M. Arcta Słownik Staropolski/całość

<<< Dane tekstu >>>
Autor	Antoni Krasnowolski Władysław Niedźwiedzki
Tytuł	Słownik Staropolski
Wydawca	Wydawnictwo M. Arcta
Data wyd.	ok. 1920
Miejsce wyd.	Warszawa
Źródło	Skany na Commons
Inne	Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI
Indeks stron

[23] [24] Abychmy, abychom, abyśmy.

Abychowa, abychwa, abyśmy dwaj (dwie, dwoje).

Acan, p. Waćpan.

Acani, p. Waćpani

Acanka, acanna, p. Waćpanna^[1].

Acaństwo, p. Waćpaństwo^[2].

Achańcza (z węg. akancsa), motłoch.

Acindziej, p. Waćpan.

Acz, aczci, 1) chociaż, aczkolwiek, lubo; 2) czyliż.

Acze, ponieważ, bo.

Aczkoli, aczkole, acz kakole, aczkolwie, aczy, acz, aczkolwiek, choć, jakkolwiek.

Aczli, jeśli.

Aczy, może kto wie, czy nie, azali nie.

Ać, niech, niechże.

Adept, alchemik, człowiek robiący złoto.

Adjustunek, strój, ubiór.

Adra (z niem. Ader), inkrustacja z forniru albo metalu; żyły jaśniejsze albo ciemniejsze na kamieniu albo drzewie.

Adrować, inkrustować wyroby stolarskie drzewem albo metalem.

Adziam, Persja.

Adziamski (z tur.), perski.

Aerya, wolne, świeże powietrze.

Afteleder (z niem. Afterleder), łata przy butach z cholewami.

Agażant, angażant, (z fr. engageante), długa mankietka kobieca; dawniej strój kobiecy na głowę.

Agiendka, notatnik, notesik.

Agnus, wizerunek baranka (bożego); część mszymszy.

Agnusek, agnuszek, baranek wielkanocny.

Ajer, agier, tatarak, szuwar, kalmus.

Ajerówka, wódka ajerowa, kalmusówka.

Ajusterunek, umundurowanie.

Akces (łac.), 1) przystąpienie do czego; 2) przystęp, który kto ma do kogo.

Akcja, w znacz. 1) powództwo, proces; 2) stronnictwo.

Akcydensa (łac.), dochody, łapówki.

Akomodować się komu, dogadzać komu, [25]stosować się do kogo, przypodobywać się, przymilać się, nadskakiwać, zasługiwać się komu, ujmować sobie kogo.

Akwawita, okowita, wódka.

Akwilon, wiatr północny.

Alabard, alabarda, alabart, p. Halabarda.

Alagrek (z franc. à la grecque), taniec, którym u nas dawniej kończono bale.

A akantAlakant, Alikant, wino hiszpańskie czerwone, słodkie lub cierpkie z Alcante.

Alamoda (z fr. à la mode), moda, nowość w ubiorze, modność; modna suknia kobieca.

Alaputra, ciasto zaparzane, suche.

Albarda, p. Halabarda.

Albertki, ciastka deserowe.

Alcbant, p. Halsbant.

Alegować (z łac. allegare), czym składać dowód, dowodzić; przytaczać co na dowód, powoływać się na co, uzasadniać, popierać.

Alemanda, (z fr. allemande), rodzaj tańca.

Ależ, aż, dopóki nie.

Alherunt (arab.), nędza, tkanina z szychu.

Ali, oto, a oto.

Alibo, 1) albo; 2) lubo, choć.

Aligierować, przymieszać, przytopić jednego kruszcu do drugiego.

Alikant, alakant, Alkant, wino hiszpańskie, czerwone alkańskiealkańskie.

Aliż1. Aliż, aż. (Nie będę jeść drzewiej, aliż poselstwo zjednam).

Aliż2. Aliż, aliżści, alić, aliści, aż tu, gdy w tym, aż.

Alkaraza (z hiszp. alcarraza), naczynie z cedzeńca do napojów, dla utrzymania ich w stanie chłodnym.

Alkierz, (z niemiec. Erker), pokoik boczny, bokówka.

Alkoba, alkowa, sypialnia bez okna.

Almakować, ucztować, balować.

Almarja, almarka, olmarja, (z łac. armarium), schowanko, szafa, skrzynia.

Almawiwa, płaszcz [26]hiszpański kolisty bez rękawów.

Almeja, tancerka indyjska, bajadera.

Almucja, futerko popielicowe z kapturkiem.

Alsbant, p. HalsbantHalsbant.

Alsiklecza (węg.), rodzaj suknasukna.

Alszbancik, alszbaniczek, p. Halsbant.

Alsztuch, alsztuk, p. Halsztuk.

Alsztyn (z niem. Halsstein), naszyjnik z drogich kamieni.

Altarysta, altarzysta, ołtarzysta, ksiądz, pomocnik plebana, wikarjusz, utrzymywany z altarjów (dochodów ołtarza).

Alteca (z włosk. altezza), wyniosłość, wystawnośćwystawność, przepych; magnaterja.

Altembas, ałtembas (tur.), tkanina o osnowie jedwabnej a wątku złotym.

Alterkacja (z łac.), spór, sprzeczka.

Alternata (z łac.), kolej, zmiana kolejna.

Alterować, 1) zmieniać, odmieniać; 2) martwić, smucić, trapić.

Altyn, materja przetykana złotem.

Alzbant, halzbant (z niem. Halsband), część ubioru służąca do przyozdobienia szyi.

Ałłachować (arab. Allah, Bóg), ałłakować, hałłakować, wołać: Ałłach!

Amanat (z arab.), zakładnik, wzięty przez nieprzyjaciela dla pewności dotrzymania ugody.

Amanuens (łac.), pisarz podręczny, sekretarz.

Amarykować (z łac. amarus — gorzki), gorzko narzekać, żalić się, utyskiwać, uskarżać się, biadaćbiadać.

Ambaje (z łac. ambages, zakręty), 1) p. Androny; 2) mżonki, urojenia, majaczenia.

Amber, rodzaj drogiego kamienia.

Amelja, Amelka, amelika, 1) puszka, puzderko, torebka, kaleta; 2) rodzaj ładownicy.

Amernia (niem.), kuźnica.

Amidam, rodzaj przyprawy korzennej w dawnej kuchni polskiej.

[27]Ampleks, amplekt (z łac.), uściśnienie, objęcie.

An, a on.

Ana, a ona.

Ancyz, dawna nazwa tańca angleza.

Anczosy (z fr. anchois), rybki podobne do sardeli.

Androny, andrykuły, brednie, banialuki, bzdurstwabzdurstwa.

Androtnik, piekarz andrutów; forma do ich pieczenia.

Andrykuły, p. Androny.

Andziar, andżar, nóż turecki, kindżał.

Anfrakt (z łac. anfractus), skręt, załam.

Angarja (z grec.), obowiązek dawania podwód, wogóle ciężary, także więzienie prywatne dla poddanych i dłużników.

Angaryzacja, ucisk chłopa.

Angieł, angioł, anioł.

Angisterka, flaszeczka, naczyńko.

Ani, a oni.

Animusz (z łac.), duch, serce, odwaga, fantazja, werwa, gniew; wspaniałość.

Animuszny, animuszowaty, pełen animuszu, zuchowaty.

Aniwersarz (z łac.), rocznica; nabożeństwo doroczne za nieboszczyka.

Aniwiem, bowiem nie.

Aniż, aniżli, niż, aniżeli.

Ano, 1) a ono, aż tu, a oto, aż oto, wtedy więc, a to; 2) tak jest; 3) że, iż. (Dobrotliwy, gdy widzi, ano ty się starasz). 4) więc.

Anoby, niechby.

Anszkot, rodzaj materji jedwabnej.

Antolarz, (z fr. entoilage), antularz, antulaż, rodzaj koronek niciowych.

Antrycharz, handrycharz, (z niem. handreichen — pomagać), pomocnik ręczny kopacza w górnictwie.

Antwas, antfas (z niem. Handfass), miednica z dzbanem, umywalnia.

Antwerk, hantwerk, (z n. Handwerk), pompa ręczna do wyciągania wód szybem.

Antykamera, przedpokój, sień, przedsionek.

[28]Antypast (z włosk. antipasta), przekąska albo napój przed obiadem dla zaostrzenia apetytu, przysmaczek, przen. rozkosz, uciecha.

Antypecik, staropolska legumina; pasztecik z mięsa i owoców, w formie wypiekany.

Antypka (z tur. antep — wiśnia), wiśnia, czereśnia turecka; cybuch z czereśni tureckiej.

Aparencja, pozór, blask, okazałość.

Aplauz, okrzyk pochwalny, oklask, pochwała.

Apostoł, nazwa dużego kielicha.

Aprendować, aprehendować, zważać na co, obawiać się, wahać się.

Aprensja, aprehensja, baczność, uwaga, dbałość o co; smutek, rozpacz.

Aprosza (z franc. approche), przykop, rów kopany dla dojścia do wałów fortecy.

Apszlag (z niem.) wyłoga na stroju, obszlega.

Apteczka, szafka z flaszkami, trunkami.

Arald, p. Herold.

Aras, p. Haras.

Arcab, warcab.

Arcap, p. Harcap.

Arcerz, p. Harcerz.

Archa, arka.

Archandrja, archandza, archandja, akandja, okindja, (z tur.), orszak, tłum, gawiedź.

Archiduk, arcyksiążę.

Archistraleg (greckgreck.), arcyhetman, przydomek św. Michała.

Architryklin, 1) główny pokój bawialny w domach staropolskich, salon; 2) gospodarz, rządca, starosta weselny.

Arcybożnik, arcyszkolnik, przełożony bożnicy żydowskiej.

Arcycelnik, przełożony nad celnikami.

Arcycześnik, wielki cześnik, wielki podczaszy.

Arcyociec, patryjarcha.

Ardość, hardość.

Ardziakon, archidjakon.

Argować, udowadniać, argumentami wywodzić.

Argumentulak, człowiek drobiazgowy, pedant, subtelny w dowodzeniu.

[29]Arhara, lichy koń, szkapa.

Arjanieć, stawać się arjaninem.

Arkabuz, arkiebuz, harkabuz, hakownica, broń palna ręczna bez bagnetu, w XV w., strzelba, rusznica.

Arkabuzer, arkabuzyr, arkabuzjer, arkiebuzjer, harkabuzjer, żołnierz, uzbrojony w arkabuz, husarz.

Arkan (z łac.), 1) tajemnica; 2) (z tur.), stryczek z włosia, używany do łowienia dzikich koni, lasso.

Arkas, potrawa na zimno z mleka, śmietany i żółtek.

Arkus (z łac.), brama w kształcie łuku na końcu ulicy ogrodowej.

Armować, harmować, uzbrajać, przygotowywać do wojny.

Artemiza (greck.), szpada.

Arumszmalc, armuszmal, (niem. Eier im Schmalz, jaja w szmalcu), potrawa staropolska z jaj sadzonych.

Arus, harus, rodz. materji.

Arynga (włos.), formuła pisania lub mówienia.

Arzekąc, arzkąc, arzką, mówiąc.

Asan, p. Waćpan.

Asani, p. Waćpani.

Asanna, p. Waćpanna^[1].

Asaństwo, p. Waćpaństwo^[3].

Asawuła, asauła, asawuł, asauł, esauł, oficer kozacki, adjutant atamana; strażnik, dozorca polowy.

Asenterować (z niem.), pobierać do wojska.

Asenterunek, pobór do wojska, stawienie się do wojska.

Asindziej, asyndziej, asindzi, asyndzi, Asan (Waćpan), dobrodziej.

Asińdźka, asynćka, Waćpani Dobrodziejka.

Askinia, jaskinia.

Aspan, p. Waćpan.

Aspani, p. Waćpani.

Aspanna, p. Waćpanna^[1].

Aspaństwo, p. Waćpaństwo^[4].

Aspekt (łac.) 1) rozłożenie gwiazd na niebie w czasie narodzenia czyjego; 2) przepowiednia, dobry lub zły znak, który astrologowie z ciał [30]niebieskich tłumaczyli; 2)3) wróżba: oznaka na przyszłość.

Assumpt (łac.), pobudka, pochop do czego.

Assur, Asyryjczyk; Turczyn.

Astrych, jastrych (z niem. Estrich), zaprawa z potłuczonych kamieni, cegły i wapna; podłoga z cegły.

Aść, p. Waszmość^[5].

Aśćka, forma żeńs. od Aść.

Atendent, strażnik celny.

Atenijski, ateński.

Atentować (łac.), 1) napastować, 2) pilnować, doglądać.

Atlant, podpora w postaci olbrzymiej figury, dźwigającej belkowanie, karjatydakarjatyda.

Ato, a oto, oto, ot.

Atyla, kaftan węgierski z wylotami, dołman.

August, sierpień.

Augustówka, rodzaj szabli.

Auktorament, Autorament, zaciąg do wojska.

Auster (z łac.), wiatr południowy.

Austerja (włos.), karczma, zajazd, gospoda, oberża.

Austernik, utrzymujący austerję; karczmarz, oberżysta.

Austryga, ostryga.

Auszus, ausus (z niemniem.), towar wybrakowany, wybiórki.

Autocefal (z greck.), biskup, nie uznający nad sobą zwierzchności duchownej.

Auzoński, włoski.

Awa, 1) oto; 2) aza, azali, kto wie; 3) czyż; (awa nie przyjdzie; jakoś poległ mężny wojowniku, awa i królom śmierć nie przepuści).

Awantaż, Awantazja (fr.), zysk, korzyść, pożytek, pierwszeństwo.

Awarja, hawarja (franc.), uszkodzenie okrętu w podróży; straty w towarach na okręcie.

Awerny (z łac.), piekło.

Awers (łac.), główna, czołowa strona monety, z wizerunkiem panującego, albo z herbem.

Awiza (franc.), doniesienie, wiadomość, nowina.

Awizarz, gazeciarz, dziennikarz.

[31]Awo, awoż, 1) nuż, może, przecież; 2) owo, owóż, oto; 3) awo zgoła, awo krótko — krótko mówiąc, słowem.

Awuls (łac.), 1) folwark, należący do większego majątku; 2) oderwisko zrosłe; 3) grunt nieprawnie oderwany od majątku; oderwanie części kraju.

Awulsja, oderwanie nieprawne gruntu od majątku.

Aza, azaż, azali, azaliwiem, zazaż, 1) czy, czyż; czy nie? 2) może, a nuż!

Azard, hazard.

Azuka, p. Hazuka.

Azur, p. Lazur^[6].

Azyjski, azjatycki.

Azyl (z łac.), schronienie w ucieczce, przytulisko.

Azyma, Azymus, Azymum (grec.), chleb przaśny, przaśnik, opłatek, maca.

Ażard, hazard.

Ażardować, hazardować, narazić na niebezpieczeństwo.

Aże, aż.

Ażklos (z niem. Aschglas), szkło zmieszane z popiołem.

Ażucka, ażuka, p. Hazuka.

Ażur1. Ażur (fr.), 1) rzecz ażurowa, przejrzysta, filigran; 2) oprawa drogich kamieni bez okrycia ich strony spodniej.

Ażur2. Ażur, ażurowo, przejrzyście, dziurkowato.

Ażusta (z franc. ajustée, przystrojona, ozdobiona), rodzaj ubrania.

B.

Babak, dziad, staruszek.

Babejski, babisty, babi, babski.

Babić, 1) czuwać przy położnicy, trudnić się akuszerstwem; 2) oczepiać, wkładać czepek podczas oczepin.

Babiec, lekarz akuszer, położnik.

Babiniec, kruchta, przysionek kościelny, gdzie [32]baby siadają; miejsce pod daszkiem, opasującym wiejską cerkiewkę; mieszkanie kobiet, fraucymer, izba dla służby żeńskiej.

Babinos, ciastko półfrancuskie w kształcie nosanosa.

Babizna, spadek po babce; mienie babki; spadek po żonie; własność żony; spadek po matce; życie starej kob. w przytułku.

Babol, bąbel.

Babosze, babusze (tur.), trzewiki tureckie, papucie, pantofle.

Baby, plejady (gwiazdozbiór(gwiazdozbiór).

Baca (węg.), stary pasterz, dozorujący nad juhasami, pasącemi owce w Tatrach.

Bachandrja, 1) bachanalja; 2) zabawa taneczna, bal.

Bachant (łac.), hulaka, birbant.

Bachmat (tatar.), 1) koń tatarski, grubo-płaski na nizkich nogach; przen. człowiek otyły, grubas; 2) koń dzielny.

Bachmatowaty, nizki, krępy, otyły.

Bachmistrz, p. Barkmistrz.

Bachować, bachusować, hulać, bankietować.

Bacik, p. Bat.

Bacówka, szałas pasterski w Tatrach.

Baczenie, w znacz. 1) rozum, rozsądek; 2) wzgląd; 3) zwracanie uwagi.

Baczliwy, baczny, uważny, przezornyprzezorny.

Baczmag, baćmag, baczmaga (tur.), gatunek obuwia, but, trzewik.

Badawja (tur.), koń dzielny, rumak.

Badliwy, badatliwy, bedliwy, botliwy, badawczy, ciekawy.

Badylarz, ogrodnik podmiejski, warzywnik.

Bagazja (arab.), tkanina bawełniana.

Bagier (niem.), szuflica, przyrząd do pogłębiania dna w kanałach, rzekach i t. p.

Bagierować, oczyszczać, pogłębiać bagrem.

Bagnik, 1) tuńczyk; 2) piskorz.

Bajader (franc.), rodzaj woreczka jedwabnego.

Bajadera (franc.), 1) [33]śpiewaczka i tancerka indyjska; 2) dawna tkanina indyjska.

Bajbardzo, byleco, ladaco, hetka pętelka.

Bajborak (ukr.), rodzaj tkaniny jedwabnej.

Bajdak (ukr.), rodzaj statku wodnego bez dachu.

Bajołap, człowiek uganiający się za nowinkami, plotkarz.

Bajor, bajoro, bajorzysko, bajura (niem.), bagno, błoto, kałuża, woda błotnista.

Bajorek, 1) nitka albo drucik metalowy do haftów i ozdób szmuklerskich; 2) struna zwyczajna, okręcona drucikiem metalowym.

Bajrak (tur.), 1) sosna karłowata; 2) oddział hordy tatarskiej.

Bajram, bejram, bajeran (tur.), uroczyste święto mahometańskie, obchodzone przez 3 dni.

Bajramować, obchodzić święto bajramu, próżnować, hulać.

Bajronista, poeta naśladujący Byrona; przen. pesymista, melancholik.

Bajronizować, tworzyć poezje w duchu Byrona.

Bajuta (hiszp.), kołnierz, kapiszon u domina.

Bak, bakanie, szmer, hałas, gwar, zgiełk.

Bakać, wykrzykiwać wesoło, hukać, wołać, krzyczeć, łajać, fukać, wymyślać.

Bakar (tur.), miara = 4 beczkom.

Bakliwość, krzykliwość, hałaśliwość.

Bakord, bakort, bakbord (niem.), lewa burta okrętu; lewy brzeg rzeki.

Bakszysz (tur.), napiwek, datek (na Wschodzie).

Bakuła, p. Bałaka.

Bakun, lichy tytuń.

Balam, gospoda, zajazd na Wschodzie.

Balas (grec.), 1) wał, słup okrągły, filar; 2) poręcz, balustrada; 3) łubin (Kluk).

Balbot, bełkot, jąkała.

Baldach, miasto Bagdad.

Bale, ba! ale.

Baleder, kawałek skóry na brandzlu obuwia dla wyrównania.

[34]Balena, wieloryb.

Balista (łac.), wielka kusza, maszyna wojenna do wyrzucania pocisków.

Balka, belka.

Baltyda, morze Bałtyckie.

Balwierz, barwierz (niem.), golarz.

Balzak, rodzaj nizkiego szezlongu o wygiętym materacu.

Bałabajka, bałałajka, ruskie narzędzie muzyczne ludowe, rodzaj małej gitary.

Bałagulstwo, junactwo, zawadjactwo.

Bałaguła, bałagura (hebr.) właściwie: furman najęty albo jego fura; przen. junak, zawadjaka, lekceważący przyjęte zwyczaje.

Bałaka, lub bakuła (ukr.), papla, gaduła, bałamut.

Bałakać, paplać, pleść, gadać niewiedzieć co.

Bałchan, bałwan morski; przen. strumień, kłąb.

Bałchanisty, bałwanisty, wrzący, rozhukany.

Bałgiemusa (tur.), działo, armata.

Bałta, bełta (tur.), siekiera na obuch osadzona, rodzaj dawnej broni.

Bałuch, wrzawa, zgiełk, hałas.

Bałuk (tur.), wędzony grzbiet jesiotra; chodzić na bałuku (na bałuczku, na bałyku, na bajuku) = na czworakach, raczkiem.

Bałukować, bałykować, chodzić na bałuku, na czworakach.

Bałuszyć, 1) hałasować; 2) wytrzeszczać oczy.

Bałwaniasty, bałwanisty, podobny do bałwana, bryłowaty.

Bałwofalca, bałwochwalca.

Bałyk, p. Bałuk.

Bambocjada (włos.), wybryk fantazji, dziwactwo, utwór dziwaczny.

Bandela (włos.), binda, przepaska, wstęga.

Bandlok (franc.), kolczyk z podłużnym, wiszącym kamieniem.

Bando (włos.), 1) obwołanie, obwieszczenie, ogłoszenie; 2) orszak, grono, drużyna (= banda); 3) kompanja; [35]trzymać z kim bando = mieć z kim konszachty, być w porozumieniu.

Bandoch, bandos, żniwiarz najemny z dalszej okolicy.

Bandolet (franc.), 1) pas rzemienny przewieszony z ramienia, utrzymujący pałasz; 2) gatunek broni palnej.

Bandycja (franc.), banicja, wygnanie z kraju.

Bandysować, banitować, wygnać z kraju.

Baner, ganek, altanka.

Banialuka, książka bez sensu, brednie, androny, niedorzeczności.

Baniowe, opłata na korzyść miasta od bani (alembiku) wódki.

Banit, banita, wygnaniec, wywołaniec, wyświecony.

Bankarz, bankierz, bankier.

Bant (z niem.), opaska, obręcz.

Barać, odrzucać, opierać się.

Baraniec, baranczek, baranek.

Baranczy, barani.

Baraszki, żarty, figle, zbytki.

Baraszkować, stroić żarty, figle.

Baraśne (tatars.), faktorne, datek za stręczenie.

Baraśnik, bareśnik, barysznik, stręczyciel, faktor, pośrednik.

Baraterja (włos.), czyn nieprawy kapitana okrętu na szkodę właściciela; szacherka.

Barbet (franc.), część ubioru głowy zakonnicy.

Barczeć, szumieć, szeleścić.

Bardela (franc.), siodło uplecione z samej słomy, grubym płótnem obszyte, do objeżdżania źrebców służące.

Bardon (czes.), lutnia, lira.

Bardysz, berdysz (śr. łac.), kij z siekierką, nakształt halabardy.

Bardyzana, bardyzan (śr. łac.), spisa z bartą, na długim drzewcu osadzona, halabarda.

Barkmistrz, bachmistrz (niem.), dozorujący nad robotami w kopalni soli.

Barkracht, barkaft (niem.), [36]dochód z żup solnych, pobierany przez obdarowanego.

Barta, barda (niem.), halabarda, berdysz, bardyzana.

Bartne, danina z miodu.

Barwa, w znacz. 1) liberja; 2) skóra, runo,runo.

Barwica, barwiczka, barwiączka, kosmetyk do malowania twarzy, bielidło, blansz, albo rumienidło, czerwienidło, ruż.

Barwiczkować, pokrywać barwicą, czerwienić albo blanszować.

Barwierz, barwierczyk (n.), balwierz, golarz.

Barycz 1), 1) targowisko do wymiany towarów; 2) zastawa, barjera, zagroda.

Barzo (bar-zo), bardzo.

Barzy, skory, popędliwy, nagły, porywczy, gwałtownygwałtowny, prędki, krewki, żywy; przen. wsadzić kogo na barzego, do hardości pobudzać, poduszczać, nadymać, wbijać w pychę; złożyć z barzego — poniżyć, upokorzyć; (przyjdzieć tam z barzego zsiadać).

Basałyk (tur.), 1) bicz z kulą ołowianą na końcu; 2) przen. (o człowieku) dryblas, drągal, próżniak; 3) dzieciak tłusty.

Basam, Węgrzyn (od klątwy często przez Węgrów powtarzanej).

Basarunek, basarunk, baserunek, beserunek (z niem.), 1) wynagrodzenie za pobicie, nawiązka; 2) wogóle wynagrodzenie krzywdy; 3) baty, cięgi. (Sprawić komu basarunek).

Basica, basetla.

Basior, basiur, wilk.

Baskak, starosta, wielkorządca tatarski.

Bastard (śr. łac.), bękart; mieszaniec.

Bastarda, basztarda, rodzaj pojazdu.

Bastek, baster, bękart.

Bastram (z tur.), mięso solone i suszone na powietrzu.

Bastrzę, niemowlę nieprawego łoża.

Basztan (pers.), kawał ziemi, wyorany z nowiny [37]na wypalonym stepie, na którym się zasiewają kawony, melony, kukurydza, fasola, ogórki.

Basztyk, kij, laska.

Baszybuzuk, żołnierz turecki nieregularny.

Baśka, narzędzie drewniane o kształcie młota, którym szryki do ziemi wbijają.

Bat, bata (wł.), łódź żaglowa większa. Zdr. bacik.

Batalnia, patelnia.

Bawa, bawienie się, zabawa, zajęcie, zatrudnienie, zwlekanie; bez bawy — niebawem, niezwłocznie.

Bawej! patrzaj, patrzcie, hola!

Bawet (franc.), ubranie przy staniku damskim, od szyi do pasa; przedłużenie fartucha od pasa ku górze, jako klapka na piersi.

Bawić się, w znacz. zajmować się.

Bawny, zabawny, bawiący, zabawiający, zajmujący.

Bawolet (franc.), ubiór kobiecy na głowę.

Baworski, bawarski.

Bazak (franc.), delikatna materja bawełniana z Jerozolimy.

Bazon, bażan, puzon.

Baźnienie, bojaźń.

Bażan, p. Bazon.

Bąkiel, miejsce w kopalni, gdzie się woda zbiera i robić przeszkadza.

Bean, bejan (śr. łac.), 1) nieuk, nieokrzesaniec, grubijanin; 2) świeżo wstępujący do uniwers.

Bebłać, babrać, pluskać.

Bechter, Bechtyr, bechterz (tatar.), 1) pancerz, zbroja, kirys:kirys; 2) kaftan aksamitny.

Bedel, bedelus, bedelusz (niem.), 1) dziad kościelny; 2) woźny szkolny.

Bedew, bodawja, koń arabski, rumak, biegun, koń dzielny.

Bedliwie, ciekawie.

Bedliwy, ciekawy, ciekawie szperujący.

Bejan, p. Bean.

Bejrak, chorągiew, oddział u Tatarów.

Bekiesa, bekiesza, futro długie węgierskim krojem.

[38]Belec, 1) p. bełt; 2) pień, kłoda, ul.

Belmes, belmez (tur.), bilmez, nic zgoła, ani w ząb.

Beluarda (hiszp.), baszta, wieża ruchoma.

Belweder (włos.), budowla na wzniesieniu z pięknym widokiem.

Bełchliwość, porywczość, zapalczywość.

Bełk, wybuch ognia.

Bełknąć, bełkotać, blekotać, chlebotać, chlupać, przelewać; jąkać się, momotać, mówić niewyraźnie.

Bełt (niem.), strzała trzy łokcie długa.

Bełta, p. Bałta.

Benenat, (bene natus), dobrze urodzony, szlachcic.

Ber (ukr.), tylko w wyrażeniu: czarnym szlakiem albo berem iść — chyłkiem czając się podchodzić pod lotną zwierzynę.

Beran (franc.), gruba materja bawełniana indyjska.

Berdebucha, berdebuska, broń palna, rodzaj strzelby, arkabuz, pukawka.

Berdebusz, arkabuzer, strzelec.

Berdysz, bardysz, kij z siekierą nakształt halabardy.

Berlacz, berleć, berlocie (niem.), ciepły zimowy trzewik a. but zwierzchni.

Berlinek, rodzaj monety polskiej z podlejszego kruszcu, bąk.

Berlinka, 1) rodzaj statku rzecznego z masztem, szkuta; 2) rodzaj pojazdu.

Bermyca, wysoka niedźwiedzia czapka wojskowa.

Bernienie (z czes.), zbroja, pancerz, kolczuga.

Besanmaszt (niem.), tylny maszt okrętowy.

Besanżagiel, żagiel na tylnym maszcie okrętowym.

Beserman, besurman, p. Bisurman.

Beskurcja (węg.), niezdara, nicpoń.

Bestliwy, bestwliwy, rozbestwiony, niepowściągliwy, pożądliwy.

Bezbożeńczyk, bezbożnik.

[39]Bezcielny, bezcielesny, niemający ciała.

Bezdzięczny, niedobrowolny, przymusowy, wymuszony.

Bez dzięki, z musu, przeciw woli.

Bezgwałtowny, nienaruszalny.

Bezhumny, p. Bezumny.

Bezkost, p. Przezkost.

Bezlepica (ukr.), niedorzeczność, głupstwo, absurd.

Bezlisz, zbytnio.

Bezliczski, bez liczenia, nie licząc.

Bezmiłość, bezlitość, bezmiłosierdzie.

Bezoar (arab.), lekarstwo, środek leczniczy, zwłaszcza antydot przeciw truciźnie.

Bezobłazny, którego nic nie obłazi, t. j. nie obchodzi, nie oglądający się na nic.

Bezpieczniś, poufalec, człowiek familjarny.

Bezpiecznobuczny, zuchwalec, butny z tego, że mu nikt nie przeszkodzi dopiąć, czego zechce.

Bezpieczność 1) bezpieczeństwo; 2) stan bez opieki, bez obrony.

Bezpieczny, 1) bez opieki, bezbronny; 2) żyjący bez troski o jutro.

Bezplemienny, nie mający rodziny, bezdzietny, bezpotomny, sam jeden na świecie.

Bezpochybny, niechybny.

Bezpośrzedni, bezpośredni.

Bezumny, obrany z rozumu, nierozumny.

Bezwiństwo, niewinność.

Bezzakonnik, człowiek nieprawy, bezbożnik.

Bezzakonny, żyjący bez zakonu, bez prawa bożego, bezbożny, nieprawy.

Bezznaność, nieznajomość.

Bezżenia, mężczyzna nieżonaty, kobieta niezamężna.

Bezżonek, człowiek bezżenny, nieżonaty.

Bębennik, bębnik, bębnista, bębniarz.

Bęczeć, bąkać, brzęczeć.

Będący, przyszły.

Będliwy, ciekawy, ciekawie szperający.

Białasy, białawy.

[40]Białka, 1) białogłowa, kobieta; 2) bułka, placek z białej mąki.

Białokurowaty, jasnowłosy, blondyn.

Bicze, bicz.

Biczyć za czym, pędzić, gnać, sunąć.

Bida, bidka, właściwie biga (z łac.), wózek na dwuch kołach.

Biednik, biedak.

Biedrzny, biodrowy.

Biegać czego, ubiegać się o co.

Bieganie, biegączka, biegunka.

Biegus, biegacz, biegun; lm. biegusy, ciągłe bieganie.

Bielawa, 1) bielarnia, miejsce, gdzie bielą płótno; 2) pastwisko, łąka błotna.

Bielica, bylica (ziele).

Bieliczkować, farbować bieliczką, bielić twarz, blanszować.

Bielizna, skórka wiewiórcza.

Bierczak, księga, kontrola do zapisywania danin, opłat od włościan.

Bierczy, chwytny (chart).

Bieret (śr. łac.), biret, czapka rogata bez daszka, używana przez duchownych i uczonych.

Bierka, 1) gra w warcaby albo szachy; 2) gałka wyborcza; 3) dola, los.

Biermuszka (niem.), polewka piwna.

Biernia, birnia, pobór, dań, danina, podatek.

Bierzmo, bierzmno, birzwno, birzmo, bierwiono, belka, tram.

Bierzwnować, bierzmować.

Biesaga (łac.), częściej w l. m. biesagi, sakwy, wór, mieszek do przewieszenia na piersi i na plecy, torby skórzane z obu stron siodła.

Biesiada, rozmowa, pogadanka.

Biesiadny, rozmowny, towarzyski.

Biesiednik, biesiadnik.

Bieżączka, biegunka.

Bikować, rąbać, rozbijać biką czyli motyką.

Bimbasza, dowódca tysiąca żołnierzy w Turcji.

Binda (niem.), przepaska, taśma.

[41]Bindarz (niem.), aleja kryta ogrodowa, szpaler.

Biskupizna, danina roczna, składana biskupowi przez duchowieństwo jego djecezji, dochody, dobra biskupie.

Bisurman, bisurmanin, beserman, besermaniec, basurman, mahometanin, muzułmanin, pohaniec.

Biszkont, biszkunt, psi figiel, psota.

Bitarnia, zbiornik wody słodkiej, oddzielonej od morskiej, przy warzeniu soli.

Bite, kara za pobicie.

Biteń, miód z woskiem zmieszany.

Bitunek, bitunk, butynek, (franc. butin, niem. Beute), łup; podział łupu, zdobycz, plon.

Bitunkarz, ten, co zdobycz dzieli; sędzia dzielczy.

Blach, blacha, zbroja.

Blachowany, plamami pokryty, plamisty, centkowany.

Blachownica, blacha na piersi, kirys.

Bladysyn, p. Bledyniec.

Blajer, blejer (niem.), formaforma, modła, model, wzór, krój, manier.

Blak, 1) blaknięcie, blednienie; 2) mielizna; halizna, polana w lesie.

Blaknąć, blakować, pełznąć, płowieć, puszczać.

Blamanż, blamas, blamasz, blemas (franc.), galareta migdałowa.

Blanksz (franc.), blansz, bielidło.

Blaski, blaskaty, blaskawy, błękitnawy, modrawy.

Blaskooki, błaskooki, jedno oko często zmrużający; zezowaty.

Blaskot, rzecz błyszcząca się, blichtr.

Blaskotny, błyszczący się.

Blaskowaty, białawy, jasny.

Blazgon, błazgon, ten, co głupio, plugawo, sprośnie mówi.

Blazgonić, błazgonić, mówić, co ślina przyniesie, głupio i sprośnie gadać.

Blech, blich (niem.), bielarnia, bielnik.

Blecha, błecha, pchła.

Blecić, bledzić, czynić bladym.

Blednik, bladawiec, [42]człowiek blady, wybladły.

Bledyniec, bledysyn, bladysyn (meretricis filius).

Blegot, blekot.

Blegotać, p. Blekotać.

Blejczyk (niem.), kulka ołowiana, zawieszona na sznurku w środku grundwagi.

Blekot, blegot, 1) jąkała, bełkot, momot; 2) bajarz, gaduła; 3) głos zwierzęcia, szczególnie szczekanie psa.

Blekotać, blegotać, 1) bełkotać, chlebotać; 2) momotać, jąkać się, niewyraźnie wymawiać; 3) bajać, paplać; 4) fukać, łajać, wymyślać.

Blekotka, kobieta zająkliwa; papla, plotkarka.

Blekotliwy, blegotliwy, blekotny, 1) zająkliwy; 2) gadatliwy, świegotliwy.

Blekotnik, papla, plotkarz,plotkarz.

Blemas, p. Blamanż.

Bleskotnik, człowiek gadatliwy, plotkarz.

Blesny, błesny, szalony, obłąkany.

Bleszczeć, błeszczeć, z podełba patrzeć, zerkać, błyszczyć okiem, rzucać niespokojne spojrzenia.

Blich, p. Blech.

Blikawy, jednooki, zezowaty.

Bliktry, blichtr.

Bliz, blizko, prawie, niespełna.

Blizce, blizko.

Blizek, blizki.

Blizkość, rzeczy, kraje, dobra, z prawa blizkości do kogo należące.

Blizkować, dochodzić prawem blizkości.

Blizkowid, blizkowidz, krótkowidz.

Blizku, blizko.

Bliznek, bliźniak.

Blizny, bliźni, 1) bliźnięcy, tyczący się bliźniąt:bliźniąt; 2) blizki.

Blizu, blizko, nie blizu, daleko, już w noc nie blizu, już późno w noc.

Bliźnie, blizko.

Bliźniec, bliźniak.

Bliż, bliża, blizkość, poblizkość.

Bloch (niem.), blok, krążek, kluba, machina do windowania.

Blochać, wyrzucać, wylewać.

Blofarek, p. Bulwark.

[43]Blokuz, blokauz, blokhauz (niem.), budynek z drzewa dla obrony.

Blozbak (niem.), miech kowalski.

Bluć, blwać, wymiotować, wyrzucać.

Bluda, miska drewniana.

Bluj, ten, co często wymiotuje.

Bluszczeć, chlustać, wytryskać, bić, płynąć.

Bluszczokręty, obwinięty bluszczem.

Bluszczopręt, pręt owinięty bluszczem.

Bluzbrach, p. blachownica.

Bluzgier, bluskier (niem.), rodzaj dawnego stroju kobiecego na szyję, palatynek; rodzaj przykrycia przodu żupana.

Bluźnierz, bluźnierca.

Bluźniwy, bluźny, bluźnierczy.

Blwociny, wymioty.

Błam, błan (niem.), sztuka futra pewnej miary.

Bławat (niem.), tkanina jedwabna, błękitna.

Bławy (niem.), 1) bladomodry, modrawy; 2) blady, mdły.

Błazeniec, błazno, błażen, błazen.

Błazennica, błaźnica.

Błazy, rodzaj ciastek kruchych.

Błaźnić, 1) oszukiwać, durzyć, na błazna wystrychać; 2) mieć kogo za błazna, za głupca; 3) drwić, kpić z kogo; 4) postępować po błazeńsku, błaznować.

Błaźniwy, na błazna zakrawający, błazeński, głupi.

Błażejek, Błażek, 1) krążek woskowy; 2) gasidło kościelne do gaszenia świec.

Błądny, błędny.

Błąkacz, błękacz, ten, który się błąka, tułacz.

Błąkliwy, do błąkania się skłonny, błędny.

Błcha, pchła.

Błędliwy, błędom podległy, błądzący, niestały, błędny.

Błędne, opłata za przytrzymane bydło cudze.

Błędnica, błędnik, światło błąkające się, błędny ognik, wertepnik.

Błędnik, 1) ten, który błądzi, 2) błędokręt, [44]labirynt, 3) błędny ognik.

Błędny, w znacz. zmieniający się.

Błędowica, błąd, zabłądzenie.

Błędowie, błędne rozdroża, mylne manowce, miejsce pełne dróg błędnych.

Błędzić, błądzić.

Błękacz, p. Błąkacz.

Błękać się, błąkać się.

Błękitnia, suknia niebieska, bławatna.

Błękitnidło, barwiczka błękitna do farbowania twarzy.

Błodziej, st. wyższy od błogo.

Błogać, błagać.

Błogodarzyć, dawać jałmużnę.

Błotliwy, błotnisty.

Błożenie, błogosławienie, błogosławieństwo.

Błożyć, sprzyjać, pobłażać.

Błyktry, błyktryk, blichtr.

Błyskawy, błyskliwy.

Błyskota, 1) błysk; 2) błyskawica.

Błyskotnik, 1) ten, co robi błyskotki; 2) człowiek mieniący się, błyszczący kolorami.

Błysnący, połyskujący, lśniący.

Bobek, laur, wawrzyn.

Bobo, straszydło.

Bobrzysko, trzęsawisko.

Boch, tułów obłupionego bydlęcia, tułów wołu.

Bocheniec, bochenek.

Bochnar, gatunek monety.

Bochniaczek, bochniec, bochenek.

Bociem, bowiem, albowiem, bo.

Boczkorosz, rodzaj szlachcica chodaczkowego na Węgrzech.

Boćkowiec, Boćkowski, bizun, kańczug, dyscyplina.

Boćwina, boćwinka, także botwina, nać buraków; przezwisko Litwinów; także: boćwiniarz, boćwinkarz, boćwinek, boćwiniak, boćwiak.

Bodloch, badloch, botuch (niem. Badetuch), prześcieradło kąpielowe.

Bodłak, bodak, bodżak, bodziak, bodzieniec, kolce u roślin; roślina koląca, pełna kolców.

[45]Bodło, bobo, straszydło, potwór, dziwotwór.

Bodnia, bednia, dzieża.

Bodz, bodziec.

Bodziak, p. Bodłak.

Boga, bogini.

Bogaja, bogaczka.

Bogińczyk, człowiek doskonały, półbóg.

Bogobojca, człowiek bogobojny.

Bogobowny, bogobojny.

Bogobytny, bytnością Boga zaszczycony.

Bogomodlca, modlący się do Boga.

Bogomolctwo, bogomódlstwo, nabożność, pobożność.

Bogomówca, mówiący o Bogu, teolog.

Bogomyślny, bogomyśny, zatopiony w Bogu, kontemplacyjny.

Bogonienawidnik, nienawidzący Boga.

Bogoniewiasta, Bogu oddana panna; Najświętsza Panna.

Bogoobrazie, wizerunek Boga.

Bogoprzectwo, Bogaprzectwo, wyparcie się Boga, ateuszostwo.

Bogosławić, błogosławić.

Bogosłowić, 1) błogosławić; 2) o Bogu i rzeczach bożych mówić, zajmować się teologją.

Bogosłowie, Bogosłowstwo, nauka o Bogu i rzeczach boskich, teologja.

Bogosłów, mówiący o Bogu, teolog.

Bogoubijca, bogobójca, zabójca Boga.

Bogożyw, dla Boga żyjący, pobożny.

Bogułajać, bluźnić.

Bogurodzica, Bogarodzica.

Bogusławion, błogosławiony.

Bojazność, bojaźń.

Bojec, bodziec.

Bojeźliwość, bojaźliwość.

Bojowny, zdatny do boju, bitny, waleczny.

Bokał, pokał, bukał, bukaj, puhar.

Bokłaszek (tur.), bukłaczek, skórzane naczynie do wody i in. płynów.

Bolać, boleć.

Bolak, wrzód.

Bolątszy, bolący.

Boległów, ból głowy.

Boleśliwie, boleśnie.

Bolet, p. Palet.

[46]Boletyn, gałka używana przy głosowaniu.

Bolno, bolesno, boleśnie.

Bolny, bolesny.

Bolum, napój uśmierzający, orzeźwiający.

Bolwark, p. Bulwark.

Bombiza (śr. łac.), niezgrabny, brzuchacz.

Boradek, boratek, boracik, burat (franc.), rodzaj materji wełnianej albo jedwabno-wełnianej.

Bormistrz, burmistrz.

Boroczno, boroszko, obrok.

Borys, borowiec, mieszkaniec borów; człowiek nieokrzesany, prostak.

Borysz (tatar.), litkup.

Boryszkować, zapijać borysz, traktować kogo z powodu kupna a. sprzedaży.

Borzobohaty, który się prędko zbogacił.

Borzyć, burzyć.

Bosiny, bosaki, chodzenie boso.

Boskiem, boso.

Bosurman, p. Bisurman.

Bot, but.

Botek, bucik.

Botliwy, p. Badliwy.

Botloch, p. Bodloch.

Boton, p. Buton^[7].

Botuch, p. Badloch.

Boźny, woźny.

Bożkować się, udawać pobożność, być świętoszkiem.

Bożny, pobożny.

Bożocielski, przym. od Boże Ciało.

Bożymię, w imię Boże.

Bóźnica, świątynia pogańska.

Bracelet, braselet (franc.), bransoletka.

Brachu, bracie.

Bracieniec, brat.

Brajn (niem.) choroba ust u niemowląt.

Brak, brakowanie, wybór.

Brakarz, brakownik, gatunkujący towar.

Brala (niem.), broda.

Bram, brama, bramka (n.), 1) bramowanie, obszycie szaty, galon, listwa u szaty, lamówka; 2) strój głowy niewieściej, czółko.

Bramne, bronne, opłata za przejazd albo przewóz czego przez bramę miejską.

Brana, brona, brama miejska, wnijście.

[47]Brandebura, brandenbura, brandybura, rodzaj wierzchniej sukni męskiej, płaszcz.

Brandebury, hafty, galony około dziurek do guzików, szamerunek.

Brandnar (skand.), głównia szabli, brzeszczot, szabla nieoprawna.

Brant (niem.), czyste srebro lub złoto.

Bratogłowca, bratobójca.

Bratr, bratbrat.

Brednica, średnica w kole.

Brejhan (niem.), piwo w połowie z jęczmienia, w połowie z pszenicy.

Breklaszt, brekleszt, breklest, breklast, rodzaj podlejszego sukna.

Brodekin (franc.), but hiszpański, półbucik.

Brodgolacz, Brodogol, golibroda, golarz, balwierz.

Brodoszedny, mający siwą brodę.

Broić się, szaleć, wściekać się, dokazywać.

Broma, brama,brama.

Brona, brama; obronne miejsce w lesie.

Bronka, 1) krata, ruszt; 2) bramka.

Bronne, p. Bramne.

Brońca, obrońca.

Broskiew, broskinia, brzoskwinia.

Broszcz, obszycie na spodzie sukien kobiecych, plisa, listwa.

Brotfas (niem.), rodzaj kredensu.

Brożcem, brzodźcem, na bakier, na bok, bokiem.

Brożyna, daszek i drągi brogowe.

Brudnia, rzecz brudna.

Brunatnia, kolor brunatny.

Brustwer (niem.), przedpiersień, wał ziemny dla obrony.

Brydnia, brednia.

Brynda, igraszka, fraszka.

Bryzować, bryżować, fryzować, bryżami ozdabiać.

Bryż, bryz, zwykle w lm. bryże, bryzy, 1) karbowanie, fryzowanie, pstre ozdoby w stroju kobiecym, kryzy, hafciki, szamerunek; 2) grzebień koguci:koguci; 3) wyrostki drzew, wilki.

Bryżowany, pstro wyszytywyszyty.

Brzazg, brazg, brzask.

[48]Brzechwa, strzała bez żelezca, bez grotu.

Brzednia, brednia.

Brzemiononosz, tragarz.

Brzeszczy się, brzeżdży się, świta.

Brzesznik, brześnik, pies myśliwski, gończy.

Brzezień, marzec.

Brzeżdżenie, świt, świtanie, brzask.

Brzmiączka, brzmienie, gwar.

Brznieć, brzmieć.

Brzodźcem, p. BroźcemBrożcem.

Brzoskiew, broskiew, brzoskwia, wrzoskwia, 1) dawna nazwa kapusty; 2) brzoskwinia.

Brzucho, brzuch.

Brzuchobolenie, ból brzucha.

Brzuszcz, bruszcz, brzusiec, brusiec, brzuszec, brzuśce, brzuszce, wydatna, najgrubsza część jakiej rzeczy, wypukłość np. dłoni, noża.

Brzydliwy, brzydny, brzydki.

Bubas, straszydło.

Bucha, obszerny płaszcz.

Buchtorzyć, durzyć, bałamucić.

Bucić się, unosić się butą, chełpić się.

Bucznieć, butrznieć, butnieć, buczeć, 1) butwieć, próchnieć, murszeć; 2) buty nabywać, butnym się stawać.

Bucznoszumny, butą odęty, buńczuczny.

Buczny, 1) pełen buty, butny, chełpliwy; 2) pyszny, szumny, zbytkowny, wystawny.

Budne, opłata od bud, np. jarczmarcznych.

Budomirca, budowniczy.

Bujen, bujny; swawolny.

Bujurdan, bujurdun (tur.), ceduła śmierci, wyrok.

Bukat1. Bukat, 1) byczek, ciołek, duże cielę; 2) skóra z bukata, karmionego mlekiem.

Bukat2. Bukat, kawał, kęs, sztuka.

Buklarz, puklerz.

Bukłak, bukład, bukłaszka, bukłaczek, bukłaszek (tur.), szawłok, skórzane naczynie do wody i innych płynów.

Bukon (włos.), kęs, kąsek.

Bukszpir (holend.), maszt przedni.

Bukszpryt (niem.), rodzaj [49]masztu pochyłego, reja.

Buksztel, bugsztel (niem.), wieża na walcach albo kołach, którą dawniej podsuwano pod mury.

Bukucha, bukiew, żołądź bukowa.

Bulga, bułga, buł, byk (niem.), wór skórzany na płyny, szawłok, bukłak.

Bulwark, bulwerk, belwerk, bolwarek, blofarek (niem.), baszta, narożnik, twierdza, warownia.

Buł, p. Bulga.

Buła, bóła, bula papieska.

Bułat (tur.), 1) stal; 2) szabla szeroka perska albo turecka; 3) szabla z szeroką głownią.

Bułatny, stalowy.

Buławić, hetmanić, dowodzić wojskiem.

Bułza, torba skórzana.

Bumbak, opój, pijak.

Bunowy, zrażacz, robotnik w warzelni soli, który nasypuje czyli nakłada.

Buntliwy, buntowliwy, buntowniczy.

Bupki, p. Pupki^[8].

Burd (śr. łac.), muł, zrodzony z oślicy i źrebca.

Burda (śr. łac.), 1) ciężar, pakunek, brzemię; 2) kłótnia, spór, walka.

Burdać się, guzdrać się, leniwie się do czego brać.

Burdziuk (ukr.), naczynie na płyny zwykle skórzane, bukłak.

Burgmistrz, burgomistrz, burmistrz.

Burk, bruk.

Burkat, jakieś naczynie miedziane.

Burkownik, włóczęga brukowy, brukotłuk.

Burłak (ukr.), włóczęga.

Burować, burkować, burczeć, łajać, fukać.

Bursować, mieszkać w bursie, być bursarzem.

Burzca, Burznik, Burzyc, burzyciel, wichrzyciel, demagog.

Bustard, gatunek wina fran. fałszowanego.

Butel, butyr (niem.), oprawca, hycel; pomocnik kata, sługa miejski.

Butliwy, butny.

Butryn, tęgi dzieciak, tłuścioch.

Butynek, butynk, p. Bitunek.

[50]Buzdygan (tur.), gatunek buławy wojskowej, gałka osadzona na krótkim drzewcu, jako znak władzy wojskowej.

Buzować, bić, karać.

Bych, bym.

Bychom, byśmy.

Być, choćby.

Bydliciel, mieszkaniec.

Bydlić (czes.), mieszkać, przebywać.

Bydło, mieszkaniemieszkanie, posiadłość.

Byle, 1) krzak, podkrzewie, bylina, chwast, zielsko; 2) łodyga.

Bysiek, byczek.

Bystrszy, bystrzejszy.

Bystrzyna, wir.

C.

Cacha, czacha (z niem. Zeche), chodnik w kopalniach.

Cajniarnia, kuźnica żelaza.

Cal (rodz. żeńs.), całość.

Cale, cala, cal, wcale, zgoła.

Calec, calik, calizna, ziemia nigdy nie tknięta pługiem.

Cap, 1) caban, baran z grubym ogonem; 2) stary kozieł; 3) głupiec.

Capa, skóra wyprawiona chropawo, jaszczur, szagryn.

Carz, car.

Ccić (ctę, cciesz, ccie, i tcie, ccił), czytać.

Cech, cecha (z niem. Zieche), powłoczka, poszewka.

Cedować (łac. cedere), ustępować.

Cejghauz, cekhauz, cekauz, (niem.), zbrojownia.

Cejgwarter, cekwart, dozorca zbrojowni.

Ceklacja, włóczenie się po nocy.

Ceklarz (łac. circulator), pachołek miejski, zbir, oprawca, siepacz, policjant.

Ceklmistrz, cekmistrz, starszy ceklarz.

Ceklować, ceglować, włóczyć się po nocy.

[51]Ceklownik, włóczęga nocny.

Cektać się, cektować się, certować się, sprzeczać się.

Celbrat (niem. Zahlbret), tablica do rachowania pieniędzy.

Celestat, celstat, celsztat (niem. Zielstätte), strzelnica.

Celnik, wybierający cło.

Celować kogo, odznaczać się, przewyższać, przechodzić.

Celpy, rodzaj ubrania kobiecego.

Cemrować (niem.), cembrować, opatrywać studnię a. dół drewnianemi ścianami (cembrowina).

Cenar, cynar (śr. łac.), rodzaj tańca.

Centurjon (łac.), setnik, dowódca 100 żołnierzy.

Ceplik (z niem. Zopf, zdr. Zöpfel), warkoczyk.

Cera, w znacz. twarz; mina, pozór.

Ceregiele, cregiele (niem. Ziererei), 1) ceremonje, korowody; 2) stroje kobiece.

Cerekiew, cerkiew.

Cerewizna, czerewizna, dolna część brzucha.

Cerkiel, cyrkiel; w cerkiel, pod cyrkiel, dokładnie odmierzone.

Cernoresa, p. Czarnoresza.

Cetać się, certać się, sprzeczać się.

Ceter! (niem.) niestety! biada.

Cętka, blaszka.

Chabaź, chabuź, zielsko, chwasty.

Chabina, habina, chabinka, rózga, pręcik.

Chabuź, zielsko, trzcinisko.

Chadra, nędzna szkapa.

Chadzka, wyprawa, wycieczka.

Chaja, haja, zawierucha, burza.

Chalag, skotarz, wolarz; człowiek nieokrzesany.

Chalibski (z gr.), stalowy.

Chalić, chwalić.

Chałupować, łupić, grabić.

Cham, chan.

Chamera, słota.

Chanaja, motłoch, gawiedź, hałastra.

Chandra, hypochondrja, zły humor.

[52]Chandzlar, chandżar, p. Andziar.

Chańśba, p. Chąśba.

Charchała, flegmatyk.

Charta, karta.

Chartuz, kartuz.

Chasa, chasza (czesk.), hałastra, motłoch, zgraja.

Chaszcz, gąszcz, gęstwina, krzaki gęste.

Chądzielnie, chudzielnie, pokryjomu.

Chąsiebny, chąziebny, chądziebny, chudziebny, złodziejski, kradziony.

Chąśba, chąźba, chańśba, 1) kradzież; 2) kara pieniężna za kradzież.

Chechotać, chichotać.

Chełbać się, kołysać się.

Chełkać, łkać, szlochać.

Chełm, hełm.

Chełpa, chełpliwość, przechwałki.

Chełszczeć, chełszczyć, chełtać, chełścieć, szemrać, szumieć (o wodzie).

Chełznać, kiełznać.

Chera, zamieć, zadymka.

Cherścić, p. Chełszczeć.

Chętkość, ochota, ochoczość.

Chętliwy, 1) chętny; 2) apetyczny.

Chimja, chemja.

Chleb, w znacz.: uczta weselna.

Chlebica, bochen chleba.

Chlebić, pochlebiać; chlebi się komu, darzy się, szczęści się.

Chlebojedzca, chlebojejca, chlebojad, chleb czyj jedzący, robotnik w stosunku do chlebodawcy.

Chlubliwy, lubiący się chlubić, chełpliwy.

Chlustem, strumieniem, potokiem (lać się).

Chłanąć, chłonąć.

Chłapeć, spłacheć, szmat, kawał.

Chłob, p. Kloba.

Chłodne, okład.

Chłodnik, 1) altana; 2) aleja cienista, szpaler; 3) namiot.

Chłopać komu, 1) nazywać kogo chłopem; 2) służyć, być u kogo chłopem.

Chłopi, męski.

Chłopobyk, chłopobykowiec, Minotaur, byk z głową mężczyzny (z mitologji).

[53]Chłopokoń, chłopokoniec, Centaur, koń z głową mężczyzny (z mitologji).

Chłopowic, syn chłopa.

Chłuba, chluba.

Chłucha, chwała, sława, chluba.

Chmiel, przen. pijaństwo.

Chmurać się, zachmurzać się.

Chmurawa, powietrze pochmurne, niebo pochmurne.

Chmurawy, chmurliwy, chmurzysty, pochmurny.

Chmurzyca, wielka chmura.

Chmyz (ukr.), 1) mały konik; 2) człowieczek niepozorny, chuchrak.

Chnet, wnet.

Chobot, skrzydlaty sandał Merkurego; wogóle obuwie.

Choboty, czoboty, 1) buty; 2) gatunek spodni buchastych.

Chobry, chrobry, waleczny.

Chochoł, czub na głowie, wierzchołek.

Chocia, chociaże, chociaj, choć, chociaż.

Chodza, chód.

Chodziwy (koń), dobry do chodu.

Chomla, obrączka do podtrzymywania włosów na głowie.

Chomos, mączka cukrowa.

Chorab, korab.

Chorbora, dziesięcina, pobierana od wydobytej soli albo kruszców.

Chorkawy, charkotliwy, rzężący.

Chorosłodzenny, chory na śledzionę.

Chorownia, chorowalnia, chorobarnia, izba dla chorych w szpitalu.

Chost, chostek, chosztek, chwostek, choszysko, człowiek rozwiązły, nierządnik.

Chotczy, kotczy, wóz do wożenia bagaży.

Chowaciel, chowacz, 1) zachowawca, przechowywacz; 2) wychowawca.

Chowatedlnica (czesk.), schowanie, schowanko, skład.

Chowierać, chowierzyć, poruszać, kołysać, bujać.

Chramać, chromać, ponosić szkodę.

[54]Chrapot, chrepot, chrepota, ochrypłość, chrypka, chrapanie.

Chrobak, robak.

Chromota, kalectwo na nogi, kulawienie.

Chromina, chata, szałas.

Chromourodzony, chromy od urodzenia.

Chromowidz, człowiek chromy a widzący.

Chrona, miejsce ochronne.

Chronika, kronika.

Chronka, schronienie, kryjówka.

Chropieć, chropowacieć.

Chrosnąć, chrostnąć, chrostać, chróstać, kropnąć, rzucić, palnąć, grzmotnąć.

Chrost, chróst.

Chrościec, chrościniec, krzew, krzak.

Chroślina, krzewina, krzak.

Chrtunić, krztusić się.

Chrupkowaty, chrupiący, twardawy.

Chrusnąć, chrzęsnąć.

Chrystoborca, arjanin, socynjanin.

Chrystonosiciel, ten, co Chrystusa nosi w sercu.

Chryzmał, chrzyżmał, krzyżmał, naczynie do przechowywania chryzma.

Chrząp, kuper.

Chrzbiet, grzbiet.

Chrzcica, kark.

Chrzebiet, Chrzepciec, grzbiet.

Chrzepcizna, chrzept; p. Pochrzepcizna.

Chrzeptowy, grzbietowy.

Chrzesnak, krzesnak, koszula do chrztu.

Chrześcijańskie, po chrześcijańsku.

Chrześlnica, chrzcielnica.

Chrzęsłka, chrzęstłka, chrzęstek, chrzęstka, chrząstka.

Chrzęślisty, pełen chrząstek.

Chrzybiet, Chrzypt, grzbiet.

Chrzyzmał, p. Chryzmał.

Chrzyżmo, chryzmo, olej święty.

Chuckop, p. Huckop.

Chuć, 1) w znacz. chęć, życzliwość, skłonność; 2) żądza.

Chudorławy, chuderlawy.

Chudziebny, p. Chąsiebny.

Chustem, p. Hustem.

Chuszcza, p. Huszcza.

[55]Chutki, chutliwy, chutny, chętny, ochotny, skory; prędki, żwawy.

Chwalibur, chwaliburca, chwaligóra, chwalisz, samochwał, samochwalca.

Chwalny, chwalebny.

Chwałka, marna chwała.

Chwatać, chwytać.

Chwatki, 1) chwytki; 2) żwawy, rączy, chwacki.

Chwatkiem, naprędce, dorywczo.

Chwiejać, chwiać.

Chwistek, świstek, bagatela.

Chwisty, chusty, bielizna.

Chwostać, chłostać, bić.

Chyba, 1) chybienie, zawód; zboczenie; potwór. Bez chyby = bez pochyby, niechybnie; 2) oprócz, bez.

Chybać, zachwiewać, poruszać.

Chybić, kibić.

Chybitka, kibitka.

Chych, chychot, śmiech.

Chycić, chwycić.

Chylcem, chyłkiem.

Chył, wychylenie, wygięcie.

Chynąć, pochylić, pogrążyć, rozwiać, wionąć.

Chyr, chyra, charłactwo, cherlactwo.

Chyrograf, cyrograf.

Chystać, huśtać, kołysać.

Chytrek, chytrzec, chytrzelec, człowiek chytry.

Chytroba, chytra sztuka, fortel.

Chytrogarny, zagarniający chytrze.

Chytroskok, ten, co chytrze się wymyka przez skoki.

Chytrszy, chytrzejszy.

Chytrzec, p. Chytrek.

Chyż, chyżyk, chyża, hyż, chata, chałupa, dach nad głową.

Ciałokupiec, 1) handlarz niewolników; 2) handlujący żywym towarem, rajfur.

Ciałowity, otyły.

Ciałożerca, pastwiący się nad ciałem.

Cianki, cienki.

Ciarapata, szerepetka, udający szlachcica.

Ciarlatan, szarlatan.

Ciasnocha, 1) spódnica; 2) koszula; 3) panna; 4) udająca pannę.

Ciastoch, ciastuch, człowiek miękki, chwiejny.

[56]Ciaśla, cieśla.

Ciądacz, ciądzacz, p. Ciążacz.

Ciądza, p. Ciąża.

Ciądzać, p. Ciążać.

Ciągawka, ciągota, chęć przeciągania się, senność.

Ciągnąć się, w znacz. wydawać nad stan.

Ciąża, cięża, 1) ciężar, brzemię; 2) kara, karność; 3) także: ciądza, ciąg, zastaw, fant, zajęcie; 4) zaprzęg, sprzężaj.

Ciążacz, ciążebnik, ciądzacz, ciądacz, ten, co komu zajmuje rzeczy, sekwestrator.

Ciążać, 1) obciążać, gnębić; 2) lenić się; 3) także: ciądzać, zajmować, fantować.

Ciążba, rzecz zafantowana.

Ciążebnik, p. Ciążacz.

Ciążebny, zafantowany, zaaresztowany, zajęty przez ciążacza.

Ciążyć na kogo, skarżyć się, narzekać.

Cichacza, w cichości, cichaczem.

Cisze, cicho.

Ciecha, pociecha, uciecha.

Ciek, 1) cieczenie, cieknięcie; 2) ciecz.

Ciekać, 1) pędzić, uciekać,uciekać; 2) zabiegać, starać się o co:co; 3) dociekać, dochodzić czego.

Ciekawy, skory do uciekania.

Ciekączka, biegunka.

Ciekun, szybkobieg, biegun, goniec.

Cielesieństwo, cielesność.

Cielestny, cielesny.

Cieleśnik, człowiek lubieżny.

Cielny, cielesny.

Cieluch, cielak, ciołek.

Ciem, cim, bowiem, albowiem.

Ciemiec, zamsz.

Ciemnofałeczny, niejasne fałsze podający.

Ciemnoród, człowiek ślepy od urodzenia.

Cienny, 1) cienisty, 2) pozostający w cieniu, ukryty.

Cieplec, cieplek, rodzaj drogiego kamienia.

Cierpiec, 1) cierpkość; 2) cierpliwość.

Cierpiętliwość, cierpliwość.

[57]Cierpiętnik, męczennik.

Cierzpliwość, cierpliwość.

Ciesać, ciosać.

Cieszyciel, pocieszyciel.

Cieszykamień, kamieniarz, ciosający kamienie.

Cieś, ciesaniec, drzewo ociosane, przycieś.

Cieść, 1) teść; 2) synowa.

Ciędzać, p. Ciążać.

Cięgatura, p. Cyngatura.

Cięgot, krzyk przestraszonej kuropatwy.

Cięża, p. Ciąża.

Ciężce, cięże, ciężko.

Ciężka, brzemienna.

Ciężkosercość, hypochondrja.

Cim, p. Ciem.

Cimiec, p. Ciemiec.

Ciosn, ciosna, nacięcie, zacios na drzewie, karb.

Ciotczanek, brat cioteczny.

Ciotczany, cioteczny.

Cirnie, ciernie.

Cirpiący, cierpliwy.

Cirpieć, cierpieć.

Cirpiedliwy, cirpiędliwy, cirpiętliwy, cierpliwy.

Cirpki, cierpki.

Cirpliwy, cierpliwy.

Cirznie, ciernie.

Cirzpieć, cierpieć.

Cirzpiedliwy, cirzpiędliwy, cirzpietliwy, cierpliwy.

Cirzpki, cierpki.

Cirzpliwy, cierpliwy.

Ciskarnia, tłocznia, drukarnia.

Ciskawy, rzutki, rzutny.

Cisy, śniady, czarniawy.

Ciszczba, ciżba.

Cisze, cicho.

Ciszkiem, po cichu, milczkiem.

Ciurba, ciorba, czorba, szorba, polewka, zupa.

Ciurma, galernicy, niewolnicy na galerach.

Ciwun, cywan, tywon, tywun, tywuń (ze skand.), 1) urzędnik ziemski na Litwie i Żmudzi; 2) włódarz, podstarości.

Cizdzba, ciżba.

Cizjojanus, p. Cyzjojanus.

Ciża, akcyza.

Ciżm, ciżma, czyżma, półbucik, trzewik.

Cklić, cknąć, cknić (sobie), przykrzyć sobie.

Ckny, ckliwy, nudny.

Cmekot, lichy kucharz, parzygnat.

Cność, cnota, zacność.

Cofne, kara za wstrzymanie przesyłki.

[58]Cokole, cokoli, cokolwie, colikolwiek, cokolwiek.

Cole, cokolwiek.

Cosi, coś.

Coż toż, coś.

Cregiele, ceregiele.

Cuch, p. Czuch.

Cudność, piękność.

Cudotworczyna, cudotwórczyni.

Cudotworzyć, czynić cuda.

Cudowidz, upatrujący we wszystkim cudów.

Cudzić, 1) zgrzebłem konia czesać; 2) ćwiczyć, przetrzepać, bić.

Cudzidło, zgrzebło, drapaczka.

Cudzobiesie, ksenomanja, zamiłowanie obczyzny.

Cudzokrain, cudzoziemiec.

Cudzorodak, cudzoziemiec, obcoplemieniec.

Cudzowłościec, włościanin z obcego majątku.

Cug puścić, ustępować, zupełną wolność zostawiać.

Cukata, cykata, skórka pomarańczowa, osmażona w cukrze.

Cukrować, zdobić, słodzić.

Cukrowny, słodki jak cukier.

Cusz, p. Czusz.

Cwajnos (niem. zwei = dwa + nos), rodzaj wyżła z nosem rozdwojonym.

Cwiszgold, ćwiżgult, złoto malarskie w płatkach.

Cwykiel (niem. Zwickel), klin, kawałek sukna.

Cybeby, rodzaj największych rozynek.

Cygrynowy (niem. seegrün), zielony jak morze, koloru morza.

Cyl, cel.

Cymbel, dzwonek srebrny w starych organach.

Cymbor, cymbury, czymbury (tur.), kajdany, więzy.

Cymbulc, cymbulec, rodzaj strzały.

Cyment (niem. Zimmt), cynamon.

Cymer (franc. cimier), kita, pióropusz.

Cymiec, zamsz.

Cyn, drewno, kawał drzewa.

Cynar, p. Cenar.

Cyndelin, kitajka cienka.

Cyndert, rodzaj tkaniny.

Cynek (niem. Zinke), 1) instrument dęty, kornet; 2) kwinkunks, figura w [59]kształcie rzymskiej liczby V, albo 2 trójkątów o wspólnym wierzchołku; 3) pięć oczek na kostce; 4) cętka.

Cyngatura, ciągatura (łac. cinctura), przepaska, pasek.

Cynkopstrość, ubarwienie cętkowane, pstrokacizna.

Cynkowany, cynkowaty, cynowaty, 1) mający kształt piątki rzymskiej; 2) cętkowany, pstry.

Cynozura, 1) gwiazdozbiór małej niedźwiedzicy; wskazówka, drogowskaz.

Cyplik, dziobek u naczynia.

Cyrekiew, cyrkiew, cerkiew, (także o kościele katolickim).

Cysło, p. Czysło.

Cyt, milczenie, cisza.

Cywan, p. Ciwun.

Cyza, akcyza.

Cyzjojanus, cizjojanus, cizjojan),cizjojan, spis świąt dorocznych.

Czabaje, rodzaj sukni męskiej.

Czaban, 1) wół rasy ukraińskiej; 2) caban, baran; 3) pastuch wołów albo owiec.

Czabanka, 1) wielka krowa; 2) więzienie.

Czabatura (z włos. ciabattura), rodzaj skrzyni albo komody.

Czac, p. Czacz.

Czacha, p. Cacha.

Czacht (niem. Schacht), szyb.

Czacz, czadz, czac, 1) cacko; 2) dar, rzucony między tłum; 3) tłum, tłok.

Czaczka, czaczek, czaczo, czaczko, cacko, drobiazg, sprzęcik.

Czadz, p. Czacz.

Czahar, czair, karłowate drzewa, zarośla.

Czakać, czekać.

Czakan, p. Czekan.

Czaknąć, czakać, zaczepić hakiem, zahaczyć.

Czal, tył, zad; tył wojska.

Czaladzin, czeladnik.

Czałbatka (szczałbatka), czerep, czaszka.

Czambuł, 1) najazd, nagły, dorywczy, zagon tatarski; 2) oddział, chorągiew Tatarów; 3) w czambuł, razem, ryczałtem; [60]cwałem, śpieszno; 4) czwał, galop.

Czamlet, kamlot.

Czamta, rodzaj materji jedwabnej.

Czantka, cętka.

Czapiczka, czapka.

Czar, car.

Czarczaty, (tur.), suknia, spódnica.

Czarlatan, szarlatan.

Czarnawa, czarnoziem.

CzarnokrwistosćCzarnokrwistość, melancholja.

Czarnokus, dzika kaczka.

Czarnomaz, człowiek o śniadej cerze.

Czarnoresza, czernoresza, cernoresa, habit.

Czarnorobotnik, wyrobnik.

Czarnoryżca, mnich grecki.

Czarnownik, złoczyńca.

Czarnożółciowy, melancholijny.

Czarotłum, prześladowca czarowników.

Czartak, 1) lepianka; 2) strażnica.

Czarz, car.

Czasoguślnik, czasownik, guślarz, wróżbita.

Czasolicznik, czasopis, czasopisarz, umiejący określać daty wypadków historycz., chronolog.

Czasosłów, brewjarz duchowieństwa.

Czas Pański! dla Boga!

Czasu patrzeć, pilnować, aby we właściwym czasie coś się działo.

Czaszkczy, pachołek chański.

Czasy, pory roku.

Czaśnie, cześnie, docześnie, czasowo.

Czata, straż; przednia czata = straż przednia, forpoczta.

Czatostwo, czatowstwo, rozbój.

Czausz, czaus (tur.), goniec sułtański, poborca podatków w Turcji; pokojowiec sułtański.

Czawun (z niem. Zaun), płot, ogrodzenie.

Cząstnik, p. Częstnik.

Czban, dzban.

Czcia, teściowa.

Czcichuć, żądza czci, ambicja.

Czcichutny, ambitny.

Czciciel, czytelnik.

Czcić, 1) czytać; 2) częstować, podejmować u siebie.

[61]Czciwiarski, bez czci i wiary, nikczemnik.

Czczeć, sterczeć, tkwić.

Czczonka, czcionka, litera.

Czczyca, tszczyca, mdłości, czczość, nudność.

Czczy się, ckni się, mdli.

Czczyć (czczał), sterczeć.

Czebr, ceber.

Czechczer, czekczery, spodnie.

Czecheł, czechło, 1) bielizna, koszula, zwłaszcza niewieścia; 2) prześcieradło; całun.

Czechrać, czochrać.

Czeczena, fala morska.

Czeczuga, rodzaj szabli.

Czedł, cz. przeszły od cześć = czytał.

Czekan, kij z młotkiem na końcu, rodzaj broni.

Czekawać, oczekiwać.

Czekman, czekmanik, kontusz krojem tatarskim.

Czeladnie, familijnie, poufale.

Czeladno, z liczną czeladzią, dworno.

Czeladność, poufałość, zażyłość.

Czeladny ojciec = ojciec domu; czeladna matka = matka domu.

Czeladzijny, czeladny.

Czeladzin, czaladzin, czeladnik, domownik.

Czeluść, czelustka, szczęka.

Czełek, człek, człowiek.

Czełn, czółno.

Czemerysy, lekka jazda w dawnym wojsku polskim.

Czentka, cętka.

Czepa, drzewo zatopione w wodzie, utrudniające żeglugę.

Czepać, zaczepiać.

Czepliki, przepaska na głowę.

Czerew, czerewo, brzuch.

Czerewizna, dolna część brzucha.

Czernecki, czerneczy, czerniecki, buntowniczy.

Czerniec, zakonnik w kościele greckim.

Czernoresza, p. Czarnoresza.

Czerwić, płodzić, zapładniać.

Czerwieniec, czerwinek, czerwonik, czerwończyk, czerwony złoty, dukat.

Czerwień, czyrwień, czerwiec.

Czerwiwy, czerwliwy, czyrwiwy, czyrzwiwy, [62]robaczywy, stoczony przez robaki.

Czerwonóg, czerwonak, flamingo.

Czerwotocz, robaczywość, toczenie przez robaki.

Czesać, pędzić, gonić.

Czesny, czestny, 1) uczciwy, zacny; 2) czasowy, tymczasowy; wczesny; 3) doczesny, cielesny.

Czestka, cześć.

Czestne, czesne, 1) opłata na rzecz sędziego, pamiętne; 2) honorarjum uniwersyteckie.

Czestnik, 1) uczestnik; 2) cześnik.

Czestny, p. Czesny.

Czestować, częstować.

Cześciwy, pobożny.

Cześć (czci), 1) w znacz. poczęstunek, uczta; 2) (czcię, czcisz a. czciesz, czetł albo czedł), czytać.

Cześniki, kronika, latopis.

Cześny, czasny, czasowy, doczesny.

Czeta, secina wojska.

Czetnik, szabla węgierska.

Czetowódz, dowódca czety, setnik.

Czeznąć, niknąć, ginąć.

Czeżuja, łuska.

Częsny, prywatny, osobisty.

Częstnik, cząstnik, posiadacz części majątku, współwłaściciel.

Częstny, podzielony na części.

Czliwość, cześć, szacunek.

Człapak, szłapak, koń idący szłapią, stępak.

Człowiectwo, człowieczeństwo.

Człowieczeński, człowieczy.

Czmura, chmura.

Czołdak, czołdar, czołdur, przykrycie na konia, dera, czaprak.

Czołdro, kołdra.

Czołen, czółno.

Czołg, gad pełzający.

Czołgacz, czołganiec, gad, płaz.

Czołgatny, czołgliwy, czołgający się, pełzający.

Czołkać się, czołgać się.

Czołko, czółko, opaska czoła, strój niewieści.

Czołn, czołnik, czółno.

Czołobitnia, bicie czołem.

Czop, czopowe, podatek od trunków.

[63]Czos, cios.

Czosać, czesać.

Czosne, czesne.

Czostka, p. Czestka.

Czosyk (niem. Schoss), młoda odrośl na roślinie.

Czółn, czółno.

Czółnik, przewoźnik (na czółnie).

Czrześnia, trześnia, czereśnia.

Czrzewo, trzewia, wnętrzności.

Czrzoda, trzoda; czereda.

Czsność, cześć, cnota.

Czsnota, cnota.

Czsny, cny.

Czso, co.

Czstny, cny, uroczysty.

Czta, uczta.

Cztąc, czytając.

Cztena (czesk.), czcionka, litera.

Czterdziesny, czterdziesty.

Czterdziestnica, 1) wielki post; 2) kobieta czterdziestoletnia.

Czterdziestodnica, 1) okres czterdziestodniowy; 2) p. Czterdziestnica.

Czterdzieśnia, czterdziesta część.

Czterletny, czteroletni.

Czterny, poczwórny, cztery razy większy.

Czteroczęstny, dzielący się na cztery części.

Czterpiętry, czteropiętrowy.

Czterzdniowy, czterodniowy.

Czterzej, czterej.

Czterznogi, czterzonogi, czworonożny.

Czterzy, cztery.

Czterzylećny, czteroletni.

Cztwarty, czwarty.

Cztwirć, ćwierć.

Cztyr, cztery.

Cztyrnaćcie, cztyrnadcie, czternaście.

Cztyrzy, cztery.

Czuba, szuba.

Czubacz, zwierzę czubate.

Czuban, wół.

Czuch, cuch, 1) zapach; 2) węch (u psa).

Czucha, czuha, czuhaj, czuja, szuba, długa suknia futrem podszyta, płaszcz tatarski z rękawami, gunia, burka.

Czuchać się, powoli wstawać ze snu, guzdrać się, gmerać się.

Czucie, straż nocna.

Czuć, w znacz. czuwać, [64]wartować, pilnować, strzec; Czuć się, poczuwać się, brać sobie do serca; troszczyć się o siebie.

Czuha, czuhaj, p. Czucha.

Czuhać, czyhać.

Czujliwy, czuły, wrażliwy.

Czulejszy, czulszy, wrażliwszy.

Czujny, czuły, czujący; czuwający, nieśpiący. C. komu, dający się uczuć, dotkliwy.

Czumak, chłop ukraiński, trudniący się furmaństwem.

Czupel, cypel.

Czupnąć, cupnąć, przycupnąć.

Czusz, czosz, cóż, w zn.: to jest, mianowicie.

Czutki, czutliwy, czuły, czujny; bezsenny.

Czuwacz, ten, co czuwa, stróżstróż.

Czuwałość, czujność.

Czwanić się, chwalić się, chlubić się.

Czwartka, ćwiartka.

Czwartonasty, czternasty.

Czwartosetny, czterechsetny.

Czwartować, ćwiartować.

Czwartynaćcie, czwartynaście, (dop. czwartegonaście), czternasty.

Czwartynasty, czternasty.

Czwartysetny, czterechsetny.

Czwarzyć, udawać, zmyślać; czwarzyć się, 1) drożyć się, wzdragać się, odmawiać ręki, ceremonjować się; 2) swarzyć się, kłócić się.

Czwiartka, ćwiartka.

Czwiercień, p. Ćwiertnia.

Czwierzyć się, czwarzyć się, swarzyć się, kłócić się.

Czwor, czworaki; w czwor, w czwórnasób.

Czworakować, czworkować, czynić coś czworako.

Czworletni, czteroletni.

Czwornogi, czwornóg, czwornożny, czworonożny; na czwornóg, na czworakach.

Czworny, poczwórny, cztery razy większy.

Czworograniec, czworobok.

Czworojedni, w czterech jeden.

Czworonaście, czternaścioro.

[65]Czworosetny, czterechsetny.

Czworosowity, p. Czterny.

Czwory, czworaki.

Czworzysty, czworaki.

Czwórnasobny, p. Czterny.

Czyć, być ciepłym.

Czyjkole, czyjkoli, czyjkolwie, czyjkolwiek.

Czyn, 1) robota, wykonanie; 2) naczynie; 3) ofiara; 4) machina wojenna; 5) zbroja; 6) szata, odzież urzędowa.

Czynek, robota.

Czyniać, czynić.

Czyniciel, 1) osoba działająca, działacz; 2) pełnomocnik, rzecznik.

Czynić z kim, 1) mierzyć się, walczyć, prawować się; 2) układać się, u mawiaćumawiać się z kim.

Czyniwać, czynić często.

Czynliwy, 1) wykonalny; 2) czynny, pilny, pracowity.

Czynowaty, wojujący.

Czyntakor, tkanina na półsztuki składana.

Czyńsz, czynsz.

Czyrka, cerka, miejsce zacerowane.

Czyrńszy, czarniejszy.

Czyrpać, czerpać.

Czyrstwy, czerstwy.

Czyrw, czyrwieniec, czerw, robak.

Czyrwiony, czyrwony, czerwony.

Czyrwiwy, robaczliwy.

Czyrzniawy, czarniawy.

Czyrznidło, czernidło.

Czyrzpać, czerpać.

Czyrzw, czerw, robak.

Czyrzwiwy, p. Czerwiwy.

Czyrzwony, czerwony.

Czysło, cysło, liczba.

Czystoć, czystość.

Czystotny, czysty.

Czyście, 1) czysto, bez skazy, bez zarzutu; 2) dobrze, gracko, dzielnie, należycie, porządnie, wyśmienicie; 3) otwarcie, jasno, jawnie.

Czyścieniec, rzezaniec, eunuch.

Czyścitelny, służący do czyszczenia.

Czyść (cztę, czciesz; czetł, czedł, czła; czci; czcimy), czytać.

Czytacz, 1) czytelnik; 2) elementarz.

Czytaniec, czytelnik.

Czyż, czynsz.

Czyża, akcyza.

[66]

Ć.

Ćchać, 1) czyhać; 2) uderzać.

Ćchórz, ćckórz, tchórz.

Ćci, uczty, biesiady.

Ćma, ciemność.

Ćmachnąć, uderzyć.

Ćmawy, ciemnawy, bez połysku.

Ćmiakać, cmokać.

Ćmiel, trzmiel.

Ćmy, bez połysku, matowy.

Ćwiczeństwo, ćwiczenie, karność.

Ćwiczeńszy, bardziej wyćwiczony.

Ćwiczny, pojętny.

Ćwiczyzna, ćwiczenie, wprawa, mistrzostwo.

Ćwierciel, kwadrans.

Ćwiercz, świerszcz.

Ćwierćkartaun, ćwierćwąż, rodzaj działa.

Ćwierdza, twierdza.

Ćwierdzić, twierdzić.

Ćwierdź, twierdza, więzienie.

Ćwierk, świerszcz.

Ćwiertka, ćwiartka.

Ćwiertnia, miara zboża albo mąki.

Ćwiertnik, właściciel ćwierćłanka.

Ćwikiel, ćwykiel, klin w bieliźnie.

Ćwirć, ćwierć.

Ćwirdza, twierdza.

Ćwirdzić, twierdzić.

Ćwirtnia, p. Ćwiertnia.

Ćwizgult, ćwiżgult, ćwiżgułt, p. Cwiszgold.

D.

Daba, rodzaj płótna chińskiego.

Dabin, p. Tabin.

Dacha, wierzchnia suknia, ze skóry sporządzona.

Daga, dah (niem. Degen), sztylet, puginał.

Daj, bodaj.

Dajać, dawać.

Dajbyś, bogdajbyś.

Dajczer, dajczmanek, [67]Niemiec, Niemiaszek.

Dak, więc, przeto, zatym.

Dale, dalej.

Dalecze, dal, oddalenie.

Dałmucja, dałmocjum, dalmatyka (ubiór kościelny djakonów).

Dałoman, dolman.

Damaszczyna, damaszczyzna, damascena (odmiana śliwyśliwy).

Damaszek, adamaszek.

Dank (z niemniem.), 1) nagroda zwycięstwa; 2) hołd, podziękowanie, dzięki; 3) pierwszeństwo, prym, wyźszośćwyższość, zaszczyt; Dank dawać komu, przyznawać pierwszeństwo.

Danny, 1) pochodzący z daniny, danniczy; 2) dający chętnie.

Daraj, pstra kitajka turecka.

Dard, darda, rodzaj toporka na długim drzewcu, jako broń, włócznia, oszczep, pocisk.

Dardzista, żołnierz, uzbrojony w dard.

Darmicą, za darmo.

Darmohardy, hardy bez powodu.

Darmoleg, darmolęg, próżniak, piecuch, ospalec, leniwiec.

Darmomówny, gadatliwy.

Darmopłoch, tchórz, człowiek bojaźliwy.

Darmopych, darmopyszek, człowiek pyszniący się bez przyczyny.

Darmosilny, daremnie wysilający się.

Darmostaj, darmostój, próżniak, gap.

Darmostraw, darmostrawca, darmozjad.

Darmoswar, człowiek, kłócący się o byle co, kłótnik.

Darmotrawca, marnotrawca.

Darmozwad, p. Darmoswar.

Darować, w znacz. obdarować, obdarzyć.

Darski, dziarski.

Darznąć, (dar-znąć), ośmielić się, odważyć się, targnąć się.

Darznie, śmiało, zuchwale.

Daszeczki, ozdoba stroju kobiecego.

Datły, daktyle.

Dawczyna, dawczyni.

Dawić, dławić.

[68]Dawki, dławiący.

Dażka, p. Daga.

Dąbnik, dąbr, dąbrowa.

Dąpiec, kij dębowy.

Dbać, w znacz. ufać.

Dca, córa, córka.

Dchenie, tchnienie, oddech.

Debać, dybać.

Debra, debrz, mały wąwóz, jar.

Defalka, defalkata, potrącenie, obniżenie.

Defensor (łac.), obrońca.

Deferencja (łac.), uległość, uniżoność.

Deferować (ł.), przedstawić, podać; ulegać, poddawać się; być obowiązanym, ubiegać się o co.

Deka1. Deka, dek, przykrycie, pokrowiec.

Deka2. Deka, p. Daga.

Dekonfektor, cukiernik.

Delijunak, junak, zuch.

Delika, p. Delja.

Delinować, kreślić, rysować.

Delja, delija, delijka, delika, opończa, płaszcz.

Deljuna, deljura, delura, delutka, deljutka, zwierzchnia suknia bez rękawów, ferezja, szuba.

Demanda (franc.), żądanie.

Demaszkować, damaskować, zdobić deseniem w kształcie żyłek.

Demesz, demeszka, damascenka, głownia szabli damaszkowanej, szabla w Damaszku zrobiona.

Demonjak, opętaniec, szaleniec.

Denegować (łac.), odmawiać.

Denność, dna, artrytyzm, zapalenie stawów.

Depaktować, zdzierać, pobierać opłatę niesłusznie albo za wysoką.

Depczycześć, niedbający o dobre imię.

Depta, deptacz, ten co depcze.

Derbisz, derwisz, mnich mahometański.

Derdołek, drobny szlachcic.

Deresz, 1) wino cierpkie, kwaśne; 2) koń sierści białej pomiesz. z żótłążółtą.

Derewnia, derewienka, 1) drwalnia, 2) wieś.

