człowiek przestaje się już śmiać, gdyż poza wszystkiem, na co spogląda, dostrzega jeden, jedyny tylko koniec — śmierć. O! ty dzisiaj nie pojmujesz nawet tego słowa: śmierć. W twoim wieku, słowo to nie ma żadnego znaczenia. W moim, jest ono straszne. Znaczenie jego odkrywamy raptownie, niewiadomo nawet z jakiego powodu, a wówczas wszystko zmienia się w naszem życiu. Ja od lat już piętnastu noszą w sobie śmierć. Czują ją, jakby stale mnie toczącego robaka. Poznawałem go powoli miesiąc po miesiącu, dzień po dniu, godzina po godzinie; poznawałem, jakie we mnie szerzy zniszczenie, niby w walącym się domu. Zmienił mnie tak, że nie poznaję już samego siebie. Nie pozostało ze mnie nic z tego człowieka promieniejącego, silnego i świeżego, jakim byłem, mając lat trzydzieści. Widziałem go, jak srebrnym szronem prószył moje krucze włosy, a z jakąż to czynił złośliwością, jak pozwoli i rozważnie. Zabrał mi moje jędrne ciało, moje muszkuły, moje zęby, rzec można: mnie całego; pozostawiając tylko zrozpaczoną duszą, którą prawdopodobnie też już rychło zabierze.
Tak, śmierć mię stoczyła, łotrzyca; sekunda po sekundzie, straszliwie a powolnie, dokonywując powolnego rozkładu mojego jestestwa. Teraz czuje już śmierć w każdym swym czynie. Każdy krok, każde poruszenie, każdy oddech niemal zbliża mnie ku niej, przyspiesza ohydną jej pracą. Oddychać, spać, pić, jeść, pracować, marzyć, jednem słowem żyć — znaczy umierać. Tak, życie to śmierć! Ach! dowiesz się o tem kiedyś! Gdybyś zastanowił się przez kwadrans, jużbyś zrozumiał. Bo czego się spodziewasz? Miłości? Jeszcze kilka pocałunków, a staniesz się bezsilnym. A potem? Pieniędzy? Na co? Na płacenie nierządnic? Piękne szczęście! Dla jadła obfitego, byś utył nadmiernie, a następnie krzyczał całemi nocami z bólów podagrycznych. I co jeszcze? Sława? A pocóż ona, jeśli nie możemy jej zbierać w formie miłości? A potem, po tem wszystkiem? Śmierć zawsze — śmierć na końcu. Ja widzę ją już tak blizko, że nieraz chciałbym ją dosięgnąć ramieniem i odepchnąć. Ona zasłania ziemię i napełnia sobą przestrzeń. Odnajduję ją wszędzie — na każdym kroku. Owady drobne, zmiażdżone na ulicach, liście spadające z drzewa, biały włos, srebrzący się w brodzie przyjaciela, napełniają serce moje bólem, krzycząc: „Ot! widzisz ją!“ Ona psuje mi wszystko, co robię, co widzę, co jem i piję, wszystko co kocham. Psuje mi światło księżyca, wschód słońca, wspaniałe morze, piękne rzeki i wieczory letnie, tak słodkie i upajające!
Szedł powoli, zmęczony cokolwiek, marząc głośno i niemal zapominając, że ma słuchacza.
— A człowiek nie wraca nigdy... nigdy — podjął znowu. — Zachowują formy posągów, odciski, odtwarzające jeden i ten sam przedmiot; moje ciało, moja twarz, moje myśli, moje pragnienia nie ukażą się już nigdy. A jednak urodzą się miliony, miliardy stworzeń, które będą miały takiejże samej wielkości nos, oczy, czoło, policzki i usta, jak moje — i duszę jak ja — lecz ja sam nie powrócę nigdy, mimo nawet, że w tych licznych i różnorodnych stworzeniach, tak nieskończenie odmiennych, będzie może jakaś cząsteczka podobna do mnie. Do czegóż się zatem przywiązywać? Do kogo zwracać krzyki rozpaczne? W co wierzyć? Wszystkie religie są głupie, wraz z dziecinną swą moralnością i egoistycznemi obietnicami — przeraźliwie głupie. Śmierć jedna jest prawdą niezbitą.
Stanął, ujął Jerzego za ramiona i głosem powolnym rzekł:
— Młodzieńcze, myśl o tem wszystkiem, myśl całymi dniami, całymi miesiącami, latam i całemi, a spojrzysz na życie z innej strony. Spróbuj się uwolnić od wszystkiego, co cię krępuje, zrób ten nadludzki wysiłek i wyjdź z własnego ciała, ze swych interesów i myśli, z kręgu całej ludzkości, by spojrzeć gdzieindziej, a pojmiesz, jak małoważną jest kłótnia romantyków z naturalistami, lub dysputy budżetowe.
Przyspieszył kroku.
— Odczujesz jednak także straszliwy, straszliwy ból rozpaczy. Będziesz się szamotał, gubił, tonął w niepewnościach. Będziesz krzyczał: „na pomoc“, a nikt ci nie odpowie. Będziesz wyciągał ramiona, by cię ratowano, kochano, pocieszono, zbawiono! I nikt nie odpowie. I pocóź tak cierpimy? Prawdopodobnie byliśmy stworzeni do życia bardziej materyalnego, niż umysłowego; lecz siłą rozumowania wytworzyła się dysproporcya pomiędzy naszą wygórowaną inteligencyą i niewzruszonymi warunkami życia. Spójrz na ludzi przeciętnych: z wyjątkiem wielkich nieszczęść, spadających na nich niespodzianie, czują się zupełnie zadowoleni, nie odczuwając cierpień ogółu. Zwierzęta również ich nie czują.
Zatrzymał się znowu, namyślał przez chwilę, poczem rzekł głosem znużonym i zrezygnowanym:
— Jestem człowiekiem zgubionym. Nie mam ojca, ni matki, ni brata, ni siostry, ni żony, ni dzieci, ni nawet — Boga. Pozostaje mi tylko rytm — dodał po chwilowem milczeniu.
Wzniósł głowę ku sklepieniu niebios, gdzie świeciła jasno blada tarcza księżyca i zadeklamował:
W niebie, gdzie jedna tylko gwiazda się promieni...
Doszedłszy do mostu de La Concorde, przebyli go w milczeniu, następnie minęli pałac Burbonów.
— Ożeń się, przyjacielu — zaczął znowu Norbert de Varenne. — Ty nie wiesz nawet, co to znaczy żyć samotnie w moim wieku. Dzisiaj samotność napełnia mnie trwogą straszliwą: samotność w pustem mieszkaniu, wieczorem, przy płonącem ognisku. Wydaje mi się, iż jestem na świecie sam jeden, otoczony niewyraźnemi niebezpieczeństwami, czemś strasznem, nieznanem; a ścianka, dzieląca mnie od nieznajomego sąsiada, czyni mi go tak niedostępnym, jak niedostępne są gwiazdy na które patrzę z mego okna. Owłada mną jakaś gorączka, gorączka bólu, strachu, a milczenie murów, śmiertelnym mnie przejmuje strachem. Jak strasznie ponurą i smutną jest cisza samotnie zamieszkałego pokoju! Nie jest to już cisza wokół nas, ale w nas, w duszy naszej i gdy trzaśnie jaki mebel, zadrżysz do głębi serca, gdyż w żałobnem tem mieszkaniu nie spodziewamy się już najlżejszego odgłosu.
Zamilkł znowu.
— Dobrzeby to jednak było mieć dzieci na starość — dorzucił jeszcze.
Doszli do środka ulicy Burgundzkiej. Poeta zatrzymawszy się przed wielkim domem, zadzwonił i ściskając rękę towarzysza, rzekł na pożegnanie:
— Zapomnij, młodzieńcze, o tej gadaninie starego i żyj stosownie do lat swych; bądź zdrów!
I zniknął w ciemnym korytarzu.
Duroy poszedł dalej, z sercem dziwnie ściśniętem. Zdawało mu się, iż otworzono przed nim jakąś przepaść, napełnioną szczątkami ludzkiemi, otchłań nieuniknioną, w którą wpaść musi któregoś dnia.
— Tam do licha! — mruknął. — U niego niewesoło. Za nic w świecie nie chciałbym towarzyszyć pochodowi jego myśli.
W tejże samej jednak chwili, zatrzymując się, by pozwolić przejść wysiadającej z karety kobiecie, wciągnął pożądliwie bijącą od niej woń irysu i werweny. Serce jego i płuca zatętniały nagle radością i nadzieją, a wspomnienie pani de Marelle, którą ujrzeć miał znów nazajutrz, ogarnęło całą jego istotę.
Wszystko uśmiechało się do niego. Życie przygarniało go z lubością. Jakże słodko urzeczywistniać swe nadzieje!
Usnął szczęśliw, a nazajutrz wstał bardzo rano, by przed wizytą przejść się po Lasku Bulońskim.
Poranek był cichy. Mróz zelżył w nocy, a słońce świeciło jak w kwietniu. Wszyscy, uczęszczający zwykle do Lasku, zwabieni jasnymi, łagodnymi promieniami słońca, stawili się tu jak na wezwanie.
Duroy szedł powoli, wchłaniając to lekkie powietrze, rozkoszując się niem, jakby jakąś łakocią wiosenną. Przeszedł już Łuk Tryumfalny i dostał się do wielkiej alei, przeciwległej alei dla jeźdźców. Przypatrywał się tym wszystkim galopującym lub kłusującym mężczyznom i kobietom, bogaczom tego świata i, rzecz dziwna, nie odczuwał w tej chwili zbytniej zazdrości. Znał ich prawie wszystkich z nazwiska, wiedział o wysokości ich majątku i tajemnych dziejach ich życia. Zawód reportera uczynił z niego rodzaj kalendarza znakomitości i paryskich skandali.
Przebiegały też i amazonki; szczupłe, szczelnie obwinięte ciemnem suknem, miały w sobie coś niedostępnego i wyniosłego, właściwego wielu kobietom, siedzącym na koniu. Duroy bawił się, recytując półgłosem: nazwiska, tytuły i przymioty kochanków, jakich miały te kobiety, lub jakich im przypisywano. Czasami nawet zamiast powiedzieć:
— Baron de Tanquelet, Książe de la Tour-Enguerrand — mruczał:
— Ludwika Michot z Vaudewillu, Róża Marquetin z Wielkiej Opery.
Zabawa ta ogromnie go bawiła; jak gdyby odkrywając wieczystą i głęboką hańbę ludzką pod osłoną surowej moralności, cieszył się nią, ekscytował i uspakajał.
— Banda hipokrytów — rzekł głośno, wzrokiem szukając jeźdźców, o których najbrudniejsze obiegały wieści.
Widział wśród nich szachrajów karcianych, dla których klub był conajmniej wielką pomocą, jedynem niemal źródłem dochodów, źródłem napewno podejrzanem.
Inni znowu znakomici ludzie żyli z dochodów żon i to było powszechnie znanem; inni jeszcze, jak utrzymywano, z dochodów kochamnek. Wielu z nich płaciło swoje długi (sprawa honorowa), lecz nikt nie dowiedział się nigdy, skąd wzięli potrzebne na to pieniądze (tajemnica bardzo podejrzana). Widział bogatych finansistów, których olbrzymia fortuna miała jako pierwszą podstawę złodziejstwo, a których jednak przyjmowano w najpierwszych domach; następnie ludzi, zażywających takiego szacunku, ze drobnomieszczaństwo odkrywało głowę, spotykając ich na ulicy, chociaż ich śmiałe oszustwa w wielkich przedsiębiorstwach narodowych, nie stanowiły już żadnej tajemnicy dla tych, którzy znali sprawy zakulisowe.
Wszyscy ci ludzie nosili głowę wysoko, dumnie, patrzyli na świat wyzywająco i hardo.
— Prawdziwa banda opojów, zbiorowisko pasożytów — ze śmiechem powtarzał Duroy.
W tej chwili przemknął tuż koło niego powozik prześliczny, niski, odkryty, zaprzężony w dwa małe, białe koniki, o rozwianych grzywach, kierowane przez złotowłosą blondyneczkę, znaną powszechnie jako zalotnicę. Za jej plecami siedziało dwóch lokajów. Duroy przystanął, jakby z chęcią oddania pokłonu i przyklaśnięcia tej kobiecie, która odważnie na tym spacerze wśród hipokryzyi arystokratycznej roztaczała zbytek rzucający się w oczy, a zdobyty miłosnymi pocałunkami. Odczuwał może niejasno pewne pokrewieństwo, pewne podobieństwo natury, duszy, odgadując, że jego powodzenie zależnem będzie od czynników podobnych.
Zawrócił krokiem powolnym, z sercem napełnionem błogiem, radosnem uczuciem i wcześniej nawet, niż należało, znalazł się u dawnej swojej kochanki.
Przyjęła go pocałunkiem, jakby nie było pomiędzy nimi żadnego zerwania i nawet zapomniała przez chwilę o przezorności, zachowywanej zwykle w tym domu.
— Ty nawet nie przypuszczasz, mój drogi, jaka mnie spotkała przykrość? — przemówiła po chwili, całując go w koniuszki fryzowanego wąsika.
— Wyobraź sobie, marzyłam o spędzeniu słodkiego, miodowego miesiąca, aż tu spada mi na kark mąż — na całe sześć tygodni! Wziął urlop! Ale ja nie chcę pozbawiać się twego widoku na tak długo — zwłaszcza po naszej małej sprzeczce i ot, widzisz, co umyśliłam: przyjdziesz do nas w poniedziałek na obiad; mówiłam mu już o tobie. Zaznajomię was.
Duroy, niepewny, namyślał się cokolwiek, gdyż nigdy dotąd nie zetknął się był z człowiekiem, którego żona należała do niego. Lękał się, by się nie zdradzić czemkolwiek; spojrzeniem, zakłopotaniem chwilowem, lub czemś podobnem.