Derewnictwo, drewnictwo, leśnictwo, dozór nad lasami.

[69]Derha, dera, okrycie na konia, koc.

Derobaniec, drabant, żołnierz ze straży przybocznej.

Derus, 1) zdzierus, zdzierca; 2) obdartus.

Descens, ściekanie, odpływ humorów w ciele.

Deskultoryczny, dorywczy.

Despectwo, godność despoty, t. j. panującego u Rumunów i Serbów.

Despot, deszpot, dysput, despota.

DospotycyzmDespotycyzm, despotyzm.

Desprymować, uciskać, gnębić.

Destrjer (franc.), koń od parady.

Destynować (łac.), przeznaczać, wyznaczać.

Destytucja, złożenie z urzędu.

Destytuować (z łac.), złożyć z urzędu, uwolnić od obowiązków.

Desultor (z łac.), przeskakujący z jednego konia na drugiego.

Deszczarnia, cysterna, studnia do zbierania wody deszczowej.

Deszkiepcja, deszkiept, despekt.

Deszpot, p. Despot.

Detaszować (franc.), wyprawić, odkomenderować oddział wojska.

Detraktor (z łac.), ten, co szarpie czyją sławę, zazdrosny obmówca.

Dewinkować, zobowiązywać.

Dezertaty, dezerty, dobra ziemskie, opuszczone przez właścicieli.

Deżdż, (dżdżu), deszcz.

Dębczyna, dębiec, dębel, dębczak, młody dąb.

Dębien, dębień, kwiecień.

Dębikufel, pijak, opój.

Dębny, 1) mający kolor liści dębowych; 2) dobrze wyprawiony.

Dębowiec, dębczak.

Dębrze, las, bór.

Dęstować (z niemniem. dünsten), dusić (mięso).

Diszak, siekiera, tasak.

Djacisco, djaczysko, pogardl. djak, dziak, kleryk w kościele wschod.

Djasek, djabeł.

Dłabić, dławić.

Dłabikura, dławikura, ten, co dusi kury.

[70]Dławipacierz, nabożniś, świętoszek.

Dłazić, p. Dłażeć.

Dłażeć, dłażyć, deptać nogami, wytłaczać, uciskać, gnieść. Dłażyć się, przykrość sobie wyrządzać.

Dłoniatonogi, płetwonogi.

Dłonisty, dłoniasty, dłoniowaty, wielki jak dłoń.

Dłubjoch, dłubiuch, łyżeczka do dłubania w uszach.

Długochwostek, sikora ogoniasta.

Długocierpliwy, długo znoszący cierpliwie.

Długoczekanie, wyczekiwanie, powolność.

Długoduszny, p. Długocierpliwy.

Długoląg, człowiek wybujałego wzrostu.

Długopłajca, ten, co płaci długi.

Długopomny, 1) długo pamiętający; 2) godny długiej pamięci.

Długopotomny, mający długi szereg potomków.

Długoroczny, długoletni.

Długosierczy, mający długą sierść.

Długostajny, ciągnący się przez wiele staj.

Długoszyjawy, długoszyjny, mający długą szyję.

Długoświatność, powolność.

Długowieki, długowieczny.

Długowielej, bardzo długo.

Długowięzitość, wysoki wzrost.

Długowięzny, długowięzy, wysokiego wzrostu.

Długożytny, długożywny, długożywotny, żyjący długo.

Dłustwo, dług.

Dłuża, długość, dłuż.

Dłużebnik, dłużnik.

Dłużec, dłużce, dłużca, długa linka, przywiązana do pęt, rzemień długi.

Dłużnik, w znacz. wierzyciel.

Dłużyć, obdłużać, długów nabawiać, dłużyć się, zadłużać się, długi zaciągać.

Dma, podmuch.

Dmidzban, pijak, opój.

Dna, zapalenie stawów, artrytyzm.

Dnawy, artrytyczny.

Dob, (dobi), doba.

[71]Dobaczać się, dobaczawać się, domyślać się, dopatrywać się.

Dobotek, dobytek.

Dobramyśl, ochota, dobry humor, uczta, biesiada, bankiet.

Dobrek, człowiek dobry i miły.

Dobrobierca, ten, co otrzymuje dobrodziejstwo.

Dobroczyn, dobry uczynek.

Dobroczysty, bardzo dobry.

Dobrość, dobrota, dobroć.

Dobrodawca, dobrodziej, dobroczyńca.

Dobrodrustwo (dobrodrużstwo), pochop, zapał; popędliwość, zapalczywość.

Dobrodziewstwo, dobrodziejstwo.

Dobromówca, ten, co mówi dobrze o bliźnich.

Dobronienawidnik, człowiek nienawidzący dobra.

Dobropamiętny, pamiętający o dobrym.

Dobropłodny, wydający dobre owoce.

Dobropływanie, dobra żegluga.

Dobroprawie, dobre prawodawstwo.

Dobroród, szlachetne pochodzenie.

Dobrorzeczenie, dobrorzeczeństwo, błogosławieństwo.

Dobrorzeczliwy, dobrze o kim mówiący, przychylny.

Dobrorzeczyć, błogosławić.

Dobrosławić, błogosławić.

Dobrosławny, 1) błogosławiący; 2) błogosławiony.

Dobrośniedny, dobry do jedzenia, jadalny.

Dobrotny, dobrotliwy.

Dobrowierny, prawowierny.

Dobrowoleński, chętny, przychylny, życzliwy.

Dobrowoleństwo, dobrowolstwo, życzliwość, przychylność.

Dobrowonny, pachnący.

Dobruchać, uspokajać, ułagadzać.

Dobrzeczynność, dobroczynność,dobroczynność.

Dobrzesławić, błogosławić.

[72]Dobrzesławny, błogosłasławionybłogosławiony.

Dobrzyć, czynić dobrym, polepszać.

Dobrzyniec, brat dobrzyński, należący do zakonu Braci dobrzyńskich.

Dobytczę, zwierzę domowe, bydlę.

Dobytczy, dobytkowy, bydlęcy.

Dobytny, mogący być zdobytym.

Dochcip, dowcip.

Dochlustać, dodać razów, wychłostać, nabić.

Dochłostać, dochłościć, dokuczyć chłostą.

Dochwatki, p. Dochwytka.

Dochwatny, chwilowo wolny od zajęcia.

Dochwytka, dochwytki, dochwatki, w wyraż. w dochwytkę, w dochwytki, w dochwatki: dorywczo, naprędce.

Docip, dowcip.

Docinkać, dociąć, dokuczyć.

Doczasny, doczesny.

Doczcić, doczytać.

Doczynić, doczyniwać, dokończyć roboty, dokonać; dorobić.

Doczyść, doczcić, doćcić, (doczci, doczetł albo doczedł), doczytać.

Dodziać, dodziewać komu, podziałać na kogo, podniecić kogo.

Dodziałać, dodziaływać, dokonać.

Dodzienny, jednodniowy.

Dodzierżawać, dotrzymywać, zachowywać.

Dofołdrować, dobić się, uzyskać, odzyskać.

Dogarać, dogorywać.

Dogarki, resztki, pozostałe po pożarze.

Dogoda, dogodzenie, przysługa.

Dogodliwy, dogodny.

Dogorzały, spalony ze szczętem.

Dograbek, dograbianie, zbieranie reszty siana grabiami.

Dograbolić się, dogramolić się.

Dograwać, dogrywać.

Dogrześć, dogrzebać.

Dohad, duhad (z białor.), w wyraż. na d. = na domysł, na niepewne.

Doigrać, doigrawać, doigrywać, igrać do końca.

Doiskać, doiskiwać, [73]szukać do końca, doszukać się.

Doiszczyć, uiścić.

Dojachać, dojechać.

Dojąd, dokąd, dopóki.

Dojć, dojść.

Dojela, dopóki.

Dojowny, dojny.

Dojrzały, dojrzany, widoczny.

Dojutraszek, dojutrek, 1) człowiek, mający jutro umrzeć; 2) odkładający wszystko do jutra, kunktator.

Dojutrzny, mający trwać tylko do jutra, przemijający, znikomy.

Dojźrzeć, dojzreć, dojzrzeć, dojźreć, dozdrzeć, dojrzeć.

Dokarmiwać, dokarmiać, karmić do końca.

Dokazować, dokazywać.

Dokądkoli, dokądkolwiek.

Dokidać, dorzucić, docisnąć.

Dokonały, doskonały, zupełny.

Dokonawać, dokonywać.

Dokończywać, dokończać.

Doksologja modlitwa, chwaląca Boga.

Doksozofja, mniemana mądrość.

Doktorowski, doktorski.

Doktorz, doktor.

Dokuczny, dokuczliwy.

Dokuka, dokuczka, dokuczanie, naleganie.

Dokupno, zapłata.

Dokupny, sprzedajny, kupiony, przekupny.

Dokurczyć, dokuczyć.

Dole, dolina.

Doległość, dolęgłość, dolegliwość.

Dolicznik, liczba, którą należy doliczyć, aby otrzymać określoną sumę.

Dolik, dowód, poszlaka dowodna.

Dolizna, dolina.

Dolman, krótki płaszczyk huzarski.

Dolotny, dorywczy, dopadkowy.

Dołamać komu, dać się we znaki, dogorać.

Dołaman, p. Dolman.

Dołęga, dołęka, 1) moc, siła, gwałt, przemoc; 2) dostatek, zapas; 3) doświadczenie; 4) człowiek silny, dzielny.

Dołężliwy, dołężny, zdolny, zdatny, silny, mocny.

[74]Dołoma, dołoman, p. Dolman.

Dołoń, rodzaj sukni.

Dołożliwy, dołożny, dokładny, należyty.

Dołożyć, dokładać kogo, przekonać; d. komu = dowieść; d. czego = potwierdzić; d. się kogo = poradzić się kogo, zasięgnąć od kogo wiadomości.

Dołuba, dno rydwanu.

Dołupić komu, wytłuc kogo.

Doma1. Doma, w domu, u siebie; d. być = być przy zmysłach.

Doma2. Doma, dach płaski.

Domaczy, domowy, niedziki, swojski, łaskawy.

Domak, domowy, domownik; krajowiec; domator, zasiedziały w domu; człowiek prywatny.

Domalegaj, domator, piecuch.

Domarad, tęsknica za domem, nostalgja.

Domczek, dom, domik.

Domężna, panna na wydaniu.

Domieszkać się, doczekać się.

Domieścić, domieszczać, przyjąć do mieszkania, umieścić; domieszczać, kogo czego nabawić.

Domiszczko, dom, domek.

Domnić się, domniwać się, domnimawać się, domniemać się, domniemywać się.

Domniemawacz, domnimacz, ten, co się domniemywa; znawca.

Domostróż, stróż domowy.

Domostwo, gospodarstwo domowe.

Domowiec, domowit, przyjaciel domu.

Domowny, domowy.

Domyślawać się, domyśliwać się, domyślać się.

Doniekąd, do jakiegoś czasu.

Donieść, donosić, czego albo czemu, wystarczyć, dorównać, podołać, mierzyć się.

Doniżyć, zniżyć do reszty, pognębić.

Donużyć, donużać, domęczyć, domordować.

Dooki, dotknięty zezem zbieżnym.

Dopier, dopierno, dopierz, dopirko, dopirto, dopiro, dopiero; dalej a dalej, nadto.

[75]Doplonić, zagarnąć w niewolę, złupić do reszty.

Dopłonić, dokończyć płoni czyli przerębli.

Dopomagać kogo, wspomagać; dopomagać czego = brać w czym udział; dopomagać się, domagać się czego, upominać się o co.

Doprawować, doprawić, domówić, omówić do końca.

Doprosiciel, proszący, ubiegający się o co.

Doprządać, doprzęść, kończyć przędzenie.

Dopsować, dopsuć, popsuć do reszty.

Dopustny, dopuszczalny.

Dopuszczać komu, pozwalać.

Dopytawać, dopytywać.

Dopytki, badanie, śledztwo.

Dorazić, dorażać, 1) porazić, dobić; 2) dokuczyć, dopiec; 3) dokonać; 4) wyrazić do końca.

Doraźliwy, 1) przeraźliwy; 2) dotkliwy, bolesny.

Dordzały, dojrzały.

Doręcze, doręcz, dorędzie, w wyraż. na doręczu, na dorędziu = na podorędziu, pod ręką.

Doręcznik, podręcznik, książka podręczna; notatnik.

Doręczny, podręczny.

Dorobnik, ten, co się dorobił.

Doroczy, doroczny.

Dorosłek, dorostek, wyrostek, młodzieniec dorastający.

Dorostnąć, dorosnąć.

Doroszczenie, dorośnięcie.

Dorwały, dorwany, pochwycony szczęśliwie.

Dorwy, w wyraż. w dorwy: dorywkami.

Doryda, dorynda, kobieta sentymentalna, pełna pretensji.

Dorzały, dojrzały.

Dorządzić się, ściągnąć na się kłopot.

Dosichmiast, p. Dotychmiast.

Dosić, dość, dosyć.

Dosiela, dotąd.

Dosięgły, dosiężny, dosięgalny.

Doskakować, doskakiwać.

Doskonać, dokonać.

Doskonalacz, doskonalec, [76]ten, co doprowadza coś do doskonałości.

Doskonalstwo, doskonałość.

Doskonały, mający lata, przepisane przez prawo.

Doskończyciel, p. Doskonalacz.

Doskórzyć, dokuczyć, dopiec.

Doskuczyć, doskrzeć, do skwarzyćdoskwarzyć, doskwierzyć, dokuczyć, dopiec, uprzykrzyć się.

Dostały, dojrzały.

Dostarczność, dostatek, zasób.

Dostatczać, dostarczać.

Dostatczek, dostatek.

Dostawca, ten, co dostał.

Dostawić, wystawić, narazić.

Dostępić, dostąpić.

Dostojeć, dostać, (dostoję).

Dostojeńszy, dostojniejszy.

Dostruchan, p. Roztruchan.

Dosuć, dosypać, dolać.

Dosuży, dzielny, zdolny.

Dosyćczynić, zadośćuczynić komu, zadowolić kogo.

Dosyćuczynność, zadośćuczynienie.

Dosypować, dosypywać.

Dosytek, sytość.

Doszłość, dojrzałość.

Doszto, doszło (do tego).

Dości, dość, dosyć.

Dościp, dowcip.

Dość, dojść.

Dośćczynić, zadośćczynić.

Doślepić, całkiem oślepić.

Dośmiardać, dośmiardnąć, dośmierdnąć, zacuchnąć się do reszty.

Dośmiewać, ostatecznie się ośmielać, śmieć.

Dośpiać, dospiać, dojrzeć, stać się dojrzałym, zdążyć, nadążyć; d. komu dopiec; dośpiewać łuk, naciągać; chwycić.

Dośpiały, dośpieły, dojrzały, wystały.

Dośpiech, stawienie się na czas.

Dośpiel, lekko uzbrojony.

Dośpieszyć, zdążyć.

Dośrzedni, dośrodkowy.

Doświaczczenie, doświadczenie.

Doświadczeniec, empiryk, opierający się wyłącznie na doświadczeniu.

Doświadczeństwo, empiryzm, posługiwanie ś. wyłącz. doświadczeniem.

[77]Doświadczywać, doświadczać.

Doświarczenie, doświadczenie.

Dotchnąć, dotknąć.

Dotegodniowy, trwający do tego dnia.

Dotrzymawać, dotrzymywać.

Dotychmiast, dosichmiast, 1) dotychczas; 2) dopóty, potąd.

Dotyczać, dotyczyć.

Dotyczny, dotykalny.

Dotyskiwać, dotyskować, bardzo utyskiwać.

Doufać, całkiem ufać.

Doufale, z ufnością.

Dowadzać, dowadzić komu, zadać komu cios, wyrządzić szkodę.

Dowaga, waga rzetelna.

Dowarek, 1) dowarzanie; 2) dojrzewanie.

Doważny, mający należytą wagę.

Dowcip, talent, zdolności.

Dowcipnik, mędrek, człowiek przemądrzały.

Dowiadać się, dowiadować się, dowiadywać się.

Dowiarek, człowiek łatwowierny.

Dowiarstwo, dowier, dowierzanie, łatwowierność.

Dowiedować się, dowiadywać się.

Dowier, p. Dowiarstwo.

Dowierca, wierzyciel.

Dowiernoręctwo, wierność lennika względem suzerena.

Dowierny, dowierzający, łatwowierny.

Dowinić się, 1) dopuścić się; 2) zasłużyć na karę.

Dowinienie, przewinienie, przestępstwo.

Dowiniony, obwiniony, winny.

Dowora, dostęp, przystęp; sposobność; powód, pretekst.

Dozdrzeć, dojrzeć.

Doznać, w znacz. dojść, przekonać się, poznać.

Doznawacz, doznawca, badacz.

Dozobać, dokończyć dziobania.

Dozornik, dozorca.

Dozorstwo, urząd dozorcy.

Dozór, przezorność.

Dozys, doza, dawka (lekarstwa).

Dozyskować, otrzymywać, odzyskiwać.

[78]Doźdrzeć, doźreć, doźrzeć, dojrzeć.

Doźrzały, dojrzały.

Doźrzenieć, dojrzeć.

Dożałować się, osiągnąć drogą procesu sądowego.

Dożdać, doczekać.

Dożera, 1) kłopot, trud, męka; 2) człowiek dokuczliwy.

Dożonąć, dogonić.

Dożyczyć dożyczać, dożyczać, użyczyć, udzielić, pozwolić.

Dożyły, dożyty, podeszły w latach.

Drab, drabik, piechur, żołnierz pieszy, pachołek.

Drabinkarz, karjerowicz.

Drabny, drabiniasty.

Drabotliwy, prędko i wiele mówiący.

Drabować, 1) jechać kłusem; 2) przetrząsać, przerzucać.

Dracz, zdzierca, łupieżca.

Dracza, łupiestwo.

Dragan, dragon.

Draganek, szewron, galon na rękawie, oznaczający lata służby żołnierza.

Dragant, tragant, sok, klej z koźlego ciernia.

Dragnie, raźnie, dzielnie, należycie.

Drajszlag, bieg koński przyśpieszony.

Draka, bójka, bijatyka.

Dranie, darcie.

Drapić, drapać, rozdzierać.

Drapież, drapieżstwo, drapieżyna, drapiestwo, łupiestwo.

Drapieżyć, łupić, rabować.

Drapny, drapieżny.

Drapsić, dreptać.

Draźnięta, sutki.

Drażdże, drzazgi, trzaski.

Drąchnąć, p. Dręchnąć.

Drągowe, rogatkowe, myto płacone przy rogatce.

Drążkowy, właśc. jeżdżący drążkami czyli kałamaszkami; ubogi, podrzędny, nieznaczny.

Drążnik, 1) strażnik przy bramie miejskiej w czasie morowego powietrza; 2) tokarz.

Drążny, drągowy.

Drelink (z niem. Dreiling), miara wina = 30 wiader.

Drepsić, dreptać, chodzić drobnym krokiem.

Dresz, dreś, dreść, dreszcz.

Drez, dreszcz.

Dreznar, tokarz.

Dręchnąć, więdnąć, żółknąć ze starości.

[79]Drętki, drętwy, cierpki.

Drgęga, chorobl. drżączka u koni.

Drjacznik, fabrykant albo sprzedawca drjakwi.

Drjakiew, dryjakiew, lekarstwo, maść, odtrutka, wszelkie lekarstwo przeciw truciźnie.

Drobiec, drobne zwierzę domowe.

Drobieżny, drobny, nieznaczny.

Drobię, p. Drobiec.

Drobiozg, drobioździk, drobiazg.

Drocz, dreszcz.

Drodzy, drogi.

Drogokupny, drogo kosztujący, kosztowny.

Drogomylny, mylący drogę, sprowadzający z właściwej drogi.

Drogosłany, wysłany drogiemi tkaninami.

Drogostny, bardzo drogi.

Drogotkany, wytkany kosztownie.

Drojki, drójki, ckliwy, słodki, mdły.

Droszcz, dreszcz.

Drożdża, drożdże.

Drożdżeć, gęstnieć.

Drożny, stosowny, właściwy, należyty, godziwy.

Drożyć, drążyć, wydrążać.

Drób, 1) odrobina, drobiazg; 2) pospólstwo, motłoch; 3) ptastwo domowe.

Dróżyć, drążyć, wydrążać.

Druczeć, ćwierkać, świergotać.

Drugant, p. Drygant.

Drugdy, czasem, podczas, niekiedy.

Drugdzie, gdzieniegdzie, gdzieindziej.

Drugie, znowu.

Druginaćcie, dwunasty.

Drugolubstwo, miłość bliźniego.

Drugubica, p. Dryga.

Drustwo, męstwo, waleczność.

Druzga, trzaska.

Druzgać, druzgotać.

Drużbart, dawna gra w karty.

Drużny, przyjazny, zgodny.

Drużyć, drużbić, drużbować, być drużbą na weselu.

Drwiarz, drwinkarz.

Drwieć, drewnieć.

Dryga, drygubica, drugubica, sieć na jesiotry.

[80]Drygant, drugant, 1) stadnik, ogier; 2) dobry koń, rumak, rączy ogier; 3) bałamut, lowelas.

Drygliwy, drgający, drżący.

Dryja (z niem. drei), 1) trójkąt; 2) trzy oczka na kostce do gry; 3) trójka koni.

Dryjakiew, p. Drjakiew.

Dryś, p. Drygant.

Dryzdaczka, biegunka.

Drzasnąć się, przestraszyć się, zlęknąć się.

Drzastwisty, p. Dziarnisty.^[9].

Drzastwo, p. Dziarno.

Drzaździsty, chropowaty.

Drzażdż, drzażdże, drzazgi; p. Drażdże.

Drząstwisty, p. Dziarnisty.^[9].

Drząstwo, p. Dziarno.

Drzążdż, trzaski i gałęzie, naniesione wodą.

Drzemota, drzemiączka, śpiączka.

Drzenny, (dr-zenny), rdzenny.

Drzeń, (dr-zeń) rdzeń.

Drzewiany, drewniany.

Drzewie, drzewa, zarośle.

Drzewie, drzewiej, prędzej, pierwej, wprzód, rychlej, przedtym, dawniej.

Drzewiejszy, dawniejszy, dawny.

Drzewnieć, drewnieć.

Drzewno, drzewienko, drewno.

Drzewstwo, drzewa, zarośle.

Drzon, rdzeń drzewa.

Drzwiany, drzwiowy, należący do drzwi.

Drżliwy, skłonny do drżenia.

Duana, cło, komora celna.

Dub, duby smalone, niedorzeczności.

Dubiec, dębczak, kij dębowy.

Dubiel, głupiec, prostak.

Duch, w znacz. tchnienie.

Ducha, 1) czapka nocna, szlafmyca; 2) jasiek.

Ducha, p. Duga.

Duchem, szybko.

Duchna  duchniczka, wielka poduszka.

Duchnąć, dmuchnąć, zadąć.

Duchnik, człowiek nierządny.

Duchowieństwo, duchowość.

Duchownik, 1) ojciec duchowny, spowiednik: 2) [81]duchowidz, zwolennik spirytyzmu.

Duchwałość, ufność, zaufanie.

Duczaja, trąbka, róg myśliwski.

Duczajka, mały dołek w ziemi.

Dudkować, 1) dudać, grać na dudach; 2) błaznować, robić głupstwa; 3) nadskakiwać, pochlebiać; 4) głupieć ze strachu.

Dudzić, trudzić, turbować.

Dufać, ufać.

Dufale, w zaufaniu.

Dufały, 1) ufny, hardy, pewny siebie; 2) poufały, zaufany.

Dufanie, ufność.

Dufliwy, p. Dufały.

Dufnomowny, pewny siebie.

Dufny, ufny.

Duga, ducha, duha, 1) kabłąk nad chomątem w uprzęży jednokonnej; 2) tęcza.

Dugiena, dogiena, guwernantka, ochmistrzyni.

Duhad, p. Dohad.

Dukać, duknąć, 1) skrzeczeć, rzechotać (o żabie), stękać, narzekać; 2) dukwieć, dulczeć, ślęczeć, fałdów nad czym przysiadywać.

Dukaton, dukat, czerwony złoty.

Dukwiarski, pedantyczny, drobiazgowy.

Dukwiat, dukwiący, ślęczący nad czym.

Dukwieć, p. Dukać.

Dulić, palić dulca czyli papierosa.

Duma, myśl, zdanie; z dumy czyjej, zdaniem czyim.

Dumkać, p. Dukać.

Dumnik, dumca, dumiec, człowiek dumny, pyszałek.

Dumnowładca, człowiek dumny z władzy, ambitny.

Dunąć, dmuchnąć, chuchnąć; uciec, drapnąć.

Dupla (łac.), podwójna.

Duplan (z łac. duplus = podwójny), sukno podwójnej szerokości.

Dupło, dziupla, wypróchniały otwór w drzewie.

Dupnieć, próchnieć z wewnątrz, stawać się pustym.

[82]Dur, 1) odurzenie, obłęd, 2) środek odurzający, trucizna.

Dura, dziura.

Durniać, nazywać kogo durniem.

Durować, błaznować, robić głupstwa.

Durzeć, wpadać w odurzenie, w osłupienie.

Duszejka, duszka.

Duszetratny, p. Duszozgubny.

Duszewny, duszebny, duszny, tyczący się duszy.

Duszka, pani duszka, miłośnica, kochanka, metresa.

Duszkoby, duszkożby, oby, gdyby, bodajby.

Duszkoż kogo, o gdyby tu był!

Duszman (tur.), ciemięzca, gnębiciel.

Duszniczek, kaftan spodni.

Dusznik, wróg duszy, djabeł.

Duszobójca, duszorozbójca, zabójca duszy, gorszyciel.

Duszozgubny, duszotratny, duszetratny, gubiący duszę.

Duszyca, biedna dusza.

Dutepasy, zwątpienie, desperacja.

Dużać się, walczyć z kim, pasować się z kim, mocować się z kim.

Duże, dużo, mocno, silnie.

Dużeć, większym, silniejszym się stawać.

Dużej, bardziej, silniej; prędzej.

Dużność, dużość, wielkość, siła, moc.

Dużorosły, wysoki, olbrzymi.

Duższy, większy, silniejszy.

Duży, silny, krzepki.

Dwadziestność, podatek, wynoszący dwudziestą część dochodu.

Dwadziestoczęstny, stanowiący dwudziestą część.

Dwanasne, podwunaste.

Dwoja, p. Dwój.

Dwojcy, 1) dwa razy; 2) drugi raz.

Dwojeć, dwa razy.

Dwojenaście, dwanaście, dwanaścioro.

Dwojgo, dwojko, dwoje.

Dwojżon, dwużeniec.

Dwonogi, dwunożny.

Dwoostrzy, mający dwa ostrza, obosieczny.

[83]Dwopióry, mający z obydwu stron pióra.

Dworaźny, dwurazowy.

Dwormistrz, marszałek dworu.

Dwornie, 1) grzecznie, układnie, zręcznie; wspaniale, elegancko, okazale; 2) ciekawie.

Dwornik, podstarości folwarczny.

Dworno, 1) wielkim dworem, wystawnie, okazale; 2) p. Dwornie.

Dworny, 1) dworski; dworna pani = dworka, dworzanka; dworny rok = sądzenie spraw przez sąd królewski; wina dworna = kara pieniężna, płacona dworowi; 2) wytworny, elegancki, grzeczny, układny.

Dworogaty, dwurogi.

Dworownik, żartowniś, szyderca.

Dworstwo, 1) życie dworskie; 2) grzeczność, układność; 3) żart, koncept, dowcip.

Dworzyć komu, umizgać się do kogo, nadskakiwać komu; 2) używać fortelów.

Dworzystość, dworzyszcze, 1) jednostka gospodarstwa kmiecego; 2) plac pod budowę domu.

Dwój, dwoja, podwójny.

Dwójrządca, monarcha rządzący w dwuch państwach.

Dwójżon, dwużeniec.

Dwudziestność, podatek, wynoszący dwudziestą część dochodu.

Dwudźwierny, dwudrzwiowy, mający dwoje drzwi.

Dwuimiony, dwuimienny.

Dwujętny, który można ująć z dwu stron.

Dwukoleśny, dwukołowy.

Dwułokietny, dwułokciowy.

Dwusiednia, wóz bojowy na dwie osoby.

Dwuwykładny, dwuznaczny.

Dwuzwy, mający dwojakie nazwisko.

Dwużon, dwużeniec.

Dybik, dokuczanie; dać albo napędzić komu dybiku = dać się we znaki.

Dygdyk, p. Tyftyk^[10].

Dymnica, wydma, pagórek z nawianego piasku.

Dyndyrz, niedźwiednik, [84]wodzący niedźwiedzia.

Dyngnus, okup, kontrybucja.

Dypsas, wąż jadowity.

Dyrektor, nauczyciel do mowy.

Dyskurs, dyszkurs, rozmowa.

Dysput, despota.

Dyszkiepcja, despekt.

Dyszkurować, rozmawiać, rozprawiać; gawędzić.

Dywdyk, p. Tyftyk.^[9].

Dyzgust, niechęć; zły humor; zniewaga, despekt.

Dzber, ceber.

Dziać komu, nadawać imię.

Dziadkowizna, dziadowizna, spadek po dziadku.

Dziak, p. DjaciskoDjacisco.

Dziakiel, dziakieł, dziakla, dziakło, dawny podatek na Litwie.

Dziakon, djakon.

Dzialny, dzielny, działowy, armatni.

Działać, w zn. budować.

Działać się, czynić się, mianować się.

Działawać, działywać, często działać.

Działo, 1) dzieło; 2) armata.

Działować, p. Działawać.

Dziamdzia, rozlazły w mowie.

Dzianet, dzienet, dżamet, piękny koń, rumak, koń hiszpański, a. włoski.

Dzianica, dzianka, 1) szata dziana czyli wyszywana; 2) nocna kamizelka, kaftanik nocny.

Dziardyn (włos.), ogród, piękny ogród.

Dziarno, piasek gruboziarnisty, żwir.

Dziarstwisko, miejsce zasypane żwirem.

Dziarstwo, p. Dziarno.

Dziąsna, dziąsło.

Dzicko, dziecio, dzieć, dziecko.

Dzie, powiada, rzecze.

Dzieciński, dziecięcy.

Dzieciobiorka, akuszerka.

Dziecki, dziecięcy.

Dziecki, dzieczski, 1) zajęty, aresztowany; 2) komornik, egzekutor sądowy.

Dzieckować, dzieczkować, fantować, zajmować.

Dzieckowny, zajmujący, zagrabiający.

Dziectwo, dziecięctwo, wiek dziecięcy.

[85]Dzieczkować, p. Dzieckować.

Dzieczski, p. Dziecki.

Dzieczyzna, dziecięctwo, wiek dziecięcy.

Dziedzica, dziedziczka.

Dziedzicki, dziedziczny.

Dziedzierzysty, mocny, silny, tęgi.

Dziedzina, w znacz. dziedzictwo, spadek.

Dziedzinny, dziedziczny.

Dziedzizna, dziedzina.

Dziejodziw, czyn godny podziwu.

Dziela, dla.

Dzielca, dzielczy, ten, co dzieli.

Dzielczość, podzielność.

Dziel-dziel, częścią-częścią, jużto-jużto, bądź-bądź.

Dzielen, dzielący się, należący do podziału.

Dzielnik, dzilnik, działacz, sprawca.

Dzielny, 1) dzielący; 2) podzielny.

Dziełaciel, działacz, sprawca.

Dziełać, działać.

Dzienet, p. Dzianet.

Dzień, dzienia, dzienie, dzienno, barć w drzewie żywym wyrobiona, ul leśny.

Dzieńdzierzysto, zwinnie, zręcznie.

Dzierg, węzeł, pętla.

Dzierzki, (dzier-zki) dziarski.

Dzierżadło, rączka do trzymania naczynia.

Dzierżak, rękojeść, trzonek.

Dzierżawać, sł. częstotl. od dzierżyć, dzierżeć.

Dzierżeć, dzierżyć, trzymać, zachowywać; dzierżeć o kim: sądzić, mniemać.

Dziesięcinnik, ten, co pobiera dziesięcinę.

Dziesięcion, dekalog, dziesięcioro bożego przykazania.

Dziesięciory, dziesięciokrotny.

Dzietwa, dziatwa urządzanie dzieni czyli ulów w drzewach.

Dziewczy, dziewczyn, panieński, dziewczęcy.

Dziewiątynaćcie, dziewiątynasfydziewiątynasty, dziewiętnasty.

Dziewierz, dziewior, 1) brat męża, szwagier; 2) ojciec męża, świekier.

[86]Dziewięćdziesty, dziewięćdziesiąty.

Dziewięćsił, dziewięsił, dziewięsioł, olbrzym.

Dziewior, p. Dziewierz.

Dziewka, dzieweczka; córka, panna.

Dziewosław, starający się o rękę, konkurent, zalotnik.

Dziewstwo, dziewictwo.

Dzięk, dzięka, wdzięczność; przez dzięki: mimowoli, z musu, gwałtem, (miej go dzięk: wdzięcznym ci za to dobre).

Dziękowny, dziękczynny.

Dzikawiec, człowiek dziki, srogi.

Dzikczejszy, dzikszy.

Dzilnik, p. Dzielnik.

Dziło, dzieło.

Dzinga, p. Dzynga^[9].

Dzinia, tkanina.

Dzińsia, dziś.

Dzioł, rodzaj tańca.

Dzion, ul słomiany, koszka.

Dziora, dziura.

Dzirżantny, p. Dzirżętny.

Dzirżewca, dzierżawca.

Dzirżętny, mający moc obowiązującą, prawomocny.

Dzisi, dzisiejszy.

Dzisie, dziś.

Dzisiedniowy, dzisiejszy.

Dziśtegodniejszy, dzisiejszy.

Dziomdziać, jeść powoli.

Dziopa, 1) dziewczyna, dziewka, podlotek; 2) chusta na głowę.

Dziurla, przyrząd jakiś używany do tańca.

Dziwer, deseń na stali damasceńskiej.

Dziwerować, damaskować, demeszkować (stal).

Dziwisz, dziwak, cudak.

Dziwoczek, dzikie zwierzątko, dziczek, dziwolążek.

Dziwok, ptak drapieżny jeszcze nieugłaskany, a do łowów układany.

Dziwoki, dziki.

Dziwować komu, dziwić się, mieć za złe; przypisywać.

Dziwowid, rzecz dziwna, dziwowisko.

Dziwowrony, dziwnie czarny, wzbudzający podziw swą czarnością.

Dziwy, dziki.

Dzwonka ruszyć, przypomnieć rzecz niemiłą.

[87]Dzwyrze, drzwi.

Dźwiarstwo, p. Dziarno.

Dźwienaćcie, dwanaście.

Dźwierze, dźwirz, dźwirze, drzwi.

Dźwirki, dźwierki, drzwiczki.

Dżamet, p. Dzianet.

Dżamid, dżamja, meczet.

Dżaur, dżawr, giaur, niewierny, chrześcijanin (u mahometan).

Dżber, ceber.

Dżdżawy, dżdżysty.

Dżdżewnica, dżdżownica, woda deszczowa, deszczówka.

Dżdżyć, spuszczać deszcz, lub padać jako deszcz.

Dżeryd, spisa.

Dżus, gach, kawaler.

Dżwier, p. Dziwer.

Dżygun, dzigun, dawny taniec.

E.

Eberman, p. Oberman.

Eblis, iblis (z arab.), zły duch u mahometan.

Ebor (łac. ebur), kość słoniowa.

Ecować, p. Hecować.

Edeński, rajski, niebieski.

Efod (z hebr.), humerał, czyli chustka wkładana przez księdza na ramiona pod ornat.

Egreta, kita z piór albo drogich kamieni.

Egzacerbacja (łac.), podrażnienie, rozjątrzenie.

Egzagierować (łac.), przesadzać, blagować, łgać.

Egzakcja (łac.), przymusowy pobór podatków.

Egzaktor, 1) poborca ceł i podatków; 2) kwatermistrz.

Egzempcja, egzemcja, egzemt, egzempta, 1) przywilej uwalniający od obowiązku prawem nakazanego: 2) wykup majątku w zastaw oddanegooddanego.

Egzempt, egzent (łac.), uwolniony od jakiejś powinności.

Egzolucja (łac.), zapłata.

Egzorbitancja, eksorbitancja (z łac.), wykroczenie [88]przeciw prawu, wybryk.

Egzorta (łac. exhortatio, napomnienie), przemowa religijna, zwłaszcza mowa pogrzebowa.

Egzul, egzulant (łac.), wygnaniec, banita.

Egzulka, wygnanka.

Ejnał, p. Hejnał (już po ejnale, już po hejnale: już po harapie, już po wszystkim).

Ekscytarz, co wzbudza, budzi, pobudza, budziciel, pobudziciel.

Ekspugnacja (łac.), zdobywaniezdobywanie.

Ekspurgacja (ł.), oczyszczenie z zarzutu, usprawiedliwienie.

Ekstenuacja (łac.), 1) przedłużenie; 2) dzierżawa dóbr królewskich jako zapewnienie długu.

Ekstorsja (łac.), wymuszanie.

Ekswinkulacja (ł.), uchylenie się, uwolnienie się.

Ekswiscerować (łac)., wycieńczać, wyczerpywać, zniszczyć, zrujnować.

Ekswota, wota, przedmioty ofiarowane do kościoła na mocy ślubu.

Ekwitacja (łac.), jazda konna.

Elear, p. Eljer.

Elefant (z grec.), słoń.

Elektuarjum, elektwarz, elekwarz (z greck.), lekarstwo złożone, gęste.

Elemozyna, elimozna (gr.), jałmużna.

Elemozynarz, jałmużnik.

Eljer, elear, heljer, haljer, żołnierz idący do bitwy przed resztą wojska, dla dania zaczepki nieprzyjaciołom, harcownik.

Empirejski, rajski, niebiański, b. rozkoszny.

Eneada (grec.), dziewiątka.

Enkawstw (z greck.), inkaust, atrament.

Ergocista, uparcie dysputujący.

Erogować (łac.), wyprosić co u kogo.

Erszt (z niem. erster — pierwszy), herszt, wódz bandy rozbójniczej.

Esklander, esklandra (fr.), zgorszenie, skandal.

Eskwibelka, strzelba myśliwska.

Estampa (franc.), rycina, miedzioryt.

[89]Estyma, estymacja, poważanie, szanowanie.

Etalaż (fr.), wystawa towarów przed sklepem.

Ewanielijski, ewangielickiewangielicki.

Ewazja (łł.), odparcie zarzutu, usprawiedliwienieusprawiedliwienie.

Ewekty (ł.), cła od wywozu; handel wywozowy.

Ewenjencja (łac.), wychodźtwo.

Ewerman, p. Oberman.

Ewirat, eunuch, trzebieniec.

Eż, eże, iż, aż.

Eżby, iżby.

F.

Fabulista (łac. fabuła, bajka), 1) bajkopisarz; 2) plotkarz.

Facambuł, człowiek gruby a niemądry.

Facelet, facelit, facilet, facolet, faceletek, facoletek (wł. fazzoletto), chustka do nosa; wstążka.

Fajlandysz, fajlendysz, p. Falendysz.

Fajnzylber (niem.), czyste srebro.

FaklelFakiel (n.), pochodnia.

Falacz, chwalca.

Falandysz, p. Falendysz.

Falbaka, falbala, falbana.

Falbierz, farbiarz.

Falbula, falbana.

Faldysztor, p. Fałdysterz.

Fale, 1) z ufnością, ufając; 2) łzy.

Falebny, chwalebny.

Falendysz, falundysz, falundyś (niem.), cienkie sukno holenderskie albo angielskie.

Faleśny, fałszywy.

Falić, chwalić.

Falitarz (włos. fallito), bankrut, spekulant.

Falkonet, rodzaj działa dawnego.

Fallo (włos.), błąd, omyłka.

Falować (niem. fehlen, brakować), szwankować, niedomagać.

Falsarucha, rodzaj sukni, okrycia.

Falundyś, p. Falendysz.

Fała, chwała.

Fałagi (tur. a. arab.), plagi w pięty, cięgi.

[90]Fałbula, falbana.

Fałdysterz, fałdysztor (ł.), wezgłowie do klęczenia, klęcznik.

Fałecznik, fałesznik, fałszerz.

Fałeczność, fałeszność, fałszywość, fałsz, nieprawda, kłamstwo.

Fałeczny, fałeszny, fałszywy, nieprawdziwy.

Fałeszność, fałszywość.

Fałki, odpadki od mąki.

Fałsarz, fałszerz.

Fałsz, część sukni wstawiona z materjału tańszego.

Fałszny, fałszywy.

Fałszoapostoł, fałszywy apostoł.

Fałszopiszec, piszący fałsze.

Fałszura, żupan z plecami na fałsz, t. j. zrobionemi z podlejszego materjału.

Fałszyrz, fałszerz.

Famulus, służący.

Famuła, pamuła, potrawa z chleba i owoców rozgotowanych; gąszcz, breja.

Famurał, femurały (łac. femoralia), kalesony, spodnie, pludry.

Fancz (n. Feindschaft), nieprzyjaźń, nienawiść.

Fanczliber, p. Fajnzylber.

Fantastykować, fantazjować.

Fantjol, rodzaj podatku.

Fańśliber, fańzylber, p. Fajnzylber.

Far (grec. pharos), latarnia morska.

Fararz, proboszcz.

Farbica, farbicka, farbiczka, farba; barwiczka, farba do malowania twarzy.

Farbować, przesadzać, kłamać.

Farfur, farfura, fajans.

Farfurka, talerz fajansowy.

Farmarcznik, p. Frymarcznik.

Farmarczyć, frymarczyć.

Farmuska (niem.), faramuszka; 1) zupa z rozgotowanego chleba, gramatka; 2) fraszka, bagatela.

Fartować, tresować, ujeżżaćujeżdżać (konia).

Fartyczny, p. Fertyczny.

Faruz, faruż, faryzeusz.

Faryna (łac. farina, mąka), 1) loterja fantowa; 2) gatunek, kaliber.

[91]Farynarz, 1) przekupień, handlarz; 2) urządzający loterję po jarmarkach.

Farynny, loteryjny, przypadkowy.

Fascyna, p. Faszyna.

Faskula (niem. Passkugel), kula armatnia tej samej objętości, co wylot działa.

Fasolny, basowy, gruby.

Fasoł, 1) swary, poswarki, kłótnia, burda, awantura; 2) troska, frasunek; 3) fasoły = figle, żarty.

Fasołować, troszczyć się, gryźć się.

Fasować (niem. fassen), ładować, nakładać, wkładać.

Fast, chwast.

Fast (łac. fastus), duma, pycha, przepych.

Fasunek (niem. Fassung), 1) żywność dla wojska; 2) klatka bryczki jeszcze nie wypleciona; 3) fason, kształt.

Faszyna (włos. fascina), gać, wiązka chróstu, używana do robót fortyfikacyjnych albo do układania grobli.

Faścić, zwodzić, durzyć.

Fatać, chwatać, chwytać.

Faud, fauda, fałd, fałda.

Fawoni (łac.), wietrzyk zachodni.

Fawować (łac. favere), faworyzować, sprzyjać.

Fazan, fazjan (niem.), bażant.

Fazjoli (łac. phaseolus), fasola.

Federpusz (niem.), pióropusz na szyszaku.

Federpusznik, szermierz.

Fedweresz (węg.), żołnierz pieszy.

Fektować, fechtować, szermować, składać się.

Fel (niem.), maść czyli kolor skóry u konia.

Felcech, feldcech (niem.), pendent, pas do pałasza.

Felonja, sprzeniewierzenie się w obowiązkach; wiarołomstwo, zdrada.

Femurały, p. Famurał.

Fendel (niem.), chorągiewka.

Fenrych, fendrych (niem.), chorąży.

Feralis (łac.), dzień nieszczęsny.

Ferenc, ferens (węg.), golec, hołysz.

[92]Ferendyna (włos.), rodzaj materji jedwabnej.

Feret (franc.), wypukła ozdoba metalowa na stroju, cętka, klamra, sprzączka.

Ferezja (tur.), suknia zwierzchnia nieprzepasana.

Ferjarz, księga protokułów sądu.

Ferjować (łac. variare), innej farby przymieszać.

Fernepiks, farnapiks (łac. infernalis pix, smoła piekielna), w wyrażeniu: dać komu fernepiksu = dać się komu we znaki, sprawić łaźnię.

Ferton, p,p. Wiardunek.

Fertować, p. Fartować.

Fertyczny, fartyczny, fortyczny (niem. fertig = gotowy), zwinny, żwawy, prędki.

Feruła (łac. ferula), rózga, dyscyplina.

Fest (niem.), święto.

Fetocja, fetoć (włos. fettuccia, skrawek), wstążka, kokarda.

Fetwa, fetfa, wyrok sądowy u Turków.

Fetyszysta, wierzący w rzeczy bezduszne, w czary.

Feudator (łacłac.), lennik, wasal.

Fiać, chwiać.

Fierleje, p. Firleje.

Fig, figa, figowiec.

Figatele (włos.), 1) farsze, nadzienia; 2) fraszki, bagatele.

Figownica, ogród figowy.

Figulowy, figulowany (ł.), garncarski.

Figurowany, pod figurą ukryty, obrazowy, allegoryczny.

Fijałka, fijołek.

Fijałkowy, fijoletowy.

Fijank (włos.), flank, bocznica, boczne ramię warowni.

Fijołka, fijołek.

Fik (łac. ficus), figa, figowiec.

Fikowy, figowy.

Fiksment, płaszczyk kobiecy.

Fila, chwila.

Filacki, ciągnący się długim pasmem.

Filata (włos.), szereg, długie pasmo.

Filetka, ozdoba z nitek złocistych.

[93]Filka, chwilka.

Financarz, financer 1) urzędnik skarbowy; 2) spekulant.

Financerstwo, obroty pieniężne, bankierstwo.

Fingować, podrabiać, fałszować, udawać.

Finik (greck.), daktyl.

Fioch, fiok, strój głowy u kobiet.

Firamka, firanka.

Firasy, drzwi.

Firc (niemniem. Fürst), książę.

Firchanka (niem. Fürchang), firanka.

Fircyfuszki, włosy poskręcane, pukle.

Firhanka, p. Firchanka.

Firka (niem. vier = cztery), czterogroszniak; drobnostka, fraszka.

Firleje, fierleje, figle, żarty, drwinki.

Firtelnik (niem.), policjant, cyrkuł miasta.

Fiutyniec, fiuty, futyniec, fircyk, wietrznik, wiercipięta.

Fizerunek, fizerunk (n. Visirung), wizerunek, obraz.

Flagma, flegma, śluz.

Flander, flondra, gatunek ryby morskiej.

Flandrować (niem. fladern), fladrować, malować fladry czyli słoje na drzewie, słojować.

Flaster, flastr (niem.), plaster.

Fletniczek, mała fletnia, mały flet.

Flidra, rodzaj tkaniny.

Flink, dźwięk, brzęk.

Fliśnik, flis, flisak.

Fliżanka, filiżanka.

Flora, 1) flądra, kobieta niechlujna; rozpustnica, nierządnica; 2) krepa, gaza.

Floresować, florysować, floryzować, pokrywać floresami, ozdabiać wzorzysto.

Fluks, flus (łac.), 1) karty jednego koloru, idące po sobie, sekwens; 2) nieprawidłowy napływ soków do pewnej części ciała; fluksja.

Fochowny, figlarny, żartobliwy.

Fodra, gromada.

Fodrum, żywność i furaż, wybierane po wsiach dla dworu królewskiego.

Foldrować, p. Fołdrować.

Foldrunek (n.), żądanie.

[94]Folg (niem.), folga, pobłażanie, ulżenie, odpoczynek.

Folga, folja (niem.), podkład, podkładka.

Folgować (niem. folgen), w znacz. iść za czym.

Folgowny, pobłażliwy, powolny.

Fołdrować (niem. fordern), na kogo = oskarżać kogo, nastawać na kogo; f. kogo = pozywać kogo, wytoczyć komu proces; f. co = popierać co, bronić czego.

Fołdrownik, oskarżyciel.

Foment (łac. fomentum), namowa, poduszczenie.

Fomentować, namawiać, podburzać, poduszczać.

Fontazik, kokardka.

Fora, fura.

Forbot, forbota, koronki.

Fordan, fordon (niem. Ferding), cło czyli myto na rzecerzece.

Fordrować, p. Fołdrować.

Fordun, p. Fordan.

Fordygał, trzpiot, figlarz.

Fordyment, p. Furdyment.

Forer, stajenny.

Forestjer, foryster (włos.), cudzoziemiec.

Forg, forga (węg. forgó), kita, pióropusz; pukiel.

Forgocza (węg. farkusz, rzemień), pęta, uwięź.

Forlegarz, forlegier, dający pieniądze na przedsiębiorstwo górnicze.

Forlon, forlun, p. Furlon.

Forman, furman.

Formisty, kulisty, o pełnych kształtach.

Forować, wyganiać, wypędzać; f. się, wynosić się.

Forsztat, wzorzysta tkanina jedwabna.

Forta, furta, furtka.

Fortalicja, strażnica, warownia, mała forteca, zameczek obronny.

Fortel, fortyl (niem. Vorteil, korzyść), 1) zysk, korzyść; 2) podstęp, wybieg; 3) tajemna sztuczka, sekret.

Fortelnik, ten, co używa fortelów.

Fortelny, fortylny, 1) korzystny; 2) podstępny, chytry.

Fortrop (niem. Vortrab), żołnierz, należący do przedniej straży.

Fortunarz, sprzedający losy na loterję.

[95]Fortunat, ulubieniec fortuny, człowiek bogaty.

Fortunić komu, darzyć, sprzyjać; f. się = szczęścić się, darzyć się, powodzić się.

Fortunny, 1) zależny od fortuny, od losu; 2) szczęśliwy, pomyślny.

Fortyczny, p. Fertyczny.

Fortyl p. Fortel.

Forut (niem.), zasoby pieniężne, fundusze.

Forwacht (niem.), straż przednia, forpoczty.

Forwark, folwark.

Foryster, p. Forestjer.

Forytarczyk, człowiek forytowany, protegowany niezasłużenie.

Forytarz (niem. Vorreiter), 1) foryś; 2) pomocnik, wspólnik, stronnik; 3) protektor, opiekun; 34) oskarżyciel, donosiciel;;donosiciel; 35) pomocnik kata.

Forytować, 1) być forysiem, kierować przodowemi końmi; 2) f. kogo, co = popierać, zalecać; 3) czuwać nad czym, opiekować się czym; 4) na kogo = donosić na kogo, oskarżać kogo; f. się, powodować się, ulegać; przygotowywać się do czego.

Foszki, fochy.

Fotarlę (węg. fattyú́), mały bękart.

Foza, fuza (włos. foggia), kształt, model, sposób, moda.

Frabuga, framuga.

Frajbiter, frejbiter (niem. Freibeuter), frybiter, korsarz, rozbójnik morski.

Frajbiterka, frejbiterka, kobieta złego prowadzenia się.

Frakta, fraktura, szwabach, pismo niemieckie.

Framboga, frambuga, framuga.

Frambużysty, sklepiony.

Framuga, sklepienie, nisza.

Framza, frędzla.

Francia, zbiór, lm. od frant.

Franciaszek, frant.

Francowaty, chory na wenerjęwenerję.

Francoz, francura, choroba weneryczna.

Francymer, p. Fraucymer.

Frandza, frędzla.

[96]Frantowski, chytry, podstępny, lubieżny, wszeteczny.

Fras, frasunek, zgryzota.

Frasować, dręczyć, suszyć głowę, czynić wymówki.

Frasowaty, frasowity, frasowliwy, frasobliwy, niespokojny, znękany, kłopotliwy.

Frasownik, ten, co frasuje, dręczyciel.

Frasowny, p. Frasowaty.

Frasunk, 1) frasunek; 2) bojaźliwość.

Fraszkopis, fraszkopisek, fraszkopisarz, poeta piszący fraszki czyli epigramaty.

Fraszkownik, zajmujący się fraszkami czyli drobnostkami, pedant, nudziarz.

Fraternizować, bratać się.

Fraucymer, fraucmer (n. Frauenzimmer, pierwotnie: pomieszczenie dla kobiet, dziś: kobieta), kobiety, należące do dworu, damy dworskie.

Frazować, zdarzać się, przytrafiać się.

Frejbiter, p. Frajbiter.

Frejt (niem.), uciecha, przyjemność, zabawa.

Fremarczyć, frymarczyć.

Frenzel, frędzla.

Fresować (niem. fressen), frasować, martwić, niepokoić.

Frez, frezysko, p. Fryz.

Frocht, fracht.

Frochtować, przewozić towary.

Frokt, fracht.

Froncymer, p. Fraucymer.

Frustratoryjny, daremny, próżny.

Fryc, frycaszek, nieobeznany z czym, nowicjusz.

Fryj, fryjer, fryjerz, fryjarz, zalotnik, gach.

Fryjarka, fryjerka, zalotnica, nierządnica.

Fryjerstwo, gamractwo, zalotność.

Fryjerz zalotnik, zalotnik, gach.

Fryjor (niem. Frühjahr, wiosna), wiosenne spławianie zboża Wisłą.

Fryjować, zalecać się, oddawać się nierządowi.

Fryjownie, pięknie, grzecznie, wdzięcznie.

Fryjowny, fryjerski, rozpustny.

[97]Frymarcznik, farmarcznik, handlarz, tandeciarz.

Frymarczyć, frymarczeć, formarczyć, prowadzić handel zamienny, zamieniać co za co; kupczyć, handlować czym.

Frymark (n. Freimarkt, wolny targ), handel zamienny, szacherka, kupczenie.

Fryst, p. Fryszt.

Frystować, p. Frysztować.

Fryszka (niem. frisch = świeży), świeży towar.

Fryszt (n. Frist, odwłoka), odłożenie sprawy, odwłoka; czas wolny, wczas, zawieszenie broni.

Frysztować (niem.), odkładać, przedłużać.

Frysztuk (niem. Freistück), wolny kawał, wolność, czas wolny.

Frysztyk, frysztuk (niem.), śniadanie.

Fryt (niem. Friede, pokój), przerwanie walki, pardon.

Frywołt, frywołta, frywort (franc. frivolité, swawola), hulanka, biba.

Fryz, frez, koń fryzyjski, rosły i ciężki.

Fuczeć, szumieć, huczeć.

Fuk, fukanie, łajanie.

Fukawy, fukliwy, skłonny do fukania, opryskliwy.

Fukiel, fuchtelfuchtel, płaz, uderzenie płazem.

Fukliwie, z fukiem, wrzaskliwie.

Fuklować, fuchtelować (niem. fuchteln), bić płazem, płazować.

Fultrować (niem. foltern), nacierać, dręczyć.

Fum (łac. fumus, dym), 1) dym, para; 2) pachnidło; 3) w lm. zmyślanie, mydlenie oczu; nadętość, próżność.

Fuma, p. Fum.

Funda (łac.), proca.

Fundownik, fundator, założyciel.

Fundum, grunt, fundament, podstawa.

Funtana, fontanna.

Funtcol, funtcoł, funtcul, funtomcel, funtowizna (n. Pfundzoll), cło portowe.

Furdyburdy, furdybaszki, hałas, awantury.

Furdyga, areszt, karcerkarcer.

Furdyment, fordyment (wł. guardamano), kaptur u rękojeści szpady.

[98]Furfant (wł.), frant, krętacz, oszust.

Furjatka, pewien strój kobiecy.

Furka, 1) w staroż. Rzymie jarzmo dla jeńców; 2) szubienica.

Furlon, furlan, furlanka (niem. Fuhrlohn), zapłata za furmankę.

Fursztat, p. Forsztat.

Fus, fuz, osad, męty.

Fusberta (niem. Faustbarte), rodzaj dawnej bronibroni.

Fusta (włos.), rodzaj lekkiego okrętu.

Fuśnica (franc. fuser, topić się), woskolejnia.

Futer, futor, mały folwark odosobniony.

Futrować (niem. füttern), podbijać czyli podszywać podszewkę. F. się, podszywać się.

Futrowizna, futertuch, podszewka.

Fuzą (łacłac.), szybko, prędko.

Fytać, chwytać.

G.

Gabacz, nagabywacz, napastnik, oskarżyciel.

Gabać, gabnąć, nagabywać, zaczepiać, niepokoić; dotykać, napomykać.

Gacić, wykładać chróstem, robić tamę, mościć.

Gać, hać, faszyna, pęk chróstu; grobla, tama.

Gada (niem.), piętro.

Gadka, 1) rozmowa; 2) podanie, klechda; 3) zagadka.

Gadzina, zwierzęta domowe, bydło, drób.

Gagatkowy, koloru gagatu, czarnopołyskujący.

Gajda, 1) kobza, duda; 2) niezdara.

Gajdak, gajdarz, kobziarz, dudarz.

Gajdoki, ziemniaki.

Gajdziasty, niezgrabny.

Gajny, gajony, zagajony [99]otwarty, legalnie rozpoczęty.

Gajowe, opłata za korzystanie z gaju.

Galanty, ładny, zgrabny.

Galar, statek rzeczny płaski, bez masztów.

Galarda, galjarda (włos. gagliarda), skoczny taniec włoski.

Galarja, galerja.

Galer, 1) rodzaj płótna; 2) rodzaj czapki.

Galić, właśc. rzucać piłką w grze; przen. stręczyć, podsuwać; sprzyjać, dobrze życzyć, służyć. G. na kogo, skłaniać się na czyją stronę. G. na co, zmierzać ku czemu; G. na swoje skrzydło, obracać na swoją korzyść.

Galizant, stronnik francuski.

Galjoty, galoty (cz. kalkoty, z fr. culotte), spodnie.

Galreta, gałreta, galareta.

Gała, oko.

Gałda, giełda.

Gałga, gałka, namiestnik chana tatarskiegotatarskiego.

Gałuch, hałas, zgiełk, harmider.

Gałuszyć, 1) hałasować, robić wrzawę; 2) dusić, zagłuszać.

Gamaj, gamajnik, gamainek (z łac. gemma, klejnot), pierścień albo medal z Matką Boską.

Gamorzyć, junaczyć się, przechwalać się.

Gamracić się, romansować.

Gamracja, p. Gamractwo.

Gamracki, gamratny, miłosny, erotyczny.

Gamractwo, gachostwo, rozpusta, miłostki.

Gamrat (z franc. camerade), 1) kamrat, kumpan; 2) gach, kochanek; rozpustnik.

Gamratka, kochanka, nałożnica, nierządnica.

Gamratliwy, kochliwy, lubieżny.

Gamratować, gachować, umizgać się.

Gamratyk, p. Gamrat.

Gandziar, p. Andziar.

Ganiebny, godny nagany, haniebny.

Gańba, ganienie, nagana; hańba.

Gańca, ganiciel, ten co gani.

[100]Garamanty, dziki naród w Afryce.

Garbuz (niem. Gerbhaus), garbarnia; 2) arbuz.

Gardlica, garlica, synogarlica, turkawka.

Gardło, przen. życie, kara śmierci. Darować kogo gardłem, darować komu życie.

Gardzina, bohater.

Garleta, galareta.

Garłacz, gardłacz, szturmak, strzelba z lufą, rozszerzoną u wylotu.

Garło, gardło.

Garłować, gardłować.

Garuga, wiatr boczny, przeczak.

Gas, 1) uderzenie na kogo pociemku; 2) chrapka na kogo; 3) zguba, cios.

Gastrzyca, kuperek u ptaka.

Gaszkować, gachować, być gachem, zalecać się.

Gaśba, śmierć pewna, zguba, pobicie. Na gaśbę wysłać, na zgubę, na pobicie, na zatracenie.

Gatrzysty (z niem. Gatter, krata), okratowany.

Gaudować (łac.), cieszyć się, ucztować, zabawiać się.

Gaudy (z łac. gaudium, radość), zabawy, uciechy.

Gaur, giaur, niewierny, chrześcijanin (u Turków).

Gawa, bajka.

Gawer (niem. Gaffer), facet, elegant, panicz.

Gawiarz, bajczarz, plotkarz.

Gawornik, gaworzyciel, ten, co gaworzy, gwarzy, rozmawia.

Gawra, legowisko niedźwiedzia, barłóg, matecznik.

Gawur, giaur, chrześcijanin niewierny (u muzułmanów).

Gazda, gospodarz, kmieć (u górali tatrzańskich).

Gazdować, gospodarzyć.

Gądać, p. Gąść.

Gądek, p. Gędziec.

Gąsior, więzienie, koza; dyby.

Gąstać, mruczeć, szemrać.

Gąść (gądzie, gądł), gądzić, gądlić, gądać, grać, brząkać; mówić.

[101]Gąz, guz.

Gązwa, gąźwa, 1) kółko, wić; 2) u cepów wiązanie skórzane bijaka z dzierżakiem; 3) klamra łącząca jarzmo z dyszlem.

Gbel, gbeł, kubeł.

Gbit (niem. Gebiet), okrąg, obwód.

Gburzanka, chłopka, wieśniaczka.

Gdanka, wódka gdańska.

Gdziekole, gdziekoli, gdziekolwie, gdziele, gdziekolwiek.

Gesz, jeż, które.

Gębacz, 1) mający dużą gębę; 2) wiele mówiący, rozprawiający, pyskacz.

Gębka, gąbka.

Gębuś, gębusiek, ulubieniec, pieszczoch.

Gędca, p. Gędziec.

Gędcowy, gędziecki, należący do gędźca.

Gędlić, gędzić, p. Gąść.

Gędzić, (gądł, gędli, gędzie), grać.

Gędziebny, gędziecki, muzyczny.

Gędziec, gędźca, (zdrobn. gądek), grajek.

Gędźba, 1) muzyka; 2) gąśl, instr. muzyczny.

Gęga, gęś.

Gęgnogłosy, gęgogłosy, wydający głos gęgający.

Gęsięcina, gęsina, mięso gęsie.

Gęsiwoda, gąsior przewodnik.

Gęstokół, częstokół.

Gęśliki, gęślki, gęśl, instrument muzyczny o trzech strunach.

Gęzić się, kurczyć się, garbić się.

Gi, ji, go.

Giący, gięty.

Gibiel, p. Glibiel.

Gibnąć, ginąć.

Gichnąć, lunąć, polać gwałtownie.

Giczały, nogi.

Giczek, noga, goleń, piszczel.

Gid, p. Gizd.

Gidja, człowiek wysoki a niezgrabny.

Giel, gilgil.

Giełch, giełg, giełk, zgiełk.

Giemajn, prosty żołnierz.

[102]Giemerka, krymka, mycka żydowska.

Giemzać, giemzić, swędzić, świerzbić, łaskotać.

Gierada (niem. Geräth), 1) wyprawa ślubna; 2) sprzęty pozostałe po zmarłym; 3) naczynia, statki.

Gierka, 1) jakieś ubranie; 2) zalotnica, nierządnica.

Gierla, gierlja, rodzaj tkaniny.

Gierłasz, gieryłasz, rodzaj gry w karty.

Giermak (z tur. armjak), czamara, sukmana, ubranie zwierzchnie.

Gierydon, podnóże na świecznik, lichtarz.

Gierzynek, rodzaj tkaniny.

Giesłeczko, giesłko, p. Giezło.

Giez, bąk (owad(owad) oestrus; szał, chuć, swawola; dokuczanie.

Giezek, p. Giczek.

Giezło, giezłko, giezłeczko, gzło, koszula, zwłaszcza niewieścia; płócienna suknia dziecięca.

Gilnik, kromka, skibka, kawałek.

Gimżeć, mrowić się, roić się.

Gizd, człowiek nieporządny; nieczystość, nieporządek, brud, ohyda; zielsko, perz, kąkol.

Giździć, robić nieporządek; zawstydzić; hańbić się.

Giżela, p. Giczek.

Giżka, nadzienie.

Giżnik, rzeźnik, robiący kiełbasy, kiełbaśnik.

Glan, glon, fusy, męty, gąszcz, osad.

Glanek (z franc. gland, żołądź), ozdoba szmuklerska na sukmanie.

Glanowaty, mający na dnie osad.

Glawja, p. Glewja.

Glaz, glazur (z niem. Glas, szkło), stop srebra ze złotem.

Glądać, ględać, ględzić, zaglądać, zazierać, wglądać.

Glejt (niem. Geleit), 1) list żelazny, paszport; 2) konwój; 3) rozejm, zawieszenie broni.

Glejtować (niem. geleiten), ubezpieczyć glejtem; odprowadzić.

[103]Glejtownik, przeprowadzający kogo bezpiecznie.

Gleń, r. m. kromka, kawał chleba.

Gleń, r. ż. glenia, tratwa.

Glewijnik, żołnierz uzbrojony w glewję, kopijnik.

Glewja, glewanja, glawja (śr. łac. glavea, glavia; z łac. gladius, miecz), kopja, spisa.

Ględać, ględzić, p. Glądać.

Ględzić, gadać rozwlekle, bajać, marudzić.

Glibiel, glibiela, przepaść, otchłań; trzęsawisko; chłodne ustronie.

Glipki, lepki.

Gliwaks (niem. Glühwachs), mieszanina do posrebrzania lub pozłacania.

Gliwy, koloru brudnokasztanowatego.

Glon, p. Glan.

Gloska, kluska.

Glot, glut (niem. Gelöte), siekaniec, ołów albo żelazo siekane do nabijania strzelby.

Glowiec, szlachcic miejski.

Gloza, (z greck. glossa, język), 1) glosa, wyraz objaśniający pod tekstem albo na marginesie, komentarz; 2) p. Gluza.

Glozować, p. Gluzować.

Gluza, gloza, uszczerbek, uszkodzenie; ujma, uchybienie; wada, brak.

Gluzować, glozować, wygładzać, wyskrobywać, wycierać, wywabiać; czyścić; gładzić, tępić.

Gładce, gładko.

Gładki, w znacz. urodziwy, ładny, przystojny, łagodny, miły, łaskawy; tłusty, opasły.

Gładysz, galant, elegant, fircyk.

Gładyszka, kobieta piękna i elegancka, kokietka.

Gładza, gładkość, piękność.

Głasać, głaszać, głosić, wołać, przemawiać.

Głazować, wykładać kamieniami, brukować.

Głąbsz, głąb; w G., w głąb.

Głębiel, głębielisko, bagno, grzęzawisko, topielisko.

Głębokszy, głębszy.

Głobić, 1) ściskać, spajać; 2) uciskać, gnębić, dręczyć. Głobić się, [104]troszczyć się, niepokoić się.

Głodać, głoda i głodze, gryźć, ogryzać; przen. obdzierać, obnażać, podmywać; uciskać, dręczyć.

Głodący, gryzący, obdzierający, obnażający, uciskający, dręczący.

Głodnokary, karany głodem.

Głogotać, gulgotać.

Głośnotworny, nadający rozgłos, sławiący.

Głowczyna, głowczyzna, p. Główczyzna.

Głowić się, 1) łamać głowę, zachodzić w głowę; 2) starać się, troszczyć się.

Głowienki, małe drewienka do zapalania w kształcie świeczek.

Głowne, p. Główczyzna.

Głownia, kawał drzewa palący się, albo niedopalony; nóż bez oprawy, klinga, brzeszczot; G. u strzelby, lufa; żyła kruszcowa w ziemi.

Głownictwo, zabójstwo, morderstwo.

Głownik, p. Głównik.

Głowny, głowowy, dotyczący głowy.

Głowszczyzna, p. Główczyzna.

Głóść, p. Głodać.

Główczyzna, głowczyzna, główszczyzna, głowszczyzna, główczyna, głowczyna, główne, głowne, kara pieniężna za zabicie, płacona przez zabójcę krewnym zabitego.

Głównik, głownik, zbrodniarz, zabójca, mężobójca.

Główny, 1) gardłowy, kryminalny; 2) śmiertelny, pociągający śmierć za sobą; 3) wyborny, wyśmienity; 4) urzędowy, oficjalny, normalny.

Główszczyzna, p. Główczyzna.

Głuchość, głuchota.

Głuchy, cichy.

Głum, niedola, udręczenie, niepowodzenie; marnowanie; poniewierka.

Głupek, głupiec.

Głupie, głupio,głupio.

Głupiosztuczny, udający głupiego, z głupia frant.

Głupka, kobieta głupia.

Głupość, głupota.

Głuszka, kobieta głucha.

[105]Głużyć, dopytywać się z hałasem; gwarzyć (o dzieciach).

Gmaszek (niem. Gemach), pokoik.

Gmen (niem. Gemeine), gmin.

Gment, kment (z niem. Gewand), cienkie płótno, batyst.

Gmerk (niem. Gemerk), znak, stempel, godło, marka, firma na towarach, narzędziach, przyborach.

Gminowy, zwykły, prosty, gorszy.

Gmyśli, (k myśli), po myśli, według życzenia.

Gmyślny, pomyślny, pożądany.

Gnapić się, stąpać drobnym krokiem.

Gnarować (niem. nähren, karmić, żywić), żywić, utrzymywać. G. się, żywić się, opędzać potrzeby życiowe, klepać biedębiedę, trudzić, trudzić się.

Gnąbić, gnębić.

Gnep, p. Knyp.

Gnera, sknera.

Gniazdoszę, młody ptak w gnieździe; potomek.

Gnibiel, p. Glibiel.

Gniewiwość, gniewliwość.

Gniewnik, człowiek, pobudzający do gniewu.

Gniewosz, człowiek skłonny do gniewu, złośnik.

Gnik, gnyk (niem.), kark.

Gniły, zgniły.

Gnipić, prześladować, gnębić.

Gnius, zgnilizna, upadek moralny; zbrodnia; bezwstyd.

Gnojarz, brudas.

Gnom, gnoma, myśl moralna, wyrażona zwięźle wierszem, zdanie moralne, przypowieści G. gnomon, duch ziemny i górski, strzegący skarbów.

Gnójnotoczny, ropiejący.

Gnustwo, gnuśstwo, gnujstwo, gnójstwo, gnuśność, lenistwo.

Goca, kij, pałka.

Gocki, gotycki.

Goda, przygoda, przypadek; na G-dę, przypadkiem.

Godne, godowe, danina, składana w dni uroczyste panu przez włościan; opłata sądowa przy pogodzeniu się stron.

[106]Godny ku czemu, do czego, na co, zdatny, przydatny.

Godować, ucztować, biesiadować.

Godowe, p. Godne.

Godownik, 1) biesiadnik; 2) dom godowy, biesiadny, weselny.

Godowny, godowy, biesiadny.

Gody, 1) biesiada, zabawa; wesele; 2) Boże Narodzenie.

Godzątność, p. Godziętność.

Godzięba, drzewo rosnące.

Godziętność, wartość.

Godziętny, godziantny, mający wartość, wiarogodny, ważny wobec prawa.

Godziły, godziwy.

Godzinnik, 1) zegar; 2) skazówka godzinowa na zegarze.

Godziwe, rodzaj daniny.

Gogółka, owoc świeżo zawiązany.

Gograbia, gograf (z niem. Gaugraf), sędzia powiatowy.

Gola, miejsce gołe, otwarte; majątek niezadłużony.

Golacz, golarz, golibroda.

Golanka, p. Gogółka.

Golaźń, golaźnia, golina, p. Gołoborze.

Golclar, p. Goltślar.

Golcz (z niem. Kolsch, koloński), rodzaj płótna.

Goldszlar, p. Goltślar.

Golemy, bardzo duży.

Goleniec, gołowąs, młokos.

Goleta, łódź żaglowa.

Golicz, p. Golacz.

Golić, w znacz. kierować się, umieć się zachować.

Goliłeb, golibroda, balwierz.

Goljard, golirdoża (z włos. gagliardo), aktor wędrowny.

Goltślar, goltslarz, goltslor, golclar, goldszlar, gultszlar, gultszlagier, gultślagier (niem. Goldschläger), złotnik.

Gołoborze, gołoboż, golaźń, miejsce gołe, nie zarośnięte drzewem w lesie, a zbożem na polu.

Gołoć, przestrzeń goła, niezarosła.

Gołogus, błazen.

Gołomanka (z czesk. holomec), służący, parobek.

Gołoszyjca, golec, hołysz.

[107]Gołota, 1) gołość, golizna; 2) hołota; 3) golec, hołysz; 4) nieposiadający majątku ziemskiego.

Gołowęsy, gołowąsy.

Gołyce, golizna, ubóstwo.

Gombfca, naszyjnik ze sznurkami i świecidłami.

Gomoła, gomóła, krowa bez rogów.

Gomoły, tępo zakończony; bezrogi; niewieści, zniewieściały.

Gomon, 1) zwada, kłótnia, hałas; 2) kłopot.

Gomonić się, gomónić się, trudzić się, modlić się.

Gomonliwy, gomonny, gomoń, kłótliwy, hałaśliwy, huczny.

Gomuł, róg młodego jelenia; G-a, sarna bez rogów.

Gon, 1) gonitwa, gonienie, pogoń, polowanie, łowy; 2) pęd, latorośl; 3) zagon.

Gonek, jednostka miary szerokości płótna (prawie cal.cal).

Goniciel, prześladowca.

Goniec, jeździec, rycerz.

Gonione potrzeby, gonitwy, turnieje, utarczki konne.

Goniony, rodzaj dawnego tańca.

Goniwać, ganiać, często gonić.

Goniwiecha, ptasznik, łowiec ptaków.

Gonny, 1) wyścigowy; 2) bujny, wybujały.

Gońba, gonitwa.

Gońca, biorący udział w gonitwach.

Gończa, gonitwa.

Gończy, 1) służący do gonitw; 2) przemijający; szybki; 3) wysłany w pogoń.

Gończyk, goniec.

Gońtwa, gonitwa.

Gora, pożar, łuna.

Gorać, gorzeć.

Gorazdy, zręczny, szczęśliwy.

Gorący, niezwłoczny, doraźny, nagły; nieprzedawniony.

Gorczejszy, bardziej gorzki.

Goręcszy, gorętszy.

Goręczany, gorączkowy.

Gorg, gorga, (z włosk. gorga — gardło), wywodzenie treli.

[108]Gorgolić się, 1) szemrać, utyskiwać; 2) nadymać się, puszyć się.

Gorgulik, (z włos. gorga — gardło), ozdoba przy kołnierzu kobiecymkobiecym.

Gorlić się, gniewać się, oburzać się.

GorllwyGorliwy, w znacz.: 1) zazdrosny; 2) porywczy, popędliwy.

Gorywać, często gorzeć.

Gorz, górz, 1) palenie w gardle, zgaga; 2) pożar, pogorzelisko,pogorzelisko.

Gorzałkoś, pijak.

Gorzący, gorący.

Gorzciejszy, gorzczejszy, bardziej gorzki.

Gorze, nieszczęście, biada! źle!

Gorzec, gorączka.

Gorzekać, mówić: gorze! biada! narzekać.

Gorzelina, pogorzelisko, zgliszcza.

Gorzelny, palny, przeznaczony do spalenia.

Gorzenieć, gorzknąć.

Gorzkopierny, gorzki i pieprzny.

Gorzyć się w kim, nie pochwalać, oburzać się.

Gospodować, stawać gospodą.

Gospodyn, gospodzin, pan.

Gospodynić, rządzić, przewodniczyć.

Gospodynów, gospodnów, gospodzinów, pański.

Gospodza (gospodze!) pani.

Gospodzin p. Gospodyn.

Gostek, gość.

Gościa, gość (gdy mowa o kobiecie.kobiecie).

Gościna, w znacz.: podróż, podróżowanie, zwłaszcza za granicę.

Gościeniec, gościniec.

Gościnia, droga, gościniec.

Gościny, obcy, cudzoziemski.

Gościnnik, gospodarz stowarzyszenia wolnych mularzy.

Gościństwo, wychodztwo, pielgrzymowanie.

Gość, dusza (dla której ciało jest czasowym schronieniem.schronieniem).

Gotowcem, 1) na pogotowiu, na podorędziu; 2) z gotowością, chętnie.

Gowor, gawor, 1) mowa, rozmowa; 2) szelest, szmer; 3) zmowa, konszachty.

[109]Goworzyciel, p. Gawornik.

Gozd, gaj.

Goździec, gościec, reumatyzm.

Góra miłosierdzia, G. zbożności, rodzaj lombardu w wiekach średnich.

Górą chodzić, wynosić się, zadzierać nosa.

Górę wybić, zdobyć przewagę.

Górlotny, górnolotny.

Górnica, płótnianka, długi kaftan płócienny.

Górność, 1) wysokie położenie; 2) zaszczyt, wyróżnienie; 3) buta, wyniosłość; 4) słowa górnolotne.

Górnować, gniewać się; G. się, pokazywać fantazje; robić się markotno.

Górny, dumny, hardy, zarozumiały.

Górolotny, górnolotny.

Górować komu, bronić, osłaniać.

Górz p. Gorz.

Graba, szyb, loch, część kopalni.

Grabacz, policjant; rewizor.

Grabarka, kopanie ziemi lub stawów.

Grać na zwierzęta, szczuć zwierza.

Grabia, hrabia; burgrabia, podstarości.

Grabini, hrabina.

Grabielnica, grabiarka.

Gradenapl, gradynapol, p. Grodenapl.

Gradny, gradowy.

Gradytur, p. Grodetur.

Gradyw, Mars, bóg wojny.

Gral, żart, zabawa; towarzysz zabawy.

Graja, zgraja.

Grajdać się, grajdolić się, gramolić się, iść powoli, leźć, być ślamazarnym; szukać w czym.

Grajdała, niezdara, maruda, guzdrała; niedołęga.

Gramiać, często gromić.

Gramota, pisanie, p. Ramota.

Granat, rodzaj broni, obuch z puginałem wewnątrz.

Granda, zabawa, wesołość; gromada, kupa.

Granowity, graniasty.

Grań, upał, kanikuła.

Grapa, stromy grzbiet wzgórza, turnia; urwisko.

[110]Grapka, krupnik z wódki, miodu i smalcu.

Grawać, grywać.

Grąd (grunt z niem.)), miejsce suche pośród łąk błotnistych, ląd, ostrów między wodą.

Grązić, grędzić, grzęzić, grążyć, pogrążać.

Grążel, roślina z rodziny grzybieniowatych.

Grążelowy, należący do grążela.

Grdukać, pić łapczywie i głośno.

Grdula, grduła, gatunek gruszki.

Grduła, ciasto źle upieczone.

Gregorjanek, uczeń nowowstępujący do szkoły (ponieważ rok szkolny zaczynał się na ś. Grzegórz).

Gregorjanki, święto św. Grzegorza, obchodzone uroczyście przez żaków szkolnych.

Grepa, grępa, grupa, kupa; w G-e, razem, społem.

Gręda, kłus, trucht.

Gręzić, grężyć, grążyć, pogrążać,pogrążać.

Grobarz, grabarz.

Grobfark, (z niem. Grobwerk — robota gruba), robota rymarska.

Grobgryn, p. Grobryn.

Grobia, grobla, tama.

Grobić, zapędzać do grobu, zabijać.

Grobownica, świeca, palona przy grobie.

Grobryn, grobgryn, (z fr. gros-grain — gruboziarnistygruboziarnisty), gatunek tkaniny jedwabnej.

Grobsztyn, (niem. Grabstein), kamień grobowy.

Grocernia, sklep korzenny (w Ameryce).

Grodenapl, (z franc. gros de Naples), jewabnajedwabna tkanina, wyrabiana w Neapolu.

Grodetur, (z franc. gros de Tours), ciężka tkanina jedwabna, pochodząca z Tours we Francji.

Grodka, p. Grodza.

Grododzierżca, Grododzirżca, grododzirża, kasztelan a. starosta grodowy.

Grodopis, pisarz grodzki.

Grodytur, p. Grodetur.

Grodza (lm. gródze) gródź, ogrodzenie, płot.

[111]Grodzić, w znacz.: chować w sobie, taić.

Grodztwo, obszar, na który się rozciąga władza grodu, kasztelanja.

Grof, graf, hrabia.

Grola (niem. Groll — gniew) zmartwienie, kłopot.

Grolować, mieć zmartwienie, kłopot.

Gromadzica, gromada.

Gromatka, kawałek.

Gromić, w zn.: wzniecać burzę, poruszać, burzyć.

Gromiwrzawa, awanturnik, krzykacz.

Gromiwać, często gromić.

Gromot, huk, łoskot.

Gromowłajca, władający gromem, gromowładca.

Gromowłajczyna, gromowładczyni.

Gronda, p. Grąd.

Grondy, kępy lasów wpośród bagien.

Gronny, gronowy; obfitujący w winogrona.

Groń, grań, góra, pagórek, szczyt, krawędź góry; polana górska.

Groszewy, groszowy.

Groszowe, podatek grosza od pewnej miary produktu.

Grot, żelazne ostre okucie strzały, włóczni.

Groza, groźba, strach; wstręt, odraza.

Groźliwy, groźny.

Groźnik, człowiek grożący, groźny.

Gródź, p. Grodza.

Grósek, groszek, dziadek.

Gruba (niem. Grube) dół, loch; szyb, kopalnia; zagon, grzęda.

Grubarz, grabarz.

Grubie, grubo, nieobyczajnie, niegrzecznie.

Grubizna, mięso wieprzowe, słonina.

Grubryn, p. Grobryn.

Gruchotka, grzechotka, kołatka.

Gruda, ziemia, grunt, gleba, rola.

Grudź, nasyp, żwir, piasek.

Grule, ziemniaki, kartofle.

Grumada, gromada.

Grunt, wyjaśnienie sprawy przed sądem.

Gruń, p. Groń.

Gruszewie, lasek grusz.

Grusznica, gruszecznik, napój wyskokowy z gruszek. (Także grusznik, gruszcznik).

[112]Gruszt, (niem. Gerüst), rusztowanie, podpora,podpora.

Gruwasłka, 1) grudka; 2) gruczoł.

Gruwaźle, gruczoł.

Gruzla, gruzła, gruzeł, gruzoł, bryłka, grudka. G-y soli, kawały soli tłuczone.

Gruzmak, mały kawałek.

Gruzoł, gruczoł; gruz.

Grwaski, gruzełki.

Grycza,tłum próżniaków, darmozjadów.

Gryf (niem.), paznokieć, pazur; rękojeść, rączka u skrzypiec.

Gryfka, gryfla, rylec.

Gryfnik, wędliniarz.

Gryglinowy, gryalinowy, (z franc. gris de lin — lniano-szary), koloru kwiatu lnianego.

Grylować, piec, smażyć.

Gryz, 1) gryzienie, kąsanie; 2) zgryzota.

Gryzikrupa, liczykrupa, sknera.

Gryzota, zgryzota.

Grząda, grzęda.

Grzebienie, grzebanie.

Grzebienik, ptak z grzebieniem, czubaty.

Grzebiolucha, jaskółka.

Grzecznie, jak należy.

Grzeczny, w znacz,:znacz.: 1) dorzeczny, przydatny, stosowny, wyborny; 2) rozsądny, rozumny, logiczny; 3) urodziwy, piękny, okazały; (ku rzeczy, do rzeczy).

Grzeczy (k rzeczy), do rzeczy, należycie, właściwie, stosownie, słusznie.

Grzegżołka, kukułka.

Grzejskarb, sknera, dusigrosz.

Grzelce, p. Gzelce.

Grześć (grzebie, grzebł), grzebać.

Grzępiasty, mokry (łąka).

Grzonąć, grzmotnąć, mocno uderzyć, dotknąć.

Grzybiet, grzbiet.

Grzymka, więzienie, ciemnica.

Grzysko, gra, igrzysko.

Grzytać, zgrzytać.

Grzywacz, gołąb dziki.

Grzywna, pieniądz, kara pieniężna.

Gubać się, gubić się, podkasywać się.

Guerra, (włosk.), zamieszka, rozruch.

Gugla, pelerynka z kapturkiem.

[113]Gula, żarłoczność, obżartość.

Guldszlagier, guldszlar, p. Goldślar,.

Guldynka, strzelba podlejszego gatunku.

Gulka, klocek, pieniek.

Gultszlagier, gultszlar, gultślagier, p. Goldślar.

Gurgole, strój kobiecy.

Gusłowierny, wierzący w gusła.

Guślić, czynić gusła, czarować.

Guślnik, guślarz, czarownik, wróżbiarz.

Guślny, zabobonny.

Guta, letarg.

Guzman, gusman, błazen, kuglarz.

Guzy, 1) karłowaty; 2) kusy, bez ogona.

Gwałciwy, gwałtowny.

Gwałtować, gwałcić.

Gwar (z niem. Gewähr.), gwarancja, rękojmia.

Gwara, pogwarka, 1) rozmowa, pogawędka; 2) człowiek wielomówny, gaduła.

Gwardajn, probierca urzędowy monet w mennicy.

Gwarectwo, stowarzyszenie przedsiębiorców górniczych.

Gwarek, (niem. Gewerk), górnik, posiadający prawo na eksploatację kopalni.

Gwarować, (n. gewähren), warować, poręczyć.

Gwarownik, poręczyciel, dający rękojmię.

Gwarunek, (niem. Gewährung), warunek.

Gwazdać, gważdzić, bazgrać, gryzmolić; partolić.

Gweksy (niem. Gewächs — roślina), esy-floresy, arabeski.

Gwent, p. Gment.

Gweśny, (niem. gewiss), pewny, niezawodny.

Gwiazdeczny, gwiazdoczny, gwiazdowy, tyczący cytyczący się gwiazd.

Gwichta (niem. gewicht), waga.

Gwiesny, p. Gweśny.

Gwoździec, gościec, reumatyzm.

Gzelce, grzelce, gżelce, jakaś dawna potrawa.

Gzik, swawola; upały letnie.

[114]Gzinek, gzynek, gżynek, (niem. Gesenke), mały szyb w kopalni.

Gzinkować, gzynkować, pogłębiać szyb.

Gzło, koszula.

Gżegułka, kukułka.

Gżegżelica, gżegżelja, samica kukułki.

Gżegżółka, kukułka.

H

Ha (spójn.), a, i.

Haba, chaba (arab.), 1) grube sukno białe, samodział, gunia, siermięga; 2) bieda, nędza, ubóstwo.

Habdank (niem.), podziękowanie, spokój.

Habenda (łac.), majątek, mienie, posiadłość.

Habina, gałązka, rózga, pręt.

Haby, chaby, sprzęty domowe; odzież; bielizna, chusty do prania.

Hacka, duża chustka wełniana, pled.

Hać, p. Gać.

Had, gad.

Hadera, sukmana.

Hadra, chadera, 1) łachman, szmata, stara odzież podarta, ścierka; 2) kobieta złych obyczajów; stara panna.

Hadrować, kłócić się, przekomarzać się, pieniać się.

Hadrunek, hadrunk (niem. Hader), kłótnia, zwada.

Hadzić, obrzydzać, zohydzać.

Hadzir, hadży (arab.), pielgrzym muzułmański.

Hadż, obrzydliwość, brzydota.

Hafiz (arab.), uczony, umiejący koran na pamięć.

Hafterz, hafciarz.

Haftować, zszywać rany.

Haja, p. Chaja.

Hajdawery, spodnie szerokie, szarawary.

Hajduk, żołnierz piechoty węgierskiej w d. wojsku pols.; pachołek [115]policyjny na Węgrzech; rozbójnik, opryszek, łotr; lokaj po węgiersku ubrany; dozorca; gajowy.

Hajdukować, pełnić służbę hajduka.

Hajer (niem.), górnik.

Hajn, hajno, hajnu, hajnok, oto tam, oto tu, tutaj.

Hajtman (niem. Hauptmann), hetman, dowódzca.

Hajw, hajwo, p. Haw.

Hak w znacz. 1) fortel, podstęp; 2) p. Hakownica; 3) rodzaj tortur; 4) miara ziemi: dwudziesta część morgi; 5) mielizna, ławica piasku podwodna; skała podwodna; 6) niebezpieczeństwo, opały.

Hakownica, akownica, dawna strzelba bez bagnetu, zapalana lontem; arkabuz.

Haksamnit, aksamit.

Hala, pastwisko w górach.

Hala! co?! jak?! dalejże! naprzód! hejże!

Halabarda, halabart, halabarta, helbarta (niem. Hellebarte), półsiekierze, grot z siekierą, osadzona na drzewcu, broń do kłócia i cięcia.

Halabardnik, halabardzista, halabartnik, człowiek, uzbrojony w halabardę.

Halabartonoszy, uzbrojony w halabardę.

Halać, bełkotać.

Halawa (ukr.), 1) miejsca niezadrzewione; 1) wielka, odkryta zatoka jeziora.

Halaspas, uczta, życie wesołe.

Halba (niem.), półkwarty.

Halcbant, p. Halsbant.

Hale, łąki górskie.

Halebarda, p. Halabarda.

Halebartnik, p. Halabardnik.

Haljer, p. Eljer.

Halkać, przebierać albo ważyć w ręku.

Halkować (tur. halka, koło), kołować, krążyć statkiem po wodziewodzie.

Halmem (węg. halmaz: kupa), dostatkiem, wbród.

Halny, górski.

Halsbant (niem.), naszyjnik.

Halstuch, halstuk, halsztuch, halsztuk, krawat.

[116]Hałabarta, p. Halabarda.

Hałaburda, hałaburdnik, haraburda, awanturnik, zawadjaka.

Haładziej, rodzaj tkaniny tureckiej.

Hałasić, hałasować. H. kogo, przestraszyć hałasem.

Hałasz, szałas.

Hałda, hałdra, Chałda, kupa kamieni i ziemi wydobytych z kopalni i leżących blizko szybu.

Hały, goły, nagi, niezarosły.

Ham (niem. Ohm), wiadro (miara).

Hamal, hamał (tur.), tragarz.

Haman (z biblijnego Hamana), potwór, stworzenie wielkie a niezgrabne.

Hamowny, powściągliwy, wstrzemięźliwy.

Han, p. Hajn.

Handlagier (niem. Handlanger), pomocnik.

Handlerz, handlarz.

Handlirstwo, handlarstwo.

Handlować (niem.), postępować.

Handrycharz, p. Antrycharz.

Handryczyć, handrykować się, kłócić się, targować się, tracić wiele słów.

Handszlak, p. Hanszlak.

Handziar, handżar, p. Andziar.

Hangować, spuszczać do kopalni na linie.

Haniebny, ogromny, wielki; dzielny, tęgi.

Haniebnik, 1) hańbiciel; 2) haniebny człowiek, bezecnik.

Hanszlak, handszlak, hanslak (niem. Anschlag), intryga, podstęp, wybieg, fortel.

Hantwerk, p. Antwerk.

Hantwos, p. Antwas.

Hań, p. Hajn.

Hapteka, apteka.

Harab, p. Harap.

Haraba, rodzaj powozu.

Haraburda, p. Hałaburda.

Haramza, harańdzia, 1) gawiedź, motłoch; 2) hultaj, włóczęga.

Harap (z okrzyku niem. herab! = precz), odpędzanie psów od ubitej zwierzyny, zakończenie polowania; bicz myśliwski do odpędzania psów, wogóle bicz; już po [117] H.-pie, już wszystko skończone.

Harapacz, harapnik, bicz myśliwski.

Harapowy, herapowy, uszczwany, dognany z harapem.

Haras, harasz, lekka materja wełniana, (z miasta franc. Arras).

Haraśny, arastny, wyborny, doskonały, świetny.

Harbajtel, harbejtel (niem.) warkocz albo pęk włosów z tyłu peruki.

Harc, utarczka pojedyńczych jeźdźców przed bitwą ogólną; wogóle: utarczka, obroty.

Harcab, harcap (niem. Haarzopf), długi warkocz, jaki dawniej nosili mężczyźni.

Harcerz, harcownik, ucierający się pojedyńczo z nieprzyjacielem.

Harchandrja, towarzystwo, hałastra.

Hardosz, człowiek hardy.

Hardzić, uzuchwalaćuzuchwalać, wbijać w pychę.

Hardzie, hardo.

Hardzina, p. Hardosz.

Harhara, niedołęga, stary; szkapa nędzna.

Harkabuz, p. Arkabuz.

Harkusz, arkusz.

Harmować, armować, uzbrajać.

Harnacz, harnas, harnasz (franc. harnais), pancerz, zbroja.

Harnadziej, herszt, dowódca bandy.

Harnasać, harnasić, hałasować.

Harnaszowany, harnaszowy, uzbrojony.

Harny, żywy, piękny, odważny; nie pozwalający w sobie niczym ubliżyć.

Harować, nękać się pracą, klepać biedę, mozolić się. H. kim = napędzać kogo do pracy, orać kim; trzeć, szorować.

Harpa, 1) miecz kształtu sierpa; 2) harfa.

Harras, p. ArrasHaras.

Hart, broń, oręż, grot hartowny; stal.

Hartki, żartki, wartki, żwawy.

Hartować w co, uderzyć w co, utkwić.

Hasen (węg.), zysk, zarobek.

[118]Haser (węg.), śniadanie.

Hasić, stukać, tłuc, walić.

Hataman, ataman.

Hatlić, hatlać, gmatwać, plątać.

Hausknacht, hausknecht (niem.), parobek w oberży.

Haw, hawok, hajwo, tu, tutaj, tędy, w tym miejscu, tam.

Hawarja, p. Awarja.

Hawer, hawerz (n. Hauer), kopacz, górnik.

Hawiernia, kopalnia węgla.

Hawrań, miejsce, w którym się gnieżdżą gawrony.

Hawt, haft.

Hawtędy, tędy.

Hawy, hajw, tu, tam, oto.

Hazuka, hażuka, (azukaazuka, ażuka, ażusta (czes. hazuka), rodzaj długiej sukni wierzchniej.

Heca, młotek.

Hecel, hycel.

Heciak, awanturnik; gbur, prostak; brudas; sobek.

Hecować (niem,niem. wetzen), wecować, szlifować, polerować.

Heftlik, haftka.

Hejnał (węg. hajnal = zorza, świt), 1) pieśń religijna, wykonywana przed świtem na instrumentach dętych; 2) zorza, jutrzenka.

Hejstać, znieważać.

Hejtman, p. Hajtman.

Helbarta, p. Halabarda.

Herab, herap, p. Harap.

Herc, p. Harc.

Hercerz, p. Harcerz.

Hergiewet, herguet, hergwert, herwegiet (niem. Heergerät), zbroja, przybory wojskowe.

Heroj, bohater.

Herold, Arald (niem.), poseł, zwiastun.

Herski, dzielny, dziarski; tęgi, ładny.

Herst (niem. erster, pierwszy), 1) herszt, dowódca bandy; 2) przód, front, pierwsze miejsce. H. wodzić; rej wodzić, przodować.

Herstować, walczyć, potykać się.

Hersztykać, swawolić.

Herwegiet, p. Hergiewet.

Hesper, gwiazda wieczorna.

Hester, rasa koni [119]szwedzkich, rozpowszechniona dawniej na Litwie.

Hetka, chetka, 1) szkapa, lichy koń; 2) lichota, coś marnego.

Hewdziec, dywanik.

Hewtman, hetman.

Hez, p. Hys.

Hezem, żwawo, chyżo.

Hi, i.

Hiberna, p. Hyberna.

Hidzić, p. Hydzić.

Hingować, p. Hangować.

Hinny, inny.

Hinst, p. Hynst.

Hipkać, biec skacząc.

Hipogeum, podziemie, grobowce, katakumby.

Hipogryf, bajeczny koń skrzydlaty, pegaz.

Hipokras, wino przyprawione.

Hirzcha, ircha, skórka barania wyprawna.

Hiskać, wiskać, iskać, szukać.

Histy, istny, prawdziwy.

Hiścina, p. Iścizna.

Hiż, iż, że.

Hladon, rumak, wierzchowiec, koń okazały.

Hledzić, patrzeć, spoglądać.

Hładon, p. Hladon.

Hłuzdy (białor.), mózg, olej w głowie, rozum.

Hnek, hnet, hnetki (czes.), wnet.

Hod, od.

Hodować, utrzymywać.

Hodyniec, odyniec.

Hodzia, hodża (tur.), duchowny albo nauczyciel mahometański.

Hohol, zuch, młodzieniec.

Hojdałka, huśtawka.

Hojnoletny, hojne lata dający.

Hola, daleko, późno.

Holik (cz.), hołysz, golec.

Holimak, niezdara, roztrzepaniec.

Holofnik, holofernik, krzykacz, zbytnik.

Holokać, wołać, krzyczeć.

Holować, sprowadzać.

Hołdować na kogo, krzyczeć, łajać, gromić.

Hołocie, hołociuch, dziecko.

Hołota, gołota, bieda.

Hołumić się, kłócić się.

Homan, p. OmanOmam.

Homen, 1) zgiełk, wrzawa; 2) orszak mar, otaczający wóz dżumy.

Honiec (czes. honec), rycerz, szermierz.

[120]Honor, pycha, wyniosłość, nieprzystępność.

Honorowy, obraźliwy.

Hony, łowy, polowanie.

Hońca, 1) goniec; 2) p. Honiec.

Hordyński, tatarski.

Horelica, horyłka (ukr.), gorzałka.

Horęż, oręż.

Hornostaj, gronostaj.

Horodnia, horodnica, 1) gród sądowy, sądy grodzkie; 2) przybudówka przy grodzie.

Horodykt, kompas, zegar.

Horować, p. Harować.

Horz, orz, (czes.), 1) koń; 2) dromader, wielbłąd jednogarbny.

Hospodaryni, pani.

Hostruchan, p. Roztruchan.

Hość (czes.), gość, obcy, przybysz.

Hośm, osiem.

Howad, owad.

Hramota, ramota (ukr. hramota z greck. grammata), pismo, dokument.

Hrazisty, grząski, grzęski.

Hreczysny, gryczany.

Hrobak, robak.

Hromak, p. Rumak.

Hruby, gruby.

Hrudek, kępa, wzniesienie.

Hruzki, grzązki.

Hrymnąć, rymnąć (ukr.), upaść; wywrócić; cisnąć, rzucić; uderzyć.

Huba, włóka gruntu; kolonja, folwark.

Huckop, hunckop, hunskop, unskop (n. Hundskappe), rodzaj hełmu.

Huczka, obława.

Hud, hudo, udo.

Huf, hufiec, pewien oddział wojska, poczet żołnierzy, kupa, zastęp.

Hufać, ufać.

Hufanie, ufność, nadzieja.

Huj, krzykacz, awanturnik.

Hul, ul.

Hulajgród, hulajgorod, beluarda, wieża drewniana na kołach, podsuwana pod oblegane miasto.

Hulgród, wielkie sanie.

Hulik, ulik, mały ul.

Hulsztyk, hulanka.

Hułan, ułan.

Hum, um, umysł, myśl.

Hunąć (ukr.), pisnąć, bąknąć.

Hunckop, hunskop, p. Huckop.

[121]Huniek, prostak, gbur.

Hupać, skakać przez co, przeskakiwać.

Hupieszeć, pleśnieć.

Hurba, kupa, gromada.

Hurm, hurma, 1) gromada, kupa, tłum, hufiec; 2) stado.

Hurry, Węgry, Madziary.

Hurski, węgierski.

Hurt, hort (niem. Hürde, ogrodzenie, zagroda), 1) ogrodzenie dla bydła; 2) stado, gromada; 3) sprzedaż hurtowna, ryczałtowa.

Hurtować, 1) trzymać bydło na polu w hurtach dla zagnojenia pola; 2) H. rolę, gnoić ją przez hurtowanie bydła.

Husak, dyby na szyję.

Husnacht, p. Hausknecht.

Hustem, chustem, husto, gęsto, rzęsiście, obficie.

Husty, gęsty, obfity.

Huszcza, chuszcza (ukr.), rzesza, tłum, tłuszcza.

Huśla, gęśl, instrument muzyczny.

Hutarz, hutnik.

Hutorzyć, mówić półgłosem.

Huzno (ukr.), zadek, tyłek.

Hybać sobą, kołysać się, nachylać się.

Hyberna (z łac. hiberna), chleby zimowe, danina na utrzymanie wojska przez zimę, zimowe leże, zimowe kwatery wojska.

Hyd, hydanie (cz.), ohyda.

Hydzić, zohydzać, obmierzać. H. się, brzydzić się.

Hykawy, jąkający się.

Hyl, miejsce wzniesione, niezarośnięte, odkryte dla wiatrów.

Hymna, hymn.

Hymżać, pełzać, czołgać się.

Hynst, hinst (n. Hengst), koń trzebieniec, zerzaniec; wałach.

Hyperbora, Scytja północna.

Hyrny, 1) wyniosły, dumny; 2) bogaty; 3)sprzeczny, wybredny; 4) znany, głośny; 5) honorowy.

Hys, hyz, hysz, hez (niem. hissen, podnosić żagle), wiatr pomyślny.

Hyz, hyża, p. Chyż.

Hyża, dom, mieszkanie.

Hyży, chyży, szybki.

[122]

I.

I (ji), go.

Ić, iść.

Idea, obraz, wizerunek.

Igierny, służący do gry.

Igra, gra, zabawa.

Igracz, 1) gracz; 2) figlarz, zbytnik; 3) aktor.

Igrzec, gracz.

Igrzysko, w znacz. igraszka, zabawka.

Igrzywy, lubiący igrać, swawolny, figlarny.

Ilata, illata, posag żony, wiano.

Ile, albo.

Ile kole, ilekolwiek.

Ili, ilki, jak wielki, jaki.

Ilkikolwiek, jakiejkolwiek wielkości, jakkolwiek wielki.

Ilko, ile.

Ilkokroć, ilekroć.

Ilkole, ilekolwiek.

Ilkość, ilość.

Ilm, wiąz.

Ilop, p. Julep.

Ilściwy, lściwy, chytry, podstępny.

Iluczki, 1) jak maluczki? 2) jak najmniejszy.

Im, póki nie, nim, aż.

Iman, imam, duchowny mahometański.

Imaniec, jeniec, pojmaniec, niewolnik.

Imaństwo, 1) jeństwo, niewola; 2) pojmowanie umysłem.

Imberb (łac.), młodzieniaszek, młokos.

Imbrjak (włos. ebbriaco), pijak, opój.

Imć, jegomość albo jejmość.

Imgbir, imbier.

Imieć, mieć.

Imieniczko, mająteczek, folwarczek.

Imienie, majętność, majątek, mienie.

Imieniem, 1) nominalnie, pozornie; 2) mianowicie, to jest, słowem.

Imienować, mianować, nazywać.

Imię, majątek.

Imionisko, przezwisko.

Imiono, imię.

Imo, mimo.

Imować, imać, chwytać, [123]jąć. I. się czego, brać się do czego, podejmować się czego.

Impatrować (łac. impetrare = osiągnąć, uzyskać), umacniać, utwierdzać.

Impedjować, przeszkadzać, wstrzymywać.

Impedycja (łac.), zawikłanie, przeszkody.

Impegnować (łac.), wziąć a. dać w zastaw.

Impetycja (łac.), roszczenie pretensji, praw.

Implecja, produkcja roczna soli w kopalniach.

Implorant (łac.), skarżący się, oskarżyciel.

Importata, towary importowane, przywożone.

Importunny, natrętny.

Impostor (łac.), oszust.

Impres (łac. impressus, naciskanie), 1) druk, sztuka drukarska; 2) wpływ.

Impresja (łac.), wrażenie, działanie, skutek.

Impresor (łac.), drukarz.

Impreza (włos.), przedsięwzięcie, zamysł, zamiar.

Impudencja (łac.), bezwstyd, bezczelność.

Impugnować (łac.), zbijać, zwalczać; sprzeciwiać się, nie dozwalać.

Imunitacja (łac.), zwolnienie się od czego.

Inak, inako, inaczej.

Inamator, człowiek zakochany.

Inamorować się, zakochać się.

Inbier, imbier.

Incest, kazirodztwo.

Inchoacja, zagajenie sprawy, rozpoczęcie.

Incydencja, podanie do sądu; przypadanie spraw w sądzie.

Incydens (łac.), zdarzenie, spór.

Inderak (n. Unterrock), spódnica.

Indermach (niem. Hintergemach), tylna część domu; przen. tyłek, zadek.

Indermaszek, pokoik w tyle domu.

Indolencja (łac.), obojętność.

Indukt, indukta (łac.), import, przywóz towarów.

Indygienat, prawo obywatelstwa, szlachectwo, nadane przez sejm.

Indygiencja (łac.), bieda, nędza.

[124]Indzie, indziej, gdzieindziej.

Indzienier, indzinier, indzynier, inżynier.

Inedy, inegdy, inędy, innym razem, innego dnia.

Inekwitacja, objęcie w posiadanie.

Inferować (łac.), wnioskować.

Infestować (ł.), niepokoić.

Infima (łac.), najniższa klasa w dawnych szkołach polskich.

Infimista, infimus, młokos, smarkacz.

Ingi, przedtym, ongi, niegdyś, dawniej.

Ingiernina, strój kobiecy podług mody szwedzkiej.

Inhibicja (łac.), wstrzymanie, niedopuszczenie.

Injunkcja (łac.), polecenie.

Inkaust, inkałust (łac.), atrament.

Inkluz, zaklęty pieniądz wracający do właściciela.

Inkolat (ł.), p. Indygienat.

Inkonwenjencja (łac.), niedogodność.

Inkub, duch złośliwy, zmora.

Inkulkować, wmawiać, wpajać, wrażać.

Inkulpacja (ł.), obwinienie.

Inkursja, napad, najazd.

Innocent (łac.), prostaczek, niewiniątko.

Innuować (łac.), dawać do zrozumienia.

Inochoda, bieg koński, większy od truchtu.

Inochodnik, p. Jednochodnik.

Inowładca, jednowładca.

Insekt, insektum (łac.), owad.

Instaurator (łac.), odnowiciel.

Instrument, w zn.: dokument, list urzędowy.

Instygator (łac.), podszczuwacz, podżegacz.

Instygować (łac.), oskarżać przed sądem.

Insulanin (łac.), mieszkaniec wysp, wyspiarz.

Insult (łac.), napaść, zniewaga.

Insuła (łac.), wyspa.

Intabulacja (ł.), zapisanie do ksiąg hypotecznych.

Intent (łac.), intencja, zamiar.

Intentować (ł.), wszcząć, poruszyć sprawę.

[125]Interdycht (ł.), interdykt, zawieszenie sprawowania sakramentów; klątwa, rzucona na cały kraj.

Interese, interes.

Intermach, p. Indermach.

Interpozycja (łac.), wstawienie się, orędownictwo, pośrednictwo.

Interwertować (ł.), przewrócić, zmienić.

Intrata, dochód, przychód.

Intromisja, wprowadzenie w posiadanie majątku.

Intymacja, polecenie piśmienne; wstrzymanie wykonania wyroku na skutek odwołania się do wyższej instancji.

Intymat, pismo doręczone.

Inwadjować, zapewnić.

Inwekta (łac.), 1) towary sprowadzane z zagranicy; cło od nich; 2) inwektywa, zarzut obelżywy, obelga.

Inwestjować, dać inwestyturę, nadać prawa lenne biskupowi do djecezji.

Inwestygacja (łac.), badanie, śledzenie.

Inwestytura, nadanie praw lennych do djecezji.

Inwidja (łac.), nienawiść.

Inwitować (łac.), zapraszać.

Inwolwować (łac.), wplątać, wmieszać.

Iny, inny.

Ipokras, p. Hipokras.

Ipsym, ipsyma, gatunek wina zaprawnego; małmazja.

Ipsymować, hipsymować, zaprawiać (wino).

Irszowy, irchowy, zrobiony z irchy czyli cienkiej skórki baraniej.

Irzcha, ircha, cienka skórka barania wyprawiona.

Iskarz, myśliwy.

Iskrodmy, ziejący iskrami, buchający ogniem.

Isność, istność, istnienie, jestestwo.

Ispasz, ispaś, p. Spaś.

Ispina (niem. Espe, osika), wiklina, giętkie gałązki.

Ist, p. Isty.

Istba, izba.

Istca, p. Iściec.

Istestwo, istota.

Istka, w wyr.: w istkę, kubek w kubek, tak samo.

Istliwy, istotny, rzeczywisty.

[126]Istostny, istotny, należący do istoty czego.

Isty, istny, istotny, prawdziwy, rzetelny, pewny, niewątpliwy.

Istyk, p. Styk.^[9].

Iści, pewni, przekonani.

Iścić, 1) spełniać, uskuteczniać; 2) uiszczać się (z długu); 3) zjednywać, pozyskiwać; 4) naśladować; 5) zapewniać, zaręczać.

Iście, istotnie, zupełnie, zaprawdę.

Iściec, istca, istotny właściciel; rzeczywisty wierzyciel albo dłużnik; poręczyciel; świadek. I. testamentu, wykonawca, egzekutor.

Iścina, iścizna, 1) prawda istotna; 2) gotówka, kapitał, majątek; 3) istota.

Iza, izali, izaż, czy, czyż.

Izbica, 1) izba; 2) zrąb drzewa, stanowiący ogrodzenie dawnych zamków drewnianych 3) drzewo zbite, wrąb.

Izdba, izdbica, izba.

Izmiennik, zdrajca.

Iże, iż, że.

J.

Jabłkobity, jabłkowity (o koniu), mający na maści plamy jakby jabłka.

Jabło, jabłko.

Jabrządź, jarząb.

Jachać, jechać.

Jacy, tylko, jedno, jeno, lecz, jak, kiedy; j. kto, byle kto; j. gdzie, gdziekolwiek.

Jaczci, jeżeli.

Jać (jał), jechać.

Jadamaszek, adamaszek.

Jadły, żarłoczny.

Jadomy, jadalny, zdatny do jedzenia.

Jadowicić, zatruwać.

Jadowić, 1) zaprawiać jadem, czynić jadowitym; 2) gniewać, jątrzyć; j. się, gniewać się, złościć się.

[127]Jadowisko, zajadłość, pasja.

Jadowizna, jędza.

Jadówka, krosta.

Jadwabny, jedwabny.

Jadwichna, jadwiszka, poduszeczka do szpilek.

Jadwiśka, katanka kobieca wzorzysta, zdobna szychem i paciorkami.

Jadzić się, gniewać się, srożyć się.

Jafer, jagody leśne, krzaki czarnych jagód, kępy borówek, czernic, jeżyny.

Jaić się, marudzić, guzdrać się.

Jajak, 1) rękojeść; 2) mała szabelka; 3) mała książeczka.

Jajce, jaje.

Jaje, za jaje stać, nic nie znaczyć.

Jajokrągły, owalny.

Jakiekoli, jakkolwiek, jakbądź.

Jakli, jaklej, jaklek, jakbądź, jakkolwiek.

Jakmiarz, jakmierz, jakoby, bezmała, prawie, około, ledwie nie.

Jaknąć, pisnąć, odezwać się.

Jakochmy, jakośmy.

Jakokole, jakokoli, jakokolwie, jakkolwiek, jakbądź.

Jakokoli, jakoli, chociaż, aczkolwiek, lubo, pomimo.

Jakoli, jak.

Jakóbowa dróżka, droga mleczna.

Jakóś, niegdyś, pewnego razu.

Jaktor (zamiast aktor), handlarz.

Jakuśki, jakiś, jakiśkolwiek.

Jakże, tak jest!

Jalmurka, jarmułka, czapeczka, mycka.

Jałacie, jełacie, biada! gorze!

Jałat, 1) nikczemnik, nędznik; 2) biedak.

Jałmonka, czepiec nocny.

Jałmożna, jałmużna.

Jałmurka, p. Jalmurka.

Jałochna, jałówka.

Jałowaty (z tur. al, czerwony), jasnożółty.

Jałowię, jałówka.

Jamo, kędy, gdzie.

Jampułka, ampułka.

Jamurłach (z tur. jagmurlek), burka, opończa.

[128]Janaki, jednaki.

Janako, jednako.

Janczarycha, janczaryczka, niewola turecka, tyranja.

Janczaryn, janczar, piechur turecki, przysposobiony z porwanego dziecka chrześcijańskiego.

Janczyk (z tur. jandżù́k), rodzaj czapraka.

Jandowa, janduła (z lit. indas), czara.

Jandziar, p. Andziar.

Janiczar, janiczer, janczar; p. Janczaryn.

Jankor, rankor, uraza, gniew.

Jankorliwy, złośnik, popędliwy, obraźliwy.

Jantar (śr. łac. gentarum, lit. jentáras), bursztyn.

January, styczeń.

Jany, jeden.

Japończa (tur. japondża), opończa, burka.

Japrahl, japrakła, japralema, japrał, dera wełniana.

Jar, jaro, 1) wiosna; 2) zboże jare.

Jarak (tur.), szturmak, petarda.

Jarczak, lekki gatunek kulbaki, siodło tatarskie.

Jarki, jasny, słoneczny.

Jarko, gorąco, żwawo, krzepko.

Jarlak (z niem. Jährling), roczniak, jagnię tegoroczne.

Jarlik, jarłyk (z tur. jarleg), dyplom, piśmienne pozwolenie.

Jarmak, 1) p. Giermak; 2) jarmark.

Jarmica, jarmo, jarzmo.

Jarmulach, p. Jarmułach.

Jarmułuk (z tur. jagmurlek, płaszcz), rodzaj tkaniny, barchan podwójnypodwójny.

Jarmurka, jarmułka, p. Jalmurka.

Jarny, letni.

Jaro, jędrnie, krzepko.

Jarować, 1) przebywać gdzie wiosną; 2) trenować konia.

Jaruga, kałuża, jar błotnisty, wądoł.

Jarz, jarzyna, zboże jare.

Jarzęcy, wiosenny, letni, jary.

Jarzmo, jerzmo, uprząż na woły; niewola, ciężar; wiązanie drewniane, rusztowanie.

[129]Jarzny, jary, wiosenny, letni, tegoroczny,tegoroczny.

Jasien, jasin, jesion.

Jasiotr, jesiotr.

Jaskolczy, jaskołczyn, jaskółczy.

Jaskrzawy, jaskrawy.

Jasłka, jasełka, żłobik.

Jasły, jasła, jasełka.

Jasnowdzięczny, miły, piękny.

Jasnowschodny, wschodzący jasno.

Jastewny, żarłoczny.

Jastkolica, jastkoła, jaskółka.

Jastrych, p. Astrych.

Jasyr, jeńcy, niewola tatarska.

Jaszczerzyca, jaszczorka, jaszczurka.

Jaszczurcy, jaszczorczy, jaszczorowy, jaszczurczy.

Jaszczyć się, podskakiwać z radości, cieszyć się.

Jaśle, (lm.) jasła, żłób.

Jaślice, jaśliska, jaśliszka, jasełka, żłób.

Jaśnia, światło dzienne; na jaśnią wyciągnąć: wydobyć na światło dzienne, wyświetlić.

Jata, schronienie, budka, szałas, szopa.

Jato, stado.

Jatro, krostka.

Jawien, jawny, okazały, wydatny.

Jawisko, zjawisko, widzenie.

Jaz, grobla kierująca wodę na koło młyńskie; zagroda na rzece do wstrzymywania i łowienia ryb; przyrząd z wikliny do chwytania ryb; miejsce płytkie łączące wody głębsze; skała wystająca z pod wody.

Jaz, ja.

Jazgot, pisk, wrzask, hałas, krzyk; mamrotanie.

Jazgotliwy, opryskliwy, kłótliwy.

Jaże, aż.

Jądro, skorupa; łupina.

Jątrew, jątrewka, jątrzewka, bratowa.

Ją-ż, którą, (od dawnego zaimka względnego: iże, jaże, jeże).

Jecy, jedki, jeńcy, obżarty, żarłoczny.

Jedbaw, jedwab.

Jedejnaćcie, jedenaście.

Jeden, ktoś, jakiś.

[130]Jedenaćcie, jedennaćcie, jedenaście.

Jeden każdy, każdy z osobna.

Jedennasny, jedenasty.

Jedki, p. Jecy.

Jedl, jedla, jedła, jodła.

Jedlca, jodlce, p. Jelca.

Jedło, jadło, jedzenie.

Jednacz, pojednawca, pośrednik.

Jednaczek, jedynak.

Jednać, godzić kupując, umawiać się, targować, najmować, zamieniać.

Jednakowić, jednaczyć, czynić jednakowym.

Jednanie, w znacz. wyrok rozjemczy; zrządzenie boskie.

Jedną, jednąc, jeden raz.

Jedno, 1) jedność, całość; 2) jeno, tylko; nie lża jedno, trzeba, nie można nie; nie mogę j. nie mogę nie, muszę.

Jednobożnik, monoteista, czciciel jednego Boga.

Jednochodnik, jednochodziec, Inochodnik, junochodnik, koń stępak, kroczak, koń, chodzący jednochodzą.

Jednochodza, jednochoda, inochodza, inochoda, chód konia prędszy od kłusa, w którym koń stąpa wprzód obiema nogami prawemi, a potym obiema nogami lewemi.

Jednoczłonny, mający jeden członek.

Jednodzierstwo, rząd samowładny, samowładztwo.

Jednokupiec, p. Jedynokupiec.

Jednolitnie, jednolicie.

Jednomlecznik, mleczny brat.

Jednoradek, rodzaj długiej sukni męskiej z grubego sukna.

Jednorożec, rodzaj małego działa.

Jednosobnik, łóżko na jedną osobę.

Jednosobny, jednoosobowy, na jedną osobę.

Jednowłajca, jedynowładzca.

Jednowłasność, jedynowładztwo.

Jednożenia, jednożeniec.

Jedny, jadalny.

Jednylki, równy, jednakowy.

Jedurny, jedyny, sam jeden, samiuteńki.

[131]Jedwa, ledwo.

Jedwabnica, jedwabnik, tkanina jedwabna.

Jedwo, jedwoż, ledwo.

Jedy, kiedy, gdy.

Jedykuł, jedykuła, jedykule (z tur. jedi kullè, siedem wież), więzienie, wieża.

Jedyniec, odyniec.

Jedynobójca, walczący z jednym tylko przeciwnikiem.

Jedynokupiec, samokupiec, kupiec monopolista.

Jedynokupny, monopolowy.

Jedynokupstwo, jednokupctwo, jednokupiectwo, monopol handlowy.

Jedynorzędztwo, jednowładztwo, samowładztwo.

Jedyność, jedynostwo, jedność nierozerwalna; właściwość tego, który jest jeden w swoim rodzaju.

Jedynowładec, jedynowłajca, jedynowładzca, samowładzca.

Jedza, pokarm, pożywienie, jedzenie, jadło.

Jedzak, jedziak, dużo jedzący.

Jedzinaczka, jedynaczka.

Jedzinak, jedynak.

Jedzinie, jedynie.

Jedzinowłaściec, jedynowładca, samowładca.

Jedziny, jedyny.

Jedziwo, jedzywo, jedzenie, jadło.

Jegdy, kiedy, gdy.

Jegojski, jego, należący do niego.

Jego-ż, którego, czego.

Jek, 1) jak; 2) gach.

Jeki, jaki.

Jelca, jelec, obłąk na rękojeści szpady, szabli i t. p. służący do ochrony ręki.

Jele, ile, wielewiele.

Jelekole, jelekroć, ilekolwiek, ilekroć.

Jelidocznia, Laodycea (w Azji Mniejszej).

Jeliko, jelko, ile.

Jelkokoli, jelkoli, ilekolwiek.

Jelko-telko, ile-tyle.

Jelnik, las jodłowy lub świerkowy, jedlina.

Jelunek, jelonek, młody jeleń.

Jełmużna, jałmużna.

[132]Jemiel, jemioła.

Jemiołuch, p. Paszkot^[11].

Jen, jeno, tylko.

Jen, jena, jeno, jeden, pewien.

Jen, jenż, jenże, jenci, który, on, ów.

Jenaczej, inaczej.

Jenąż, aż tu, aliści, wtym, nagle.

Jenie, jedzenie, jadło.

Jenka, branka, niewolnica.

Jenkole, którykolwiek.

Jenorożec, jednorożec.

Jenylki, p. Jednylki.

Jenż, jenże (ż. jaże, n. jeże), p. l. Jen.

Jeńctwo, jęctwo, jęstwo, jeństwo, niewola.

Jeńcy, p. Jedki.

Jeński, jeńczy, niewolniczy.

Jercha, p. Irzcha.

Jerczak, p. Jarczak.

Jerszany, irchowy.

Jerzmo, jarzmo.

Jesien, jesień, jesion.

Jesny, isny, jedzący, pożerający, żarłoczny.

Jespan, jeśpan, jegomość pan, waćpan.

Jesteństwo, jestestwo, istnienie, byt, istność, istota.

Jestestwienny, istotny.

Jestli, jeżeli, jeśli.

Jestność, p. Jesteństwo.

Jestny, jadalny.

Jestwo, p. Jesteństwo.

Jeszczerzyca, jeszczorka, jaszczurka.

Jeszutność (cz. jeszitnost’) marność, próżność.

Jeście, jesteście.

Jeść, jest.

Jeśli, w znacz. czy.

Jeśm, jestem.

Jeśmy, jesteśmy.

Jeśny, obżarty, łakomy.

Jezda, jazda.

Jezdecki, jezdeczny, jeździecki, należący do jeźdźca.

Jezero, jęzioro, inzioro, niezioro, jezioro.

Jezierny, jeziorowy.

Jezno, jezdno, konno, wierzchem.

Jezny, jezdny, używany do jazdy.

Jeździć kogo, wieźć.

Jeździwać, jeżdżać, jeździć.

Jeżak, snopek, układany w strzesze kłosem do góry.

Jeżdżały, 1) zdatny do jazdy; 2) bywalec.

[133]Jeżekoli, cokolwiek.

Jęc, skarga.

Jęcie, ujęcie, pojmanie.

Jęciec, jeniec, niewolnik.

Jęctwo, jeństwo, niewola.

Jęcy, smaczny do jedzenia.

Jęćstwo, pp. Jęctwo.

Jędrnoszka, kobieta jędrna.

Jędrzeć, jędrznąć, jędrnieć, stawać się jędrnym.

Jędrzyć, jędrnić, czynić jędrnym.

Jędzon, zły duch, djabeł.

Jękacz, jękała, jąkała.

Jękotanie, jąkanie się.

Jęstwo, jeństwo, niewola.

Jętca, jeniec.

Jęty, ujęty, wzięty, pojmany; jeniec; koń j., mocny.

Język, w znacz. 1) jeniec, schwytany dla powzięcia wiadomości o nieprzyjacielu; 2) naród.

Ji, ja, je, on, ona, ono. Ji, go.

Jiden, jeden.

Jidno, jednojedno.

Jikała, jąkała.

Jiż, jiżto, jiżtoć, p. Jen, jenż.

Jojczeć, jęczyć, stękać, kwękać.

Jołdasz (z tur.), kamrat, towarzysz.

Jopa, jupa, kamizelka kobieca, stanik.

Jowiler, jubiler.

Juchta, jarmark.

Judykat, wyrok, dekret.

Juhas, juchas, jukas, pasterz owiec w Tatrach; młody góral.

Juka, kamizela.

Julep, julepek, julipek, ilop (z arab.), ulepek, lekarstwo gęste a słodkie.

Juljus, miesiąc lipiec.

Juniec, byczek, młody byk; dziarski młodzieniec.

Junkiery, wstążki, stroje.

Junoch, junocha, junosz, junosza, juniec, dziarski młodzieniec, junak; pan młody.

Junochodnik, p. Jednochodnik.

Jura, 1) sąd; 2) kłamstwo, blaga; 3) baśń.

Jurgield, jurgielt (z niem. Jahrgeld), płaca roczna, żołd.

Jurgieltnik, pobierający jurgielt.

[134]Jurzny, jurny, lubieżny.

Juszny, juszysty, soczysty.

Jutrać, odkładać do jutra.

Jutrze, jutro.

Jutrzenny, jutrzni, jutrzny, ranny, poranny.

Jutrznia, wczesne nabożeństwo ranne, msza poranna; świt, świtanie, brzask poranny.

Jutrzniejszy, jutrzejszy.

Jutrzyna (z niem. Morgen), mórg, miara powierzchni.

Juwant (z łac.), pomocnik, wspólnikwspólnik.

Juże, już, teraz.

Jużyna, podwieczorekpodwieczorek, drugie śniadanie.

Jużynować, jeść drugie śniadanie.

K.

K, ku, do, według.

Ka, p. Ki.

Kabacik, kaftanik, kamizela kobieca.

Kabaj, kabak, kabat, kaftan, suknia zwierzchnia męska albo kobieca.

Kabak, szynk, karczma.

Kabała, 1) apokryficzna literatura żydowska; 2) wróżenie z kart; 3) wróżenie; 4) intryga; 5) kłopot, ambaras.

Kaban, wieprz.

Kabanina, 1) mięso wieprzowe; 2) mięso końskie.

Kabat, kaftan lub kurtka wcięta w pasie z dwoma fałdami z tyłu wyszywana szychem i guziczkami, surdut; koszula, w którą ubierano skazańca na śmierć; więzienie, areszt, pręgierz.

Kabatek, bluzka kobieca.

Kabatka, koszula z cienkiego płótna.

Kabil (arab.), pokolenie.

Kaby, gdzieby! gdzieżby!

Kacabaja, kacawejka, kaftan ciepły kobiecy albo męski z krótką spódnicą fałdowaną, szubka.

Kacała, bat gruby, batog; człowiek gruby.

Kacawejka, p. Kacabajka.

[135]Kacerny, kacerski, heretycki, sekciarski; szkodliwy, okrutny; przeklęty.

Kacerować, kacerzować, nazywać kogo kacerzem.

Kacerzstwo, kacerstwo, herezja.

Kaciała, kaczała, 1) duży brzuch; człowiek otyły; 2) niezdara.

Kaczerny, kacerski.

Kaczornik, kojec kaczy.

Kać się, p. Kaić się.

Kadja, kady, sędzia turecki.

Kaducznik, przywłaszczyciel cudzego majątku prawem kaduka, t. j spadku bezdziedzicznego i beztestamentowego.

Kaduk (z łac. caducus), 1) spadek bezdziedziczny i beztestamentowy; prawo dziedzictwa do dóbr tego rodzaju; 2) padaczka, epilepsja; 3) djabeł, zły duch.

Kady, kędy, dokąd, gdzie, byle gdzie; gdy.

Kadzidlnia, kadzidlnica, kadzielnica.

Kadzilnik, kleryk trzymający świecę podczas mszy.

Kafa, kawa.

Kafar, skała wystająca z morza.

Kaftyrek (franc.), imbryk do kawy.

Kagan, kaganiec, świecznik.

Kaić się, kać się, wystrzegać się, pilnować się.

Kaimcanin, łotr zakamieniały.

Kaj, gdzie.

Kajać się czego a. czemu, żałować czego, pokutować za co; K. się, nad kim: litować się; K. się czym, w czym, z czego: brać z czego wzór; K. się czym czego: wymawiać się czym od czego.

Kający, żałujący, pokutujący.

Kajniebądź, gdziekolwiek.

Kajniekaj, gdzieniegdzie.

Kajś, gdzieś, dokądś.

Kak, jak.

Kaki, jaki.

Kakie, kako, jak, jako.

Kakoćkoli, jakkolwiek, chociaż.

Kakokole, kakokoli, kakole, kakoli, jakkolwiek.

Kakoż, jakże.

Kalabrak, d. gra w karty.

[136]Kalander, dzierlatka (ptak).

Kalaputryna, awantura.

Kalata, łoże w stajni dla czeladzi.

Kaleciaty, mający kaletę, dbający o kaletę czyli kiesę.

Kaleczny, kaleki, ułomny, wątły.

Kaleczyć się, w znacz. męczyć się.

Kaledonja, Szkocja.

Kalefaktor, kalafaktor, stróż albo woźny szkolny; przen. donosiciel, lizus.

Kalemkiar, zasłona twarzy u kobiet muzułmańskich.

Kalenda, kalanda, dzień pierwszy miesiąca.

Kalenica, słomiane snopki maczane w glinie, stanowiące poszycie strzechy.

Kaletki, klapki przy gorsecie.

Kalikanta, kalikancista, kalkancista, ten, co depcze pedały miechowe u organów.

Kalikarnia, mieszkanie dla kalkancistów i dziadów kościelnych.

Kalisty, błotnisty, pełen kału.

Kaliszan, kalteszal, mieszanina z piwa, wina, soku cytrynowego i chleba kruszonego, osłodzona.

Kalitus, czapka, kapelusz.

Kaliwo, ziarnko, źdźbło, odrobina.

Kaliżdy, kalżdy, każdy.

Kałabałyk, zła sprawa, opały.

Kałamajka, wełniana materja pasiasta.

Kałamaszka, kałamajka, wózek wybity korą lipową; lekki wózek jednokonny.

Kałantyr (z ros.), kaftan bez rękawów.

Kałarasz, żołnierz turecki; posłaniec konny.

Kałausz, kałauz (z tur.), 1) przewodnik; 2) więzienie.

Kałauzować, 1) przewodniczyć, być przewodnikiem; 2) więzić.

Kałdun, brzuch; wnętrzności; brzuchacz, żarłok, obżartuch.

Kałdunić się, chmurzyć się.

[137]Kałkan (z tur.), puklerz, tarcza okrągła a wypukła.

Kałkus (niem. Kalkguss), ług wapienny.

Kałokrewny, melancholijny.

Kaługa, kałuża.

Kam, dokąd, kędy.

Kamcha, chamcha, adomaszek, tkanina jedwabna.

Kamelor, kamelar, kamlar (z n. Kamelhaar), włosie z kozy angorskiej.

Kamena (łac.), muza, poezja.

Kamerat, kamrat, towarzysz.

Kamerja, ozdoba z drogich kamieni.

Kameryzować, wysadzać drogiemi kamyczkami.

Kamiennik, kamieniarz.

Kamiony, kamienny, z kamienia zrobiony.

Kamizola, kontusz.

Kamlar, p. Kamelor.

Kamo, kamoż, dokąd, kędy.

Kamoś, gdzieś.

Kampament, kampement (z franc. campement), obóz; biwak, manewry.

Kampana, 1) dzwon; 2) ozdoby złociste i srebrne.

Kampsor (śr. łac.), podskarbi bursy, pobierający kożubalec.

Kampust, kanpust, maślanka.

Kamwolowy, z sierści wielbłądziej.

Kanaczyć, stroić, zdobić.

Kanafarz, p. Kanaparz.

Kanak, kosztowny naszyjnik; pieszczoszek, ulubieniec.

Kanaparz, piwniczy i szafarz klasztorny.

Kanar, 1) cukier trzcinowy z wysp Kanaryjskich; słodycz; 2) wino kanaryjskie.

Kanarchać, czytać śpiewając.

Kanawac, kanawaca, kanawaka, kanawas (wł.), kanwa; rodzaj tkaniny.

Kanąć, kapnąć, kroplami spadać.

Kancerować, zarażać rakiem, psuć, toczyć.

Kancerowaty, rakowaty.

Kancerz, kancerek, kacerek, mała siatka na kiju do łowienia raków albo do wybierania ryb.

[138]Kancja, pieśń.

Kandor (z łac. candor), czystość, niewinność, prostota obyczajów.

Kandyba, wielki brzuch, człowiek brzuchaty; kobieta rosła a chuda; koń rosły; duża szkapa niezgrabna.

Kandys, kandyt, kandyz, cukier lodowaty, skrystalizowany z cukru trzcinowego.

Kanga, wojna.

Kanienie, kapnięcie (łzy).

Kankol, kąkol.

Kankry (z łac. cancer, rak), wrzody, owrzodzenia.

Kanownik, kanonik.

Kanpust, p. Kampust.

Kantak, 1) belka kanciasta; 2) pazur.

Kantarzej, urzędnik wojskowy na Zaporożu, dozorujący wpływ podatków, oraz miary i wagi.

Kantyk, pieśń, hymn.

Kany, dokąd, kędy, którędy, gdzieś.

Kapalin, rodzaj szyszaka.

Kapia, kapka, kropelka.

Kapica (łac.), habit mniszy, kaptur.

Kapij, kapik, kapturek, dawny ubiór kobiecy na głowę.

Kapitanarmus, żołnierz mający nadzór nad bronią i nabojami.

Kapitulum, kapituła, kapituł, rozdział z Pisma św.

Kapkan, haki przy przynęcie na wilki i lisy.

Kapla, p. Kapia.

Kaplerz, kapljerz, 1) szkaplerz; 2) część zbroi około szyi.

Kapła, kaplica; kapelanja.

Kapłanica, kapłanicha, kapłanka.

Kapłanik, kapłannik, kapłaniczek, kleryk.

Kapłon, kapłun, zupa wodzianka, gramatka.

Kaprawy, cierpiący na kaprawość czyli łzotok.

Kapsarz, rzemieślnik wyrabiający kapsy (kabzy) czyli woreczki; noszący za kim kapsę.

Kapszczyzna, czopowe, dawny podatek za prawo pędzenia wódki albo piwa.

Kaptan, kaftan.

Kapturać, kapturzyć, wkładać na kogo kaptur.

[139]Kapudrok, kapudrak, surdut, tużurek, kapota.

Kaput, rozdział w książce.

Kapuza, duża czapka futrzana, kaptur.

Kara, karza, karność, rygor.

Karacena, pancerz łuskowaty.

Karać z czego albo o co, strofować, upominać; K. co, hamować, ukrócać; K. się, kajać się, żałować, poprawiać się, brać sobie z czego przestrogę.

Karantować, łajać; uśmierzać; namawiać.

Karasować się, przygotowywać się.

Kara tarasowa, kara więzienna.

Karawaka, krzyż opatrzony siedmiu krzyżykami i 18 literami.

Karawan, 1) wóz długi, ciężki; 2) karawana.

Karawanseraj, karwanser, karwasar, karwasera, dom zajezdny na Wschodzie.

Karazja, sukno grube, samodział, p. Kierezja.

Karbacz, korbacz, bicz, rzemień do bicia.

Karbarja, warzelnia soli.

Karbarz, karbowy, dozorca, ekonom, podstarości.

Karbasowy, lniany, płócienny.

Karbić, gawędzić, pleść, gadać.

Karbnik, urzędnik żupny.

Karbona, skarb, skarbona.

Karbunkuł, drogi kamień ciemnoczerwony.

Karby, kark.

Karceres, karcer, areszt w zakładzie naukowym.

Karcioch, karciof, karczoch.

Karcz, karc, 1) krzak; 2) skok koński.

Karcz, jadło, osypka dla psów.

Karczyć, karcić, strofować.

Kardasz, p. Kierdasz.

Kardasztwo, braterstwo; p. Kierdasz.

Kardusz, kark, barki.

Kardynałka, pelerynka damska.

Kareta, nosze, lektyka.

Karkosz, łuczywo.

Karkusz, barki.

Karluk, karzeł; kulas, litera niekształtna.

[140]Karlus, zuch, junak.

Karło, krzesło, fotel.

Karm, karmia, pokarm.

Karmny, nadziany, faszerowany.

Karpać, nadziewać coś po kawałku, cerować, zbierać fałdki, łatać, sporządzać.

Karpentarz, cieśla górniczy.

Karpić, ślęczeć nad czym.

Karśniawy, mańkut.

Kartan, kartana, kartauna (niem.), duża, 48-o funtową kulę wyrzucająca armata, murołom.

Kartelusz, kartka, kwitek, afisz, gazeta.

Karw, wół stary i ociężały.

Karwa, krowa.

Karwan, karawan.

Karwasar, karwaser, p. Karawanseraj.

Karwasz (węg.), naramiennik żelazny, krótka szabla.

Karwat, 1) pastuch; 2) gatunek szabli (podług wzoru kroackiego).

Karwatka, suknia krótka, bez poły, według mody kroackiej.

Karwatka, kwaterka, miara na płyny.

Karza, kara.

Kasać, zakasywać; junaczyć się, występować hardo; K. się na co, porywać się na co, kusić się o co, wspinać się na co.

Kast, oprawa drogiego kamienia.

Kastalon, kasztelan.

Kaszywo, jarzyny, z których robi się kasza.

Kata! licha tam!

Katabasis (greck.), zejście z góry na dół.

Katalet, katafalk.

Katan, katana (z węg. katona, wojak), stary żołnierz, weteran, wiarus.

Katapulta, kusza, machina wojenna do wyrzucania pocisków.

Katarakta, żelazna krata w bramie.

Katarrus, katarus, katar.

Katera, miecz prosty, długi, husarski.

Katerwa (łac.), tłum.

Katędy, tędy.

Katukopa, wisielec, szubienicznik, hultaj.

Katulać się, toczyć się, tułać się.

[141]Kauszyk (z białor.), czarka, czerpak.

Kauza (łac. causa), sprawa sądowa.

Kauzydyk (łac.), rzecznik, adwokat.

Kauzyperda (łac.), lichy adwokat przegrywający sprawy.

Kawa, 1) kawka; 2) plotkarz, plotkarka. Pójść w K-y, być wystrychniętym na dudka; na marne pójść.

Kawaler, kawalir, kawalor, żołnierz konny, kawalerzysta.

Kawalkować (z włos. cavalcare), jeździć konno; ujeżdżać konia.

Kawecan, kaweczan (z wł. cavezzone), uździenica, kiełzno.

Kawerna (łac. caverna), jaskinia, pieczara, jama.

Kawić, pokawić, 1) drwić głową, poszkapić się, głupstwa popełniać; 2) bredzić, pleść, jak kawka.

Kawr (z tur. giawur, niewierny), giaur, nazwa chrześcijan u Turków.

Kawtan, kaftan.

Kazać na kogo albo na co, spuszczać się, liczyć; pysznić się, odgrażać się; K. pyszno, dumą się unosić.

Kazadlnica, kazalnica.

Kazanny, kazaniowy, należący do kazania.

Kazany (z czesk.), piękny, skromny, moralny.

Kazeata (łac.), rodzaj potrawy z sera.

Kazień, kaźń.

Kazjatka, kasjatka, kaftanik kobiecy.

Kazka, skaza, rysa, szczerba.

Kazus (łac)., przypadek, traf, trudność, skrupuł.

Kaźnić, karać, karcić.

Kaźń1. Kaźń, kazień, 1) nakaz, rozkaz; 2) kara; 3) skazanie, wyrok skazujący; 4) męka, udręczenie; 5) karność.

Kaźń2. Kaźń (z arab. i tur.), kasa, skarb.

Każub, p. Kozub.

Kąbłać, p. Kębłać.

Kądziałka, kądziel.

Kąkolik, kąkolnik, grzesznik, kacerz.

Kąsawy, kąsający, uszczypliwy.

[142]Kąsek, trochę; ni kąska: ani trochę.

Kąszczek, kąsek, kawałek; trochę.

Kątnik, człowiek nieznany, pokątny; sublokator, komornik.

Kątrzyć, kętrzyć, cudzołożyć.

Kątybernija (łac.), cech, zgromadzenie cechowe.

Kcieć (kcie, kciał), kwitnąć.

Kębłacz, kębłak, wychowanek, pieszczoch.

Kębłać, kąbłać, kambłać, piastować, pieścić.

Kęczysko, kąt.

Kędykole, kędykoli, kędykolwie, kędykolwiek, gdziekolwiek, dokądkolwiek.

Kędzierz, kędzior.

Kędziorek, deseń na pisankach.

Kędziornik, fryzjer, perukarz.

Kępać, kąpać.

Kęs, kawałek; trochę, nieco, o mało.

Kęsać, kąsać.

Kęsy, kusy.

Khan, 1) chan tatarski; 3) gospoda, karczma.

Ki, ka, kie, jaki, co za.

Kiap, koncha, muszla.

Kichlarz (niem.), piernikarz.

Kickać, wodą pryskać.

Kiczka, wiązka.

Kidać, rzucać, wyrzucać; K. się, padać, sypać się.

Kie, kiej, kaj, kiedy, gdy, skoro, jeśli.

Kieby, gdyby, byleby.

Kieca (z węg. kecse), 1) suknia kobieca; 2) żołnierski płaszcz, suknia sukienna na zbroję; 3) koc, gunia, sukmana.

Kiecz, kiecza, p. Kieca.

Kiedajszy, od kiedy istniejący, jak dawny.

Kiedyby, gdyby, jeśliby, byleby.

Kiedykole, kiedykoli, kiedykolwie, kiedykolwiek.

Kiegdy, jegdy, jedy, kiedy.

Kiej, lecz, skoro, kiedy, jak, gdzie.

Kiejby, gdyby, jakżeby, gdzieby.

Kiejstrank, p. Kiersztrank.

Kiejwo, jakby, oto.

Kiela, 1) ile? 2) kilka.

Kielcować się, śmiać się, żartować.

Kielczaty, zębaty.

[143]Kielczyk, wydatki, koszty.

Kielec, duży kieł.

Kielimka, kielemka, rynka do smażenia.

Kielko, 1) kilka; 2) ile.

Kielkoś, kilka.

Kielo, kilka.

Kiełbodziej, kiełbaśnik.

Kiełp, kiełb, łabędź.

Kiełzać (się), kiełznąć (się), ślizgać się, potykać się, pośliznąć się, potknąć się.

Kiełzno, uzda, mundsztuk, hamulec, kawecan.

Kiemlarz (z niem. Kämmerer), kasjer miejski.

Kień, pień.

Kiepieniak, kiepienniak, p. Kopieniak.

Kieptar, kożuszek bez rękawów, serdak; spódnica galonami wyszywana.

Kiepura, wysoka czapka staroświecka, futrem obłożona.

Kier (z tur. kyr), 1) kir; 2) płaszczyzna, pole nieuprawne.

Kierca (niem.), duża świeca woskowa.

Kierchmasz (z n. Kirchmess), kiermasz, odpust, jarmark.

Kierchow (z niem. Kirchhof), cmentarz ewangielicki.

Kierdasz (węg.), 1) brat, pobratymiec; 2) braterstwo, przyjaźń.

Kierdel, stado, gromada owiec, kóz.

Kierecina, zarośla, krzaki, chróst.

Kiereja, kierejka, kireja, surdut i opończa futrem podszyte, burka.

Kieresze (z węg. kereszt, krzyż), cięcie, blizna od cięcia.

Kierezja, grube proste sukno, sukmana sukienna.

Kierlesz, kyrie eleison.

Kiermasz, uczta, biesiada, uroczystość wiejska kościelna, jarmark.

Kiernowy, mocny, jędrny, dychtowny.

Kierstrang, kierstrank, kierstrąg, kiersztrang, kiersztrank (z n. Kirschtrank), wiśniak.

Kierz, krza, krzak.

Kierzowaty, krzakowaty.

Kiestrzanek, p. Kiersztrank.

Kieszynia, kieszeń.

Kieścień, p. Kiścień.

[144]Kieśkolwiek, kiedykolwiek.

Kietka, kiecka; p. Kieca.

Kihaja (tur.), marszałek dworu, murgrabia.

Kijań, pałka, maczuga, młot.

Kijec, kijania, rodzaj broni, buława żelazna z krótką rękojeścią.

Kijować, bić kijem.

Kijownica, wielka świeca kościelna.

Kila (celown. kilom, narzędn.: kilą), kilka.

Kiladziesiąt, kilkadziesiąt.

Kilakroć, kilka razy.

Kilanaście, kilkanaście.

Kilaś, kilka.

Kilekole, ilekolwiek.

Kili, kilki, jak wielki.

Kiliko, kilka.

Kilim, kobierzec domowej roboty, dera, koc.

Kilimka, p. Kielimka.

Kilkadwadzieścia, dwadzieścia kilka.

Kilkadzieście, kilkadziesiąt.

Kilko, jakiś czas.

Kilkornasób, kilkakrotnie.

Kilkory, kilkoraki, różnorodny.

Kiloby, byleby, tylkoby.

Kilonaście, kilkanaście.

Kiłajka, laska, pałka nabijana krzemieniami.

Kima, noc, spanie w nocy.

Kinal, kinał (z hiszp.), 1) walet czerwienny w kartach; 2) p. Kindybał; wielki nos, nochal.

Kinąć (zam. kidnąć), rzucić, smyrgnąć; dać znak skinieniem, skinąć, machnąć; rzucić się.

Kindybał, kinal, gbur, prostak, ordynus; bojaźliwy, tchórz.

Kindiak, dera na konie.

Kinet, rodzaj kamlotu.

Kiniony, kwaśny, kwaszony.

Kinior, chleb razowy.

Kipiel, topiel, toń, woda kotłująca się.

Kir, kier, sukno liche.

Kira, polana w górach otoczona lasem; woda płynąca krętym korytem.

Kirchow, p. Kierchow.

Kirejka, pp. Kiereja.

Kirówka, spódnica wełniana.

Kirsztrank, p. Kiersztrank.

Kirys, kiryś, kiras (z fr. cuirasse), zbroja na piersi, napierśnik, pancerz.

[145]Kiryśniczek, dukat, czerwony złoty.

Kiryśnik, jeździec ciężko uzbrojony, husarz.

Kis, 1) coś kwaśnego; 2) wrzód.

Kisać, 1) kisnąć; 2) kisić, kwasić.

Kisały, kisiały, kisły, kwaśny, kwaszony, skwaśniały.

Kisasani (węg.), panna.

Kiszka, mleko zsiadłe.

Kiś, jakiś.

Kiścień (tatar.), broń tatarska, kawał ołowiu a. kość, uwiązana na rzemieniu przy toporzysku.

Kiślak, człowiek słabowity, cherlak.

Kiślica, coś kwaśnego.

Kitlik, stanik kobiecy.

Kiwior, wysoka czapka, turban; zawój turecki.

Klamer, klamra.

Klamrować-zaklamrować, zagadnąć w ten sposób, żeby zagadnięty nie wiedział co odpowiedzieć,odpowiedzieć.

Klangor, głos żórawia.

Klar (łac. clarus), 1) jasność, przezroczystość; 2) pogoda; w klar, jasno, jawnie, otwarcie.

Klaret, 1) trunek klarowny; 2) wino przyprawione korzeniami.

Klasztorski, klasztorny.

Klater (z niem. Klafter), sążeń.

Klatry, gałgany, pakuły.

Klauzula, warunek, zastrzeżenie.

Klawa (łac. clava), maczuga, buława.

Klawicymbał, dawny instrument muzyczny w rodzaju fortepianu.

Klawierz, klabierz, fortepjan.

Klawisty, czysty.

Klawt, p. Klater.

Klawy, dobry, piękny, bogaty, dzielny, wyborny.

Kląskać, klaskać językiem jedząc, mlaskać; K. na co, sarkać, szemrać.

Klątewnik, ten, co wyklina.

Klątwa, zaklęcie.

Klecha, nauczyciel wiejski, bakałarz; partacz, niezdara.

Klecić, płodzić.

Kleć, 1) buda, klitka; 2) skrzynia, paka; 3) licha robota, partanina; 4) bzdurstwa, koszałki opałki; rojenia.

[146]Klejnocić się czym, pieczętować się, używać jakiego herbu.

Klejnot, chluba, zaszczyt, kamień drogi z herbem, pieczątka; herb, chorągiew z herbem, nagroda.

Klejnotnik, szlachcic, mający herb wspólny.

Klekocy, klekoczący.

Klekotacz, gaduła, papla.

Klektać, uderzać, stukać, pukać.

Klempa, p. Klępa.

Klenina, klonina, drzewo klonu.

Kleniot, klenot, klejnot; herb.

Klenotnik, p. Klejnotnik.

Klepa, sieć na ryby.

Klepać, pleść, przyganiać komu.

Klepka, mniszka, zakonnica.

Kleskać, klaskać.

Kleszczeniec, rzezaniec, eunuch.

Kleścić, klaskać.

Kleśnić, 1) trzebić; 2) plondrować, wypróżniać.

Klęczeń, człowiek klęczący.

Klęczkiem, klęcząc.

Klęk, 1) klęczenie, klęczki; 2) kozica u radła.

Klępa, klempa, rozlazła kobieta otyła, ciężka, niechlujna.

Klęsić, tłoczyć, gnieść, mieszać.

Klęskać, klaskać.

Klęsta, klęska.

Klęt, wyklęty.

Klić się, kiełkować.

Kliić, kleić.

Klij, klej.

Klijowny, klejony.

Klikun, stróż, odzywający się okrzykiemokrzykiem.

Klimakter (z greck. szczebel), rok złowrogi, przypadający co siedem lat; okres siedmioletni.

Klimkować, klinkować, klimkiem się bawić a. rzucić: tumanić, zmyślać.

Klimsać, dzwonić zębami.

Klinot, klejnot, herb.

Klistera, lawatywa, serynga.

Kliszawy, ułomny, kaleka.

Kliszkę wziąć, trafić na przeszkodę.

Klizać, jeść powoli.

Klob, kluba.

Kloba, u wagi nożyce, w których chodzi języczek.

[147]Klofa (z niem. Klafter, sążeń), szczapa drzewa.

Klop, klub.

Klopista, klubowiec, członek klubu.

Kloza (z łac. clausa), zamknięcie, więzienie.

Kluczka, 1) skobel, za który zachodzi klamka; 2) sidło, pułapka, kruczek, fortel; 3) żerdź u żórawia studni do przyczepiania kubła.

Kluczkować, kluczyć, kluczować, wyprawiać różne skoki, aby się wywinąć i uniknąć.

Kluć, pika.

Klusa, koń, klacz.

Kluza, p. Kloza.

Klwać, kluć, wylęgać.

Kładyżka, dzieżka.

Kłamik, kłamstwo, żarcik.

Kłamnąć, skłamać.

Kłańce, zęby wilka.

Kłapacz, 1) terkotka, dzwonek; 2) papla.

Kłapcie, wyłogi, klapy u kożucha, sukmany.

Kłaść, w znacz.: 1) powiadać, twierdzić; 2) K. co czym, uważać, poczytywać za co; 3) mniemać, przypuszczać; 4) cenić, ważyć; 5) chować (umarłych).

Kłobotać, klekotać.

Kłobuk, kapelusz, czapka wysoka.

Kłoda, dyby.

Kłopeć, kłapiec, kłapeć, kawał, duża bryła oderwana w kopalni, odrywek.

Kłopić się, kłopotać się.

Kłopocić się, kłócić się.

Kłopot, kołatka u drzwi.

Kłosać, kłusować.

Kłotka, kłódka.

Kłóć, łupać, szczepać.

Kłótnia, mieszanina.

Kłusać, kłósać, kłosać, 1) kłusować, jechać kłusem; 2) K. albo kłusać się, tułać się, wałęsać się.

Kłusię, kłuś, kłóś, kłoś, zły kłusak, koń ociężały.

KtypaćKłypać, mrugać oczyma.

Kment, p. Gment.

Kmet, kmeton, kmieć.

Kmieć, knieć, bogaty gospodarz; najstarszy w rodzinie, starosta.

Kmiet, gmin, kmiecie.

Kmiotowna, kmieciówna, dziewczyna wiejska.

Kmocha, kmochna, kuma.

[148]Kmostwo, kmotorstwo, kumostwo.

Kmyśli, po myśli.

Kmyślny, pomyślny, pożądany.

Knafel (niem.), guzik.

Knaflak, 1) obcas u trzewika; 2) knafel.

Knaflaki, rzeczy, sprzęty.

Knaflaknik, ten, co robi knaflaki czyli obcasy.

Knaflik, knafliczek, guziczek.

Knap (niem.), czeladnik tkacki; sukiennik.

Knapstwo, tkactwo, sukiennictwo.

Knawlik, p. Knaflik.

Knąbrny, krnąbrzny, krnąbrny.

Knecht (niem.), żołnierz pieszy u Niemców; pachołek.

Knefel, p. Knafel.

Kneflik, knefliczek, p. Knaflik.

Knepować, wiązać, kneblować.

Knesać, kołysać, wzruszać, wzburzać.

Kniazić, piszczeć żałośnie (o zającu).

Kniaź, naczelnik wsi «wołoskiej» na prawie wołoskim założonej, wójt.

Knieja, wielka sieć rybacka.

Knot, w znacz. 1) stryczek, powróz; 2) laska, pręt.

Knotel, p. Knutel.

Knuć, knować, 1) układać, obmyślać; 2) wystawiać, przedstawiać (jakim).

Knutel (niem.), pałka, kijek.

Knyp, kozik; krzywy nóż szewcki.

Knypel, 1) gatunek konopi; 2) młotek drewniany,drewniany.

Knysać, rozrzucać, pyskać (o świni).

Knysz, rodzaj pasztetu.

Kobiecić się, żenić się.

Kobiel, 1) duża kobiałka; kobielą, w wielkiej obfitości, obficie; 2) zewnętrzna wypukłość okręgu, kobielistość; K. coś leży, stroną wypukłą do góry.

Kobielić, robić wypukłym, wydymać, fałdować.

Kobiernik, kobiertnik, ten, co robi kobierce.

Kobieta, żona.

Kobuź, chałastra, zgraja.

[149]Kobylarz, utrzymujący stado koni.

Kobylenie, kobylica, drzewo pełne kołów, dla przeszkody wjazdu.

Kobyła, rodzaj strzelby.

Kobyłka, szarańcza; konik polny.

Kobz, kobuz, rodzaj sokoła.

Koc, kaucja, wadjum.

Kochać się z czego, cieszyć się, radować się z czego.

Kociec, kojec, klatka karmna na drób.

Kociewie, śmietnisko, chwasty.

Kocisko, koczowisko.

Kocisz, koczyk, bryczka kryta.

Kocyfał, gatunek wina dawnego.

Kocytowy, piekielny.

Kocz, obóz tatarski, oddział wojska tatarskiego.

Koczarga, 1) pogrzebacz, ożóg: 2) licha strzelba.

Koczczy, kocz, powóz.

Koczka, kotka.

Koczmołuch, brudas.

Koczot, 1) służalec haremowy, stręczyciel; 2) pieniądz drobny.

Koczpergał (z węg. koszperd, sztylet), szpada.

Koczur, kot.

Koczwarować, wydziwiać, dokazywać.

Koczy, woźnica.

Kodłuch, pieniek pióra, dudka pióra, zagłębiona w ciele ptaka.

Koekwacja (łac.), zrównanie podatków.

Koercyjny, powściągający.

Koflik, kofliczek, kufelek.

Kofter, koftera, koftyr (perski Kufter), jedwabna tkanina turecka.

Koga, statek wodny.

Kogo-kole, kogoli, kogokolwiek.

Kohut, kogut.

Kojan, nicpoń.

Kokosić się, nadymać się, pysznić się, puszyć się.

Kokoszny, nadęty, dumny.

Kokot, kogut.

Kokudrył (franc. cocadrille), bajeczny smok latający.

Kolacja (z fr. collation), 1) składka; 2) uczta składkowa; 3) bankiet, biesiada; 4) wieczerza; 5) prawo przedstawienia na proboszcza.

[150]Kolak, przymówka uszczypliwa.

Kolący, krążący, idący w koło.

Kolba (z czesk.), kłócie się, fechtowanie, zapasy.

Kolce, obrączka, kółko metalowe; w lm. kolca: kajdany.

Kolcza, 1) bieganie do kolca czyli pierścienia, rodzaj igrzysk; 2) K. zbroja, p. Kolczuga.

Kolczuga, kolcza, zbroja, koszula pancerna z kółek żelaznych, pancerz.

Kolczy, zrobiony z kolec czyli żelaznych pierścieni.

Kole, koli, kolwiek.

Kolebka, pojazd na pasach.

Kolec, rodzaj bransolety.

Kolegat, kolega.

Kolegjat, kolejat, członek kolegjum.

Kolejum, kolegjum.

Kolenda, zadatek dany służbie.

Koleński, kolński, koloński.

Koleryk, choleryk.

Kolesarz, kołodziej.

Koleśnia, koleśnica, warsztat kołodziejski.

Koleśnik, kołodziej; wóz, fura.

Koleśno, na kołach, wozem.

Koleśny, będący na kołach, wozowy.

Kolet (włos. coletto), krótka suknia skórzana, kurtka.

Koli, kiedy, póki.

Koli, kolwiek.

Kolica, okolica.

Koliczny, okoliczny.

Koligackie stosunki, stosunki w rodzinie.

Koligat, powinowaty, familjant.

Kolikroć, ilekroć.

Kolimaga, wóz z budą.

Koliżdy, każdy.

Kolofon, ostatnia stronica druku z wymienieniem miejsca druku i roku.

Kolokacja, 1) wyposażenie; 2) wieś szlachecka, podzielona między kilku właścicieli.

Kolokator, jeden z wierzycieli hypotecznych.

Kolokucja, rozmowa.

Kolor, pijak.

Koloretka, kołnierzyk, naszyjnik.

Koltryna (włos.), [151]kurtyna, zasłona, dekoracja ścian tkaninami.

Kolubryna, koluwryna (ł.), działo długie, ciężkiego kalibru, wyrzucające kulę 20-funtową.

Kolwie, kolwiek.

Kołada, faska.

Kołat, kołatanie, stuk.

Kołbań, kołbiel, jeziorko, bagno.

Kołdra, płaszczyk, okrycie.

Kołpak, czub, wierzchołek.

Kołstka, kolczyk, zausznica.

Kołtan, kołtun.

Kołtryna, p. Koltryna.

Kołtrysz, kołtryś, kołtryna (z włos. coltrice, pierzyna), sukno grube; kołdra.

Kołyska, kołysanie.

Komaga, p. Komiega.

Komaństwo (z czesk. komonstwo, drużyna), kompanja, towarzystwo.

Komatek, garstka.

Komel, grubszy koniec gałęzi.

Komenda, w wyr. przyjechać w K-dę, przyjechać w konkury, w zaloty.

Komendować, rekomendować, zalecać.

Kommensał, komensat (ł. commensalis), spółbiesiadnik.

Koment, komentarz, dopisek, objaśnienie.

Komes (łac.), hrabia; dawniej rządca zamku, miasta lub prowincji.

Komesz, p. Komysz.

Komeszyna, trzcina.

Komicje, zgromadzenie obywateli; zjazd rolniczy.

Komiega, komięga, komaga, statek wodny, galar.

Komiliton, towarzysz broni.

Komiśniak, chleb żołnierski.

Komkać, gnieść, miętosić.

Komodat, wygodzenie.

Komonik, komonnik, p. Komunik.

Komonny, p. Komunny.

Komor, komar.

Komorą żyć, nie mieć własnego domu, tułać się.

Komorna, komorne, zapłata za mieszkanie.

Komornica, 1) kobieta, mieszkająca u kogo na komornym; 2) pokojówka.

[152]Komorzy, komornik, 1) pokojowiec; 2) szambelan; 3) urzędnik, podległy podkomorzemu, wysyłany dawniej ze zleceniami panujących.

Komorzyca, samica komara.

Komosić (ukr.), robić komośliwym, narowić; rozbestwiać, rozdrażniać; K. się, dąsać się, rzucać się, srożyć się.

Komośliwy, narowisty, rozbestwiony, burzliwy, dziki, rozhukany, niespokojny.

Kompaktor (łac.), introligator.

Kompakty (łac.), punkty czyli artykuły umowy albo ustawy.

Kompan, kompanjon (fr.), towarzysz, kamrat.

Kompanić się, należeć do kompanji, zadawać się z kim.

Kompanik, p. Kompan.

Komparencja, stawienie się, stawiennictwo.

Kompars (włos.), figurant, statysta, grający niemą rolę.

Kompartura, kompatura, oprawa księgi w gruby papier.

Kompasja, współczucie, litość.

Kompetytor, współzawodnik.

Komplata, kompleta (łac.), ostatnia modlitwa wieczorna (u księży).

Komput, komputacja (łac.), poczet, rejestr, lista; K. piekielny, zastępy piekielne.

Komputować (ł. computare), obliczać; uzupełniać.

Komputowy, etatowy, rejestrowy.

Komun, towarzystwo, kompanja.

Komunik (z ukr. komoń, koń), 1) jeździec, kawalerzysta; 2) jazda, konnica (bez taboru).

Komunny, konny.

Komysz (z tur. kamysz, trzcina, sitowie), chróst, gąszcz, krzaki.

Komysznik, drapichróst, rabuś.

Konać kogo, pokonywać, zwyciężać, nękać; K. coco, kończyć, wykonywać, czynić.

[153]Konałość, doskonałość.

Koncent (łac.), harmonja, zgodność tonów.

Koncertacja, wzdraganie się, certowanie się.

Koncerz, koncyrz (czesk.), 1) kopja, dzida do walki zblizka; 2) miecz prosty, szeroki i długi, używany przez konnicę.

Koncja (łac.), mowa.

Koncyl (łac.), obrady dostojników kościoła, sobór.

Kondak (z greck. kantakion), pieśń na pochwałę tego świętego, którego dzień jest obchodzonyobchodzony.

Kondescensja (ł.), zjazd sądu na grunt, o który się toczy proces.

Kondykt, kondyktamen (ł.), zmowa, spisek.

Koneczny (czesk.), ostateczny.

Koneksja, 1) wpływowe stosunki; 2) wejście do sprawy osoby trzeciej.

Konfekt, sztuczna mieszanina, przyprawa.

Konflagrata (łac.), pożar, pogorzel, podpalenie.

Kongrua, pensja duchowieństwa.

Koniec, w znacz. cel.

Konieczny, końcowy, ostateczny.

Konisty (z łac. conus), ostrokręgowy, klinowaty.

Koniustwo, koniuszostwo, urząd koniuszego.

Konjuracja (łac.), sprzysiężenie, spisek; 2) zaklęcie.

Konkordować (z łac. concordare), porównywać, konfrontować, zestawiać.

Konkupiscencja (łac.), żądza, pożądliwość.

Konop, konopia, konopie.

Konopaść, zwierzchnie ubranie letnie.

Konozić, rozmawiać, nalegać.

Konsomacja, brak, strata.

Konsyderatka, rodzaj spódnicy na fiszbinach.

Konsystencja, miejsce postoju wojska, kwatera.

Konszafty (niem.), konszachty, tajemne porozumienie.

Kontempt, hańba, wzgarda.

Kontenta (łac.), 1) zawartość, treść; 2) kontentacja, zadowolenie.

Konterfet (fr. a. włos.), [154]konterfekt, wizerunek, portret.

Konterfetować, konterfektować, malować, portretować, kopjować.

Kontest (łac.), poświadczenie, świadectwo.

Kontor, komtur, komandor, urzędnik krzyżacki.

Kontraorder (franc.), rozporządzenie przeciwne pierwszemu.

Kontrata (łac.) prowincja, okrąg.

Kontrowersa (franc.), kontrowersja, spór.

Kontubernja (łac.), stowarzyszenie, kółko.

Kontuz, kontuza, sok wyciśnięty z mięsa, w moździerzu tłuczonego; salceson, mortadela.

Konung, książę skandynawski.

Konungostwo, godność konunga, księstwo.

Konwers, konwiersz, konwirs, konwirsz (łac,łac.), 1) konwertyta, nowonawrócony, neofita; 2) laik zakonny, braciszek.

Konwerska, konwierszka, 1) neofitka; 2) zakonnica z mniejszemi ślubami.

Konwiktor, uczeń komwiktu.

Konwisarz (z niem. Kannegiesser), 1) rzemieślnik odlewający naczynia z cyny; 2) rzemieślnik lejący dzwony, rusznice, działa; ludwisarz, puszkarz.

Konwokacyjny sejm, sejm zwoływany po śmierci króla przez prymasa.

Końszt, p. Kunszt.

Kopa, kupa, zgromadzenie, gromada; pieniądze, majątek; grzywna, kara sądowa pieniężna.

Kopadło, skrzydło.

Kopalin, szyszak.

Kopanica, rów, kanał.

Kopań, szczyt, wierzchołek.

Kopiak, stożek siana.

Kopią, kupą, gromadą.

Kopieniak, kiepieniak, kiepienniak (z tur. képének), opończa od deszczu, bez rękawów.

Kopieniczy, kopienniczy, kopijny, uzbrojony w kopję.

Kopienik, kopiennik, kopijnik, żołnierz, uzbrojony w kopję.

[155]Kopienniczyć, wojować kopją.

Kopijnica, drzewce u kopji.

Kopinnik, p. Kopienik.

Kopizna, danina, składana w kopach zboża.

Kopje, kopja, lanca, pika.

Kopnia, ziemia zamarznięta, nie pokryta śniegiem.

Kopniak, kopa, sterta zboża, siana.

Kopnik, 1) uczestnik kopy (zgromadzenia); 2) dozorca miejski nad 60 domami.

Kopowisko, miejsce kopy (zgromadzenia).

Koprowy (n.), miedziany.

Koprzywa, pokrzywa.

Kopuniak, p. Kopieniak.

Kor, chór.

Korabny, korabiowy, okrętowy.

Koralny, chóralny.

Korał, chórał, śpiew chóralny.

Korb, kosz, dzban, flasza, bania.

Korbeły, podskoki, dygi, zbytnie ukłony.

Korbona, skarbona.

Korczak, 1) czerpak drewniany; 2) drewniana szufelka; 3) warząchew; 4) koło wodne nasiębierne.

Korczaki, ziemniaki.

Korda (łac.), sznur.

Kordat, kordarz, kordjak, kordjała (z łac. cor, serce), człowiek śmiały i skory do bitki, zuch.

Kordelat (łac.), grube sukno kapucyńskie.

Kordjaczny, chory na serce a. na żołądek; swarliwy, czupurny, śmiały.

Kordjaka (łac.), niemoc, ciężkość na sercu, choroba serca a. żołądka.

Kordjał, rzecz wzmacniająca, orzeźwiająca, napój.

Kordjanka, śmiała i czupurna dziewczyna.

Korduan, kordwan, kordyban, (od miasta hiszp. Cordova), gatunek skóry kozłowej.

Kordybanik, kordybannik, kordybant, ten co wyprawia kordybany czyli korduany.

Kordyzant, linochód, linoskok.

Korman, siermięga, sukmana.

[156]Kormnik, sternik.

Kornufas, ubiór głowy kobiecej.

Korodon, korydon (z łac. imię własne), człowiek głupi, nieuk, ograniczony, bałwan.

Koromysło, nosidło do noszenia wiader z wodą.

Korona, wieniec na głowę; kółko, grono, zebranie; koronka.

Koronator, ten co kładzie koronę na głowę monarchom w czasie koronacji.

Koronik, koroniarz, mieszkaniec Korony.

Korończyk, 1) koroniarz, mieszkaniec Korony; 2) półgroszek z czasów Jagiellońskich; 3) grosz srebrny.

Korowaj, obrzędowe ciasto weselne, pieróg.

Korsać, kurstać, szturchać, trącać, naganiać do czego.

Korszun, karszun, jastrząb.

Kortedzjan, kortedzjanin, p. Kortezanin.

Kortedzjować, p. Kortezjować.

Kortegjan, p. Kortezanin.

Kortezan, kortezanin (z franc. courtisan, z włos. cortiggiane, dworak), 1) dworak, pochlebca; 2) duchowny, wyrabiający sobie beneficja u dworu rzymskiego, z pominięciem władz krajowych.

Kortezanka, p. Kurtyzanka.

Kortezja, kortyzacja (wł.), dworactwo, nadskakiwanie.

Kortezjować, kortezować komu, nadskakiwać.

Kortezy, kortyzacja, p. Kortezja.

Koruszek, korzec.

Korwet (z włos. corvetto), podskok koński; sus, podryg.

Korwetować, wyprawiać korwety.

Koryda (hiszp.), walka byków.

Korydon, p. Korodon.

Korzystać w czym, upatrywać korzyść, cenić sobie, dbać o co; K. co komu, zdarzać, szczęścić.

Korzystnie, chciwie, chytrze; po łupiesku, rabunkowo.

[157]Korzystować, korzystywać, korzystać.

Korzystowny, korzystny.

Korzyścić, korzystać.

Korzyść, zdobycz, łupy wojenne.

Kosaty, mający długie warkocze (brzoza).

Kosara, p. Koszar.

Kosiwo, kośba, koszenie kosą.

Kosmatka, truskawka.

Kosna, kostna, (dopełn. od rzeczown. koścień), kościenia; Kosnem, kościeniem.

Kosogór, spadzistość góry.

Kostarz, kosternik, kostyra, kostera, gracz, szuler.

Kosteczka, pestka.

Kosterstwo, szulerstwo.

Kostka, przen. los; n. p. kostka padnie komu: przypadnie los, wypadnie; wynik, koniec.

Kostra, sążeń, stos, sterta.

Kostyrzstwo, kosterstwo, szulerstwo.

Kosówka, sosna karłowata.

Kostor, kosztur.

Kosy, figle, sztuczki, wybiegi.

Kosz, 1) kara hańbiąca, więzienie; 2) zarząd obozu i sam obóz tatarski, kozacki.

Koszar, koszara, ogrodzenie, w którym zamykają owce na lato, hurt.

Koszka, kośka, futrzany mucet księży.

Koszkać się, kopać się w czym, gmerać, guzdrać się.

Koszowy, ataman, zarządzający koszem kozackim a. tatarskim.

Kosztować się z kim, mocować się, próbować się.

Kosztunek, koszt.

Kośca, koszący trawę.

Kościć, pokrywać pokostem, pokostować.

Kościć, kośnić, kostnić, obracać w kość.

Kościeć, kostnieć.

Kościej, kościel, koścień, szkielet.

Kościewa, głowa rozczochrana.

Kośka, p. Koszka.

Kośkać, paplać, baraszkować.

Kośle, łyżwy; chodaki.

Kośnić, p. Kościć.

[158]Kośnieć, kostnieć.

Kośnik, wstążka do koszuli, do włosów.

Kośtyrać się, włóczyć się, łazić.

Kota ciągnąć albo paść, za karę ciągnąć kota na powrozie przez strumień albo rzekę: przen. 1) odbierać karę cielesną; 2) narazić się na pośmiewisko; 3) łudzić się; 4) przewlekać, bałamucić; 5) drzeć z kim koty, wojować.

Kotarha, kotarcha, kotara, namiot pilśniowy tatarski; zasłona nad łóżkiem.

Kotcz, kareta, kocz, wóz.

Kotczy, koczowy, powozowy, wozowy, kareciany; woźnica.

Kotczy, kotczyn, koci.

Kotczyc, kotczysz, kotszysz, woźnica, stangret.

Kotew, kotka, kotwica.

Kotnerować, p. Kutnerować^[12].

Kotnia, wór, miech.

Kotnyr, p. Kutner.

Kotować, naśmiewać się, błaznować.

Kotrygał, szpada; tarcza.

Kotszysz, p. Kotczyc.

Kotuch, zagroda na ptaki domowe.

Kotwernie, dziwnie.

Kotyra, gruda, bryła ziemi.

Kotyrba, głowa.

Kousz, p. Kusz.

Kować, kuć.

Kownata, komnata.

Koza, p. Koża.

Koza, statek wodny.

Kozak, pasterz kóz w górach.

Kozakierja, 1) kozactwo; 2) swawola, awanturniczość.

Kozdy, każdy.

Kozera, kozyra (tur.), atut, kolor wyświęcony w kartach; przen. poparcie, pomoc; przyczyna, powód.

Kozielec, zbytnik, swawolnik; p. Kozieł.

Kozieł, w zn. prz. 1) złość; 2) zasępienie, chmura na czole; 3) zły człowiek.

Koziorożek, koziorzec, koziorec, kozłoróg, koziorożec, jeden z gwiazdozbiorów zodjaku czyli zwierzyńca.

[159]Kozodrza, obdzieranie kóz ze skóry; przen. zdzierstwo.

Kozopas, kozopasz, koziarz, pasterz kóz.

Kozub, kożub, kazub, każub, kosz z kory, łubianka, kobiałka; torebka z kory do jagód.

Kozubalec, kozubales, kożubalec, okup, opłata, datek nieprawy, wymuszony; szczególnie opłata wymuszana na żydach przez ubogich żaków.

Kozubaty, kozuby, krzywy, zakrzywiony.

Kozyra, p. Kozera.

Koździurny, każdy, kaździutki.

Koźlec, kozieł.

Koźlić, zmarszczyć, chmurzyć, zasępiać (czoło).

Koża, skóra zwierzęca.

Kożdy, każdy.

Kożki, ubranie ze skóry, kożuch; peleryna.

Kożub, p. Kozub.

Kożubalec, p. Kozubalec.

Kócik, w wyr. masz K-a, mam cię za nic.

Kór, chór.

Kóski, koska, koszka, futrzany płaszczyk duchownych.

Kót, kótki, kość do gry; K-ki, gra w kości.