— Nie, wolę się nie zapoznawać z twoim mężem — odrzekł.
— Ależ dlaczego? — nalegała zdziwiona, naiwnie patrząc mu w oczy.
— A to zabawna rzecz dopiero! Nie wyobrażałam sobie, ze jesteś tak im dzieciuchem.
— Niech i tak będzie, przyjdę w ponieś działek — odparł dotknięty.
— Wreszcie zaproszę takie Forestier’ow — dodała.
— Chociaż, jak wiesz, nie lubię przyjmować gości.
Aż do poniedziałkowego obiadu, Duroy nie myślał o mającem nastąpić spotkaniu; w chwili jednak, gdy wchodził już na schody, uczuł się dziwnie pomięszanym — nie dlatego, by się wahał ściskać rękę tego człowieka, pić jego wino i jeść u niego, ale poprostu obawiał się czegoś, sam nie wiedząc czemu.
Wprowadzono go do salonu, gdzie musiał czekać, jak zwykle. Nareszcie otwarły się drzwi i ukazał się w nich wysoki, dekorowany, poważny i dystyngowany mężczyzna o białej brodzie. Podchodził ku niemu z wyszukaną grzecznością.
— Moja żona wspominała mi nieraz o panu — przemówił — i rad bardzo jestem, iż pana mogą poznać!
Duroy zbliżył się do gospodarza, przybrał wyraz twarzy najbardziej dobroduszny i z przesadną serdecznością ścisnął podaną sobie rękę. Usiadłszy jednak, nie wiedział, co ma powiedzieć.
Pan de Marelle dołożył do kominka kawał drzewa i spytał:
— Czy dawno zajmuje się pan dziennikarstwem?
— Zaledwie od kilku miesięcy.
— Ach! to pan szybko awansuje!
— Tak, dosyć.
I zaczął mówić na chybił trafił, nie zastanawiając się wcale nad tem, co mówi, posiłkując się wszystkiemi banalnościami, jakiemi posługują się często ludzie zupełnie się nie znający. Powróciła mu zwykła pewność siebie, a nawet bawiła go ta rozmowa. Przypatrywał się poważnej i nakazującej szacunek twarzy pana de Marelle i miał ochotą w głos się roześmiać:
— Przyprawiłem ci rogi, mój stary! przyprawiłem ci rogi! — myślał.
Odczuwał pewne tajemne występne zadowolenie, jakąś złodziejską radość, że go nie przychwycono i nie podejrzywano, radość rozkoszną, chytrą. Przyszła mu nawet chęć zaprzyjaźnienia się z tym człowiekiem, zyskania jego zaufania — doprowadzenia go do tego, by opowiedział mu tajniki swego życia.
Zjawiła się teraz pani de Marelle. Jednym, niedostrzeżonym rzutem oka objęła sytuacyę i podchodząc uśmiechnięta do Jerzego, podała mu przyjaźnie rękę, której on w obecności męża nie śmiał jednak pocałować.
Spokojną była i wesołą, jak osoba przyzwyczajona do wszystkiego, z wrodzoną swą perfidyą uważającą to spotkanie za coś zupełnie naturalnego. Za matką, weszła również i Lorka, i spokojniej niż zwykle, widocznie onieśmielona obecnością ojca, podała gościowi czoło do pocałowania.
— I cóż, nie nazywasz już pana: Bel-Ami? — zapytała Klotylda.
Dziewczynka zaczerwieniła się, jak gdyby popełniono wobec niej wielką jakąś niedyskrecyę, odsłaniając coś, o czem nie powinno się było nigdy mówić, wyjawiając tajemnicę jej serduszka.
Gdy przybyli Forestierowie, wszyscy przerazili się stanem Karola. W ciągu tygodnia strasznie schudł i zmizerniał. Kaszlał przytem bez ustanku. Oznajmił zresztą, iż wyjeżdża w najbliższy czwartek do Cannes, spełniając stanowczy rozkaz doktora. Wyszli natychmiast po obiedzie.
— Niewiele mu się już należy — rzekł Duroy, kręcąc głową. — Nie pociągnie już długo.
— Ach! on już stracony! — potwierdziła pogodnie pani de Marelle. — Ten człowiek miał szczęście, zaślubiając podobną kobietę!
— Czy ona mu pomaga? — zapytał Duroy.
— Można powiedzieć, że ona robi to wszystko. Zna cały świat, udając, że nie patrzy nawet na nikogo; otrzymuje, czego chce, jak chce i kiedy chce. Oh! sprytna ona, zręczna i intrygantka, jak żadna. To prawdziwy skarb dla człowieka dążącego wysoko!
— Prawdopodobnie wyjdzie niezadługo powtórnie za mąż? — ozwał się znowu Duroy.
— No, tak, — odpowiedziała pani de Marelle. — Nie dziwiłoby mnie, gdyby miała już kogo upatrzonego... na przykład... jakiego deputowanego... chyba... chybaby on nie chciał... ponieważ... ponieważ... byłyby może wielkie przeszkody... moralne... Wreszcie, ja nic nie wiem.
— Ty zawsze podejrzywasz coś nadzwyczajnego! Nie lubię tego — mruknął pan de Marelle z odcieniem niecierpliwości.
— Nie mie“ szajmy się nigdy w cudze sprawy. Mamy dosyć do czynienia z własnem sumieniem. To po“ winno być regułą ogólną dla całego świata.
Duroy powracał do domu, pełen niepokoju i mglistych jakichś kombinacyi.
Nazajutrz poszedł złożyć wizytę Forestier’om i zastał ich pośród przygotowań do wyjazdu. Karol, wyciągnięty na kanapie, przesadzał swą chorobę, powtarzając ustawicznie:
— Trzeba było wyjechać przed miesiącem.
Następnie dawał jeszcze Jerzemu całą litanię poleceń do redakcyi, pomimo, iż wszystko było już ułożone i obmyślone z panem Walterem.
Jerzy odchodząc, uścisnął silnie ręce towarzysza, mówiąc:
— No, mój stary, do zobaczenia, niezadługo!
Gdy jednak pani Forestier odprowadziła go do drzwi salonu, rzekł żywo:
— Nie zapomniała pani o naszym układzie? Jesteśmy przyjaciółmi i sprzymierzeńcami, nieprawdaż? Zatem, jeśli będę pani potrzebny, proszę się nie wahać. Depesza czy list — zawsze będę posłuszny.
— Dziękuję, nie zapomnę — odrzekła. — Oczy jej powiedziały mu również, „dziękuję“ słodsze i głębsze.
Na schodach będąc, spotkał Duroy Vaudrec’a, widzianego już raz u pani Forestier. Hrabia wchodził na schody powoli i wydawał się smutnym. Może z powodu tego wyjazdu? Jako światowiec, dziennikarz złożył mu ukłon bardzo uprzejmy.
Vaudrec odpowiedział grzecznie, z pewnym jednak odcieniem dumy.
Forestier’owie wyjechali we czwartek wieczorem.
Wyjazd Karola nadał Duroy’owi większego znaczenia w redakcyi. Podpisywał niektóre artykuły polityczne, podpisując się jednocześnie w swoich Echach, gdyż wydawca żądał koniecznie, aby każdy ze współpracowników brał odpowiedzialność za napisane przez siebie artykuły. Miał kilka polemik, sprytnie prowadzonych, z których wyszedł zwycięzko; ciągłe stosunki z mężami stanu przygotowywały go stopniowo do objęcia z czasem działu politycznego.
Jedną tylko chmurkę widział na swoim horyzoncie. Pochodziła ona od pewnego pisemka krytycznego, napadającego nań ustawicznie, a właściwie mówiąc, napadającego na kierownika „Ech“ w Vie Française, kierownika „niespodzianek“ pana Waltera, jak mówił krytyk-anonim tego pisma, zatytułowanego Pióro. Codziennie były tam dla niego jakieś podejścia, zdrady, pociski zjadliwe, zniewagi najróżnorodniejszej natury.
— Jesteś doprawdy cierpliwy — powiedział mu raz Jakób Rival.
— Cóż chcesz? — odrzekł. — Niema zaczepek osobistych.
Tymczasem, pewnego południa, gdy wszedł do redakcyi, Boisrenard podał mu numer gazety Pióro, mówiąc:
— Czytaj pan, jest tu wycieczka przeciw panu.
— Ach! z jakiegoź znowu powodu?
— Z niesłychanie błahego; z powodu aresztowania jakiejś pani Aubert przez policyanta.
Jerzy wziął podane sobie dzienniki i przeczytał, co następuje
Duroy się bawi. Taki był tytuł artykułu.
„Sławny reporter z Vie Française pisze nam dzisiaj, ze pani Aubert, o której aresztowaniu przez niecnego stróża obyczajów donosiliśmy wczoraj, istnieje tylko w naszej wyobraźni. Otóż osoba ta mieszka w dzielnicy Montmartre, na ulicy Ecureuil, Nr. 18. Rozumiemy zresztą doskonale, jaki interes, a raczej, jakie interesy mogą mieć ajenci banku Waltera w popieraniu policyi, która nawzajem toleruje ich stosunki. Co zaś do reportera, o którym mowa, zrobiłby lepiej, dając nam jedną ze swoich doskonałych sensacyjnych wiadomości, za których wytwarzanie należy mu się patent specyalny. Na przykład wiadomości o zgonach, odwoływanych nazajutrz, o bitwach, których nigdy nie staczano, cytaty ważnych słów, wypowiedzianych przez różnorodnych władców, których nie widział na oczy; wszystkie informacye, stanowiące Korzyści Waltera; wreszcie małe niedyskrecye, popełniane na wieczorach u znanych damulek, lub teź wskazówki co do pewnych źródeł dochodów niektórych naszych kolegów“.
Młody człowiek bardziej się zdziwił niż zirytował, pojmując tylko, iż w tem wszystkiem mieści się dlań coś nieprzyjemnego.
— Kto panu dał wiadomość o wdowie Aubert? — zapytał Boisrenard.
Duroy nie mógł sobie na razie przypomnieć.
— Ach! to Saint-Potin — zawołał.
Odczytał powtórnie ustęp dziennika i zaczerwienił się nagle, zrozumiawszy dopiero, iż zarzucają mu przedajność.
— Jakto... utrzymują, iż jest płatny za... — wybuchnął.
— Nieinaczej! To sprawa niemiła. Pod tym względem wydawca jest bardzo surowy.
W tej chwili zjawił się Saint-Potin.
— Czytałeś artykuł Pióra? — zawołał, podbiegając ku niemu.
— Tak, i wracam właśnie od tej pani Aubert. Wistocie, istnieje taka pani, ale nigdy nie była aresztowaną. Pogłoska ta nie ma najmniejszej podstawy.
Duroy pobiegł do wydawcy, który przyjął go nieco chłodno i zmierzył go wzrokiem podejrzliwym. Po wysłuchaniu całej sprawy, Walter odpowiedział: — Udaj się pan osobiście do tej pani i napisz odwołanie w taki sposób, by się już nie ważyli pisać na ciebie podobnych rzeczy. Chodzi mi o przyszłość! Bardzo to nieprzyjemne dla dziennika, dla mnie i dla ciebie. Dziennikarz, jak zona Cezara, nie powinien być nigdy przedmiotem podejrzeń.
Duroy, wziąwszy Saint-Potin’a za przewodnika, wskoczył do dorożki:
— Montmartre, Nr. 18, ulica Ecureuil.
Był to wielki budynek, w którym trzeba się było drapać aż na szóste piętro. Otworzyła im stara kobiecina, w wełnianym kaftanie.
— A czegóż pan jeszcze chce odemnie? — zapytała, ujrzawszy Saint-Potin’a.
— Przyprowadzam pani inspektora policyi, który pragnie wywiedzieć się szczegółowo o całem zajściu.
Wpuściła ich do pokoju.
— Po panu było tu jeszcze jakichś dwóch panów; mówili, że są z dziennika, ale z jakiego, to nie wiem.
— To pan chce wiadomości? — zapytała, zwracając się do Duroy’a.
— Tak. Czy to pani została aresztowaną?
— Nigdy w życiu — odpowiedziała wzruszając ramionami.
— Nigdy w życiu. A teraz to było tak: kupuję zwykle mięso u jednego rzeźnika, który ma zawsze doskonały towar, ale ważył niesumiennie. Nieraz to już spostrzegłam, ale udawałam, że nie widzę. Tymczasem teraz, niedawno jakoś, żądając kilo kotletów, ponieważ miałam mieć na obiedzie córką i zięcia, spostrzegłam, iż waży mi same kości; co prawda były to kości kotletowe, ale ja nie chciałam. Mogłam była z nich zrobić potrawkę, ale skoro chciałam kotletów, to pocóż mi dawał ochłapy? Nie przyjęłam mięsa, a on zaczął mi wymyślać od starych wiedźm; ja mu też odpowiedziałam, że jest stary oszust. Koniec końców, od słowa do słowa, zaczęliśmy się tak sprzeczać, że było co najmniej ze stu ludzi przed sklepem, a śmiali się aż strach! I ten ich śmiech ściągnął uwagę policyanta, który zaprosił nas, byśmy się wytłómaczyli przed komisarzem. Byliśmy w cyrkule, skąd odprawili nas z niczem. Ja od tego czasu kupuję mięso gdzieindziej i nie przechodzę nawet koło drzwi tego rzeźnika, aby uniknąć nowego skandalu.
— I to wszystko? — zapytał Duroy.
— Najświętsza prawda, — kochany panie — zapewniała kobiecina, częstując go szklanką wina, lecz odmówił.
Stara nalegała koniecznie, aby dali w dzienniku wzmiankę o niesumiennem ważeniu mięsa.
Powróciwszy do redakcyi, Duroy ułożył natychmiast swoją odpowiedź.