Kra, gruba ciemna chmura.

Krachkość, krewkość.

Kraczeć, kraczyć, krakać.

Kradać, kraść.

Kradczyni, złodziejka.

Kradkiem, kradmie, kradomie, kradmo, ukradkiem, pokryjomu.

Kradliwy, skłonny do kradzieży.

Kradomy, skryty, tajny.

Kradziectwo, kradziestwo, kradziewstwo, kradzież.

Kradzieżca, kradzieżnik, złodziej.

Kradzieżny, kradzieżniczy, kradzieski, złodziejski.

Kradźba, kradzież.

Kragańcować, robić sztuki kuglarskie; p. Kredensować.

Krainiec, krajnik, człowiek, mieszkający na pograniczu.

Kraj, brzeg, skraj, krawędź; ląd.

Krajan, p. Krajowiec.

Krajanka, ser w kształcie cegły.

[160]Kral, kralka (czes. kral, król), dziesiątka w kartach.

Kramnica, kram, sklepik.

Kramnik, kramownik, kramarz.

Kraniec, krąg, obwód; przepaska.

Krank (niem.), choroba.

Krapcie, szpony.

Krapuła (z łac. crapula), podchmielenie, upicie się.

Krasa, piękność.

Krasa, w wyr. w K-ę, obficie, poddostatkiem.

Krasek, młodzieniec.

Krasiwiarstwo, rzeźnictwo.

Krasiwiarz, rzeźnik.

Krasomędrek, mędrek, pozorny mędrzec.

Krasomowa, krasomówstwo, wymowa.

Krasy, srokaty, różnobarwny; pole K-e, polowanie na jelenie.

Kraszanka, piękność, piękna kobieta, piękności; jajko wielkanocne malowane.

Kraszczy, kraszszy, (stop. wyższy od krasy), piękniejszy, kraśniejszy.

Kraśba, farba.

Krawa, krawędź.

Krąbrność, krnąbrność.

Krącić, kręcić.

Krąmka, kromka.

Krąniec, kraniec.

Krąpciowaty, karłowaty.

Krąż, krąg.

Krążny, krążący, kołujący.

Krcica, kark.

Krcić, chrzcić.

Krczyca, krczycza, kark.

Krechki, 1) kruchy, 2) krewki.

Kreciany, kredowy.

Krecić, kredować, powlekać kredą.

Kredenc, kredens, 1) list wierzytelny; dokument, przyznający komu jaki urząd; dowód; 2) wiara, zaufanie; 3) srebra stołowe; 4) pokój dla służby; 5) kosztowanie napoju przed podaniem go innemu; 6) naczynie z uchami do picia.

Kredencować, kredensować (z n. kredenzen), 1) skosztowawszy napoju, podać go innemu; 2) iść przed kim, poprzedzać go; 3) sprzyjać komu; 4) wynosić na urząd.

[161]Krekować, gdakać, kwokać.

Krenele (fr.), strzelnice.

Krepel (niem.), rodzaj pieczywa, placek.

Kreptuch, worek z owsem dla koni.

Krescytywa, poprawa bytu, karjera.

Kresić, kreślić.

Kreski, głosy na wyborach.

Kresnak, chrześniak.

Krest, chrzest, wiara.

Kreślowaty, pełen kresek.

Kreta, kreda.

Kretales, datek na kredę i inne wydatki szkolne.

Kretkować się, krytkować się, zdawać rachunek, obliczać się.

Kretny, kredowy.

KrewnosćKrewność, pokrewieństwopokrewieństwo.

Krewny, pełnokrwisty.

Kręk, 1) stękanie, sapanie; 2) śmierć.

Krępa, krempa, jakaś dawna gra w karty.

Krępel, p. Krepel.

Kręt, kręcenie, zakręt; K.-em, kręto, kołem, w krąg.

Krętak, maneż konny.

Krętawina, krętanina.

Krętewiny, krętactwo.

Krętny, kręty.

Krężel, kądziel.

Krnębny, krnąbrny.

Krobnik, kramarz.

Krocha, okruch, okruszyna.

Krocić, mnożyć kilka razy.

Krocz, chód koński drobny, ale prędki.

Krojownik, kupiec sprzedający towary łokciowe.

Krokować, p. Krekować.

Krokwa, krokiew, belka dachowa.

Krokwić, krokwiować, ustawiać krokwie.

Krom, kramkram.

Krombożny, bezbożny.

Kromia, kromie, krom, okrom, prócz; K. oczu, poza oczy.

Kroniec, koniec.

Kronika, zdarzenie.

Kropia, kropla.

Kropiasty, kropkowaty.

Kropidlnica, kropielnica.

Kropieć, kropić.

Kropierz (fr.), kapa, okrycie na konia zbrojnego.

Kropisty, kroplisty.

Kropka, kropla.

Kroszka, krócica, mały pistolet, mała strzelba.

[162]Krotki, krotek, 1) krótki; 2) łagodny, ugłaskany.

Krotło, krotły, p. Krótło.

Krotnąć, krotnieć, łagodnieć, dawać się ugłaskaćugłaskać.

Krotny, mogący być ugłaskanym.

Krotochwilić, krotofilić, swawolić, figlować, żartować.

Krotofile, zabawy, przyjemności.

Krotofilą, żartem, dowcipem, trafnością.

Krowopusk, ten, co puszcza krew, cyrulik.

Krócić, skrócać, ukrócać, poskramiać.

Królewa, królowa.

Królewiec, pałac królewski, stolica królewska.

Królić, marszczyć (czoło).

Krótkofilność, krotochwilność.

Krótło, skrót, skrócenie (w piśmie).

Krótnąć, 1) krócieć, stawać się krótkim; 2) p. Krotnąć.

Krótszeć, krócieć, stawać się krótszym.

Krstu (od krest), chrztu, wiary.

Krszta, krsztyna, krszyna, krta, krzta, odrobina, kruszyna.

Krszyć, kruszyć; K. się, wykruszać się.

Krszyna, kruszyna, okruszyna.

Krta, krszyna, kromka.

Krtęczyć, dusić, dławić.

Krtoń, krtań.

Krtunić się, krtusić się, krztusić się.

Krtycze, krtań.

Krucganek, krużganek.

Kruch, okruch.

Krucha, bryła, kawał, okruch.

Kruchki, krechki, kruwki, kruchy.

Krucygier, krzyżak, krzyżowiec.

Kruczganek, krużganek.

Krukawka, burczenie w kiszkach.

Kruki, rodzaj dawnego wojska.

Krukiew, laska gruba, kula, kostur.

Krukwa, krokiew.

Krumper (niem.), haftarz, wyszywacz.

Krupierz, podwładny masztalerza.

Krusganek, krużganek.

[163]Krusz, grudka, gruzołek.

Kruszanka, zacierki (potrawa).

Kruszczejszy, kruchszy.

Kruszczganek, krużganek.

Kruszczyna, kruszczyzna, kruszec, metal.

Kruszeczny, kruszcorodny, kruszcowy.

Kruszejszy, kruchszy.

Kruszki, kreza, freza, kołnierzyk kobiecy marszczony.

Kruty, mocny; gwałtowny, srogi.

Kruwczejszy, kruchszy.

Kruwki, kruchy.

Kruż, kruża, dzban, czasza uszata, czara, kubek.

Krużki, p. Kruszki.

Krużliczek, krużyk, krużyczek, p. Kruż.

Krużowaty, kędzierzawy.

Krwawnik, znachor, puszczający krew.

Krwawotocz, p. Krwotocz.

Krwawotok, krwiotok.

Krwawożerca, krwiożerca.

Krwawy, krwiasty, krwisty.

Krwieplwanie, krwioplucie.

Krwotocz, 1) krwotok; 2) przelew krwi.

Kry, (dop. krwie), krew, krwi.

Krybra (łac.), przesadna krytyka, nicowanie.

Krybrować, przesadnie krytykować, nicować.

Krychta, odrobina, źdźbło.

Kryg, wędzidło, uzda; ryzy, hamulec.

Krygowy, kręcony, zgięty.

Kryjomką, kryjomko, pokryjomu.

Kryminał, zbrodnia stanu, obraza majestatu.

Kryminny, kryminalny.

Krypeć, kierpeć.

Krys, kres.

Kryspowaty (łac).(łac.), kędzierzawy.

Kryślać, kreślić.

Kryt, dach, strzecha.

Krytyzować, krytykować.

Krywuła, pastorał.

Kryza, skrzydło kapelusza.

Kryzmolić, gryzmolić.

Krzasło, krzesło.

Krzasłowaty, nizki, przysadzisty, zgięty, krzywy; sękaty.

Krzcica, kark.

Krzcić, chrzcić.

Krzcielny, chrzestny.

Krzcilnica, chrzcielnica.

[164]Krzciny, chrzciny.

Krzciuk (od chrzcić), kciuk, kściuk, palec duży.

Krzczyca, kark.

Krzechkość, słabość, ułomność.

Krzeczeć, skrzeczeć.

Krzeczek, piesek ziemny, chomik; zalać K-a, zalać robaka, upić się.

Krzeczny (k rzeczy), grzeczny, do rzeczy, stosowny.

Krzeknąć, zaskrzeczeć.

Krzektać, skrzeczeć (o sroce).

Krzemieniec, droga kamienista.

Krzemieczny, krzemieżny, krzemienisty, kamienisty; krzepki, tęgi.

Krzemiezić, krzepić, umacniać.

Krzemięzić się, krzepić się, nie dawać się.

Krzemiężny, p. Krzemieżny.

Krzepczy, tancerz.

Krzepczyć, 1) krzepić; 2) tańczyć.

Krzesać za kim, obstawać, ujmować się, kruszyć kopję.

Krzesanica, skała stroma a gładka.

Krzesić, wskrzesać, budzić do życia, cucić; krzesać.

Krzesidło, krzesiwo.

Krzesnak, p. Chrzesnak.

Krzesny, chrzestny.

Krzest, (dop. krztu i krstu), chrzest.

Krzestnica, chrzcielnica.

Krzestny, chrzestny.

Krzestowany, ochrzczony, chrześcijanin.

Krześlaty, p. Krzasłowity.^[9]

Krześcijan, krześcijanin, chrześcijanin.

Krześlić, kreślić; K. się, tłumaczyć się.

Krześnica, chrzcielnica.

Krzewie, krzewy, krzaki, zarośla.

Krzewisko, miejsce zarosłe krzakami.

Krzewki, 1) krewki; 2) kruchy.

Krzewnik, morwa.

Krzewodom, cieplarnia, oranżerja.

Krzeźwić, trzeźwić, orzeźwiać, krzepić.

Krzeźwieć, trzeźwieć, rzeźwieć.

Krzęt, 1) skręt; 2) skrzętność.

Krzętny, skrzętny.

Krzno (kr-zno), futro.

[165]Krzos, krzesiwo, podnieta.

Krzosać, krzesać.

Krzoska, skałkówka, dawna strzelba skałkowa.

Krzosowy, skałkowy.

Krztań, krztoń, krtań.

Krzupieć, chrzęścieć, chrupieć.

Krzyć, krszyć, krszczyć, kruszyć.

Krzykać, krzyczeć.

Krzykły, krzykliwy, bardzo głośny.

Krzykwa, niepogoda, słota.

Krzymolić, gryzmolić.

Krzynica, krzynnica, krynica.

Krzynów, skrzynów, niecka, misa.

Krzyst, krzyż.

Krzystał, krzyształ, kryształ.

Krzyw, 1) krzywy; 2) winien; 3) nieprzychylny, niechętny.

Krzywacz, drzewo nizkie, pogięte.

Krzywda, 1) skarga, zażalenie; 2) fałsz, fałszywość.

Krzywdszy, krzywszy, niechętniejszy.

Krzywka, belka krzywa.

Krzywocina, krzywizna.

Krzywoduszny, niesumienny, nieuczciwy.

Krzywogłoźny, krzywonogi.

Krzywołomca, krzywoprzysięzca.

Krzywoprzysięga, krzywoprzysięstwo.

Krzywosługa, niewierny sługa.

Krzywostawny, pochyły.

Krzywostop p. Krzywuła.

Krzywota, krzywda.

Krzywogłówek, świętoszek.

Krzywula, krzywuła, pastorał biskupi, krzywa trąba, krzywy róg.

Krzywy, nieprzyjazny, zawistny; winien.

Krzyżmał, p. Chryzmał.

Krzyżmować, chryzmować.

Ksenomatka, chrzestna matka.

Kseny ociec, chrzestny ojciec.

Ksiądz, książę.

Książek, ksiądz.

Ksieni, 1) starsza zakonnica, przeorysza; 2) kapłanka: 3) księżniczka, księżna pani.

[166]Ksieniec, 1) księga; 2) wnętrzności ryby a. wieloryba.

Księgator, introligator; księgarz.

Księżna, w zn. kapłanka.

Księżnica, sklep z książkami, bibljoteka.

Księżny, księgowy.

Ksza, księża.

Ksze, księże!

Kszeniec, p. Ksieniec.

Kształcik, strój na piersi, napierśnik kobiecy, stanik.

Kształt, w znacz. wzór.

Kształtowny, kształtny.

Kszykać, ksykać, sykać, syczeć.

Kszyna, krzta, odrobina, kruszyna.

Ktać, kwitnąć.

Ktemu, ku temu, do tego, nadto.

Kto-le, ktokolwiek.

Którykole, którykoli, którykoliki, kórykolwie, którykolwiek.

Który-le, którykolwiek.

Kuban, kubana, łapówka, napiwek; toboły, bagaże.

Kubiesz, włodarz.

Kubłak, skórzany kubeł na wodę lub wino do drogi.

Kucja, potrawa dawana na wieczerzę w wigilję Bożego Narodzenia.

Kucza, szałas, buda z chróstu.

Kuczeć, siedzieć w kuczki, siedzieć skulony.

Kuczek, kupa, gromada.

Kuczma, czapka futrzana.

Kuczyszcze, osłona z gałęzi.

Kuć o kim, knować spiski przeciw komu.

Kudeł, kudła, kożuch włosem do góry zwrócony.

Kudłacz, kozieł.

Kudłek, mający włosy kędzierzawe.

Kudraś, oberwus podmiejski; chłop ubrany po pańsku.

Kugle, sztuczki kuglarskie.

Kuglować kim, mieć kogo za błazna, bawić się.

Kujan, kujon, nicpoń, ladaco.

Kukiełka, długa bułka.

Kukla, 1) czapka błazeńska; 2) kukła, lalka.

Kukła, 1) lalka; 2) kaptur zakonny; 3) ubiór kobiecy na głowę.

Kukłać, szarpać, drapać, [167]uciskać, dokuczać, męczyć.

Kukrachty, wnętrzności.

Kuks (czes.), dział w kopalni; udział jednego gwarka.

Kul, pęk słomy, wiązka siana.

Kula, laska, którą podając od domu do domu, dawano sobie znać o rozporządzeniach władzy.

Kulas, noga niezgrabna.

Kulbon, kłonica u wozu.

Kulfan, kulfon, 1) dukat oberznięty; 2) rzecz niezgrabna; 3) człowiek niezgrabny.

Kulhać, kuleć.

Kulsze, biodra.

Kumejka, kuma, kumoszka.

Kumoter, ojciec chrzestny w stosunku do rodziców chrześniaka, kum, kmotr.

Kump, kumpie, udo wieprzowe, szynka.

Kuna, kunica, narzędzie kary: słup drewniany z wrzeciądzem żelaznym czyli szyną wygiętą, służącą do zamknięcia człowieka.

Kunicz, kónicz, koniczyna.

Kunierować, wymyślać komu, łajać.

Kunigas, książę litewski.

Kunka, królik (zwierzę).

Kunst, sztuka, biegłość.

Kunszt, w znacz. podstęp; z K-u wyjść, stracić równowagę moralną.

Kunsztarz, żartowniś, dowcipniś, figlarz.

Kunsztować, kunstować, 1) robić coś kunsztownie; 2) żartować.

Kunsztownik, p. Kunsztarz.

Kuńszt, p. Kunszt.

Kupalin, p. Kapalin.

Kupała, kupało, sobótka, obchód wigilji św. Jana.

Kupia, 1) handel, kupczenie; 2) towar; 3) cena kupna.

Kupidło, cena kupna.

Kupiec, rodz. gry w karty.

Kupina, mrowisko; kępa, zła trawa.

Kupla, p. Kupia.

Kuplować, wiązać.

Kupno, łącznie, razem (kupą).

Kupres, kupras, kuprys, cyprys.

Kupula, kupuła, kopuła.

Kur, chór.

[168]Kuran, kurhan, mogiła.

Kurbanić, krzywić, marszczyć, grubić.

Kurcjanie, dworzanie, szlachta.

Kurcz, p. Pokurcz^[13].

Kurczawy, 1) kurczowy; 2) cierpiący na kurcze.

Kurdesz (z tur. kardàsz, brat), 1) braterska przyjaźń; piosenka, śpiewana przy kielichu; 2) dawny taniec polski.

Kurdowaty, nizki, karłowaty.

Kurdwan, kurdyban, p. Korduan.

Kurdybannik, p. Kordybanik.

Kurencja, kurs (pieniędzy).

Kurenny, koszowy, kozacki.

Kureń, chata kurna, dymna; obóz, pułk kozacki.

Kurfirst, kurfierst, kurfirszt, elektor, jeden z siedmiu książąt Rzeszy niemieckiej, obierających cesarza.

Kurgiewer, rodzaj białej broni.

Kurhan, kuran, kopiec, mogiła.

Kurniawa, zawierucha, zadymka.

Kuropłoch, kuropłosz, kuropatniczek, 1) tchórz, udający zucha; lekkoduch, pędziwiatr; 2) handlujący drobiem; sługa, doglądający kur.

Kuropój, kur, kogut.

Kuroślep, kurza ślepota, ślepota zmierzchowa, niedowidzenie o zmierzchu.

Kurowa śklenica, duży kufel.

Kurp, kurpiel, łapeć, chodak, kierpeć.

Kursyr, kursor, posłaniec, listonoszlistonosz.

Kurśnirz, kuśnierz.

Kurta, kusy.

Kurtyzan, p. Kortezanin.

Kurtyzana, kurtyzanka, kurtyzantka, kortezana, zalotnica, nierządnica, dama z półświatka.

Kurtyzanować, p. Kortezjować.

Kurulny, krzesło kurulne, krzesło wyższych dostojników rzymskich w senacie.

Kurwatura (łac.), pastorał biskupi.

[169]Kurzeja, kura piejąca i nie niosąca się.

Kurzeniec, kurznik, kurnik.

Kurzeń, kureń, obozowisko kozaków.

Kurzoślep, p. Kuroślep.

Kurzyca, kura.

Kus (czes.), 1) kęs, kawał; 2) figiel, psota.

Kus, p. Kusz.

Kust, krzak, krzno.

Kustodja (łac.), straż.

Kustrać się, guzdrać się.

Kusz1. Kusz, kusza, kusztyk, kubek, czasza, puhar.

Kusz2. Kusz, kus, skóra cielęca albo kozłowa chropawo wyprawiona; szagryn.

Kusz3. Kusz (hebr.), murzyn, negr.

Kusza (z franc. couche), 1) wielki łuk, naciągany lewarem; 2) machina oblężnicza do ciskania kamieni, balista.

Kuszcz (ukr.), krzak, kierz.

Kuszerje (franc.), miłostki, dwuznaczniki.

Kusznierz, kuśnierz.

Kusznik, strzelający z kuszy.

Kusztyk, kielich nie mogący stać; czara o jednej nóżce.

Kut, w wyr. K-ty wywierać, uciekać, pierzchać.

Kutia, p. Kucja.

Kutlof, kutlow (z niem. Küttelhof), szlachtuz, rzeźnia.

Kutner (fr. cotton), kosmatość na suknie, włos.

Kutrygał, puklerz, tarcza.

Kuwikać, biedować.

Kuźnik, kowal.

Kuża, p. Koża.

Kwadrasty, kwadratowy.

Kwadryga (łac.), powóz czworokonny.

Kwapić, pośpieszać, przyśpieszać.

Kwapiony, pośpieszny, dorywczy; nagły, przedwczesny.

Kwapliwy, kwapny, skwapliwy.

Kwartana, kwartanna (z wł. quartana), czwartaczka, zimnica, powracająca co czwarty dzień.

Kwartarz, szynkarz.

Kwartjera, kwartyr, kwatera.

Kwartnik, moneta polska: półgroszek.

Kwartyr, kwatera.

Kwasiec, kwas, napój kwaśny z chleba.

[170]Kwasigroch, człowiek powolny, maruda.

Kwater, czworobok.

Kwatern, format papieru złożonego in 4-o.

Kwerela (z łac. querela), skarga, zażalenie.

Kwerenda (łac.), poszukiwanie, dochodzenie.

Kwerendować, poszukiwać, dochodzić.

Kweres (z łac. quaerere, szukać), 1) kwestja, poszukiwanie, śledztwo; 2) skweres.

Kwest (z łac. quaestus), zysk, dochód.

Kwiatczany, kwiatowykwiatowy, kwietni.

Kwielić, kwilić.

Kwietnica, niedziela palmowa.

Kwidem (łac.), wprawdzie, jużci.

Kwijetacja (łac.), uspokojenie, zaspokojenie.

Kwindecz, dawna gra w karty.

Kwiść, kwitnąć.

Kwitacja, kwitowa, kwit.

Kwitły, kwitnący, rozkwitły.

Kwitnieć, kwitnąć.

Kwoli, gwoli.

L.

Laba (niem.), odpoczynek, święto, próżnowanie; uciecha, rozkosz.

Labe, p. Labuś.

Laber, labra (n.), brzeg wycinany; obwódka ozdobna.

Labida, labieda, narzekający ciągle, zrzęda.

Labidzić, labodzić, narzekać, biadać.

Labirować, lawirować, krążyć, kołować.

Labować sobie albo się (niem.), dogadzać sobie, rozkoszować się, hulać.

Labrowy, labrzysty, [171]mający brzeg wycinany, ozdobny; bramowany.

Labuś, Labe (fr.), ksiądz francuski albo udający takiego księdza; kapelan, księżyna.

Labwerk, p. Laber.

Laca, lacka, wiązadło u sukni kobiecej.

Lach, gąszcz zarosły leszczyną; L-y, wielkie, gęste lasy.

Lacha, p. Łacha.

Lachcić się, polszczyć się.

Lachter, (z niem. Klafter), sążeń.

Lacki, polski, katolicki.

Ladacy, ladajaki, lichy.

Ladaszczyca, ladacznica.

Ladra (n. Leder, skóra), gałgany, łachmany.

Ladrować (niem.), obszywać skórą.

Ladrowanie, pancerz całkowity, zbroja.

Ladrowany, okryty zbroją, pancerny.

Ladzki, p. Lacki.

Lafa (tur.), pensja, płaca, żołd, jurgielt.

Lafowy, jurgieltowy, płatny.

Lagować (niem.), odpoczywać.

Lais, laisa, średniowieczna pieśń trubadurów.

Lajbik, lejbik, mundur wojskowy; stanik, kaftanik kobiecy.

Lakon, Lakończyk, Lacedemończyk.

Lalatać, narzekać, żałowaćżałować.

Lalkać, bełkotać dziecinnie.

Lampadacja, palenie podeszew lampami przy torturach.

Lamus (z n. Lehmhaus, dom gliniany), domek murowany, bezpieczny od ognia, do przechowywania cennych przedmiotów.

Lan, robota lana.

Lancknecht, lancnacht; lancnecht (niem.), pieszy żołnierz niemiecki.

Lancoft, lanczawt, landczoft (niem.), landszaft, krajobraz, pejzaż.

Landszep (niem.), ławnik, rajca, sędzia gminny.

Lanista, szermierz.

Lankastra, szkoła elementarna.

Lankotka, taśma do obszycia sukni.

Laność, lenistwo.

[172]Lapalja, fraszki, drobnostki, bagatele.

Laps, przepadek.

Larendogra (franc.), woda kolońska, wódka rozrozmarynowarozmarynowa.

Largicja, datek pieniężny.

Largicyjny, przeznaczony na wydatki.

Larma, larmo, larum, alarm, sygnał na trwogę.

Larum, trwoga, popłoch; pobudka; krzyk o pomoc.

Larwa, maska.

Lasa, blacha.

Laskowiec, leszczyna.

Lasówka, drzewo leśne, owoc drzewa leśnego.

Lastówka, lasztówka, jaskółka.

Laszczka, laseczka; młoda leszczyna.

Lataczyk, ptak drapieżny, wytresowany do polowania.

Latalec, latawiec.

Latanka, ukrywanie się.

Latawczyk, obycie naokoło szyi i na ramionach sukni kobiecej.

Latawiec, latalec, zły duch, djabeł, zmora.

Laterna, laternia, latarnia.

Latka, kociołek, garniec.

Latny, letni.

Lato, w wyr.: za L-y, z biegiem czasu, z wiekiem; pod L-y, w czasie, w doczesności.

Latosi, tegoroczny.

Latoś, w roku bieżącym.

Latyfundja, wielkie dobra ziemskie.

Latyklawa, toga rzymska z szerokim szlakiem purpurowym.

Latus, suma do przeniesienia z jednej strony, z kolumny, rubryki, na drugą.

Laudeńczyk, dworzanin pochodzenia cudzoziemskiego.

Laudum (łac.), uchwała, postanowienie, protokół.

Laufgrab, laufgraf (n.). przykop.

Laurowa meta, cel, u którego czeka jako nagroda wieniec laurowy (nagroda poetów).

Lawacja, mycie, obmycie, ablucje.

Lawaterz (ł.), miednica.

Lazarynka, rodzaj strzelby myśliwskiej.

Lazy, giesty, mimika.

[173]Ląbrać, łuskać (orzechy).

Lągnąć, lęgnąć.

Lciwy, p. Lściwy.

Ldza, p. Lza.

Le, li, tylko.

Lebidło, przynęta z mięsa.

Lebioda, człowiek słaby.

Lebo, libo, albo.

Lec, lejc.

Lecha, rola, zagon.

Lecie, w lecie, latem.

Lecowy koń, lejcowy, poprzedzający inne w zaprzęgu.

Leć, lecz, ale, atoli, jednak.

Leda, lada; leda kto, lada kto.

Ledajaki, ladajaki.

Ledwa, ledwe, ledwy, ledwo.

Legarstwo, wylegiwanie się, lenistwo.

Legart, leżuch, leniuch, leń.

Legartować, wylęgać się, próżnować.

Legawy, 1) leniwy, gnuśny, ospały; 2) pies l., wyżeł; L. pole, polowanie z wyżłem.

Legienda, czytanie; napis półkolisty na monecie, na medalu; napis nad bramą, oknem, na sprzętach, na narzędziach.

Legier (z niem. Lager), obóz; skład towarów; komisant handlowy.

Leguchny, leguczki, leciuchny.

Lej, pijak, opój.

Lejbik, p. Lajbik.

Lejbowaty, rozlazły, ociężały.

Lejtuch (niem.), sukno żałobne, kir.

Lejtym (z łac. legitimus), dziecko prawego łoża.

Lekczeć, stawać się lżejszym.

Lekczyć, czynić lżejszym.

Lekkość, lekkomyślność; L. czynić komu, lekceważyć kogo, znieważać go.

Lekocica, lukrecja.

Lekorób, lekorobnik, aptekarz, farmaceuta.

Lekować, leczyć.

Lekownik, znachor.

Lekta, świadectwo odczytania dokumentów.

Lektwarz (z łac. electuarium), powidełka lekarskie.

Lekuczki, leciuchny.

[174]Lelawy, w wyr. suknia l-a, niezapięty, wolny.

Lelejać się, chwiać się.

Lelkować, robić coś od niechcenia.

Leman (z niem. Lehnsmann), lennik.

Lemaństwo, lenno, lennictwo, hołdownictwo.

Lemiec, kołnierz.

Lemięsz, lemięż, lemiesz.

Lemusp. Lamus.

Lencoch, lencuch (z niem. Leinzug), łańcuch.

Leniwka, leniwica, próżniaczka.

Leność, lenistwo.

Lenować, lenować się, lenić się.

Lenownik, lennik, hołdownik.

Lenszownik, najemnik w kopalni.

Lenung (niem.), żołd, lafa.

Lenungowanie, płacenie żołdu.

Leńcoch, łańcuch.

Leński, lenny, lenniczy.

Leństwo, lennictwo, lenno.

Lepak, 1) lecz, jednak, atoli, zaś; 2) znowu; 3) tedy.

Lepka (czes.), hełm.

Leptać, chłeptać.

Lermo, p. Larma.

Lesek, lasek.

Lesica, koszyk, torba, klatka, kojec.

Lesz (z niem. Lösche), zamsz, skóra miękko wyprawiona.

Leszczna (laskowa) wina, kara pieniężna.

Leszczyć, 1) rozlegać się (o śpiewie); 2) robić brózdy, grzędy.

Leszny, zbyteczny, niepotrzebny.

Leszownik, białoskórnik.

Leścić się, 1) lśnić się, błyszczeć; 2) pochlebiać, przymilać się.

Leść, podstęp, chytrość.

Leśni, leśny.

Leśnieć, 1) zarastać lasem; 2) dziczeć.

Leśność, chytrość, zdradliwość.

Leśny, pochlebiający, pochlebny.

Letniczek, letnik, lekka suknia kobieca.

Letny, letni; doletni.

Letra, czcionka.

Letycja (łac.), radość, wesele.

Lewada, czyste miejsce [175]topolami lub wierzbami okolone.

Leward, lewart, lampart.

Lewczyca, lwica.

Leweniec, opryszek, rabuś.

Lewie, niesprawiedliwie.

Lewitka, rodzaj sukni kobiecej.

Lewmistrz, majster robiący odlewy.

Lewo, bezprawie, gwałt.

Lewowierny, nieprawowierny, niewierny.

Lewy, przewrotny, zły; nieprawy.

Lezda (łac.), dawny podatek od żywności.

Lezja (łac.), obraza, zniewaga.

Leża, leże, leżajsko, legowisko; L. letnie, zimowe, kwatery, stanowiska żołnierzy; położenie, pozycja.

Leżeć, zależeć; oddawać się czemu.

Leżeń, legart, leniuch, próżniak, ospalec.

Leżnik, szpieg.

Lęc, lec.

Lęczno, straszno.

Lędźwa, lędźwie, część grzbietu po obu stronach kręgosłupa pomiędzy żebrami a miednicą.

Lękawka, kobieta lękliwa.

Lękły, przelękniony, przestraszony.

Lentwojt, lętwojt, wójt mający wójtostwo dziedziczne.

Lgi, łagodny, lekki.

Lgnisty, bagnisty, błotny.

Libacja, 1) ofiara z wina bogom; 2) pijatyka.

Libić się, podobać się.

Libo, albo, lub.

Librarja (łac.), książnica, księgarnia.

Lice, w znacz.: 1) osoba; 2) rzeczowy dowód winy, przedmiot dowodowy (corpus delicti); l.-em, naocznie; jawnie, publicznie; 3) cecha, piętno.

Licemiernik (cz.), obłudnik, hypokryta, świętoszek.

Licemierność, obłuda, nieszczerość.

Licemierny, obłudny, fałszywy.

Licemierzyć, postępować obłudnie, fałszywie.

Licetworzyć, uosabiać.

Lichat, legat.

[176]Lichmanić, trwonić, marnować.

Lichmanina, pożyczanie pieniędzy na lichwę.

Lichocić, łupić, obdzierać.

Lichocko, bardzo licho, nędznie.

Lichota, niesprawiedliwość, nieprawość, występek.

Lichotarz, nędznik, nicpoń.

Lichotny, lichy, nędzny, mizernymizerny.

Lichtan, lichton, lichtuga (niem.), mniejszy statek, służący do wyładowywania większego.

Lichtować (niem.), częściowo wyładowywać statek przeciążony.

Lichuczki, bardzo lichy.

Lichwarz, lichwnik, lichwiarz.

Lichwiarzyć, lichwić, lichwować, zajmować się lichwiarstwem.

Lichwnik, lichwiarz.

Lichwodawca, płacący procent lichwiarski.

Licie, lanie, wylew.

Licina, posąg odlany.

Licko, liczko, lice.

Licny, licowy, twarzowy.

Licować, 1) zgadzać się z czym, odpowiadać czemu; 2) piętnować; 3) poznawać rzecz skradzioną; 4) rozpoznawać; 5) pozywać do sądu o kradzież; 6) wyrównywać, spajać szczelnie.

Licowanie, pozywanie kogo o kradzież z powodu rzeczy kradzionych, znajdujących się u niego.

Licowany, złapany z dowodem kradzieży, złodziej niewątpliwy.

Licownie, oczywiście.

Licowny, licowany, termin w sprawach o kradzież ujawnioną.

Liczba, w znacz. 1) rachunek czyj, konto; 2) obrachunek, zdanie sprawy; odpowiedzialność; w L-ie zostać komu, pozostać dłużnym.

Liczban, liczbon, liczman, marka do liczenia w grze; rachmistrz.

Liczbę czynić, zdawać rachunek.

Liczbobierca, przyjmujący od kogo rachunki.

Liczmanica, liczmannica, tablica do liczenia.

[177]Liczygrzywna, liczykrupa, dusigrosz, sknera.

Lić1. Lić, lać.

Lić2. Lić, licie, nawalność, prąd, fale.

Lifa, lichwa.

Lifarz, lifnik, lichwiarz.

Ligawica, trzęsawica, topielisko.

Ligawka, dudka pasterska z ostruganych deszczułek zczepionych obrączkami, we środku wylana smołą, przeszło na metr długości.

Lik1. Lik, 1) zawsze, ciągle; 2) jedynie.

Lik2. Lik, 1) liczba; 2) wyliczanie, określony porządek; 3) poczet, zastęp.

Likowitość, liczność.

Likowity, liczny.

Likwierycja, lukrecja.

Lima (łac.), pilnik.

Limita, limitacja, odroczenie, odłożenie, zawieszenie (sejmu a. sądu).

Limitować, odraczać, zawieszać.

Limonja, limunja, cytryna.

Linąć, lunąć.

Liniak, linijak, rynsztok.

Linować, linjować.

Lintkup, litkup.

Liński, lenny, lenniczy.

Lipczejszy, stop. wyż. od lipki, lepki.

Lipień, lipiec.

Lipisty, lepki.

Lipnąć, lipnieć, lepnąć.

Lisfunt, lisfont, lispund, waga = 14 funtom.

List, liść.

Listyna, dokument, dyplomat.

Liszczę, lisiątkolisiątko.

Liszczeć, lichym się stawać, podleć.

Liszczy, lisi.

Liszka, lis.

Lisztwa, listwa.

Liszyca, lisica, liszka.

Liszyć, 1) pozbawić; 2) odstręczyć, odwieść od czego; L. się czego, 1) pozbyć się czego, utracić co; 2) unikać, wystrzegać się.

Litaury, bębny miedziane, kotły.

Litkupnik, świadek sprzedaży, pośrednik, faktor.

Lito, p. Luto.

Litować, lutować.

Litować kogo, 1) litować się nad kim; 2) być pobłażliwym, wybaczyć; [178]3) żałować, skąpić, szczędzić; 4) żałować kogo, ubolewać.

Litownik, więzień, wyzwolony z niewoli.

Litowny, lity, litościwy.

Litra (łac.), funtfunt.

Lity, 1) litościwy; 2) oblany (łzami).

Litygacja (łac.), spór sądowy, proces.

Lityspendencja (ł.), czas trwania procesu sądowego.

Liwk, lifk (niem.), gorset, stanik.

Liziobrazek, lizyobrazek, liżyobrazek, świętoszek, bigot.

Liższy, lichszy.

Liżyobrazek, p. Liziobrazek.

Lnący, lepki.

Lnąć, lgnąć.

Lobegal, rodzaj podatku akcyznego od zboża.

Locht, p. Luft.

Lodwisarz, p. LudwisarzKonwisarz.

Loft, p. Luft.

Loga (z niem. Lagel), beczka, baryłka.

Loka (łac.), ustęp, wychodek.

Lokanda (łac.), zajazd, oberża.

Lokat (łac.), pomocnik nauczyciela.

Lonar, loner, lonhar, lonher, lunar (niem.), budowniczy miejski.

Lonherja, budownictwo miejskie, urząd mający staranie o domy, drogi i mosty miejskie.

Lonny, plenny.

Loność, lenistwo.

Los, majątek, kapitał.

Losownik, lośnik, wróżbiarz, wieszczbiarz.

Lost, p. Lust.

Lostować, p. Lusztykować.

Lostwo, p. Lust.

Lot, czynsz, podatek; procent.

Lotować, taksować, opodatkowywać, czynszować; płacić czynsz.

Lotownik, czynszownik.

Lotunek, 1) lot, latanie; 2) procent, lichwa.

Lozować, luzować.

Loźny, luźny.

Lólek, dziadek.

Lskać, lsknąć, lsknić się, lśnić, błyszczeć.

Lsknisty, lśniący.

Lsnąć, zalśnić, zabłyszczeć.

Lszczący, lśniący.

[179]Lszczeć, lścić, lśnić, błyszczeć.

Lściwy, lciwy, chytry, fałszywy.

Lśknić, lśnić, błyszczeć.

Lśnąć, 1) p. Lśknić; 2) ślepnąć.

Lub, 1) lubo; 2) luby, miły, kochany.

Lubas, lebas, lebus, wątły, słabowity, do niczego; leniwy.

Lubawy, chudy.

Lubie, lubo, przyjemnie, mile.

Lubiezny, lubieżliwy, 1) miły, przymilający się, przyjemny; 2) łagodny, łaskawy; 3) lubieżny, namiętny.

Lubież, rozkosz, ukontentowanie, lubieżność, namiętność.

Lubieżyć, lubować się, znajdować rozkosz, przyjemność.

Lubmyślny, po myśli, przyjemny.

Lubny, piękny, ładny.

Lubo, lub, albo.

Lubość, 1) wątłość, delikatność; 2) rozkosz.

Lubować, 1) lubić; 2) lubować się, rozkoszować się; 3) dogadzać, pochlebiać.

Lucemiernik, p. Licemiernik.

Lucerna (łac.), kaganiec, latarnia.

Lucienny, lutniowy, należący do lutni.

Luczjola, robaczek świętojański.

Lud, ludzie, nieprzyjaciel, wojsko nieprzyjacielskie; pod L-e chodzić, robić rekonesans.

Ludczejszy, luczczejszy, bardziej ludzki.

Ludere (n.), hultajstwo.

Ludln, człowiek nizkiego pochodzenia.

Ludobójca, morderca.

Ludoburstwo, zamieszki.

Ludojedca, ludojedzca, ludożerca.

Ludokradca, ludokrajca, ten, co porywa ludzi, aby ich sprzedać do niewoli.

Ludokupiec, handlarz niewolnikami.

Ludokupny, ludokupiecki, kupczący ludźmi.

Ludołowiec, łowiec ludzi.

Ludomiły, miły ludowi, popularny.

Ludorzeźba, rzeź ludzi.

[180]Ludowisko, tłum ludu.

Ludumiły, p. Ludomiły.

Ludyszcza, tłumy ludu.

Ludzcejszy, ludzciejszy, p. Ludczejszy.

Ludzczeć, ludczeć, stawać się ludzkim, łagodnieć.

Ludzikrajca, p. Ludokradca.

Ludzioprzedawca, p. Ludokupiec.

Luft (niem.), 1) przeciąg, przewiew; 2) otwór do przewiewu powietrza.

Luita (łac.), kara pieniężna, grzywny.

Lukta (łac.), walka.

Luktować, walczyć.

Lulkać, kołysać.

Lumen (łac.), wyjaśnienie, wyświetlenie.

Luminarjum, książka z objaśnieniami czego.

Luna (łac.), księżyc.

Lunar, p. Lonar.

Lunarja, kasa lunara (lonara).

Lundysz, gatunek sukna londyńskiego.

Lunheroński, lunherowski, należący do lunara czyli lonara, lonhera.

Luniak, p. Liniak.

Luński, londyński, zrobiony z lundyszu.

Lup (łac.), wilk.

Lupar, bazior, wilk samiec.

Lupirz, upiór.

Lupr, luprowanie, luprunk, luprynk, wnoszenie skargi.

Luprować, wnosić skargę.

Lust (niem.), uciecha, wesołość.

Lusthauz (niem.), altana w ogrodzie, chłodnik.

Lustr, lustra, 1) świecznik, pająk; 2) blask, połysk; 3) przegląd wojska, manewry.

Lustrans, p. Lusthauz.

Lustrowny, lustrowy, mający lustr, błyszczący.

Lustykować, p. Lusztykować.

Lusy, 1) zwinny, żwawy; 2) smutny.

Lusztyk (niem.), bankiet, wesele, radość, hulanka.

Lusztykować, hulać, bankietować.

Lutać, myśleć; wyrzekać, smucić się.

Lutenica, lutenista, lutnista.

Luteń, luty (miesiąc).

Luterja, luteranizm.

Lutkup, litkup.

Lutnik, lutnista.

[181]Lutniowy, lutowy, dotyczący miesiąca lutego.

Luto komu, żal komu; okrutnie, srogo.

Lutościwiec, człowiek litujący się nad kim.

Lutościwy, litościwy.

Lutość, litość.

Lutować się, litować się.

Lutowanie, litość, zmiłowanie.

Luty, srogi, okrutny.

Luza (z niem.), luzacy, ciury.

Luzak, 1) sługa towarzysza jazdy polskiej; ciura; 2) koń, idący luzem.

Luzytanja, Portugalja.

Luźny, sługa bez pana; hultaj.

Lwiczek, lwiczę, lwię, lwiątko.

Lwopard, lworyś, lampart.

Lwowy, lwi.

Lza, p. Lża.

Lzić, p,p. Lżyć.

Lża, można; nie lża, jeno... = inaczej nie można, jak...

Lżyć, lżejszyć, czynić lżejszym, przynosić ulgę; L. się, stawać się lżejszym; stawać się słabszym; hańbić się.

Lżywy, 1) p. Łżywy; 2) obelżywy, haniebny; 3) lżący, krzywdzący.

Ł.

Łabaj, pies wielki i niezgrabny.

Łabety, kłopoty, tarapaty.

Łabęci, łabęciowy, łabędzi.

Łabęć, łabędź.

Łabować, p. Labować.

Łabudać, 1) z wysiłkiem zbierać, ciułać; 2) wyjednywać z trudnością; Ł. się, biedować, klepać biedę.

Łabuń, łapówka.

Łacha, boczne koryto rzeki.

Łachać, łajać; szczekać.

Łachań, misa, miednica, duża niecka.

Łacinę dać komu, łajać, strofować.

[182]Łacnąć, łacnieć, łaknąć.

Łacnić, robić łacnym, ułatwiać, sprawiać; Ł. się, załatwiać się.

Łacniuchny, łacniuczki, łatwiuchny.

Łacność, łatwość.

Łacny, 1) łatwy, wolny; niezajęty, mający czas,czas.

Łacwi, łacny, łatwy.

Łacznąć, łacznieć, łaknąć.

Łaczność, łaknienie, głód, pragnienie.

Łaczny, łaknący, głodny; łakomy, chciwy.

Łaćwi, p. Łacwi.

Ładynek, ładunek.

Łagiew, łagwica, łagunica, łagiewka, bukłak, naczynie do napoju z drzewa, skóry, kruszczu.

Łagodliwy, łagodny.

Łagodność, w zn. łakoć.

Łagwica, wielka łagiew.

Łaja złaja, gromada psów, psiarnia.

Łakność, p. Łaczność.

Łakota, łakoć, 1) łakomstwo; 2) łakoć, łakotka.

Łakotliwy, łakotny, łakomy na łakocie.

Łamikamień, łomikamień, robotnik rozbijający kamienie.

Łancuch, łańcuch.

Łańcuszny, łancuszny, łancużny (z łac. Torquatus), ozdobiony czyli udekorowany łańcuchem.

Łańtuch (niem.), płótno grube, inaczej: rańtuch, wańtuch.

Łapactwo, łapanina, łapanie, rozchwytywanie, rabunek.

Łapaczka, 1) łapka, pułapka; 2) wykręt, kruczek.

Łapany, goniony (rodzaj zabawy).

Łapica, p. Łapaczka.

Łapochwał, łapochwała, łapocześć, człowiek goniący za chwałą, ambitny.

Łapożonny, uwodzący cudze żony.

Łaska (czes.), miłość, życzliwość.

Łaskać, gładzić, głaskać, pieścić; łagodzić, koić.

Łaskliwość, łaskawość.

Łaskliwy, 1) łaskawy; 2) lubieżny, rozpustny.

Łaskować, 1) łasić się; 2) nazywać kogo łaskawcą, dziękować.

Łaskowość, łaskawość.

[183]Łasktać, łaskotać, łechtać.

Łasy, 1) łakomy; 2) apetyczny, smaczny.

Łaszkować, p. Łaskować.

Łaśliwy, łaszący się, schlebiający.

Łatr (z niem. Klafter), sążeń.

Łatwi, łatwy; Ł.-ie, łatwo.

Ławica, 1) urząd ławników; 2) rząd, szereg; 3) obywatelstwo; 4) sklep z towarami.

Łazacz, łazak, łazęka, szpieg.

Łazęczyć, szpiegować.

Łazęga, łażęka, włóczęga, próżniak; ociężały.

Łaziebnik, łaziennik, kąpielowy, usługujący przy kąpieli; cyrulik.

Łazowy, błotny (grunt).

Łazy, miejsce wypalone po lesie lub zaroślach, zdatne pod uprawę; krzaki, pniaki, chróst; miejsce bagniste zarosłe łoziną.

Łącze, sidło na ptaki.

Łączyć od kogo, w znacz. rozłączać, dzielić; rozdzielać.

Łączysko, łączyszcze, łuk.

Łąkoć, łąkotka, kształt łukowy, półksiężycowy.

Łątka, łąteczka, lalka, marjonetka.

Łątkarz, ten, co robi lalki; ten, co pokazuje marjonetki.

Łbica, łbisko, brzydki łeb.

Łebak, człowiek łebski, tęga głowa.

Łekczywy, łechciwy, łaskotliwy.

Łekstacz, obżartuch.

Łektać, łechtać, łaskotać.

Łepak, p. Łebak.

Łepka, przyłbica, hełm.

Łeskliwy, łechciwy, łaskotliwy.

Łesktać, łechtać, łaskotać.

Łeż (dop. łży), kłamstwo, łgarstwo.

Łęczyć, łączyć, odłączać.

Łęczysko, łęczyszcze, łuk.

Łęgi, zarośla na gruncie błotnistym.

Łęk, 1) łuk; 2) kula czyli wyniosła część siodła, której jeździec się trzyma; 3) warstwa ziemi wygięta od dołu a. ku dołowi; 4) przełęcz.

Łęksać, rozłączać, rozdzielać; p. Łęczyć.

[184]Łększa, odłączenie, rozdzielenie, różnica, rozróżnienie, wybrakowanie.

Łężny, dziki, leśny.

Łga, p. ŁeźŁeż.

Łgostaj, lekkomyślny, wiercipięta.

Łobaty, mający łeb duży.

Łobozg, chwasty.

Łobozie, łoboź, łobuzie, łodygi, badyle, krzaki.

Łochwa, legowisko niedźwiedzia w zimie, gawra.

Łoczyć, p. Łokać.

Łodnik, przewoźnik.

Łodzia, łodzica, łodzie, łódź.

Łodźman, locman (z niem. Lotsmann), sternik, prowadzący okręty do przystani; retman.

Łogosz (węg.), 1) koń orczykowy, przyprzęgany; 2) orczyk.

Łojka, skóra cielęca lub kozłowa, wyprawiona sposobem białoskórniczym.

Łokactwo, opilstwo, obżarstwo, hulanka.

Łokać, żłopać, pić bez miary.

Łokiet (dop. łokta), łokieć.

Łokost, łoskot.

Łoktek, łokietek, człowiek nizkiego wzrostu.

Łoktusza (z niem. Lakentuch), prześcieradło z grubego płótna, płachta.

Łomać, łomić, łamać, zrywać; ważyć się (o losach.losach).

Łona, łuna.

Łoni, zeszłego roku.

Łono, w znacz. podołek, poła.

Łoński, przeszłoroczny.

Łopie, zaraz, wcześnie.

Łoszak, mały koń, źrebak.

Łot, łut.

Łoterski, łotrowski.

Łotok, koryto, którym woda spływa na koło młyńskie, kanał, ściek.

Łotras, łotraś, łotros, łotr.

Łotryni, łotrynia, złośnica, łotrzyca, nierządnica.

Łotrzy, łotrowski.

Łowicz, łowca.

Łowić, szukać, czyhać; dążyć do czego, nastawać.

Łowny, zyskowny.

Łozyna, łozina, wierzba.

Łożnica, łoże, łóżko; sypialnia.

Łożniczy, dozorca łożniczy, pokojowiec.

[185]Łożnik, 1) łóżko, posłanie; 2) poduszka, wezgłowie; 3) siennik, materac; 4) łożnica; 5) łożniczy.

Łóźniczy, p. Łożniczy.

Łsknący, lśniący, błyszczący.

Łsknąć, łsnąć, łszczeć, lśnić, błyszczeć.

Łub, łubka, kora, zwłaszcza lipowa.

Łubek, łubka, strój na głowę panny młodej.

Łubie, sajdak, kołczan.

Łubież, łupież, skóra obdarta ze zwierzęcia.

Łubka, łubianka, pudło łubiane, krobka.

Łuczać, łuczyć, celować, mierzyć z łuku; przen. trafiać, dążyć do czego, mieć co na oku.

Łucznik, rodzaj kominka do oświetlania łuczywem.

Łudarka, zwodnica, mamicielka, obłudnica.

Łudarstwo, ułuda, mamidło; łudzenie, pochlebianie.

Łudarz, zwodziciel, oszust, pochlebca.

Łudliwy, łudny, łudzący, ułudny.

Łudność, p. Łudarstwo.

Łudzić czas, zabijać czas.

Ług, 1) łęg, łąka błotnista; 2) kara pieniężna.

Ługowaty, bagnisty, błotnisty.

Ługowisko, gaj.

Łukać, hukać.

Łukawy, chytry, podstępny; chciwy, zazdrosny; zły duch.

Łukowłajca, łukowładca, władający łukiem.

Łukownik, łucznik.

Łuna, księżyc.

Łupa, 1) kawał, kupa; 2) zez, zezowaty.

Łupak, pieniądz miedziany.

Łupanica, kawał, bryła, odłam.

Łupca, rabuś, łupieżca.

Łupia, łupiestwo.

Łupica, skóra, obdarta ze zwierzęcia.

Łupich, oprawca, kat.

Łupień, bicie, cięgi.

Łupież, 1) skóra obdarta zwierzęcia; 2) futro; 3) zwierzę wypchane: 4) łup.

Łupikościół, świętokradca.

Łupki, łupliwy, dający się łupać.

[186]Łupstwo, łupiestwo.

Łuskać, łusnąć, trzaskać, chrupać, chrobotać.

Łuskinowaty, łuskowaty.

Łuskina, łuskinia, łuskwina, łuspina, łupina.

Łusta, kromka, krajanka.

Łuszczybochenek, darmozjad, pasorzyt, pasibrzuch.

Łuszczydło, drzewo łuskowate.

Łuszczyna, łupina.

Łuzak, łączka, smug, bagno.

Łuzina, łużyna, bagnisko, mokradło, sap.

Łuża, kotlina, pełna wody,wody.

Łużyk, 1) łączka; 2) gaj.

Łycz, nos, ryj.

Łyczak, 1) powróz z kory lub sitowia; 2) chodak z łyka lipowego.

Łyczakowy, zrobiony z łyka.

Łygać, często łgać.

Łygoń, próżniak.

Łykać, łkać, szlochać.

Łykawica, wyboje na drodze zasłanej śniegiem.

Łykawiec, moczar śród pól.

Łyktusić, popijać, zapijać.

Łynąć, lunąć.

Łyskać, błyskać.

Łyskawica, błyskawica.

Łyst, łysta, łystka, łystcian, łydka, łyda.

Łystcian, łystciany, łystciówki, ubiór na łydki, skórznie, pończochy.

Łyszyć, p. Liszyć.

Łyt, łyta, łytka, łyda, łydka.

Łyżnik, żołnierz z łyżwami śniegowemi na nogach.

Łyżować, łyżwować.

Łyżwa, statek do spławu zboża.

Łzawica, łzawnica, naczynie do zbierania łez na pogrzebie.

Łzawny, żałosny, czuły, wzruszający.

Łzezka, łezka.

Łża, p. Łeż.

Łżyczka, kłamstwo, kłamstewko.

Łżywość, fałsz.

Łżywy, kłamliwy, fałszywy; Ł.-ie, kłamliwie, fałszywie.

[187]

M.

Machabejczyk, patrjota, dobry obywatel kraju.

Machacz, 1) szermierz; 2) zbiegzbieg.

Macharzyna, pęcherz; kapciuch; worek.

Machjawel, podstępny, chytry, obłudny krętacz, intrygant.

Machlanina, machlarstwo, machlerstwo, szalbierstwo, matactwo, szacherka.

Machlarz, machlerz, 1) p. Mekler; 2) szalbierz, krętacz, szachraj.

Machlerka, szalbierka, oszustka.

Machlerstwo, szalbierstwo.

Machlować (z n. Mächler, szachraj), okpiwać, oszukiwać, szachrować; fałszować.

Machram (tur.), rodzaj materji tureckiej.

Macica, matka, rodzicielka, macierz, gniazdo.

Macić, matkować, być matką.

Macieć, macać.

Macierz, 1) matka; 2) maciora, świnia prośna.

Macierzy, macierzyn, matczyn.

Macierzyna, macierzyzna, spadek po matce.

Maciora, matka.

Macloch (z niem. Mäuseloch, mysia dziura), 1) szpara, szczelina, dziura; 2) jaskinia, pieczara; 3) framuga, wnęka.

Macoszynny, macoszyński, macoszy.

Maczloch. p. Macloch.

Mać (dop. macierzy), matka.

Magać, machać, migać się, ruszać się, przewracać się, następować komu na nogę.

Magaz, magazen, magazyn.

Magaźny, magazynier.

Magdeburgja, magdeburja, magdebury, majdeburg, prawo magdeburskie.

Magierski, węgierski, madziarski.

[188]Magierszczyzna, węgierszczyzna.

Magistrostwo, majstrostwo.

Magnalja, magnaterja.

Maiciel, właściciel.

Maistrat, magistrat.

Maisz, 1) młody niewolnik; 2) towarzysz.

Majak (tatar.), 1) droga uboczna, manowce; 2) kozak, lekki jeździec; 3) miraż, złudzenie wzrokowe.

Majdan1. Majdan, plac publiczny, miejsce niezabudowane.

Majdan2. Majdan, łęk u łuku, który napina cięciwę.

Majdannik, dozorca majdanu.

Majdeburg, p. Magdeburgja.

Majdek, majtek.

Majer, majerz (niem.), folwark, futor.

Majestacja, majestat, wielkość, godność, wspaniałość.

Majestatny, majestatyczny.

Majętniczka, majętnostka, mała majętność.

Majuskuły, duże litery drukarskie.

Makać, bić.

Makadyn, makata.

Makar, makaron.

Makietka, model figury u snycerza zmniejszony.

Maklerz-mekler, mekler, faktor.

Makowiczy, makowy.

Makszta, maszt.

Makuba, gatunek tabaki do zażywania.

Makula, p. Makuła.

Makuleusz, brudas, niechluj; duch nieczysty; zły duch.

Makuła (łac.), plama; obelga; odrobina, troszka.

Malacja (ł.). cisza morska.

Malamuch, p. Mameluk.

Malcki, maltański.

Malem, bezmała, prawie.

Malęki, maleńki.

Malice, litery używane na napisy tytułowe.

Malka, mąka.

Maloneczek, meloneczek.

Malowańszy, malowany.

Malteński, maltański.

Maltyk (niem.), jedzenie, obiad, biesiada.

Malucki, maluczki, maleńki.

Maluda, maluta, malizna, małe dziecko; drobiazg, drobnostka; bagatela.

Malun, melon.

[189]Maluśty, maleńki.

Malutuperny, maluturny, maleńki.

Małanka, błyskawica bez grzmotu.

Małdr (z niem. Malter), miara na zboże.

Małdrat, małdr, dziesięcina, uiszczana ziarnem.

Małdrzyk, 1) mały ser z mleka słodkiego; 2) placek; złożyć ręce w M., złożyć dłonie na krzyż tak, aby ich powierzchnie wewnętrzne dotykały się.

Małkament (mankament), zamęt, rejwach.

Małmazja, małmazka (od nazwy miasta Malvasia), słodkie wino greckie.

Mało, w wyr. omale, skąpo, szczupło; w male, w krótkości; bez mała, bez potrzeby; pomału.

Małochutny, mołochętny, niezbyt chętny.

Małodobry, małodobrski, 1) niedobry, nieludzki; 2) kat.

Małoukini, kobieta niedouczona.

Małoukinia, niedouk, niedouczony.

Małowiarek, małowiernik, człowiek małej wiary, niedowiarek.

Małozbożny, niezbyt pobożny.

Małp, samiec małpy.

Małuśćki, maleńki.

Małwazja, p. Małmazja.

Mamcarz, syn mamki.

Mameluk, mamaluch, malamuch (z arab. mamluk, niewolnik), niewolnik i żołnierz turecki obcej narodowości; prz. człowiek bez własnego zdania, ślepo ulegający jakiemu stronnictwu.

Mamlać, żuć.

Mamliwy, mamiący, zwodniczy.

Mamon, mamona, bogactwa.

Mamot, p. Momot.

Mamotać, mówić niezrozumiale, bełkotać.

Mamrać, mamruczeć, mamrotać, mruczeć pod nosem, mówić niewyraźnie.

Mamuna, 1) kobieta; 2) zły duch, poczwara.

Mamzer, mamżer (hebr.), 1) bękart; 2) przechrzta, meches.

[190]Man (niem.), lennik, hołdownik, wasal.

Mancle, paciorki bursztynowe.

Mandorla (włos.), aureola na obrazie, kształtu migdała.

Mandrować, wędrować.

Mandukcja, p. Manudukcja.

Manegnatki, anegdotki.

Mangał, kadzielnica, fajerka.

Manikować, oszukiwać, szachrować.

Manista, 1) szachraj, krętacz; 2) szynkarz.

Mankat, mańkut.

Mannela, manela, naramiennik, bransoleta.

Manowie, manowisko, manowiec, bezdroże, wertep.

Manowstwo, p. Maństwo.

Manowy, p. Mański.

Mantel, mantyl (niem.), płaszcz.

Mantolet, mantyla; płaszczyk.

Mantyka (łac. mantica, torba), 1) torba, biesagi, sakwy; 2) mantyk, zrzęda, nudziarz.

Mantykora, ludojad (zwierzę).

Manudukcja, kierunek, dyrekcja, przewodnictwo; opieka.

Manzer, p. Mamzer.

Manżel (czesk.), małżonek.

Manżelstwo, małżeństwo.

Manżonek, małżonek; M.-ka, małżonka.

Mańka, lewa ręka.

Mańki, kusy, skąpy, za mały.

Mański, lenny, lenniczy, hołdowniczy.

Maństwo, lenność, feudalizm; straż.

Marachować się, męczyć się, nużyć się.

Maras, bagno, błoto.

Marcha, mercha, myrcha, 1) stary koń, licha szkapa, wywłoka; 2) człowiek stary do niczego; 3) trup, padlina.

Marchołstwo, warcholstwo.

Marchołt, marchułt (z n. Markolf), larwa, upiór, straszydło nocne; przen. warchoł.

Marczyć się, parzyć się (o zwierzętach).

Mardać, margać, merdać, machać ogonem.

[191]Margatny, chory, niezdatny.

Margocić się, 1) markocić się, smucić się; 2) brzydzić się.

Markiewicz, margrabicz, syn margrabiego.

Markiez, markiz, margrabia.

Markocić, martwić, smucić, frasować.

Markot, dąsy.

Markotać, mamrotać, mruczeć pod nosem.

Markotliwy, 1) mrukliwy, mamrocący, gderliwy; 2) markotny, niezadowolony, zafrasowany.

Markowiec, mieszkaniec marchji.

Markwiz, markiz, margrabia.

Marmus, gęba, pysk.

Marnacja, strata, zmarnowanie.

Marnica, rzecz albo osoba marna.

Marnochwalca, samochwalca.

Marnotractwo, marnotrata, marnotratność, marnotrawstwo.

Marnotraćca, marnotrawca.

Marnostratliwy, marnotratnik, marnotratny, marnotrawny, marnotrawiący.

Marskość, wychudnienie, uwiąd.

Martahuz, martauz (z węg. martaloc), kradnący i sprzedający ludzi, handlarz niewolników.

Martwic, martwiec, trup, upiór.

Marykować, p. Amarykować.

Marynały (łac.), spodnie.

Marytalny, małżeński.

Marzec, w wyr. zarwać M-a, pracować w polu wieczorem; zajeść M-a, nie skończyć roboty do wieczora.

Marzeniec, marzyciel.

Marzena, marzyna (ukr.), bydło rogate.

Mas (niem.), miara, garniec.

Masalny, masowy.

Masia, maża, wózek.

Maskać, muskać, głaskać.

Maski, p. Mastki.

Masłek, niewieściuch, piecuch, mazgaj.

Masłocznik, człowiek, odurzający się [192]masłokiem; szaleniec, półgłówek.

Masłok (włos.), odurzający wywar z ziół; także masłocznik.

Masłowanie, bicie, cięgi, wały.

Masno, drogo, słono; tłusto, ściśle, twardo.

Masny, masowity, masywny.

Mastajnia, masztarnia, stajnia.

Mastki, mastny, mazisty, mażący się, tłusty, gliniasty.

Mastykatorjum, żuwka, lekarstwo, trzymane w ustach i żute dla uwolnienia się od flegmy.

Mastykować (łac.), żuć, gryźć.

Masyfowy, masywowy, masywny, lity, nie dęty, twardy.

Maszczka, maska.

Maszkarnik, mężczyzna zamaskowany.

Maszkary, widowiska publiczne (w maskach) podczas obrzędów weselnych lub przy innych okolicznościach.

Maszkiecić, zajadać łakocie, wybierać co najlepsze.

Maszkietnik, łasuch, łakomy.

Maszkować, maskować.

Maszta, maszt.

Maściarz, aptekarz.

Maściodziej, ten, co robi maści.

Maślnice, zapusty.

Mat dać komu, zakasować, zaćmić kogo.

Mataczyna, 1) matactwo, krętactwo, szalbierstwo; 2) zamęt, zawierucha.

Matać, 1) kim: oszukiwać, okłamywać kogo; 2) mataczyć, plątać, gmatwać.

Matador (z hiszp. matador, zabójca), 1) najstarszy atut w grze l’hombre; 2) osoba znakomita, potentat, wielka ryba.

Matamor (hiszp.), junak, zuch.

Matanina, 1) gmatwanina, powikłanie, zamęt; 2) matactwo, krętactwo, szalbierstwo.

Mateczny, matczyn.

Matematacz, (przekręcone z matematyk), kuglarz, astrolog, szarlatan.

[193]Matlać, 1) matwać, gmatwać, wikłać; 2) macać.

Matlerz, mekler, faktor, pośrednik.

Matoga (z czes. matoka), straszydło, poczwara, widmo.

Matołectwo, karłactwo, niedołęstwo.

Matołek, mały, szpetny, głupkowaty, półgłówek.

Matołka, 1) niedołęga, karzeł, idjota; 2) straszydło, mara.

Maturować (łac.), hodować aż do dojrzałości; M. się, dojrzewać.

Mauzoł, mauzoleum, grobowiec.

Maza, zmaza, plama.

Mazalanka, mazelonka, melsonka, suknia kobieca; spodnie z zielonej tkaniny wełnianej.

Mazamora, mieszkanie niewolników maurytańskich.

Mazanek, mazanik, p. Masłek.

Mazaniec, człowiek zarażony.

Mazanka, lepianka.

Mazelonka, p. Mazalanka.

Mazga, brzydka brudna baba; ropucha.

Mazgać, klecić, fuszerować.

Maża, wóz łubiany czumacki na Ukrainie zaprzężony wołami.

Mażeństwo, małżeństwo.

Mażga, błoto rozbełtane, grzęzawisko.

Mażonek, małżonek.

Mączyca, bielidło, puder.

Mądel, mendel.

Mądo, mądy, mądzie, jądra męskie.

Mądryni, mądrucha, kobieta mądra.

Mąłdrzyk, p. Małdrzyk.

Mąłżeństwo, małżeństwo.

Mąułpa, małpa.

Mążonek, małżonek.

Mciwy, mćwy, miłościwy.

Mdliwość, mdłość.

Meat, (łac.), przejście, droga, bieg.

Mech, niedźwiedź.

Mecha, miód pity.

Mechera, mecherz, męcherz, miecherz, pęcherz.

Mechniasz, błotniste miejsce w lesie, pełne mchówmchów.

Medelan (z włosk. mezzalana), tkanina wełniana albo lniana.

[194]Medjanok (hiszp.), północ; uczta o północy.

Medjanota (łac.), średnik.

Medł, mdły.

Medycki, medyczny.

Medyka, medycyna.

Medylunjum, pierwsza kwadra księżyca.

Megać, stanąć.

Meglować, męglować, maglować.

Mej, ej! no! hej!

Mekicić, tumanić, zwodzićzwodzić.

Melabija, biesiada.

Melamp, melampus, (gr.), gatunek psa myśliwskiego.

Melankolja, melancholja.

Melcie, mielenie.

Melihbasz, melikbesz (ar.), rodzaj tkaniny.

Mełcie, mielenie.

Mełka, omyłka, pomyłka.

Mełty, mielony.

Membrana, membran (ł.), 1) pargamin; 2) pismo urzędowe, dokument; kwit, rewers.

Memnog, minóg.

Memorowanie, uczenie się na pamięć.

Menada, towarzyszka Bachusa, bachantka.

Menar, minaret, wieża wysmukła na meczecie.

Menca, p. Minca.

Mencarnia, mennica.

Mencarski, p. Mincarski.

Mendyk (łac.), żebrak, mnich żebrzący.

Mendykant, żak żebrzący.

Menestra (włos.), rosół włoski.

Menica, p. Minca.

Meniczny, menniczy.

Mentelusz, mentlik, mentyk, p. Mantel.

Mentlik, mętlik, mętyk, płaszczyk.

Menwet, menuet, rodzaj tańca.

Meoński (łac.), pochodzący z Meonji w Azji Mniejszej, bohaterski, sławę głoszący.

Mercha (niem.), bezwstydnica, nierządnica, wszetecznica.

Mere, podobnie, prawie, akurat.

Merem, koniecznie.

Merkurjusz, 1) Merkury, (bożek i planeta); 2) kupa kamieni, służąca za drogowskaz.

Merskać smagać rózgami, chłostać.

[195]Mespil, mespuł (niem.), niesplik.

Meszka, niedźwiednica, marucha.

Meszkita, meczet, świątynia mahometańska.

Meszne, knieja, w której niedźwiedzie mają legowiska.

Meszny, mszalny.

Meszysty, mszysty.

Met, mat (w szachach); przen. klęska, porażka.

Met, meta (łac.), cel, kres.

Metelnik, kuglarz.

Metki, żwawy, rzutki, sprytny.

Metlarz, mętlarz, wichrzyciel, bałamut.

Metlić, metlować, p. Mętlić.

Metrykant, metrykarz, urzędnik, zarządzający metryką czyli archiwum, archiwista.

Mezelan, p. Medelan.

Męcherz, męcherzyca, męcherzna, męchyrz, pęcherz; p. Mechera.

Męcina, płyn zmącony.

Męczenica, męczennica, katownia, miejsce tortur.

Mędrela, mędrelek, mędrka, mędrek, człowiek przemądrzały.

Mędrocha, mędrochna, kobieta przemądrzała.

Mędrohel, mędroszek, p. Mędrela.

Mędrować, mędrkować.

Mędzelan, mędzełan, p. Medelan.

Mękal, mękala, nudziarz; męczydło; niedołęga.

Męskie, męsko, po męsku.

Męszczyński, męski.

Mętel, mętlik, p. Mantel.

Mętlarstwo, mącenie, wichrzycielstwo, zaburzenie.

Mętlić, mącić, wichrzyć, gmatwać, bałamucić; M. się, kręcić się, wyłaniać się niewyraźnie, ochapiać się.

Mętlować, p. Mętlić.

Mętnik, mąciciel, wichrzyciel.

Mętoperz, mętopyrz, nietoperz.

Mężata, mężatna, zamężna.

Mężczeński, mężczyński, męski.

Mężnoczynny, postępujący po męsku, odważnie.

Mężny, w znacz. 1) dorosły na mężczyznę, [196]dojrzały; 2) silny, tęgi, mocny.

Mężobójski, mężobójczy, morderczy.

Mężona, meżowamężowa, mężyca, mężyna, niewiasta dzielna, odważna, bohaterka.

Mężyć, wydawać za mąż, swatać; M. się, żenić się.

Mężyna, p. Mężona.

Mężysta, p. Mężata.

Mgławy, łatwo mknący, żwawy, wartki.

Mgnąć, pomknąć, poruszyć; mignąć, mrugnąć.

Mialcza, mielizna.

Mialszy, miałczejszy, mielszy (stop. wyż. od miałki).

Miały, miałki.

Miana, odmiana, zmiana.

Mianie, mienie, posiadanie; uważanie za co.

Mianowity, 1) wyraźny, stanowczy; 2) znamienity, znakomity.

Miańba, zmienianie się, zamiana.

Miarkowany, miarniuczki, miarny, umiarkowany, mierny.

Miarność, mierność.

Miartwy, martwy.

Miasto, miejsce.

Miaszkanie, mieszkanie.

Miaukać, żebrać.

Miawczeć, miarczeć, mrawczeć, mramczyć, miauczeć.

Miazdra, 1) błonka, skóra, naskórek; 2) cera.

Miąsz, miąż, miąższ, gęstość, objętość.

Miąszeć, miąższeć, zgęszczać się, grubieć.

Miąszy, miąższy, gruby, gęsty.

Miąższość, grubość, gęstość.

Michałki, drobnostki, błahostki, drobiazgi; drobne hausty, łyki.

Midera, ruina, upadek.

Miderja, zmarnienie.

Miech, w wyr.: w miech włożyć piszczeli: przestać mówić, umilknąć, ustąpić, spokornieć (dudy w miech!).

Miechcić się, migotać, błyszczeć.

Miecherz, p. Mechera.

Miechowita, bożogrobiec, zakonnik lub rycerz Grobu Pańskiego (w Miechowie).

Miechtać, zmiatać.

Miecić1. Miecić, mać, miewować, mieć, miewać.

[197]Miecić2. Miecić, miotać, rzucać, ciskać.

Mieczerz, polerownik broni.

Mieczna, miecznikowa.

Mieczny, miecznik, urzędnik noszący miecz monarszy.

Mieczobój, szermierz.

Mieczykowie, sitowie, trawa łęgowa.

Mieć, w wyr. M. nad kogo, mieć pierwszeństwo, przodować.

Miedlić, międlić (wycierać len albo konopie w międlicy dla oddzielenia włókien od paździerzy).

Miedny, obfitujący w miód, miododajny.

Miedziennik, kotlarz.

Miedzy, między.

Miedźwiedź, niedźwiedź.

Miedźwny, miodowy, słodki.

Miegoć, wilgoć.

Miegotać, migotać.

Miegotny, wilgotny.

Miejstce, miejsce.

Miekarz, słodownik (robiący słód).

Miekcić, p. Miektać.

Miekowisko, miekowsko, miecz.

Miektać, migotać, błyszczeć, połyskiwać.

Miekut, miecz.

Miel, miela, mielizna.

Mielcuch, słodownia.

Mielczyzna, sól pokruszona na miał.

Mielibasze, mielikbesze, bogate haftowane kobierce jedwabne.

Mieły, 1) miły; 2) miałki.

Mienić co, powoływać się na co.

Mienie, imię, dobre imię.

Mienny, odmienny, zmienny.

Mieńcarz, wekslarz, bankier.

Mier, mir, pokój.

Mierendzać, mieryndzać, przeżuwać (paszę).

Mierne, dział gruntu odmierzony.

Miernie, pod miarę, dokładnie.

Mierniuczko, mało, miernie, słabiutko.

Miertwić się, męczyć się, cierpieć.

Mierunka, morela.

Mierzchać, mierzchnąć, zmierzchać się.

[198]Mierzchomie, o zmierzchuzmierzchu.

Mierzętność, (mier-zęt-ność), niechęć, wstręt.

Mierziać, mierzić, obrzydzać.

Mierziączka, obrzydzenie, wstręt, ohyda.

Mierzieniec, człowiek obmierzły, obrzydliwiec.

Mierziennik, stręczyciel nierządu.

Mierzięczyć się, kłócić się obmierźle, robić piekło.

Mierzioność, brzydota, sprosność.

Mierziony, obmierzły, obrzydliwy, brzydki.

Mierzk, zmierzch.

Mierzkać, p. Mierzchać.

Mierzyn, mierzynek, mierzyniec, koń roboczy.

Mierzytelny, według miarymiary.

Mierżliwość, obmierzłość, obrzydzenie; nudności, mdłości.

Mierżliwy, obmierzły, obrzydliwy, wstrętny.

Mierżączka, p.MierziączkaMierziączka.

Miesce, miejsce.

Miescki, miejski.

Miesięcznictwo, chodzenie po miesiącu, lunatyzm.

Miesporny, nieszporny, popołudniowy.

Miestce, miejscemiejsce.

Mieszała, mieszaniec, mąciciel, wichrzyciel.

Mieszczańczuk, mieszczuch.

Mieszecznik, obojnak, hermafrodyta.

Mieszek, prz. pieniądze.

Mieszka, zamieszka.

Mieszkacz, mieszkaniec.

Mieszkać na czym, trudzić się czym; M. do czego, M. w czym, żyć, pędzić życie; cieszyć się czym, używać, oczekiwać, nie śpieszyć się, ociągać się, zwlekać, zaniedbywać; M. z kim, żyć, przestawać, obcować; M-a mi, M-a mi się, nudzi mi się, niecierpliwię się.

Mieszkaniczko, mieszkanie, komora, gniazdo.

Mieszkanina, mieszkanie, zwłoka, mitręga, strata czasu.

Mieszkawać, mieszkiwać, często mieszkać.

Mieścic, mieszkaniec miasta, mieszczanin.

Mieśćce, miejsce.

Mieśćki, mieśćski, miejski.

Mietać, miotać, rzucać, ciskać; M. się, zalecać się.

[199]Mietelnictwo, sztuka mietelników.

Mietelnik, linoskoczek, kuglarz.

Mietlić się, p. Mętlić.

Miewidło, mlewo (mielenie, mąka).

Mieździć się, puszczać miazgę, ślinić się, pienić się.

Mięcienki, mięciuchny.

Miękkoliczny, mający miękkie lico.

Miękućki, mięciuchny.

Mięsić, miesić, rozczyniać, wygniatać ciasto.

Mięsopustować, obchodzić mięsopust czyli karnawał; hulać, biesiadować.

Mięspór, nieszpór.

Mięsz, miąższ, gęstość, grubość.

Mięszeć, miąższeć, nabierać miąższu, gęstnieć, grubieć.

Mięszek, mieszek, worek.

Miętczyć, miękczyćmiękczyć.

Miętlić, p. Mętlić.

Miętolić, miąć, kruszyć, łamać.

Mięż, mięższ, p. Mięsz.

Mięższeć, p. Mięszeć.

Mięższy, miąższy; grubszy.

Migdał, fircyk, frant, gach, prostak.

Migoć, wilgoć.

Migot, migota, migotanie, blask drżący.

Mijać co, pozbywać się czego, sprzedawać co.

Mikstat, miksztat (z niem. Miethstätte), miejsce, rynek, gdzie się tragarze zbierają.

Mikstatnik, miksztatnik, wynajmujący się do noszenia ciężarów, tragarz.

Milczalnica, cela pustelnika, pustelnia.

Milczana, milczenie; tajemnica, sekret.

Milczastość, milczatość, milczętość, skłonność do milczenia.

Milczasty, milczaty, milczący, skłonny do milczenia.

Milczem, milczkiem.

Milczena, p. Milczana.

Milczęcy, milcząco, milczkiem.

Milić co, lubić, rozkoszować się czym.

Milkliwość, skłonność do milczenia.

Miluchnowienny, wiejący mile, miłowiewny.

Miłosierdny, miłosierny.

[200]Miłosierdzieństwo, miłosierdzie.

Miłosiernik, człowiek miłosierny.

Miłosirdzie, miłosierdzie.

Miłoszek, miłośnik, kochanek.

Miłościwać komu, nazywać kogo miłościwym panem, waszmościać, tytułować wysoko.

Miłośnica, kochanka, nałożnica.

Miłośniczy, miłosny.

Miłownik, miłośnik.

Mim, rodzaj farsy u star. Rzymian.

Mimopławem, płynąc mimo.

Mimowiestny, mimowiedny, bezwiedny.

Minąły, miniony, ubiegły.

Minca, mynca, 1) moneta, pieniądz; 2) wekslarstwo, bankierstwo; 3) mennica.

Mincarski, 1) menniczy, 2) wekslarski, bankierski.

Mincarstwo, 1) mennictwo; 2) bankierstwo, wekslarstwo.

Mincarz, mennicznik; ten, co bije pieniądze.

Mincować (niem.), bić monetę.

Mincownik, wekslarz, bankier.

Minera, 1) kopalina, kruszec, ruda; 2) miny, kopalnie.

Minęły, miniony, ubiegły.

Minica, 1) moneta; 2) mennica.

Miniczny, menniczy.

Minister, pastor; przeor; pomocnik przełożonego u Jezuitów; generał zakonu Franciszkanów; oficjalista.

Ministrzyszcze, p. Minister.

Minna (niem.), miłość.

Minnica, mennica.

Minscetel (niem.), pieniądz papierowy.

Minstrel, średniowieczny śpiewak wędrowny.

Minuciarnie, punktualnie.

Minucja, 1) kalendarz z wieszczbami; 2) drobnostka, błahostka.

Minucjarz, 1) ten, co układa minucje, czyli kalendarze; 2) człowiek drobiazgowy, pedant.

Minuskuł, mała czcionka, mała litera.

Minuta, wypis, wyciąg [201]wyroku sądowego; pierwsze ułożenie (bruljon) referatu, wyroku.

Minuterja (włos.), drobiazgowość, pedanterja.

Minwet, menuet, dawny taniec.

Miodność, słodycz.

Miodonoszy, miodonośny.

Miodownik, 1) sprzedający miód; 2) pijący miód; 3) piernikarz; 4) piernik.

Miop (grec.), krótkowidz.

Miot, 1) przestrzeń lasu, obstawiona sieciami, w której znajduje się zwierzyna spędzona przed łowami; 2) ląg.

Miotłasty, miotlasty, podobny do miotły.

Miotłować, chłostać miotłami.

Mir, 1) pokój, spokój; 2) zgodność, harmonja; 3) ślub, przysięga; 4) prawo zamieszkania, prawo obywatelstwa; 5) poważanie, wziętość; 6) gmina, gromada.

Mirabolan (z grec. myrobalanos), rodzaj figi.

Mirliflor (franc.), kobieciarz, lowelas.

Mirmidoński, mrówczy.

Mirny, zgodny; spokojny.

Miroczynny, godzący, jednający.

Miroczyńca, pojednawca, rozjemca.

Mirołomca, naruszyciel pokoju.

Mironosica, jedna z niewiast, które ciało Chrystusa namaszczały.

Mirsk, zmierzch.

Mirtynek, wino mirtem przyprawione.

Mirułomca, p. Mirołomca.

Mirza, książę, wódz tatarski, szlachcic perski albo tatarski.

Mirzch, zmierzch.

Mirzyć, uśmierzać, uspokajać; M. się, zawierać pokój a. przymierze, godzić się, jednać się.

Misiurka (z arab. mihfar), rodzaj czapki żelaznej z takąż siatką spadającą na ramiona.

Mistat, p. Mikstat.

Mistatnik, p. Mikstatnik.

Misterkini, mistrzyni.

Misterstwo, mistrzostwo.

Mistrzować, przewodzić, być mistrzem.

Mistrzowny, mistrzowski.

Mistuk, p. Mituk.

[202]Misywa, odezwa, pismo, list, posłanie.

Miszkulancja, mieszanina do jedzenia, prawdopodobnie sałata z różnych jarzyn.

Miśla (lit.), zagadka.

Mitelfoder (ang.), półfoder, miara na różne rzeczy.

Mitrzężyć, mitrężyć.

Mituk (tat.), krótki czaprakczaprak.

Mizernica, mizeraczka, kobieta mizerna, zmizerowana.

Mizernik, mizerak, człowiek mizerny, zmizerowany, zbiedzony.

Mizerykordja (łac.), krótki miecz, puginał do dobijania rannych.

Mizg, umizg.

Mizgać, mizgnąć, 1) mrugać; 2) stroić; M. się, umizgać się.

Mizguś, umizgus, zalotnik, gach.

Mizinny, mizynny, mieziny, miezynny palec najmniejszy, mały palec.

Mkły, 1) szybko pomykający się, posuwisty; szybko przemijający, przelotny, znikomy; 2) M. do czego, skory, prędki, szybki, skwapliwy, porywczy, skłonny; 3) wysmukły, gibki, giętki.

Mleczno, mleczywo, nabiał.

Mlekoliczny, mający lica mlecznej białości.

Mliwo, mlewo (mielenie, mąka).

Młacać, często młócić.

Młako, młaczysko, bagnisko, moczar.

Młocek, młócący zboże.

Młociebny, służący do młócenia.

Młoczka, młocka, młócenie.

Młod, młody.

Młodec, młode zwierzę.

Młodeńki, młodziuchny.

Młodnik, zagajnik, młody las.

Młodosławny, sławny za młodu.

Młodość, młodzi ludzie, młodzieńcy, młodzież.

Młodożeństwo, 1) wczesne ożenienie się; 2) nowożeńcy.

Młoducha, młoda dziewczyna.

Młodzawy, wyglądający młodo.

[203]Młodzianka, młodzionka, młoda.

Młodziczka, dzieweczka, młode dziewczę.

Młodziczki, młodziuchny.

Młodziec, młodzieniec.

Młodzienica, młoda dziewczyna.

Młodzikowy, młodziankowy, przypadający w czasie nowiu.

Młost, garnek do mleka.

Młota, młoto, młóto (z n. Malz), słód, słodziny.

Młotować, kuć młotem.

Młożyć, mnożyć.

Młóćba, młockamłocka.

Młódka, 1) kobieta młoda; 2) płótno na ubiór głowy panny młodej.

Młynnik, młyn.

Młynny, młyński.

Mna, 1) mniemanie; 2) wzmianka.

Mnażać, często mnożyć.

Mnąć, mniemać.

Mnichowszczko, biedny, nędzny mnich.

Mnie, mniej.

Mnieć, mniemać.

Mniejszoroczny, mniej niż rok mający.

Mniemieć, mnimniać, mniemać.

Mnimacz, mniemający.

Mnimać, mnimniać, mniemać.

Mniski, mniszy, dotyczący mnicha.

Mnog, mnogi.

Mnogdy, wiele razy, częstoczęsto.

Mnogopieczołowity, wielce pieczołowity.

Mnogosłowić, wiele mówić.

Mnogoświetły, bardzo jasny.

Mnogszy, liczniejszy.

Mnoho, mnogo, wiele.

Mnożca, mnożyciel.

Mnożstwo, mnóstwo.

Mobilje, ruchomości.

Mocibdziej, mociumdziej, mociumpan, miłościwy pan dobrodziej, (wyrazy, wtrącane w rozmowie jako przysłowia osobiste).

Mocnie, mocno.

Mocnik, pełnomocnik.

Mocność, mnóstwo, wielka ilość.

Mocować kogo, co, 1) przewyższać siłą, zwyciężać; 2) gwałt komu zadawać; M. nad kim, panować.

Mocownik, zapaśnik.

[204]Moc szpetna, potwór, straszydło.

Moczadło, moczydło, 1) moczar, stawek, kałuża służąca do moczenia lnu i konopi; 3) staw, zbiornik wody; 4) ogon smoka.

Moczarzysty, bagnisty.

Modelusz, model, wzór.

Moderat, wstrzemięźliwy, umiarkowany.

Moderek, modrak, bławatek.

Moderowny, wstrzemięźliwy, umiarkowany.

Moderz, nici barwy modrej.

Modlać się, modlić się.

Modlarstwo, praktyki religijne, bigoterja.

Modlarz, bałwochwalca.

Modlca, p. Modliciel.

Modlebnia, modlewnia, p. Modlitewnia.

Modlebny, bałwochwalczybałwochwalczy.

Modliciel, modlący się.

Modlić Boga, modlić się do Boga, błagać Boga; M. się komu, cześć mu oddawać, kłamać się mu, prosić pokornie, molestować.

Modlisty, modlitewny, służący do modlitwy.

Modlitewnia, modlitewnica, modlitewnik, miejsce, gdzie się modlą, dom modlitwy, kaplica.

Modlitewnik, 1) modlitewnia; 2) zbiór modlitw, książka do nabożeństwa.

Modlitwnik, p. Modliciel.

Modliwać się, często się modlić.

Modlnica, p. Modlitewnia.

Modła, wzór, prawidło, sposób; ofiara całopalna, pokłon, oddanie czci; M-y, modlitwa, błaganie.

Modłek, ten, co błaga pokornie; pochlebca.

Modny, stosowny, odpowiedni, należyty.

Modrak, modraczek, rodzaj koszuli.

Modrzeć, niebieszczeć, błękitnieć.

Modziasty, modny.

Mogilnik, cmentarz; grób, krzyż na grobie.

Mogiłki, cmentarz.

Moglić się, modlić się.

Moglitwa, modlitwa.

Moiściewy, moi kochani.

Mojaśty, moja kochana;kochana.

Mojeśty, mój kochany.

Mojski, stosujący się do mnie, mój.

[205]Mokra śmierć, utonięcie.

Mokrawina, mokradło, moczar.