„Jakiś anonimowy bazgracz Pióra, wyrwawszy sobie jedno piórko, szuka ze mną kłótni z powodu starej kobiety, o której utrzymuje, iż była zaaresztowaną, czemu ja stanowczo przeczę.
Widziałem na własne oczy ową panią Aubert, kobietą conajmniej sześćdziesięcioletnią, która opowiadała mi z najdrobniejszymi szczegółami swoją kłótnią z rzeźnikiem; z powodu nieścisłej wagi kotleta kłótnia ta spowodowała tłómaczenie się przed komisarzem.
Oto cała awantura.
Co do innych insynuacyj pismaka Pióra, pogardzam niemi. Nie odpowiada się zresztą na podobne rzeczy, gdy piszący ukrywa się pod anonimem.
Walter i Jakób Rival uznali, iż odpowiedź jest wystarczającą i zadecydowali, by ukazała się w dzienniku tegoż samego dnia.
Duroy powrócił do siebie wzburzony cokolwiek i niespokojny. Co też tamten odpowie? Co to może być za człowiek? Skąd taki napad brutalny? Przy szorstkich obyczajach dziennikarzy, ta sprawa zajść może daleko, bardzo nawet daleko! Noc przepędził bardzo niespokojnie.
Odczytawszy nazajutrz swoją odpowiedź w dzienniku, uznał, że w druku brzmi daleko ostrzej, niż mu się wydawała w rękopisie. Zdawało mu się, że mógł był złagodzić niektóre wyrażenia. Czuł się rozgorączkowany i następnej nocy miał znowu sny niepokojące. Wstał bardzo rano i poszedł szukać numeru „Pióra“, które prawdopodobnie musiało dać odpowiedź.
Pogoda znowu się zmieniła; mróz brał silny. Zaskoczone mrozem rynsztoki wiły się z obu stron chodników, jak dwie lodowate wstęgi.
Dzienniki nie nadeszły jeszcze do kiosku i Duroy przypomniał sobie dzień pojawienia się pierwszego swego artykułu: Wspomnienia Strzelca afrykańskiego. Ręce i nogi sztywniały mu od zimna. Odczuwać już nawet zaczął w nich ból, mianowicie w kończynach palców i chcąc się rozgrzać, począł biegać wokoło oszklonego kiosku, w którym zaledwie dostrzedz było można nos i czerwone policzki sprzedającej kobiety, przykucniętej nad rozgrzaną fajerką i otulonej wełnianym kapturem.
Pojawił się wreszcie roznosiciel dzienników i wsunął całą ich pakę przez otwarty w kiosku lufcik, a zmarznięta kobiecina podała Jerzemu żądaną gazetę.
Szukał swego nazwiska, przebiegając jednym rzutem oka cały drukowany arkusz i w pierwszej chwili nie mógł nic znaleźć. Odetchnął już z uczuciem ulgi, kiedy nagle między dwiema liniami spostrzegł to, czego szukał:
„Niejaki pan Duroy z Vie Française zaprzecza naszej wiadomości, lecz czyniąc to, kłamie. Wyznaje jednak, że istnieje niejaka pani Aubert i że została nawet zaprowadzoną do cyrkułu. Zatem, nie pozostaje, jak odrzucić tylko te trzy słowa „przez stróża obyczajów“, a wszystko będzie wypowiedzianemu Sumienie jednak niektórych dziennikarzy jest na tym samym poziomie co ich talent.
Serce Jerzego zabiło gwałtownie. Powrócił do domu, aby się przebrać, nie wiedząc zresztą dokładnie, co robi. A więc go znieważono! a znieważono w ten sposób, że niepodobieństwem było namyślać się dłużej. I za co? Za nic.
Z powodu jakiejś starej kobiety, kłócącej się z rzeźnikiem.
Ubrał się pospiesznie i podążył do pana Waltera, nie uważając, iż była zaledwie godzina ósma rano.
Pan Walter, ubrany już, czytał Pióro.
— No i cóż? — przemówił poważnie, spostrzegając wchodzącego Duroy’a. — Nie możesz się pan teraz cofnąć.
Duroy milczał.
— Idź pan zaraz do Rival’a — ciągnął wydawca. — On tą sprawą załatwi.
Duroy wyszeptał kilka słów niewyraźnych i wyszedł, by udać się do kronikarza, którego zastał jeszcze w łóżku. Usłyszawszy odgłos dzwonka, Rival wyskoczył z pościeli, a przeczytawszy echo, zawołał:
— Tam do kata! Trzeba iść zaraz. Masz kogo na drugiego świadka?
— Nie.
— Boisrenard? — Jak myślisz?
— Dobrze. Boisrenard.
— Czy umiesz władać bronią?
— Wcale nie.
— A do dyabła! A na pistolety?
— Strzelam trochę.
— To dobrze. Musisz się wprawić. Ja tymczasem pójdę ułożyć sprawę. Zaczekaj na mnie chwilkę.
Przeszedł do gabinetu i niezadługo wrócił już umyty, ogolony, elegancki.
— Chodź ze mną — zakomenderował.
Mieszkał na parterze w niewielkim domu, a sprowadziwszy Jerzego do olbrzymiej piwnicy, zamienionej w zbrojownię, w której pozatykane były wszystkie okienka, wychodzące na ulicę, zapalił cały szereg gazowych płomieni, ciągnący się aż do drugiej piwnicy. W głębi stał tu żelazny manekin, pomalowany na czerwono i niebiesko. Położywszy na stole dwie pary pistoletów nowego systemu, Rival zakomenderował, jakby na placu boju:
— Gotowe? Ognia! raz, dwa, trzy.
Posłuszny i znękany Duroy, podnosił ramię, celował, strzelał, a ponieważ dosięgnął niejednokrotnie manekinu w sam środek brzucha, gdyż będąc jeszcze dzieckiem, posługiwał się często starym ojcowskim pistoletem, używanym do zabijania ptactwa, Jakób Rival zadowolony potakiwał:
— Dobrze, bardzo dobrze, bardzo dobrze, doskonale; dasz sobie radę. Strzelaj tak do samego południa — zadecydował, odchodząc. — Masz tu ładunki, nie lękaj się ich zużyć. Przyjdę po ciebie na śniadanie i dam ci wszystkie potrzebne informacye.
Duroy pozostał sam, wycelował jeszcze kilka razy, następnie usiadł i począł rozmyślać.
Jakie to wszystko głupie! Bo i czegóż to dowodzi? Łotr, czy przestaje być łotrem, gdy się pojedynkował? Cóż zyskuje znieważony, uczciwy człowiek, stawiając na kartę życie, przejaw pierwszemu lepszemu opojowi? Umysł jego, błąkający się w pomroce, przypomniał sobie nagle opinie Norberta de Varenne, wypowiadane na temat ubóstwa ludzkiego rozumu, niskiego poziomu dążeń i zajęć całej ludzkości, głupoty moralnej!
— Jakąż on miał słuszność! — zawołał głośno.
Poczuł teraz silne pragnienie, a dosłyszawszy za sobą odgłos kropel spadającej wody i widząc umieszczony tu aparat prysznicowy, napił się chciwie. Następnie zaczął rozmyślać. W piwnicy smutno było, jak w grobie. Głuchy i oddalony turkot powozów wydawał się, jakby odgłosem dalekiej burzy. Która tez może być teraz godzina? Godziny upływały tutaj, jak prawdopodobnie upływać muszą w więzieniu, gdzie nic ich nie oznacza, nie wskazuje, prócz odwiedzin stróża, przynoszącego pożywienie. Czekał długo bez końca.
Nagle usłyszał stąpania i głosy i w tejże samej chwili ujrzał wchodzącego Boisrenard’a i Jakóba Rivala. Ten ostatni zawołał zaraz na progu:
— Już wszystko ułożone!
Duroy przypuszczając, że cała rzecz zakończona już jakimkolwiek przepraszającym listem, podskoczył aż z radości i wyszeptał:
— Ach!... dziękuję.
— Ten Langremont, to straszny jakiś głupiec — mówił dalej kronikarz. — Przyjął wszystkie nasze warunki. Dwadzieścia pięć kroków i jedna kula na komendę, podnosząc pistolet. W taki sposób ma się rękę daleko silniejszą. Patrz, Boisrenard, zobaczysz sam, co ci mówiłem.
I biorąc pistolety, zaczął strzelać, pokazując, o ile lepiej można zachować linię, podnosząc ramię cokolwiek wyżej.
— Chodźmy teraz na śniadanie, już po dwunastej — rzekł po kilku strzałach.
Udali się do sąsiedniej restauracyi. Duroy mówił bardzo mało. Jadł dlatego tylko, by nie okazać zbytecznego strachu, który go przejmował, a następnie udał się w towarzystwie Boisrenard’a do redakcyi; pracował do wieczora machinalnie, nie wiedząc sam, co robi. Nazwano go zuchem. Po południu zjawił się Jakób Rival i uścisnąwszy mu rękę, oświadczył, że spotkanie ułożone jest nazajutrz, na godzinę siódmą rano, i że świadkowie zgłoszą się do niego i udadzą się wraz z nim w zamkniętym powozie do lasku Vesinet, gdzie nastąpi spotkanie.
Wszystko to spadło na Jerzego tak niespodzianie, tak bez żadnego z jego strony udziału, bez najmniejszego zezwolenia, przyjęcia lub odrzucenia czynionych kroków i z taką szybkością, że stał odurzony, nie wymówiwszy ani słowa, nie wiedząc niemal, co się z nim dzieje. Znalazł się w domu o dziewiątej wieczorem, po spożyciu obiadu wraz z Boisrenard’em, bo ten poczciwiec nie odstępował go dziś ani na chwilę.
Zaledwie pozostał sam, począł chodzić szybkimi krokami po pokoju. Był jednak zbyt wzburzonym, by módz myśleć. Jedna, jedyna tylko rzecz zajmowała jego umysł:
— Jutro mam pojedynek.
Myśl ta jednak wywoływała w nim tylko silne wzburzenie. Był niegdyś żołnierzem, strzelał przecież do arabów, bez wielkiego dla siebie niebezpieczeństwa, jak się strzela do dzika na polowaniu.
Koniec końców, zrobił jednak, co mógł. Postąpił, jak był powinien. Będą o nim mówić, przyznawać mu racyę, winszować. I głośno, jak mówi się w chwilach wielkich wstrząśnień, zawołał:
— Co za bydlę z tego człowieka!
Usiadł i począł rozmyślać. Rzucił był na stół kartę przeciwnika, daną mu przez Rival’a, by zapamiętać dokładnie jego adres. Odczytał ją znowu, jak to już był uczynił dzisiaj co najmniej ze dwadzieścia razy: Ludwik Langremont, 176, ulica Montmartre. Nic więcej.
Przypatrywał się uważnie tym literom, pełnym dlań tajemniczości i znaczenia niepokojącego. Ludwik Langremont, co to za człowiek? W jakim może być wieku? Jakiego wzrostu? Jak wygląda? Czyż to nie oburzające, by jakiś obcy zupełnie, nieznany człowiek, raptownie zakłócił nam życie i to tak bez żadnej przyczyny, dla jakiegoś idyotycznego kaprysu, z powodu starej baby, kłócącej się z rzeźnikiem.
— Co za bydlę! — powtórzył.
Umilkł zamyślony, wpatrując się uparcie w kartę wizytową. Jakaś złość obudziła się w nim przeciw temu drukowanemu świstkowi; jakaś nienawiść z przymieszką nieokreślonego, dziwnego uczucia niemocy. Cóż to za głupia sprawa!
Chwycił nożyczki od paznogci, lezące na stoliku i przebił niemi sam środek wydrukowanego nazwiska. Zdawało mu się, ze wpycha puginał w czyjeś serce.
A zatem będzie się bić, bić na pistolety? Dlaczegóż nie wybrał przynajmniej pałasza? Byłby może wyszedł z afery z lekką tylko raną w ramię lub rękę; tymczasem pojedynek na pistolety, niewiadomo, jak może się zakończyć!
— Trzeba być zuchem — rzekł głośno.
Dźwięk własnego głosu, napełnił go strachem śmiertelnym. Obejrzał się dokoła. Czuł, że zaczyna się strasznie denerwować. Wypił szklankę wody, położył się do łóżka i przymknął oczy.
Było mu teraz strasznie gorąco pod kołdrą, jakkolwiek pokój był nieopalony. Zasnąć nie mógł żadną miarą; kładł się na wznak, przewracał z boku na bok — napróżno.
Uczuł pragnienie. Wstał więc, by się napić, przyczem ogarnął go niepokój straszliwy.
— Czyżbym się miał bać? — zapytywał samego siebie.
Dlaczego na każdy, znany odgłos w pokoju, serce zaczynało mu bić gwałtownie? Gdy zegar miał wybić godzinę, lekkie zgrzytnięcie sprężyny wstrząsało nim konwulsyjne i przerażało do tego stopnia, iż dyszał przez długą chwilą.
Zaczął filozofować nad własnym stanem:
— Czyżbym się bał?
Wszak nie; nie boi sią, skoro postanowił doprowadzić rzecz do końca, skoro jest zdecydowany bić się i nie drzeć. Czuł się jednak tak wzburzonym, że znów się musiał zapytać:
— Czy można się bać wbrew woli?
Niepewność ta przejęła go niepokojem, przerażeniem. Gdyby siła, przeciwdziałająca jego woli, siła wyższa, niezwalczona, pokonała go, coby się z nim stało? coby uczynił?
Ma się rozumieć, że pójdzie na plac pojedynku, ponieważ tak postanowił. Jeśli jednak zadrży ze strachu? Jeśli straci przytomność? I zaczął myśleć o przyszłości, o całej swej karyerze.
Uczuł gwałtowną potrzebą przejrzenia się w lustrze. Zapalił światło. Gdy spojrzał na własne swe w zwierciadle odbite rysy, zaledwie uwierzył, że patrzy na siebie samego. Zdawało mu sią, że po raz pierwszy widzi tą twarz. Oczy, patrzące wprost na niego, rozwarte były szeroko, a cera tak blada, tak bardzo blada.
Nagle oblał się potem przerażenia:
— Jutro... a jeśli tak jutro, o tej porze... będę już zabity! — zawołał.
Serce biło mu gwałtownie.
Zwrócił się ku łóżku i ujrzał się leżącym na wznak na tychże samych prześcieradłach. Widział zapadłą twarz nieboszczyka i śmiertelną bladość ręki, która już nigdy nie miała się poruszyć.
Strach go znów ogarnął na widok tego łóżka i nie chcąc na nie patrzeć, otworzył okno i spoglądał na ulicę.
Lodowate zimno wstrząsało nim od stóp do głowy; cofnął się w głąb pokoju.
Przyszło mu na myśl zapalić ogień. Rozniecił go powoli, nie patrząc nawet. Ręce, którem i dotykał potrzebnych przedmiotów, drżały mu lekko. Myśli wirowały w czaszce, urywały się, stawały się niepewne i bolesne; zamęt szalony panował w jego umyśle — był jakby pijany.
— Co ja mam począć? co się ze mną stanie? — zapytywał się ustawicznie. — Trzeba być odważnym, bardzo odważnym — powtarzał wciąż machinalnie, chodząc po pokoju. — Muszę napisać do rodziców na wszelki wypadek — zadecydował nareszcie.
Usiadł przy stoliku i wziąwszy ćwiartkę listowego papieru nakreślił:
Uznał jednak, że zanadto to pieszczotliwie, w położeniu tak tragicznem. Rozdarł ćwiartkę i rozpoczął na nowo:
„Kochany ojcze i kochana matko. Jutro o samym świcie pojedynkują się i ponieważ może się zdarzyć, że...“
Nie miał odwagi napisać reszty i zerwał się jak oparzony. Myśl ta go zgnębiła ostatecznie. Musi się pojedynkować. Nie może już tego uniknąć. Cóż się z nim dzieje? Chciał się przecież bić, miał postanowienie i silną wolą, a jednak, mimo to wszystko, mimo całego wysiłku woli, zdało mu sią, iż nie będzie mógł nawet zachować tyle odwagi, by dojść na miejsce spotkania.
Od czasu do czasu szczękał cicho zębami 1 zadawał sobie pytanie:
— Czy też mój przeciwnik bił się już kiedykolwiek? czy uczęszczał do strzelnicy? czy jest znany? do jakiej należy sfery?
Nigdy nawet nie słyszał tego nazwiska. Jednakie, gdyby ten człowiek nie był znakomitym strzelcem, nie byłby się z pewnością zgodził tak odrazu, bez najmniejszego namysłu, na przyjęcie broni tak niebezpiecznej.
Przedstawiał już sobie jutrzejsze spotkanie, swoją postawą i zachowanie się przeciwnika. Wytężał myśl, by zarysować w niej najdrobniejsze nawet szczegóły i nagle spostrzegł przed sobą ten maleńki czarny otworek lufy, skąd wybiedz doń miała kula zabójcza.
I ogarnęła go nagle rozpacz bezprzytomna. Ciało drgało konwulsyjnie; wzdłuż krzyża przebiegały mu dreszcze. Ściskał zęby, by nie krzyczeć i miał szaloną chęć rzucenia się na ziemię, darcia czego, gryzienia. Spostrzegł na kominku stojącą flaszkę i przypomniał sobie, że ma w szafce całą prawie kwartową butelkę wódki. Żołnierskim bowiem zwyczajem, codziennie rano zabijał robaka.
Chwycił butelkę i zaczął pić chciwie, wielkimi łykami, ust prawie od niej nie odrywając. Odpoczywał tylko wówczas, gdy mu już tchu brakowało. Wypróżnił ją w trzeciej części.
Ciepło, podobne do płomienia, zaczęło mu niebawem palić żołądek, rozchodziło się po wszystkich członkach, wzmacniało duszę i odurzało umysł.
— Mam już sposób — zawołał.
Czując teraz gorąco, otworzył okno powtórnie.
Dniało już. Poranek cichy był i zimny. Tam wysoko, w dali jaśniejącego nieba, gwiazdy zamierały i gasły; tu, w tej czarnej czeluści kolei żelaznej, bladły znowu zielone, czerwone i białe światełka sygnałowe.
Z tunelu wychodziły już pierwsze lokomotywy, i świszcząc, szukały pozostawionych wczoraj pociągów. Inne znowu, oddalone, wyrzucały z siebie przeciągły i powtarzający się świst, zewprzebudzenia, niby koguty, piejące w czystem polu.
— Może już tego nie zobaczą nigdy — wyszeptał znowu Duroy.
Czując jednak, że zaczyna się nad sobą rozczulać, otrząsnął się gwałtownie:
— Cóż znowu! bądźmy przecież odważni. Nie trzeba o niczem myśleć, aż do chwili spotkania. W taki tylko sposób można być zuchem.
Zaczął się ubierać. W czasie golenia napadły go jeszcze raz niepokój i obawa. Przyszło mu na myśl, że nie ujrzy już może nigdy swej twarzy.
Napił się powtórnie wódki i dokończył ubrania.
Następna godzina trudna jednak była do przebycia. Chodził po pokoju, przywołując na pomoc całą odwagą. Gdy usłyszał stukanie do drzwi, tak się przeraził, że omal nie upadł na ziemią jak długi. Byli to świadkowie.
— Więc już! — wyszeptał.
Byli we futrach. Rival, uścisnąwszy mu rękę, zawołał:
— A to dopiero zimno! Istna Syberya! Cóż, wszystko dobrze? — zapytał.
— Doskonale.
— Jesteśmy spokojni?
— Bardzo spokojni.
— To dobrze. Piłeś już co i jadłeś?
— Tak, nie potrzebuję już niczego.
Boisrenard, ze względu na niezwykle okoliczności, przypiął order cudzoziemski zielono-żółty, którego Duroy nie widział dotąd u niego.
Zeszli na ulicę. W powozie siedział jakiś jegomość.
— Doktor Le Brument — przedstawił Rival.
Duroy uścisnął mu rękę, mamrocząc:
— Dziękuję panu. Poczem chcąc zająć miejsce, usiadł na czemś twardem, lecz w jednej chwili zerwał się napowrót, jakby za naciśnięciem sprężyny. Twardym przedmiotem były pistolety.
— Ach! nie! nie! — powtarzał Rival. — W głębi walczący i doktór.
Zrozumiał nareszcie Duroy o co chodzi i usiadł, gdzie mu kazano.
Obydwaj świadkowie wsiedli również i powóz potoczył się szybko. Woźnica nie pytał o adres; wiedział już, dokąd ma jechać.
Futerał z pistoletami przeszkadzał jednak wszystkim, a najbardziej Jerzemu, który wolałby go nie mieć przed oczyma. Próbowano położyć go za plecami; gniótł krzyże; następnie umieszczono go między Boisrenard’em a Rival’em — przewracał się znowu co chwila. W sunięto go wreszcie pod nogi. Rozmowa, mimo opowiadanych przez doktora anegdot, urywała się znowu co chwila. Jeden tylko Rival mu odpowiadał. Duroy chciał okazać przytomność umysłu, lękał się jednak, by nie stracić wątku myśli, a temsamem nie zdradzić swego niepokoju. Przejęty był jedynie strachem okropnym, by nie zaczął drzeć.
Niebawem wyjechali na otwarte pole. Było około godziny dziewiątej; w jeden z tych ostrych, zimowych poranków, kiedy cała przyroda jest lśniąca, krucha i twarda jak kryształ. Drzewa pokryte szronem, zdają się pocić lodowato; ziemia dzwoni pod stopami, suche powietrze niesie odgłos najlżejszego szelestu; błękitne niebo połyskuje jak tafla zwierciadlana, a słońce jasne i zimne, przesuwa się w przestworzu, rzucając na zmarznięte stworzenia swe zimne promienie.
— Wziąłem pistolety od Gastin’a Renette — powiedział Rival. — Sam je nawet nabił. Futerał jest zapieczętowany. Zresztą będziemy ciągnąć losy, czy użyć tych, czy tez naszego przeciwnika.
— Dziękuję ci — mechanicznie odpowiedział Duroy.
Rival, pragnąc, by Jerzy nie popełnił żadnej omyłki, zaczął mu udzielać objaśnień najbardziej szczegółowych.
— Gdy zapytają: Czy panowie gotowi? — odpowiesz głosem silnym: „Tak!“ Gdy zakomenderują: „Ognia!“ podniesiesz prędko rękę i wystrzelisz, zanim wymówią „trzy“.
A Duroy powtarzał sobie w myśli
— Gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę, gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę, gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę.
Uczył się tego, jak dzieci uczą się swoich lekcyi, powtarzając je półgłosem, by wbić je sobie w głową.
— Gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę.
Powóz wjechał do lasku i skręcił w alee na prawo; potem znowu jeszcze raz na prawo. Rival, otworzywszy okno karety, krzyknął do stangreta:
— Tam, przez tą ścieżką.
Kareta skierowała się w otwartą już drogą między dwa rządy zbitego gąszczu, o listkowiu suchem, obramionem lodowatą wstęgą.
Duroy mruczał ustawicznie:
— Gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę.
Myślał przytem jednocześnie, że jakikolwiek wypadek z karetą, załatwiłby sprawą odrazu.
— Ach! gdyby się tak przewróciła! co za szczęście! gdyby tak mógł teraz złamać nogę!...
Spostrzegł jednak, na ukazującej się już teraz łączce, stojącą tam drugą karetą i czterech mężczyzn, drepczących szybko, dla rozgrzania nóg. Musiał otworzyć usta, tak go coś ścisnęło za gardło.
Świadkowie wysiedli pierwsi, potem doktor, a nakoniec walczący. Rival wziął futerał i udał się wraz z Boisrenard’em ku dwom przybliżającym się ku nim nieznajomym. Duroy widział, jak kłaniali się nawzajem z przesadną grzecznością, a potem jak weszli na łączkę, patrząc raz na ziemię, to znowu na drzewa, jak gdyby szukali jakiego przedmiotu, który upadł, lub uleciał w górę. Następnie rachowali kroki i z trudem wbili dwie laski w zmarzniętą ziemię. Zgromadzili się następnie w grupę i wykonywali ruchy, jak dzieci, bawiące się w cetno i licho.
— Czy pan się czuje dobrze? — zapytał doktor Le Brument, zwracając się do Duroy’a. — Nie potrzebuje pan czego?
— Nie, nie, dziękuję — odpowiedział.
Zdało mu się, że jest szaleńcem, że śpi, że marzy, że otacza go coś nadnaturalnego.
Czyżby się bał? Może... On jednak o tem nie wie. Wszystko się tak jakoś zmieniło dokoła niego.
— Wszystko gotowe — odezwał się w tej chwili Rival z widocznem zadowoleniem.
— Szczęście po naszej stronie; nasze pistolety zostają.
Ta wiadomość była dla Duroy’a całkiem obojętną.
Zdjęto z niego palto i przeszukano kieszenie tużurka, by przekonać się, czy niema w nich jakich ochraniających go papierów lub pugilaresów. Pozwalał na wszystko.
W myśli powtarzał nieustannie jak modlitwę:
— Gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę.
Następnie zaprowadzono go aż do wbitych w ziemie lasek i dano mu do ręki pistolet. Wówczas spostrzegł stojącego tu i prawie przed nim małego, pękatego, łysego i patrzącego nań przez okulary człowieka. Był to jego przeciwnik.
Widział go doskonale, ale umysł jego zajęty był jedyną tylko myślą:
— „Gdy zakomenderują ognia, podniosę rękę.“
— Czy panowie już gotowi? — zagrzmiał naraz, przerywając głęboką, panującą tu ciszę, jakiś głos, zdający się przychodzić zdaleka.
— Tak! — krzyknął Jerzy.
Nie słyszał nadto nic więcej, nie wiedział, nie zdawał sobie z niczego sprawy; czuł tylko, ze podnosi rękę i naciska z całej siły na cyngiel.
Nie słyszał nic.
Widział jednak lekki dymek, wydostający się z lufy jego pistoletu; a ponieważ człowiek z przeciwka stał prosto na miejscu; w tej samej postawie, dostrzegł również maleńką, białawą chmurkę, rozwiewającą się nad głową przeciwnika.
Strzelili obydwaj. Było już po wszystkiem.
Doktor i świadkowie, przyskoczywszy do niego, zaczęli go dotykać, rozpinać ubranie i pytali z niepokojem:
— Nie jest pan ranny?
— Zdaje mi się, ze nie — odpowiedział na chybił-trafił.
Langremont również stał nietknięty.
— Z tymi obrzydliwymi pistoletami to zawsze tak! — mruknął ze złością Rival.
— Albo się pudłuje, albo się zabija na miejscu.
Duroy stał jak skamieniały.
— Więc już po wszystkiem! — myślał, pełen podziwu i radości.
Musiano mu aż wyjąć pistolet z ręki; trzymał go wciąż, ściskając z całej siły.
Zdało mu się teraz, iż walczył z całym światem. Więc już było po wszystkiem! Co za szczęście! Czuł się w tej chwili tak odważnym, że wyzwałby każdego, ktoby mu się nasunął.
Świadkowie obu stron ułożyli się jeszcze co do godziny spotkania, celem spisania potrzebnego protokołu, poczem wszyscy wsiedli do powozu, a śmiejący się na koźle woźnica, trzasnąwszy wesoło z bicza, zawrócił napowrót do Paryża.
Pojechano wprost na śniadanie, w ciągu którego rozmawiano o całym wypadku.
— To na mnie nie zrobiło najmniejszego wrażenia — opowiadał Duroy. — Musieliście to sami zauważyć.
— Tak, trzymałeś się ostro! — potwierdził Rival.