Mokredlnia, mokradło, moczar, miejsce mokre.

Mokro, wilgoć, deszcz, słota, szaruga.

Mokrodziw, potwór wodnywodny.

Mokrota, mokrość, wilgoć.

Mokrza, mokrzadla, 1) płyn, ciecz; 2) słota.

Mokrzawa, mokrzawina, mokrzyna, mokradło, moczar, miejsce mokre.

Mokwa, szaruga, chlapanina.

Molarz, malarz.

Molderz, morderca.

Molestja (łac.), przykrość.

Molifikować, łagodzić, zacierać.

Molos, brytan.

Mołna, mułła, duchowny tatarski.

Mołodczy, młodzieńczy.

Mołodec, młodziec, mołojdziec, mołojec, młodzieniec, zuch, chwat, bohater.

Mołojec, młody kozak, młodzieniec.

Mołwa, mowa.

Mołwić, mówić.

Momak, momek (serb.), chłopiec, podrostek.

Momić, mamić.

Momot, jąkała, bełkot.

Momotliwy, momotny, zająkliwy, bełkocący; mrukliwy.

Monarszyński, monarszy.

Mondrzyk, p. Małdrzyk.

Monetarz, wekslarz, bankier.

Monić się, mylić się.

Moniment (łac.), 1) monument, pomnik; 2) dokument, dowód piśmienny, akt.

Monodja, pieśń na jeden głos; monolog wierszowany.

Monopter, u starożytnych świątynia o jednym kolistym szeregu kolumn.

Monstra (łac.), 1) pokaz, popis; 2) dowód, oznaka; 3) mustra.

Monszercio (z fr. mon cher mój drogi), kochaneczek.

Montkoch (n.), kucharz francuski.

Mopanek, zam. mości panek, miłościwy panek, (wyraz wtrącany w rozmowie, jako przysłowie osobiste).

[206]Mopodziej zam. miłościwy pan dobrodziej, (przysłowie osobiste).

Mora, cierpienie, choroba.

Morałka, morał, nauka moralna, sens moralny.

Morcieśń, cieśnina morska.

Morda, mord, morderstwo.

Mordaty, gębaty, pyskaty.

Morderczyna, morderka, morderczyni.

Morderz, mordownik, mordysz, moldorz, mordyjarz, morderca.

Morka, wiatr wiejący od morza i sprowadzający deszcz.

Morówka, mór, morowa zaraza.

Morskoród, płód morza.

Morspręgi (z niem. Mordsprung, skok morderczy), skoki niebezpieczne, sztuki łamane, saltomortale.

Morszczyzna, 1) płody morskie; 2) kraj nadmorski, wybrzeże morskie; 3) przypływ i odpływ morza.

Morszpręgi, p. Morspręgi.

Mortuarjum, puścizna; spadek.

Mory, niecierpliwość.

Moryczyć, nalegać, nastawać, molestować.

Morzczyzna, p. Morszczyzna.

Morzpręgi, p. Morspręgi.

Morzski, morski.

Morzysko, czczość, nudność.

Mos, p. Mas.

Mosan, miłościwy pan.

Moskieja, moskita, meczet, świątynia mahometańska.

Moskowada (franc.), nieoczyszczona mączka cukrowa, faryna.

Mospan, p. Mosan.

Mosprągi, p. Morspręgi.

Mostarda (włos.), musztarda.

Mosterdziej, p. Mocibdziej.

Mosza, meczet, świątynia mahometańska.

Moszcza, moc.

Moszelka, muszelka.

Moszenka, woreczek na pieniądze.

Moszna, worek, torba.

Mości, miłościwy.

Mościać, mościć kogo, tytułować go miłościwym panem.

Mościempan, p. Mosan.

[207]Mościndziej, p. Mościbdziej.

Mościpan, p. Mosan.

Mościwać, p. Mościać.

Mościwy, miłościwy.

Mość, skróc. z Miłość (tytuł).

Moślemin, muzułmanin.

Motłota, motłoch.

Mownik, p. Mównik.

Mowstwo, rzecznictwo, oratorstwo.

Mozdek, móżdżek.

Mozdrzyć się, modrzyć się.

Może, w znacz. można.

Możnić, bogacić, wielmożnić.

Możny, 1) możliwy; 2) mogący, mocen; 3) potężny, silny; 4) zamożny, bogaty.

Możon, który mógł.

Możono, można było.

Możysty, 1) potężny, silny; 2) zamożny, bogaty.

Módlca, p. Modliciel.

Mójski, p. Mojski.

Mównik, słownik, dykcjonarz.

Mózgowczy, warjacki, narwany.

Mózgowiec, wartogłów, warjat.

Mraka, mgła, pomroka, śreżoga.

Mrawnie, obyczajnie, moralnie.

Mrocz, mrocze, ciemność, zmrok.

Mrocznica, gwiazda wieczorna.

Mroczysty, rozespany, senny.

Mrogątny, nieokrzesany, prostacki.

Mroka, mrok, zmrok.

Mrozisty, mroźny.

Mruczno mi, jestem niezadowolony, gniewa mię to.

Mruczny, 1) mruczący; 2) mrukliwy.

Mrug, mruganica, mrugnięcie.

Mrugała, oszust porozumiewający się przez mruganie.

Mrzek, mrużek, ciuciubabka (gra).

Mrzyć, morzyć, uśmiercaćuśmiercać.

Mrzyk, p. Mrzek.

Mskły, p. Mkły.

Msknąć, mknąć.

Msta, zemsta, pomsta.

Mszar, miejsce nizkie, błotniste, zarosłe sośniną i mchem.

Mszarniki, torfowiska, rojsty.

[208]Mszarski, kapłański.

Mszarstwo, 1) kapłaństwo; 2) duchowieństwo.

Mszarz, kapłan, ksiądz.

Mszaty, mszysty.

Mszyć, odprawiać mszę.

Mścisław, mściciel.

Muces, mucet (z n. Mütze), czapeczka duchownych.

Muchajer, materja atłasowa.

Muchra, fręzla.

Muczet, p. Muces.

Mudrahel, mudrohel, mędrek, człowiek przemądrzały.

Mudzić, mitrężyć, marudzić, zwlekać.

Muezyn, muezym, muezin, muezzin, kapłan mahometański, nawołujący z minaretu do modlitwy.

Mufta, mufka.

Mufty, najwyższy kapłan i sędzia w Turcji.

Mukadyn (ar.), droga tkanina wschodnia.

Mukojer (arab.), czynsz.

Mulater, mulnik, poganiacz mułów.

Muleta (z franc. mulette), pantofel damski.

Mulisz (z niem. Maul), pysk zwierzęcia.

Mulitanka, multanka, dudka, kobza.

Mulkta (z łac. mulcta), kara pieniężna.

Multan, gatunek szabli.

Multany, Wołoszczyzna.

Mułła, duchowny tatarski.

Muły, pantofle wysokie, patynki.

Mum, gatunek piwa.

Muma, straszydło.

Mumszanć, maska, domino.

Munderować, mundurować.

Munderunek, mundurunek, mundur.

Mundować (łac.), przepisać na czysto.

Mundum (łac.), 1) akt przepisany na czysto; 2) decyzja, rezolucja.

Municja, (z łac. munitio), 1) miejsce obronne, fortyfikacja; 2) amunicja.

Munificencja, szczodrobliwość, hojność, ofiarność.

Munimenty (łac.), dowody prawne.

Munster, munszter, mustramustra.

Munsztrować, mustrować.

Munsztuk, muńsztuk, monsztuk, wędzidło, hamulec, wodze, rodzaj [209]wieka lub przykrywki metalowej.

Munsztułuk, dar za pomyślną nowinę, podarek, nagroda.

Muraśka, mrówka.

Murawnik, murawa.

Murkotać, mruczeć, mamrotać.

Murny, murowny, murowy.

Murzyć, morusać, smolić, walać, brudzić.

Mus, p. Mas.

Musadek, musat (tur.), 1) narzędzie stalowe do ostrzenia; 2) miecz.

Musafirłyk, izba gościnna u Turków.

Musch, p. Mus.

Musić, musił, musieć, musiał.

Musk, muszkatela, wino muszkatelowe.

Mustalik, poseł tatarski.

Musuł (tur)., ogniwko żelazne, z jakich się składa pancerz.

Musułbas (tur.), tkanina bawełniana, używana na podszewkę.

Muszczka, muszka, plasterek czarny na twarzy; filutki z włosów na twarzy.

Muszkatella, gatunek wina z Grecji.

Muszkibada, p. Moskowada.

Muszkietyr, muszkieter, żołnierz uzbrojony w muszkiet.

Muszny, okryty muszkami.

Muszony, przymusowy, wymuszony.

Musztasie (z franc. moustache, wąs), włosy pokręcone, kędziorki.

Musztuk, munsztuk.

Musztułuk, p. Munsztułuk.

Musztyń, muksztyn, talar lub rubel srebrny.

Muślimin, muzułmanin.

Muteta, pieśń.

Mutnia, kłamstwo, oszukaństwo.

Mutyanki, multanka, kobza, duda.

Muzameryt, rozmowa nocna w namiotach beduińskich.

Muzułbos, p. Musułbas.

Muzycki, muzyczny.

Mużdżeg, móżdżek.

Myczka (z niem. Mütze), mycka, mała okrągła czapeczka.

Mydlnisty, mydlasty.

[210]Mydlny, mydlany.

Mydłek, frant, krętacz, filut.

Myjać, często myć, umywać.

Mylić rzeczą, oszukiwać mową, kłamać.

Myncarnia, mennica.

Myncarz, mennicznik, zarządzający mennicą.

Mynica, 1) moneta; 2) mennica.

Mynicarz, p. Mincarz.

Myńca (z niem. Münze), moneta, mennica.

Myszczasty, myszkowaty, muskularny.

Myśliwcowy, myśliwiecki, myśliwski.

Mytlarstwo, 1) płacenie myta; 2) czyściec; 3) matactwo, krętactwo, szalbierstwo.

Mytlarz, matacz, krętacz.

Mytnik, 1) celnik; 2) najemnik.

Myto, cło, opłata, zapłata, nagroda.

Mzda, nagroda, cena, okup.

Mżyk, mżytek, p. Mrzek.

N.

Nababać, nababić komu, nawymyślać od bab.

Nabakierować, wziąć na bakier, skierować na bok.

Na bałyku, na czworakach.

Nabargować, nazbierać.

Nabarży, najbardziej.

Nabażyć się, nadąć się, napuszyć się.

Na bezwieści, niewiadomo gdzie.

Nabiec, nabieżeć, wpaść na co.

Nabieg, napaść, napad, najście.

Nabikować się, 1) próżnować, włóczyć się; 2) objeść się, napchać się.

Nabiodrek, część zbroi okrywająca biodra.

Nabliżać się, zbliżać się.

Nabożyć się, naprzysięgać się.

Nabrawędzić, nabredzić, nazmyślać.

Nabrzuszek, trzos.

[211]Naburmaszyć się, nabundziuczyć się.

Nabuzować, nałajać, nawymyślać.

Nabylić, nagadać, narobić plotek; napomknąć, przypomnieć.

Nabytny, mogący być nabytym.

Nabzdyżyw, darmozjad, pasibrzuch, pasorzyt.

Nacheły, p. Nachyły.

Nachłopać komu, nawymyślać od chłopów.

Nachłysnąć się, nachłystać się, napić się chłystając.

Nachmielić się, podchmielić sobie, podochocić sobie.

Nachodzić, znajdować, napotykać.

Nachów, zapas.

Nachramować, nachromywać, upadać na jedną nogę, nieco kuleć.

Nachylić, 1) upokorzyć; 2) nakłonić do czego, przyuczyć; naprowadzić; N. się, ustąpić.

Nachyłek, nachylenie.

Nachyło, nieszczęśliwie, niepomyślnie.

Nachyły, nachylony, pochyły.

Nachynąć, nachylić.

Naci, na, naści, tu masz.

Naciągać, nadużywać.

Nacierny, natrętny.

Nacież, oto masz! weź!

Naciężeć, nabrać ciężkości.

Nacz, na co, nad czym.

Naczarł (od naczrzeć), naczerpał.

Naczerać, naczyrać, naczerpać.

Naczczy, naczczo będący.

Naczesny, będący na czasie.czasie, przypadający w czasie właściwym.

Naczętek, początek, zawiązek.

Naczolnik, naczołek, naczółek, rodzaj czepka, czapki kobiecej; trójkątne pole, utworzone przez dach i szczyt przedniej ściany budynku.

Naczrzeć, naczerpać.

Na czym być, starać się, nastawać na co, myśleć o czym.

Naczyna, nadzienie, farsz.

Naczyniczko, naczyńko, małe naczynie.

Naczynać, naczerpać.

Nad, mimo, wbrew, przeciw.

[212]Nadanie, dar, przywilej; pomyślność, powodzenie.

Nadany, 1) udatny, nadobny, ładny; 2) niepomyślny, nieszczęśliwy.

Nadatek, 1) darowizna; 2) sposobność, powód.

Nadawać, obdarować, wzbogacić, nadstawić (pleców); skierować, zwracać; N. się, poddawać się, podobać się; Nadaje się komu, powodzi się, szczęści się.

Nadbaba, prababka.

Nadchramować, p. Nachramować.

Nademdliwać, nademgliwać, omdlewać, słabnąć.

Nademrzeć, nadmierać, nieos. nadmiera mi: zaczynam odczuwać głód; nadmarło mi, odczułem trochę głodu.

Nadert, nader, bardzo.

Nadeście, nadejście.

Nadężyć, nadążyć.

Nadgrobiec, nagrobek.

Nadhołdować, zhołdować, podbić.

Nadistny, wyższy nad wszelkie istnienie.

Nadjać, nadjachać, (nadjał) nadjechać.

Nadjechać kogo, jadąc dogonić.

Nadkidać, nadrzucić, dorzucić.

Nadlegać, nalegać.nalegać, napierać.

Nadleżeć, należeć.

Nadłazić się kogo, nagnieść, naponiewierać do woli.

Nadłużyć się, zadłużyć się, narobić długów.

Nadmagać, p. Nadmóc.

Nadmiarz, nadmiar; nad miarę, nadmiernie.

Nadmierać, p. Nademrzeć.

Nadmierznąć, nieco obmierznąć.

Nadmleć, nademdleć; nieco omdleć, osłabnąć.

Nadmorzny, nadmorski.

Nadmożony, wysilony nad możność, przeciążony.

Nadmóc, nadmagać, zastąpić, uzupełnić, nadsztukować czym.

Nadnawięcsze, najwięcej.

Nadoba, 1) nadobność, piękność; 2) naczynie.

Nadobie (czes.), sprzęt.

Nadobniczek, nadobniś, człowiek nadobny.

Nadobniczka, nadobnisia, kobieta nadobna.

[213]Nadobnie, grzecznie, łagodnie, zręcznie.

Nadole, spód, dolna część czego.

Nadolny, 1) dolny, spodni, parterowy; 2) ziemski.

Nadół, dolina.

Nadpodstatni (czes.), nadistotny.

Nadpowyższyć, wywyższyć nadmiernie.

Nadpradziad, prapradziad.

Nadpsować, nadpsuć.

Nadpwać, bardzo ufać.

Nadra, nadrze, zanadrze, łono, piersi, serce.

Nadragi (węg.), spodnie.

Nadraza, mała uraza.

Nadrazić, nadrażać, porazić, uszkodzić.

Nadro, nadra, zanadrze.

Nadrożne, żywność na drogę, opatrzenie na drogę.

Nadrukdanie, wydatek na drukowanie książki, nakład.

Nadrzewie, miejsce na drzewie.

Nadspieszać, nadspieszyć, śpiesznie nadejść, nadążyć.

Nadsporzyć, wiele przysporzyć.

Nadstanąć, nadejść.

Nadstawać, ustać.

Nadstawić, w znacz. wynagrodzić.

Nadstawić się czym, zastawić się czym, popisać się czym.

Nadstąpić, nadejść.

Nadszczyt, szczyt górujący nad innemi.

Nadście, nadejście.

Nadścigać, nadścignąć, nadbiec, dobiec, nadążyć.

Nadśpiać, nadejść, zdążyć.

Nadtruchleć, nadtruchlewać, zasłabnąć.

Nadweredzać, nadweredzić, nadwerężać.

Nadweselić, wielce rozradować.

Nadwiesz, nakrycie, baldachim.

Nadwładny, zwierzchni, zwierzchniczy, przełożony.

Nadwnuk, prawnuk.

Nadworować kogo, nażartować, nadrwić z kogo.

Nadwyża, zbytek, przesada.

Nadwyżej, najwyżej.

Nadychać, natchnąć.

[214]Nadziać się, nadziewać się czego, powziąć nadzieję, spodziewać się; N. się na co, zaufać, spuścić się.

Nadziak, broń węgierska, czekan, obuch.

Nadziałać, narobić, przygotować.

Nadziały, nadziany, p. Nadzieszny.

Nadziczyć się, nadokazywać się.

Nadziejny, spodziewany.

Nadzieszny (tylko z nie), niespodziany, nieoczekiwany.

Nadziewać się, p. Nadziać się.

Nadziewka, okrycie, przykrycie, przyodziewek.

Nadzieżny, pewny, niezawodny.

Nadziomek, taras.

Nadziwy (przysł.), na podziw, zdumiewająco.

Nadzwyż, nadwzwyż, nadwyż, nadto, nazbyt, prócz tego.

Naenja, tren, pieśń żałobna.

Nag, nagi.

Nagaba, nagabywanie.

Nagabacz, nagabujący, wichrzyciel.

Nagalać, nagalić, nastręczać, podsuwać, ofiarować, przedstawić.

Nagałować się, nakrzyczeć się.

Nagamonić, namówić, podburzyć.

Nagana, apelacja do wyższego sądu; kara za nieuzasadnioną apelację; zarzut fałszywości dokumentu sądowego.

Naganione, opłata sądowa od strony apelującej.

Nagarnąć, ogarnąć, objąć, owładnąć; N się, zebrać się, skupić się, zgromadzić się.

Naglozować, nanotować, nakreślić, przeznaczać.

Nagłodać, wygłodzić.

Nagłowie, koniec łóżka, gdzie się głowa kładzie.

Nagoda, powód, okazja, traf, przygoda.

Nagodny, szczęśliwie nadarzający się, dogodny.

Nagolenica, ubiór na goleń, pończochy.

Nagorszy, najgorszy.

Nagotowiu, na pogotowiu.

Nagrać, nagrawać, naigrawać kogo, naigrawać się z kogo.

[215]Nagrawacz, nagrawca, naigrawający się.

Nagręzić, zanurzyć w wodzie, pogrążyć.

Nagręzły, 1) nagrzęzły, który nagrzązł albo nasiąknął czym; nabrzmiały.

Nagrobiec, grobowiec, pomnik na grobie.

Nagrodzca, nagrodziciel.

Nagrzonąć czego, narzucić czego wiele.

Nahaić się, nadarzyć się.

Nai, naji, nasz.

Naić, najść.

Naigrawać kogo, p. Nagrać.

Naigrzysko, najgrzysko, pośmiewisko, urągowisko.

Naiść, najść.

Naj, tak! tak jest!

Najachać, najechać.

Najadły, najedzony, syty.

Najastek, posiłek.

Na jawi, na jawie.

Najawić się, wpaść w oczy.

Najda, znalazek, znalezienie.

Najduch, najduk, 1) zbiór, w którym łatwo coś znaleźć; rejestr; 2) znalazca; 3) znajdek, podrzutek.

Najemiec, najemnik.

Najeźnik, najezdnik, napastnik.

Najgrzysko, p. Naigrzysko.

Najmacz, najmiciel, 1) najemnik; 2) przedsiębiorca.

Najmiąższy, najgrubszy.

Najmictwo, najemnictwo.

Najmyczka, najemnica.

Najnog (niem.), minóg.

Najorlejszy, najbystrzejszy.

Naju, nas dwu, w nas dwuch.

Najżądańszy, najpożądańszy.

Nakarać, poprawić, nauczyć karaniem; N. się, upamiętać się, poprawić się.

Nakarbaszować, nakarbować.

Nakarować się, naharować się, napracować się.

Nakartać, 1) namówić, na, kłonićnakłonić; 2) nakarcić, nastrofować.

Nakaza, skaza, nadpsucie, uszkodzenie.

Nakazić, nadpsuć, zepsuć, skazić.

Nakci, nakcić, toć, przecież, jednak; naści, oto masz.

[216]Na kikolek, kiedykolwiek.

Nakładać z kim, przestawać, obchodzić się z kim.

Nakładny, nakładowy; kosztowny.

Nakłon, nakłonienie, nachylenie.

Nakolanek, nakolanka, część zbroi okrywająca kolana.

Nakopnąć, nakopać się do syta.

Nakorenek, nakorynek, źródło, początek czegoś.

Nakowadlnia, nakowadło, nakowalnia, kowadło.

Nakoźlić, (czoło), zachmurzyć, zasępić.

Nakrasszy, najpiękniejszy.

Nakrącać, nakręcać.

NakreszaóNakreszać, nakreślać.

Nakrótce, w krótkości, pokrótce.

Nakrzepczyć, nastroszyć, podnieść.

Nakrzymolić, nagryzmolić.

Nakuglować się z kogo, nadrwić, nażartować się.

Nakwaśnić, nakwasić.

Nalaz, nalazek, 1) rzecz znaleziona; 2) wynalazek.

Nalazować, znajdować, zyskiwać.

Naląc, nalęgnąć, nalec, naprzeć, natrzeć, nacisnąć kogo.

Naleciu, w lecie.

Naledzać, lodem oziębiać.

Naległość, właściwość.

Naległy komu, właściwy, przyrodzony, przynależny.

Nalepiej, najlepiej.

Nalewajca, nalewajko, ten, co nalewa.

Nalewka, naczynie do nalewania, czerpaczka; mały garnuszek do śmietanki; miednica, basen.

Naleziciel, znalazca, wynalazek.

Nalezienie, 1) znalezienie; 2) rzecz znaleziona.

Nalezionek, znajdek, podrzutek.

Nalezisty, p. Naleźny.

Naleźca, p. Naleziciel.

Naleźć, znaleźć, wynaleźć, odkryć.

Naleźnik, p. Naleziciel.

Naleźny, 1) łatwy do znalezienia; 2) znaleziony, odkryty; 3) który znalazł.

Należący, krewny.

Należeć, nalegać, naglić; N. czego, a. ku czemu, [217]dotyczyć czego; N. nad kim, na czym, zależeć; N. komu, sprzyjać.

Należny, należysty, 1) należyty, właściwy; 2) należący do kogo, przypadający komu.

Naliczek, nakrycie na twarz, maska; część szyszaka zasłaniająca twarz.

Nalić, wnet, zaraz.

Nalinąć, obficie nalać.

Nality, nalany.

Nalki (z niem. Nelke), goździki (korzenne).

Nalżeć, zwolnieć, ustać.

Nałacwiej, najłatwiej.

Nałacznąć się, nałaknąć się.

Nałagodzić, przygotować, przyszykować.

Nałęcz, chusta skręcona.

Nałknąć się, nałykać się.

Nałodźny, będący na łodzi.

Nałokać się, nałykać się.

Nałokietnica, bransoleta, manela.

Nałomić, nadłamać.

Nałomny, dający się nałamać, podatny, łatwo ulegający; wrażliwy.

Nałożeństwo, nałożnictwonałożnictwo, pożycie z kobietą na wiarę.

Nałożony, przyzwyczajony; do którego się przyzwyczajono; nałogowy.

Nałożyć, przyłożyć; nadstawić; N. na co, wydatkować; N. z kim, mieć do czynienia; przestawać z kim; obejść się z kim, postąpić z nim.

Nałyczman (ukr.), okrycie twarzy, maska.

Nama, nam, nami (liczba podwójna).

Namagać się, domagać się, napierać się, wysilać się.

Na male, na małym.

Namartwić, zrobić nawpół martwym.

Namaszczeniec, pomazaniec.

Namawiać komu, przekładać, perswadować; N. o czym, umawiać się, godzić się (godzić służbę); N. co, omawiać, roztrząsać, postanawiać.

Namaz (arab.), modlitwa, którą każdy muzułmanin odmawia pięć razy dziennie.

Namazaniec, pomazaniec.

Namazować, namaszczać, nasmarować.

[218]Namdlały, nieco omdlały, nieco osłabiony.

Namdleć, omdleć, zwątleć, osłabnąć.

Namdlić, nademdlić, nadwątlić, nieco osłabić.

Namglejszy, najmdlejszy.

Namialszy, najmialszy.

Namiast, zamiast.

Namiastek, 1) namiestnik; 2) następca, potomek; ród; 3) zastępca, pomocnik.

Namiastka, namiestnica, zastępująca czyje miejsce.

Namiecik, mały namiot.

Namienić, 1) nazwać, nadać miano; 2) nadmienić.

Namierniejszy, najmierniejszy; największej miary.

Namierzły, obmierzły, obrzydliwy.

Namierznąć, obmierznąć, obrzydnąć.

Namiestnictwo, 1) zastępstwo, namiestnikostwo; 2) następstwo, dziedziczność.

Namiestnik, następca.

Namiestny, namiestni, zastępujący czyje miejsce, zastępczy.

Namieśnictwo, p. Namiestnictwo.

Namiota, namiętność.

Namiotać, narzucać, naciskać.

Namiotka, namitka, namiotek, chusta na głowę, używana przez kobiety zamężne; gatunek płótna.

Namknąć, namykać, 1) umknąć, usunąć na bok; 2) napomknąć, wspomnieć; 3) N. się, przybliżyć się, przysunąć się.

Namniej, namni, najmniej.

Namolny, naprzykrzony, natrętny.

Namowa, w znacz.: 1) narada; 2) umowa, uchwała, zgoda; 3) rozprawa; 4) sentencja, maksyma; 5) rozmowa.

Namowny, namówny, 1) łatwy do namówienia; 2) wymowny, przekonywający.

Namóc się, p. Namagać się.

Namówić, p,p. Namawiać.

Namówić się, nagadać się, pomówić.

Namówisko, umowa, zmowa.

[219]Namównik, namawiający, poduszczyciel.

Namyślić, obmyślić, rozważyć.

Namyślny, 1) baczny, rozważny; 2) umyślny, rozmyślny.

Na nice, na ręby, na wywrót, na opak.

Naniższy, najniższy.

Nanoś, na ramię, na rękę, aby nieść.

Nanośniki, okulary, binokle.

Nanośny, naniesiony.

Na ogólak, na ogólach, ogólnikowo, wymijająco, na pozór, w przenośni.

Napadły, napadnięty.

Naparcie, naparczywie, natarczywie, uparcie.

Naparczywy, naparty, p. Naporny.

Naparzchnąć, naparznąć, ozionąć oddechem, parą; zarazić.

Napaska, pastwisko.

Napasnąć, napastnąć, napaścić, napaść na kogo.

Napasny, napastliwy, zaczepny.

Napast, napaść.

Napaściwy, napastliwy.

Napaśniczy, napastniczy.

Napatrzyć, napatrzać, upatrzyć, wypatrzyć, wyszukać, znaleźć.

Napądzać, napędzać.

Napełnić czego, przejąć czym, przeniknąć; N. na co, spełnić, wykonać; N. się, spełnić się.

Naperzać, naperzyć, najeżyć, zmarszczyć.

Napęd, natarcie, napaść; napędzenie.

Napiać, napiewać, zacząć śpiew, zaintonować, zaśpiewaszaśpiewać; opiewać; przen. poddać, podsunąć.

Napierszek, napierśnik, część zbroi, służąca do osłony piersi; ozdoba na piersi.

Napierwej, wpierw.

Napiewać, p. Napiać.

Napiędzimąż, karzełek, pigmejczyk.

Napięstka, bransoletka, manela.

Napirwej, p. Napierwej.

Napisacz, robiący napis.

Napisne, zaświadczenie na piśmie.

Naplatać, (chciwe ręce), napychać.

Naplecznik, część zbroi okrywająca plecy.

[220]Napleszczeć, nabryzgać.

Napłatać, narąbać, naćwiartować.

Napłomienić, napełnić płomieniami.

Napodoręczu, napodorę dziu,napodorędziu, pod ręką, na pogotowiu.

Na pokój godzić, szukać spoczynku.

Napomionać, napominaćnapominać.

Napomionąć, napomnieć.

Napopać komu, nawymyślać od popów.

Naporczywy, p. Naporny.

Naporny, napierający się, natarczywy, uparty, uprzykrzony.

Naporząd (na porząd), porządkiem, po porządku, po kolei, szeregiem.

Na porze będący, dojrzały, dochodzący pory dojrzałości.

Naposiąść, napaść, natrzeć, uderzyć; N. się, uwziąć się, zawziąć się.

Napoślad, napośledziej, napośledź, na ostatku, najpóźniej.

Napośmiewać się, naśmiewać się, szydzić.

Na pował, gromadnie.

Napowiadać, napowiedać, naopowiadać się, nagadać się.

Napowietrzyć, zapowietrzyć, owionąć zaraźliwym powietrzem.

Napraszczacz, naprostowujący, poprawiacz.

Napraszczać, naprostowywać, naprawiać.

Napraw, naprawa, namowa, poduszczenie, urządzenie, machinacja; Naprawy, przyrządy, narzędzia.

Naprawić, w znacz.: 1) przyszykować, przygotować; 2) nasadzić, podmówić, poduszczyć.

Naprawienie, kierunek.

Naprawnik, 1) naprawiacz; 2) należący do straży.

Naprawny, 1) naprawiony; 2) dający się łatwo naprawić; 3) urządzony, przygotowany; 4) nasadzony, poduszczony.

Naprawować, naprawiać; podmawiać, poduszczać.

Naprościć, naprostować.

Naprośny, dokuczliwy, nudny.

Naprószyć głowę, zaprószyć ją, podpić sobie.

[221]Na przebindy, do wyboru.

Naprzeciwiać się, prześladować, ścigać.

Naprzeciwny, naprzeciwległy.

Naprzedziej, naprzód.

Naprzek, naprzeki, wpoprzek, na przełaj.

Naprzemianny, czyniący co a. idący naprzemian.

Naprzód dać komu, ustąpić, oddać pierwszeństwo; N. mieć, mieć przewagę, przewyższać; N. rano, bardzo wcześnie.

Naprzyczyniać, przygotować dosyć.

Napsotać, napsocić.

Napuchać, napuchnąć, napełnić albo owionąć zaraźliwym oddechem.

Napuszać, napuszyć, nadąć; natchnąć czym; N. się od kogo, zarazić się od czyjego oddechu.

Napuścisty, obwisły, (wąsy, brew).

Napużać, przestraszać, przerażać.

Napyżać się, napyżyć się, przybrać minę poważną, napuszyć się.

Naraczej, naraczszej, naradszej, najbardziej.

Naramionek, naramnik, naramiennik, bransoleta, manela; część zbroi, osłaniająca ramiona.

Naraz, p. Narzaz.

Naraszczać, p. Narościć.

Narazić, narażać, w zn.: 1) nieco uszkodzić, nadwerężyć; 2) N. czego, dotknąć czego, potrącić o co; 3) N. kogo, obrazić, urazić; 4) N. czego, nabawić; 5) N. komu co, nadarzyć, nastręczyć: N. w co, wystawić się na co; N. się, natknąć się.

Naraźny, dogodny.

Narąb, p. Narębne.

Narciszek, narcyszek, narcyz (kwiat)(kwiat).

Nardy, wonności, pachnidła.

Nareżyć, pokruszyć.

Narębne, nazwa jakiejś dawnej daniny.

Narębny, opaczny, idący wspak.

Naręcznik, bransoleta, manela; temblak.

Narężyć, nadwerężyć.

Narobić, narabiać, 1) N. czego, zniszczyć, zużyć co; 2) N. czym, nadrabiać, sztukować, [222]pomagać sobie; 3) N. czym, zajmować się czym; 4) N. z kim, przestawać, obcować.

Narocznik, osadnik, obowiązany do pewnych posług dla grodu (do naroku).

Naroczny, p. Narokowy.

Naroczysty, naroczyty, 1) obfity, dostatni; 2) uroczysty.

Narodzki, należący do narodów.

Narodztwo, istnienie czyje, jako narodu.

Narok, 1) obowiązek pewnych posług dla grodu; 2) N.-iem, niby, pozornie; 3) N. albo z naroka, umyślnie; 4) z N.-u, przypadkiem, nagle.

Naroki, wnętrzności.

Narokowy, naroczny, narokiem osadzony, dla naroczników przeznaczony; umyślnie założony (gród).

Narościć, naraszczać, pobudzić do narastania; 2) powziąć wiele uroszczeń; 3) zamierzyć, przygotować.

Naroślina, narost.

Naroztwarzać, rozcieńczać wodą.

Naród, w znacz. 1) rodzaj, gatunek; 2) urodzenie, stan, pochodzenie; 3) ród, dom, familja; 4) pokolenie, gieneracja; 5) płeć, rodzaj.

Narównić, 1) narównać, wyrównać, wygładzić; 2) uzupełnić, dokompletować.

Naróżno, osobno, oddzielnie.

Nart, narty, łyżwy.

Naruczak, p. Naręcznik.

Naruszliwy, naruszny, naruszalny.

Naruszyć się, oburzyć się, nasrożyć się.

Narzać, nurzać.

Narwa, darń.

Narzaz, narzas, narzasz, dawna danina przeznaczona na karmienie psów.

Narzazać, narzezać, narznąć.

Narzazek, nacięcie.

Narządzić, przygotować, zarządzić, ustanowić.

Narzec, 1) nazwać, wymienić; 2) zganić; 3) przyrzec, obiecać.

[223]Narzekalnica, narzekająca, płaczka.

Narzekalnik, narzekający.

Narzędny, narządzony.

Narzędzić, narządzić, opatrzyć.

Narzezać, narznąć.

Narzutny, przymusowy, narzucający się, natrętny.

Naschwal, umyślnie.

Naschwał (na schwał), jakby na pokaz, wybornie.

Nasiadły, 1) osiadły; 2) zamieszkany.

Nasiek, mała maczuga obita ćwiekami.

Nasienie, powód, przyczyna.

Nasierszały, nasierszony, najeżony.

Nasile, gwałt, obelga.

Nasilić, nasilać, nawlec, nanizać.

Nasilnik, gwałtownik, gwałciciel.

Nasilny, gwałtowny.

Nasiłować, usilnie nacierać.

Naskakować, naskakiwać; krzątać się, zabiegać.

Naskarbiać, naskarbić, uzbierać, naskładać.

Naski, nasz, swojski, tutejszy. Po nasku, po naszemu.

Naskoczny, szybko naskakujący, nagły.

Naskrętnie, p. Naskrzętnie.

Naskrzeć, dopiec, dogrzać, dokuczyć.

Naskrzętnie, z pośpiechem, szybko, żwawo.

Naskuść, naskubać.

Naskwierać, naskwirać, p. Naskrzeć.

Nasłabiać, nasłabić, nasłabieć, osłabieć, osłabnąć.

Nasłaniec, nasłany na kogo, lub do kogo.

Nasłapiać, dokuczać, prześladować.

Nasłuchawać, nasłuchować, nasłuchywać.

Nasługować, nasługiwać, usługiwać, służyć, nadskakiwać.

Nasłychać, nasłychnąć, nasłyszeć, posłyszeć, zasłyszeć, dosłyszeć.

Nasporzyciel, pomnożyciel, powiększyciel.

Nasporzyć, 1) namnożyć; 2) obficie zapełnić; N. się, sprzeczać się, wykłócić się.

[224]Nasprawować, nasprawiać.

Nasromocić komu, naubliżać, nałajać, nawymyślać.

Nastalować, narządzić, nagotować, nastawić na kogo.

Nastan, danina na stan czyli namiot dla przejeżdżającego księcia.

Nastarzać, nastroszyć.

Nastawca, żołnierz zapasowy.

Nastawować, nastawiać; postanowić.

Nastąpić, narazić się.

Nasterczyć, nastroszyć.

Następ, nastąpienie; następstwo.

Następek, następstwo.

Następnik, następca.

Następstwo na kogo, nastawanie, dybanie, czyhanie.

Nastoć, do góry nogami, naodwrót.

Nastojeć, nastać.

Nastołka, naściółka, opona, pokrowiec, dera; okrycie, kapa, płaszcz.

Nastoperczać, p. Nastorczać.

Nastorczać, nastorczyć, nastorzyć, nastrożyć, nastroszyć.

Nastółka, p. Nastołka.

Nastórcz, na sztorc, krawędzią do góry.

Nastrnożyć, nastroszyć.

Nastroga, przynęta, wab.

Nastroić, w znacz. narządzić, nagotować, wyekwipować.

Nastuburczać, nastuburczyć, nastroszyć.

Nastułka, p. Nastołka.

Nasuć, nasypać.

Nasuwień, suknia zwierzchnia, surdut.

Nasyt, nasytek, sytość, nasycenie się.

Naszadzić, pokryć szronem; rozczochrać,rozczochrać.

Naszadzieć, posiwieć.

Naszcie, najście.

Naszejnik, naszelnik, naszyjnik.

Naszerszały, nadęty.

Naszladownik, naszlednik, naśladowca.

Naszpocić, nabawić szpetności.

Naszto (od najść), napadnięto, najechano, zaczepiono.

Naszuwie, p. Nasuwień.

Naszy, nasi.

[225]Naszyk, naszyjnik.

Naszyniec, jeden z naszych, rodak, ziomek.

Naszyniony, nachylony.

Naście, najście.

Naściebać, nawlec, nanizać.

Naścielnik, p. Nastołka.

Naścigać, p. Nadścigać.

Naściołka, p. Nastołka.

Naść, najść.

Naśladować, 1) kogo albo z kim: iść w ślad za kim, postępować za kim, towarzyszyć komu, spotykać kogo; 2) stanowić dalszy ciąg, następować, 3)ścigać; 4) N. kogo, czego, trzymać się, słuchać, kierować się czym.

Naśladowaństwo, naśladownictwo.

Naślapać, naślapić, nadeptać.

Naśledni, 1) naśladowniczy, 2) następny, następujący.

Naślednictwo, 1) naśladownictwo; 2) następstwo; 3) spadek, dziedzictwo.

Naślednik, 1) naśladowca; 2) następca.

Naślednio, wedle następstwa, bez przerwy, jednym ciągiem; dziedziczniedziedzicznie.

Naśledny, 1) naśladowny; 2) p. Naśledni.

Naśledować, w znacz. towarzyszyć, iść w czyjej świcie.

Naśledziciel, znawca, biegły, oceniający co, taksator.

Naśllnić, coś zaprojektować, ułożyć tymczasowotymczasowo.

Naśmierniejszy, najpokorniejszy.

Naśmiertnik, śmiertelnik.

Naśmieszka, żart, szyderstwo, drwiny.

Naśmieszyć sobie, pocieszyć się.

Naśmiewacz, naśmiewca, szyderca.

Naśmiewadło, pośmiewisko.

Naśmiewisko, naśmiewstwo, 1) naśmiewanie się, szyderstwo; 2) pośmiewisko.

Naśmiewny, szyderczy, szyderski.

Naśpiać, naśpiewać, 1) nadążyć, nadejść, nadbiec, dopędzić; 2) nadojrzewać.

[226]Na śpiączkę, we śnie.

Naśpiżować, naśpiżyć, zaopatrzyć w żywność; napełnić, opatrzyć czym.

Naświetlejszy, najjaśniejszy.

Natarcz, natarczka, natarcie.

Natarczliwy, natarczywy.

Natareus, natereus, notarjusz.

Natcha, duszność.

Natemiesce, natemieście, natemieść, natemisce, natemmieście, natychmiastnatychmiast.

Naterminować, zapisać dla pamięci, zanotować.

Natkany (o płótnie), gęsty, gęsto utkany.

Natknąć co, napomknąć, nadmienić o czym; dotknąć czego.

Natoczyć się, nadarzyć sięsię.

Natonie, natoń, miejsce w lesie, gdzie drzewa rąbią; drwalnia; podwórze.

Natoń, kłoda; p. Natonie.

Natrącić, 1) pchnąć na co; 2) narazić, wystawić na co; 3) N. czego, napomknąć o czym; 4) narzucić, nastręczyć.

Natreskać (czes.), ukarać.

Natręt, nastręczenie, napędzenie.

Natrzmić, nastroszyć, najeżyć.

Natuchać, dawać do zrozumienia, przymawiać, przycinać.

Natura, istota, stworzenie.

Naturliwy, uparty, nieposłuszny.

Natwardziejszy, najtwardszynajtwardszy.

Nauczalnik, przemawiający w sposób nauczający.

Nauczeńszy, uczeńszy, bieglejszy.

Nauczony, nauczny, uczony, mądry, rozumny.

Naukler (z greck. naukleros), sternik, marynarz, żeglarz.

Naumachja, potyczka morska.

Naumieć się, nauczyć się, nawyknąć.

Naupełniejszy, nieuszkodzony, najlepszy.

Nauszka, nausznica, zausznica, kolczyk.

Nausznik, 1) poduszeczka pod uszy, jasiek; 2) zausznik.

[227]Nauta (łac.), marynarz, żeglarz, majtek.

Nautaczny, szermierski, zapaśniczy.

Nauzja, choroba morska, nudności.

Nawa (łac.), okręt, statek wodny.

Nawadzać, winić, oskarżać.

Nawalny, 1) nacierający nawałem czyli w kupie; 2) walny, ogólny, gromadny; 3) burzliwy, gwałtowny; natarczywy.

Nawał, 1) wał, bałwan, fala; 2) napór, napęd.

Nawara, karm nawarzona dla bydła i psów.

Nawaszczać, nawoskowywać.

Nawaśnik, krzywdziciel.

Naważyć, zdecydować się, odważyć się; zaryzykować; N. się, nachylić się, przeważyć się, zawahać się.

Nawąz, amulet, talizman.

Nawciąż, naoścież, na rozcież.

Nawda, korzyść, pożytek.

Nawet, 1) na końcu, na ostatku; 2) wreszcie, nareszcie; 3) nadto, także; również; 4) choćby, przynajmniej.

Nawetować, sowicie powetować, nagrodzić.

Nawęzacz, czarownik.

Nawęźnik, nawiązacz, nawiązka do ozdobienia głowy.

Nawiasem, 1) łukowato; 2) bokiem, okrążając; z ukosa; 3) niby to, pozornie, rzekomo; 4) przypadkiem, trafem.

Nawiązacz, p. Nawęźnik.

Nawiązać, w znacz. nagrodzić, odszkodować, załagodzić, N. się, przyczepić się do kogo.

Nawiązka, 1) pęk, wiązka; 2) opatrunek, bandaż; 3) wynagrodzenie, odszkodowanie; 4) naddatek.

Nawicela (łac.), łódka.

Nawidzić, 1) nawiedzić, odwiedzić; 2) przybywszy oświadczyć; 3) nawieść, naprowadzić; 4) nawidzieć, lubić, sprzyjać.

Nawiedzić, nawiedzać, 1) odwiedzić; 2) dowiedzieć się o kogo; 3) dojrzeć, dopilnować; 4) dotknąć, [228]doświadczyć, zasmucić; 5) nawieść, naprowadzić; 6) lubić, sprzyjać; 7) natchnąć, opanować, opętać.

Nawiedzka, nawiedzanie.

Nawierać, p. Nawrzeć.

Nawiercieć, nawiertać, nawiercić.

Nawierzyć się komu, poczynić zwierzenia, nawyjawiać tajemnice.

Nawieś, śnieg zawieszony na gałęziach; p. Nawsie.

Nawięcszy, nawięczszy, nawiętszy, największy.

Nawilały, oszalały, narwany.

Nawileć, oszaleć, ogłupieć ze strachu.

Nawios, nawis, nawias, linja krzywa, pochyła.

Nawisny, nawistny, przyjazny.

Nawisowy, pochyły.

Nawita, tkanina.

Nawja, chmura strzał, grad kul.

Nawlec czego, nagromadzić.

Nawłaczany, kosmaty, kutnerowany.

Nawoniać się, nawąchać się.

Nawoźny, 1) przywieziony, sprowadzony; 2) nawieziony, nagnojony.

Nawód, 1) namowa, poduszczenie; 2) rozpoczęcie nanowo, powrót.

Nawrać, p. Nawrzeć.

Na wraz, na podobieństwo.

Nawrot, dar otrzymany na odchodnym.

Nawrotnik, 1) żołnierz z tylnej straży; 2) człowiek, który zwraca zwierza ku strzelcom.

Nawrotny, zwrotny; N.-e koło, zwrotnik.

Nawróżny, wieszczy, wróżący.

Nawrzeć czym albo czego, nasiąknąć, naciągnąć, przejść czym; przejąć się czym, przywyknąć do czego.

Nawsie, nawsisko, pastwisko, łąka, pole wśród wsi.

Na wsparze, na widoku, na oku.

Nawstręcz, nazad, tyłem.

Nawuka, nauka.

Nawyższy, najwyższy.

Nazawodzić się, namocować się, naborykać się.

[229]Nazdepić, nadeptać.

Nazdłuż, na długo.

Nazdziać, nazdziewać, nazwać, nadać imię.

Nazdziwać, nawydziwiać, naznęcać się.

Nazierkiem, w nazierki, nazircem, na zwiady; patrząc z boku, z ukosa.

Nazima, jesień blizka zimyzimy.

Naznamienować, naznamionować, naznamionać, naznaczyć.

Nazobać, nazobać się, nadziobać się.

Nazowiony, nazwany.

Nazyr, Nazarejczyk.

Naźrzeć, najrzeć, napatrzyć się.

Naźrzelszy, najdojrzalszy.

Nażegać, napalić.

Nażelać, zwęglić się, spalić się.

Nażobać, nazobać, nadziobać, naszarpać się.

Nażonąć, napędzić, nagnać.

Naźrzeć się, nażreć się.

Nażyczyć, 1) pożyczyć; 2) użyczyć, udzielić, nastręczyć.

Nażyć, obnażać, ogołacać.

Nądzka, nędzarz.

Nądznie, nędznie.

Nątrz, wewnątrz.

Nega (z łac. negare, przeczyć), sprzecznik, przekora, kłótnik.

Nega (niem.), p. Nyga.

Neka (niem.), grymas, chimera.

Nekropol, cmentarz.

Nekromanta, czarnoksiężnikczarnoksiężnik.

Neomenja, pierwszy dzień miesiąca u Żydów.

Neoteryzm, nauka o obrocie ziemi około słońca.

Nepot, protegowany.

Nęć, nęż, na, naści.

Nędzek, nędzarz, biedak, mizerak.

Nędzica, nędzarka, nędznica.

Nędzić, wycieńczać, wyniszczać; nękać, dręczyć, gnębić.

Nędzniątko, nieboraczek, biedaczysko.

Nędznica, nędzarka.

Nędznić, p. Nędzić.

Nędznik, nędzarz, biedak.

Nędzować, nędzę klepać, biedować.

Nęka, troska, zgryzota.

Nęt, nęta, przynęta.

Nęzny, nędzny.

Ni, niby.

[230]Nia, nie.

Nice, lewa strona sukni albo materji; Na n-icena nice, wywracać, przenicować; przen. przekręcić, zmienić.

Nicht, nikt.

Nichto, p. Niekto.

Nichtóry, niektóry.

Nicmo, nićma, twarzą do ziemi, grzbietem do góry.

Nico, nics, nicseź, nicze, niczej, nic.

Niczemnieć, nikczemnieć.

Niczemny, nikczemny.

Niczość, nicość.

Nidze, nigdzie, nigdy.

Nie, niema, nie jest.

Niebaczka, w wyr. z N-a, z niebaczenia, z nienacka.

Niebaczliwy, niebaczny.

Niebarewny, bezbarwny, blady.

Niebelnictwo, niegodziwość.

Niebelny, niegodziwy, nieprawy.

Niebezpieczność, niebezpieczeństwo.

Niebeźrzany, nieprzewidziany, niespodziewany.

Niebie, niebo.

Niebiesny, niebieski.

Niebieszcz, barwa niebieska.

Niebieśnik, niebianin.

Nieblizu, daleko, dawno.

Niebny, niebieski.

Niebody, bodaj nie.

Niebojan, p. Niebój.

Nieboszczyca, nieboszczka.

Niebotyczący, niebotyczny.

Niebożka, nieboga.

Niebój, śmiałek, zuch.

Niebronny, 1) bezbronny, nieuzbrojony; 2) niezabroniony.

Niebycie, niebytność.

Niebyłość, to, co nie było; rzecz niebywała.

Niebytny, nieobecny.

Niebyty, niebyły.

Niecale, niezupełnie.

Niecha, niechać, niechasz, niech, niechaj.

Niechać, 1) dopuszczać, pozwalać; 2) dać czemu pokój, zaniechać, przestać; nie chcieć; 3) zostawić, porzucić.

Niechasz, niech.

Niechęcien, niechętny.

Niechtórny, ten i ów, jaki taki.

Niechuć, niechęć.

[231]Niechutliwy, niechutny, niechętny.

Niechwalny, niechwalebny.

Niecierpiętliwy, 1) niecierpliwy; 2) obojętny, apatyczny.

Niecnotnik, niecnota.

Niecofny, niecofniony, nieodwołalny.

Niecudny, brzydki, niepiękny, szpetny.

Nieczas, brak czasu.

Nieczcić, obrażać, znieważać.

Nieczekany, 1) nieoczekiwany; 2) niepożądany; 3) rychły, prędki.

Nieczesność, 1) anachronizm, nie na czasie, rzecz przestarzała; 2) niecność.

Nieczesny, niecześciwy, niecny.

Niecześć, obraza, obelga, sromota.

Nieczosaniec, nieokrzesaniec, prostak.

Nieczosany, nieczesany, potargany.

Nieczso, nieco, coś.

Nieczulka, niecka.

Nieczyj, czyjś.

Nieczystota, nieczystość.

Nieczyścić, zanieczyszczać, brudzić.

Niedaktóry, lada który, byle jaki.

Niedarcy, bylejaki, jakikolwiek.

Niedarny, nieudatny, nieszczęśliwy, niefortunnyniefortunny.

Niedawno, wkrótce, wnet.

Niedbany, zaniedbany.

Niedoba, 1) niedojrzałość; 2) niedola, nieszczęście.

Niedobrzysko, rzecz niedobra.

Niedogoda, niegodność, niewygoda.

Niedogodek, ten, któremu trudno dogodzić, grymaśnik.

Niedogodliwy, grymaśny, wybredny, wymagający.

Niedojad, niedojadek, niedogryzek, ogryzek, reszta niedojedzona.

Niedolatek, młodzieniaszek, młokos, niedorostek.

Niedoliczka, niedobór.

Niedołęka, niedołęstwo, niedołężność.

Niedołężliwy, niedołężny, wątły, ślamazarny.

Niedołożny, 1) [232]niedostateczny; 2) chudy, nieupasionynieupasiony.

Niedomordek, niedomorek, niedobitek.

Niedopiekły, niedopieczony, niedokończony; humor N.-y. kwaśny, zły.

Niedopustek, rzecz niedozwolona, wzbroniona.

Niedorzeczeństwo, niedorzeczność, głupstwo.

Niedosłuch, człowiek przygłuchy.

Niedospały, niedospany.

Niedostać, brakować.

Niedostały, niedojrzały.

Niedostany, niezdobyty, niedostępny, niedościgły.

Niedostarcz, brak, niedostatek.

Niedostatny, niedostatni, niezasobny, niezamożny.

Niedostojny, niewart, niegodzien czego.

Niedoszcie, niedojście.

Niedoszły, 1) niedostępny; 2) niedojrzały.

Niedościepny, nieciekawy, nie pilny.

Niedościgły, niedojrzały.

Niedośpiał, niedośpiałek, próżniak, leniwy; niedołęga.

Niedośpiały, niedojrzały.

Niedośpiech, nienadążenie, opóźnienie.

Niedotkliwy, niedotknięty, niedotkniony, 1) niedotykalny; 2) nadczuły, zbyt wrażliwy, drażliwy, obraźliwy; 3) niewzruszony, nieczuły; 4) niebolesny, nieobraźliwy.

Niedouczeniec, niedouk, niedouczony.

Niedowarek, niedowarzony, półgłówek.

Niedowierny, niedowierzliwy, niedowierzający, niedowiarek.

Niedozierka, niedozór, brak dozoru.

Niedoźrzałek, owoc niedojrzały.

Niedoźrzały, niedojrzały.

Niedożyty, niepokonany, niepożyty.

Niedrożnik, 1) bezdroże, manowce; 2) domator, niebywalec.

Niedrożny, bezdrożny, nieprzystępny.

Niedrug, nieprzyjaciel, wróg.

Nieduch, niemoc duchowa, brak zasad.

[233]Niedufność, nieufność.

Niedufny, nieufnynieufny.

Niedużność, niedużość, 1) małość, szczupłość; 2) wątłość, niemoc.

Niedużować, być bezsilnym, nierzeźkim.

Nieduży, słaby, wątły, chorowity.

Niedyskret, niedyszkret, niedyskretny; niedowiarek.

Niefortuna, nieszczęście, niedola.

Niefrymuśny, niepotrzebnyniepotrzebny.

Niegdzie, gdzieniegdzie, miejscami.

Niegłaskliwy, nie dający się głaskać, chropawy.

Niegłaźny, niezręczny, niezwinny, niezgrabny.

Niegodnica, 1) kobieta niegodziwa; 2) wszeteczeństwo, niecnota, niegodziwość.

Niegodnik, niegodziwiec.

Niegoisty, niegojny, trudny do zagojenia.

Niegrzech, czyn niegrzeszny.

Niegrzeczy, nie do rzeczy, od rzeczy, niedorzecznie; niedorzeczny, niestosowny; niedorzecznośćniedorzeczność.

Nie imieć, być ubogim.

Nieiny, niejedenniejeden.

Niejanostajny, niejednostajny.

Niejen, niejeny, niejeden.

Niejeno, więcej niż, tymbardziej.

Niekaki, niejaki.

Niekara, niekaranie, niekaźń, brak karności, bezkarność.

Niekędy, gdzieniegdzie, gdziekolwiek, dokądkolwiek.

Niekiedy, w znacz. niegdyś, kiedyś.

Niekielko, niekilka, niekilko, kilku.

Niekilki, jakiś, pewien.

Niekisiałość, zakalec.

Niekmyślny, niepomyślny.

Niekontenteca, niezadowolenie.

Niekorzystny, w znacz. niesamolubny, niechciwy.

Niekrasny, niekraszony, postny.

Niekrzczeniec, niechrześcijanin.

Niekrzeczny, niekrzeczy, p. Niegrzeczy.

[234]Niekształt, 1) niekształtność; 2) niedorzeczność.

Niekształtowny, niekształtny.

Niekto, 1) ktoś; 2) niejeden, niektóry; 3) ktokolwiek.

Niekwieje, zarośla.

Nieladaco, nie byle jak, niezgorzej.

Nielatny, nieletni.

Nielicemierny, 1) nieobłudny; 2) bezstronny, sprawiedliwy.

Nieliczny, nie do liczenia, nie oznaczający liczb; niewielki, drobny.

Nielściwy, nieobłudny, szczery.

Nielusy, niezręczny, niezgrabny; 2) smutny, gniewny, niezadowolony.

Nielutościwy, nielitościwynielitościwy.

Nielza, nielża, nie można, inaczej nie można; Nielza jeno, trzeba.

Niełacny, niełatwy.

Niełoni, roku zaprzeszłegozaprzeszłego.

Niełusy, brudny, obrzydliwy.

Niemale, niemal, nieomal.

Niemalski, niemały.

Niemężata, niezamężna.

Niemianowity, niemianowany, bezimienny.

Niemiarność, niemierność, nieumiarkowanie.

Niemiarny, p. Niemierny.

Niemiernik, nieumiarkowany, niewstrzemięźliwy.

Niemierny, 1) niemały, znaczny; 2) nieumiarkowany, niewstrzemięźliwy, niepohamowany.

Niemieszkale, niemieszkanie, niebawem, bez zwłoki, rychło.

Niemiłość, nieprzyjaźń, niechęć.

Niemiłośny, niemiłościwy, niełaskawy, nielitościwy.

Niemłódka, kobieta niemłoda.

Niemocnica, szpital, infirmerja.

Niemocnieć, słabnąć, zapadać w niemoc, w chorobę.

Niemocny, słaby, chory, niezdrów.

Niemość, niemowa, niemota.

Niemowię, niemowlę.

[235]Niemowięctwo, niemowlęctwo.

Niemowy, niemowny, niemy; cichy, spokojny.

Niemożny, niemożliwy, nieznośny.

Niemóc, niedomagać, chorować.

Niemówiątko, niemówniątko, niemowlątko.

Niemyślny, nie zastanawiający się, bezmyślny.

Nienachylny, nieugięty, sztywny.

Nienadany, 1) nie na rękę, niefortunny; 2) nieugłaskany, nieokrzesany.

Nienadarzony, niedogodny, niezdarny.

Nie nadarzyć, źle dobrać, nie nadać się.

Nienadgrodny, nienagrodny, nienagrodzony; niepowetowany.

Nienadziały, nienadziany, nienadzieszny, niespodziewany.

Nienaganiony, nienagannynienaganny.

Nienajrzeć, nienajźrzeć, nienawidzieć, nie cierpieć.

Nienakażony, nieskażony, niezarażony, niezepsuty.

Nienakłonny, nieugięty, uparty, twardy.

Nienalezisty, niemożliwy do znalezienia.

Nienapełnisty, niemożliwy do napełnienia; próżny, niepełny, dęty.

Nienaruszliwy, nienaruszny, nienaruszalny, nietykalny.

Nienasiadły, 1) nieludny; 2) nieosiadły.

Nienaspany, nieprzespanynieprzespany.

Nienasyciec, nie mogący nigdy nasycić się, głodomór.

Nienasyt, nienasytek, niesytość.

Nienaśledni, nie do naśladowania.

Nienawidca, nienawistnik, nienawiśnik, nienawidzący, wróg.

Nienawołany, którego nie można się dowołać.

Nienawrotny, 1) nie dający się nawrócić; 2) niepowrotny.

Nienazdanie, niespodzianie, znienacka.

Nienaźrzeć, p. Nienajrzeć.

Nieniejszy, niniejszy.

Nieobaczenie, niebaczność, nieostrożność.

[236]Nieobaczkiem, z nieobaczka, nieobacznie, znienacka, niespodziewanie, niepostrzeżenieniepostrzeżenie.

Nieobaczny, 1) niewidzialny, niewidoczny; 32) nieprzewidziany, niespodziewany.

Nieobalisty, nieobalony, nie dający się obalić.

Nieobel, niezupełnie, niezewszystkim.

Nieobeszły, nie dający się obej ćobejść, niezmierzony.

Nieobjętny, nieobjęty, nieogarniony, niezmierny.

Nieobliczny, nieobecny.

Nieobłędliwy, nieobłędny, niebłędny, n emylnyniemylny, prawdziwy, niezawodny.

Nieobraźny, 1) nieobraźliwy; 2) nieobrażający.

Nieobruszny, niepopędliwy, niegwałtowny, cierpliwy.

Nieobrządny, nieobrzędny, dokonany niezgodnie z obrządkiem, nieformalny.

Nieobuczny, nieobuczony, nieujeżdżony.

Nieobuzdowany, niepowściągliwy.

Nieobżałowany, nieodżałowany.

Niechajny, nieokrzesany, dziki.

Nieocięty, krewki, energiczny, czynny, pełen ognia.

Nieoczosaniec, nieociosany, nieokrzesany.

Nieodbyty, nie mający odbytu, niepokupny.

Nieoddarowany, nieoddarowny, nieoddatny, za ktoryktóry nie można się wywdzięczyć darem.

Nieodetchniony, wykonywany bez wytchnienia, niezmordowany, niestrudzony.

Nieodiskany, nieodszukany, nieodnaleziony.

Nieodmiłośniony, niepozbawiony uczuć miłościwych.

Nieodpłatny, za który nie można się odpłacać.

Nieodpowiedny, 1) nieodpowiedzialny; 2) p. Nieopowiedny.

Nieodproszony, od którego nie można się wyprosić, nieubłagany.

Nieodzewnie, nieodzownie.

[237]Nieokaźny, nieokazały, niepokaźny.

Nieokiez, nieomal, prawie.

Nieokreszny, nieokreszony, nieokreśny, nieokreślony.

Nieokrócony, nieokrótły, nieukrócony.

Nieokryśny, p. Nieokreszny.

Nieokrzosany, nieokrzesany.

Nieopasny, nieopaszny, obnażony, niezakryty; rozpasany.

Nieopatrzenie, nieopatrzność.

Nieopowiednie, nieopowiedką, bez opowiadania się.

Nieopowiedny, 1) nieopowiadający się, niezapowiedziany; 2) nieodpowiedni.

Nieopustny, którego nie można opuścić.

Nieopuściały, nieopuszczony, niespustoszony, zaludniony.

Nieoszatać się, zgłupieć.

Nieotargany, nieotargniony, niepowściągliwy, nieukrócony, nieposkromiony.

Nieotworzysty, 1) nieotwarty, zamknięty; 2) nie dający się otworzyć.

Nieouzdany, nieokiełznany.

Nieowarzony, nierozgarnięty, niedowarzony.

Nieowszejki, niezewszystkim, niecałkiem.

Niepamiętale, niebacznie, nieuważnie.

Niepamiętliwy, niepamiętny, 1) nie pamiętający; 2) niebaczny, niepomny; 3) zapomniany, dawny; 4) pozbawiający pamięci.

Niepanic, który utracił cnotę czystości.

Niepatrzny, niepoczesny, nieokazały.

Niepeć, niepyć, niema żartów; niebezpieczeństwo, strach, obawa; konieczność, mus.

Niepewca, niepewnik, niepewny, podejrzany.

Niepijalny, niepijny, 1) niezdatny do picia; 2) z którego nie piją.

Niepili, niepilak, niepilec, cudzy, obcy, nie swój.

Nieplon, nieurodzaj, niepłodność.

[238]Niepłatny, 1) nieopłacony; 2) bezpłatny; 3) nic niewart, nieużyteczny.

Niepławny, niespławny, nieżeglowny.

Niepłony, niepłonny, niepróżny, pełny; uzasadniony.

Niepłód, niepłodność, bezpłodność.

Niepobożnik, bezbożnik.

Niepochybny, niechybny, niezawodny.

Niepoczesnik, niepoczestnik, niepoczciwiec.

Niepoczestny, niepoczęstny, niepoczesny, 1) niezaszczytny, nieuczciwy, nieprzyzwoity; 2) niepozorny.

Niepoczliwy, niepoczciwyniepoczciwy.

Niepodoba, 1) niepodobieństwo; 2) nieupodobanie.

Niepodobno, niepodobieństwo, nie można, niesposób.

Niepohamowny, niepowściągliwy, nieumiarkowany, gwałtowny, nieokiełznany.

Niepokajany, niepoprawny, zatwardziały.

Niepokalony, czysty, nieskalany, niewinny.

Niepokojny, niepokojący.

Niepoliczny, niepoliczony, niezliczony.

Niepolit, grubijanin, nieokrzesaniec, prostak.

Niepołomny, nie dający się nałamać, nieposłuszny, krnąbrny.

Niepomale, niepomału, niepomiernie, bardzo.

Niepomiernik, nieumiarkowany, zbytnik, gwałtownik.

Niepomyślony, niepojęty.

Niepopisany, niezapisany, niewciągnięty do wpisu.

Nieporada, nie można, niema rady.

Nieporuszliwy, nieporuszny, 1) nieporuszony; 2) niedotykalny; nietknięty, nienaruszony; 3) niewzruszony, niezachwiany.

Nieposobny, nie idący po sobie kolejno, nienastępny.

Niepospolity, niewspólny, nieogólny.

Niepostanowiony, niestateczny, lekkomyślny.

[239]Niepostrzegle, niepostrzeżenie.

Niepostrzegły, niepostrzeżony, niewidzialny, nagły.

Niepostrzeżenie, niebaczność, nieuwaga.

Nieposzlakowany, 1) trudny do wyśledzenia; 2) niezbadany, niezgłębiony; 3) niepodejrzany, nieskazitelny.

Nieposzurny, niegładki.

Niepościgły, niepościgniony, 1) niedościgniony, 2) niedocieczony, niezbadany.

Niepoślizły, niepoślizny, niechwiejny, niezachwiany, niewzruszony.

Niepośpiech, powolność, ociąganie się.

Niepotemny, nie po temu będący, nieodpowiedni, niedogodny.

Niepotęga, niepotężność, słabość, bezwładność.

Niepotkliwy, niepotykający się, mocny w nogach.

Niepowciągliwy, niepowściągliwy.

Niepowinien, niepowinny, niepodległy, nieuległy, nieposłuszny.

Niepowładany, którym nie można owładnąć.

Niepowolenie, zgwałcenie, przemoc.

Niepozbędny, nieodstępny, naprzykrzony.

Niepoziorny, odrażający, odpychający.

Niepożytek, strata, szkoda.

NtepożytniNiepożytni, niepożytny, niepożyteczny.

Niepr, Dniepr.

Niepraw komu, winien względem kogo.

Nieprawidelny (czesk.), nieprawidłowy.

Nieprawie, niezewszystkim, niezupełnie, niebardzo, prawie nic.

Nieprawiedlność (czes.), nieprawość, bezprawie, zdrożność.

Nieprawy, 1) nieprawny, nielegalny; 2) niegodziwy, przewrotny; 3) p. Niepraw; 4) nieprawdziwy, fałszywy.

Nieprzebadany, niezbadany, niedocieczony, niepojęty.

Nieprzebierny, nieprzebierający, niewybredny.

Nieprzebitny, niemożliwy do przebicia.

[240]Nieprzeborny, p. Nieprzebierny.

Nieprzebrodny, 1) niemożliwy do przebrnięcia; 2) niezbadany, niedocieczony.

Nieprzebytny, nieprzebyty, niemożliwy do przebycia.

Nieprzeczerpany, niewyczerpany.

Nieprzedarowany, nieprzedarowny, nieprzedarzny, którego nie można ująć podarunkiem, nieprzekupny.

Nieprzejaśniony, nie dający się przewyższyć jasnością.

Nieprzejrzały, nieprzejrzysty, nieprzejrzany, nie objęty wzrokiem.

Nieprzekazitelny, nieprzekażony, ciągły, nieprzerwany.

Nieprzekonany, 1) niepokonany; 2) niezbity, nieodparty; 3) nieodbity, nieodzowny.

Nieprzeliczny, niezliczonyniezliczony.

Nieprzełomiony, nieprzełomny, nieprzełamany, nieprzebity, mocny, niezłomny, niepokonany.

Nieprzemienny, 1) niezmienny; 2) nieustanny, ciągły.

Nieprzemożny, nieprzemożysty, nieprzemożony, niepokonany.

Nieprzenikły, niepojętny, nieuchwytny; niebystry, niedomyślny.

Nieprzepasiony, niemożliwy do spasienia, obfity w paszę.

Nieprzepleniony, nieskończenie plenny.

Nieprzepłacony, nieopłacony, nieoceniony.

Nieprzepomnienie, niezapomnienie, pamięć.

Nieprzepomny, niezapomniany.

Nieprzepowiedzialny, niewypowiedziany, nieopisany.

Nieprzeprawiony, nie dający się naprawić.

Nieprzerobiony, 1) nieprzepracowany, niezmordowany; 2) nieprzekupny.

Nieprzerodny, nieprzebrany, niewyczerpany.

Nieprzerodzony, niewyczerpany w swej płodności.

[241]Nieprzerównany, niezrównany.

Nieprzesiążły, nie za wysoki, nieprzerosły.

Nieprzestajny, nieprzestanny, nieustanny.

Nieprzeszkodny, nieprzeszkodzony, nie znajdujący przeszkody, nieuchronny.

Nieprzeszły, nieprzebyty.

Nieprzetrawny, niestrawny.

Nieprzetrwały, nieprzetrwany, wieczny.

Nieprzewalczny, nieprzewalczony, nieprzewaleczny, niezwalczony, niepokonany, nieprzeparty.

Nieprzewłoczny, nie zwlekający, szybki, rychły.

Nieprzewodny, nieporadny.

Nieprzewoźny, niesprowadzony z zagranicy, nieimportowany.

Nieprzewyższny, nie do przewyższenia.

Nieprzezpieczeństwo, nieprzezpieczność, niebezpieczeństwo.

Nieprzeźrzały, nie zanadto dojrzały.

Nieprzeżyty, wieczny.

Nieprzybytny, 1) nieobecny; 2) niepowiększający się.

Nieprzygadzały, nieprzygodny, nie zdarzający się, niebywały.

Nieprzyjaciel, zły, zły duch, djabeł.

Nieprzyjacielstwo, nieprzyjaźń.

Nieprzyjaźliwy, nieprzyjazny, niechętny.

Nieprzylepny, nieodpowiedni, niestosowny.

Nieprzyłożny, nieprzyzwyczajony, nieprzywykły.

Nieprzynukany, nieprzymuszony.

Nieprzypatrzony, niewidzialny, niewidziany.

Nieprzyprawny, 1) bez przyprawy, nieprzyprawiony; 2) nieprzygotowany.

Nieprzystały, 1) nieprzystający, niedopasowany; 2) nieprzystojny, niewłaściwy.

Nieprzystojeństwo, nieprzystojność, nieprzyzwoitość.

Nieprzytarty, niestarty.

Nieprzywinny, niewinny.

[242]Nieprzywrotny, niepowrotny, miniony bez powrotu.

Niepyć, p. Niepeć.

Nieradowist, widziany z niechęcią.

Nieranny, późny, niewczesny.

Nierano, późno.

Nieraźny, 1) niewygodny, niezręczny; 2) mający złe położenie; 3) nieochoczy, powolny.

Nierdzały, niepożółkły.

Nieręka, zazdrosny, nieżyczliwy.

Nierobem siedzieć, być bez roboty.

Nierobiony, nieobrobiony, surowy.

Nierochmanny, niedostępny, nieobłaskawiony.

Nierodka, niewiasta, która nigdy nie rodziła.

Nierodliwy, nierodny, nierodzajny, niepłodny, nieurodzajny.

Nierozbaczny, niebaczny, nierozważny.

Nierozdzierzgły, nie do rozwiązania.

Nierozeznany, nierozsądny, nierozgarnięty, głupi.

Nierozhluzdany, nierozwinięty umysłowo.

Nierozjemny, nierozjątny, nierozjęty, nierozerwalny, nierozdzielny, trwałytrwały.

Nierozkładny, nie do rozłożenia.

Nierozłożny, nieodstępny.

Nierozmyślanie, nierozmyślnie, nieumyślnie.

Nierozpletny, nie do rozplątania.

Nierozwinny, nierozwinięty.

Nierówiennik, nierówny drugiemu wiekiem, stanem i t. p.

Nierównia, 1) nierówność, stan nierówny; 2) miejsce nierówne, nierównina.

Nierównina, nierówność, nierównomierność.

Nierównając, nieprzymierzając.

Nierówno, nierównie, bez porównania; N. mi, nie dam rady.

Nieruszający, nieruszny, nieruchomy.

Nieruszysty, niewzruszony, stały, trwały.

Nierymowny, 1) nieskładny, nieharmonijny; 2) [243]nietrafny, niestosowny, niedorzeczny.

Nierządorajca, stręczyciel nierządu.

Nierzędnie, nie po kolei.

Nierzkąc, nierzekąc, 1) nie mówiąc już o tym, że..., a cóż dopiero, tym mniej, tym bardziej; 2) nie tylko.

Niesamowity, 1) djabelski, mający związki z djabłem; 2) nieswój, niezdrów.

Nieschędliwy, nieporządny.

Niesen, brak snu, bezsenność.

Niesfora, p. Nieswora.

Niesiekomy, niepodzielny, nierozdzielny.

Niesionka, uwieziona, branka.

Niesiwo, brzemię, naręcze.

Nieskaza, nieskazitość, nieskazitelność.

Nieskazisty, nieskaźny, nieskazitelny, niezepsuty, czysty, nieposzlakowany.

Nieskażenie, nieskażoność, nieskazitelność.

Nieskąd, nie tylko.

Nieskropowaty, gładki.

Nieskrotny, nieskrowity, niepohamowany, niepowstrzymany.

Nieskrowitość, nieumiarkowanie, nieskromność.

Nieskrócony, nieukrócony, niepohamowany, nieograniczony, nieskończony.

Nieskupny, 1) niepokupny, nie mający odbytu; 2) niekupny, nie kupiony.

Nieskutny, nieskuteczny, bezskuteczny.

Nieskwapny, nieskwapliwy, nie śpieszący się.

Niesłusz, niesłusza, niesłuszność.

Niesnadny, 1) niełatwy; trudny; 2) niedogodny, niestosowny.

Niesokor, jedwab surowy.

Niespały, który nie spał; nieospały, czujny.

Niespełniak, kretyn, karłak.

Niespełny, niezupełny, niecałkowity.

Niespodziały, niespodziewały, niespodzianyniespodziany.

Niespołecznisty, niespołeczny, niewspólny, wyłączny, wyłącznie [244]właściwy; poświęcający się czemu wyłącznie.

Niesporo, poźno.

Niesporzędny, nieporządny, nieregularny.

Niesposobny, 1) niezdolny, nieprzydatny, niestosowny, niewłaściwy; 2) nieudolny, niedołężny, słaby.

Niespowiedziany, który się nie opowiedział, nie zameldował.

Niespółna, niespełna, nie zupełnie.

Niesprawa, niesprawność.

Niesprawny, 1) nieumiejętny, niezręczny, niewprawny; 2) nieuprawny, nie uprawiony; 3) nienależyty; 4) niesprawiedliwy.

Niesprzyjaźliwy, niesprzyjaźny, nieprzyjazny, niespr yjającyniesprzyjający.

Niespustny, niespławny.

Niesromiąźliwy, niesromny, niewstydliwy, bezwstydny, wyuzdany, cyniczny.

Niestały, który nie stanął w sądzie na wezwanie.

Niestanie, 1) niestawiennictwo, niestawienie się w sądzie; 2) p. Niestanne.

Niestanne, kara sądowa za niestawienie się w sądzie.

Niestanny, zaoczny, kontumacyjny.

Niestanowny, ruchomy, niewstrzymany w ruchuruchu.

Niestargniony, niestargany, nierozerwalny.

Niestatczony, niedostateczny.

Niestatecznik, człowiek niestateczny, wietrznik, trzpiot.

Niestatek, 1) niestateczność, niestałość; 2) niedostatek, bieda; 3) biedak, nędzarz; 4) tałałajstwo, plugastwo; 5) p. Niestatecznik.

Niestecie, niestecież, niestety.

Niesteta, klęska, nieszczęście.

Niestetać, biadać, narzekać.

Niesteteż, niestetyż, niestocie, niestocież, niestety.

Niestojcie, gońcie, łapcie! (okrzyk przy ściganiu złodzieja)złodzieja).

[245]Niestota, niestety.

Niestotać, p. Niestetać.

Niestoteż, niestoty, niestotyż, niestety.

Niestrojny, nieukładny, niezręczny, niewłaściwy.

Niestrzymawałość, niewstrzemięźliwość.

Niestwa, niestworność, niesworność (niesforność), niezgoda.

Niestworzysty, którego nie można stworzyć.

Nieswora, niesworność (niesforność).

Niesytny 1) nie nasycający, niepożywny; 2) nienasycony.

Nieszacowany, nieoceniony, drogocenny, niezrównany.

Nieszczerota, nieszczerość.

NiesczesnyNieszczesny, nieszczęsny, nieszczęśliwy.

Nieszczędny, nie szczędzący, nie żałujący.

Nieszczora, nieściora, wnuczka, synowica, bratanka.

Nieszlachetnica, nędznica, łotrzyca.

Nieszlachetnik, 1) nieszlachcic; 2) niegodziwiec, nędznik, łotr.

Nieszlakowany, nieszlakowny, nieposzlakowany, niepodejrzany.

Nieszrotowany, niewymuszony, nieprzesadny, naturalny.

Nieściekły, niezbroczony, niezmoczony.

Nieścierpiany, nieścierpliwy, nieścierpny, nieznośny.

Nieścierpliwić, zniecierpliwić.

Nieścigły, nieścigniony, niedościgły, szybki, prędki.

Nieściora, p. Nieszczora.

Nieść, w znacz. 1) donosić, oznajmiać; 2) zdarzać, sprawiać, zrządzać; 3) pozwalać, dozwalać, znosić; 4) nakazywać, wymagać; 5) posiadać, piastować, odnosić; 6) mieścić w sobie, zawierać; N się, 1) iść, dążyć, zmierzać; 2) skłaniać się ku czemu, zanosić się na co; 3) uważać się za co, nazywać się kim; 4) wynosić się nad kogo.

[246]Nieślachetnik, p. Nieszlachetnik.

Nieśladny, 1) trudny do wyśledzenia; 2) niezbadany, niepojęty.

Nieślakowny, p. Nieszlakowany.

Nieśmiara (czesk.), niecierpliwość.

Nieśniadany, który nie jadł śniadania.

Nieśniedny, niejadalny.

Nietkliwy, nietykalny, niedotykalny, nietknięty.

Nietoboże, tymbardziej.

Nietopnisty, nietopny, nietopliwy.

Nietrefny, 1) nietrafny, chybiony; 2) niestosowny, niezręczny; 3) nieprzyzwoity; 4) przykry, niepomyślny, 5) niegustowny.

Nietrybowy, niezwykły, niepospolity.

Nietwor, coś potwornego.

Nieubłagliwy, nieubłagany.

Nieuchodzony, 1) niedościgły; 2) nieukrócony, niepohamowany.

Nieuciekły, który nie uciekł.

Nieuczały, nieuczony.

Nieuczenny, nieuczliwy, niechętny do nauki.

Nieuczliwość, 1) niechęć do nauki; 2) nieuczciwość.

Nieuczny, nieuczony.

Nieuczosaniec, nieokrzesaniec.

Nieudzielny, 1) którego nie można udzielić; 2) niesamodzielny, lenny.

Nieugasisty, nieugaśniony, nieugaszony.

Nieugodny, grymaśny, niezgodny.

Nieujeżdżony, nieukrócony, niepohamowany, gwałtowny.

NjeujętnyNieujętny, nieuchwytny; nieukrócony, nieposkromniony.

Nieujrzały, p. Nieuźrzały.

Nieujźrzany, nieujrzany, niedojrzany.

Nieuka, nieuctwo, ciemnota.

Nieuki, nieumiejętny, ciemny.

Nieukój, niepokój.

Nieukrotły, nieoswojony, nieobłaskawiony.

Nieukrotny, nieukrócony.

Nieukuszony, nieskosztowany.

[247]Nieuleczny, nieuleczysty, nieuleczalny.

Nieumieństwo, nieumiejętność.

Nieumierny, nieumiarkowany; niewstrzemięźliwy, gwałtowny.

Nieumiętny, nieumny, nieumiejętny, nieoświecony; nieświadomy; niewprawny, niebiegły.

Nieunoszony, nieposkromiony, nieukrócony, dziki.

Nieurada, nie można, nie podobna, nad siły.

Nieuroda, 1) brzydota, niedorodność; 2) nieurodzaj.

Nieurodliwy, nieurodny, nieurodziwy, brzydki, niedorodny.

Nieuskromny, nieuskromiony, nieukrócony, gwałtowny.

Nieusłuch, nieposłuszeństwo.

Nieustajny, nieustały, nieustanny.

Nieustawictwo, nieustawiczność, nieciągłość, niestałość, zmienność.

Nieustawiczny, nieustawny, 1) nieciągły, z przerwami; 2) niejednostajny, niestały, zmienny, chwiejny.

Nieustrzegły, nieustrzeżny, nieustrzeżony, nieuchronny.

Nieutarty, nieuskromiony, nieukrócony, dziki.

Nieutulny, nieutulony.

Nieuwarowany, nieuwiarowany, nieustrzeżony, nieuchronny, niechybny.

Nieuwzięty, nienaruszony, nienapoczęty.

Nieuzmysłowy, nienaumyślny, mimowolny, wypadkowy.

Nieuźrzały, niedojrzały.

Nieużytny, 1) nieużyty; 2) nieużyteczny; 3) niezwykły, nadzwyczajny.

Niewarowny, 1) niezawarowany prawnie, nieoparty na prawie; 2) nie odpowiadający warunkom, fałszywy; 3) niepewny, niebezpieczny.

Niewarunk, brak zastrzeżonego warunku; wada, znosząca umowę.

Niewarunkowy, 1) bezwarunkowy; 2) nieodpowiadający warunkom umowy.

[248]Nieważny, niepoważny, lekki, nic nieznaczący.

Niewczas, nie zaraz, nieprędko.

Niewczasić, p. Niewczasować.

Niewczasność, 1) niewczas, czas niestosowny; 2) trud, niewygoda, niewywczasowanie się.

Niewczasować, nabawiać niewczasu, niepokoić.

Niewczesny, niewcześny, 1) przychodzący nie w porę, spóźniony; 2) niedogodny, uciążliwy; 3) niewłaściwy, niestosowny.

Niewdzięczeństwo, niewdzięk, niewdzięstwo, niewdzięczność.

Niewdzięk, niełaska, nieprzychylność.

Niewetny, niewetowny, niewetowany, niepowetowany.

Niewiada, wyrodek, odmieniec.

Niewiadoczen, niewiadoczny, niewiadomy.

Niewiadomca, niewiadomiec, niewiadomy czego.

Niewiadomie, niewiadomość, nieświadomość, nieuctwo.

Niewiadro, niepogoda.

Niewiaduk, niewiedzący o czym.

Niewiastka, 1) niewiasta; 2) synowa.

Niewid, rzecz niewidziana, dziwo; Boże niewidy, niestworzone rzeczy.

Niewida, odludek, dziwak.

Niewidok, niewidność, ciemność.

Niewiejski, niewieści.

Niewieliczki, niewieluczki, bardzo niewielki.

Niewierca, niewiernik, 1) człowiek niewierzący, niewierny; 2) przeniewierca, wiarołomca.

Niewierz, przeniewierca, zdrajca.

Niewiescki, niewieści.

Niewieścinny, 1) niewieści, kobiecy; 2) wdający się z kobietami.

Niewieścisko, kobiecisko, babsko.

Niewieściuszeć, stawać się niewieściuchem.

Niewieśkość, niewieściuchostwo, zniewieściałość.

Niewinnię, niewiniątko.

[249]Niewinowactwo, niewinność.

Niewinowaty, niewinny.

Niewisny, niewistny, ciemny, ociemniały.

Niewistka, p. Niewiastka.

Niewjedno, niezawsze.

Niewłasny, niewłaściwy.

Niewoleństwo, niewola.

Niewolstwo, niewólstwo, niewolnictwo, niewola.

Niewrotliwy, niewrotny, niepowrotny, miniony bez powrotu.

Niewrzący, trudny do ugotowania, twardniejący w gotowaniu.

Niewrządość, niewrzęda, nadużycie.

Niewskórany, niepowetowany.

Niewskórny, który nic nie wskórał, daremny, bezskuteczny.

Niewsłowiony, niewysłowiony, niewypowiedziany.

Niewstrętliwy, 1) nie czujący wstrętu do czego; 2) nie budzący wstrętu.

Niewstrzymały, niewstrzymawały, niewstrzymywały, niewstrzemięźliwy.

Niewstydawy, niewstydliwy.

Niewstydliwiec, bezwstydnik.

Niewściągliwy, niewściągniony, niewściężny, niepowstrzymany, niepohamowany, gwałtowny.

Niewyczerpiony, niewyczerpny, niewyczerpany.

Niewyczesaniec, niewyczosaniec, nieokrzesaniec, grubijanin.

Niewyczosany, nieokrzesany.

Niewydatny, 1) niewyczerpany; 2) niewydajny; 3) trudny do wydania.

Niewydwarzany, niewydworny, niewyszukany, niewytworny, niewykwintny.

Niewygasisty, niewygasły.

Niewykorzenny, niewykorzeniony, nie dający się wykorzenić.

Niewykszykany, nieokrzesany, nieogładzony.

Niewyleczny, nieuleczalny.

Niewyłomny, nie usuwający się, skłonny.

Niewymacany, niezbadany, ukryty.

[250]Niewyminiony, niechybny, nieunikniony, nieuchronny.

Niewypedziany, niewypowiedziany, niewymowny, nieopisany, niezmierny.

Niewypleciony, trudny do rozplątania, zawikłany.

Niewyplewły, niewypielony.

Niewyprawny, 1) niewypowiedziany; 2) niewyrobiony, niewygładzony.

Niewyrachowny, nieobrachowany, nieobliczony.

Niewyraista (córka), którą trudno wydać za mąż.

Niewyraźliwy, niewyraźnyniewyraźny.

Niewyrozumialny, niewyrozumiały, niewyrozumny, niezrozumiały, niejasny (do pojęcia).

Niewysłowny, niewysłowiony, niewymowny.

Niewyszlakowany, niewyszlakowny, niewyśledzony.

Niewytrwany, 1) nieznośny, srogi; 2) niewytrwały, niecierpliwy.

Niewywodny, niepozbyty.

Niewyżałowany, nieodżałowany.

Niewzbronno, nie zabroniono, wolno.

Niewzgardny, niewzgardzony, nie zasługujący na wzgardę.

Niezabawem, niebawem.

Niezabud, niezabudesz, niezabudysz, niezabudź, niezabyt, pamiątka, upominek.

Niezaceniony, nieoceniony, nieoszacowany.

Niezachełznany, niezakiełznany, niemożliwy do okiełznania, nieukrócony, niepohamowany.

Niezachowający, marnotrawny, rozrzutny.

Niezagasisty, nieugaszonynieugaszony.

Niezagładny, trwały, niepożyty, niezaginiony.

Niezagoisty, niezagojony, nieuleczalny.

Niezamierzchniony, niezamierzkniony, wiecznie świecący, niezaćmiony.

Niezamierzoność, nieograniczoność.

Niezamierzony, niezmierzony, niezmierny, nieograniczony.

Niezapomny, niezapomniany.

Niezapusty, mięsopust.

[251]Niezardzewny, nie podlegający rdzewieniu.