Gdy protokół został już ułożony, doręczono go Jerzemu z oznajmieniem, iż trzeba go umieścić w „Echach“.
Zdziwił się on niepomiernie przeczytawszy, że zamienił dwa strzały z panem Ludwikiem Langremont.
— Ależ my daliśmy tylko po jednym strzale — rzekł do Rival’a, z odcieniem lekkiego niepokoju.
— No, tak, po jednym tylko... — odpowiedział z uśmiechem.
— Każdy po jednym... to znaczy razem dwa.
Duroy, uważając tłómaczenie za wystarczające, nie pytał o nic więcej.
— Brawo! brawo! Obroniłeś pan sztandar dziennika! — wołał Walter, ściskając go serdecznie. — Brawo!
Wieczorem pokazał się Duroy w dwóch najgłówniejszych redakcyach i w dwóch najgłówniejszych kawiarniach bulwarowych, gdzie spotkał również i swojego przeciwnika.
Nie ukłonili się sobie. Gdyby jeden z nich był ranionym, byliby sobie uścisnęli ręce. Zresztą, każdy z nich utrzymywał, że słyszał nad głową świst kuli.
— Nazajutrz, około jedenastej, otrzymał Duroy błękitną depeszę:
„Mój Boże! jak ja się przestraszyłam! Przyjdź jutro na ulicę Konstantynopolską, ażebym cię mogła ucałować, mój najdroższy. Jakiś ty dzielny — ubóstwiam cię.
Poszedł na schadzkę.
— Ach! mój najdroższy, gdybyś ty wiedział, jak ja się przestraszyłam, przeczytawszy wiadomość w gazetach! — zawołała, rzucając mu się w ramiona i okrywając pocałunkami. — Opowiedz-że mi, opowiedz wszystko. Chcę wiedzieć wszystkiem.
Musiał opowiedzieć całą historyę z najdrobniejszymi szczegółami.
— Jakąż ty noc straszliwą musiałeś przebyć przed pojedynkiem! — zawołała.
— Ależ nie. Spałem wybornie.
— Ach! ja nie mogłabym nawet zmrużyć oka. A na placu? jakże tam było?
— Gdy stanęliśmy nawprost siebie — mówił dramatycznie — oddzieleni zaledwie dwudziestu krokami, ot, tak zaledwie, jak cztery razy ten pokój, Jakób, zapytawszy poprzednio, czy jesteśmy już gotowi, zakomenderował: „Ognia“. Podniosłem natychmiast ramię i wycelowałem prosto; źle tylko zrobiłem, że wziąłem za cel głową. Broń miałem twardą, a ja przywykłem do miękkich pistoletów i w ten sposób opór cyngla rzucił strzał ponad metą. Z tem wszystkiem, kula nie musiała przejść daleko. On takie dobrze strzela, ten gałgan. Kula jego świsnęła mi tu i koło skroni. Czułem, jak przeleciała z impetem.
Klotylda siedząc mu na kolanach, obejmowała go silnie ramionami, jakby chcąc bronić ukochanego przed niebezpieczeństwem.
— Ach! moje biedactwo najdroższe, moje biedactwo... — szeptała.
— Ja bez ciebie obejść się nie mogą! — mówiła, wysłuchawszy tego całego opowiadania. — Muszą cię koniecznie widywać; a tymczasem obecność mego męża w Paryżu czyni to prawie niemożebnem. Niejednokrotnie miałabym wolną godzinką ranną i mogłabym przyjść cię ucałować; nie mogą jednak iść do tego obrzydliwego domu. Coby tu poradzić?
Przyszedł mu nagle pomysł:
— Ile płacisz za to mieszkanie? — zapytał.
— Sto franków miesięcznie.
— To dobrze. Zatem biorą to mieszkanie na swój rachunek i przeniosą się tu ze wszystkiem. Mieszkanie, które obecnie zajmują, nie odpowiada już mojej obecnej sytuacyi.
Namyślała się chwilkę.
— Nie. Ja tego nie chcą — odpowiedziała w końcu.
— Dlaczegóż to? — spytał zdziwiony.
— Dlatego...
— Ależ to żadna racya. To mieszkanie podoba mi się bardzo. Jestem w niem i pozostanę tutaj. Wreszcie, przecież ono jest zapisane na moje nazwisko — mówił ze śmiechem.
— Nie, nie, nie, nie chcą... — powtarzała ustawicznie.
— No! dlaczegóż ostatecznie?
— Bo będziesz tu przyprowadzał kobiety, a ja tego nie chcą — szepnęła mu czule.
— Ależ nigdy w życiu! Dają ci słowo — zapewniał z oburzeniem.
— Nieprawda, będziesz je przyprowadzał, mimo obietnic.
— Przysięgam ci, że nie.
— Naprawdę?
— Naprawdę, słowo honoru. To jest tylko nasze mieszkanie, tylko nasze.
— W takim razie, dobrze, mój najdroższy! — zawołała, ściskając go namiętnie. Ale słuchaj, jeślibyś mnie kiedykolwiek zdradził, choćby jedyny raz nawet, wszystko pomiędzy nami będzie skończone, skończone na zawsze.
Poprzysiągł jeszcze kilkakrotnie i w końcu postanowiono, że zaraz rozgospodaruje się tutaj, ażeby być zawsze gotowym na jej przyjęcie.
— W każdym razie przyjdź do nas w niedzielą na obiad — prosiła. — Mój mąż jest tobą zachwycony.
— Ach! Doprawdy?
Pochlebiło mu to bardzo.
— Tak, zachwycony. Ale jeszcze jedno. Opowiadałeś mi, ze byłeś wychowany w zamku, na wsi, nieprawdaż?
— Tak, albo co?
— Zatem, musisz znać się wybornie na rolnictwie; on lubi o tem rozmawiać!
— Dobrze. Nie zapomną.
Pożegnała go nakoniec, uścisnąwszy kilkakrotnie, wzruszona dotąd historyą pojedynku.
— Co za zabawne stworzenie! — myślał Duroy, idąc do redakcyi.
Pojedynek ów postawił Jerzego w rządzie naczelnych kronikarzy Vie Française; ponieważ jednak trudno mu było o pomysły, obrał sobie za specyalność deklamowanie na temat upadku moralności, charakterów, braku zupełnego pamtryotyzmu i anemii honoru francuskiego. (Dummny był bardzo z wynalezienia wyrazu: „anemmia“).
Gdy zaś pani de Marelle, pełna owego dowcipu lekkiego i sceptycznego, zwanego powszemchnie dowcipem paryskim, wyśmiewała się z tych tyrad, obalając je epigramami, odpowiamdał z uśmiechem:
— Ba! to mi wyrobi dobrą opinie na przyszłość.
Mieszkał obecnie przy ulicy Konstantynopolskiej, gdzie przeniósł był walizą, brzytwy i mydło — cały swój dobytek. Dwa lub trzy razy tygodniowo, gdy jeszcze leżał w łóżku, zjawiała się młoda kobieta i rozebrawszy się w ciągu jednej minuty, drżąc jeszcze od zimna, wślizgiwała się do łóżka. Duroy nawzajem, obiadował co czwartek w domu de Marell’ow i starał się przypodobać mężowi, rozmawiając z nim o rolnictwie. A ponieważ i jego samego ten przedmiot bardzo zajmował, dysputowali niejednokrotnie tak żywo, że zapominali obaj o żonie, drzemiącej na kanapie. Lorka drzemała również, siedząc na kolanach ojca, lub swego Bel-Ami.
Po odejściu dziennikarza, pani de Marelle, wygłaszająca zwykle swe sądy tonem doktrynerskim, zauważała:
— Doprawdy! to bardzo przyjemny młody człowiek. Ma umysł bardzo rozwinięty.
Luty miał się już ku końcowi.
Na ulicach pachniały pierwsze fiołki, przewożone na ogrodniczych wózkach.
Horyzontu Duroy’a ani jedna nie mąciła chmurka.
Aż tu, wracając raz wieczorem do domu, ujrzał wsuniętą podedrzwi kopertę. Na marce odczytał „Cannes“. List brzmiał:
„Kochany panie i przyjacielu. Powiedziałeś mi, nieprawdaż, że mogę liczyć na ciebie we wszystkiem? A zatem, chcę cię prosić o pewną przysługę straszną, to jest o przybycie do mnie, bym nie była sama podczas ostatnich chwil umierającego Karola. Zdaje się, że nie pociągnie dłużej niż tydzień. Wstaje jeszcze co prawda, ale doktorzy uprzedzili mię o rychłym końcu.
Nie mam już ani siły, ni odwagi, patrzeć ustawicznie na to powolne konanie, a myśl o zgonie przejmuje mnie strachem śmiertelnym.
Pana tylko jednego mogą prosić o podobną przysługą, gdyz mąź mój nie ma rodziny. Pan byłeś jego towarzyszem; i on cię wprowadził do dziennika. Przybywaj, błagam o to. Nie mam nikogo do pomocy.
Szczerze oddana przyjaciółka
Dziwne jakieś uczucie przepełniło mu serce, uczucie jakiejś swobody, przestrzeni, roztwierającej się przed nim.
— Ma się rozumieć, ze pojadą — szepnął. — Biedny Karol! Ha, trudno!
Wydawca, któremu zakomunikował list młodej kobiety, dał pozwolenie, z wielką jednak niechęcią.
— Tylko wracaj pan prędko — powtarzał. — Jesteś nam pan niezbędnie potrzebny.
Jerzy Duroy wyjechał do Cannes kuryerem nazajutrz o siódmej, uwiadomiwszy de Marell’ów telegraficznie.
Stanął na miejscu następnego dnia o czwartej po południu. Przewodnik zaprowadził go do willi „Jolie“, wśród sosnowego lasku, zapełnionego białymi domkami od Cannes aż do zatoki Juan.
Dom niewielki był i niski, w stylu czysto włoskim i stał na skraju drogi, wijącej się zygzakiem pośród drzew, a obfitującej na każdym kroku w malownicze widoki.
— Ach! panie Duroy, pani wyczekuje pana z taką niecierpliwością! — zawołał służący, otwierając drzwi przybyłemu.
— Jakże się miewa wasz pan? — zapytał.
— Ach! niedobrze! Niedługo już pociągnie.
Salon, do którego go wprowadzono, obity był perskim materyałem różowo-niebieskim. Ogromne okna wychodziły na miasto i na morze.
— Do licha! jak tu elegancko w tej willi — szepnął do siebie. — Skąd oni biorą pieniądze na to wszystko?
Szelest sukni skierował jego uwagę w przeciwną stronę.
— Jaki pan dobry, jaki dobry, że przyjechałeś! — zawołała pani Forestier, wyciągając doń obie ręce. — Jaki pan dobry! — dodała. I nagle go uścisnęła.
Zmierzyli się wzrokiem.
Bledsza była niż zwykle, szczuplejsza, lecz świeża, a wyglądała może nawet piękniej; delikatniejsza cera czyniła ją bardziej jeszcze ponętną niż zwykle.
— On jest teraz okropny — szeptała. — Czuje, iż jest stracony, i tyranizuje mnie w sposób straszliwy. Uprzedziłam go o pańskim przyjeździe. Ale gdzież pańska waliza?
— Zostawiłem ją na kolei, nie wiedząc, w którym hotelu pani poradzi mi stanąć. Chciałbym się ulokować blisko.
— Zamieszka pan tutaj, w willi — odpowiedziała, po chwilowym namyśle. — Pański pokój jest już nawet gotowy. On może umrzeć każdej chwili, a gdyby katastrofa nastąpiła w nocy, byłabym całkiem sama. Poszlę na kolej po pańskie rzeczy.
— Tak pani rozkaże — odpowiedział z ukłonem.
— Teraz chodźmy do niego, na górą — rzekła.
Poszedł za nią. Otworzyła jedne z drzwi na pierwszem piętrze i Duroy zobaczył Karola siedzącego na fotelu przy oknie i otulonego kołdrami; śmiertelnie blady, w czerwonem świetle zapadającego słońca — rodzaj trupa, patrzącego ku niemu. Odgadł raczej niż poznał swego przyjaciela.
Powietrze przepojone było ziółkami, eterem i żywicą, tą nieokreśloną i ciężką atmosferą, właściwą mieszkaniom, w których przebywa suchotnik.
Forestier z trudem podniósł rękę:
— Jak się masz — rzekł.
— Chcesz mię zobaczyć umierającego. Dziękuję ci.
— Umierającego! — z wymuszonym śmiechem zawołał Duroy. — To nie byłby widok zbyt zabawny, bym dla niego przyjeżdżał do Cannes. Przyjechałem cię odwiedzić i trochę odpocząć.
— Usiądź — rzekł chory, spuszczając głowę i pogrążając się w rozpaczliwych swych myślach.
Oddychał szybko, dyszał, a od czasu do czasu wydawał rodzaj jęku, jakby chcąc nim przypomnieć, jak bardzo jest chory.
— Spójrz pan na krajobraz! Jakie to piękne! — ozwała się pani Forestier, przystępując do okna i wskazując mu ruchem głowy roztaczający się stąd horyzont.
Na wprost nich, zasiany willami pagórek, opadał aż do ich willi, półkolem wzniesionej nad brzegiem morza; front domu zwrócony był na groblę, poza którą widniało miasto, ze strzelającą w górę starą wieżycą. Tył willi wychodził ku cyplowi Croisette naprzeciw wysp Lerynckich. Wyspy rysowały się jak dwie zielone plamy, rzucone na błękitne fale wody, a z wysoka wydawały się tak płaskie, iż można było je brać za dwa olbrzymie liście, pływające po wodnej toni.
A hen daleko, poza niknącą z drugiej strony zatoką, groblą i wieżycą, rysowała się na purpurowym horyzoncie sina wstęga wysokich garbów o dziwacznych, prześlicznych, zaokrąglonych, to znów stożkowatych wierzchołkach, kończących się niebotyczną, piramidalną górą, zanurzającą stopy w pełnem morzu.
— To Estherel — objaśniła pani Forestier.
Poza ciemnymi wierzchołkami przestrzeń cała płonęła krwawo-złotym blaskiem, rażącym wzrok patrzącego.
Duroy mimo woli przejęty był majestatycznem konaniem słońca.
— Tak, to przygniatające! — szepnął, nie znajdując wyrażenia, lepiej malującego jego zachwyt.
— Wpuść mi trochę powietrza — ozwał się Forestier do żony.
— Bądź ostrożny — odparła. — Późno już, słońce zachodzi, mógłbyś się zaziębić, a wiesz przecie, jak to dla ciebie szkodliwe.
— Mówię ci, że się duszę — rzekł z gniewnym gestem, uwydatniającym chudość warg, policzków i ostro występujące kości; mówiąc to, wykonał ruch lekki, nerwowy, jakby zadający kułaka. — Cóż cię to obchodzi, czy umrę dzień wcześniej lub później, skoro jestem... Otworzyła całe okno.
Powiew wpływającego powietrza musnął ich wszystkich pieszczotliwie. Wietrzyk był ciepły, spokojny, rozkoszny, wietrzyk prawdziwej wiosny, napełnionej już zapachem drzew i silnie pachnących krzewów, rosnących na tym pagórku. Przeważał mocny zapach żywicy i cierpki smak eukaliptusu.
Forestier pił powietrze oddechem krótkim, gorączkowym.
— Zamknij okno — rzekł znowu cicho, głosem syczącym od wściekłości.
— To mi szkodzi. Wolałbym zdechnąć w jakim lochu!
Żona powoli zamknęła okno i z czołem przyłożonem do szyby, patrzyła w dal.
Duroy zakłopotany, chciał coś powiedzieć do chorego, uspokajać go, lecz nie mógł znaleźć nic odpowiedniego.
— Więc nie czujesz się tu lepiej? — spytał wreszcie.
— Widzisz przecie — odpowiedział Karol, wzruszając niecierpliwie ramionami i ponownie chyląc głowę.
— No, ale w każdym razie przyjemniej tu, niż w Paryżu — począł znów Duroy.
— Tam, jeszcze kompletna zima. Ustawicznie pada śnieg, grad, albo też deszcz drobniutki, a o trzeciej po południu jest już tak ciemno, że trzeba zapalać światła.
— Co nowego w dzienniku? — zapytał Forestier.
— Nic właściwie. Na twego zastępcę wzięto małego Lacrin’a z dziennika Voltaire; nie jest jednak dość wytrawny. Trzeba, byś wracał rychło.
— Ja? Ja będę teraz pisywał kroniki sześć stóp pod ziemią — wyjąkał.
Myśl ta, stale zajmująca jego umysł, powracała ustawicznie, jak oddźwięk poruszanego dzwonka, zjawiając się przy każdem słowie, przy każdem zapytaniu.
Zapanowało długie milczenie, milczenie boleśne i głębokie.
Łuna zachodu gasła powoli, góry stawały się coraz czarniejsze. Zaróżowiony półcień, pierwszy wysłannik nocy, mający jeszcze w sobie odblaski gasnącego żaru, wnikał do pokoju, zbarwiając meble, ściany, malowidła, wszystkie kąciki mieszkania, tą mieszaniną, na którą się składa kolor czarny i purpurowy. Zwierciadło, umieszczone nad kominkiem, wydawało się jedną kałużą pełną krwi.
Pani Forestier stała wciąż nieruchoma, z czołem opartem o szybę.
Karol ozwał się głosem urywanym, dyszącym, przejmującym:
— Na ileż zachodów słońca jeszcze będę patrzeć?... ośm... dziesięć... piętnaście lub może dwadzieścia... a może nawet trzydzieści... więcej nie... Wy macie jeszcze przyszłość przed sobą... dla mnie kończy się już wszystko... a po mnie jednak... wszystko będzie tym samym szło trybem... jak gdybym należał jeszcze do żyjących. Wszystko, na co patrzę — mówił dalej po chwili milczenia — przypomina mi, iż mam stąd odejść... odejść niezadługo... za kilka dni może. To okropne... Nie zobaczę już potem nic... nic z tego, co mnie w tej chwili otacza... naj< mniejszego przedmiotu... szklanek... talerzy... łóżek, gdzie się tak wygodnie spoczywa... pojazdów... Jak to przyjemnie wyjeżdżać wieczorem na spa^ cer... Jak ja to wszystko lubiłem!
Palcami obu rąk wykonywał ruchy lekkie, nerwowe, na poręczy fotelu, jakby grał na fortepianie. Każdorazowe zaś umilknięcie przykrzejsze było jeszcze od słów, gdyż kazało się domyślać okropnych, rozpaczliwych myśli chorego.
Duroy przypomniał sobie nagle, co mówił do niego Norbert de Varenne przed kilku tygodniami:
— Ja widzę nieraz śmierć tak blisko siebie, że chciałbym dosięgnąć ją ramieniem i odrzucić gdzieś daleko... Odnajduję ją wszędzie, na kaźdym kroku. Widzę ją w zmiażdżonych na ulicy owadach, w liściach opadających, w srebrnym włosie na brodzie mego przyjaciela i wówczas z piersi mojej wyrywa się wściekły okrzyk: „Oto ona, śmierć!“
Nie rozumiał go wówczas; teraz jednak, patrząc na Karola, wiedział już, co to znaczy. Odczuł nagle przenikający go straszliwy, nieznany dotąd niepokój i oto zdało mu się, iż obok tego dyszącego, siedzącego na fotelu człowieka, dostrzega nagle stojącą tuz koło siebie, straszliwą i ohydną śmierć. Napadła go gwałtowna chęć ucieczki, natychmiastowego powrotu do Paryża. Ach! gdyby był wiedział, nie byłby tu przyjechał.
Noc, jak gdyby przedwczesna żałoba, całkowicie zalegała pokój. Widać było tylko okno i rysującą się na jaśniejszej, lustrzanej tafli, sylwetkę stojącej wciąż nieruchomo młodej kobiety.
— No i cóż, nie przyniosą dzisiaj lampy? — zapytał niecierpliwie Forestier. — To się nazywa pielęgnować chorego.
Cień rysującego się na szybach ciała zniknął i w tejże samej niemal chwili rozległ się odgłos dzwonka elektrycznego. Za chwilę wszedł służący z zapaloną lampą i postawił ją na kominku.
— Położysz się, czy zejdziesz na obiad do jadalni? — zapytała Magdalena.
— Zejdę — odrzekł.
W ciągu godzinnego czekania na obiad wszyscy troje siedzieli nieruchomo, zamieniając czasami jakieś banalne zdanie, rzucając nic nie znaczące słowo, jak gdyby zbyt długie milczenie groziło niebezpieczeństwem. Pragnęli przerwać tę głuchą ciszę i ożywić zakrzepłe powietrze tego pokoju, w którym krążyła już śmierć.
Zapowiedziano wreszcie obiad, który wydał się Jerzemu nieskończenie długim. Nie rozmawiano wcale, jedzono w milczeniu, robiąc gałki z chleba w chwilach czekania na potrawy. Służący usługiwał jakby przesuwający się cień; Forestier nie znosił teraz najlżejszego skrzypnięcia obuwia, więc służący chodził w pantoflach. Jedynie ruch zegarowego wahadła przerywał miarowo panującą tu ciszę.
Zaledwie skończono obiad, Duroy pod pozorem zmęczenia usunął się do swojego pokoju i wsparty o poręcz okna, wpatrywał się w jasną pełnię księżyca. Jakby glob jakiej olbrzymiej lampy, rzucała ona na białe mury rozsypanych will jasność chłodną i przyćmioną, zasiewając znów morze jakby łuską ruchomą, łagodną i błyskotliwą.
Duroy myślał pod jakimby pozorem mógł wyjechać natychmiast, wynajdując zmyślone powody, telegramy lub wezwanie Waltera. Zbudziwszy się jednak nazajutrz, uznał, że ucieczka jest stanowczo niemożliwą, gdyż panią Forestier niełatwo wywieść w pole, a on straciłby niepowrotnie wszelkie korzyści poświęcenia.
— Ach, do licha! to nudne! ale cóż począć? Musi się przebywać w życiu okresy przykre. Zresztą, nie potrwa to zbyt długo!...
Czas był prześliczny. Niebo okryte było szafirem, owym szafirem południa, napełniającym serce radością, Duroy udał się nad morze, uważając, iż dosyć będzie miał czasu na odwiedzenie Forestiera.
Gdy wrócił na śniadanie, służący oznajmił mu, iż pan Forestier pytał już kilkakrotnie o niego.
— Może pan zechce wejść do niego na górę — rzekł.
Udał się do Karola. Chory zdawał się drzemać w fotelu. Żona wyciągnięta na kanapce, czytała.
Forestier podniósł głowę.
— No i cóż, jakie się miewasz? — spytał Duroy.
— Zuchowato dziś wyglądasz — dodał.
— Tak, dziś mi lepiej — szepnął suchotnik.
— Odzyskałem siły. Zjedz prędko śniadanie z Magdaleną, to wyjedziemy na spacer.
— Ot, widzi pan! dzisiaj zdaje mu się, ii jest już ocalony — rzekła młoda kobieta, znalazłszy się sam na sam z Duroy’em.
— Układa projekty od samego rana. Jedziemy w tej chwili do zatoki Juan, dla zakupienia fajansów do naszego mieszkania w Paryżu. Chce koniecznie wyjechać, choć ja strasznie się tego boję. To mu może zaszkodzić.
Gdy zajechała kareta, Forestier zeszedł na dół, opierając się silnie na ramieniu służącego. Spostrzegłszy jednak karetą zamkniętą, kazał natychmiast spuścić daszek.
— Alei, zaziębisz się — protestowała żona. — To prawdziwe szaleństwo.
— Nie, czuję się daleko lepiej — nalegał.
Jechali naprzód temi cienistemi, wijącemi się wciąż pomiędzy dwoma ogrodami alejami, które czynią z Cannes rodzaj angielskiego parku, następnie skręcili na drogę, prowadzącą do Antibes i biegnącą nad samem morzem.
Forestier dawał różne objaśnienia, w miarę miejsc przebywanych. Wskazał naprzód willę, należącą do jakiegoś hrabiego z Paryża, potem wyliczał nazwiska innych. Był wesoły, tą wymuszoną, sztuczną, nietrwałą wesołością skazańca. Wskazując na okolicę, podnosił palec, gdyż do podniesienia ręki nie miał sił.
— Ot, widzisz, tam leży wyspa Świętej Małgorzaty i zamek, w którym się ukrywał Bazaine. Że też nie zniszczą pamiątki tak hańbiącej!
Następnie przeszedł do innych wspomnień pułkowych i wyliczał nazwiska, przypominające im różnorodne historye. Nagle droga skręciła w inną stronę, odsłaniając całą zatokę Juan, z białą wioską w głębi i cyplem Antibes.
— Ach! eskadra! patrz, eskadra! — wykrzyknął Forestier z dziecinną radością.
W istocie, w pośrodku olbrzymiej zatoki widać było teraz z pół tuzina wielkich okrętów, podobnych do niebotycznych skał, pokrytych konarami i rogami jeleni. Dziwaczne one były i bezkształtne, ze swymi naroślami, wieżami i ostrogami, zanurzającymi się, jakby dla podchwycenia morskich korzeni.
Trudno było nawet pojąć, jak podobna masa może się poruszać, zmieniać miejsce; wydawała się bowiem strasznie ciężką i niejako przykutą do morskiej głębiny. Wysoka, okrągła, kołysząca się baterya, w kształcie obserwatoryum, podobna była do wieży, ostrzegającej płynące okręty o rafach podwodnych.
Wielki okręt, żaglowiec, wypłynął na otwartą przestrzeń, igrając wesoło z wiatrem. Zwinny był i lekki, w porównaniu do tych wojennych potworów żelaznych, strasznych, przysiadłych jakby na morskiej toni.
Forestier silił się, by je rozpoznać.
— „Colbert“ — mówił — „Suffren“, „Admirał Dupperé“, „Le Redoutable“, „La Devastation“. Nie mylę się... to „La Devastation“.
Przybyli za chwilę do pewnego rodzaju pawilonu o wielkich wymiarach, na którym było wypisane: „Fajanse artystyczne z zatoki Juan“ — i kareta okrążywszy szmaragdowy gazon, zatrzymała się przed wystawą sklepową.
Forestier chciał koniecznie wybrać dwa duże wazony na bibliotekę. Ponieważ jednak trudno mu było wysiąść z powozu, przynoszono mu różnorodne modele. Wybierał długo, zasięgając w tym względzie rad Jerzego i żony.
— Wiesz, to na tę szafę, w głębi mojego gabinetu — mówił. — Siedząc na fotelu, mam ją zawsze przed oczami, a lubię kształt starożytny, zwłaszcza grecki.
Przyglądał się uważnie wazom, kazał przynosić inne, wracał do pierwszych. Wreszcie wybrał i płacąc rachunek, żądał natychmiastowej wysyłki.
— Wracam do Paryża za kilka dni — tłómaczył.
Gdy wracali już do domu, jadąc brzegiem zatoki, wiatr, wydostawszy się z poza jakiejś doliny, owiał ich niespodzianie i chory zaczął kaszleć.
Z początku lekko, zwykły atak kaszlu, który się jednak potęgował, przechodząc w krztuszenie, w rodzaj czkawki i rzężenie.
Dyszał ciężko, a ilekroć chciał odetchnąć, kaszel wychodzący z głębi piersi, rozrywał mu gardło. Nic go nie mogło uspokoić. Z powozu wniesiono go do pokoju, jak dziecko, a Duroy, trzymający mu nogi, czuł każde ich wstrząśnienie, spowodowane konwulsyami płucnemi.