Niezarzutny, 1) którego nie można odrzucić; 2) któremu nic zarzucić nie można, nienaganny.

Niezaskarbny, niezasobnyniezasobny.

Niezasłużny, niezasłużonyniezasłużony.

Niezastanowiony, niezastanowny, niepowstrzymany, nieustanny.

Niezaszły, niezagasły, nieśmiertelny.

Niezawadny, nie przeszkadzający.

Niezawiedziony, niezawodny.

Niezawiniony, 1) nieściągnięty przez winę, niezasłużony; 2) niewinny.

Niezawód, niezawodność.

Niezbadny, niezbadany.

Niezbednica, plugawica, jędza, koczkodan.

Niezbednik, hultaj, psotnik, zbytnik, plugawiec.

Niezbedny, psotny, brzydki, sprośny, wstrętny, plugawy.

Niezbęda, wzgarda.

Niezbitny, niezbity, nieprzeparty, niezaprzeczony.

Niezbodny, niezbodziony, niemożliwy do zbodzenia, do zgniecenia.

Niezbożeństwo, niezbożność, bezbożność.

Niezbożnieć, stawać się bezbożnym.

Niezbożnik, niezbożny, bezbożnik, bezbożny.

Niezbóstwo, niezbożstwo, nieszczęście.

Niezbrodny, niezbrodzony, nieprzebyty, niezgłębiony, niedocieczonyniedocieczony.

Niezbronny, p. Niebronny.

Niezbyty, niezbędny; uporczywy; nieprzebyty, niezbity.

Niezdarzony, 1) który się nie udał; 2) niezdarny, niezgrabny; 3) nieszczęsny, fatalny, niepożądany.

Niezdejmisty, stały, nieruchomy.

Niezdobacha, niespodzianka.

Niezdobaczka, nagle, niespodzianie.

Niezdobra, mimowolnie, z konieczności.

Niezdrzały, niedojrzały.

Niezdużać, nie podołaćpodołać, być słabym.

[252]Niezemdlały, nieosłabiony, krzepki.

Niezeszły, 1) nieprzemijający, nieznikomy, wiecznotrwały, niepożyty; 2) mocny, silny.

Niezganny, niezganiony, nienaganny, bez zarzutuzarzutu.

Niezgasisty, którego nie można zgasić.

Niezgaśniony, niezgasny, niezgasły, nie gasnący nigdy.

Niezgięty, nieugięty.

Niezgładzisty, niemożliwy do zgładzenia, niezatarty.

Niezgojny, niezagojony.

Niezgonny, 1) niezgoniony, niedościgły; 2) nieśmiertelny, nie umierający.

Niezgromadność, niewielka ilość.

Niezgorzysty, niegasnący.

Niezguła, niedołęga.

Niezgwałcisty, niezgwałcony, nietykalny.

Niezhukany, niestrwożony, odważny.

Niezleczony, niezleczysty, nieuleczalny.

Niezłomisty, niezłomny.

Niezłożony, nieunikniony, konieczny.

Niezmartwy, nieumierający, nieśmiertelny.

Niezmiara, wielkie mnóstwo, coniemiara.

Niezmiernie, niewstrzemięźliwie, zbytecznie.

Niezmieszkannie, bezzwłocznie, niebawem.

Niezmorzony, wiecznotrwały, nieśmiertelny.

Niezmrugły, niezmrużony.

Niezmylny, niemylny, nieomylny.

Nieznamienity, nieznajomy.

Nieznaska, nieznaszka, niesnaska, zatarg, kłótnia.

Nieznosisty, nieznośliwy, nieznośny.

Niezoczny, niezoczony, niepostrzeżony, niedostrzegalny, niewidzialny, nieznaczny.

Niezrachowny, niezliczony.

Niezrały, niedojrzały.

Niezrobny, niewykonalny.

Niezroczysty, nieprzezroczysty.

Niezrozumny, niezrozumiały.

[253]Niezrzały, niedojrzały.

Niezstarzały, nie starzejący się.

Niezścigniony, niedościgniony, niedościgły.

Niezumysłowy, nieumyślny.

Niezważony, niepochyły; niezgłębiony, niezbadany, niedocieczony.

Niezwiądliwy, niezwiędły, świeży, trwały.

Niezwodny, nie dający się zwieść, oszukać.

Niezwojowny, niezwalczony, niepokonany.

Niezworny, niesworny (niesforny).

Niezwyczaj, nieprzyzwyczajenie.

Niezwyczajony, nieprzyzwyczajony.

Nieźrzały, 1) niewidziany; 2) niedojrzały.

Nieżadny, niebrzydki, nieszpetny.

Nieżądny, nieżądzien, niepożądany, nieprzyjemny, wstrętny.

Nieżeli, jeżeli nie.

Nieżenny, bezżenny, nieżonaty.

Nieżyczny, nieżyczliwy.

Nieżyw, żywnie, -bądź, -kolwiek; jaki N., jaki kolwiek.

Niga, p. Nyga.

Nigd, nikt.

Nigda, nigdy.

Nijaczyć, neutralizować, znosić, zobojętniać.

Nijako, żadną miarą, żadnym sposobem.

Nijeden, ani jeden, żaden.

Nik, matnia, sidła, pęty.

Nikaj, nigdzie.

Nikak, nikaki, nikakie, nikakiej, nikako, ni jaknijak, bynajmniej, w żaden sposób.

Nikam, ani na krok.

Nikąd, w żaden sposób, żadną drogą.

Nikczemnomówca, papla, pleciuga.

Nikczemny, nieudolny; błahy, marny, wątły; nikły, nędzny; znikomy; niegroźny; niepozorny, niepokaźny; niegodziwy, bezecny; nieuczciwy.

Nikczemstwo, nikczemność.

Nikczemu, p. Nikuczemu.

Nikędy, nigdzie.

Niklawy, nieładny, niedobry, zły.

Nikomy, znikomy.

[254]Nikto, niktóry, nikt, żaden.

Nikuczemu, ku niczemu, do niczego, na nic.

Nimo, mimo.

Ninacz, na nic.

Ninaczym, na niczym.

Ninie, teraz, obecnie.

Ninog (niem.), minóg.

Niocz, o nic.

Nioczym, o niczym, w niczym.

Niodkogo, od nikogo.

Niokim, o nikim.

Nios, niosło, brzemię, naręcze.

Ni pocz, po nic.

Niprzecz, przez nic, za nic, dla niczego, bez żadnej przyczyny.

Ni przy czym, przy niczymniczym.

Niszczego, z niczego.

Niszczemny, niszczymny, chudy, postny, nieokraszony.

Niszczotny, biedny, ubogi.

Niszczym, z niczym.

Niśmiara, p. Nieśmiara.

Nit, blaszka.

Nitkopłut, tkacz (pogardl.).

Niwa, pole wśród lasu; nowizna; żniwo.

Niwco, w nic.

Niwczym, w niczym.

Niwecz, w nic, na nic.

Niweka, człowiek do niczego, niedojda.

Niwera, w wyr. wyszedł na niwery, zrujnował się, zgubił się.

Niwerja, niwera, szmata, onuca.

Niwieć się, marnieć, przepadać.

Niwkim, w nikim.

Nizac, nizacz, za nic.

Nizak, kopacz.

Nizanka, sznur (korali), wieniec, korona.

Nizkim, z nikim.

Niźli, chybaby, gdyby.

Niż, pierw, nim, zanim; zamiast.

Niżaden, niżadny, ani jeden, żaden.

Niżak, niżal, niżowiec, kozak niżowy.

Niżby, chybaby.

Niże, niż, aniżeli.

Niżny, dolny, niższy.

Niżyć, zniżać, poniżać.

No! tak; albo to prawda.

Nobilis, szlachcic, arystokrata.

Nocena, księżyc.

Nocleż, nocleg.

Nocleżanie, pastuchy nocni przy koniach.

[255]Nocliczek, noclik, szlafrok.

Nocnica, 1) mara nocna, strach; 2) w lm. nocnice, zmora.

Nocnik, włóczęga nocny.

Nocobledny, blado świecący wśród nocy.

Nocodzienny, dotyczący dnia i nocy.

Nocolśny, świecący w nocy.

Nocorównia, porównanie dnia z nocą.

Nocoświetny, świecący w nocy.

Nocownik, złodziej nocny.

Nodze, (obydwie) nogi.

Nogaj, nogal, człowiek mający długie nogi.

Nogawica, kara więzienia tak ciasnego, że nie można się położyć.

Nogieć, nokieć, nikczemnik, nicpoń, ladaco, hultaj; niewiele wart.

Noma, p. Numa.

Noncjusz, nuncjusz papieski.

Norowisty, narowisty.

Norów, narów.

Nort, nurt.

Norzać, norzyć, zanurzać, pogrążać, walać błotem.

Nos, w wyr. przyczynić N.-a, uwieść komu żonę; puśeićpuścić komu chrząszcza przez N., dokuczyć żartami.

Nosacz, chorąży kozacki.

Nosarz, nosiciel, noszący.

Nosić, w znacz. 1) ubierać kogo, odziewać kogo; 2) znosić, wytrzymywać; 3) trwać, być, zachowywać, utrzymywać; 4) obracać, wykręcać; 5) obmawiać, obgadywać; 6) uważać, poczytywać, mieć za co; N. się przeciw komu, zachowywać się, postępować; N. się za kogo, być uważanym, uchodzić.

Nositelny, nośny, przenośny.

Nosiwać, nosić.

Noska, pończocha.

Nosny, nosowy.

Noszarz, nosiciel, tragarz.

Noszka, p. Noska.

Nota, notek, nuta; N.-ę trefić komu, dogodzić komu, przystosować się do kogo; Na swój notek, na swój stan.

Notalingwa, gramatyka.

Nowak, 1) początkujący, [256]nowicjusz; 2) parwenjusz; 2) nowiniarz, zwolennik nowości, nowych pojęć; nowator.

Nowe lato, podarunek noworoczny, gwiazdka, kolęda.

Nowic, nowicjusz (w klasztorze).

Nowina, nowizna, nowa rola, przedtym nie oranaorana.

Nowiniarka, plotkarka.

Nowinki, nowalijki.

Nowinkonoś, nowiniarz.

Nowisko, ziemia niewykarczowana po wyciętym lesie; przednówek.

Nowocien, nowotny, nowo nastały; uganiający się za nowościami, za modą.

Nowocina, nowina, nowostka.

Nowokrzczeniec, nowochrzczeniec, neofita; anabaptysta.

Nowoprzymierny, nowego przymierza.

Nowosiedliny, 1) uroczystość z powodu osiedlenia się w nowym miejscu, przenosiny; 2) nowosiedle, nowa siedziba.

Nowotek, w wyr. z nowotku, na nowotku, za nowotku, z początku, na początku; z N.-u, znowu, nanowo.

Nowotnica, modnisia, strojnisia.

Nowotnina, p. Nowocina.

Nowotworny, nowomodny.

Nowouk, p. Nowak.

Nowowiernictwo, nowowiarstwo, nowa wiara, kacerstwo.

NewozaciągłyNowozaciągły, nowozaciężny, świeżo wzięty do wojska.

Nowożeni, nowożenia, nowożenik, nowożeń, nowożeniec.

Nożnia, nożny, pochwa, futerał.

Nóg, gryf (ptak bajeczny)bajeczny).

Nór, nórownik, nurek.

Nórt, nurt.

Nucić, nęcić.

Nuczyć, nukać, wołać, naglić, popędzać.

Nudnić, nudzić.

Nudnieć, nudzieć, mdleć, nędznieć, wątleć, marnieć, słabnąć.

Numa, 1) chata żmudzka, szałas, schronisko; 2) świątynia.

Nurek, nowochrzczeniec, anabaptysta.

[257]Nurkiem chodzić, ponuro chodzić, patrzeć.

Nurownik, nurek.

Nurta, głąb, głębina.

Nurtawy, bystry.

Nury, ponury, posępny.

Nuża, nużda, 1) znużenie, utrudzenie; 2) trud, mozół, niewczas.

Nużnieć, p. Nudnieć.

Nużny, 1) nużący, męczący; 2) znużony, zmęczony, wyczerpany.

Nyga (z niem. Neige), resztka.

Nykać, szukać, szperać, nasłuchiwać.

Nynać, lulać, spać.

Nyreczny, nerkowy.

Nyża (z franc. niche), nisza, zagłębianie.

O.

O (z biern.), 1) około, prawie, blizko; np. o cztery tysiące, około czterech tysięcy; 2) podczas, w ciągu; np. o jeden wieczór, w ciągu jednego wieczora; 3) stać o co, ubiegać się o co; trwać o co, dbać o co; przywieść kogo o co, przyprawić o co, nabawić czego; przyjść o co, nabawić się czego; 4) brać się o co, ujmować się za czym; o tym, pod tym warunkiem; 5) o ziemię co uderzyć, rzucić, zaniechać; o ziemię, w niwecz, na marne.

Obaczać, obaczawać, spostrzegać, badać, oglądać; baczyć; zwiedzać.

Obaczenie, upamiętanie, rozmysł.

Obaczny, 1) widzialny; 2) baczny, oględny, przezorny.

Obaczony, oprzytomniały.

Obaczować, pp. Obaczać.

Obaczyć się, 1) spostrzec się; pomiarkować się; 2) upamiętać się, poprawić się; 3) oprzytomnieć, przyjść do siebie, ozdrowieć.

Obaczywać, p. Obaczać.

[258]Obadać, 1) zbadać ze wszystkich stron; 2) upatrzyć, wyszukać, wynaleźć; 3) skusić, opętać, opanować.

Obajcować, okłamać.

Obalanka, kiszka wołowa kaszą nadziewana; drzewo tak okopane, aby się wywróciło.

Obalalny, obalisty, łatwy do obalenia.

Obaliny, upadek, runięcie.

Obalisko, zwaliska, ruiny, gruzy.

Obar, miejsca na drzewach iglastych, oblane żywicą; usychanie drzew od góry.

Obarchnieć, obarknieć, otumanieć, ogłupieć.

Obareczek, pieniek opalony.

Obartel, rękojeść klamki, zakrętka u okna.

Obartuch, obwartuch, obortuch, 1) ciasto z serem; 2) tłuścioch, grubas.

Obawiciel, mieszkaniec, obywatel.

Obazarnik, bazarnik, markietan.

Obbieg, okrąg, obwód, koło.

Obbież, p. Obież.

Obbieżny, p. Obieżny.

Obcalenie, ocalenie.

Obcapić, otoczyć, opaść.

Obchad, w wyr. nie dawać O.-u, naprzykrzać się, nie dawać spokoju.

Obchełznąć, okiełznać.

Obchodzić się, postępować, zachowywać się; wziąć się do czego; zajmować się.

Obchodzywać, obchodzić.

Obciążać, obciążywać sobie, mieć sobie za uciążliwe, skarżyć się, utyskiwać; O. na kogo, powstawać; zobojętnieć, stać się ociężałym, zgnuśnieć; zaciążyć.

Obciążanie, ucisk, ciemię stwociemięstwo.

Obciążliwy, obciążny, 1) uciążliwy, przykry; 2) ociężały, ciężki; 3) utyskującyutyskujący.

Obciążyciel, ciemiężyciel, gnębiciel.

Obciążywać, p. Obciążać.

Obciężliwy, obciężny, p. Obciążliwy

Obconąć, obczunąć, obstąpić.

Obcować, prowadzić się, zachowywać się.

[259]Obcownik, towarzysz, wspólnik, kolega, przyjaciel.

Obcowny, zażyły, poufały, blizki.

Obczasować, ociosywać.

Obczerstwić, obczyrstwić, oczerstwić, orzeźwić, ożywić, wzmocnić, pokrzepić.

Obdal, opodal.

Obdalny, trochę daleki, nieco odległy.

Obdawać, obdać, dać jeść bydłu na noc.

Obdłużny, 1) podłużny, podługowaty; 2) przydługi, przydłuższy.

Obdłuższy, przydługi, za długi.

Obduchem, duchem, żywo, prędko.

Obdzielny, podzielny.

Obdzień, szybko, przez jeden dzień.

Obdzierżeć, p. Odzierżeć.

Obebrać, obrać.

Obec, o-cy, (rzecz r. ż.), ogół, ogólność, powszechność; wobec, 1) wogóle, ogólnie, pospołu, razem; 2) wobec, w obecności.

Obecnie, 1) gromadnie, ogólnie, powszechnie, razem; 2) osobiście; 3) w obecnej chwili, teraz.

Obecny, 1) ogólny, powszechny, gromadny; 2) osobiście przytomny; 3) współczesny, na dobie będący.

Obegnać, 1) obiec, oblecieć, otoczyć, osaczyć; 2) odegnać, odpędzić.

Obegnaniec, oblężony, oblężeniec.

Obejrzały, oględny, ostrożny, przezorny, baczny.

Obejrzliwy, dający się obejrzeć wkoło, widoczny ze wszystkich stron.

Obejście, 1) zatrudnienie, zajęcie, profesja; 2) odprawienie, odbycie, obrządek; 3) mienie, dobytek; 4) gospodarstwo, zabudowania gospodarskie.

Obejść, otoczyć, ogarnąć, opanować.

Obejźrzliwy, p. Obejrzliwy.

Obel, całkowicie, całkiem, zgoła, zupełnie.

Obelgacz, potwarca, hańbiciel.

Obelgać, p. Obelżyć.

[260]Obeliszek, obelisk.

Obelnąć, obelgnąć, przylgnąć, oblepić się.

Obelniony, oblepiony, oblazły.

Obelny, bartniczy.

Obelża, obelga, hańba.

Obeiżeć sięObelżeć się, zelżeć, pofolgować.

Obelżenie, 1) ulga; 2) obelga, zelżenie.

Obelżyć, obelżywać, zelżyć, znieważyć, zhańbić.

Obemgleć, okryć się mgłą.

Obemrzeć, obumrzeć.

Obercuch (niem.), okrycie, suknia zwierzchnia.

Oberemek, p. Obremek^[9].

Oberknąć się, oburknąć sięsię.

Oberman (z niem. Ober mann), 1) starszy, zwierzchnik, przełożony; 2) sędzia polubowny, rozjemca.

Obertać, obracać, wykręcać; O. się, uwinąć się z robotą, zakrzątnąć się.

Obertuch, p. Obercuch.

Obertus, obyrtus, 1) żywy, zwinny; 2) głupkowaty.

Oberwisko, urwisko.

Oberzniony, oberznięty.

Obesłać kim, czym, zawiadomić przez kogo, przez co; obdarzyć czym przez posła; O. się czym, obdzielić się kolejno (jaką wiadomością).

Obeszcie, obeście, obejście.

Obeszłość, troskliwość, współczucie.

Obeszły, obeszty, 1) otoczony, objęty; 2) przestający na małym, niewymagający, skromny; 3) czuły, draźliwy.

Obewrzały, oblepiony.

Obewrzeć czym, oblepić się.

Obezeczcić, obczernić, zbezcześcić, zhańbić.

Obeźrzeć, obejrzeć.

Obeźrzenie, 1) obejrzenie; 2) widnokrąg, widok; na O.-niu, na widoku, pod okiem.

Obębnić, ogłosić.

Obęść się, obyć się.

Obfit, obfitość.

Obfitarz, bogacz.

Obfitodajny, obfitorodny, urodzajny.

Obgęsty, gęstawy, zawiesisty.

Obgłąb, niezbyt głęboko.

Obgrubszy, przygruby, grubawy.

[261]Obiad, w znacz. uczta weselna.

Obiadwać, obiedować, obiadować.

Obiata, obieta, 1) ślubowanie, obietnica; 2) ofiara.

Obiatować, obietować, 1) ślubować, przysięgać; 2) ofiarować.

Obiązać, obowiązać, zobowiązać.

Obicjent, oskarżony.

Obida (czesk.), wstręt, obrzydzenie.

Obidzać, zohydzać, mierzić.

Obiecadło, abecadło, alfabet.

Obiecność, obecność.

Obiecownik, obiecywający.

Obiecy, obżarty, łakomy.

Obiecz, obczy, p. Obec.

Obieczny, ogólny, powszechny.

Obiedne, obiadowe, strawne na obiad.

Obiednia, 1) uroczystość, festyn obiadowy; 2) msza w kościele wschodnim.

Obiedować, obiedwać, obiadować.

Obiegły, otoczony, okrążony.

Obiegować, krzątać się, zabiegać.

Obierać się czym, w czym, trudnić się, zajmować się, poświęcić się czemu, chodzić koło czego; 2) postępować, znajdować się; 3) przebierać się, rozbierać się; 4) ofiarowywać się, nastręczać się; 5) uwalać się czym; 6) wyróżniać; 7) Obrać, obić, wybić.

Obierki, 1) rzeczy wybrakowane, wybierki; 2) resztki, odpadki.

Obierz, obierza, 1) ubranie, odzież; 2) także: obież, obieża, sieć, matnia, pułapka; 3) sprzęt, narzędzie.

Obierzka, obierzwia, sznur, na który się nawleka sieć do łowienia.

Obierzyciel, obiorca, elektor.

Obierzyna, p. Obierki.

Obiesiciel, kat.

Obiesić, obwiesić, powiesić.

Obieś, szubienicznik, wisielec.

[262]Obiet, obieta, p. Obiata.

Obietny, ofiarny.

Obietować, p. Obiatować.

Obież, p. Obierz.

Obieżna, okólnik.

Obieżny, obbieżny, obiegowy, obrotowy, krążący.

Obijanik, szuhaleja, statek wodny z wydrążonego dębu z bokami i wystającemi deskami.

Obimać, obejmować.

Obinąć, owinąć, przedzierzgnąć się w coś.

Obiniony, obwiniony.

Obiotować, p. Obiatować.

Obisk (rusk.), obszukanie, rewizja, śledztwo.

Obiskać, obiskiwać, obszukać, zrewidować.

Obitszy, obfitszy.

Objacja, składanie ofiar, ślubowanie.

Objad, żarłok.

Objant, składający ofiary, czyniący ślub.

Objaśniewać, objaśniwać, objaśniać.

Objawiać, sławić.

Objawny, objawiony.

Objąt, objętość.

Objątek, zawartość, treść.

Objednać, objednywać, zjednać, pozyskać.

Objedz, objadacz, żarłok, łakomiec.

Objeśny, objezdny, żarłoczny, łakomy.

Objeździć, ujeździć, ukrócić, poskromić.

Objętki, sieć otaczająca knieję.

Objętny, objętliwy, 1) pojętny, zdolny; 2) zrozumiały.

Obkupować (łac.), okupować, zająć.

Obkusować, skrócić.

Oblacja, ofiarowanie czego.

Obladra, obłąk, jelce.

Oblak, kawał drzewa obłego, okrągłego i podłużnego, pień.

Oblaskliwy, rzucający blask naokoło.

Oblasknąć, oblaskiwać, oblaskować, blaskiem obrzucić, opromienić.

Oblastrować, obgadać, obmówić.

Oblat, dziecię, ofiarowane na służbę Bożą.

Oblata, 1) Oblatowanie, spisywanie do aktów; 2) ofiara, dar składany w ofierze; 3) opłatek.

[263]Oblatować, podawać do aktów.

Oblega, kamień dokoła obrosły zbożem.

Oblegacja, zobowiązanie się do pracy wspólnej i bezpłatnej.

Obległy, osiadły.

Oblek, obmowa; zarzuty; przywary.

Oblem, p. Obel.

Obleniały, zleniwiały.

Oblenieć, trochę zleniwiećzleniwieć.

Oblesny, obleszczywy, obleszny, obleśny, przymilający się, pochlebiający, układny, obłudny.

Obletczyć, zrobić lekkim.

Oblewiny, zalanie, wylew, powódź.

Obleża, p. Oblina.

Obleżały, zgnuśniały, zniewieściały.

Obleżeć, 1) oblec (obległ); 2) być osaczonym; 3) zgnuśnieć.

Obleżeniec, oblężeniec, oblężony.

Obleżnik, oblęgierz, oblężca, oblegający.

Oblężeć, oblec (obległ).

Oblężność, naleganie, natrętność.

Obli, p. Obły.

Oblicz, obliczaj, obliczej, oblicze.

Obliczać, okazać.

Oblicznie, osobiście.

Obliczność, 1) obecność, przytomność; Chleb O.-ści, u star. Żydów: chleb jako ofiara w świątyni, chleb pokładny; 2) oblicze, wzrok, oczy; 3) obłuda, fałszywość.

Obliczny, 1) twarzowy; 2) obecny, przytomny.

Oblig (zam. oblik), pozór, pretekst.

Oblik, 1) pozór; 2) warunekwarunek.

Oblina, obleża, barć.

Oblity, oblany.

Oblizować, oblizywać.

Oblokirować, otoczyć wojskiem.

Oblokucja, zarzut, przeczenie.

Oblubieńca, oblubiona, oblubienica, narzeczona.

Obluchny, okrągluchny.

Oblujstwo, uczta w nocy, biesiada nocna.

Obład, ład, porządek.

Obłagać, przebłagać, przejednać.

Obłap, uścisk.

Obłapać, zagarniać, zabierać.

[264]Obłapianek, p. Obłap.

Obłapić, obłapiwać, obłapiać, obejmować, ściskać.

Obłaszcze, pojedyńczo, zosobna, po jednemu.

Obłaść, obszar, przestrzeńprzestrzeń.

Obława, zaspa piaszczysta.

Obławą, obławem, ławą, kupą, hurmem, tłumnie.

Obłaz, 1) droga boczna, manowiec, bezdroże; 2) ogródka (w mowie); bez O.-zu, bez ogródki, bez wahania, bez ceremonji, bez żartu.

Obłazować, obłazić (obleźć).

Obłazowy, obłaźny, nie prosty, pośredni.

Obłaźnić, oszukać, okpić, odrwić.

Obłaźnie, ceremonjalnie, etykietalnie.

Obłaźny, 1) idący nie wprost, uboczny; 2) ciągły, nieprzerwany.

Obłądliwy, obłędliwy, p. Obłędny.

Obłądnieć, 1) wpaść w błędy; 2) zmieszać się, stracić przytomność umysłuumysłu.

Obłądnik, człowiek błądzący.

Obłąkać, obłąkiwać, zmylić komu kierunek; wprowadzić na złą drogę, zabłądzić.

Obłąkany, w obłąk skrzywiony.

Obłądzać, obłądzić, wpaść w błąd, pobłądzić, omylić się.

Obłądziły, obłądzony, 1) zbłąkany; 2) błądzący.

Obłędny, 1) w błędnym kierunku idący; 2) błąkający się, błądzący; 3) pełen błędów, błędny, łudzący; 4) błędny, nieprzytomny.

Obłędzić, p. Obłądzać.

Obłęk, obłąk, łęk, łuk, zagięcie, okrąg.

Obłocz, powłoka.

Obłoczny, od obłoku.

Obłoczyć, obłóczyć, przyoblekać.

Obłoga, 1) obłóg, szereg, otaczający coś; 2) obszycie, wypustka, wyłoga; 3) obsadzanie, obtaczanie; 4) ciężary, bagaże (wojskowe).

Obłogiwać, zostawiać odłogiem.

Obłojca, żarłok.

[265]Obłojnie, żarłocznie.

Obłokać się, objeść się.

Obłona, błonie.

Obłowa, obława.

Obłowiny, obłowienie się,się.

Obłowny, 1) możliwy do obłowienia się; 2) obławny, należący do obławy.

Obłożyć, otoczyć, (o zwierzu); O. się, obciążyć się; otoczyć się.

Obłożysko, miejsce ograniczone, np. kotlina.

Obłożysty, roztoczony w krąg.

Obłóg, obłoga, 1) szereg czego otaczający; 2) legowisko.

Obłudzić, obłudzać, obłudzować, 1) oszukać, podejść, zwieść; 2) wyśmiać, wyszydzić.

Obły, podługowato-okrągły, owalny; wypukły; walcowaty.

Obłysić, obłysiać, uczynić łysym, ogolić; obnażyć.

Obmaczować, omaczać, zmaczać.

Obmaklać, obmakliwać, obmacać.

Obmaństwo, oszustwo.

Obmatać, omotywać.

Obmawiać się, tłumaczyć się, uniewinniać się.

Obmierzęczyć, obmierzić, obrzydzić.

Obmieszkać, omieszkać; O. się, zasiedzieć się, zamieszkać, osiedlić się.

Obmijać, obminąć, omijać, ominąć.

Obmiot, przedmiot.

Obmoleć, pokryć się warstwą czego.

Obmowa, obmowisko, omówisko, 1) oszczerstwo, gadanie ludzkie; 2) obgadanie, omówienie; narada; 3) wymówka, tłumaczenie się; 4) przemowa; 5) objaśnienie, wykład.

Obmównica, lubiąca obmawiać.

Obmówstwo, skłonność do obmawiania.

Obmurzyć się, uwalać się, zamorusać się.

Obmuskawać, omuskiwać; oczyszczać.

Obmysł, obmyślenie, zamysł, projekt.

Obmyślawać, obmyślać, zamierzać; O. kogo, wziąć w opiekę, opatrzyć.

[266]Obmyślny, przewidujący, przezorny.

Obnażywać, obnażać, obrać z czego, ogołocić; wyzuć z czego; pozbawić czego.

Obnieczcić, zbezcześcić, zhańbić.

Obnieść kogo, donieść komu, lub o kim.

Obniście, obejście.

Obniść, (obnidzie), obejść.

Obnoc, w nocy, przez noc.

Obnocować, obnocować się, przenocować, przebyć noc.

Obnowić, 1) odnowić, odświeżyć; 2) rzeczy nowej użyć po raz pierwszy.

Obnoża, bagaż, ciężar, obłogi.

Obnuża, nędza, niedola; utrapienie.

Obociętny, obosieczny.

Oboczyć, objechać bokiembokiem.

Oboczysty, zamknięty dokoła.

Obodwoje, oboje.

Obojaki, złożony z obu, dwojaki, taki i owaki.

Obojeńca, obojątek, obojątka, człowiek obojętny.

Obojętny, 1) łatwy do ujęcia z obu stron; 2) używający do roboty obu rąk z jednakową łatwością; 3) obosieczny; 4) dwustronny, dwojaki; 5) dwuznaczny; 6) niepewny, wątpliwy, chwiejny, powolny; 7) bezstronny, neutralny; 8) apatyczny, nieczuły; 9) nieciekawy, banalny, błahy.

Obokiem, obok.

Obolewiec, oboprawiec, człowiek posługujący się lewą ręką tak dobrze, jak prawą.

Obona, okrasa, omasta.

Obor, obiór.

Obora, dziedziniec gospodarski, podwórzec.

Oborny, doborowy, wyborny.

Oborzysty, istniejący w wielkim wyborze.

Oborzyć się, oborzeć się, oburzyć się, powstać.

Obowiązały, 1) obowiązany, 2) obowiązujący; 3) zależny, zawisły, podległy; 4) zabezpieczony, zapewniony.

Obowiązka, obowiązek, warunek, zastrzeżenie.

[267]Obozieństwo, oboźniczostwo, urząd oboźnego.

Obożny, który stał się bóstwem, ubóstwiony.

Obożyć, uczynić Bogiem, ubóstwić.

Obój, chałupa na dwie rodziny.

Obój, oboja, oboje, każdy z obu, jeden i drugi, ten i ów.

Obór, obiór.

Obórzyć, oburzyć.

Obóz, 1) spoczynek wojska idącego; nocleg wojska pod namiotami; 2) wyprawa wojenna.

Obr (czesk.), olbrzym.

Obracać, w znacz. trapić, niepokoić; O. słowa, przekręcać je; O. kogo, dopiekać mu słowami; O. kim, kogo, pokierować, poruszyć; O. co, prowadzić co (interes); O. za sobą, ciągnąć korzyści, nie zapominać o sobie; O. się, postępować, kierować się, przebywać; przemienić się, stać się czym.

Obrachmanić, p. Obrochmanić.

Obrać się, podjąć się.

Obrada, pociecha, zadowolenie, korzyść, pomoc.

Obradować się, 1) dokon. uradować się, ucieszyć się; 2) niedok. radować się, cieszyć się.

Obradzić, obradzać, 1) uradzić, obmyślić; 2) O. kogo, opatrzyć radą; poradzić komu. Obradź cię Bóg, niech cię Bóg ratuje.

Obramienie, obłożenie, obłoga, rama.

Obraniec, wybraniec, elekt.

Obrany w czym albo w co, 1) ogołocony z czego, ubogi w co, pozbawiony; 2) bogaty w co.

Obraz, obrazek, 1) wizerunek, posąg, statua; bałwan, bożek; 2) wrażenie, wejrzenie.

Obraza, odraza, wstręt.

Obrazić, uderzyć boleśnie, zranić; rozgniewać.

Obrazobójca, obrazobórzca, obrazokaźca, obrazobórca, ikonoklasta, zwalczający cześć oddawaną obrazom (nie: obrazoburca).

[268]Obraźca, obraziciel, ten, który obraził.

Obraźliwy, obraźny, 1) dokuczliwy, bolesny; 2) przykry, nieprzyjemny, drażniący; 3) zaczepny; 4) obrażający, obelżywy; 5) łatwo obrażający się, zaraźliwy.

Obraźnik, obraźny, rzeźbiarz, snycerz; niosący obrazy na procesji.

Obrąb, zasiek, barykada z drzew.

Obrączyć, 1) nabić obręczami (beczkę); 2) poręczyć,zaręczyć, zagwarantować; O. się, zaręczyć samym sobą.

Obrąż, obroża.

Obreda, poręby leśne.

Obręcz na ręce, bransoleta.

Obroba, listwa, obręb.

Obrochmanić, obrochmannić, ugłaskać, ułagodzić, ułaskawić, oswoić.

Obrocisty, obrotny.

Obrok, 1) podatek w zbożu lub innych produktach, nałożony dla obrony kraju; 2) czynsz; 3) wydatki dzienne.

Obrona, p. Wiardunek.

Obroniczka, obrończyni, obronicielka, orędowniczka.

Obronić, uronić.

Obrosa, w wyr. w O.-sę, po rosie, w czasie rosy.

Obrostać, obrastać.

Obroszczony, obrosły.

Obrotny, obrocisty, powrotny, wsteczny, opaczny.

Obroty, harce, opały, tarapaty, męki; operacje, manipulacje, tajemnice, sztuczki, wybiegi, wykręty, manewry.

Obroża, obróż, naszyjnik, niewola, kajdany.

Obrót świata, ziemi, biegun ziemi.

Obrózdnik, obrózdny, sąsiad o brózdę.

Obruch, obrus; płachta.

Obruchać, obruchnąć, obruchywać, obruszyć, obruszać.

Obrus zdjąć, zerwać z kim, uczynić rozbrat.

Obrusić, wygładzić.

Obrusznik, napierśnik.

Obruszny, łatwy do obruszenia.

Obruszyć się, nakłonić się.

Obryć, okopać.

[269]Obryknąć kogo, ofuknąć kogo, wrzasnąć na kogo; O. się, ofuknąć się, obruszyć się.

Obrys, zarys.

Obrywka, obrywcza, co się komu oberwało, okroiło; dochód poboczny, zysk dorywczy.

Obrzazać, obrzezać, oberznąć.

Obrzazować, obrzazywać, obrzezać, obrzynać.

Obrzaźny, obrzazgły, pełen obrzazgu (nieprzyjemnego smaku).

Obrząd, 1) rząd (np. pereł); 2) to co ma być przyrządzone; 3) obrządek; 4) ugoda; 45) zrządzenie, zarządzenie, testament.

Obrządny, obrzędowy.

Obrządzać, obrządzić, rozporządzać; załatwić; O. się, rozporządzać się.

Obrzedni, obrzedny, rzadki, nieczęsty; nie gęsty.

Obrzeg, ściana podtrzymująca brzeg.

Obrzemski, p. Obrzymski.

Obrzezać, obrzezować, obrzazywać, okroić.

Obrzeże, obrzeżyna, brzeg krawędzi, kraniec, skraj, rąbek.

Obrzęda, p. Obrząd.

Obrzmiany, obrzmiały, obrzękły; gruby, chrapliwy (głos).

Obrzucić się, obruszyć się, ofuknąć, żachnąć się.

Obrzut, 1) obruszenie się, ofuknięcie; 2) przedmiot.

Obrzyd, obrzyda, obrzydliwość, odraza, wstręt.

Obrzydny, obrzydliwy, wstrętny.

Obrzym, olbrzym.

Obrzymica, olbrzymka.

Obrzymski, olbrzymi.

Obseczka, legumina obiadowa.

Obseda, obserwacja, przestrzeganie.

Obsedować (łac.), oblegać, nalegać, obligować.

Obses (z ł. obsessus, opętany), obces, obcesowo.

Obserwa, obserwacja, postrzeganie.

Obsięgać, dosięgać, dochodzić, wynosić (co do objętości).

Obskacać, obskocać, okładać zarzewiem (węglem żarzącym).

[270]Obskakować, obskakiwać, obchodzić.

Obskazować, obmawiać.

Obskulać, osaczać, okrążać.

Obskuść, oskubać.

Obsługować, obsługiwać się.

Obstalować, obstalowywać, ustalić, utrwalić, upewnić, zabezpieczyć, wzmocnić.

Obstarni, obstary, przystarszy, podstarzały, niemłody.

Obstawać, obstąpić, obchodzić; wytrzymywać; starczyć za co.

Obstawić, 1) postawić dokoła; 2) obstalować, zamówić; 3) zatrzymać, zaaresztować.

Obstrzeżenie, ostrzeżenie.

Obsuć, obsypać.

Obsydja (łac.), oblężenie.

Obsyłka, porozumienie się przez posłańców, korespondencja.

Obszarnik, właściciel większych posiadłości ziemskich.

Obszczyzna, cudzoziemszczyzna.

Obszerz, wszerz.

Obszywać, ubarwiać, maskować.

Obściągnąć, obścięgnąć, trochę ściągnąć.

Obtarchany, otargany, obszarpany, oberwany.

Obtestować się (łac.), świadczyć się kim, czym.

Obtrocze, obtroczek, sznur którym co obwiązano.

Obumarszczyzna, własność bez właściciela.

Obuzdować, ouzdać, obuzdywać, poskramiać.

Obwadzać, obwadzić, przez obmowę powadzić, poróżnić.

Obwadzca, obwadziciel, obmówca, potwarca, instygator.

Obwajca, p. Obwadzca.

Obwarować, obdarować, opatrzyć, uposażyć.

Obwarownik, obrońca.

Obwarowny, obwarowany, warowny.

Obwencja (łac.), dochód okolicznościowy, niestały, obrywka.

Obweselić, rozweselić, uradować.

Obwiązek, 1) obwiązka, opaska; 2) obowiązek.

Obwiązka, 1) opaska; 2) [271]opatrunek, bandaż; 3) zastrzeżenie, warunek.

Obwicie, obwiązka.

Obwić, owinąć.

Obwieliczać, obwieliczyć, czynić wielkim, sławnym.

Obwierać, zamykać.

Obwieszczy, obwieszczalny, obwieszczający, ogłaszający.

Obwieszczyciel, obwieściciel, zwiastun, głosiciel.

Obwieść, obwodzić, obejrzeć sądownie, stwierdzić naocznie.

Obwięzło, obwiązka, opaska.

Obwięzować, obwiązywać, obowiązywać.

Obwijacz, obwiązka, opaska, bandaż.

Obwiły, obwity, owinięty.

Obwin, obwinienie.

Obwiniacz, obwiniciel, oskarżyciel.

Obwlec, oblec.

Obwoda, obrączka, pierścień.

Obwodzić, p. Obwieść.

Obwołać, wezwać; rozsławić.

Obwód, obwinięcie, zawój.

Obwrzały, p. Obewrzały.

Obwzećr1. Obwrzeć, (obwrzał), p. Obewrzeć.

Obwrzeć2. Obwrzeć, (obwarł), zamknąć.

Obwyknąć, przywyknąć.

Obwyż, nieco wyżej.

Obychody, obychodź, zwyczaje, porządki, stosunki.

Obyczaj, w znacz. 1) właściwość, własność, charakter, natura; 2) sposób, środek, tryb; 3) warunek, zastrzeżenie.

Obyczajny, według zwyczaju.

Obyć się, pobyć, wytrwać, usiedzieć.

Obyda (rus.), krzywda.

Obydle (cz.), miejsce zamieszkania, mieszkanie.

Obydzać, obydzić, krzywdzić, skrzywdzić.

Obyjście, obejście; O. się, obejście się, obycie się.

Obyjść, obejść.

Obyknąć, p. Obwyknąć.

Obysk, p. Obisk.

Obytelny, zdawna, z dziada pradziada zasiedziały.

Obytem, ciągle.

Obywaciel, obywacz, obywatel, mieszkaniec.

Obywać, przebywać, mieszkać, zamieszkiwać.

[272]Obywatelizna, obywatele, obywatelstwo.

Obzarny, chciwy, łakomy.

Obzdłuż, wzdłuż, wpodłuż.

Obzerki, obzierki, oględziny.

Obzimek, na wiosnę.

Obzimę, pod zimę, przez zimę, w zimie.

Obznaczyć, oznaczyć, zaznaczyć.

Obznajminy, oświadczyny.

Obzór, oględziny.

Obzywać się, odzywać się.

Obżałować, 1) oskarżyć, obwinić; 2) p. Ożalić. O. się, naużalać się.

Obżarca, obżerca, obżyrca, oźrzalca, ożyrca, obżartuch.

Obżarliwy, obżarły, obżerliwy, obżerny, żarłoczny, łakomy.

Obżegać, obżegnąć, p. Ożegać.

Obżerstwo, obżarstwo.

Obżynki, dożynki.

Obżywiciel, ożywiciel.

Obżywić, ożywić, wyżywićwyżywić.

Obżywny, odżywczy, posilny.

Oc, o co.

Ocap, belka leżąca na futrynach drzwi i okien i trzymająca je, aby się nie ruszały w ścianie, podciąg.

Ocas, ogon.

Oceański, oceanowy.

Ocel (czesk.), hacel, hak na obydwu końcach podkowy; na ocel, na ostro, mocno.

Ocelować, określić, ograniczyć.

Ocemgnienie, okamgnienie.

Ocękały, ociętny, krnąbrny.

Ocętny, niezgrabny, ociężały.

Ochab, bagno, trzęsawisko, oparzelisko.

Ochabić, ochabiać, ujrzeć, dostrzec.

Ochaić, ubrać ładnie, oczyścić.

Ochajny, czysty, schludnyschludny.

Ochapiać, ochapić, 1) w wyr. O.-pia mię, o.-pia mi się, przypomina mi się niewyraźnie, zdaje mi się; 2) O. się do czego, przypominać co, być podobnym do czego.

Ocharużyć, uporządkować, oporządzić, posprzątać.

[273]Ochełstać, oohełznaćochełznać, ochełznąć, okiełznać, poskromić, ułagodzić.

Ochędoga, suknie, stroje.

Ochędogi, ochędożny, czysty, schludny.

Ochędogość, ochędożeństwo, p. Ochędóstwo.

Ochędożeństwo, stroje, ozdoby, sprzęty.

Ochędożnie, składnie, zręcznie.

Ochędożniuchny, czyściuteńki.

Ochędożyć, upiększyć, ustroić; O. się, wystroić się, ubrać się.

Ochędóstwo, 1) czystość, schludność; 2) stroje, ubranie, porządki.

Ochlast, łgarz; kłamca.

Ochlić, trzeć; O. ozorem, gadać wiele.

Ochlnąć, p. Olknąć.

Ochlubnąć, osłabnąć.

Ochludzić, oporządzić.

Ochłanąć, ochłaniać, ochłonąć, pochłonąć ze wszystkich stron, ogarnąć, objąć.

Ochłodnik, miejsce cieniste i chłodne, chłodnik.

Ochłodziciel, pocieszyciel.

Ochłodzić, ukoić, uśmierzyć, pocieszyć; O. się, ukoić się, pocieszyć się.

Ochłudzić, zmusić.

Ochmalić, uderzyć.

Ochmętny, ogromny.

Ochmistrstwo, ochmistrzostwo, urząd ochmistrza.

Ochmistrzyni, gospodyni.

Ochnikować, ćwiczyć, bić.

Ochoczować, biesiadować, hulać.

Ochodzić, obchodzić, wschodzić (o słońcu).

Ochopnia, opończa.

Ochopny, pochopny, skory.

Ochorzały, schorowany.

Ochorzeć, rozchorować się.

Ochostać, ochłostać, obić, oćwiczyć.

Ochotniczek, ochoczy, wesoły.

Ochotować, ochotować się, p. Ochoczować.

Ochotszy, bardziej ochoczy, ochotniejszy.

Ochowywać, zachowywać, oszczędzać.

Ochoza, bagnisko, moczar.

Ochramować, 1) ochromić, uczynić kogo chromym; 2) kuleć, utykać.

[274]Ochrapały, ochrypły.

Ochrapieć, ochrypnąć.

Ochrapielina, ochrypłość, chrypka.

Ochrapiony, ochrapły, ochrypły.

Ochromak, p. Romak.

Ochromić, okulawić, uczynić kulawym.

Ochrona, 1) poszanowanie, oszczędność; bez O.-ny, nie szczędząc, bez uszczerbku; 2) zastrzeżenie, warunek; 3) schowanie, ukrycie, przechowanie; 4) przytułek, schronienie.

Ochrosnąć, ochrostać, 1) otłuc, otrzepać, ociosać, okrzesać; 2) otrzaskać, ostrachać; O. się, otrzaskać się, oswoić się, ośmielić się.

Ochrzcić, wymienić co po imieniu.

Ochrzypiać, ochrzypieć, ochrypnąć.

Ochtować (z n. aechten), wywołać z kraju, wygnać, banitować.

Ochwierutać, obruszać, obluzować.

Ochwiść, okiść.

Ochwostać, p. Ochostać.

Ochyba, rzecz niepewna; bez O.-by, niechybnie, niezawodnie.

Ochylić, 1) ominąć, obejść, okrążyć; 2) omówić, powiedzieć z ogródką; O. się, 1) uchylić się, wymówić się od czego; 2) otulić się, okryć się, ogarnąć się.

Ochynąć, 1) narazić na niebezpieczeństwo; 2) wynurzyć, wychylić, wyłonić, wyprowadzić na jaw; O. się, 1) zanurzyć się, pogrążyć się, zatopić się; 2) wpaść w niebezpieczeństwo; 3) wynurzyć się, wypłynąć, wybrnąć; 4) zabrać się do czego, odważyć się, zacząć; 5) obeznać się z czym.

Ociapać, oczyścić; obtłuc.

Ociągliwy, ociągający się, zwlekający.

Ociągły, wyciągnięty, obcisły, opięty.

Ociątny, p. Ociętna.

Ocibka, ociebka, p. Odsiebka.

Ociec, (oćca albo otca, oćcowie), ojciec.

[275]Ocieklina, ociekłość, nabrzmiałość, odętość.

Ociepka, oczepka, 1) wiązka słomy, siana, lnu, gałęzi; 2) brzemię.

Ociętny, oczętały, oporny, uparty, krnąbrny.

Ociężność, ociężałość.

Ocilensja, lampa nocna.

Ocinać się, opierać się.

Ociokać, p. Ocokać.

Ociszyć, osłonić.

Ockniewać się, ocucać się, budzić się.

Ocnąć się, ocknąć, obudzić się.

Ocokać, ugłaskać, obłaskawić, oswoić.

Ocokały, 1) ugłaskany, oswojony; 2) leniwy, ociężały.

Ocokiwać, p. Ocokać.

Octować, zaprawiać octem.

Ocuciwać się, ocucywać się, ocykać się, budzić się.

Ocz, o co, czemu; ni ocz, niewiadomo o co.

Oczajdusza (ukr.), hultaj, birbant, awanturnik.

Oczapiać, oczapić, ogarnąć, objąć, zawrzeć w sobie.

Oczas (czesk.), ogon.

Oczasować, ociosywać.

Oczechrać, oczesać.

Oczemgnienie, oczemnienie, okamgnienie.

Oczepka, ociepka, wiązka.

Oczeret, trzcina na rzekach rosnąca; miejsca trzciną zarosłe.

Oczeretnik, miejsce zarosłe trzciną.

Oczętły, p. Ocętny.

Oczmocenie, senność, odurzenie.

Ocznik, okulista; otwór ulaula.

Oczochrować, oczesywać.

Oczokać, p. Ocokać.

Oczokały, p. Ocokały.

Oczokiwać, p. Ocokiwać.

Oczorcieć, obrzydnąć.

Oczosnąć, oczesać; obedrzeć, oskrobać.

Oczrzedź, p. Otrzedź.

Oczucić, ocucić.

Oczujnie, czujnie.

Oczwistny, oczwisty, oczywisty.

Oczyć, widzieć, postrzegać.

Oczymgnienie, okamgnienie.

Oczynki, oczęta.

Oczywisko, widowisko, dziwowisko.

[276]Oćca, ojca.

Oćcic, p. Ojczyc.

Oćcowski, oćców, ojcowski.

Oćczyzna, 1) ojcowizna; 2) ojczyzna.

Oćczyzny, ojczystyojczysty.

Oćma, oćmia, ciemność, mrok.

Oćwiernica, poczwara, potwór.

Oda (tur.), 1) szkoła; 2) koszary; 3) oddział wojska, pułk, orszak.

Odać się, udać się.

Odaj (tur.), futor.

Odalik, mieszkanie kobiet tureckich.

Odalny, niezbyt daleki.

Odałyka, odaliska.

Odarki, odartki, łupy, łachmany.

Odądać się, odymać się, napuszyć się, zadąsać się.

Odbać się, przestać się baćbać.

Odbadać, p. Odbość.

Odbarać, odrzucać, być nieposłusznym.

Odbawiać, odbawić, zbawić, wybawić od czego.

Odbiegacz, odbieglec, dezerter, zbieg.

Odbiegły, zbiegły.

Odbieracz, odbieralnik, odbiorca; paser.

Odbierka, odbiórka, pobór do wojska.

Odbieżalizna, dobra ziemskie, opuszczone przez właściciela.

Odbieżały, 1) zbiegły; 2) odbieżany, opuszczony.

Odbieżanka, rozwódka.

Odbieżeć, odbiec.

Odbiórka, wypłata.

Odbitek, 1) jeniec, odbity nieprzyjacielowi; 2) odłamek, kawałek odbity od czego.

Odblekiwać się, odbijać się (o gazach w żołądku), przypominać się.

Odbliżyć, oddalić, cofnąć.

Odbłądzić się, pobłądzić, zawinić.

Odbocznik, nieodstępny towarzysz.

Odborny, odborowy, wyborny, wyborowy, przedni.

Odbość, odbić, odpędzić.

Odbronić, obronić, odbić, uwolnić, odebrać; zabronić.

Odbyć, odbywać, 1) przebyć, przejść; 2) stracić, postradać; 3) zbyć, [277]pozbyć się czego, uwolnić się od czego; 4) załatwić się z czym; 5) O. na krzyżu, przysiąc. O. się, 1) kogo, czego, pozbyć się, uwolnić się od czego; 2) załatwić się; 3) czym, zadowolnić się czym, poprzestać na czym.

Odbytność, odbytość, 1) łatwość pozbycia się czego; 2) odbyt, pokupność.

Odbytny, odbyty, 1) którego łatwo się pozbyć, od którego łatwo się uwolnić; 2) pokupny, popłatnypopłatny.

Odchełzać, odkiełznać, rozkiełznać.

Odchęcić, zniechęcić, odstręczyć, odwieść od czego.

Odchlina, odchlisko, otchłań.

Odchlisty, przepaścisty.

Odchmalić, otworzyć.

Odchnienie, p. Olknienie^[14].

Odchodziciel, odludek, samotnik.

Odchodzić, być zniesionym, skasowanym; padać, ginąć (o bydle).

Odchodzisko, miejsce wyschłe po ustąpieniu wody.

Odchowały, odchowany, dorosły.

Odchylisko, otchłań.

Odchynąć, zawrócić, skręcić.

Odciążny, odejmowany, potrącany, ujemny.

Odcimiać, odciemiać, nie zasłaniać.

Odciosnąć, odciąć, odszczepić, odłupać, odrąbać.

Odcknienie się, ocknienie się.

Odcumować, odwiązać linę przytrzymującą statek przy lądzie.

Odcykować się, ocykać się, budzić się,się.

Odczestować, poczęstować nawzajem.

Odczochnąć, odczorchnąć, obłupać, odedrzeć, oderwać.

Odczosnąć, p. Odciosnąć.

Oddać, w znacz. dać ślub, poślubić; O. się, 1) wrócić się, nagrodzić się, odpłacić się, opłacić się, wywdzięczyć się; 2) O. się z kim, wziąć ślub, pobrać ś.; zadać śś., wdać się; 3) O. się czym, pachnąć, zalatywać; trącić.

[278]Oddal, zdala.

Oddalić, odstąpić prawnie.

Oddana, żona ślubna.

Oddarunek, oddawek, oddawka, oddaż, oddarowanie, odpłata, wywdzięczenie się.

Oddawka, 1) oddanie; odwdzięczenie się; 2) danina; 3) pobór wojskowy.

Oddaż, p. Oddarunek.

Oddednieć, odnieć, rozednieć, rozwidnić się.

Oddejkać, odłożyć, odwlec.

Oddeszny, oddyszny, oddechowy.

Oddęcie się, odęcie się.

Oddławić, odcisnąć, odgnieść.

Oddłużyć, oczyścić z długów.

Oddroże, zdroże, manowiec, bezdroże.

Oddrożyć, 1) sprowadzić z drogi, sprowadzić z prawej drogi, sprowadzić na manowce.

Odduch, wyziew.

Oddynkować się, odtynkować się, oddalić się, odgrodzić się.

Oddział, 1) część wydzielona, porcja, racja; 2 wynagrodzenie.

Oddziałać, 1) odrobić, odpłacić, odsłużyć się za co; 2) odjąć, oddalić, odczynić (czary); O. majętność, odstąpić prawnie.

Oddziedziczyć, 1) wydziedziczyć; 2) odziedziczyć.

Oddzielać (syna, córkę), spłacić, wyposażyć, usamowolnić; O. się, odznaczać się.

Oddzierżyć, otrzymać.

Odebrać się, oddalić się, odejść.

Odecnąć, ocknąć.

Odeczcić, odeczczać, pozbawić czci, zbezcześcić, zhańbić.

Odeczczać, odeczcić, odczytać, przeczytać.

Odednie, zaranie.

Odednieć, odnieć, rozwidnić się.

Odegrawać, odgrywać.

Odejć, odejść.

Odejmny, odjemny.

Odejmować się, p. Opierać się^[9], odjąć się.

Odejść, w znacz. 1) zejść ze świata, umrzeć, zdechnąć, paść; 2) stracić znaczenie, pójść w [279]pamięć, zostać zniesionym; 3) zbyć kłopotu, uwolnić się, uniewinnić się; 4) O. w co, przejść, przemienić się.

Odekretować, osądzić, skazać.

Odekrzcić, przechrzcić.

Odelga, 1) ulga, ukojenie, polepszenie; 2) odwilż.

Odelnąć, odelgnąć, odlepić się, odpaść, puścić.

Odelżyciel, pocieszyciel.

Odemsta, odwet.

Odeprza, wzajemna skarga pozwanego przeciw pozywającemu.

Odeprzeć (odeprze, odparł) komu, stawić opór, dotrzymać placu; O. komu słowami, odpowiedzieć, odrzec, odciąć się, zaprzeczyć.

Odeprzeć, odeprzeje, odeprzał, odstać, wzdąć się, odleźć, odkleić się.

Odespodź, odespód, p. Odspód.

Odeszcie, odeście, odejście.

Odeszty, którego odeszli, opuszczony.

Odetch (odetchu albo odtchu), oddech.

Odetchniony, który odetchnął; wypoczęty.

Odetczyć, oznaczyć tykami.

Odetkać się, oddalić się na chwilę, odłączyć się, odbiec.

Odewzdać, zdać, oddać w posiadanie.

Odewstać, odstać, wzdąć się, napęcznieć.

Odezw, odwołanie, unieważnienie kupna.

Odezwać, 1) odwołać, wezwać do powrotu; 2) odwołać, cofnąć swoje słowo; O. się, 1) odwołać się, zaapelować; 2) O. czym, ogłosić się, uważać się za co; O. o co, zgłosić się, oświadczyć się o co, wystąpić o co.

Odeżdżyć, skropić deszczem, obdarzyć deszczem.

Odfasować, otworzyć.

Odgadać, odgadywać, zgadnąć.

Odgaić, odgajać, wygnać, wypędzić, usunąć.

Odganić, pozbawić.

Odgiełtować (z niem. vergelten), odpłacić, odwzajemnić się.

[280]Odgłabiać, odgłobić, odkładać, odchylać.

Odgłodać, odgłodywać, odgryźć, odjeść.

Odgłos, 1) wieść, pogłoska; 2) rozgłos, sława; 3) pozwolenie zabrania głosu.

Odgłosić się, odezwać się.

Odgniewany, ułagodzony, udobruchany.

Odgodzić się, odgadzać się, odłączyć się, odbiec.

Odgościć się, być w gościnie, być daleko od domu.

Odgórny, będący z góry, górny, wierzchni.

Odgranczać, odgraniczać.

Odgrażka, odgrażanie się.

Odgromić, odbić, odzyskać przebojem.

Odgrozić, zagrozić, odstraszyć; wymóc groźbą.

Odgrześć, odgrzebać.

Odgrzonąć, odgrzebać, odkopać, odgarnąć.

Odharapić, odherapić, odpędzić psy od ubitej zwierzyny z pomocą harapa.

Odhepywać się, odbijać się.

Odhowić się (ukraiń.), po długim poście zacząć jeść z mięsem.

Odimać, odejmować.

Odimać się, p. Odjąć się.

Odimający, odimca, obrońca, protektor.

Odiskać, odiskiwać, odiskować, odzyskać, odzyskiwać.

Odistaczać, odistoczyć, przeistoczyć.

Odjachać, odjechać.

Odjarzmiać się, wybić się na wolność.

Odjąć, odimać, w wyr. O. kogo, co komu, odebrać, odzyskać, wydrzeć; O. kogo, czemu, wybawić, uwolnić, obronić.

Odjąć się czego albo od czego, odplątać się, uwolnić się; pozbyć się, odbić co; O. się komu, czemu, oprzeć się, obronić się; uniknąć czego, otrząsnąć się z czego.

Odjąd, odkąd; odtąd.

Odjątek, to, co komu odjęto, zabór.

Odjemek, odłamek, okruch, kawałek.

Odjeść się, obronić się, odciąć się, ofuknąć się.

Odjezna knieja, część [281]kniei, gdzie się rozpoczyna polowanie.

Odkalić, odrzucić.

Odkaz, odkazanie, 1) odpowiedź, decyzja; 2) przekaz, zapis, cesja.

Odkazać, odkazywać, 1) odpowiedzieć, dać wyjaśnienie, wytłumaczyć się; 2) przekazać, ustąpić, zapisać komu; 3) oddalić, odprawić, odsunąć; 4) zagrozić czym; 5) O.-ywać, rozkazywać, panować; O.-zać się; 1) odpowiedzieć, dać wyjaśnienie; 2) zrzec się czego, odstąpić od czego, nie zgodzić się na co; 3) zagrozić, ofuknąć się, odciąć się.

Odkaziciel, przekazujący, zapisodawca.

Odkazować, odkazywać.

Odkinąć, odrzucić; O. się od kogo, odsunąć się, odstrychnąć się, odstąpić, odłączyć się.

Odkisawać, 1) odbywać kiszenie, fermentować; 2) poddawać fermentacji, kisić.

Odkład, odkładanie, odwłoka, mitręga.

Odkładźca, odwlekający, dojutrek, maruda.

Odkłonić się, w znacz. uchylić się, wymówić się, usunąć się od czego.

Odkocić, odtoczyć.

Odkoczować, oddalić się, koczując.

Odkolesić, odjechać koleją żelazną.

Odkos, odbłysk.

Odkraść się, wymknąć się, odejść niepostrzeżenie.

Odkroczyć, odkraczać, odstąpić, oddalić się od kogo, od czego; wykroczyć przeciw czemu.

Odkrojny, odrębny, oddzielny.

Odkryty, w znacz. zewnętrzny.

Odkrzywdzić co na kim, nad kim, powetować krzywdę, zemścić się.

Odksiężyć, pozbawić księdza charakteru duchownego.

Odkur, odprawa.

Odkwiść, odkwitować, odkwitnąć.

Odkwit, chylenie się do upadku.

Odlatować, odlatywać.

Odlaty, odpadki, wióry.

[282]Odlec, odlegać, być daleko położonym.

Odlecić, odlecać, polecając oddać, poruczyć.

Odlew, na odlew, lewą ręką.

Odlewać, cucić, trzeźwić (przez polewanie wodą).

Odlewaniec, odlewnik, giser, konwisarz.

Odleżałka, ulęgałka.

Odlipać, odlipnąć, odlepić się, odleźć.

Odlozować, zluzować, obluzować, rozluźnić.

Odlud, odludnia, miejsce odludne, pustkowie.

Odludkostwo, odludztwo, usposobienie odludka, mizantropja.

Odlunąć się, odpłynąć.

Odłęczać, odłęczyć, odłączać, odłączyć.

Odłoga, 1) odłóg; 2) odwód, zapas, rezerwa.

Odłomić, odłamać.

Odłożyć, odkładać, w zn. 1) co komu, odwrócić, oddalić co od kogo; 2) złożyć, dać (np. świadectwo); 3) kogo od czego, odzwyczaić. Odłoż! zatrzymaj się.

Odłudzać, 1) odwodzić, odciągać; 2) O. kogo, zbyć byle czym, omamić, oszukać; 3) rozczarować.

Odług, 1) oddalenie się, nieobecność; 2) ugór; przen. zaniedbanie, zastój; 3) miejsce odległe, kąt zapadły, wygnanie; 4) odległość; 5) knieja.

Odłup, kawałek odłupany.

Odłużać, odłuskiwać, odłuszczać, obierać z łuski.

Odmach, rozmach; bez O.-chu, bez namysłu.

Odmarja (z łac. armarium), szafa (na zbroje).

Odmarkować, odeprzeć, odpowiedzieć.

Odmatać, odmotywać, odwijać z motka, odplątywać, rozwikłać, wywikłać, wyswobodzić, wyprowadzić z kłopotu, wybrnąć.

Odmia, odętość, wzdęcie.

Odmiana, weksel.

Odmianek, kłamca.

Odmianiec, odmieniec, wyrodek, dziwoląg.

Odmiar, 1) odpłata, nagroda; 2) obręb, zakres, dziedzina.

[283]Odmiara, odmierzenie, odmierzanie.

Odmiat, odrzucenie.

Odmiatować, odmiatać.

Odmiel, miejsce płytkie w wodzie.

Odmienić, urozmaicić.

Odmieniec, 1) cudzoziemiec, odszczepieniec, zdrajca; 2) człowiek niedobry; 3) idjota.

Odmienisty, odmienny, zmienny.

Odmieść, w znacz. odrzucić, odtrącić, odepchnąć.

Odmietować, odmiatać, odrzucać, odepchnąć.

Odmięcz, odmięka, odwilż.

Odmiot, 1) odrzucenie, odtrącenie, wzgarda; 2) odrzutek, odpadki, śmiecie.

Odmiótł, odmełł, zmełł.

Odmłodek, p. Odmłódź.

Odmłodły, odmłodniały.

Odmłodzać, odmładzać.

Odmłódnąć, odmłodzieć.

Odmłódź, odmłodek, odrostek, latorośl.

Odmorze, kraj odległy od morza, ląd stały.

Odmowa, 1) odpowiedź; 2) odpowiedź odmowna, odmówienie; 3) odpowiedź stronie powodowej w sądzie, replika.

Odmówić, w znacz. 1) odpowiedzieć, odrzec; 2) sprzeciwić się, zaoponować; 3) odwołać, cofnąć własne słowo; 4) wymówić się, usprawiedliwić; O. się, wymówić się, usprawiedliwić się, uchylić się od czego.

Odmówny, odpowiedni, stosowny.

Odmyślić, odgadnąć, zrozumieć, dociec myślą.

Odnawiedzać, odnawiedzić, nawiedzić nawzajem, rewizytować.

Odnąd, stąd.

Odnia, otchłań, przepaść.

Odniały, oświecony światłem dziennym.

Odniechcieć, stracić chęć, przestać chcieć.

Odnieć, rozednieć, rozwidnić się.

Odniekąd, od niejakiego czasu; od pewnego miejsca; poniekąd, niejako.

Odniepaść, odejść, odbiec, opuścić kogo.

Odnieść, otnieść, w znacz. 1) przenieść, wznieść, zwrócić, skierować [284](sprawę); 2) donieść, przedstawić; 3) O. do kogo, oskarżyć, zadenuncjować przed kim; 4) znieść, usunąć, rozebrać; O. się, 1) oddalić się, odstrychnąć się, zboczyć; 2) O. się czym, dać się unieść czemu, usłuchać czego.

Odniewinnić, uniewinnić, zrehabilitować.

Odniosłość, stosunek, wzgląd.

Odnogi, brózdy, zmarszczki.

Odnosić, p. Odnieść.

Ododziać, ododziewać, rozebrać, obnażyć.

Odole, wąwóz, jar, parów.

Odonąd, p. Onąd^[9].

Odorament (łac.), pachnidło, perfumy.

Odorężnik, miecznik.

Odornować (z łac. ornare), upiększyć, przyozdobić, udekorować.

Odpajać, p. Odpoić.

Odpaść, przen. sprzeniewierzyć się, zdradzić, zerwać z kim, porzucić kogo; O. od czego, utracić co; upaść, zginąć.

Odpisać co komu, zapisać, przekazać; O. się, 1) zrzec się na piśmie; 2) wypisać się, wymeldować się; 3) odrzec się, oddalić się, odstrychnąć sie,się, usunąć się; nie pisać się na co, nie zgadzać się.

Odpłaćca, odpłajca, odpłaciciel, odpłacający.

Odpłata, otpłata, zapłata; żołd, pensja; oddanie wet za wet.

Odpłatki, opłaty.

Odpłatny, 1) łatwy do odpłacenia, wynagrodzenia; 2) opłacający się, korzystny, popłatny.

Odpłóczysko, mielizna przybrzeżna, odsypisko.

Odpoczęły, odpoczęty, wypoczęty.

Odpoczęstować, nawzajem poczęstować.

Odpoczynąć, odpocząć.

Odpoczynienie, odpoczynka, odpocznienie, odpoczęcie, odpoczynek.

Odpoić, 1) rozłączyć coś spojonego, rozpoić; 2) O. kogo od rozumu, pojąc odwieść od rozumu.

Odpora, przeszkoda, zawada.

[285]Odpornik, odporca, przeciwnik.

Odpowiadalny, odpowiedzialny.

Odpowiednia, odpowiednica, wyrocznia.

Odpowiednik, 1) odgrażający się, zuchwalec, śmiałek, buntownik; 2) herold wojenny, wysłaniec wypowiadający wojnę.

Odpowiedny, 1) odpowiedni; 2) odpowiadający, odporny, odwodowy; 3) zapowiadający wojnę, wypowiadający wojnę.

Odpowiedzieć, w znacz. 1) odmówić, dać odpowiedź odmowną, nie zgodzić się; 2) O. wojnę, wypowiedzieć; 3) zagrozić, zapowiedzieć (zemstę, wojnę); 4) opowiedzieć, oznajmić.

Odpowiedź, w znacz. 1) replika (w sprawie sądowej); 2) odpowiedzialność; 3) odpowiedniość; 4) oznajmienie, zapowiedź (zemsty, wojny); rozbrat, niezgoda; pogróżki.

Odpowieść, odpowiedź.

Odpór, zbijanie czyjego zdania, odprawa, protest; być na O., sprzeciwiać się.

Odprawa, odprawiny, 1) odprawienie, zwolnienie, dymisja; 2) O. (syna, córki), wyprawa, wyposażenie, usamowolnienie; 3) wyprawienie, wysłanie; 4) wyprawa, odjazd, wyjazd; 5) wyprawa, ekspedycja; 6) odprawianie, odbycie, załatwienie; 7) posyłka, wysyłka; 8) sprawa, interes; 9) odprawienie, się, odbywanie się, rozwój, postęp; 10) funkcja; 11) wykonanie, egzekucja, nabożeństwo, służba boża.

Odprawić, w znacz. 1) wyposażyć, usamowolnić (syna, córkę); 2) załatwić, uskutecznić, skończyć; 3) wykonać, spełnić, wyegzekwować; O. się, 1) rozprawić się, załatwić się z czym; 2) odpowiedzieć, wytłumaczyć się; 3) załatwiwszy się, oddalić się; przewinąć się; O. przysięgę, wykonać ją.

[286]Odprawka, rozgrzeszenie.

Odprawny, 1) dotyczący odprawy; pożegnalny; list O., dymisja piśmienna; list rozwodowy; 2) z którym łatwo się można porozumieć, wyrozumiały; 3) idący od strony prawej na lewo.

Odprawować, odprawiać; p. Odprawić.

Odprosić, przeprosić, przebłagać.

Odpruć, odpruwać od czego, odprowadzić, oderwać, odciągać, odwrócić.

Odprza, sprawa wzajemna, wytoczona przez pozwanego powodowi, odwód.

Odprzętnąć, sprzątnąć.

Odpust, 1) zwolnienie, dymisja, odprawa; 2) odpuszczenie, darowanie winy; 3) emerytura; 4) umorzenie długu; 5) uroczystość kościelna, połączona z odpustem kar doczesnych.

Odpuścić, 1) puścić od siebie, odprawić; 2) oddać, zwrócić; 3) wybaczyć, darować.

Odrada, odradzanie.

Odraki, Ślązacy z nad rzeki Odry.

Odrany, obdarty, obszarpany.

Odraszczać, p. Odrościć.

Odraz, 1) odbicie, odmach; 2) raz oddany, odwet; 3) odbicie, wizerunek odbity.

Odrazić, 1) odbić, odeprzeć; 2) odmówić kogo komu, zbałamucić, zbuntować; 3) oderwać, odciągnąć; 4) zrazić, zniechęcić; 5) odwietrzyć, odkazić; O. się, 1) odbić się, odzwierciedlić się; 2) nabrać odrazy, zrazić się, zniechęcić się; 3) orzeźwić się, stać się raźniejszym.

Odrazowy, natychmiastowy, doraźny.

Odraźny, 1) mogący być odrażonym, odbitym, odepchniętym; 2) odrażający, dezinfekcyjny.

Odrażać, p. Odrazić.

Odrażka, odraza.

Odrecesować się, odstąpić, usunąć się.

Odrok, urok, czary.

Odrosłka, mała odrośl.

[287]Odrościć, odraszczać, wyhodować coś rosnącego, wypielęgnować.

Odrozumny, odwodzący od rozumu, pozbawiający rozumu.

Odrób, odrobiu, drobiazg, drobne ryby.

Odróbka, odrobina, trochętrochę.

Odruzg, gruz, rumowisko, odłamki.

Odrwisz, odrwiświat, 1) oszust, szalbierz; 2) odrwienie, oszustwo.

Odrymować, odmierzyć; odpłacić, odwetować, odwdzięczyć się.

Odryna, szopa, stodoła na siano.

Odrzaz, obrzynek, okrawek.

Odrzazać, oderznąć.

Odrządzić, odkomenderować, wydelegować, wyznaczyć.

Odrzeczny, niedorzeczny, od rzeczy.

Odrzeszyć, odrzeszać, odwiązać, rozwiązać.

Odrzucić się, powrócić, odnowić się.

Odrzygować, wymiotować, zwrócić, oddać, odbić się (gazy z żołądka).

Odsaczać, odsaczyć, 1) odstawiać, odsuwać, oddalać; 2) odłączyć, oddzielać; O. się, odłączyć się, oddzielić się, odsunąć się, odstrychnąć się.

Odsadnić, odsednić (o koniu), przetrzeć, odparzyć (skórę); O. się, zetrzeć sobie skórę.

Odsadzić się, usunąć się, oddalić się, odczepić się.

Odsepisko, odsyp; przysep, odmulisko, brzeg gruntu, góry, wodą podmyty.

Odsędzić, odsądzić.

Odsępić się, wypogodzić się, rozchmurzyć się.

Odsiąść, odsunąć się, odchylić się, roztworzyć się; wykrzywić się.

Odsichmiast, od tego czasu.

Odsiebka, odsibka, na prawo.

Odsiecznie, obronnie.

Odsiedziały, odsiadły, wykrzywiony.

Odsiek, odsiecz, odpór.

Odsięźać, zmieniać, łagodzić.

Odsknąć, ocknąć, obudzić się.

[288]Odskok, przen. wybryk.

Odskuść, odskubać.

Odsłonie, miejsce odsłonięte, niezarosłe.

Odsługować, odsługiwać.

Odspodek, spodnia strona, spód.

Odspodni, odspodny, spodni, dolny.

Odspodź, odspód, od spodu, od dołu.

Odspółkować, odłączyć, oddzielić, odgraniczyć.

Odstać od kogo, odpaść, odłączyć się; zerwać z kim, odstąpić kogo, porzucić; O. kogo, obronić; O. się, cofnąć się; zaszkodzić sobie przez długie stanie.

Odstań, odległość, odstęp.

Odsterknąć, odsterkać, odtrącić, odepchnąć, odstrychnąć, odsunąć, oddalić.

Odstępek, 1) odstąpienie, cesja; 2) odległość; 3) odszczepieństwo; 4) odstęp, odwrót; 5) ustępstwo, wyjątek.

Odstępić, odstąpić.

Odstępień, odstępnik, odstępca, odszczepieniec, renegat.

Odstradać czego, odżałować, wyrzec się; 2) O. co, odzyskać, odszukać.

Odstronić, odłożyć; odwrócić, odchylić.

Odstronie, ustronie, ustroń, ubocze.

Odstronny, odłączony, oddalony, odmienny.

Odstrzelić, przen. odstręczyć, zniechęcić; O. się od czego, odstąpić, odłączyć się.

Odstrzygnąć, odstrzyc, odciąć (nożyczkami); przen. odstrychnąć, odpędzić.

Odsuć, odsypać, nasypać.

Odswajać, p. Odswoić.

Odswobodzić, odswobadzać, oswobodzić, wyswobodzić, uwolnić.

Odswoić, oduczyć, odzwyczaić.

Odszczep, odszczepieństwo, odstępstwo.

Odszczepek, odludek, wyrzutek społeczeństwa.

Odszczepienica, forma żeńska od wyrazu odszczepieniec, schizmatyczka.

Odszturknąć, odszturchnąć, odepchnąć; odtrącić.

[289]Odścić (czesk.), oddalić.

Odścigać, odpędzić.

Odśmiech, odpowiedź szydercza na drwinki.

Odśredni, odśrodopędny, odśrzedni, odśrodkowy.

Odświekotać, odświego taćodświegotać, odpaplać.

Odświt, odblask, odbłysk.

Odtążyć, odtęsknić, przestać tęsknić.

Odtoczyć, odwieść, odciągnąć, oddalić.

Odtręt, 1) odrętwiałość, zdrętwienie; 2) wstręt, odraza.

Odtwarca, otwierający, otwieracz.

Odtwarzać, odtwierać, odtworzyć, otwierać, otworzyć.

Odtworzony, otwarty.

Odtworzysty, p. Otworzysty

Odtychmiast, odtąd.

Odtykać, przen. odkrywać, odsłaniać.

Oduciec, oduciekać kogo, odbiec, porzucić.

Oduć, owiać.

Odumarły, pozostały po czyjej śmierci.

Odumarszczyzna, odumarlina, puścizna po osobie zmarłej bezpotomnie.

Odumorek, człowiek, który umierając, pozostawił po sobie dziedzictwo.

Odur, obłęd, zawrót głowy.

Oduzdne, oduźne, prezent, dany stajennemu od kupionego konia, tręzlowe; przen. wzajemny podarunek.

Odużeć, przyjść do sił, wzmóc się.

Odwada, środek do usunięcia zawady.

Odwadzić, odwadzać, usunąć zawadę, ułatwić.

Odwaga, czyn odważny, przewaga.

Odwarkliwy, oburkliwy, opryskliwy.

Odważyć, 1) co czym, odpłacić, oddać tą samą miarką; odpłacić, okupić, zapłacić odpowiednią wagą czego; 2) O. albo O. sobie, odważyć się na co, zdecydować się, postanowić.

Odwdzięk, wywdzięczenie się, nagroda.

Odwiadki, odwidki, odwiedziny, oględziny, wywiady.

[290]Odwieczerz, odwieczór, pora popołudniowa, poobiedzie; na odwieczerz, pod wieczór, przed wieczorem.

Odwieczorny, popołudniowy, przedwieczorny.

Odwiedki, odwiedz, p. Odwiadki.

Odwiedzić, nawiedzić, dotknąć.

Odwierać, otwierać.

Odwierny, odźwierny.

Odwiesisty, obwisły, zwieszający się.

Odwieść, w znacz. 1) O. sztych, miecz, odwrócić, odbić, odeprzeć; 2) O. przysięgą, odprzysiąc się, oczyścić się przysięgą od obwinienia; O. się, 1) usunąć się, oddalić się; 2) udać się, zwrócić się, odwołać się; 3) oczyścić się z obwinienia, usprawiedliwić się.

Odwildzać, odwildzić, odwilżać.

Odwilgłość, odwilż.

Odwilzły, odwilgły, odmiękły.

Odwilznąć, odwilgnąć, odmięknąć, zwilgotnieć.

Odwitać, pożegnać.

Odwłóczny, spóźniony.

Odwnątrz, od wnętrza, zwewnątrz.

Odwodźca, odwodziciel, odwodzący od czego.

Odwotować, odbyć wotowanie.

Odwód, odwrót; straż tylna wojska; rezerwa wojska, zapas; odsiecz; O. prawny, usprawiedliwienie; kompromis; sąd polubowny.

Odwódka, w wyr. bez odwódki, bez ogródki.

Odwóz, 1) odwiezienie; 2) powóz do odwiezienia.

Odwrotnica, p. Odszczepienica.

Odwroty, odmiany, rozmaitości.

Odwryknąć, odwrykać, odwarknąć.

Odwstecz, nazad, naodwrót.

Odwstydzić, usprawiedliwić, zrehabilitować.

Odwzór, wzór, odbicie.

Odyć, odejść.

Odyskiwać, odyskować, odyskać, odzyskiwać, odzyskać.

Odzew, 1) odezwanie się, wołanie; 2) odwołanie, [291]cofnięcie sprzedaży; 3) wyrazy, powtarzające się po każdej zwrotce, refren; 4) odezwa, apelacja do wyższej instancji.

Odzianka, suknia, ubranie.

Odziecka, odziedza, błona, błonka, łupina, skórka, powłoczka.

Odzieniak, ubranie, ubiór.

Odziennik, krawiec.

Odzienny, dotyczący odzienia, odzieży.

Odzierżeć, otrzymać, dostać, osiągnąć; zatrzymać, utrzymać.

Odzierżyciel, otrzymujący co.

Odzierżywać, otrzymywać, osiągać; zatrzymywać.

Odziew, odziewa, odzież.

Odziewalny, ten, który się na wierzch wdziewa, zwierzchni.

Odziewnica, szatnia, garderoba.

Odziewny, odziany, okryty, pokryty.

Odziębizna, odzięblina, odmrozek, część ciała odmrożona.

Odzimny, zimowy.

Odzirżeć, p. Odzierżeć.

Odzow, 1) odgłos, rozgłos; 2) p. Odzew.

Odzowny, odzywający się echem.

Odzyw, p. Odzew.

Odźwierze, odrzwi.

Odżalić, odżałować.

Odżec, (odżegnie, odżegł), żgąc, odpędzić.

Odżenąć, p. Odżonąć.

Odżenić, rozwieść z żoną; O. się, rozwieść się.

Odżeńca, odpędzający, oddalający.

Odżonąć, (odżenie, odżonął), odpędzić, odegnać.

Ofaltorzja, oferta, ofertorjum, ofiarowanie, (cz. mszy św.).

Ofejra, ofiara.

Ofensa (łac.), obraza, ujma.

Ofensować, zaczepiać, niepokoić.

Oferencja (łac.), ofiara, datek, wynagrodzenie.

Ofert, oferta (franc.), uprzedzająca grzeczność, nadskakiwanie.

Ofertorzja, p. Ofaltorzja.

Ofertować się, ofiarować swoje usługi.

[292]Ofertowniczek, ofiarowujący się z usługami, grzeczniś.

Ofiarnia, miejsce do ofiar.

Ofiarnicki, ofiarnikowy, ofiarniczy.

Ofiarować się, zgodzić się; zdarzyć się.

Ofiarownica, kapłanka.

Ofiarownik, ofiarnik, kapłan.

Ofnaty (niem.), naszycia.

Ogacać, zabezpieczyć ściany od zimna gacią.

Ogaity, pokryty zielonością, jak kępka.

Ogałuszyć, zagmatwać, otumanić.

Oganecznik, 1) oganiacz, oganiający muchy oganką; 2) stróż polny.

Oganić, wyrządzić np. sromotę.

Oganisty, ogańczysty, rozłożysty, szeroki.

Ogarnować, ogarnywać, ogartywać, ogarniać, obejmować, pojmować, opanowywać.

Ogary wywierać, wypuszczać psy gończe; przen. roznosić wieści.

Ogarz, ogar, pies gończy.

Ogęścić, otoczyć ściśle.

Ogienny, ogniowy.

Ogień, w wyr. O.-e ucieszne, ochotne, krotofilne, fajerwerki; O. napowietrzne, zjawiska ogniste; O. słoneczny, upał, gorąco, żar; O. święty, róża (choroba).

Oglądować, oględywać, oglądać, upatrywać.

Oględać, obejrzeć.

Oględy, obejrzenie, oględziny.

Oględzinny, oględny, mogący być oglądanym, widzialny.

Oglonąć, obejrzeć.

Ogłabiać, ogłobić, zacieśniać, obetkać, umacniać.

Ogłodać, ogłodować, ogłodywać, ogryźć, objeść, oskubać zębami.

Ogłos, hałas, rozgłos, sensacja; hasło.

Ogłosiciel, zwiastun.

Ogłoska, zapowiedź, wieść, pogłoska.

Ogłośny, wydający głos, brzmiący, głośny.

Ogłowia, ogłów, gatunek uzdy na całą głowę zwierzęcia.

Ogłowica, ogłówka, uzda.

[293]Ogniak, ognik, płomyk.

Ognica, boginka ognia, czarownica.

Ogniobójny, bojący się ognia.

Ogniogory, gorejący ogniem.

Ogniojaw, zjawisko ogniste, duch ogniowy.

Ogniokrzew, krzak ognisty.

Ogniomietny, ogniomiotny, miotający ogniem.

Ogniorojny, płomienisty, żarzący się.

Ogniowisty, mający kształt ognia, płomienisty.

Ognisko, ogniwo.

Ogniszczanin, mający dom swój, swoje ognisko.

Ogniwacz, ptak feniks.

Ogniwić się, łączyć się w pasmo ogniw.

Ogniwo, 1) ognisko, ogień; 2) krzesiwo; 3) stalka do ostrzenia; 4) łańcuch; ogniwo; 5) łącznik, spójnia.

Ogolić, ogołocić, pozbawić zbroi, rozbroić.

Ogolnąć, uderzyć, obić.

Ogonak, krótki kożuszek barani.

Ogonatka, 1) kobieta w sukni z ogonem; 2) kometa.

Ogonaty, ogoniasty.

Ogorać, ogorzeć, opalić się, osmalić się.

Ogorek, ogórek.

Ogorczyć, zaprawić goryczą, uczynić gorzkim.

Ogorzknąć, zgorzknąć, nabrać goryczy.

Ograbiny, wilja wesela, pusty wieczór.

Ograbki, omiotki kłosów, zielska przy młóceniu.

Ogradzać, p. Ogrodzić.

Ogranica, okolica.

Ogranicze, granice, zakreszakres.

Ogranicznik, sąsiad graniczny.

Ograniczny, mieszkający o granicę, ościenny, sąsiedni.

Ogratać się, ogarnąć się, sprawić sobie.

Ograwać, ogrywać.

Ograzić, ograżać, napaść, opanować, owładnąć, ogarnąć, zdjąć.

Ograżka, ogrążka, ogrążanie, zimno, poprzedzające gorączkę, dreszcz.

Ogrążny, sprawiający ogrążkę, przejmujący dreszczem.

[294]Ogrodnina, ogrodowizna.

Ogrodny, ogrodowy.

Ogrodza, ogrodzenie.

Ogrodzić, w znacz. 1) obwarować, zabezpieczyć, utwierdzić; 2) wyrazić się z ogródką, omówić.

Ogrodziec, 1) miejsce ogrodzone; 2) ogrodzenie; 3) duży ogród; 4) p. Ogrojec.

Ogrodzieniec, miejsce ogrodzone.

Ogrojec, 1) duży ogród; 2) ogrójec, ogród oliwny, w którym Chrystusa pojmano.

Ogromno, hałaśliwie, krzykliwie, ogłuszająco.

Ogroza, groza, postrach.

Ogrudzić się, skaleczyć sobie nogi bieganiem po grudzie.

Ogryzka, ogryzek, niedojadek, niedogryzek.

Ogrzebać się, oporządzić się.

Ogrzeszyć, ogrzeszać, nabawić grzechu.

Ogrześć, ogrzebać.

Ogrzewać się, przen. pożywić się, korzystać.

Ohidzić, ohydzić.

Ohisny, ohydliwy, ohydny.

Ohrejduszka, kaftan ciepły.

Ohurny, opryskliwy, uparty.

O imże, o którym.

Ojarzmić, ojarzmiać, obciążyć jarzmem, ujarzmić, podbić.

Ojcomorderz, ojcobójca.

Ojcopochodny, pochodzący od ojca.

Ojcorozbójca, wojujący z ojcem, zabójca ojca.

Ojcosieroctwo, sieroctwo z powodu straty ojca.

Ojcosilny, mający siłę ojca.

Ojcowic, 1) prawy syn swego ojca; dziedzic gniazda rodzinnego; 2) syn ojczyzny, obywatel kraju, rodak, ziomek; 3) patrycjusz, pan z panów, członek rodu szlacheckiego.