Nawet ciepłe łóżko, nie zdołało uśmierzyć tego gwałtownego ataku, który trwał aż do północy; nareszcie zapomocą silnych narkotyków przerwano ten spazmatyczny kaszel. Z otwartemi oczami, mając głową ułożoną wysoko na poduszkach, siedział chory, aż do samego poranka.
Pierwsze słowa, jakie przemówił, były wezwaniem golarza, gdyż miał zwyczaj golić się codziennie. Podniósł się do tej operacyi tualetowej, lecz w tejże niemal chwili zmuszonym był położyć się napowrót, a oddech jego stał się tak krótkim i ciężkim, że przerażona pani Forestier kazała obudzić Jerzego, który właśnie się położył, by udał się po doktora.
Przyprowadził natychmiast pana Gavaut, który zapisawszy jakiś napój, dał jeszcze kilka poleceń, lecz gdy odprowadzający go do drzwi dziennikarz zapytał o istotny stan chorego, odpowiedział: To już agonia.
— Jutro rano skończy niezawodnie. Musi pan uprzedzić tą biedną żoną i zawezwać ksiądza. Co do mnie, nie mam tu już nic do roboty. Zastosują się jednak w zupełności do pańskiego życzenia.
Duroy poprosił do siebie Magdaleną.
— Doktor powiedział, iż umrze jutro. Sądzi, że należy zawezwać księdza. Co pani sądzi?
Wahała się przez chwilą, poczem zważywszy wszystko, rzekła głosem powolnym:
— Tak, to będzie lepiej... pod każdym wzglądem... Muszą go przygotować... powiem, iż proboszcz pragnie go odwiedzić... lub coś podobnego... sama jeszcze nie wiem co. Niech pan będzie tak dobry, wyszukać jakiegoś... jakiegoś księdza... Trzebaby takiego, któryby nie robił za wiele ceremonii. Staraj się znaleść takiego, któryby się zadowolnił spowiedzią, uwalniając nas od dalszych historyi.
Duroy przyprowadził jakiegoś starego kapłana, upewniając Magdalenę, ze ten zgodzi się na wszystko.
Zaledwie ksiądz znalazł się w pokoju konającego, pani Forestier przeszła wraz z Jerzym do pokoju przyległego.
— To go bardzo wzburzyło — rzekła. — Gdy mu wspomniałam o księdzu, twarz jego przybrała wyraz przerażający... jakby odczuł... jakieś tchnienie... no, wie pan przecież... Zrozumiał nareszcie, iż już po wszystkiem, że ostatnie to już godziny...
Mówiąc to, była bardzo blada.
— Nigdy nie potrafię zapomnieć tego wyrazu przerażenia — mówiła dalej. — Bezwątpienia ujrzał on wówczas stojącą przed nim śmierć. Widział ją...
Do uszu ich dolatywały całe zdania. Ksiądz był cokolwiek głuchy i mówił głośno:
— Ależ nie, nie, nie jest tak źle, jak się panu wydaje. Jest pan chory, ale niema żadnego niebezpieczeństwa, a najlepszym dowodem, ze przychodzą tak po sąsiedzku pana odwiedzić.
Nie dosłyszano odpowiedzi Karola. Starzec zaczął znowu:
— Nie, nie będę pana spowiadał. Pomówimy o tem, gdy pan będzie zdrowszy. Jeśli pan chce korzystać z mojej wizyty, to możesz się zresztą wyspowiadać: wcale się nie sprzeciwiam. Jestem pasterzem i korzystam z każdej sposobności przygarnięcia ku sobie owieczek.
Nastąpiło długie milczenie. Widocznie mówił teraz Forestier swym głosem cichym i bezdźwięcznym.
Nagle, rozległ się znowu doniosły głos księdza, mówiącego uroczystym tonem celebranta:
— Miłosierdzie Boga jest nieskończone powtarzaj za mną Confiteor, moje dziecko. Zapomniałeś go może, to ci pomogę. Powtarzaj za mną: Confiteor Dei omnipotenti... Beatae Mariae semper virgini...
Zatrzymywał się od czasu do czasu, jakby chcąc dać konającemu możność łatwiejszego powtarzania.
— Teraz rozpocznij spowiedź — rzekł.
Młoda kobieta i Duroy siedzieli nieruchomo, zaskoczeni dziwnym niepokojem, obezwładnieni trwogą wyczekiwania.
Chory mówił coś pocichu. Ksiądz powtórzył za nim:
— Miałeś zatem grzeszne upodobania... — mówił — a jakiej to natury moje dziecko?
— Zejdźmy trochę do ogrodu — rzekła młoda kobieta. — Nie powinniśmy słuchać jego tajemnic.
Usiedli przed domem na ławce, mając dokoła siebie rozkwitłe krzewy róż i cały gazon wonnych gwoździków, napełniających powietrze, słodkim aromatem.
— Czy wróci pani rychło do Paryża? — zapytał Duroy po chwilowem milczeniu.
— Ach! tak, niezadługo — odpowiedziała. — Gdy się to wszystko skończy.
— Za jakie dziesięć dni, nieprawdaż?
— Tak, mniej więcej.
— Czy on nie ma żadnych krewnych? — pytał dalej.
— Żadnych, oprócz dalekich kuzynów. Rodziców stracił, będąc jeszcze dzieckiem.
Patrzyli oboje na motyla, przebiegającego po barwnych gwoździkach i trzepoczącego skrzydełkami; w kielichach wonnych tych kwiatów szukał pożywienia.
Zbliżył się służący, oznajmiając, że ksiądz proboszcz już skończył. Udali się zatem do pokoju chorego.
Zdawało się, iż Forestier schudł jeszcze bardziej w ciągu ostatnich godzin.
— Do widzenia, moje dziecko — mówił ksiądz, trzymając go za ręką. — Powrócę do ciebie jutro.
I z temi słowy odszedł.
Zaledwie drzwi się za nim zamknęły, konający, dysząc ciężko, próbował podnieść ku żonie obie ręce, szepcząc:
— Ratuj mnie!... ratuj mnie... droga moja... nie chcę umierać... Ach! ratuj mnie... Mów, co trzeba robić, idź po doktora... Zrobię wszystko co tylko będzie potrzeba... Ta nie chcę... ja nie chcę...
Płakał. Grube, wielkie łzy spływały mu po wynędzniałych policzkach, a kąciki ust drżały jak u małych dzieci dotkniętych przykrością.
Ręce opadły mu znów na łóżko i rozpoczęły ruch powolny i regularny; zdawało się, iż chce coś zebrać z kołdry.
— Ależ to nic — szeptała żona, płacząc także. — To przesilenie. Jutro będzie ci lepiej. Przemęczyłeś się wczoraj tym spacerem.
Oddech konającego był szybszy, niż u zadyszanego długim biegiem wyżła, tak szybki, że trudno go już było policzyć, a tak słaby, że zaledwie był dosłyszalny.
— Ja nie chcę umierać... powtarzał ustawicznie. — Ach!... m ój Boże... mój Boże... co się ze mną stanie? Nie zobaczę już nic... nigdy... Ach! mój Boże!...
Widocznie widział coś przed sobą, coś niewidzialnego dla drugich, lecz co w jego oczach odbijało się przestrachem i obrzydzeniem.
Nagle, wstrząsnął się gwałtownym dreszczem, przebiegającym całe jego ciało i wyjąkał:
— Cmentarz... ja... mój Boże!...
Zamilkł, nieruchomy, z twarzą przerażoną, dysząc ciężko.
Mijały godziny, na sąsiednim klasztorze zegar wybił południe. Duroy wyszedł na śniadanie... i wrócił dopiero po godzinie. Pani Forestier nie chciała przyjąć żadnego posiłku. Chory leżał wciąż nieruchomo. Przesuwał ciągle palcami po prześcieradle, jakby chcąc je przyciągnąć do twarzy.
Młoda kobieta siedziała na fotelu przy nogach chorego. Duroy usiadł obok niej — czekali w milczeniu.
Była tu i dozorczyni, przysłana przez doktora, a drzemiąca w tej chwili przy oknie.
Duroy zaczynał także drzemać, gdy naraz, pod wpływem jakiegoś dziwnego odczucia, szeroko otworzył oczy i ujrzał oczy Karola gasnące jak dwa dopalające się światła. Lekka czkawka wzruszyła jeszcze gardłem konającego, a w kącikach ust ukazały się dwie cieniutkie strugi krwi, które spłynęły następnie na bieliznę. Ręce zaprzestały strasznej swej wędrówki. Przestał oddychać.
Żona zrozumiała i krzyknąwszy, rzuciła się na kolana, kryjąc twarz w poduszkach i szlochając.
Jerzy, przerażony i zdumiony, machinalnie zrobił znak krzyża. Dozorczyni rozbudzona zbliżyła się do łóżka:
— Już po wszystkiem — rzekła.
— Nie myślałem, że to tak prędko nastąpi — rzekł Jerzy z westchnieniem ulgi, odzyskując stopniowo równowagę.
Po pierwszem wrażeniu i pierwszych łzach wylanych, zajęto się natychmiast przygotowaniami do pogrzebu. Duroy biegał do późnego wieczora.
Wściekle był głodny po powrocie. Pani Forestier również się trochę posiliła, poczem zasiedli oboje, by czuwać przy zwłokach.
Na małym, nocnym stoliku paliły się dwie świece, a obok stał talerz, napełniony wodą, w której zanurzała się gałązka mimozy, gdyż nie znaleziono potrzebnego w takich razach bukszpanu. Sami byli oboje, obok tego, który już nie istniał. Siedzieli w milczeniu, zadumani, patrząc na nieboszczyka.
Jerzy, pod wpływem jakiejś siły magicznej, wpatrywał się uparcie w umarłego. Umysł jego i oko, jakby zaczarowane, spoczywały ustawicznie na tej wychudzonej twarzy, wydającej się jeszcze bardziej zapadłą, pod migotliwem światłem. Więc to był on, jego przyjaciel, Karol Forestier, rozmawiający z nim jeszcze wczoraj. Jakaż to dziwna i straszna rzecz, ten ostateczny zanik człowieka! Ach! przypomniały mu się teraz słowa, wypowiedziane kiedyś przez Norberta de Varenne. „Człowiek nie powraca nigdy.“ — Urodzą się miliony istot podobnych, mających takież same oczy, nos, usta, czaszką, wypełnioną myślami — nigdy jednak nie powróci ten, który spoczywa oto cicho na tem łożu.
Przez szereg lat żył, jadł, śmiał sią, kochał, miał nadzieje, jak wszyscy inni. A teraz było już po wszystkiem, po wszystkiem dla niego, po wszystkiem, na wieki! Życie! dni kilka, a potem nic — nic! Człowiek się rodzi, rośnie, jest szczęśliwym, żywi nadzieje — a potem umiera! Bądź zdrów człowieku! mężczyzno czy kobieto, nie powrócisz już nigdy na tą ziemią! A jednak, każdy nosi w sobie gorączkowe jakieś, nieokreślone pragnienie nieśmiertelności. Każdy jest pewnym rodzajem wszechświata — we wszechświecie i każdy znika niezadługo w gnojowisku nowych zarodków. Rośliny, zwierzęta, ludzie, gwiazdy, światy, wszystko ożywia sią, a potem umiera, po to, by w innej formie powstać. Nie powraca jednak nigdy tenże sam człowiek, robak lub planeta!
Trwoga straszna, nieokreślona przygniatała umysł Jerzego; przerażenie wobec tego bezgranicznego, nieuniknionego prawa, niszczącego bezpowrotnie istnienie tak krótkie i marne. Pochylił czoło pod tą groźbą. Myślał o muchach, żyjących zaledwie przez kilka godzin, o zwierzętach, istniejących dni kilka, o człowieku, żyjącym lat kilka, i ziemiach, istniejących przez kilka wieków. Jakaż więc różnica między jednemi a drugiemi? Kilka chwil więcej — ot i wszystko!
Odwrócił oczy, by nie patrzeć dłużej na trupa.
Pani Forestier, z pochyloną głową, zdawała się być pogrążoną w zadumie bolesnej. Piękne jej blond włosy wyglądały tak uroczo przy tej smutnej twarzy, że słodkie jakieś wrażenie, jakby podmuch nadziei, wniknęło do serca młodego człowieka. Po cóż się martwić, skoro miał przed sobą jeszcze lat tyle?
Zaczął się jej przypatrywać. Nie zwracała na niego uwagi, zajęta jedynie własnemi myślami.
— Oto jedyne w życiu szczęście: miłość! — myślał. — Szczęście objęcia ukochanej kobiety! To kres ludzkiej rozkoszy!
Jakie szczęście miał ten zmarły, że spotkał tak miłą i rozumną towarzyszkę. W jaki sposób się poznali? Jak ona mogła się zgodzić na połączenie z tak biednym i mało zdolnym człowiekiem? Jakim sposobem potrafiła z niego coś zrobić?
Zaczął myśleć o wszystkich tajemnicach życiowych. Przypomniał sobie szepty co do hrabiego Vaudrec’a, który jakoby miał ją wyposażyć i wydać za mąż.
Co tez ona teraz pocznie z sobą? Za kogo wyjdzie: za deputowanego, jak przypuszczała pani de Marelle, lub może za dziarskiego jaskiego chłopca, któryby przewyższał Forestiera? Czy ona tez ma jakie plany, projekta, marzenia ukryte? Jak bardzo chciałby o tem wiedzieć! Ale cóż go to właściwie obchodzi? Zadał sobie to pytanie i naraz zrozumiał, że ta jego troska o nią pochodzi z ukrytych, niewyraźnych a tajemnych myśli, które sobie uświadomić możemy, grzebiąc w najtajniejszych pokładach duszy.
Tak, dla czegóż nie miałby spróbować, czy nie uda mu się podbić dla siebie tego serca? Jakiż on byłby z nią silny i niebezpieczny dla innych! Jak mógłby zajść prędko, daleko i niezawodnie. Dlaczegóż nie miałoby mu się powieść? Czuł dobrze, że jej się podoba, że miała dla niego więcej nawet, niż sympatyę, jedno z tych uczuć, które rodzi się pomiędzy dwiema naturami podobnemi, a polega na wzajemnem przyciąganiu się i pewnego rodzaju niemem wspólnictwie.
Ona wie przecież, że jest inteligentny, odważny, zacięty; mogła mieć do niego zaufanie. Czyż nie zawezwała go w chwili tak poważnej? Po cóż go przywołała? Czyż nie miał dopatrywać się w tem pewnego wyboru, rodzaju wyznania, jakiegoś określenia stosunku? Myślała o nim w chwili, gdy miała zostać wdową; może właśnie dlatego, ze marzyła o tym, który stanie się nowym jej towarzyszem, sprzymierzeńcem?
Uczuł gwałtowną chęć dowiedzenia się o wszystkiem, poznania jej zamiarów. Miał odjechać pojutrze, nie mogąc przecież zostać tu sam na sam z młodą kobietą. Trzeba się zatem spieszyć; trzeba przed powrotem do Paryża wywiedzieć się zręcznie i delikatnie o jej zamiarach, nie pozwolić, by uległa może innemu pretendentowi, związać ją z sobą bezpowrotnie.
W pokoju panowała cisza głęboka. Jedynie rytmiczny dźwięk stojącego na kominku zegara przerywał ciszę niezamąconą.
— Musi pani być bardzo zmęczoną — szepnął.
— Tak, ale przedewszystkiem jestem straszliwie przybitą — odpowiedziała.
Dźwięk ich głosu, dziwnie brzmiącego w tym pokoju, przeraził ich oboje. Spojrzeli jednocześnie na twarz zmarłego, jakby spodziewali się dostrzedz lekkie jego poruszenie, usłyszeć głos, jakim przemawiał do nich przed kilku jeszcze godzinami.
— Ach! to straszny cios dla pani — mówił dalej Duroy. — Nietylko cios, ale i całkowita zmiana w życiu, prawdziwy przewrót całej istoty.
Westchnęła przeciągle, bez odpowiedzi.
— Jakie boleśnie dla młodej kobiety — zaczął znowu — zostać tak zupełnie osamotnioną.
Umilkł. Kobieta milczała uparcie.
— W każdym razie — wyszeptał — wie pani przecież o istniejącym między nami układzie. Rozporządzaj mną, jak ci się podoba. Należę do ciebie w zupełności.
Podała mu rękę, rzucając na niego jedno z tych spojrzeń melancholijnych i słodkich, przenikających nas do szpiku kości.
— Dziękuję — szepnęła. — Jesteś pan dobry, bardzo dobry. Gdybym śmiała i mogła coś zrobić dla pana, odpowiedziałabym również: Proszę na mnie liczyć.
Ujął ofiarowaną mu dłoń i trzymał w uścisku, pełen gorącej żądzy ucałowania jej. Uczynił to nareszcie i podniósłszy ją do ust, długo trzymał przy wargach delikatną, ciepłą, rozgorączkowaną i wonną rękę.
Gdy jednak uczuł, że przyjacielska ta pieszczota zaczyna się przedłużać, opuścił zwolna tę drobną dłoń, która opadła niedbale na kolana młodej kobiety.
— Tak, będę bardzo osamotniona — przemówiła poważnie — postaram się jednak być silną.
Sam nie wiedział, w jaki sposób ma jej dać do poznania, że byłby szczęśliwy, bardzo szczęśliwy, gdyby mógł posiąść ją w zupełności. Nie mógł jednak powiedzieć tego w tej chwili, w tem miejscu, wobec tego trupa; mógł natomiast znaleść jeden z owych frazesów dwuznacznych, przyzwoitych i skomplikowanych, które w formie ukrytej wyrażają wszystko, co wyjawić pragniemy.
Powstrzymywał go jednak ten trup, sztywny, rozciągnięty na łóżku, a znajdujący się tak blisko. Co więcej, w zamkniętym tym pokoju czuć już było od chwili pewien odór, jakby zgniły oddech, wychodzący z tej nadpsutej piersi, ów pierwszy podmuch rozkładu, jakim biedni umarli, rozciągnięci na łóżku, przerażają dozorujących ich krewnych; podmuch straszliwy, który napełnić ma niebawem wnętrze trumny.
— Czy nie możnaby otworzyć trochę okna? — zapytał. — Zdaje mi się, iż powietrze tu niedobre.
— I owszem — odpowiedziała. — Sama już to spostrzegłam.
Podszedł do okna i otworzył. Cała wonna świeżość nocy owiała pokój i zamąciła światło gromnic. Księżyc, jak poprzedniego wieczora, oblewał swymi jasnymi i spokojnymi promieniami mury białych wili, srebrząc jasną tafią morza.
Duroy pijąc to powietrze, uczuł nagle wstępującą weń nadzieją, jakby przeczucie szczęścia.
— A może pani odetchnie cokolwiek? Czas taki cudowny.
Zbliżyła się doń powoli i wsparła łokciami na oknie.
Wówczas cichym głosem szepnął:
— Proszą mnie posłuchać i zrozumieć, co chcą powiedzieć. Przedewszystkiem proszą się nie oburzać, ze będę mówił o takich rzeczach w chwili podobnej, lecz wyjeżdżam pojutrze, a gdy pani powróci do Paryża, może już być dla mnie wszystko stracone. Rzecz jest taka... Pani już wie, że jestem biedakiem, bez majątku, mogącym jednak dojść do czegoś. Mam wiele silnej woli, trochę sprytu i inteligencyi, jak mi się zdaje, i jestem na drodze, na bardzo dobrej drodze. Z człowiekiem, stojącym u mety — wiadomo, co się bierze, z człowiekiem rozpoczynającym drogą, nie można przewidzieć, do czego dojdzie. Tem gorzej, lub tem lepiej. Otóż, będąc niegdyś u pani, powiedziałem ci, że najgorętszem mojem marzeniem byłoby poślubienie podobnej ci kobiety. Powtarzam i dzisiaj to pragnienie. Proszą nie odpowiadać. Pozwól mi pani powiedzieć wszystko. Nie zanoszą dziś do ciebie żadnej prośby. Miejsce i chwila uczyniłyby ją odrażającą. Idzie mi jedynie o to, byś wiedziała, że od jednego twego słowa zależy całkowicie moje szczęście, że możesz uczynić ze mnie braterskiego przyjaciela, lub męża, stosownie do twojej woli, że cała istota moja i serce w zupełności do ciebie należą. Nie chcę, by mi pani teraz odpowiadała, nie chcę nawet, byśmy powrócili tu do tego przedmiotu. Gdy spotkajmy się w Paryżu, pozwoli mi pani odgadnąć swe postanowienie. Do tej pory ani słowa, nieprawdaż?
Powiedział to wszystko, nie patrząc na nią, jakby wysyłał te wyrazy w noc, roztaczającą się przed nim, a ona znów była tak nieruchoma, tak zapatrzona w krajobraz, oświetlony bladym księżycem, że zdawała się nie słyszeć nawet jego słów.
I stali tak długo, oparci na oknie, tuż obok siebie, zadumani i milczący.
— Trochę za chłodno — rzekła wreszcie.
Wróciła do łóżka umarłego. Jerzy poszedł za nią.
Zbliżywszy się poznał, że w istocie ciało Forestier’a zaczęło się rozkładać; odsunął swój fotel, nie mogąc znieść tego odoru zgnilizny.
— Trzeba będzie włożyć go zaraz rano do trumny — rzekł.
— Tak, oczywiście — odpowiedziała. — Stolarz przyjdzie około ósmej.
— Biedny chłopiec! — westchnął Duroy.
On a również wyrzuciła z piersi głębokie westchnienie rezygnacyi.
Oswojeni już cokolwiek ze śmiercią, mniej przypatrywali się teraz nieboszczykowi, godząc się w myśli na to zniknięcie, które przed chwilą jeszcze przerażało ich i oburzało — ich, również śmiertelnych i znikomych.
Siedzieli w milczeniu, podług zwyczaju czuwając przy umarłym. Koło północy jednak Duroy zdrzemnął się pierwszy. Gdy się przebudził, spostrzegł, że pani Forestier śpi również; poprawił się więc w fotelu, usiadł wygodniej i zamykając ponownie oczy, mruknął:
— Do licha! w łóżku jednak wygodniej.
Obudził go nagle jakiś szmer. Wchodziła dozorczyni. Był już dzień. Siedząca naprzeciw kobieta wydawała się równie, jak on, zdziwiona. Była cokolwiek blada, lecz mimo nocy spędzonej na krześle, była zawsze piękną i milutką.
Duroy spojrzał na nieboszczyka.
— Ach! jego broda! — krzyknął wstrząs śnięty dreszczem.
Na tem rozkładającem się ciele, broda wyrosła w kilka godzin tak, jak u żyjącego w ciągu dni kilku.
Patrzyli ze zdumieniem na ten dalszy ciąg życia po śmierci, jakby na jakiś cud straszliwy, na jakąś nadludzką groźbą zmartwychwstania, coś anormalnego i przerażającego, coś, co wstrząsa i w pomieszanie wprawia rozum człowieka.
Udali się następnie na parogodzinny spoczynek, po którym, około jedenastej, ułożywszy Karola do trumny, uczuli się naraz swobodniejsi, jakby rozpogodzeni. Usiedli przy śniadaniu naprost siebie, z chęcią rozmawiania o czemś weselszem, pocieszającem, z chęcią powrotu do życia, po załatwieniu się ze śmiercią.
Przez otwarte szeroko okno wpływało całą falą łagodne ciepło wiosenne, wnosząc wonny podmuch kwitnących pod oknami gwoździków.
Magdalena zaproponowała przejście się po ogrodzie i zaczęli przechadzać się zwolna około szmaragdowego gazonu, oddychając z rozkoszą ciepłem powietrzem, napełnionem zapachem żywicy i eukaliptusów.
— Słuchaj, kochany przyjacielu — ozwała się nagle, nie patrząc na niego, jak on to uczynił ubiegłej nocy, w pokoju, tam na górze.
Mówiła powoli, cicho, poważnie. — Słuchaj, kochany przyjacielu, namyśliłam się już dobrze... nad tem, coś mi powiedział dziś w nocy i nie chcę cię zostawić teraz bez słowa odpowiedzi. Zresztą, nie odpowiem dzisiaj ani tak, ani nie. Poczekajmy jeszcze, zobaczymy, co będzie, poznamy się lepiej. Przedewszystkiem, namyśl się dobrze. Nie daj się porwać pierwszemu popędowi. Jeżeli mówię z tobą o tem w tej chwili, gdy biedny Karol nie został jeszcze nawet pochowany, to dlatego jedynie, że po tem, coś mi mówił, pragnę, byś się dowiedział dokładnie, jaką jestem i jeśli nie posiadasz... charakteru, zdolnego do zniesienia mnie, abyś przestał nosić się z myślami, wypowiedzianemi niedawno. Słuchaj, co powiem i zrozumiej dokładnie. Małżeństwa nie uważam jako krępujący łańcuch, lecz jako pewien rodzaj spółki. Żądam swobody, swobody całkowitej w mych czynach, w mych przedsięwzięciach, postępowaniu, we wszystkiem. Nie zniosłabym najlżejszej kontroli, zazdrości lub krytyki. Zobowiązałabym się, oczywiście, nie skompromitować nigdy człowieka, któregobym nazwisko nosiła, i nie narazić go na wstyd lub śmieszność. Jednakowoż człowiek ten musiałby się zgodzić najzupełniej, że będzie uważać mnie za równą sobie, za towarzyszkę, a nie za poddaną lub też posłuszną i uległą małżonkę. Wiem dobrze, że przekonania moje różnią się od zwykle przyjętych, lecz nie zmienię ich ani trochę. Taką jestem.
Dodaję jeszcze: nie odpowiadaj mi teraz; byłoby to bezużyteczne i niewłaściwe. Zobaczymy się później i wrócimy do tego przedmiotu.
Teraz idź pan na przechadzkę. Ja wracam do niego. A zatem do wieczora!
Duroy złożył długi pocałunek na ręce Magdaleny i oddalił się bez słowa.
Wieczorem zobaczyli się dopiero przy obiedzie, poczem udało się każde do swego pokoju. Upadali ze znużenia.
Karol Forestier pochowany został nazajutrz, bez żadnej okazałości, na cmentarzu w Cannes. Duroy pospieszył do kuryera, wychodzącego do Paryża o pół do drugiej po południu.
Pani Forestier odprowadziła go na stacyę. Przechadzali się spokojnie po wybrzeżu, aż do chwili nadejścia pociągu, rozmawiając o rzeczach obojętnych.
Nadszedł wreszcie pociąg bardzo mały, prawdziwy kuryer, składający się z pięciu zaledwie wagonów.
Dziennikarz wybrał miejsce dogodne, poczem wyszedł jeszcze na chwilkę rozmowy z młodą kobietą. Owładnęła nim raptownie jakaś tęsknota, smutek, żal gwałtowny, jakby się lękał, iż utraci ją na zawsze.
Rozległ się głos urzędnika:
— Marsylia, Lyon, Paryż, proszę wsiadać.
Duroy zajął miejsce i oparłszy się łokciami na oknie wagonu, rzucił jeszcze kilka słów na pożegnanie. Lokomotywa wyrzuciła z siebie przeciągły świst i pociąg ruszył z miejsca.
Młody człowiek, wychylony przez okno, patrzył na stojącą nieruchomo i śledzącą go wzrokiem kobietą. Nagle, gdy miał ją już stracić z oczu, przyłożył obie ręce do ust i posłał jej pocałunek.
Kobieta odpowiedziała mu, lecz dyskretnie, z pewnem wahaniem i namysłem.