Ojcowicek, syn zamożnych kmieci, jeszcze żyjących.

Ojcowicki, mający zamożnych rodziców.

Ojcowie, rodzice, teściowie, przodkowie, protoplaści; O. miasta, opiekunowie miasta.

[295]Ojcowizność, ojcowizna, spadek po ojcu.

Ojcowskie, po ojcowsku.

Ojcówka, nazwisko przerobione z ojcowskiego.

Ojczenek, ojczulek.

Ojczyc, ojczycz, p. Ojcowic.

Ojczynek, ojczulek.

Ojczyski, ojczysty.

Ojczyzna, 1) ojcowizna; 2) kraj rodzinny; miejsce urodzenia. Zamieszkać na O.-nie, u rodziców pana młodego.

Ojczyznowy, ojczyźniany, tyczący się ojczyzny.

Ojczyzny, krajowy, swojski.

Ojesieniały, pusty, ogołocony.

Ojrzeć, dojrzeć, dopilnować.

Okacerzyć, zrobić kacerzem, zarazić kacerstwem.

Okać, mówić O!

Okaisty, mający czarne obwódki koło oczu.

Okal, mający duże oczy.

Okaliczyć, okaleczyć.

Okamiały, okamieniały.

Okamieć, okamienieć, stać się kamieniem, zatwardzieć, odrętwieć, zobojętnieć.

Okamienie, okamienienie.

Okanny, trudny, ciężki, nieznośny.

Okapiny, oczepiny.

Okara, taczka na dwuch kołach.

Okarczeć, stać się jak karcz, zesztywnieć.

Okarczyć, okarczać, obarczyć, obciążyć.

Okarwieć, ociężeć, zleniwieć, jak karw (stary wół).

Okazalisty, okazały, w zn. uderzający, bijący w oczy, widoczny.

Okazanie, próba, dowód, przykład, wzór, okaz.

Okazja, bitwa, potrzeba; zaczepka, potyczka (okazje dawać); przyczyna, pochodzenie.

Okazka, popis, pokaz, porada, przechwałka.

Okazowanie, 1) okazywanie; 2) przedstawienie, widowisko; 3) popis, parada, przegląd, rewja; 4) obowiązek stawania w celu okazania swej gotowości bojowej.

Okażyciel, spis, indeks.

[296]Okąsać, okęsać, okęsić, 1) ogryźć, objeść; 2) uszczuplić, okroić, obciąć; 3) obgadać, oczernić, osławić.

Okcydent, zachód.

Okęsowy, okąsany, ogryziony, objedzony; przen. obcięty, okrojony, uszczuplony.

Okęsywać, p. Okąsać.

Okficie, okfito, obficie.

Okfity, obfity.

Okielznąć się, pośliznąć się.

Okieniec, okieńce, okno.

Okirzać, zaciemniać, przesłaniać.

Okirze, osłona, powłoka z kiru.

Oklecić, okleczyć (pszczoły), osadzić w górnej części barci.

Okleśnić, wypróżnić, wyczyścić, splondrować, wystrzelić.

Oklęty, przeklinający.

Oklja, ukleja (ryba).

Okluć, odziobać.

Okłaść, obłożyć.

Okłnąć, oknąć, p. Olknąć.

Okłon, skłon, pochyłość.

Okłot, snop słomy ze zboża jeszcze niezupełnie wymłóconego; O.-y, tarcice, deski do oszalowania ścian.

Okno, otwór, wylot; przen. ujście, droga, przystęp, furtka, wrota; O. morskie, otchłań, bezdeń.

Oko, u wyr.w wyr. na oko, naocznie; z oka, pobłażliwie; po oku, celując; z oka, po oku patrzeć, patrzeć bokiem; jak oczy wybrał, bez śladu, jak kamień w wodę.

Okolicze, okoliczność, okolica, kraina, miejscowość.

Okoliczność, koło; okrąg koła; przen. rzecz postronna; warunek.

Okoliczny, 1) kołujący, okólny; 2) ogólnikowy, omówny, dający do zrozumienia; 3) zmienny, niestały; 4) sąsiedni, ościenny, poblizki.

Okoliczyć, opisywać, określać dokładnie.

Okolisty, kolisty, okrągły.

Okolnia, okolica, wieś, zamieszkana przez drobną szlachtę, zaścianek.

Okolniczy, niegdyś sędzia miejski na Litwie.

[297]Okolny, okoliczny.

Okołatać, obić, otłuc.

Okołkiem, wkoło, naokół.

Około, 1) koło, naokolonaokoło; 2) co do czego, pod względem czego, o co, o czym.

Okołot, snop zboża omłócony.

Okołować, okrążyć.

Okopisty, pełny, obfity.

Okopować, obłożyć kopami; otaksować na kopy.

Okościeć, skostnieć, stwardnieć.

Okowiny, okowy, kajdany, łańcuchy.

Okół, 1) obwód, okrąg, okolica; przen. otoczenie, koło, grono; 2) kół, pal.

Okracać, ukrócać, uśmierzać.

Okraj, okraniec, brzeg, skraj, kraniec.

Okrajek, 1) okrawek; 2) kraniec, kres, pogranicze; 3) straż graniczna.

Okrajkowy, okrajny, krańcowy, skrajny, brzeżny.

Okrasa, grubość, tusza.

Okrasić się, 1) wystroić się; 2) wzbogacić się czym.

Okrącić, okrącać, okręcić.

Okrągłomowny, powtarzający się w kółko, rozwlekły.

Okrągłook, mający tylko jedno oko okrągłe, cyklopcyklop.

Okragłopochodzisty, ostrokręgowy, stożkowy, koniczny.

Okrągłość, 1) okrąg, kula, glob; 2) gładkość, potoczystość.

Okrągły, w wyr. np. obiad O., skromny; taniec O., wolny, chodzony.

Okrąż, okrążka, w wyr. na O., naokoło, dokoła.

Okrążne, picie trunku przez wszystkich dokoła, kolejka.

Okrążność, okrąg, obwód (koła).

Okrążyć, okrążać, w znacz. 1) krążyć, obiegać, obracać się, kursować; 2) objąć, ogarnąć.

Okrcić, ochrzcić.

Okresek, wzór, szablon.

Okresiciel, określający, kładący granice czemu.

Okresić, okreszać, określić.

Okreszenie, okresznie, okreśnie, określnie, określenie.

[298]Okrętnik, żeglarz, marynarz.

Okrętny, 1) zwinny, obrotny; 2) okrętowy.

Okręż, okrąg.

Okrociciel, ukróciciel, poskramiacz.

Okrocić, okracać, ukrócić, poskromić.

Okrocieć, stać się łaskawym, obłaskawić się, pozbyć dzikości.

Okroczyć, obejść naokoło; otoczyć, obstąpić, okrążyć.

Okromia, okrom, oprócz.

Okromitny, osobny, oddzielny.

Okrop, okropność.

Okropiec, ukrop, wrzątek.

Okrostawieć, pokryć się krostami.

Okrotły, okrotny, p. Ukrótny^[9].

Okrotnik, okrótnik, p. Okrociciel.

Okrucieński, służący do okrucieństwa, dotyczący tortur.

Okrutnieć nad kim, pastwić się, znęcać się.

Okrutnogniewliwość, — skłonność do okrucieństwa i do gniewu.

Okrwić, okrwawić.

Okryć, okrywać, w znacz. 1) zasłonić, obronić; 2) obłożyć, ukarać, obić; 3) ogarnąć, opanować; 4) narazić, nabawić; 5) przen. uzupełnić, skompletować.

Okrysić, okryślić, określić.

Okrzątny, okrzętny, skrzętny, schludny, staranny.

Okrzepczyć, okrzepić, uczynić krzepkim, wzmocnić.

Okrzesić, orzeźwić.

Okrzeźwieć, otrzeźwieć, oprzytomnieć.

Okrzosać, okrzosywać, okrzesać, okrzesywać.

Okrzosek, przedmiot powstały przez okrzesanie.

Okrzykać, okrzykiwać.

Okrzykliwy, krzykliwy, hałaśliwy.

Okrzypnąć, ochrypnąć.

Okrzyszyna, okruszyna, okruch.

Oksza (z niem. Axt), siekiera, topór.

Okścieć, okwitnąć.

Oktrojować, nadać, przyznać, udzielić.

Okulat (łac.), mający bystry wzrok, ostrowidz.

[299]Okulaty, okulary.

Okunić się, zagapić się.

Okupić się, osiąść, zagospodarować się.

Okupno, spłata.

Okurent (łac.), 1) goniec, posłaniec; 2) kandydat do urzędu.

Okurki, pora przed świtem gdy kury pieją; śniadanie o tym czasie.

Okurzelisko, ognisko polowe.

Okusić się, pokusić się.

Okwaśnieć, skwaśnieć, skisnąć.

Okwicie, okwito, obficie.

Okwit, okwitnięcie, okwitanie.

Okwitość, obfitość.

Okwitować, obfitować.

Okwity, obfity.

Olbora (z niem. Urbar), 1) dziesięcina z eksploatacji kopalni; 2) zarząd kopalni.

Olbornik, poborca olbory.

Olchnąć, p. Olknąć.

Olejec, olejek.

Olejkownik, olejkarz, noszący olejki na sprzedaż.

Olender, Holender, Holenderczyk.

Olesisty, błotnisty.

Olędźwie, lędźwie.

Olikać, krzyczeć, łajać.

Oliwnik, ogród oliwny.

Olknąć, ogłuchnąć.

Olmarja, p. Almarja.

Ols, gaj olszowy.

Olsnąć, olśnąć, zaniewidzieć, oślepnąć; ująć, omamić.

Ołd, hołd.

Ołdować, hołdować.

Ołdownik, hołdownik.

Ołknąć, p. Olknąć.

Ołomek, p. Gołomanka.

Ołowny, ołówny, ołowiany.

Ołtarzny, ołtarzowy.

Ołtarzysta, p. Altarysta.

Ołuczka, strzałka.

Omacką, omacnie, omaćmie, poomacku, pociemkupociemku.

Omacny, namacalny, dotykalny.

Omaczować, zmaczać.

Omaćnia, ciemność.

Omam, omama, oman, omamienie, mamidło, przywidzenie.

Omasny, omastny, dający omastę, tłusty.

Omatać, obmotywać.

Omdliwość, mdłość.

Omelić, omeliwać, omylić, omylać.

[300]Omelty, zgnieciony, stłuczony, otarty.

Omełty, omielony.

Omen, p. Homen.

Omenować (łac.), zapowiadać, wróżyć.

Omerał, humerał: biała chusta, okrywająca szyję i ramiona kapłana.

Omężyć, omężać, wydać za mąż.

Omiecek, pole nieuprawne, nieużytek.

Omiedlić, omiodnić, zaprawić miodem.

Omielać, robić plotki.

Omielałość, utrata głosu od chrypki, ochrypłość.

Omienić, nadmienić, wymienić, wspomnieć.

Omienieć, stracić głos przez chrypkę, ochrypnąć.

Omierziony, omierzliwy, obmierzły.

Omiesięczniać, oświecać światłem miesiąca (księżyca).

Omieszka, omieszkałość, omieszkanina, omieszkanie, opóźnienie, odwłokaodwłoka.

Omieszkały, omięszkały, 1) swojski, domowy, obłaskawiony; 2) ociągający się, powolny.

Omieszkawać, omieszkiwać, odkładać, zaniedbywać, opóźniać się.

Omilić, umilić, zrobić miłym.

Ominęły, przemijający, upływający.

Ominować, p. Omenować.

Omisja (łac.), opuszczenie, pominięcie.

Omknąć, osmyknąć, obciągnąć, oberwać; O. się, obsunąć się, opaść.

Omnes, omnesowo (łac.), tłumnie, gromadnie, całkiem.

Omołwić, omówić.

Omołwienie, 1) omówienie; 2) wymówka, wymówienie się.

Omomiciel, omomilek, omamiciel.

Omowa, omowisko, omówka, obmowa.

Omówca, obmówca.

Omrocz, omrocza, omrocze, omroka, omrok, mrok, pomroka, ciemność, zmierzch.

Omrzalić, obrzydzić.

Omrzeć, omrzleć, obmierznąć, obrzydnąć.

[301]Omsknąć, p. Omknąć.

Omszara, miejsce mchem porosłe.

Omudzić, zaniechać, opuścić.

Omuskawać, obmuskiwać.

Omylacz, omylnik, zwodziciel, oszust.

Omyliło, tylko w wyraż. z omyliła, przez pomyłkę.

Omyliwać, omylać.

Omyła, 1) omyłka; 2) p. Omylacz.

Omyło, p. Omylacz.

Omyślawać, obmyśliwać.

Omyślny, p. Obmyślny.

Onaczyć, onaczyć się, robić po swojemu, w niezwykły sposób, cudaczyć.

Onak, onako, owak, inaczej, dziwnie.

Onaki, inny, niezwykły, dziwaczny.

Ondzie, ondzież, tam, w onym miejscu, gdzieindziej.

Onegda, 1) niedawno; 2) onegdaj; 3) ongi.

Onegdajszy, 1) niedawny; 2) przedostatni; 3) przedwczorajszy.

Onera, ów (łac.), ciężary.

Onerować (łac.), obciążać.

Onędy, owędy, tamtędy.

Oniemocnić się, wpaść w niemoc, zaniemóc, zasłabnąć.

Onierządzić się, wpaść w nierząd, skalać się nierządem.

Oniesławić, oniesławiać, zniesławić, zbezcześcić.

Oniewładzać, obezwładniać, pozbawiać władzy.

Oniezbożyć, oniezbożać, uczynić bezbożnym, odrzeć ze świętości, sprofanować.

Ono, oności, onoż, 1) ot tam, owo, oto; 2) jeno, tylko.

Onoraz, naraz, wtym.

Onucać, opiewać.

Onurzyć, onurzać, zanurzyć, pogrążyć, skąpać.

Onże, ten sam, tenże sam.

Opacicha, opacina, opacini, opacinni, abatysa, abesa, ksieni (przełożona klasztoru).

Opacliwy, opaczny.

Opacz, powtórnie.

Opaczyć, wywracać na opak, paczyć, nicować, przekręcać.

Opaczysty, opaczny.

Opadkiwać, mieć [302]współczucie, martwić się z powodu cudzego nieszczęścia.

Opadliny, ruiny, gruzy, zwaliska.

Opadlisko, miejsce zapadłe.

Opadywać, opadać.

Opadzisty, opadający.

Opak, na wspak, w tył.

Opakować, p. Opaczyć.

Opalisko, zgliszcze, opalenisko.

Opał, 1) opalanie, palenie w piecu; 2) paliwo; 3) opalenie od słońca, opalenizna, ogorzelizna; 4) sparzenie; 5) spalenie, pożar; 5) krytyczne położenie, skweres; 7) zapał, zapalczywość; 8) znużenie, utrudzenie.

Opałać, 1) ziarno: przewiewać w opałce; 2) boki, robić bokami, zmęczyć się; 3) kawał chleba, chciwie zajadać, pałaszować; 4) kogo bić, grzmocić, okładać.

Opanowały, opanowany.

Opar, 1) opalenizna, oparzelina; 2) opały, krytyczne położenie; 3) oparzelisko, źródlisko, nigdy nie zamarzające; 4) mgła, wapor, para; 5) strawa gorąca.

Oparać, okalać, okrążać.

Oparczysko, oparzelisko, trzęsawisko, bagno.

Oparzysty, 1) parzący, gorący, zaogniony, zapalny, skwarny; 2) oparzelisty, obfitujący w oparzeliska; 3) p. Kaprawy.

Opas, 1) opasanie, osaczenie, otoczenie kołem; 2) obwód, obrąb. Opasem, wkoło, w obwodzie, w objętości.

Opasanie, 1) przepasanie, okręcenie pasem; 2) pasowanie (na rycerza); 3) pas, przepaska, 4) oblężenie, blokada; 35) obwód, okrąg, kontury.

Opasek, szeroki pas chłopski, nabijany gwoździami z dużemi mosiężnemi główkami.

Opasieczyć, opasać, osaczyć, oblec, blokować.

Opasować, opasywać.

Opasz, samopas, luzem.

Opaszka, zapinka u pałasza; na O-ki, na ramionach.

Opaśnica, opaska.

[303]Opaśny (list), list żelazny, list bezpieczeństwa.

Opatowa, p. Opacicha.

Opatron, opatrun, opiekun, patron.

Opatrownik, p. Opatrzyciel.

Opatry, oględziny.

Opatrzać, opatrzawać, opatrzyć, opatrywać.

Opatrzenie, 1) obejrzenie, obmyślenie, zaopatrzenie; 2) zasoby; 3) środki utrzymania, uposażenie; 4) spiżarnia.

Opatrznik, p. Opatrzyciel.

Opatrzność, 1) pieczołowitość, zabiegliwość, przezorność; 2) dogląd, dopilnowanie, dozór, opieka; 3) Opatrzność Boska; 4) dar Opatrzności, dar Boży; 5) jałmużna; 6) p. Opatrzenie.

Opatrzny, 1) pieczołowity, zabiegliwy, przezorny; 2) dobrze opatrzony, zabezpieczony; 3) woźny O., woźny, schodzący na miejsce dla oględzin.

Opatrzownik, p. Opatrzyciel.

Opatrzyciel, opiekun, kurator; ten, co ma pieczę nad czym.

Opatrzyć, 1) objąć wzrokiem, obejrzeć; 2) zabezpieczyć, dojrzeć czego; 3) upatrzyć, obrać; 4) obmyślić, przewidzieć, zawarować; 5) zaopatrzyć, uposażyć; 6) zabezpieczyć na przyszłość; O. się, spostrzec się, pomiarkować się, zaopatrzyć się, zabezpieczyć się.

Opawać, dawać pić, opajać.

Opąchać, obwąchać.

Opądzać, opądzić, opędzać, opędzić.

Opcja (łac.), wybór.

Opedać, opedzieć, opowiadać, opowiedzieć.

Opełzniony, opełzły, spełzły, spłowiały.

Openić się, zatrzymać się.

Operacjusz, działacz, pracownik.

Operszał, oberszar, miejsce jeszcze nie zajęte na kopalnię.

Opęt, opętanie; kusiciel; djabeł.

Opiąć, opięć, znów, powtórnie; zaś.

[304]Opiek, opieka, piecza.

Opiekać się, opiekować się.

Opiekadlnictwo, opiekadlstwo, opiekalstwo, opiekuństwo.

Opiekadlnik, opiekalnik, opiekan, opiekun.

Opiekalnica, opiekunka.

Opiekalniczy, opiekuńczy.

Opierszały, 1) opierzchły; 2) osypany, przyprószony.

Opierzchliwy, uraźliwy, obraźliwy.

Opierzchnąć, opierzgnąć, 1) stać się szorstkim (skóra); 2) obeschnąć od wiatru (rola); 3) obleźć, wypaść (o włosach).

Opieszyć się, pójść pieszo skutkiem zabrania konia.

Opiew, brzmienie, treść, sens, osnowa.

Opiewować, opiewywać, opiewać.

Opięć, p. Opiąć.

Opimosz, opilca, opój.

Opirszały, p. Opierszały.

Opisarz, opisujący.

Opisny, postanowiony, naznaczony.

Opiścić, opętać.

Oplecek, gorsecik, kaftanik kobiecy; O-ki, szelki.

Opleśniak, skąpiec stary.

Opleśnielec, starzec opleśniały, stary dziad.

Oplonować, okwitnąć.

Opłacka, opłatka, opłata.

Opłakaniec, ten, którego opłakano, albo opłakują.

Opłakawać, opłakiwać.

Opłat, zapłata, nagroda.

Opłatczany, opłatkowy.

Opławiać, opławić, 1) okrążać wpław, opływać; 2) pławiąc obmyć; 3) odpłókać, oderwać od brzegu.

Opławisty, pochyły, spadzisty.

Opławy, naniesiony przez wody płynące.

Opłaźnie, jawnie.

Opłecić, wcielić, ucieleśnić.

Opłeczenie, wcielenie.

Opłonąć, 1) spłonąć, spełznąć; 2) ochłonąć, ostygnąć, opamiętać się; 3) zarumienić się ze wstydu.

Opłotek, 1) opłot, płot, ogradzający co; 2) O-ki, wązkie przejście między dwoma równoległemi [305]płotami; granice, zakres; karby; ściany płócienne namiotu; plotki, obmowa.

Opłotny, 1) znajdujący się przy płocie; 2) ościenny, sąsiedni, poblizki.

Opłozem, z trudnością, pomału.

Opłozić się, osuwać się.

Opłókawać, opłókiwać.

Opłwitość, obfitość.

Opłwitować, obfitować, opływać.

Opłwity, obfity.

Opływ, 1) opływanie, opłynięcie, żeglowanie; 2) opływanie w co, obfitość, nadmiar.

Opływałość, opływanie w co, obfitość.

Opływity, obfity.

Opobok, obok.

Opocząć, spocząć, oprzeć się na czym.

Opoczny, skalny, kamienny; twardy, nieczuły, nieugięty.

Opodalny, położony opodal.

Opole, 1) dawna gmina wiejska; 2) rodzaj dawnej daniny; 3) zagroda; 4) kraj od Karpat do Dniepru.

Opolnik, mieszkaniec opola.

Opolny, dotyczący opola; zobopólny, obustronny.

Oporca, przeciwnik, adwersarz.

Opośle, za, poza, z tyłu, na końcu.

Opowiadacielka, opowiadaczka.

Opowiadać, przepowiadać, dać wiedzieć o kim, wskazać na kogo; donosić.

Opowić, owinąć, okręcić.

Opowiedni, opowiedny, 1) zapowiedziany; 2) list O., list odpowiedny, p. Odpowiedny.

Opowiedzieć, w znacz. 1) wypowiedzieć (wojnę); 2) wymówić; zapowiedzieć; O. się, zastrzec się, wymówić sobie.

Opoździć, opóźnić.

Opóźniały, opieszały.

Opraszać, prosić na pogrzeb.

Oprawa, w znacz. 1) doglądanie, pielęgnowanie (drzewka); 2) poprawa, reparacja, odnowa; 3) [306]środki obronne; 4) ubranie, ubiór, strój; 5) zapis, legat, zabezpieczenie, fundacja, rękojmia; 6) suma, zabezpieczona żonie na majątku męża; 7) zarząd; 8) rodzaj daniny lub robocizny.

Oprawca, 1) d. woźny wybierający ze wsi podatki; 2) poduszczyciel, podżegacz.

Oprawić, w znacz. 1) zabezpieczyć, zapewnić, zapisać; zastrzec, wymówić; 2) O. córkę, dać jej wyprawę, wyposażyć; 3) dojrzeć, dopilnować czego, wyhodować co (np. drzewko); 4) naprawić, odnowić; 5) wynagrodzić, wyrównać; 6) usprawiedliwić, zrehabilitować; 7) pokierować, poprowadzić, urządzić; O. się, 1) wzmocnić się, pokrzepić się; 2) ubrać się, wystroić się.

Oprawny, 1) obronny, warowny; 2) pochodzący ze zwierzęcia oprawionego; 3) tyczący się oprawy, zapisu; należący do kogo z zapisu.

Oprawować, oprawiać; p. Oprawić.

Opresja, ucisk, przemoc, przygnębienie.

Opresor (łac.), ciemiężyciel, gnębiciel.

Oprosiny, zaprosiny.

Oprostać, obronić.

Opryczny, odrębny, samodzielny.

Oprzały, obtarty, parszywy.

Oprzasnek, chlebek, kukiełka.

Oprzeć, odeprzeć.

Oprześmielić, onieśmielić.

Oprzętny, skrzętny, staranny.

Oprzykrzyć, oprzykrzać, zrobić przykrym, obrzydzić.

Ops (z niem. Hops, skok), pohulanka, orgja, rozpusta.

Opsowany, opętany.

Optaszyć, oberwać, zerwać, oskubać.

Opucha, bramowanie, wyłogi.

Opugna, spór, dysputa.

Opugnant, oponent w dyspucie.

[307]Opugnować (łac.), 1) oblegać, zwalczać; 2) oponować, sprzeczać się.

Opukały, pękaty, wydęty.

Opuknąć się, rozpaść się, rozlecieć się.

Opuskuł, dziełko, broszura.

Opuszczały, opustoszały.

Opuszczewiać, pustoszeć, wyludniać się.

Opuszczyć, opuszyć, 1) obłożyć puchem; 2) napuszyć, rozdąć.

Opuściały, opustoszały.

Opuścić się, puścić się, okryć się (drzewo liśćmi); O. się na co, oddać się czemu.

Opuścieć, opustoszeć.

Opyt, opytka, dopytywanie się, wywiady, dochodzenie, śledztwo.

Opytać, opytywać, opytać się, 1) obadać, wypytać; 2) zapytać, spytać się.

Ora, bieda, niedola.

Oracki, rolniczy, włościański.

Oraczyna, grunt orny.

Orakuł (łac.), wyrocznia.

Orandować, p. Orędować^[15].

Oraterz, ołtarzyk, obraz święty.

Orbora, p. Olbora.

Orcel (z niem. Ortziegel), kamień nieciosany, łom.

Order, ordynacja, ordynans, rozkaz.

Ordunek, ordunk, p. Ordynek.

Ordynacja, 1) wyświęcenie na księdza; 2) uporządkowanie; 3) ordynans, rozkaz wojskowy; 4) majorat.

Ordynans, 1) rozkaz, polecenie; 2) dyżur, pogotowie; 3) żołnierz albo oficer dyżurny; 4) przepis, recepta.

Ordynat, posiadacz majątku na prawach ordynacji; najstarszy syn, spadkobierca wielkiej posiadłości, która nie może być zmniejszona przez sprzedaż lub podział familijny.

Ordynek, ordunek (niem.), 1) porządek, ład; 2) szyk, rozkład, 3) plan, 4) rząd, szereg, linja; 5) klasa, kategorja, gatunek.

Ordyniec, należący do hordy, Tatarzyn.

Ordynka, szabla turecka.

[308]Ordynować, przekazać; adresować; O. duchownego, udzielić mu święceń.

Ordyński, ordziński, tyczący się hordy, tatarski.

Orel, oryl.

Orędownik, 1) rzecznik, patron; 2) zastępca, poseł, sprawca.

Orędzie, 1) uroczyste oświadczenie; 2) poselstwo, oznajmienie rozkazu; 2) interes, sprawa.

Oręż, przen. walka orężna.

Organy, w kopalni kłody na sztorc stawiane, żeby służyły do podpierania ściany.

Orlicz, orlik, wojownik polski, Polak.

Ormątel (z niem. Armmantel), płaszcz z rękawami.

Ornity, orny.

Oromy, orny, zdolny do orania.

Oronić, poronić.

Orosz, sługa, posługacz.

Orszaczno, z licznym orszakiem.

Orszak, tłum, gromada.

Ort, urt, 1) gatunek; 2) d. pieniądz polski= ¼ tal.

Ortel, ortyl (niem.), wyrok sądu miejskiego, skazanie; O.-le, d. ustawy podług prawa magdeburskiego.

Ortelować, sądzić, wyrokować.

Ortma, suknia zwierzchnia, rodzaj opończy.

Ortować, p. Hurtować.

Ortyl, p. Ortel.

Oryl, orylec, oryl, flis.

Oryna, ogrodzenie, płot.

Orz, p. Horz.

Orzba, orka, oranie.

Orzedle, p. Ożydle.

Orzeł, w wyr. Orłem łowić, działać przekupstwem.

Osadczy, obywatel, kolonista.

Osadza, nasada, oprawa, okładka.

Osadzca, osadziciel, p. Osadźca.

Osadzić, w znacz. 1) założyć, ufundować; przen. oprzeć, ugruntować; 2) obrać, upatrzyć, wyznaczyć; 3) O. prawo, wdrożyć postępowanie sądowe; O. komisję, ustanowić; O. się, otoczyć się.

[309]Osadźca, 1) założyciel osady, kolonizator; 2) kolonista.

Osakać się, oburzać się.

Osamiały, osamotniony, osierocony.

Osamić, osamotnić.

Osamieć, osamotnieć.

Osatać się, oschatać się, pomiarkować się, zrozumieć.

Osądek, sprawa, proces.

Osądźca, osądziciel, potępiciel.

Oscytacja, ziewanie; lenistwo, lekceważenie.

Osep, danina w ziarnie.

Osędziały, oszroniały.

Osędzieć, osędziwieć, osiwieć.

Osęki, krzywe drzewa.

Osiadać, w wyr. O. konia, ujeżdżać; przen. osiągnąć, owładnąć; zagościć, zebrać się.

Osiadły, zasiedziały, ociężały, ciężki, leniwy.

Osiąknąć, 1) ociec, obeschnąć; 2) osiąść na mieliznie; 3) ugrzęznąć, uwięznąć.

Osiążenie, osiągnięcie.

Osiecić, osiecieć, zagarnąć siecią, osidlić.

Osieckie prawo (od nazwy miasta Osiek), niesprawiedliwe prawo.

Osieć, suszarnia.

Osiedle, osada.

Osiedło, domostwo, zagroda.

Osiedzenie, posiadłość, mienie, majątek ziemski, dziedzina.

Osiedzieć, osiwieć, oszronieć.

Osiedziony (koń), w dobrej uprzęży.

Osiek, miejsce po łące, urodzajne; miejscowość zapadła.

Osieł, rodzaj machiny wojennej, kusza.

Osiepać, 1) obszarpać; 2) umitygować, ustatkować.

Osierdzie, gniew, złość.

Osieść, w znacz. posiąść.

Osieść w gniewie, ochłonąć, opamiętać się.

Osiewek, wysiew, nasienie; pole obsiane.

Osiewina, zboże jare siane na wiosnę.

Osięknąć, p. Osiąknąć.

Osile, p. Osilstwo.

Osilić, zgwałcić.

Osilnik, gwałciciel.

[310]Osilstwo, usilstwo, zgwałcenie.

Osiłek, siłacz, człowiek nadzwyczajnej siły.

Oskarca, oskarżacz, oskarżyciel.

Oskarzedzony, oszpecony, brzydki.

Oskarżywać, oskarżać.

Oskomina, oskumina, kawałeczek, okruszyna.

Oskomy, mający oskomę, łakomy, chciwy, zazdrosny.

Oskucina, odrobina.

Oskuść, oskubać; przen. obedrzeć, okpić, wyzyskać.

Osława, niesława, osławienie.

Osławować, osławiać, zniesławiać, wysławiać; O. się, opowiedzieć się.

Osłobodzić, oswobodzić.

Osłodczyć, osłodzić.

Osłuch, osłyszenie, 1) wieść, pogłoska, rozgłos; słyszenie; 2) zwiady, rekonesans.

Osłyszeć się, 1) obsłuchać się; 2) przesłyszeć się.

Osmaczka, ósma część korca, pół ćwierci.

Osmaczyć, osmakować, dodać smaku, zaprawić smakiem.

Osmaganiec, łotr, łajdak.

Osmak, smak na języku.

Osmalczyć, okrasić, zaprawić smalcem.

Osmaluch, 1) głownia, żagiew; 2) smoluch, brudas.

Osmerszczyć, opalić; O. się, ogorzeć.

Osmęcić, zasmucić.

Osmętnica, królowa smętku.

Osmolić, obgadać, obmówić; niedbać o kogo.

Osmoł, okopcenie.

Osmorgać, osmorgiwać, 1) oskubać, obedrzeć, ograć; 2) zjeść lub pić łapczywie.

Osmurgać, oczochrać, oczyścić drucianą szczotkąszczotką.

Osmykować, osmykiwać, omuskiwać, obrywać, obdzierać.

Osna, osnem, ościenia, ościeniem (od oścień).

Osnow, osnów, osnowa.

Osnowanie, 1) osnucie; 2) fundament, podwalina, grunt.

[311]Osny, ościenie (lm. od oścień).

Osoba, w znacz. 1) człowiek okazały, personat; 2) osobny gatunek, odrębny rodzaj, typ; 3) ciało, substancja, istota; 4) postać, kształt, wygląd; 5) rola, charakter, funkcja: O.-bą, osobiście.

Osobca, osobnik, samotnik, odludek.

Osobić sobie, przywłaszczyć sobie.

Osobie, 1) ciało, osoba, osobistość, figura, kształt 2) osobność.

Osobien, osobny, oddzielnyoddzielny.

Osobisty, 1) własny, prywatny; 2) okazałej postaci, postawny; 3) zamknięty w sobie, skryty.

Osobliwek, specyfik, lekarstwo szczególnie skuteczne na jaką chorobę.

Osobliwy, w znacz. 1) osobny, oddzielny; ustronny; 2) lubiący samotność, nietowarzyski.

Osobnie, 1) osobno; 2) mianowicie.

Osobność, 1) odosobnienie, rozdział; 2) szczególność, specjalność; 3) osobliwość, osobliwa własność; 4) miejsce ustronne, zacisze.

Osobny, osobien, osobliwy, 1) osobisty; 2) odrębny, oddzielny, samotny; 3) odmienny, różny; 4) osobliwy, wyróżniający się, przedni.

Osocznia, osoka, obława, naganka.

Osocznik, 1) osacznik; 2) obmówca, oszczerca.

Osoczyć, osaczyć; O. kogo, obmówić, oczernić; O. się, obwinić się.

Osok, osoch, zysk.

Osoka, osocznia, 1) obława, naganka; 2) doniesienie, oskarżenie.

Osowno, osobno.

Osób, osobność.

Osóbkować, żyć osobno, jadać oddzielnie.

Osóbnia, w wyr. w osóbni, oddzielnie, zosobna.

Ospać, osypać.

Ospały, senny, zaspany.

Ospana, brzemienna.

Ospieszały, opieszały.

Osprawiedliwić, usprawiedliwić.

Osprośnić, uczynić sprośnym, oplugawić, skalać.

[312]Osrebrzyna, srebrny odblask księżyca.

Osrożeć, stać się srogim.

Osrożyć, osrożać, uczynić srogim, rozsrożyć.

Ostać, (ostanę, ostawać), 1) zostać; 2) O. kogo, czego, odstąpić, zaniechać, opuścić, porzucić; 3) przestać; 4) przemóc, pokonać, obronić; O. się, (ostanę się), zostać; O. się, (ostoję się), 1) utrzymać się na nogach; 2) wytrzymać; 3) wytrwać, ocaleć; utrzymać się przy czym; 4) zatrzymać się aż gdzie, oprzeć się aż o co; 5) ustać, sklarować się (o płynach).

Ostaneczny, ostateczny; krańcowy, ostatni.

Ostanek, 1) ostatek, reszta; 2) ustanek, przestanek, przerwa.

Ostanowić, obstawić.

Ostany, pozostały.

Ostarzeć, zestarzeć się, podstarzeć, zobojętnieć; uspokoić się, ochłodnąć.

Ostatnie, ostatni raz, ostatecznie.

Ostawić, ostawiać, 1) zostawić; 2) obstawić.

Ostawka, ostatek.

Ostawować, ostawiać, zostawiać.

Ostąpać, ostąpić, obstępywać, otaczać, oblegać.

Ostęp, 1) obstąpienie, osaczenie, obława; 2) część puszczy, zamknięta brodem; 3) zapadły kąt lasu; 4) część kniei, sieciami otoczona;5) sieci, któremi zwierza otaczają.

Ostja, hostja.

Ostjarjusz, odźwierny (pierwsze święcenie w duchowieństwie).

Ostoja, 1) przystań; 2) schronienie; punkt oparcia, przytułek; 3) podstawa.

Ostrachać, ostraszyć, ośmielić; O. się, otrzaskać się z czym, nabrać odwagi.

Ostradać, postradać, stracić.

Ostrażyć, obsadzić strażą.

Ostrea, ostrega, ostryga.

Ostrefować, obramować, obszyć.

Ostrew, p. Ostrzew.

Ostręga, ostrężyna, ostrężnica, jeżyna.

[313]Ostro (wł. austro), wiatr południowy.

Ostroczyć, 1) zohydzić, obmierzić, obrzydzić; 2) zdarzyć się, przytrafić się; O. się, 1) kim: odstręczyć się, obrzydzić sobie; 2) komu: zbrzydnąć, obmierznąć.

Ostrodze, dwie ostrogi.

Ostroga, ostryga.

Ostrogorść, ostra gorzkośćgorzkość.

Ostrojeż, ostrokół, częstokół.

Ostrokół, parkan z pali zakończonych ostro, o taczającyotaczający twierdze.

Ostromendarz(łac.), astrolog.

Ostromyślny, obdarzony bystrym umysłem.

Ostronosi, ostronosy, mający śpiczasty nos albo dziób.

Ostrorozumny, mający bystry rozum, zdolnyzdolny.

Ostrowid, ostrowidz, człowiek z bystrym wzrokiem.

Ostrowie, ostrokół.

Ostrownik, ostrzyciel, szlifierz.

Ostrozimny, bardzo zimny, mroźny.

Ostroża, 1) ostrożność; 2) ostrokół, częstokół, palisada.

Ostrożeń, p. Ostroża.

Ostrożnik, stróż, strażnik.

Ostrożować, ostrożyć, otoczyć ostrogiem, ostrokołem, palisadą.

Ostrożyna, p. Ostrożeń.

Ostróg, 1) ostrokół, częstokół, palisada; 2) zamek obronny; 3) baszta, szaniec.

Ostrów, ostrowie, kępa, wyspa na rzece.

OstróźekOstróżek, ostrów.

Ostrszy, ostrzejszy.

Ostrze, ostro.

Ostrzec, ostrzegać, w zn. 1) zastrzec sobie, wymówić sobie; 2) przestrzegać, pilnować; O. się, ustrzec się, uniknąć.

Ostrzeć, stawać się ostrym.

Ostrzeja, ostryga.

Ostrzek, ostrz, ostrze.

Ostrzeszek, stromy daszek nad bramą.

Ostrzew, drąg, belka z sękami lub szczeblami.

Ostrzędzać się, zmieniać się kolejno.

Ostrzyć, w znacz. 1)

[314]zaostrzać, robić surowszym; 2) jątrzyć, podburzać; 3) nakazywać ostro.

Ostrzyga, ostryga.

Ossię, sysak, dziecię albo zwierzę jeszcze ssące.

Ostuda, zmartwienie, kłopot, nieprzyjemność, waśń; krzyk, przerywanie; wstyd, hańba.

Ostychły, ostygły.

Ostydać, stygnąć, ostudzać się.

Ostydło, ozięble.

Ostydły, ostygły, oziębły.

Ostydnąć, ostygnąć.

Ostyja, hostja.

Osuch, 1) drzewo uschłe; 2) szczapa; suchar.

Osucizna, osypanie, wysypka, krosty, wyrzuty.

Osuć, osypać.

Osumieć, osowieć, sposępnieć.

Osumować, zsumować, obliczyć.

Osunąć, 1) zsunąć naokoło, osmyknąć; 2) osypać, obsypać; O. się na kogo, obruszyć się, oburzyć się, rzucić się.

Osuszek, p. Osuch.

Osypisko, stoki góry osypujące się.

Oszacunek, szacunek.

Oszadzieć, osiwieć, oszronieć.

Oszajca, sołtys, wójt osadzonego swoim staraniem miejsca niezamieszkanego.

Oszalbierować, oszalbierzyć, oszukać szalbierstwem.

Oszaleć na kogo, 1) obruszyć się; 2) oszukać.

Oszalić, wprawić w szał, nabawić szaleństwa.

Oszałomić, oszałomonić, oszołomić, ogłuszyć, odurzyć.

Oszcządać, oszczędzać.

Oszcządek, oszczątek, szczątek, resztka, pozostałość.

Oszczek, oszczekanie.

Oszczemać, oszczemlać, oszczędzać.

Oszczepisty, opatrzony grotem.

Oszczerca, oszczernik, 1) szyderca; 2) śmieszek, błazen, figlarz; 3) potwarca.

Oszczerny, oszczerczy.

Oszczerzać, oszczyrzać, szczerzyć, wyszcz. (zęby); O. się, szydzić, drwić.

[315]Oszczędek, oszczędłość, oszczędność.

Oszczędnik, oszczymny, oszczędny.

Oszczyknąć, oszczykiwać, oszczypać.

Oszczymiać, oszczędzać.

Oszczypek, placek owsiany.

Oszedziały, osiwiały, oszroniały.

Oszemłać, oszelmować, oskubać, obedrzeć, oszarpać, odrapać.

Oszemłany, oskubany, rozczochrany, odrapany, odarty.

Oszkapić się, zagapić się.

Oszklanić, oszklić; przen. oświecić, otoczyć błyskiem.

Oszkliwy, ckliwy, wstrętnywstrętny.

Oszkodzić, zniszczyć, uszkodzić.

Oszlachcić, oszlachcać, uszlachcić, uszlachetnić.

Oszlada, oślad.

Oszonąć, obleźć, otoczyć.

Oszpacić, oszpecić.

Oszudzić, oszydzić, wyszydzić, wydrwić.

Oszukacz, oszukalnik, oszukawacz, oszukaniec, oszust.

Oszukawać, oszukować, oszukiwać.

Oszumek, resztka, przebierki.

Oszustać, oszukać.

Oszustny, 1) oszukańczy; 2) rozrzutny.

Oszydny, 1) fałszywy, bałamutny, zwodniczy; 2) oszukany.

Oszydzić, wyszydzić, wykpić.

Oszydzić się, ośmieszyć się, oszukać się, zawieść się.

Oszyjek, 1) wązkie przejście, korytarz, przesmyk; 2) brzeg lasu porosły krzewami.

Oszyndować (niem.), obłupić, obedrzeć.

Ościanki, cztery ściany własnego domu.

Oścień, bodziec do popędzania bydła; bodziec, podnieta.

Ościeńczy, ościenny, pograniczny.

Ościuga, ostra plewa ze zboża.

Ośklać, oszklić.

Oślada, ślad.

Ośladować (zwierza), iść jego śladem, tropić.

[316]Oślednik, ten, co ośladuje.

Oślnąć, oślepnąć.

Ośluzły, zwiędły.

Ośmieci, ośmieciny, śmiecie, odpadki.

Ośmiornasobny, ośmiokrotny.

Ośmiornasób, osiem razy tyle.

Ośmiorzeczny, ośmiozgłoskowy.

Ośmiórka, ósma część, ósemka.

Ośmnasobny, p. Ośmiornasobny.

Ośmnastny, mieszczący w sobie osiemnaście.

Ośpieszały, opieszały.

Ośrecić, zmizerniećzmizernieć.

Ośrzenić, oszronić.

Ośrzenieć, oszronieć.

Ośrzodek, ośrzodka, ośrodek.

Ośrzonić, oszronić, pokryć szronem.

Ośrzód, wśród, pośród.

Oświadczyć, w znacz. 1) donieść co, zawiadomić o czym; 2) poświadczyć, udowodnić przez świadków; O. się, zaprotestować; O. się kim, powołać się na czyje świadectwo.

Oświarczyć, oświadczyć.

Oświetle, światło.

Oświetny, 1) oświecający; 2) świetny.

Oświeżać, odmładzać się, orzeźwiać się, ożyć.

Oświeżyć się, wyzionąć ducha, paść.

Oświęcelina, święcone.

Oświęcić się, 1) stać się świętym; 2) doczekać się Wielkanocy.

Oświt, świt, brzask.

Oświtnąć, rozwidnić się.

Oświtność, blask.

Ot, od.

Otajka, w wyr. z otajka: aż nadto, z czubem.

Otak (tur.), targ, jarmark.

Otarchać, otargać, oszargać.

Otargać, oszarpać, oberwać; przen. oswoić, obłaskawić; okrzesać, ogładzić.

Otarnić, ogrodzić cierniem.

Otawa, potraw, nowa trawa, wyrosła po skoszeniu łąki; siano z tej trawy.

Otawić się, 1) rozkrzewić się, zazielenić się; 2) odżyć, poprawić się; 3) zjawić się na nowo.

[317]Otbić, otbijać, odbić.

Otbyć, odbyć.

Otchlina, otchlisko, odchłań.

Otchlisty, przepaścisty; p. Odchlisty.

Otchnąć, 1) ogarnąć tchem; 2) obudzić, ocucić.

Otców, ojców, ojcowski.

Otczyc, p. Ojcowic.

Otczyzna, ojcowizna.

Oteczny, znajdujący się po prawej stronie, odsiebny.

Otekwcie, odkwitnie; p. Otkwiść.

Otewrócić, odwrócić.

Otępno, otupno, otukno, smutno, ponuro, strasznie.

Otjąd, stamtąd.

Otjednać, rozwiązać, rozstrzygnąć; odzyskać.

Otkazać, odmówić, nie zgodzić się.

Otkwiść, odkwitnąć.

Otłóg, odłóg.

Otłuk, nicpoń, ladaco.

Otniąć, odjąć.

Otocz, otoczenie.

Otoczyświat, ocean.

Otoczywać, otaczać.

Otok, 1) obwód koła; 2) obrączka napisowa na monetach i medalach; 3) rama; 4) ropień, zapalenie ropne.

Otoka, otoczenie, obława, naganka.

Otopić, otapiać, zatopić; O. się, przepełnić się cieczą.

Otracić się, ponieść straty, ogołocić się.

Otrawa, trucizna, trutka.

Otrawić, otruć.

Otręba, otrębiny, 1) otręby; 2) p. Otrębowiałość.

Otrębowiałość, łupież na głowie.

Otręta, wstyd.

Otrętny, wstrętny.

Otrętwić, odrętwić.

Otrociny, okruszyny.

Otrocki, otrocy, męski.

Otroczątko, otroczek, chłopiątko, pacholątko.

Otroczy, p. Otrocki.

Otroczyca, dziewczyna, córka.

Otrok, 1) mężczyzna, wyrostek, młodzieniec; 2) pachołek, dworzanin; 3) trok do obwiązania.

Otronoga, odnoga korzenia.

Otruciel, otruciciel.

[318]Otrwożyć się, oswoić się z trwogą, odstrachać się.

Otrzasło, narwaniec, zapominalec.

Otrząsnąć się, 1) ogarnąć się; 2) oprzeć się, nie dać się.

Otrzebiny, odpadki, ogryzki; śmieci.

Otrzedni, kolejny, porządkowy.

Otrzedź, kolej, następstwo, porządek, zmiana.

Otrzębiny, p. Otręba.

Otrzoskać, opasać trzosemtrzosem.

Otrzymawać się utrzymać się, usiedzieć; powstrzymywać się.

Otsie, żegnam, adje!

Otulisko, przyodziewek, okrycie.

Otuszyć, dodać otuchy, pocieszyć, pokrzepić na duchu.

Otwardo, hardo.

Otwardzać, robić twardym, umacniać.

Otwarzać, otwierać.

Otwierdzać, utwierdzać.

Otworzelina, otworzelisko, szczelina, dziura, czeluść, przepaść.

Otworzenie, otwarcie, jasno, dostępnie.

Otworzyć się, pokazać się, ujawnić się, powstać.

Otworzystość, 1) otwartość; 2) otwór, dziura.

Otworzysty, 1) pełen otworów; 2) łatwy do otwierania; 3) otwarty, jawny, publiczny.

Otworzyście, wprost, wręcz, szczerze.

Otyczyć, otyczać, 1) opatrzyć tykami; 2) obstawić, ogrodzić tykami.

Ouzdać, obuzdać (konie).

Owa, 1) czy, azali? 2) oto; 3) więc, tak, tedy; 4) słowem, ostatecznie, wogóle; 5) może? a nuż?

Owada, 1) zwierzęta domowe; 2) robak.

Owak, owako, owoż.

Owalnica, owały, zaspy śnieżne.

Owata, owal.

Oważliwy, wyrozumiały.

Owcug (niem.), przyrząd do wdziewania butów, pachołek.

Owczarznia, owczarnia.

Owdy, owegdy, niekiedy, raz.

Owędy, tamtędy; ówdzie.

Owiąsło, 1) łańcuch; 2) węzełek.

[319]Owiły, owinięty.

Owiniacz, owiniciel, obwiniciel, oskarżyciel.

Owocać, owocować, wydawać owoce.

Owocny, owocowy.

Owolnić, owolniać, uwolnić.

Owołać, owoływać, obwołać.

Owości, aż oto, aż tu.

Owo tu, ówdzie.

Owrąbić, owrąbiać, obrąbić.

Owreć (owreje, owrał) obgotować się.

Owrębować, obrębiać.

Owrzodowiały, owrzodziały.

Owszeją, owszejki, owszeki, owszelki, owszem; zgoła, całkiem; właśnie, przeciwnie.

Owszeki, owszelki, bądź cobądź, owszem, zaiste, istotnie, rzeczywiście.

Owszem, w znacz. ze wszystkim, zupełnie, zgoła.

Ozd, p. Ozdownia.

Ozdoba, zaszczyt, przywilej; upodobanie, skłonność.

Ozdobić, w znacz. podnieść, wsławić, uświetnić.

Ozdobny, wdzięczny, miły.

Ozdownia, suszarnia słodu, słodownia.

Ozdrze, broń z czterech noży na krzyż.

Ozedle, ozerle, p. Ożydle.

Ozeźlić się, rozłościć się.

Ozgamba, kawałek, kąsek.

Ozgot, hałas.

Oziąbać, ziębnąć.

Oziemka, brózda.

Oziewić, oziewać, oziewnąć, rozdziawić, otworzyć.

Oziębieć, oziębnąć, ochłodzić się.

Oziębiewać, oziębnować, oziębiać się, ochładzać ś.

Ozimiały, ozimniały, oziębły, ostygły.

Ozimnieć, ostygnąć.

Ozinąć, ozionąć, owiać, otchnąć.

Oziomek, zagon.

Ozionąć, w znacz. przywłaszczyć sobie; O. kogo, zniewolić; przen. pożądać.

Oziorać, urzec; zbezcześcić.

Ozłodzieć, omarznąć lodem.

[320]Ozłodzieić, ogołocić po złodziejsku, okraść.

Ozłomek, ułamek,ułamek.

Ozmnożyć, rozmnożyć.

Oznać, obeznać, poznajomić.

Oznamić, oznajmić.

Oznamienić, okazać.

Oznimóc się, rozchorować się.

Oznobić, oziębić.

Ozobać, obdziobać.

Ozorca, nadzorca, inspektor, kontroler.

Ozówca, krytyk.

Ozrywka, rozrywka.

Ozygle, p. Ożygle^[9].

Ozrzalec, obżartuch.

Ozwalec, obmówca.

Oździe, oździeka, tu, oto.

Oźnica, p. Ozdownia.

Oźralca, oźralec, oźrzalec, obżartuch.

Oźralstwo, obżarstwo.

Oźrany, dojrzały.

Oźreć, dojrzeć.

Oźrzalca, p. Oźralca.

Oźrzalstwo, obżarstwo.

Oźrzały, 1) dojrzały; 2) obżarty.

Oźrzeć, obejrzeć.

Oźrzedle, p. Ożydle.

Oźrzenieć, stać się dojrzałym, dojrzeć.

Ożadzić, ożadzać, obrzydzić, zohydzić.

Ożaleć, ochłonąć z żalu.

Ożalić, ożalać, ożałować kogo, opłakać, odżałować.

Ożałować, 1) p. Ożalić; 2) obwinić, oskarżyć.

Ożarły, obżarty.

Ożartka, obżarcie się, opicie się.

Ożd, ożdnica, ożnica, p. Ozdownia.

Ożeg, ożóg.

Ożegać, ożegnąć, spalić naokoło; opalić.

Ożerca, obżartuch.

Ożga, 1) pożoga, ogień; 2) pogorzelec.

Ożgać, ożgnąć, p. Ożegać.

Ożgać się, opić się, ochlać się, ożłopać się.

Ożgły, p. Ożżony.

Ożłodź, żłódź, warstwa lodu.

Ożniwiny, dożynki, okrężne.

Ożon, p. Ożżony.

Ożonąć się, ognać się, opędzić się.

Ożówca, ożuwca, obmówca, potwarca, oszczerca.

Ożwać, 1) ożuć, żując [321]ogryźć; 2) obmówić, obgadać, oczernić.

Ożydle, orzedle, oźrzedle, orzydle, wyższa część odzienia na piersiach u mężczyzn; klapy, wyłogi; kołnierz; pas; naszyjnik.

Ożyjać, odżywać.

Ożyrca, obżartuch.

Ożywa, ożywienie; ożywca, ożywicielka.

Ożywę, ożyję; O.-wie, ożyjeożyje.

Ożywny, odżywczy.

Ożżony, opalony, osmalony.

Ó.

Órka, pole jałowe.

Órnik, rola.

Ósmacki, składający się z ośmiu, istniejący w liczbie ośmiu.

Ósmak, ósmek, 1) osemkaósemka; 2) moneta ośmiogroszowa; 3) ósma część miary, ośmina.

Órt (niem.), gatunek, rodzaj; sposób.

Ósmka, ósemka.

Ósmynasty, óśmnasty, osiemnasty.

Ówci, tamten.

Ówny, ówże, ów.

P.

Pacepić, trapić, dręczyć, męczyć.

Pacer, zuchwalec.

Pach, zapach, woń.

Pacha, w znacz. 1) wybrzeże, zatoka; 2) dziura, dołek, fuga; 3) skrzydło boczne budynku; 4) miejsce w lesie, gdzie wyrąbują drzewa.

Pachać, 1) orać; 2) broić, wyprawiać, dokazywać, dopuszczać się czego; P. się o co, kusić się o co.

[322]Pacharzyna, 1) pęcherz; 2) mieszek na pieniądze.

Pachmie, pchnięciem, sztychem.

Pachniątszy, bardziej pachnący, wonniejszy.

Pachnidlarstwo, perfumiarstwo.

Pacholarz, pacholec, pachoł, pachołek.

Pacholczno, z wielkim orszakiem pachołków, dworno.

Pacholczyć, pachołkować, służyć za pachołka.

Pacholstwo, 1) gromada sług, orszak; 2) służebnictwo.

Pachołek, 1) chłopiec, wyrostek; młodzieniec, kawaler; 2) sługa, parobek, czeladnik; 3) najemnik; 4) terminator; 5) giermek, który nosił kopję rycerza i prowadził konie pana na zmianę; szeregowiec w d. wojsku polskim; 6) opryszek, zbój; 7) przyrząd do zdejmowania butów.

Pachołka, dziewka dworska, służąca.

Pachołkowanie, posługiwanie.

Pachronić, jeść.

Pachutnica, tanecznica, tancerka.

Paciara, zupa z klusek, z trochą mleka, brajka.

Paciep, jama, jaskinia ciemna.

Paciepić, pogrążać w ciemności, mroczyć, ćmić.

Paciepno, pochmurno, dżdżysto.

Paciepny, ciepławy; posępny, mroczny; słotny.

Pacierz, paciorek, różaniec.

Paciuk, prosię, podświnek, wieprz tuczony.

Pacwa, licho, kaduk, zły duch; grzech, pokusa.

Pacyna, pecyna, paczyna, pieczyna, 1) paca, cegła niewypalana; 2) rumowisko z gliny piecowej, gruz z muru; 3) kawał cegły, gruda gliny lub wapna; 4) sadze rozmiękczone parą, zlane w jedną masę.

Pad, 1) padnięcie, upadek; 2) mór, pomór; 3) spad wody; 4) dolina głęboka; 5) ślad, trop.

Padać, powiadać.

[323]Padaliczny, 1) sam się wysiewający; 2) nieprawy.

Padło, padlina.

Padolina, padół, głęboka dolina.

Padoł, dolina, nizina, wąwóz.

Paduch, 1) padaczka, epilepsja; 2) zbrodniarz, nikczemnik.

Paducznik, cierpiący na padaczkę, epileptyk.

Padwan (od miasta Padwy) 1) piosnka miłosna, śpiew romansowy; erotyk; 2) padwan albo padwona, rodzaj tańca.

Padzienie, upadek.

Paga, zapłata.

Pagament (łac.), kawałki srebra.

Pagować, uwziąć się na kogo.

Pagór, pagóra, pagórek.

Paik, p. Pajuk.

Paiż, paiża, krótka tarcza metalowa rycerzy konnych.

Paj, część, dział, porcja.

Pającznik, listopad.

Pajedza, wiklina.

Pajma, pajmatka, pani matka.

Pajok, p. Pajuk.

Pajować, wymyślać, krzyczeć.

Pajować się, dzielić się zdobyczą.

Pajuk, pokojowiec sułtana; pokojowiec magnata ubrany zwykle z turecka; żołnierz konny w przybocznym orszaku.

Pak, zaś, znów.

Paklepie, pakuły, kłaki, włókna, otłoczyny ze lnu lub konopi.

Pakli, jeśli, jeżeli.

Pakliby, jeśliby, gdyby.

Pakłak, grube proste sukno; gruba tkanina z pakuł.

Paknię, zaś.

Paknięli, paknięźli, jeśli zaś.

Paknięliby, jeśliby zaś.

Pakość, psota, przykrość, złość.

Pakośnie, na opak, na przekór.

Pakośnik, psotnik, przekora.

Pal, 1) palenie, żar, płomień; 2) paliwo, drzewo opałowe.

Paladyn, sławny rycerz; błędny rycerz.

[324]Palamęter, przebiegły; włóczęga, rozpustnik.

Palanica, placek, podpłomyk.

Palantować, bić, policzkować.

Palatyna, futerko na szyję, kołnierz futrzany.

Palcat, pręt, laska, pałeczka; laska lub różdżka czarnoksięska.

Palec, w wyr. nie mam tego palca: ani krzty, ani odrobiny.

Paleczny, palcowy.

Paledra, palendra, rodzaj sutanny bez guzików; zwierzchnia suknia kobieca podbita drogim futrem, bogato ozdobiona.

Paleotyp, zabytek pierwszych druków.

Palestrada, palisada, częstokół.

Palet (franc.), 1) pokwitowanie z opłaty myta; 2) kartka, wyznaczająca żołnierzowi kwaterę.

Paletki, ozdoby metalowe a. jedwabne, któremi dawniej przystrajano kapelusze, suknie i obuwie.

Palety, otwory w d. sukni na ręce.

Palice, palce.

Palicz, palacz, podpalacz.

Palikopa, 1) święto św. Piotra w okowach; 2) św. Pantelejmona; 3) burza z piorunami.

Palimpsest, stary rękopis na pergaminie, z którego usunięto dawne pismo dla napisania nowego.

Paliwoda, blagier, kłamca; trzpiot, narwaniec; zawadjaka.

Palja, długi, szeroki płaszcz bez kołnierza, opończa, toga.

Palmatka, łapka z grubej skóry, oprawiona na kiju, służąca dawniej do bicia w łapy w szkole.

Paludament, płaszcz cesarski purpurowy; takiż płaszcz wodza rzymskiego.

Pał, upał, skwar.

Pałamar, posługacz cerkiewny, dzwonnik.

Pałanka, domostwo, zagroda; rodzaj fortyfikacji; siedziba i obwód starszyzny kozackiej.

[325]Pałatać, mówić prawdę w oczy.

Pałędać się, wałęsać się.

Pałki, palny.

Pałkierz, bębnista, dobosz.

Pałkuć, mający ogoloną głowę (pałkę).

Pałogłowiec, zapaleniec, postrzeleniec, szalona pałka.

Pałub, pałuba, pień, kadłub, otok, tok.

Pałuba, buda na wozie, na saniach (wóz z pałubą); wiecheć do zatykania komina; lalka niezgrabna z gałganów; stara, brzydka rozczochrana kobieta, wiedźma; niezdara.

Pałyga, kawałek lichego gruntu; wzgórze.

Pamfil, 1) gra w karty; walet treflowy; 2) zalotnik, galant.

Pamiątny, pamięcien, pamiętliwy, godny pamięci, niezapomniany; sławny, pamiętny, pomny.

Pamiętać się, opamiętać się, oprzytomnieć, poczuwać się do czego.

Pamiętliwość, zapamiętałość.

Pamiętne, 1) pamiątka; 2) notatka; 3) zadatek; 4) zapłata sędziemu za osądzenie sprawy, czesne; 5) opłata sądowi za słuchanie przysięgi.

Pamiętnik, ten, co pamięta; świadek tego, co było; człowiek współczesny temu, co było.

Pamłoda, odrośl, pęd drzewa.

Pampuch, pępuch, pańpuch, raczuch, rodzaj pączków smażonych na smalcu lub oleju.

Pamroczyć, zmierzchnąć się.

Pamroka, p. Pomrok.

Pamrowie, p. Pandrów.

Pan, nazwa dawana kasztelanowi; poseł.

Panać, panować.

Panata (włos.), polewka, wodzianka, famuła, gramatka.

Pancerola (włos.), szóstka winna (pikowa) w d. kartach.

Pandemonjum, piekło.

Pandrów (owla) poczwarki chrząszczów.

Panękać, p. Ponukać.

Paniać, panować.

[326]Paniarz, wielbiciel kobiet.

Panictwo, niewinność, czystość; młodzież.

Panię, paniątko.

Paniować, udawać panią.

Panna, 1) oblubienica, kasztelanka; 2) pęta na ręce i szyję.

Panostwo, państwo.

Panosz, drobny szlachcic, szlachetka.

Panosza (r. mm.) 1) p. Panosz; 2) pachołek, dworak, giermek; 3) spanoszony bogacz. Panosza, (r. ż.) buta pańska.

Panownik, panujący, władca, mocarz.

Panowny, panujący, monarszy, królewski.

Pantaleon, pantaljon, rodzaj dawnego fortepianufortepianu.

Pantówka, pętówka, kartofel, ziemniak.

Pańkać, tytułować panem.

Pańmatka, pani matka.

Pańskie, 1) po pańsku; 2) pańszczyzna; grunty dworskie.

Pańskie dni, pańszczyzna.

Państwo, prowincja, obwód, okrąg; mająt. ziem.

Pańszczarz, wyrobnik, najemnik.

Pańtuch, pańkuk (niem.), pączek.

Papa, papież.

Papęzić, robić niedbale.

Papieżnik, papista, katolik.

Papry, parpie, łupież.

Papulaty, tłusty na twarzy.

Papuszy, papuzi; przen. zielony.

Parachja, parafja.

Parachwiejny, parafjalny.

Paracik, chodzący w parze; towarzysz.

Parać, 1) parować; 2) popisywać się.

Parać się, 1) zajmować się, trudnić się; 2) wdawać się w co; 3) bratać się, ocierać się między ludźmi, trzymać się razem.

Paradzić, stroić się, pysznić się.

Paradyski, rajski.

Parafanały, parafarnały, parafernalja (łac.), wyprawa panny młodej.

Paragon (greck.), współubieganię się, wyrównywanie komu, konkurencja, wyścigiwyścigi.

Paragonizować, iść w zawody, współubiegać się.

[327]Parangon, kamień drogi, djament.

Parat (łac.), 1) gotowość, pogotowie, odwód; 2) przegląd, rewja, parada; P.-y, sztuki, wybiegi.

Parazyt (grec.), pasorzyt, pieczeniarz, wyjadacz, pochlebca.

Parchawica, 1) purchawka; 2) nikły, słaby.

Parciany, kwarciany (żołnierz).

Parcinka, spódnica, kaftan parciany.

Parczowy, ze złotogłowia.

Pardalis, pard, gatunek rysia.

Parentela, ród, rodzeństwo, familja, plemię, pokolenie.

Parepa, wierzchowiec, mierzyn, kucyk; P.-ka, hetka.

Parętyzmy, szramy, blizny.

Parja, 1) parów, wąwóz; przepaść; 2) topielisko, moczary.

Parka, prażucha, lemieszka; osypka z mąki i kartofli dla bydła; krew ludzka.

Parkannik, zagrodnik.

Parkot, woń koźla.

Parlić, siać, sadzić, uprawiać rolę niedbale; gotować źle.

Parnąć, przejść, przestąpić.

Parnisty, parzysty.

Parochjan, proboszcz.

Parochjanin, parafjanin.

Parokrąg, atmosfera.

Parostnik, młody las, zagajnik.

Parość1. Parość, parota, parność.

Parość2. Parość, gałązka, odrostek, latorośl.

Parowa, parów; błoto.

Parować, 1) orać wcześnie pod oziminy, ażeby ziemia parowała; 2) liczyć po dwa; łączyć w pary, kojarzyć; 3) odpierać, odpędzać.

Parowik, maszyna parowaparowa.

Parówka, wóz parokonny.

Parsiuk, prosiak, wieprzakwieprzak.

Parsk, dół, piwniczka na kartofle; młody, równy chojak.

Parsk, parskot, duszność, zaduch, opar.

Parskaczka, katar z kaszlem.

Parskonosy, parskający nosem.

Parszczeć, parskać.

[328]Part (łac.), początek, powstanie.

Parteka, partyka, 1) część, partja; 2) duża kromka, pajda.

Parter, grzęda ogrodowa.

Partes, 1) nuty muzyczne; mówić jak z P.-u, jak z nut, jak z książki; 2) przesadna powaga, nadętość; 3) łaskawość, grzeczność.

Partyta (włos.), partja (do ożenku).

Partyzana, rodzaj halabardy.

Paruch, parusek, part, parć, grube płótno, płótno żaglowe, zgrzebne.

Paruszek, proszek, źdźbło.

Parzchać, parzchnąć, parzkać, parskać; parsknąć.

Parznąć, parznić, parzniać, zanieczyścić, strefnić.

Parzybroda, kapusta gotowana na słodko.

Parzyć, rozsypywać, rozpraszać.

Pas, paszport.

Pasać, 1) opasywać; 2) pasować (na rycerza).

Pasaman, paseman, obszycie, galon, lamówka.

Pasatnik, chmura burzowa.

Paserować, dziać się.

Pasieka, 1) zasiek, zasiecz, miejsce w lesie zabarykadowane ściętemi drzewami; 2) trzebież, karczowisko; 3) gaj pogański, bałwochwalczy; 4) pole orne wśród lasu, ogrodzone drzewem leżałym; 5) płot z jałowcu; 6) pastwisko, pasanie bydła.

Pasionka, pasanie.

Pasirzb, pasierb.

Paskudować, psuć, robić szkodę, przeszkadzać; kraść.

Paskwil, paskwilus, paskwilusz, paskwiljusz, paszkwil, pismo oszczercze.

Pasmuga, smuga, pas; smug drzew, zarośli.

Pasorzycki, pasorzytny.

Past, pastel, pasztet.

Past, pastka, pułapka, myszołówka.

Pasternia, obora.

Pasternik, pastewnik, pastwisko.

Pasterny, pasterski; pastuszy.

[329]Pastka, 1) pułapka; żelaza na kuny, lisy i t. p.; 2) wieczko, pokrywka.

Pastora, licha pasterka.

Pastrug, rów, wądół.

Pasturz, pastyrz, pasterz.

Pastwa, 1) pasza; 2) karm, żer; 3) łup, zdobycz, ofiara; 4) pastwienie się; 5) pastwisko; 6) pasienie, pasanie; 7) parafja.

Pastwić, paść, karmić; P. się, 1) paść się, karmić się; 2) znęcać się.

Pastyrnia, 1) pasternia, buda pasterska; 2) p. Pasternik.

Pasynek, 1) syn prawnuka, praprawnuk; 2) pasierb; 3) gałązka, odrostek boczny rośliny.

Pasywać, pasać.

Pasz, 1) pas (w grze); 2) brak czego, niema czego.

Paszanica, żona paszy (baszy).

Paszczać, często pościć.

Paszeństwo, baszostwo, urząd baszy (paszy).

Paszka, Pascha, Wielkanoc.

Paszkwiljusz, p. Paskwil.

Paszować nad czym, pasować, ustąpić.

Paszt, paszta, pasztet.

Pasztos, wielki pasztet.

Paszyna, żona paszy (baszy).

Paszynica, córka paszy (baszy).

Paść, 1) więzy, kajdany; 2) przepaść, otchłań.

Pataractwo, bieda, nędza.

Patek, ojciec chrzestny, kum.

Patela, patelnia.

Pater, ojciec duchowny, zakonnik; starszy, przełożony; majster, mistrz.

Pateryk, p. Patryk.

Patka, matka chrzestna, kuma.

Patog, patok, batog, potężny bat.

Patok, potok; parów z wodą na dnie.

Patoły, bajki, bajdy, brednie.

Patorda, petarda.

Patorny, obmierzły.

Patrocynjum, opieka, obrona (sądowa).

Patroński, dotycz. patrona (adwokata) obrońcy.

Patryjski, ojczysty.

Patryk, pateryk, księga, obejmująca żywoty świętych.

[330]Patrynimiczny, rodowy.

Patrzacz, p. Patrzyciel.

Patrzalnik, patrzelnik, przedmiot, w który się wpatrują; zwierciadło.

Patrzeć kogo, czego, oglądać się na co, zajmować się kim, wdawać się w co; brać przykład z czego; trzymać się kogo, czego; szukać, poszukiwać.

Patrzenie, widok, scena, widowisko.

Patrzyciel, patrzacz, patrzący, postrzegacz, spektator, widz.

Patyczka, rózga w szkołach.

Paukant (niem.), przeciwnik w pojedynku.

Pauper, paper, ubogi uczeń w szkołach klasztornych; chłopiec, żak.

Pawa, pawica.

Paweza, pawęza, pawęż, pawęża, tarcza drewniana skórą powleczona.

Pawężnik, żołnierz opatrzony pawężą.

Pawiki, kity z piór pawich.

Pawiment (łac.), podłoga, posadzka, tło.

Pawlacz, pablacz, drugi, niższy pułap w kuchni lub warsztacie, na którym sypiają sługi lub suszą się deski.

Pawłoczany, pawłoczny, pawłoczysty, szkarłatny, purpurowy.

Pawłoka, pawłoga, pawołoka, 1) cienka tkanina szkarłatna; 2) płaszcz purpurowy, purpura; 3) szata powłóczysta; 4) powłoka, zasłona, błonka.

Paz, żłobek, rowek, fuga, nut.

Pazdrocać, pazdrotać, rozprawiać.

Pazdur, 1) pazur; 2) szpic szczytowy domu; 3) ozdoby, wyrzynane w drzewie, na dachu chaty góralskiej; 4) chciwiec, łakomiec, żarłok.

Pazera, pazyra, kłótnik, kłótnica.

Pazerny, pazdrawy, chciwy, łakomy, żarłoczny.

Pazerować, kląć, wymyślać, kłócić się.

Pazgać, trzeć, nacierać.

Pazłotka, blaszka pozłacana, lama; świecidełka.

Paznochty, paznogcie.

[331]Pazroczyć, badać.

Pazrok, badaniebadanie.

Pazurnik, chciwiec, łakomiec.

Paździoro, paździerz; prz. źdźbło, kruszyna, odrobina, pył.

Pażęć, murawa, łączka.

Pażerny, p. Pazerny.

PąehaćPąchać, wąchać, wietrzyć.

Pąchnąć, dmuchnąć.

Pącz, pąk, pączek.

Pąć, droga; pielgrzymka.

Pąd, pęd, ślad.

Pąda! okrzyk myśliwski, zachęcający psy do gonienia.

Pąder, p. Pandrów.

Pądowy, biegający pędem.

Pądzić, pądzać, pędzić.

Pągwie, guziki skórzane u surduta, kożucha.

Pąkawica, poduszka, wytrzymująca razy, pękania.

Pąkciszek, punkcik.

Pąkiem, cicho.

Pąknąć, 1) mocno uderzyć; 2) posunąć.

Pąkówka, pączek, nowy pęd drzewa.

Pąpie, pępie, pąkowie, zbiór pączków i pędów rośliny.

Pąszyć, p. Pąchać.

Pątlik, 1) siatka na włosy, naszywana paciorkami; 2) mycka, jarmułka, kapturek ozdobny noszony przez mężczyzn zamiast kołpaka; 3) czub na hełmie.

Pątnikować, pątować, pielgrzymować, podróżować, wędrować.

Pchnąć, przemienić, przedzierzgnąć.

Pczeła, pczoła, pszczoła.

Pczony, jasny, oczywisty, wyraźny.

Pczyć się, pstrzyć się.

Pecio, djabeł, licho, złe.

Pecka, pestka.

Peczysko, pogorzelisko; plac pod budynki.

Peda (łac.), noga.

Pedard, petarda.

Pekner, chałupnik.

Pek tobie! odczep się!

Pektoral, napierśnik.

Pektoralik, mały zegarek do noszenia na szyi.

Peles, pielesz, legowisko, kryjówka, gniazdogniazdo.

Pelzać, pelznąć, pełzać, suwać się.

Pelzen, hurtem, ryczałtem, bez miary i liczby.

[332]Pełć, pełt, tratwa.

Pełgać, pełzać, spełzać, ginąć szybko.

Pełna, pełna czasza, pełna szklanka.

Pełnia, całość, zasób.

Pełnić, w znacz. 1) napełniać, zapełniać; 2) spełniać, wypróżniać, wychylać do dna, wypijać z pełnego. P. się, spełniać się, ziszczać się, sprawdzać się.

Pełniustek, pełniuchny.

Pełny, zupełny, dokładny; dojrzały, wykształcony.

Pełńszy, pełniejszy.

Pełść, pilśń.

Pena (ł.), kara pieniężna.

Penal, piórnik.

Penata, dobroczyńca, opiekun.

Penaty, u starożytnych Rzymian: bogi domowe, bóstwa opiekuńcze.

Penetracja (łac.), przenikliwość, spostrzegawczość.

Penitencja (łac.), 1) pokuta; 2) zakład karny.

Penitencjarja, jałmużna.

Penka, ćwiek, gwóźdź.

Penować, karać pieniężnie.

Penula, płaszczyk.

Penurja, upośledzenie.

Pepa, pypa, wargi; papla, gaduła.

Perać, perować, gawędzić.

Perangarja, podwoda.

Percepta (łac.), dochód, przychód.

Perć, strome przejście w górach.

Peregrynant, podróżnik.

Perekita, sprzeniewierzenie się.

Pergać, pyrgać, pergnąć, kopać, skakać, uciec.

Pergamaszka, dawny taniec pochodzenia włoskiego.

Perilustracja, przepatrywanie, przeglądanie.

Perjuracja, krzywoprzysięstwo.

Perkaty, mający gruby nos zadarty.

Perki, kruchy.

Perlanka, obszycie perłami.

Perlustracja, p. Perilustracja

Perłosadny, wysadzany perłami.

Permisja, urlop.

Pernoktata (łac.), przenocowanie, nocleg.

[333]Pernonosy, człowiek z zadartym nosem.

Perować, p. Perać.

Persekwitować (łac.), tropić, ścigać.

Persekwować (łac.), prześladować, tropić, nękać.

Persewacja, perswazja.

Persewerować, wytrwać, wytrzymać.

Persona (łac.), 1) osoba; 2) postać, kształt; mina, postawa, powaga; 3) osoba, występująca w teatrze, rola; 4) personat, znaczna figura, osoba poważna, dygnitarz.

Personalny, personalski, personny, osobisty.

Perstryngować, przymawiać komu, docinać.

Pertuta, perduta, jajka sadzone.

Perysterja, prostota, niewinność.

Perz, 1) kurz, kurzawa; 2) perzyna, żarzewie, zgliszcze; 3) zielsko rosnące wśród zboża; 4) odrobina, troszka, źdźbłoźdźbło.

Perzowaty, kosmaty, puszysty.

Peskłać, pluskać się w wodzie.

Pest, bylina, pręcik kwiatowy.

Pestylencja (łac.), mór, morowe powietrze, zaraza.

Petercyment, petersyment, petersymon, przednie wino hiszpańskie, którego dolewano do win pośledniejszych dla poprawienia ich smaku.

Petyhorca, piatyhorca, żołnierz konny petyhorski na Litwie, to samo co pancerny w Koronie.

Petyhorja, lekka jazda w wojsku.

Petyta (łac.), podanie, prośba, petycja.

Pewnia, pewność.

Pewnić, 1) robić pewnym, zapewniać, upewniać; 2) utrwalać, ustalać, umacniać.

Pewnik, 1) pewność; 2) człowiek pewny.

Pezać, wyszukiwać lepsze kąski.

Pęca, pęczca, pętno, rzemyk do przytrzymywania ptaka łowczego.

Pęcyna, pęczyna, p. Pacyna.

Pęczyć, wypuklać się, [334]wydymać się; wydobywać się (o wodzie).

Pęćcie, p. Pętce.

Pędzca, pędzący, goniący, ścigający, doganiający.

Pędziskot, złodziej, kradnący bydło.

Pędziwół, poganiacz wołów, wolarzwolarz.

Pęga, 1) pręga; 2) rzemień.

Pękarz, węgorz.

Pęp, pępek.

Pępelowaty, pełen pępli (bąbli), modzelów; ręce p.-e, zgrubiałe, szorstkie.

Pępie, p. Pąpie.

Pęporzeza, pęporzeźka, akuszerka.

Pęst, p. Pest.

Pętać się czym, zajmować się, zatrudniać się, zaprzątać się czym.

Pętak, żebrak, wydrwigrosz.

Pętca, p. Pęca.

Pętce, pęta, więzy, okowy.

Pętlina, pętla, uszko z nitki albo sznurka.

Pęźleć, marnieć, nędznieć.

Piać, śpiewać.

Pian, pion.

Pianćnadziesty, piętnasty.

Pianorodny, urodzony z piany.

Piarg, żwirowe wysypisko z odłamów skał.

Piarżysty, pełen piargów.

Piask, piasek.

Piasnia, piaskarnia, miejsce, gdzie kopią piasek.

Piastować, rządzić, zarządzać.

Piastunić, piastować, opiekować się.

Piaśnica, piasecznica, naczynie na piasek do zasypywania pisma.

Piąć, piądka, piądź, piędź.

Piądze, pieniądze.

Piaśnić, piętnować, cechować, znaczyć piętnem.

Piątaczka, zimnica, napadająca co piąty dzień.

Piąteć, popiąte.

Piątoszek, piątek.

Piątydziesty, pięćdziesiątypięćdziesiąty.

Pica, 1) pasza dla bydła; 2) prowjant, furaż, racja żywności.

Pichcić, gotować.

Picny p. Picowny.

Picować, 1) zbierać, gromadzić żywność a. paszę dla wojska i koni; [335]2) napełniać żywnością, ładować furażem.

Picownik, picowniczy, dostarczający furażu.

Picowny, piczowny, służący do picowania, do furażu.

Picza, p. Pica.

Piechotować, piechtować, iść pieszo.

Piechty, na piechotę, pieszo.

Piecza, w znacz. troska, udręczenie, pieczołowitość, pilność.

Pieczałować, troskać się, niepokoić siesię, martwić się.

Pieczar, pieczara, grota.

Pieczęta, pieczęć.

Pieczętarz, 1) kanclerz; 2) świadek, zaproszony do podpisania dokumentu.

Pieczętne, opłata za przyłożenie pieczęci.

Pieczliwy, pieczołowity.

Pieczołować kogo, czuwać nad kim troskliwie, opiekować się kim, mieć nad kim pieczę.

Pieczołowanie, opieka, troski, zachody, troskliwość.

Pieczołowliwy, pieczołownik, pieczołowity.

Pieczomistrz, kuchmistrz.

Piegaty, piegowaty.

Piekielnik, djabeł, czart.

Piekieł, 1) piekło; 2) piekielnik, diabeł.

Piekiełek, piekiełko, zapiecek, miejsce między piecem a ścianą.

Pieklarz, p. Piekielnik.

Piekliwość, pieczołowitość.

Piekłoszczyk, piekłowszczyk, piekielnik, potępieniec w piekle.

Piekut, kogut, kur.

Pielać, pośpieszać, kwapić się.

Pielegować, pielęgować, pielęgnować.

Pielesz, peles, legowisko, kryjówka zwierza, gniazdo ptaka drapieżnego; przen. ognisko domowe; ustronie, zacisze.

Pielęgnownik, pielęgnujący, piastun, dozorca.

Pieluch, plotkarz.

Pienia, pieniactwo.

Pieniać się, pozywać się, ciągać się po sądach.

Pieniaka, pieniacz, lubiący się procesować.

[336]Pieniądztwo, pieniąstwo, 1) pieniądze, grosiwo, kapitał; 2) obroty pieniężne, bankierstwo.

Pieniędznik, p. Pieniężnik.

Pieniężne, składka pieniężna, opłata pieniężna.

Pieniężnia, mennica.

Pieniężnica, skarbiec.

Pieniężnik, 1) człowiek bogaty, kapitalista; 2) wekslarz, bankier.

Pieniężysty, pieniężyty, pieniężny, dotyczący pieniędzy.

Pieniny, miejsce, w którym woda się pieni.

Pienka, p. Pieńka.

Pienny1. Pienny, pienisty, pieniący się, wzburzony.

Pienny2. Pienny, dotyczący pieni, pieniactwa; sporny, będący przedmiotem procesu.

PleńPień, przen. zawada, trudność.

Pieńka, konopie.

Pierać, 1) częstotl. od prać; 2) częstotl. od przeć.

Pierca, popierający, obrońca, adwokat.

Pierceć, burzyć się, tryskać (o cieczy).

Pierczyk, adwokacik.

Pierkos, stary elegant, uchodzący za młodego.

Pierła, perła.

Piernacz, buzdygan, buława mniejsza, (oznaczała wyższych oficerów na Zaporożu).

Piernat, w znacz. pieszczoch, niewieściuch.

Pierny, pieprzny.

Pierszyć, pryskać, sypać się, prószyć.

Pierść, pirść, 1) garść, garstka, szczypta; 2) ziemia, proch, próchnica.

Pierunki, trepki, chodaki, pantofle.

Pierwiany, pierwszy, wczesny.

Pierwiasnek, pierwiastek, 1) człowiek poczynający, niewprawny, nowicjusz; 2) pierwocina, początek, zarodek.

Pierwiastka, 1) pierwocina, pierwszy początek; 2) żywioł; 3) pierwsza w jakiej czynności, dająca pierwszy przykład, dająca czemu początek; 4) pierwszy raz rodząca; 5) pierwszy poród.

Pierwiastny, pierwotny.

[337]Pierwiaznek, p. Pierwiasnek.

Pierwizny, pierwociny, pierwszy początek.

Pierwocie, początek.

Pierwocina, 1) początek, zaranie, pierwsza chwila, pierwsza próba; 2) pierworodne potomstwo, pierwszy płód, pierwsze owoce.

Pierwoczas, pirwoczas, zawczasu, wpierw.

Pierwoć, początek.

Pierwoprzestolnik, p. Pierwostolnik.

Pierworodnię, niemowlę pierworodne.

Pierworodnik, 1) pierworodek, syn pierworodny; 2) praojciec, prarodzic, protoplasta.

Pierworodność, pierworodzeństwo, pierworodziny, 1) pierworodztwo, starszeństwo, przywil. dziecka pierworodnego; 2) pierwocina, pierwsze potomstwo, pierwszy płód.

Pierworodny, samorodny, oryginalny.

Pierworodziciel, 1) będący pierwszy raz ojcem; 2) pierw. twórca czego.

Pierworzędny, pierwszorzędny.

Pierwospy, pierwszy sen po zaśnięciu; pora pierwszego snu, pora od wieczora do północy.

Pierwostolnik, najwyższy arcybiskup, patryjarchapatryjarcha.

Pierwość, stan pierwotny.

Pierwotek, początek.

Pierwotnik, p. Pierworodnik.

Pierwowsiany, pierwotnie zasiany, wrodzony.

Pierwszczyzna, pierwociny, pierwsze płody.

Pierwsze, po pierwsze, po raz pierwszy.

Pierwszy, w znacz. dawny, dawniejszy.

Pierwszykroć, po raz pierwszy.

Pierwy, pierwszy; dawny, dawniejszy.

Pierz, pieprz.

Pierzaja, ulica; jedna strona ulicy, połać, szereg domów.

Pierzaty, pierzasty, opierzony, podobny do pierza.

Pierzch, pierzcha, pierzchnięcie, pierzchnięcie.

Pierzchalec, człowiek [338]pierzchliwy, wietrznik, trzpiot.

Pierzchliwy, 1) lotny, rączy, prędki; 2) skory do pierzchania, trwożliwy, lękliwy; 3) popędliwy.popędliwy, porywczy.

Pierzchnia, pieśnia, rodzaj siekiery z dług. ostrzem, używanej przez cieśli.

Pierzchot, pierzchota, 1) pierzchnięcie, ucieczka; 2) trzpiotowatość, lekkomyślność.

Pierzcień, pierścień.

Pierze, pierzyna, piernat.

Pierzej, 1) wierzeja, drzwi o dwu skrzydłach; 2) p. Pierzaja.

Pierzeja, p. Pierzaja

Pierznik, p. Pierza.

Pierzny, 1) pierzany, wypchany pierzem; 2) pierzasty, opierzony; Pierzno, z obfitością piór, z pióropuszem na głowie.

Pierzony, skrzydlaty, opierzony.

Pierzyć, 1) osypywać pierzem, zapierzać; 2) stroić w pióra; 3) podsuwać, poddawać, przysparzać, pomagać. P. się, stroić się w pióra, pstrzyć się.

Pierzywo, bielizna do prania, brudy.

Piesak, bakiembardy, faworyty.

Piesek, figura w szachach.

Pieski, 1) psi; 2) pieszo, piechotą.

Pieskliwiec, pieszczoch.

Pieskliwość, 1) pieszczochowatość; 2) pieszczota.

Pieskliwy, 1) pieszczochowaty; 2) pieszczotliwy.

Pieskowaty, piaszczysty.

Piestować, piastować.

Piestunka, piastunka.

Pieszaka, pieszą, pieszo.

Pieszczek, pieszczoch.

Pieszczeniej, pieszczotliwiej.

Pieszczka, pieszczoszka.

Pieszczorodny, wywołujący pieszczoty, zachęcający do pieszczot.

Pieszeć, p. Psieć.

Pieszkami, pieszką, pieszki, pieszo, na piechotę.

Piesznik, ścieżka.

Pieszyć, kazać zsiadać z konia, czynić pieszym.

Pieszyć się, zsiadać z konia, aby iść pieszo.

Pieszyślad, obowiązek mieszkańców wiosek [339]dawać posłańca pieszego na usługi panującego.

Pieś, pieszczoch.

Pieścidłko, 1) pieścidełko; 2) łakotka, przysmak.

Pieściek, pieściok, pieśćliwiec, pieszczoch.

Pieśćliwy, pieściwy, pieszczotliwy.

Pieśnia, p. Pierzchnia.

Pieśniopis, pieśniarz, autor pieśni.

Pietoszyć się, śpieszyć się.

Pietuch, piekut, kogut, kurkur.

Pięciołokietny, pięciołokciowy.

Pięciora, pięć razy.

Pięciorka, pięciórka, 1) piątka; 2) liczba popiątna; 3) moneta pięciogroszowa.

Pięciornia, cierlica.

Pięciorny, pięciokrotny, wynoszący pięć razy tyle.

Pięciory, 1) pięcioraki; 2) pięciokrotny; 3) składający się z pięciu części.

Pięciorzysty, pięciokrotnypięciokrotny.

Pięcioząb, widły o pięciu zębach.

Pięćczęstny, dzielący się na pięć części.

Pięćdziesiętnica, niedziela zapustna.

Pięćdzieśnik, pięćdziesiętnik, przełożony nad pięćdziesięciu.

Pięćłokietny, p. Pięciołokietny.

Pięćnaćcie, piętnaście.

Pięćnadzieścia, pięćnadzieście, p. Piętnadziesta.

Piędzimężyk, p. Napiędzimąż.

Piędzisty, mający piędź długości.

Pięgowaty, piegowaty.

Piękniczek, pięknik, piękniś, człowiek piękny.

Piękniczka, pięknisia, piękna kobieta.

Pięknoszka, 1) kobieta piękna; 2) p. Piękroszka.

Piękroszka, piększycielka, ta, co upiększa.

Piękry, piękny.

Piękrzyciel, piększyciel, upiększający.

Piękrzyctwo, sztuczne upiększanie ciała, kosmetyka.

Piękrzyć, piększyć, upiększać.

Piękrzydło, piększydło, ozdoba, kosmetyk.

Piękuchny, piękniuchny.

[340]Pięstuk, uderzenie pięścią, kułak, szturchaniec.

Piętlik, spinka, klamra.

Piętnadziesta, wina piętnadziesta, kara pieniężna trzech grzywien srebrnych czyli piętnastu groszy.

Piętnadziesty, piętnasty.

Piętnadzieścia, piętnaście.

Piętnasta, p. Piętnadziesta.

Piętnić, piętnować.

Piętoletni, pięcioletni.

Piętro, sklepienie, strop, dach; z p.-a mówić, dumnie, wyniośle, rozkazująco.

Piętrować, piętrzyć.

Piętrzak, przystanek na schodach.

Pięty, napięty, naprężony.

Pigłać, pielęgnować.

Pigulik, pigmejczyk, karzełek.

Pijana, piana.

Pijany, w znaczznacz. 1) pijacki; 2) upajający, odurzający. Pijano, po pijanu, po pijanku, po pijanemu, upiwszy się.

Pijawa, 1) pijatyka; 2) tęcza.

Pijny, zdatny do picia.

Pijować, pić.

Pika, zachcianka.

Pikier (z franc. piqueur), 1) handlarz koni, rostrucharz; 2) ujeżdżacz na łowach.

Pikiet, pikieta, wideta.

Pikietka (fran.), wino liche.

Piknąć1. Piknąć, 1) ukłuć, kolnąć; 2) P. przez kogo, przeszyć, przeniknąć, przerazić, opanować, zdjąć kogo; 3) zaniepokoić, tknąć; ostrzec kogo.

Piknąć2. Piknąć, pikać, pisnąć, odezwać się.

Pikolić, 1) nękać, dokuczać; 2) kłócić się, sprzeczać się.

Piksla (niem.), tabakierka.

Piktancja, porcja wydzielana zakonnikowi w klasztorze.

Pikula, drobnostka.

Pikuliczek, pikulik, pigmejczyk, mały człowieczek, karzełek.

Pikułatnik, sknera, kutwa.

Pilarnia, miejsce do gry w piłkę.

Pilch, skąpiec.

Pilen czego, pilnujący czego, zabiegający około czego.

[341]Pili, swój, krewny.

Pilić, 1) pilnować, mieć baczenie; P. prawo, pilnie przestrzegać; 2) przypilać, przynaglać, napędzać.

Pilno, dokładnie, dobrze.

Pilność, obowiązek; P. czynić około kogo, czuwać, mieć pieczę, opiekować się, pilnować, P. czynić o czym, krzątać się, zajmować się.

Pilnowacz, pilnujący, dozorca, stróż.

Pilny czego, pilnujący, baczny, oddany czemu, pracowity; P. komu, czemu, pilnujący, zajęty czym; chętny, względny, uczynny.

Pilować, pilnować.

Pilowność, pilność.

Pilułka (łac.), pigułka.

Piłat, 1) sądzący sprawę niedbale albo niesprawiedl.; 2) pręgierz.

Piłkalnia, kurhan usypany.

Piłowiec, kłoda do rznięcia, tram.

Piłuła, p. Pilułka.

Pindżak (ang.), kurtka, marynarka.

Piniola, wino zamorskie.

Pinka, pinta (z franc. pinque), rodzaj ładownych statków, z tyłu zaokrąglonych.

Pioch, piach.

Piołyn, piołynek, piołun.

Pioska, piosenka.

Piotrowa, pośladek, zadek.

Piotruszka, pietruszka.

Piórko, kępka włosów na środku głowy ogolonej; za p.-em biegać, być powolnym, posłusznym.

Piórkoś, młokos, gołowąs.

Piórno, z obfitością piór, z pióropuszem na głowie.

Pióro, w znacz. przen. 1) pismo, charakter pisma, ręka; 2) pismo, świadectwo piśmienne; 3) pisarstwo, urząd pisarza; 4) łodyga, źdźbło; 5) pletwa (u ryby); 6) skrzydło u kapelusza, rondo; Jazda w P., jazda jednym koniem zaprzęgniętym w hołoblach i drugim przed nim.

Pipa, przen. głuptas, dudek.

Pipcić, palić fajkę.

Pipić się, wyrastać, [342]pokazywać się (o włosach i sierści).

Pirsaty, pirsiaty, piersisty.

Pirsizna, pierwszyzna.

Pirszyć, p. Pierszyć.

Pirścień, pierścień.

Pirść, p. 2 Pierść.

Pirwaznek, p. Pierwiasnek.

Pirwej, pirwiej, pierwej.

Pirwiejszny, pierwotny, dawniejszy.

Pirwiejszy, najpierwszynajpierwszy.

Pirwodzienie, pierwodzinie, pierworodzeństwo, pierworodztwo.

Pirwomówca, przedmowa, wstęp.

Pirworoctwo, pirworodztwo, pierworodztwo.

Pirworodnik, p. Pierworodek.

Pirworodzeniec, p. Pierworodnik.

Pirworodzeństwo, p. Pierworodztwo.

Pirworodzony, pierworodny.

Pirwośpie, p. Pierwospy.

Pirwotek, p. Pierwotek.

Pirwy, pierwszy.

Pirz, sakwa, torba, tobołek.

Pirzanka, w wyr. sprawić komu P.-ę, wytargać za uszy, za włosy.

Pirzchać, pierzchać.

Pirzchalec, p. Pierzchalec.

Pirzchliwy, p. Pierzchliwy.

Pirzwej, pierw, pierwej.

Pirzwicznię, pirzwiecznię, pierwocina, pierwszy płód, pierwsze dziecko.

Pirzwiej, p. Pirzwej.

Pirzwieniec, pierworodek.

Pirzwienię, p. Pirzwicznię.

Pirzwierodzeny, pirzworodzeny, pirzworodzony, pierworodny.

Pirzwy, pierwszy.

Pisać, w znacz. 1) robić spis, spisywać, popisywać; 2) malować we wzory, ozdabiać rysunkami, deseniami; 3) nazywać kogo; P. się, 1) z kim, zgadzać się; 2) komu, oświadczać się, ofiarować się; 3) popisywać się, przedstawiać się; 4) zarysowywać się, trzaskać, pękaćpękać.

Pisadło (czes.), pugilares.

Pisany, pisiaty, malowany; pstry, wzorzysty.

Pisarja, pisarnia, pokój do pisania, kancelarja, biuro.

[343]Pisarska służba, obowiązki pisarza.

Pisarzyc, pisarzewicz, syn pisarza.

Piscelet, piscelit, pistolet.

Piska, 1) pisanka; 2) kreska, rysa.

Piskać, piszczeć.

Piskadło, piszczałka.

Piskarja, szczur.

Piskorz, niebezpieczeństwo.

Piskotać, piszczeć.

Piskurz, 1) piszczałka; 2) skąpiec.

Pisorym, rymopis, wierszopis, poeta.

Pisoryma, pisorymka, poetka.

Pisorymi, pisorymy, pisorymski, poetycki.

Pistał, pistoł, tłuczek od moździerza.

Pistulit, pistolet.

Pistwić się, czochrać się (o włosach).

Pistyk, pięść.

Piszczal, 1) piszczałka; 2) pistolet.

Piszczalnik, żołn. strzelający z piszczeli (armat), kanonjer, artylerzysta.

Piszczba, muzyka.

Piszczec, piszczek, grający na instrumentach dętych, grajek, trębacz.

Piszczel, 1) piszczałka; 2) wydrążenie wewnątrz rury; 3) pistolet; 4) rodzaj armaty w XVI w.

Piszczki, piszczałki.

PlślokPiślok, świstawka.

Piśmiennik, 1) człowiek biegły w pismach, oczytany, erudyt; uczony żydowski, biegły w Piśmie św.; 2) trzymający się w rzeczach wiary wyłącznie Pisma św., ewangielik; 3) pismak.

Piśmię (piśmienia), pismo.

Pitka, pitmo, miód sycony do picia.

Pitusić, gnieść, miętosić.

Pitwór, śpiżarka.

Pity, zdatny do picia.

Piwjał, pluwjał (kapa kapłańska).

Piwnica, piwiarnia, szynk; więzienie podziemne.

Piwnik, piwowarnia, browar.

Piwopój, piwożerca, piwożłop, piwosz, amator piwa.

Pizer, pizder, biedak, mizerak.

[344]Pizus, 1) golec, hołysz; 2) golizna, bieda.

Piż, piżmo.

Pkielny, piekielny.

Pkieł, piekło.

Plac, w znacz. 1) miejsce wolne, dostęp, przystęp; 2) miejsce właściwe, chwila stosowna; pole, sposobność, popis, pokaz; 3) forum, kompetencja, sfera, obrąb, zakres, dziedzina, szranki; 4) miejsce; Placmi, miejscami, tu i owdzie, gzieniegdziegdzieniegdzie.

Placaszek, placuszek.

Placenta, rodzaj dyscypliny do bicia po dłoni.

Plach, placha, plachownica (z niem. Blech), blacha pancerzowa, służąca do osłony piersi i pleców.

Placmistrz, drużba weselny.

Placować, pomieszczać.

Plaga, 1) strefa, pas, okolica; 2) rana; 3) słota.

Plagować, dogadzać, być dogodnym, przypadać do gustu, płużyć, służyć.

Plakard, rozkaz, edykt.

Plakować, 1) platerować, powlekać metal cienką warstwą srebra lub złota; 2) podobać się.

Plama, 1) wstyd; 2) cętka, znamię; 3) flegmaflegma.

Plamczyć, mlaskać.

Plamowaty, plamisty.

Plana, plama.

Planet, planeta.

Planetnik, astrolog, gwiaździarz, wróżący z gwiazd; p. Płanetnik.

Planisty, plamisty.

Plankt (łac.), narzekanie, pieśń żałosna, tren.

Planowity, plamisty.

Plant, planta, plan.

Plapać, kłapać, szczękać zębami.

Plasać, pląsać, tańczyć.

Plasdarm (franc.), plac broni, plac mustry.

Plaskać się, chlastać się, bić się.

Plaskaty, płaski.

Plaskawy, płaskawy.

Plaski, plaskaty, płaski.

Plaskomiernictwo, planimetrja.

Plaskonogi, płaskonogi. Władysław Plaskonogi = Laskonogi.

Plaskor, plaskór, praszczur.

[345]Plaskorzę, p. Praszczurzę.

Plaskowina, płaskość, miejsce spłaszczone.

Plaskur, 1) krążek płaski 2) p. Proskura; 3) jęczmień dwurzędowy.

Plast, plastr, plaster, płacheć.

Plastrować, 1) okładać plastrami; 2) fałszować (wino).

Plaszczyk, plasterek.

Plaszczysty, płaski, poziomy.

Plaudować, służyć (zdrowiu).

Plauz, aplauz, poklask, oklask.

Pląsać, 1) skakać z radości, cieszyć się; 32) giestykulować, wymachiwać; 43) machać, trzepać, trzepotać; 54) klaskać.

Pląskać, mlaskać, klaskać.

Pląszenie, pląsanie.

Plątany krok, niepewny, chwiejny.

Plątowisko, gęstwina, zarośle.

Plec1. Plec, plece, 1) plecy; 2) przen. siła, moc, możność; po mym P.-u, po moich P.-cach, wedle sił moich; 3) P.-y, poparcie, protekcja; 4) po P.-cu czyim (po P.-ach czyich) być, być czyim poplecznikiem, stronnikiem, trzymać czyją stronę; być komu po P.-ach, być mu po myśli, sprzyjać mu; świecić bakę, pochlebiać.

Plec2. Plec, znak od uderzenia, rana.

Plech, plechowica, patrz Plach.

Plecha, 1) tonsura; 2) ksiądz, klecha; 3) plama.

Plechowica, p. Plach.

Plechowy, pokryty blachą.

Plecia, plotka, wiadomość fałszywa, bajka.

Plecić się, p. Pleczyć się.

Plecidło, plecieniec, plecionka.

Plecie, p. Pleć.

Plecień, płot chróściany.

Plecionka, przen. pasmo, ognisko.

Plecni, pleczny, grzbietowy, plecny, plecowy.

Pleczyć się, plecić się, obracać się nawzajem do siebie plecami.

Pleć, plecenie, sposób [346]plecenia, robota pleciona; splot, kłąb, plątanina.

Plegotać, przen. trajkotać, paplać.

Plekać, karmić, hodować, pielęgnować.

Plem, rozplenienie, rozpłód.

Plemić się, plenić się.

Plemienczę, dziecko, potomek.

Plemieniec, człowiek tego samego plemienia, rodak; potomek; następca, naśladowca.

Plemiennica, plemienniczka, 1) kobieta tego samego plemienia, rodaczka; 2) kobieta płodna.

Plemiennik, p. Plemieniec.

Plemięczko, pleminie, plemię.

Plen, plenica, niewola.

Pleni, plenny, płodny, żyzny.

Pleniciel, wojownik, pędzący do niewoli lud podbity.

Plenić, brać do niewoli, ujarzmiać.

Plenie, plenno, urodzajnie, w wielkiej obfitości.

Plenisty, plenny, urodzajny, płodny.

Plenny, pleni, plenarny, walny, gremjalny.

Plesek, p. Plach.

Plesk, śnieg z deszczem, chlapanina, flaga.

Pleskać, pluskać, chlapać.

Pleskot, 1) pleciuga, 2) brednie, bajdy, gadanina.

Plessy, jeziora górskie w Karpatach.

Plesz, 1) łysina; 2) tonsura księdza, 3) strup, rana na głowie.

Pleszczyć się, płaszczyć się.

Pleszek, p. Plach.

Pleszka, p. Płeszka.

Pleszowac, człowiek z tonsurą, ksiądz, klecha.

Pleszowacić, czynić kogo łysym; P.-cieć, stawać się łysym.

Pleszowaty, wyłysiały, łysy.

PleśćsięPleść się, plątać się, wtrącać się do czego.

Pleśniak, miod pitny wystały.

Pleśniwy, spleśniały.

Pleta, kałuża, błoto.

Pletliwy, 1) gadatliwy; 2) zmyślony, fałszywy.

Pletnica, 1) plecionka z wici; 2) tratwa z wici.

[347]Pletnik, flisak, płynący z drzewem.

Pletomówca, plociuch.

Plewić, pleć, wypielać.

Plewidło, 1) pielenie; 2) chwasty wypielone.

Plewiennica, plewiaczka, pieląca.

Plewnia, plewnik, 1) miejsce, gdzie się przechowują plewy; 2) kieszeń boczna w podszewce surduta.

Plezer, plezjer, przyjemność.

Plęs, pląs, taniec.

Plęsać, pląsać, tańczyć.

Plęsny, skoczny.

Plętać, plątać.

Plichacz, p. Plecha.

Plince (niem.), placki kartoflane.

Plis, plisz, pliśnia, plusz.

Pliwa, pliwka, plewa.

Plon, w znacz. 1) równianka dożynkowa albo wieniec z kwiatów, ofiarowane dziedzicom; 2) niewola, jasyr; 3) łup, zdobycz.

Plonianka, plonnica, branka, niewolnica.

Plonnik, łupieżca, grabieżca.

Plono, gatunek.

Ploń, przerębel.

Plos, błonie, łąka.

Ploskonny, ploskunny, pluskotny, dżdżysty.

Ploskony (ów) ploskuny, pluta, słota, czas dżdżysty.

Ploskur, p. Płaskur.

Plosnia, plośna, stopa ludzka.

Ploso, głębia w rzece.

Plotarz, plotek, plociuch.

Plotka, 1) plecionka; 2) pletnia, kańczug; 3) płot, zastawa pleciona przed upustem w wodzie bieżącej; 4) wiadomość fałszywa, bajka; fałsz; błąd, obmowa; 5) plociuch, plotkarka.

Plotkliwy, plotliwy, p. Pletliwy.

Plotuch, plociuch.

Plotuszka, plecionka, tasiemka.

Plowa, plewa.

Plowacz, plwacz.

Plucha, niechluj.

Pluchotać, pluskotać, chlapać.

Pludrzasty, szeroki, workowaty, napuszony.

Plug, plugastwo, brud.

[348]Plugawy, ordynarny.

Pluha, pluchota, słota, czas dżdżysty.

Plump, plusk.

Pluna, plwociny, ślina.

Plundrować (niem.), plondrować.

Pluskonny, pluskotny, słotny.słotny, dżdżysty, niepogodny.

Pluskota, pluchota, słotasłota.

Pluskun, duch wodny.

Pluszczeć, przen. niszczeć, marnieć.

Plut, przen. pieniądz (od nazwy Plutusa, bożka bogactwa).

Plutliwy, plutny, p. Pluskonny.

Plutny, p. Pluskotny.

Plużyć, tryskać, wytryskać.

Plwawliwy, flegmisty.

Płach, płacha, p. Plach.

Płacha, żelazo noża, szabli, korda bez osady czyli rękojeści, brzeszczot, klinga, głównia.

Płachciec, 1) człowiek w płachty ubrany, biedak, chudopachołek; 2) gałganiarz, szmaciarz.

Płacheć, spłacheć, szmat, kawał.

Płachetnik, człowiek odziany w płachtę.

PtachtPłacht, przen. żagiel.

Płaci, 1) czy, czyż, czyli; 2) chyba, pewnie, zapewne, może.

Płacić, w znacz. 1) mieć pewną wartość; 2) kosztować; 3) popłacać, mieć pokup; przen. mieć uznanie, być cenionym; 4) pomagać, przyczyniać się, służyć, skutkować. 5) Płaci, uchodzi, godzi się, wypada.

Płacie, (a), szmaty, płachty, chusty; łaty.

Płacien, płatny, zapłacony.

Płacież, płaca, zapłata.

Płacywać, płacić, opłacać.

Płaczennica, płaczka.

Płaczliwy, opłakany, bolesny.

Płacznica, płaksa.

Płaczny, płaczliwy.

Płaczorodny, płaczorody, pobudzający do płaczu.

Płaczotulny, utulający w płaczu, pocieszający.

Płaczypieniądz, skąpiec, sknera, dusigrosz.

Płać, 1) płaca, zapłata; [349]przen. nagroda; 2) p. Płaci.

Płaćca, płajca, płatnik.

Płakiwać, rosić, potnieć.

Płanetnica, kobieta narwana.

Płanetnik, mniemany duch przebywający w chmurach gradowych i deszczowych; p. Planetnik.

Płanetny, 1) niepogodny, dżdżysty, zmienny (czas) 2) nieszczęśliwy.

Płanety, chmury deszczowe niesione wiatrem.

Płania, płanka, kałuża; głębia.

Płanina, polana.

Płasa, p. Płosa.

Płaskaty, płaski.

Płaskoć, płaszczyzna.

Płaskomiernictwo, plaskomierstwo, planimetrja.

Płaskoprost, linja horyzontalna.

Płaskoschodzisty, pochyły, nieznacznie spadzisty.

Płaskur, 1) płaski kawałek czego, krążek; 2) jęczmień dwurzędowy.

Płast, plaster, kataplazm.

Płasza, płaz, strona płaska, szeroka.

Płaszcza, ryba płaska.

Płaszczysty, płaski.

Płaśnia, równina, polanka wśród lasu.

Płat, 1) płaca, zapłata; 2) opłata, czynsz, podatek; 3) dochód, zysk, korzyść, lichwa; 4) kawał płótna; szal.

Płat w płat dawać, sprzedawać.

Płata, płaca, zapłata, nagroda.

Płataś, płatek, próżniak, włóczęga; sługa dworski, pisarz pokątny.

Płatka, 1) płaca, zapłata; 2) stawka (w grze); przen. położenie ryzykowne, ryzyko, niebezpieczeństwo; 3) sprawozdanie, raport.

Płatnerz, rzemieślnik robiący zbroje, misiurki, pancerze.

Płatnia, zapłata, nagroda, danina.

Płatno (jest), warto, opłaca się, popłaca, przyda się, znaczy.

Płatny, w znacz. popłacający, cenny, szacowny;

[350]korzystny, skuteczny. P-a, p-e, rzecz ważna, poważna, nie żarty.

Płatować, płacić zobowiązania, wypłacać procent, czynsz.

Płatowy, płatniczy.

Płatwa, 1) tratwa; 2) zboże; 3) belka.

Pław, 1) pławienie, kąpanie; 2) pływanie, podróż wodna, żegluga; 3) bieg wody, nurt, prąd; 4) zwierzę wodne; 5) tratwa; 6) płetwa; 7) popławek, płuto.

Pławacz, pływak.

Pławaczka, 1) pływaczka; 2) pływak, na którym dzieci uczą się pływać; 3) sieć rybacka potrójna; 4) pęcherz pławny ryb.

Pławba, pływanie, podróż wodna, żeglugażegluga.

Pławca, żeglarz.

Pławiaczka, pływaczka.

Pławić, płynąć, przepływać, spławiać; P. się, kłosić się (o zbożu).

Pławiec, majtek, żeglarz.

Pławina, gałązka.

Pławiony, hartowany, hartowny.

Pławnia, łąka wodą zalewana.

Pławy, łąka nizko położona.

Płaza, płasza, płoz, 1) płaz, strona płaska, szeroka; 2) płyta, tafla, płaszczyzna; 3) iść na P.-y, w P.-y, spełznąć na niczym; 4) płaz, gad.

Płazać, płazić, pełzać, pełznąć.

Płazina, płazowina, płaszczyzna.

Płeć, w znacz. 1) ciało człowieka żyjącego; 2) skóra.

Płeszka, pchełka.

Płet, tratwa.

Płetownik, żeglarz na tratwie.

Pło, kępka na wodzie, na trzęsawisku; trzęsawisko; rzęsa na wodzie.

Płochokwilny, narzekający bez dostatecznego powodu.

Płochopędny, pędzący bez rozwagi.

Płochopióry, pierzchliwy, płochy, niestały.

Płochorzutki, trzpiotowaty, narwany.

[351]Płochowiarski, płochowierny, łatwowierny.

Płochozmienny, niestały, chwiejny, zmienny, niepewny.

Płochy, 1) marny, znikomy, nietrwały, lichy; 2) płochliwy, ostrożny. P.-a zwierzyna, nie drapieżna, na którą polują.

Płociec, płoć, płotka, płocica.

Płocina, plecionka, płot,płot.

Płodnorodny, płodonośny, obfity w owoce.

Płodorodny, płodowity, płodzisty, płodny.

Płomieniec, zapaleniec.

Płomieniem, szybko, gwałtownie.

Płomieniopary, ziejący płomieniem.

Płomiennica, czarownica.

Płon, gałąź młoda.

Płona, przerębel.

Płonia, 1) p. Płona; 2) płonina, ziemia płonna, miejsce nieurodzajne, halizna, hala.

Płonianka, branka, niewolnica.

Płonik, ponik, źródło.

Płonina, płonizna, 1) ziemia płonna, miejsce nieurodzajne, halizna, hala; 2) przerębel; 3) p. Płonka.

Płonka, 1) drzewo nieszczepione, dziczka, jabłoń dzika; 2) przerębel.

Płono, daremnie.

Płony, płóny, 1) płonny, niepłodny, jałowy; 2) daremny, bezowocny, zbyteczny; 3) próżny, pusty, otwarty (pole), lekkomyślny; 4) niesmaczny, jałowy; 5) skąpy, nieużyty; 6) nędzny, lichy, mizerny.

Płoń, p. Płona.

Płosa, 1) pas ziemi, mający 12 zagonów, stajanie; 2) sztaba żelazna, drąg żelazny.

Płoska, kawałek pola ornego wśród lasu.

Płoskaty, dojrzewający.

Płoszczyca, pluskwa.

Płoszczyk, grot, ostrze u strzały.

Płoszka, doniczka, kaganiec do iluminacji.

Płot, w znacz. tratwa; płócienna ściana namiotu; P.-em stać, stać rzędem, szeregiem; chodzić koło [352] P.-u, nie mówić szczerze; tegoż tu P.-u koł, tego samego gatunku, tego samego wart.

Płotnica, płot.

Płowa, plewa.

Płowaty, płowawy, nieco płowy.

Płoz, p. Płaza.

Płozić, 1) posuwać, toczyć, sunąć; 2) pełzać.

Płóciennica, płótnianka, górnica.

Płóny, p. Płony.

Płótnica, płótnianka, ubranie płócienne.

Płta, p. Płet.

Płucowieszczyk, wróżący z płuc bydlęcych.

Pługowe, opłata od pługa.

Płuhater (ukr.), oracz, rataj.

Płusa, p. Płosa.

Płuto, p. Pław.

Płutowaty, płatowaty, łaciasty.

Płużka, zagon.

Płużny, 1) pługowy; 2) pomyślny, szczęśliwy.

Płużyć, 1) dobrze się mieć, opływać; kwitnąć, szerzyć się; uchodzić, popłacać, mieć szczęście, powodzenie; 2) dopisywać, sprzyjać, być przychylnym, powodzić się; 3) wędrować, wałęsać się.

Płynący, wilgotny, kaprawy, oparzysty.

Płynąć, powodzić się, udawać się; rozpływać się, tajeć.

Płynny, przen. falisty, toczony, potoczysty, biegły.

Płyt, 1) płyta, tafla, fliza; 2) p. Płet; 3) ostrze płaskie, cienkie; 4) kotlina, zagłębie.

Płytczyzna, płytkie miejsce w wodzie, mielizna.

Płytwa, pletwa.

Płytwisty, pletwisty, opatrzony pletwami.

Pływ, pływanie.

Pnać się, piąć się.się, wspinać się.

Pnieć, być rozpiętym, wisieć.

Pniewie, pniaki, karcze, chróst.

Pniewisty, pełen pniewia, pełen karczów.

Pobaczenie, pojęcie, rozwaga, roztropność.

Pobaczyć, pobaczać, pobaczywać, pobaczować, [353]zobaczyć, spostrzec, pomiarkować.

Pobantować, porabować, poplondrować, poniszczyć.

Pobawa, pobyt, czas pobytu.

Pobaweczka, zabaweczka.

Pobełchacić, poczochrać.

Pobełchtać, pobełkać, pobełtać, pomącić, pokłócić.

Pobereżnik, strażnik leśny: przen. celnik, zdzierca, krzywdziciel.

Pobezczynić, pobezcześcić, pohańbić, pogwałcić.

Pobić, skarać.

Pobiedka, pobudka.

Pobiedzać, zachęcać; namawiać.

Pobiedzić, zwyciężyć.

Pobieg, 1) bieg; 2) pobieżenie, wycieczka; 3) pobiega, deska przy burcie do chodzenia dla flisaków.

Pobiegać co, obiegać.

PoblelawyPobielawy, białawy.

Pobierać się, wybierać się, zabierać się, zmierzać.

Pobierki, resztki pozbierane, odpadki.

Pobiernia, pobór.

Pobieżka, wycieczka.

Pobiór, pobór.

Pobiórki, drobiazgi.

Pobitka, pobicie, porażka, rozbicie.

Poblizu, pobliż, pobliżu, pobliży, w pobliżu, poblizko.

Pobłagać, p. Pobłożyć.

Pobłaganie, pieszczoty, pochlebstwo.

Pobłaźnić, zrobić z kogo błazna, ogłupić, zepsuć.

Pobłądzony, zabłąkany.

Pobłędny, błędny, obłędny, bałamutny, niepoprawny.

Pobłożyć, pobłagać, uśmiechać się, przymilać się.

Pobłyskany, błyszczący, świecący, promienny.

Pobocz, 1) ubocze, ustronie; 2) przegroda w stajni na pojedyńczego konia; 3) wodze, cugiel, lejc. Pobocz (przysł. i przyim.); p. Pobok.

Poboćkać, pocałować.

Poboić się, zlęknąć się, stchórzyć.

Poboiszcze, pobojewisko, pobojsko, pobojowisko.

[354]Pobok, 1) obok, z boku, wpodle; 2) P-k i P.-ka, bok, skrzydło.

Poborki, opłaty, podatki, daniny.

Poborować, płacić pobór, podatek.

Poboże, kraj nad Bohem.

Pobożeństwo, pobożność.

Pobożyć się, zakląć się na Boga, przysiąc.

Pobój, 1) pobicie, porażka; 2) pobojowisko.

Pobracić, pobratać.

Pobracim, p. Pobratyniec.

Pobrat, 1) pobratymstwo; 2) p. Pobratyniec.

Pobrata, pobraterstwo, pobratymstwo.

Pobratek, potomek po bracie.

Pobratym, pobratymiec, pobratyn, p. Pobratyniec.

Pobratymski, pobratymczy.

Pobratyniec, 1) współplemiennik, członek tego samego szczepu; 2) człowiek pobratany z kim, wierny przyjaciel.

Pobratyński, pobratymczy.

Pobrdysać, poskakać, pobrykać.

Pobrząkacz, pobrzękacz, pieniądz.

Pobrzeża, pobrzeże, wybrzeże.

Pobuch, wybuch.

Pobucznieć, pobutwieć.

Pobudzka, pobudka.

Pobudźnie, ochotnie, raźnie.

Poburkować, pobrukować, zabrukować.

Poburzyciel, podburzycielpodburzyciel, burzyciel.

Pobydlić, pobyć, pomieszkać.

Pocałek, pocałus, pocałunek.

Pocałusować, całować.

Pocapkać, pogłaskać, poklepać.

Pocelić, wycelować, trafićtrafić.

Pocenić, pocynić, pobielić cyną.

Pocesne, poczęstne.

Pocesor, dzierżawca.

Pocestny, p. Poczestny.

Pochadzać, 1) przechadzać się, spacerować; 2) pochodzić, brać początek; 3) podchodzić.

Pochapić, schwycić, porwać; przen. pojąć, zrozumieć.

Pochełznać, pokiełznać.

[355]Pochew, pochwa.

Pochlebniczek, pochlebnik, pochlebca.

Pochlebować, pochlebiać.

Pochlubka, przechwałka, samochwalstwo.

Pochludzić, poczyścić.

Pochłapka, zupa kartoflana z kluskami.

Pochłon, 1) pochłaniacz, pożeracz; 2) pochłonięcie.

Pochłoniać, pochłaniać.

Pochłoniciel, pochłońca, pochłaniacz.

Pochłuba, chluba, sława.

Pochmiele, pochmiel, cierpienie, następujące po nadużyciu napojów wyskokowych.

Pochmielić się, pochmielać się, 1) podchmielić sobie; 2) napić się trochę nazajutrz po upiciu dla pozbycia się ciężkości głowy.

Pochmulić się, zasępić się, posmutnieć.

Pochmurz, niedorostek.

Pochmurze, niebo pochmurne.

Pochoć, p. Pochuć.

Pochodny, posuwisty, raźny.

Pochodować, wypróżniać się.

Pochodzić, pochadzać, w zn. 1) postępować, kroczyć; przechadzać się, spacerować; 2) zużyć przez chodzenie, zniszczyć, znosić; 3) uczynić kogo powolnym, ugłaskać; 4) podejść kogo, wyprowadzić w pole, oszukać.

Pochodzistość, 1) spadzistość, spadek; 2) pochodzenie.

Pochodź, p. Pochuć.

Pochop, 1) zachęta, popęd, sposobność; 2) gorliwość, zapał, ochota; 3) zamach, rozpęd, zapęd; 4) źródło, początek; 5) postęp, wprawa.

Pochopić, pochopiać, 1) pochwycić, złapać, porwać; przen. pojąć, zrozumieć; 2) udać się, powieść się, pójść pomyślnie.

Pochopień, napastnik, zawadjaka.

Pochopnia, w wyr. zbić kogo z P.-pni, zbić kogo z tropu, pomieszać komu szyki.

[356]Pochopny, 1) ochoczy, skłonny, skory; 2) dający pochop; 3) podatny, dogodny, stosowny.

Pochorzeć, pochorować się.

Pochotny, pochodzący z żądzy cielesnej, niemoralny.

Pochować się, 1) schować się, ukryć się na pewien czas; 2) utrzymać się przy życiu, wyżyćwyżyć.

Pochowanie, utrzymanie, środki do życia, byt.

Pochoży, zachoży, przybysz, osiedleniec; wędrowiec.

Pochód, w znacz. 1) pochodzenie; 2) ciąg, pasmo, szereg; 3) chodzenie, chód, krok.

Pochów, schowanie, kryjówka, skrytka.

Pochramować, pochromywać, utykać na nogę.

Pochrona, pochronka, ochrona, osłona, przytułek, ukrycie.

Pochrośnieć, uderzyć.

Pochrzepcizna, pochrzypcizna, pochrzypczyzna, 1) kość z mięsem i słoniną z grzbietu wieprza; 2) grzbiet człowieka.

Pochrześnictwo, przyjęcie wiary chrześcijańskiej, ochrzczenie się.

Pochrzyżmować, pochryzmować, ponamaszczać chryzmem.

Pochuć, chuć; żądza, pożądliwość.

Pochutnawać, pochutniwać, p. Pochutnywać.

Pochutnić się do czego, powziąć chęć, żądzę, nabrać ochoty, zapragnąć czego, zapalić się do czego.

Pochutny, p. Pochotny.

Pochutnywać, 1) P. sobą, z sobą, sobie, podskakiwać z radości, cieszyć się głośno; 2) tuszyć sobie radośnie; 3) P. kogo, zachęcać kogo, dodawać mu otuchy.

Pochwacić, pochwycić.

Pochwalacz, pochwalca, chwalca, wielbiciel.

Pochwalić się na kogo, odgrażać się komu.

Pochwalnia, modlitwa.

Pochwalony, pochwalny, chwalebny, zaszczytny.

Pochwalować, pochwalać.

[357]Pochwał, pochwała.

Pochwałka, 1) przechwałka; 2) piśmienna zapowiedź zemsty, odpowiedź rycerska.

Pochwatać, pochwytać, połapać, pozabierać.

Pochwatnion, pochwycony.

Pochwiejać, pochwiać, poruszyć, powiać, zakołysać.

Pochwil, pochwila, pochwilek, chwila następna, czas późniejszy.

Pochwiłki, rozrywki, krotochwile.

Pochwist, wicher wyjący, poświst.

Pochwiściel, 1) p. Pochwist; 2) nawałnica, zamieć, burza; 3) wietrznik, trzpiot, pędziwiatr, narwaniec.

Pochwiścielny, nawalny, burzliwy, wichrowaty, wietrzny.

Pochwyt, 1) pochwycenie, porwanie; 2) rękojeść, antaba.

Pochwytacz, porywacz, rabuś.

Pochwytający, chwytający.

Pochyba, pochybienie; wątpliwość; wahanie, niepewność; bez P.-yby, niechybnie, niewątpliwie, niezawodnie.

Pochybać, porozrzucać.

Pochybić, pochybiać czego, omylić się w czym, pobłądzić, chybić.

Pochybliwy, pochybny, nietrafny, zawodny, niepewny, wątpliwy, błędny.

Pochylić się, przen. przeważyć, skłonić się na czyją stronę, odwrócić się (o szczęściu).

Pochylny, 1) pochyły; 2) dający się łatwo pochylić.

Pochył, pochyłość, pochylenie, nachylenie.

Pochynąć, 1) potrącić, popchnąć; 2) zanurzyć, zatopić, pogrążyć; P. się, potknąć się, upaść.

Pochytawać, ogarniać, opanowywać.

Pochytrzyć, postąpić chytrze, przebiegle.

Pociak, pociask, graca drewniana do wygarniania popiołu.

Pociasować, pociasywać, pocieszować, [358]pociosywać; przenprzen. okrzesywać, poprawiać.

Pociądzać, pociążać kogo czym albo w czym: zająć, zagrabić komu co, fantować, tradować kogo.

Pociąg, w znaczznacz. 1) dalszy ciąg; 2) wymaganie po kim; ciężar, powinność; 3) zaprząg, sprzężaj.

Pociążny, ciężący, zbyt ciężki, uciążliwy.

Pocich, cisza, cichość.

Pociem, ciemność, mrok, cień.

Pocienie (zam. podsienie), buduarek przy wejściu do sieni.

Pocień, p. Pociem.

Pociepić, zaćmić, zamroczyć.

Pociesować, pociosać.

Pocieszliwy, pocieszny, pocieszający.

Pocieszywać, pocieszać, utulać.

Pocieść, jeden teść w stosunku do drugiego, ojciec żony w stosunku do ojca męża, i odwrotnie.

Pocięg, pieniądze, fundusz.

Pocięgać, pocięgować, pociągać.

Pociężny, p. Pociążny.

Pocinek, utarczka, walka na miecze, szermierka.

Pociosać, w znacz. poprawić, ogładzić, okrzesać.

Pociot, mąż ciotki, wuj.

Pociotek, daleki krewny.

Pociotka, żona wuja, wujenka.

Pociskny, pociskowy.

Pociszy, pocichupocichu.

Pocliwy, p. Poczliwy.

Pocupkać, postukać.

Pocrzebizna, p. Potrzebizna.

Pocz, poco, naco, dlaczego.

Poczestka, cześć, zaszczytzaszczyt.

Począteczny, początny, początkowy, pierwotny.

Poczciciel, czciciel, wielbiciel.

Poczcić, w znaczznacz. poczytać, uważać, wziąć za kogo, za co, policzyć.

Poczcik, mały poczet.

Poczciony, poczytny, wzięty, uważany za kogo, za co.

Poczciwe, należyte, odpowiednie.

Poczciwość, w znacz. 1) [359]dobre imię, honor, cnota.cnota, cześć niewieścia, niewinność; 2) zaszczyt, dostojeństwo, godność; 3) uszanowanie, szacunek; grzeczność; 4) przyzwoitość, wystawa, parada; na P.-ści skazan, na utratę czci; odsądzon od P.-ści, od czci; sądzić o P., sądzić sprawę o cześć.

Poczciwy, w znacz. 1) chlubny, zaszczytny, czcigodny; 2) cieszący się dobrą sławą; 3) wielebny, szanowny; 4) przyzwoity, skromny; 5) porządny, należyty; 6) poczesny, zaszczytny, honorowy.

Poczedszy, poczetłszy, poczytawszy.

Poczeladnik, domownik, należący do czeladzi.

Poczesne, poczestne, 1) dar honorowy, honorarjum; 2) poczęstunek; 3) wynagrodzenie.

Poczesność, p. Poczciwość; 2) doczesność.

Poczesny, 1) poczciwy; 2) pocieszający.

Poczestne, poczesne, poczastka, poczostka, poczęstowanie, przyjęcie.

Poczestność, p. Poczciwość.

Poczestny, 1) poczesny, okazały, zaszczytny, poczciwy; 2) P. i Pocestny, podróżny, w drodze będący.

Poczestować, poczęstować.

Pocześć, poczcie (poczetł, poczedł), poczytać, policzyć, uważać za co.

Pocześnie, zaszczytnie, z czcią, przyzwoicie, okazale, poczciwie, zacnie.

Poczet, 1) liczba, liczebność; 2) spis, wykaz, lista; 3) obrachunek, sprawozdanie; 4) oddział wojska, rota, szwadron; 5) świta, drużyna, orszak; 6) tłum, gromada; 7) ofiara, całopalenie.

Poczetnik, rachmistrz, podskarbi.

Poczetowy, p. Pocztowy.

Poczetszy, poczytawszy.

Poczęstny, poczciwy, zaszczytny, poczesny, okazały.

Poczętnik, p. Poczetnik.

[360]Poczkać, poczekać.

Poczkolwiek, pocokolwiek.

Poczliwość, p. Poczciwość.

Poczliwy, 1) p. Poczciwy; 2) majętny, bogaty.

Poczmagister, poczmistrz, pocztmistrz.

Poczmurny, pochmurny.

Poczołdrać, podeptać.

Poczos, p. Podczos^[16].

Poczosać, poczesać.

Poczostka, poczęstunek.

Poczt, oddział jazdy.

Poczta, 1) raca, rakieta; posterunek,wideta; 2) p. Poczciwość; 3) p. Poczesne.

Pocztować czemu, hołdować, schlebiać.

Pocztowiec, szeregowiec, żołnierz z pocztu.

Pocztowy, należący do pocztu; żołnierz w jeździe, nie będący szlachcicem.

Poczucie, posłuch, wieść.

Poczuwać się w czym, uważać się obowiązanym do czego, pomyśleć o czym; P. się do czego, czuć się winnym czego.

Poczwanić się, pochwalić się,się.

Peczwarować sięPoczwarować się, poczwarzyć się, podrożyć się, poceremonjować się.

Poczworzyć, poczworzać, powiększyć w czwórnasób.

Poczwórka, czwórka (koni).

Poczynacz, inicjator, początkodawca.

Poczynek, uczynek.

Poczyść, (poczcie, poczetł) poczytać, uważać za co, policzyć.

Poćbiega, obieżyświat, włóczęga.

Poćcić, poczcić, uczcić.

Poćkuć, poszczuć.

Po ćmaku, po ćmi, po ciemku, po omacku.

Poćpać, poćpić, cisnąć, rzucić.

Poćrzebizna, p. Potrzebizna.

Poćwierdziciel, potwierdzający, pokrzepiający, wzmacniający.

Poćwierdzić, poćwirdzić, potwierdzić, utwierdzić, umocnić, wzmocnić.

Poćwirdzenie, potwierdzenie, utwierdzenie.

Podacie, hojnie, szczodrze, obficie.

[361]Podaczka, dań, danina, pobór w naturze.

Podać, w znacz. 1) oddać, wydać, powierzyć, poddać, zdać, narazić na co; 2) oddać w posiadanie; 3) wskazać, zalecić (na urząd); 4) zagnać, zapędzić; 5) wydać, zrodzić; 6) P. po sobie, dać znać po sobie; zdradzić się; P. się, oddać się, poruczyć się; poświęcić się; zjawić się, nastręczyć się; wdać się w kogo, być podobnym; P. się w co, narazić się; na co, odwołać się; P. co komu, oddać w posiadanie.

Podał, opodal, niedaleko.

Podanie, w znacz. wniosek, projekt, propozycja.

Podar, podarze, podarzenie, podarunek, upominek.

Podarlać, pogardzać, pomiatać.

Podarzyć, obdarzyć.

Podarzyć, podarzać, podarować; P. się, zdarzyć się, udać się, powieść się.

Podatek, w znacz. pomoc.

Podatnik, opłacający podatki.

Podawca, 1) opiekun, patron, kolator; 2) projektodawca, wnioskodawca.

Podawek, podatek.

Podawiciel, dusiciel.

Podawić, podusić.

Podbarbić, posilić.

Podbiciel, podbijacz, zdobywca.

Podbiegły, zbieżony, zdrożony, znużony drogą.

Podbocznica, podarek z jadła, zabierany za pazuchę do domu.

Podboczyć się, ująć się pod boki.

Podbójca, zdobywca.

Podbójczy, zwycięski.

Podbradzać, p. Podbrodzić.

Podbrażyć, podpić, podchmielić sobie.

Podbrodzić, podbrodzać, podbradzać, skąpać, wypławić w płytkiej wodzie.

Podbrzeże, pobrzeże.

Podcechować, podznaczyć tajemniczo.

Podcepie, rząd snopków.

Podchlebować, pochlebiaćpochlebiać.

Podchłopie, wyrostek, młody chłop, młodzik.

[362]Podchodzialszy, starszy.

Podchowały, podchowanypodchowany, podhodowany, podrosły.

Podchwactwo, potwarz, obelżywość.

Podchwytacz, podchwytujący.

Podchwytawać, podchwytywać.

Podchwytka, podstęp, pułapka, sidło.

Podchwytliwy, podstępny, zdradliwy.

Podchybować, podrzucać.

Podchyże, obejście tuż około domu.

Pod chyżem, pod dachem.

Podciążka, szelka od spodni.

Podcienbitka, p. Podsiębitka.

Podcienie, miejsce ocienione, daszek na słupkach u wejścia do domu, podjazd.

Podciep, podrzutek.

Podczas, podczasem, czasem, niekiedy, nieraz.

Podczasować, trochę odpocząć.

Podczastwo, podczaszostwo, urząd podczaszegopodczaszego.

Podczerewie, podczerewizna, podbrzusze.

Podczesze, a, podczaszy.

Podczosać, podciosać.

Poddachowanie, poddasze, strych, góra.

Poddać się pod ciążę, pozwolić się fantować.

Poddanik, poddaniec, ten co się poddał.

Poddaność, 1) poddaństwo; 2) hołd, czołobitność.

Poddaszek, poddasznica, poddasze.

Poddjak, poddjakon, subdjakon.

Poddomie, suterena.

Poddymacz, przen. 1) podżegacz; 2) pochlebca, obłudnik.

Poddźwierze, miejsce pod drzwiami.

Podebrać pod siebie, zagarnąć, zabrać sobie.

Podejć, podejść.

Podejdzion, którego podeszli.

Podejmacz, podejmiciel, podejmownik, podejmujący kogo, ugaszczający.

Podejzrzeniec, człowiek podejrzliwy, zazdrośnik.

Podejźrzeć, podejrzeć.

Podelżyć komu, trochę ulżyć.

[363]Podemdlić, podemglić, uczynić mdlejszym, zwątlić.

Podemkły, mało od ziemi odrosły, świeżo wyrosły.

Podeńć, podejść.

Podepenk (n.), chrzestny podarek w pieniądzach.

Podeprzenie, podpora, podparcie.

Podeptawać, podeptywać co, deptać po czym.

Podert, w podert, na poniewierkę.

Podeszczwać, podszczuć.

PodesztoPodeszło, dokonano podejścia, podeszli.

Podeście, podejście.

Podeśniany, zsiniały.

Podewrzeć (wre, wrzał), podgotować się.

Podeźrały, podeźrzany, podejrzany.

Podeźrzeć, podejrzeć.

Podeźrzeniec, człowiek podejrzliwy.

Podeźrzliwy, podejrzliwy.

Podgały, kusy, podkasanypodkasany.

Podgarłek, podgardłek, część przednia szyi.

Podgiemzać, zakasać.

Podględy, podpatrywanie, prześpiegi.

Podgłodać, podgryźć.

Podgrześć, podgrzebać, podkopać.

Podgrzonąć, podgarnąć.

Podhacze, podhak, głębia pod mielizną.

Podharaczyć, zmusić do płacenia haraczu, nałożyć haracz.

Podhołdować, zhołdować, ujarzmić, podbić.

Podhumorzyć się, podchmielić sobie.

Podimiennik, ten, co posiada pod cudzym imieniem.

Podjachać, podjechać.

Podjaczy (ros.), pisarz, kancelista.

Podjadek, 1) posiłek, przekąska; 2) pochlebca; 3) turkuć.

Podjarzmi, podjarzemny, ciągnący pod jarzmem.

Podjarzmiciel, ujarzmiciel, zdobywca.

Podjarzmić, ujarzmić, podbić.

Podkaci, podkacie, podkacik, pomocnik kata.

Podkadzywać, podkadzać.

Podkarm, popas.

Podkiermasz, niedziela po kiermaszu.

[364]Podklucznik, pomocnik klucznika, podpiwniczy.

Podkład mw znacz. 1) pokrycie, okrycie, obrona; 2) ława do siedzenia na wzniesieniu.

Podkłonić, skłonić, złożyć (głowę).

Podkomorza, garderobiana, pokojówka.

Podkomorze, podkomorzy.

Podkonnik, pachołek konny.

Podkopnik, podkopownik, podkopca, minjer, saper.

Podkować, podkuć.

Podkoziołek, 1) uczta z tańcami w karczmie w ostatki; 2) składka na muzykę do tych tańców.

Podkraj, dzielnica kraju, kraina.

Podkrasić, podmalować, podfarbować.

Podkról, podkróli, wicekról, namiestnik króla.

Podkrześlać, podkrześlić, podkreślać, podkreślić.

Podkrzosnąć, podkrzesać, podciosać, ugładzić od spodu.

Podkuliwać, utykać nieco na nogę.

Podkurek w wyr. na podkurku, daleko przededniem.

Podla, podle, obok, blizko.

Podlasze, Podlasie.

Podlecie, przedlecie, wiosna.

Podlega, podszewka.

Podległy, leżący niżej.

Podlekczyć, nieco ulżyć.

Podlesiadły, osiadły w pobliżu, sąsiedni.

Podlesiednik, sąsiad.

Podletni, leciwy, wiekowy.

Podlewie, podlewa, sos.

Podlice, piegi, plamy na twarzy.

Podłabić, pognieść.

Podłaknąć, załaknąć, poczuć trochę głodu.

Podłańczuk, służalec, podlec.

Podławcze, podławie, miejsce pod ławą.

Podłazić, podławić, pognieść, zdusić.

Podłaziny, pierwsze zaloty.

Podłazy, 1) obchodzenie po domach z [365]powinszowaniem świąt Bożego Narodzenia lub Nowego Roku; 2) plecionka ze słomy, wieszana w wilję Bożego Narodzenia u pułapu.

Podłoktek, poduszeczka do oparcia łokcia.

Podłom, podłam, wyłom u spodu, miejsce podłamane.

Podłożyć pod kogo, pod co, poddać, zdać, oddać.

Podługmyślny, pomyślny, sprzyjający.

Podłużka, rzecz podługowata. W p-ki, wzdłuż, wpodłuż.

Podły, 1) nizkiego pochodzenia, prosty, prostaczy, grubijański; 2) bagatelny, drobny, bylejaki.

Podmagać, wspomagać, wspierać, popierać.

Podmanąć, podejść, oszukać.

Podmanić, zhołdować, podbić.

Podmazować, podmazywać, podsmarowywać.

Podmelony, podmulony, podmyty.

Podmiata, podstawa, podwalina; zasada, powód.

Podmietać, podmietywać, podrzucać, podsuwać jedno zamiast drugiego; nastręczać.

Podmiot, 1) podmiatanie; 2) co podmieciono, co podrzucono; 3) podstęp; 4) podściółka; 5) podrzutek, dziecię odmienione; 6) spód, tło, podkład; 7) niewolnik, poddany; 8) przedmiot, treść; 9) subjekt, podmiot zdania.

Podmiotać, podmiatać.

Podmiotek, podrzutek, dziecię odmienione.

Podmiód, miód rozcieńczony, słaby.

Podmłoda, podmłodzie, drożdże.

Podmówić się, omylić się w mowie, palnąć głupstwo.

Podmurajec, podmuraniec, pomarańcza.

Podmusk, podmuśnięcie, pomuskanie od spodu; w podmusk, gładko.

Podmycić (podmycać), przekupić.

Podnaczelny, podwładny, podkomendny.

Podnająć, podnajmować, [366]1) odnająć, poddzierżawić; 2) przekupić.

Podnaprawić, podnaprawiać, zwrócić kogo namową przeciw komu, nasadzić kogo na kogo.

Podnarcie, podnartko, woda miałka przy lądzie, za którą jest zaspa piaszczysta.

Podniat, podniata, podnieta.

Podniebienie,, 1), 1) podniebie, sklepienie, strop; baldachim; 2) piętro; 3) klimat, stan powietrza.

Podniecić, 1) podpalić, wzniecić; 2) podżegnąć, podburzyć, pobudzić.

Podnieść, podnosić, w znacz. 1) kanonizować; 2) podać, złożyć w ofierze; 3) uchylić, odwołać, unieważnić, cofnąć, znieść; zaburzyć, zakłócić.

Podnietca, ten, co podnieca, podniecacz.

Podno, podobno, pono.

Podnożnik, podnóżnik, podnóżek, antypoda.

Podoba, 1) podobieństwo; wzór, moda; 2) postać, wygląd, kształt, figura; 3) odbicie, obraz; 4) znak, poznaka, pozór; 5) upodobanie, gust, chęć; 6) podobieństwo, prawdopodobieństwo, możliwość; 7) rzecz upodobana; 8) piękność, uroda; 9) dobrze, pięknie, przyjemnie; 10) pora stosowna.

Podobańszy, który się bardziej podoba, milszy.

Podobien, podobny.

Podobieństwo, w znacz. 1) prawdopodobieństwo, przypuszczenie, pozór; 2) przysł. prawdopodobnie, zapewne; 3) porównanie, przypowieść, alegorja.

Podobliwy, podobny.

Podobność, podobieństwo, analogja.

Podobny, w znacz. 1) podatny, zdatny, sposobny, odpowiedni, stosowny; 2) słuszny; 3) mogący się podobać, urodziwy , nadobny; 4) chwalebny; 5) rychły, dojrzały, stateczny.

Podolę, dolina, nizina.

Podoleć, podołać, sprostać.

[367]Podolejkować, podolejować, podmazać olejkami.

Podolisty, padolisty, pełen padołów.

Podolny, leżący w dole, nizko.

Podołek, 1) dolna część szaty; 2) dolne obszycie szaty, bramowanie, frędzla; 3) podbrzusze, łono. Na p-ku warzyć, być w strachu, truchleć.

Podomno, podobno, pono.

Podoręże, oręż do boku, broń biała, np. pałasz, szabla.

Podowno, podobno, pono.

Podpaciep, od strony północnej.

Podpada, przen. napada, kusi, ciągnie.

Podpalca, podpalacz.

Podpaliwać, podpalać.

Podpalstwo, zbrodnia podpalenia.

Podpał, podpała, podpałka, 1) podpalenie, podłożenie ognia; 2) materjał do podpalania ognia, 3) podnieta, podsyta; bodziec, poduszczenie.

Podpałacze, miejsce pod pałacem, lub około pałacu.

Podpałek, podżegacz, podszczuwacz.

Podpas, część ciała od pasa.

Podpasywać, podpasać, podtuczać, podkarmiać.

Podpaść kogo, udać się do kogo, uciec się.

Podpełnik, drugie śniadanie.

Podpisek, podpisarz, pomocnik pisarza.

Podpłaszcze, ubranie noszone pod płaszczem.

Podpłomienny albo podpłomny chleb, podpłomyk, płaski placek z ciasta chlebowego, posypany solą, upieczony w zarzewiu.

Podpolały, podpalany, maści ciemnożółtej, płowej.

Podpopielny, pod popiołem upieczony.

Podprawić, podprawiać, podprawować, 1) wprawić od spodu, podłożyć; 2) podsadzić, podstawić, skierować, wymierzyć pod co; 3) P. kogo na kogo, nasadzić, [368]podmówić; 4) uprawić, zaprawić do pewnego stopnia.

Podprosić, wyprosić, uprosić pokryjomu.

Podpućwieki, podszewka.

Podpyrgiwać, podskakiwać.

Podrapieżyć, porabować.

Podrazić sobie, podchmielić sobie.

Podrąbić, podrąbać, podciąć.

Po dróbce, po trosze, po mału.

Podrucznik, hołdownik.

Podrug, komorne.

Podrum, podruna, piwnica, loch.

Podruzgać, podruzgotać, porozbijać, potłuc na kawałki.

Podrużnik, mieszkający na komornym.

Podrużyć komu, okazać się przyjaznym, usłużyć.

Podrzepielić sobie, podchmielić sobie.

Podrzędca, podrzędcy, podrządca, zastępca rządcy.

Podrzędnica, istota podrzędna.

Podrzucić, podrzucać, w znacz. 1) poddać, uczynić podległym; 2) przyrzucić, dorzucić, dołożyć.

Podrzutność, uległość, służalczość, płaszczenie się.

Podrzutny, podrzucony, podłożony, apokryficzny.

Podrzytek, pośladek.

Podsada, 1) podsadzenie; podkład; 2) podstawa, fundament; 3) zasadzka, pułapka, podejście.

Podsadek, wieśniak nie mający własnej chaty, komornik.

Podsadlić, podsadlać, zaprawić sadłem.

Podsandek, podsądek, podsędek, zastępca sędziego.

Podsiąść, podsieść, podsiadać, 1) usiąść przy kim, przysiąść się; 2) wyprzeć kogo ze stanowiska, odsadzić kogo od czego. P. się, podsunąć się, przybliżyć się.

Podsiębitka, podsiębicie, strop, sufit.

Podskacić, podłożyć ognia.

Podskubanka, suknia krótka.

[369]Podskubować, podskubywać, oskubywać z pod spodu.

Podskuść, podskubać.

Podsłońcy, podsłoneczny.

Podsłuch, 1) podsłuchywanie; 2) wideta posterunkowa na awanpostach.

Podsobny, 1) pod kim będący, z pod siebie; wierzchowy, siodłowy (koń); 2) koń, idący w zaprzęgu na podsobku (z lewej strony).

Podspód, pod spodem, na dole.

Podstarościwać, pełnić obowiązki podstarościego.

Podstarzać sobie, starzeć się.

Podstat, podstata, istota, substancja, istność, treść, zasada, źródło.

Podstawek, 1) podstawka, podpora; 2) podkład, substancja, jestestwo; 3) osoba podstawiona, wyręczyciel, zastępca.

Podstawować, podstawiać.

Podstąpić, 1) wstąpić, wejść, schronić się pod co; 2) przystąpić, podsunąć się, zbliżyć się; 3) P. kogo, podejść, oszukać; 4) P. co, podjąć, ponieść; podlec, podpaść czemu, narazić się na co.

Podstępić, podstąpić.

Podstępnik, podstępca, zdrajca, oszust.

Podstola, szuflada.

Podstole, podstoli.

Podstrzec, podstrzegać, 1) podpatrzyć, upilnować, zdybać, wyszpiegować; 2) przestrzegać, zachowywać, mieć na uwadze.

Podsuć, podsypać.

Podswarzyć sobie, poswarzyć się, przemówić się z kim.

Podsyta, pokarm, posiłek; przen. podnieta, pobudka, zasiłek.

Podszczepić, podszczepiać, 1) zaszczepić od dołu; 2) P. kogo, co, podejść, oszukać, wyprowadzić w pole; 3) P. co pod kim, zagarnąć co z pod czyjej władzy, wyzuć kogo z czego.

Podszpocić (nogę), nadwichnąć, obrazić.

[370]Podszurk, podstrzesze, szopa.

Podświecie, podziemie.

Podtuczyć, podniecić, ująć sobie.

Podtwierdzić, podtwierdzać, podtrzymać, umocnić, utwierdzić.

Podtykiel, spódnica.

Podubiegać, nagle podupadać, niszczeć.

Poduchować, powiewać.

Podufany, bardzo dumny, pewny siebie.

Podufywać, poufać, mieć zaufanie.

Podupnieć, popróchnieć, podostawać dziupli.

Podurka, bijatyka, bójka.

Podurować, 1) pobłaznować, pożartować; 2) poszaleć, powarjować.

Podusty, mający duże, obwisłe wargi.

Poduścić, poduszczyć, podbechtać, podmówićpodmówić.

Podużać, 1) pokonać; 2) dźwignąć ś,ś., wydobrzeć.

Podużeć, 1) powiększyć się, urosnąć; 2) P. komu, czemu, podołać, sprostać, poradzić.

Podwadzić, podwadzać, pokłócić, poróżnić.

Podwanastny, złożony z dwunastu jednostek.

Podwanasty, leżący na dwunastym miejscu.

Podważyć, podźwignąć, wesprzeć, wspomóc.

Podwiczka, p. Podwika.

Podwiczny, kobiecy.

Podwiedzenie, podejście.

Podwieść, podwodzić, w znacz. 1) P. kogo dedo góry, w górę, podźwignąć, podeprzeć; 2) P. do czego, na co, ku czemu, popchnąć, zachęcić, skłonić; 3) P. na kogo, podburzyć, poduszczyć; 4) P. kogo, nastroić, podmówić, podkupić; 5) donieść, poskarżyć.

Podwięzka, podwiązka.

Podwijka, 1) spódnica kobieca fałdowana; 2) przen. kobieta.

Podwika, 1) kwef, namitka, welon, zasłona kobieca; 2) przen. kobieta, białogłowa, niewiasta, płeć pięknapiękna.

Podwikarz, kobieciarz, bałamut.

Podwitek, rodzaj czepka.

Podwoda, mielizna, rafa w morzu.

[371]Podwonik, orzeszek woniejący, jabłuszko, bańka albo flakonik na pachnidła i balsamy.

Podworne, podworowe, podatek od domów.

PedwozekPodwozek, pomocnik albo zastępca woźnego.

Podwód, powinność ziemska dawania podwód.

Podwódca, podwódzca, podwodziciel, podżegacz.

Podwój, towarzystwo z osoby drugiej.

Podwórny, podwórzowy.

Podwrotek, najniższy oficjalista w żupach solnych.

Podwrócić, podwracać, 1) wywrócić; 2) podburzyć, poduszczyć, podmówić, zdradzić, podejść.

Podwrót, 1) wywrót, upadek; 2) podejście, wybieg, zasadzka.

Podwyrka, w wyr. na podwyrkę, przy domu, pod ręką.

Podwyszyć, podwyszać, podwyższyć.

Podwyż, powyżej, ponad.

Podybać, zdybać, przyłapać, schwycić, zabrać.

Podyć (podydzie), podejść.

Podymie, ogół domów, chat.

Po dziadu, doskonałe, ładne.

Po dziadzie, licho, niedbale.

Podzieckować, pozajmować, pofantować.

Podzieć, podziać.

Podzielacz, podzielca, podzieliciel, ten, co dzieli, rozdzielca.

Podziennik, robotnik, najemnik na dni.

Podziergnąć, podzierzgnąć, 1) zadzierzgnąć, zaciągnąć na zadzierzg, na węzeł, na sypeł; 2) przedzierzgnąć, przekształcić, przemienić, przekabacić.

Podziesiątny, 1) podziesiętny, składający się z dziesięciu; 2) w dziesięć koni zaprzężony; 3) co dziesiąty.

Podziewiątny, składający się z dziewięciu, co dziewiąty.

Podzimie, schyłek jesieni.

Podzisie, podziś, aż do dziś, po dziś dzień.

[372]Podziwiciel, podziwiający.

Podziwno mi, dziwno mi.

Podziwny, godny podziwu, dziwny, zdumiewający.

Podziwowisko, podziw, dziwowisko.

Podzwolić, pozwolić; P. się komu, oddać się, poddać się.

Podzygować, nakarmić dziecko.

Podźwig, podźwignięcie czego, sprostanie czemu.

Podźwiżenie, podźwignięcie.

Podżarty, podpalany (pies)(pies).

Podżary, 1) ogorzały, śniady; 2) skarogniady (koń).

Podżeg, podżega, podżoga, pożoga, podpalenie; podnieta, bodziec.

Podżognik, podpalacz, sprawca pożogi.

Poecki, poetyczny.

Pofacić, pochwycić.

Pofała, pochwała.

Poflażyć, pomarnować.

Poflecić, poflecać, pograć na flecie.

Pofortunić, pofortuniać, poszczęścić, zdarzyć.

Pogadawka, pogadanka.

Pogadka, 1) pogadanka; 2) przemowa, odezwa, apostrofa.

Pogadliwy, rozmowny, przystępny.

Pogana, wymówka, zwrócenie uwagi.

Poganić, poganiać, zganić, przyganić.

Poganka, tatarka, gryka, hreczka.

Poganny, niegodziwy.

Pogańbić, pohańbić.

Pogańczyć, 1) poganić, poganizować, robić poganinem; 2) źle robić, psuć.

Pogardźca, pogardziciel, pogardzający.

Pogębek, policzek.

Pogębkować, policzkować, bić po twarzy.

Poglądać, zwracać uwagę, oglądać się, baczyć.

Poględ, pogląd.

Pogłaskować, poglaskiwaćpogłaskiwać.

Pogłobić, wtłoczyć, powciskać, pogrążyć; zdusić, zgnębić, zgnieść, stłumić. P. się, postarać się, potroskać się.

Pogłodać, poogryzać, poobjadać, pożreć.

[373]Pogłowie, 1) pewna liczba głów, osób; ludność, mieszkańcy; 2) płeć, rodzaj, ród; 3) pogłówne, podatek od każdej głowy.

Pogłóść, p. pogłodać.

Pogłówczyzna, pogłówszczyzna, 1) p. Główczyzna; 2) pogłówne, podatek od każdej głowy.

Pogłówek, uderzenie w głowę.

Pogłytać, pożerać, połykać.

Pogoda, w znacz. sposobność, pora stosowna, chwila sprzyjająca.

Pogodny, w znacz. dogodny, stosowny, odpowiedni, nadarzający się.

Pogodzić, w znacz. 1) robić pogodnym; 2) P. komu, czemu, zaradzić, zapobiec, pomóc; 3) P. się, wypogodzić się.

Pogon, pogonia, pogoń.

Pogonić, dopędzić, ująć (np. zbiega).

Pogoniec, poganiacz.

Pogonka, naganka.

Pogonny, 1) gończy, w pogoń wysłany; 2) poganiany, gnany, pędzony.

Pogoń, w znacz. 1) gonitwa, wyścigi; 2) powinność ścigania zbiegów i złoczyńców; 3) kometa.

Pogońca, doganiacz, dojeżdżacz.

Pogorcha, 1) zgorszenie, 2) gorszyciel.

Pogorek, pagórek.

Pogorewać (częstotl. od pogorzeć), stawać się pastwą płomieni, palić się, gorzeć po kolei; niszczeć, tracić wskutek pożaru.

Pogorszenie, zgorszenie, zły przykład.

Pogorszyć, w znacz. zgorszyć, popsuć moralnie, dać zły przykład.

Pogorywać, p. pogorewać.

Pogorzela, pogorzelina, 1) pogorzel, pożar, pożoga; 2) pogorzelisko.

Pogorzenie, pożar, pożoga.

Pogotowie, 1) na pogotowiu, w pogotowiu, w gotowości; 2) szybko, prędko; łatwo, snadnie; 3) a cóż dopiero, osobliwie, szczególnie, tym bardziej.

Pogotowiu, 1) zatym, [374]więc; 2) niewątpliwie; 3) łatwo, prędko, zaraz, snadno.

Pogódka, p. Pogoda.

Pogórczyk, mieszkaniec gór, góral.

Pogórek, pagórek.

Pograbić, w znaczznacz. zająć, zaaresztować, skonfiskować.

Pograć, w znacz. poigrać, pobawić się.

Pogranicz, pogranicze.

Pograwać, 1) poigrywać; 2) P. z kogo, naigrawać się, podrwiwać, żartować; 3) serce mi pograwa do czego, rwie się, lgnie.

Pogrąznąć, pogrążyć się, zatopić się.

Pogrążyć, pogrązić, przen. oczarować, owładnąć, rozkochać, zniewolić.

Pogręzły, pogręźniony, pogrążony, zatopiony.

Pogrobek, pogrobowiec, urodzony po śmierci ojca.

Pogroza, pogroźba, pogróżka; groza, postrach.

Pogrozywać, p. Pograżać^[9].

Pogroźny, groźny, straszny, rozpaczliwy.

Pogrób, byt pozagrobowy.

Pogródka, 1) przegródka, kwatera ogrodzona; 2) rynna drewniana, doprowadzająca wodę do koła młyńskiego.

Pogrzeb w znacz. grób.

Pogrzebaniec, pogrzebieniec, nieboszczyk, umarły, którego mają grzebać.

Pogrzebek, pogrzebanie.

Pogrzebiny, pogrzeb.

Pogrzebisko, pogrzebowisko, dół na grób; opuszczona, nędzna mogiła.

Pogrzebnica, cmentarz, mogiłki.

Pogrzebnik, grabarz.

Pogrzebować, pogrzebywać, mieć zwyczaj grzebania, chowania w ziemi.

Pogrzeszny, grzeszny, ułomny, błędny.

Pogrześć, pogrzebać.

Pogrzeżą, pogrzebią.

Poguba, zguba, strata.

Pogubny, zgubny.

Pogwarka, pogawędka.

Pohaby, prędki, nagły, lekkomyślny.

[375]Pohałasować się, poswarzyć się, pokłócić się.

Pohamowny, powściągliwy.

Pohan, pohanek, pohaniec, pohanin, poganin, niechrześcijanin (o Turkach i Tatarach).

Pohany, pohanny, 1) pogański; 2) szkaradny, nieznośny, okropny.

Pohańbić, podejść haniebnie, napaść.

Pohańczyć, poganić, poganizować, robić poganinem.

Pohladować, szukać, upatrywać.

Pohłumowisko, zgiełk, wrzawa.

Pohon, wyprawa (na wojnę).

Pohończa, w wyr. w P-ę w pogoni.

Pohromek, pogrom, klęska, burza.

Pohydzić, zohydzić.

Poić, pójść.

Poigrawać, poigrywać, p. Pograwać.

Poimacz, ten, który kogo ima, chwyta, łapie.

Poimać, pojmać.

Poimaniec, jeniec.

Poj, tylko w wyr. w poju, pod rękę, na pogotowiu.

Pojać, pojechać.

Pojadać, jeść raz wraz, jeść zwolna a coraz.

Pojadłobić się, pomartwić się, poirytować się.

Pojarzyć, 1) podochocić; 2) oporządzić.

Pojaw, pojawienie, zjawienie.

Pojawa, objaw, zjawisko; znak, zapowiedź, znamię.

Pojawny, osobliwy, rzadki, fenomenalny.

Pojazd, pojazda, 1) pojechanie, jazda; droga, którą kto odbywa jadąc; 2) wiosło długie.

Pojazny, posuwisty, zwinny.

Pojażdżka, przejażdżka.

Pojąć, w znacz. 1) ująć, schwytać; 2) P. z sobą, wziąć z sobą, zaprowadzić; 3) P. do tańca, zaprosić; 4) P. się, zabrać się, przystąpić; 5) dobrze ruszyć z miejsca (o koniu); 6) dojąć, przejąć, chwycić; 7) objąć, pomieścić w sobie.

[376]Pojąd, dopóki.

Pojć, pójść.

Pojeden, niejeden, niektóry.

Pojednacz, pojednywacz, pojednawca.

Pojedynak, nieżonaty, kawaler.

Pojedynek, w znacz. 1) jedność, jednostka; 2) wieśniak, odbywający pańszczyznę z jednym koniem; 3) odyniec.

Pojedyniec, pojedynkujący się.

Pojedynkowy, 1) pojedyńczy, niezłożony; sam jeden, sam w sobie; 32) jednostkowy, poszczególny, szczegółowy, osobny, prywatny, osobisty, indywidualny; 43) pojedyńczy, dla jednego przeznaczony; 54) samotny, odosobniony.

Pojedyństwo, pojedyńczość, niezłożoność, jedność.

Pojedź, jazda, wyruszenie w drogę.

Pojeść się, potracić się, poniszczyć się, pożreć się.

Pojezna, lekkie czółno, czajka.

Pojezny, jadalny, zdatny do jedzenia.

Pojeździć, pojeżdżać, w znacz. 1) zjeździć, objechać, pozwiedzać; 2) zużyć jeżdżeniem, zjeździć, zajeździć.

Poję (od piać), śpiewam.

Pojętliwy, pojętny.

Pojętny, pochwytny.

Pojmacz, chwytacz, łapacz.

Pojmaniec, jeniec.

Pojmanka, branka, niewolnica.

Pojmaństwo, wzięcie do niewoli, niewola.

Pojmawać, pojmować, chwytać, ujmować, łapać.

Pojrzenie, 1) wejrzenie, wzrok, oczy, oblicze; 2) pozór, wygląd, powierzchowność; 3) widok, widownia, prospekt.

Pojsrzodek, pojśrodek, pośrodek, środek.

Pojunoszyć, pojunaczyć, postąpić po junacku.

Pojutrzny, pojutrzejszy.

Pojźrzeć, spojrzeć.

Pokaić się, pokajać się, pożałować popełnionego uczynku, upamiętać się, poprawić się.

[377]Pokajanie, żal, skrucha, pokuta.

Pokajany, skruszony, nawrócony.

Pokajnica, żałobnica, płaczka.

Pokalić, pokalać, splamić, zabrudzić, zanieczyścić.

Pokał, p. Bokał.

Pokamienić, wyłożyć kamieniami.kamieniami, pobrukować.

Pokanie, p. Pokajanie.

Pokarać kogo z czego, oskarżyć kogo o co, zarzucić komu co, dowieść komu czego.

Pokarm, w znacz. popas, miejsce popasania koni w drodze.

Pokarmia, żywność do mowadomowa, zapasy domowe.

Pokarmiać, pokarmować, w znacz. popaść, popasać w drodze. P. się, posilać się.

Pokarny, 1) zasługujący na karekarę, karygodny; 2) przykładnie karzący; 3) karny, kryminalny.

Pokartować, ukartować, uplanować.

Pokaszać, p. Pokoszać.

Pokaszczać, pokostować, powlekać pokostem.

Pokawić, pokawić się, 1) pomylić się, poszkapić się, palnąć głupstwzgłupstwo; 2) popsuć, pobałamucić, pokrzyżować, pomieszać.

Pokazałość, 1) okazałość, pokaźność; 2) pozór, złudzenie; 3) pojęcie, wyobrażenie.

Pokazały, 1) okazały, pokaźny, 2) pozorny, ułudny.

Pokazanie, odsłona, scena w sztuce teatralnej.

Pokazić, 1) popsuć, pomarnować, poniszczyć; 2) przekupić; 3) odrzucić (świadków).

Pokaźnić, skarać, zgromić.

Pokaźnienie, karność.

Pokaźń, ukaranie.

Pokątnik, 1) człowiek kryjący się po kątach; 2) podmawiacz, zausznik.

Pokątny, w znacz. kątowy, węgielny.

Pokęsić, pokąsać, poodgryzać.

Poki, poko, póki, dopóki, dokąd.

Pokiel, pokiela, pokla, p. Poki. [378]Pokiełznąć się, poślizgnąć się.

Pokierą, kędy, którędy.

Po kim, od kogo.

Pokinąć, 1) porzucić, opuścić, poniechać; P. czym, odrzucić, wzgardzić; 2) kiwnąć, skinąć.

Poklat, daszek, budka, pawilon, klatka; szranki, sztachety.

Pokląć, przekląć, wykląć.

Pokletnica, p. Poklat.

Poklęcie, przeklęcie, klątwa.

Poklękły, klęczący.

Poklinać, kląć bezustannie.

Poklwać, pokluć, podziobać.

Pokład, w znacz. 1) pokładanie, słanie po ziemi, położenie, 2) podkład, podstawa, fundament; 3) skład, depozyt, skarb, skrzynia; 4) ofiara.

Pokładać, w znacz. 1) P. co u kogo, składać w depozyt; 2) składać, oddawać, przedstawiać, okazywać; 3) P. sobie za co, poczytywać, uważać; 4) P. sobie, tuszyć sobie, spodziewać się; 5) sądzić, mniemać, twierdzić; 6) P. siebie, okazywać się, przedstawiać się, występować; 7) p. Położyć.

Pokładnica, skarbnica, skarbiec, skarbona.

Pokładnik, przechowujący czyj depozyt, depozytarjusz.

Pokładny, 1) ofiarny (chleb); 2) położony, poległy, padły.

Pokłona, pokłon, czołobitność, hołd; czesne.

Pokłopotać się, pogniewać się, pokłócić się, poróżnić się.

Pokłopotanie, sprzeczka, spór.

Poknajać, pójść, podążyć, pojechać, uciec.

Pokniazić, pokniażyć, pokniżyć, zamienić w kniazia, uczynić kniaziem.

Poko, pokoć, póki.

Pokochanie, zachwyt, ukontentowanie.

Pokocić się, potoczyć się.

Pokojny, pokojen, [379]pokojowy; przyjazny, życzliwy.

Pokoleć, pograbieć, posztywnieć od zimna.

Pokoleić, pojechać koleją.

Pokolony, pokłóty.

Pokołczeć, p. Pokoleć.

Pokołon, kieszeń sięgająca po kolana.

Pokomosić, pokłócić, pojątrzyć.

Pokon, pokuna, początek.

Pokonewskie, pokonewszczyzna, p. Pokoniowszczyzna.

Pokonić, opatrzyć w konie.

Pokoniowszczyzna, zamiana powinności służby osobistej konnej na pieniądze.

Pokoperzać, przegrabiać liście.

Pokopki, pora kopania kartofli; wybieranie resztek kartofli.

Pokora, żałoba, zdanie się zabójcy na łaskę i niełaskę mściciela zabitej ofiary.

Pokorać, podołać.

Pokorzyć, robić pokornym, upokarzać, ukrócać, przycierać rogów.

Pokosza, pokos.

Pokoszać, pokoszywać, kosić raz za razem.

Pokoszczać, pokościć, pokostować, powlekać pokostem.

Pokoszłać, poczochrać, potargać.

Pokowiec, szkopek.

Pokoźlić (czoło), nachmurzyć, zasępić, zmarszczyć.

Pokój, przen. zabawa, przyjęcie.

Pokórać, wskórać, poradzić sobie.

Pokrademcy, pokradejemcy, pokradziomo, ukradkiem, chyłkiem.

Pokrajki, skrajności, ostateczności.

Pokraka, 1) na kogo krakanie, szemranie, pomruk; 2) zwada, kłótnia; 3) smutny koniec.

Pokrakować (nied. od pokroczyć), krocząc postępować.

Pokraśny, pokaźny, poczesny, ozdobny, piękny; zaszczytny.

Pokrątka, nerka.

Pokrążać, krajać w krążki.

[380]Pokrektywać, postękiwać.

Pokresić, 1) pokreślić; 2) obejść, zwiedzić.

Pokręt, obrzucenie ściegiem, okrętka.

Pokręta, placek.

Pokrętka, 1) p. Pokrątka; 2) korbka.

Pokrocz, pokrok, krok, stąpnięcie, posunięcie się o krok.

Pokrop, całun.

Pokroś, pokróź, z powodu czyjego, przez kogoś.

Pokrotki, nerki.

Pokrów, futerał, okrycie.

Pokrszyć, pokruszyć.

Pokrwawa, odblask krwawy, łuna, zorza.

Pokryciec, człowiek skryty, nieszczery, obłudny.

Pokryctwo, pokrytość, skrytość, obłuda, hypokryzja.

Pokryjemu, pokryjemką, pokryjomko, pokryjomu.

Pokrytka, dziewczyna uwiedziona (nie mogąca chodzić z odkrytą głową).

Pokryto, w ukryciu.

Pokryty, 1) obłudny, nieszczery, udany, fałszywy; 2) ciemny, zagadkowy, tajemniczy.

Pokrzep, pokrzepek, pokrzepienie, posiłek.

Pokrzepczyć, pokrzepczać, pokrzepić.

Pokrzepczyzna, skrzepnięcie, stężenie, zamarznięcie.

Pokrzesać w znacz. pokrzepiać, wzmacniać, posilać.

Pokrześlić, pokrześlać, pokreślić.

Pokrzosać, pokrzesać.

Pokrzywnik, dziecię nieprawego łoża, bękart.

Poksiężyć, wyświęcić na księdza, zrobić księdzem.

Poksyknąć, ksyknąć, syknąć.

Pokszyk, poksyk, syknięcie.

Pokucie, pokącie, miejsce poczesne w chacie.

Pokuczać, dokuczać o pośpiech.

Pokum, kum, kmotr, kompan, kamrat; pomocnik, sojusznik, wspólnik.

Pokunsztować, popróbować sztuki.

Pokupa, odkupienie.

[381]Pokupić, 1) zakupić hurtem, wykupić; 2) zapłacić karę sądową, opłacić się.

Pokupnik, przekupień.

Pokurć, mieszaniec (pies).

Pokurstać, ponukać, ponaglić.

Pokurzyć, w znacz. uciec, drapnąć aż się zakurzy. P. się, zakurzyć się, ulecieć tumanem, rozsysięrozsypać się w perzynę.

Pokusa, w znacz. 1) kusiciel, kusicielka; 2) widziadło senne, mara, strach, widmo; szatan, zły duch.

Pokusiciel, kusiciel.

Pokusić, pokuszać, pokosztować, spróbować; przen. doświadczyć, wypróbować.

Pokuska, mara, strach, straszydło.

Pokusny, kuszący.

Pokuśliwy, ponętny, zachęcający, wzbudzający pożądliwość.

Pokuśnik, pokuśniak, kusiciel.

Pokwap, pokwapa, pokwapienie, skwapliwość, pośpiech.

Pokwapliwy, skwapliwy.

Pokwity, pokryty kwiatami.

Pol (łac. polus), biegun ziemski albo niebieski; przen. świat.

Polakerja, junakierja, buta polska.

Polanica, podpłomyk.

Polanina, polana, pole wśród gór albo lasów.

Polano, 1) miara długości, łokieć; 2) niezdara, bałwan, głupiec; 3) ogon wilka.

Polatka, blaszka, cętka, cekin do ozdoby głowy albo stroju kobiecego.

Polatosi, przyszłoroczny.

Polatować, polatywać.

Polcza, zagon.

Pole, podle, obok. P-em, w otwartym polu (bitwa).

Poleboczny, poboczny, uboczny, postronny.

Polecać się, zalecać się, umizgać się, przymilać się.

Polednia, żerdzie w chacie, umocowane zamiast półki, do wieszania różnych rzeczy; przen. zawiesić na P-ni, puścić w niepamięć.

[382]Poległość, spadzistość, pochyłość; rozległość, rozgałęzienie.

Polekka, zlekka, powoli, pocichu.

Polem, w otwartym polu (bój).

Polenica, polana.

Polenie, polanie; śmigus, dyngus.

Poleń, p. Polednia.

Polepszyć (w targu), dołożyć, postąpić, dać więcej, podnieść cenę.

Poler, polor, połysk, ogładaogłada.

Polerowańszy, bardziej polerowany, bardziej ogładzony, bardziej okrzesany, oświeceńszy.

Polerowny, 1) polerowany, wygładzony, błyszczący; 2) okrzesany, ukształcony, oświecony, ucywilizowany.

Poleśny, pozostały po lesie.

Poletko, pólko, grunt jednego włościanina.

Polewica, polewka, sos.

Polewnik, buljon, rosół.

Polęże, polegnie.

Polica, półka; składać jak na P-cę, zwalać na kogo winę.

Policja, w znacz. 1) rządzenie miastem albo państwem; 2) polityka; 3) polityczność, grzeczność, dobre ułożenie.

Policzek, w znacz. 1) brzeg, strona; 2) przyczołek; 3) pośladek; 4) przen. wypukłość, wyniosłość.

Policzyć, 1) na kogo, zwalić na kogo, przypisać komu; 2) wyliczyć, obliczyć; 3) poruczyć, powierzyć, oddać, P. się za kogo, za co, poczytać się, zaliczyć się do.

Polisty, równy, płaski.

Poliszyć, uczynić lichym, poniżyć, upośledzić.

Polita, polor, ogłada, cywilizacja.

Politunek, politowanie.

Politura, bibuła, makulatura.

Politycki, polityczny.

Polityzm, grzeczność, komplement.

Polizinki, przysmaki, łakocie.

Polizować, polizywać.

Polok, p. Połok.

Polonik, garnek do mleka, dzieża.

[383]Polotek, listek, blaszka.

Polotny, 1) górnolotny; 2) powiewny, lotny.

Polowacz, polowiec, myśliwy, strzelec.

Polować, w znacz. walczyć w polu, wojować, bić się, odznaczać się na polu bitwy; przen. bujać, wzlatać.

Polowiczko, polówka, polowańko, polowanie.

Polski, polny.

Poltynek, mały pulpit do robót kobiecych.

Polub, 1) polubienie, upodobanie, gust; 2) ulubieniec, kochanek; amator, miłośnik, zwolennik; 43) P-by, miłostki, romanse.

Polubić się, 1) podobać się; 2) przymilić się.

Polubieniec, polubnik, po lubowlecpolubowlec, ulubieniec, kochanek.

Polubność, skłonność, upodobanie, namiętność, pożądliwość.

Polubownik, 1) sędzia polubowny, rozjemca; 2) amator, miłośnik, zwolennik, wyznawca.

Polutować, polutować się, politować się, zlitować się.

Polżejszyć, zrobić lżejszym, ulżyć.

Polżyć, 1) p. Polżejszyć; 2) zelżeć, sfolgować; 3) pohańbić, zhańbić, sponiewierać; 4) pofukać, połajać.

Połabie, kraj nad Łabą (Elbą).

Poład, ład, porządek.

Połam, odłam, kawał, bryła.

Połanek, połanik, półłanek, połowa łanu, mały łanek.

Połap, pułap.

Połapa, połapeć, połapka, pułapka.

Połapić, złapać, przyłapać, schwycić, pojmać; ogarnąć, opanować.

Poławie, poławnik, 1) poduszka, materac na ławę; 2) ławeczka, nizka ławka.

Połączka, połąka, połączenie, zespolenie, kombinacja.

Połdnia, południe.

Połebek, uderzenie po głowie.

Połek, 1) półk; 2) połowa.

[384]Połetek, mały połeć.

Połka, szczapa; powłoczka; połowa.

Połnia, pełnia.

Połoga, 1) podłoga; 2) stok, pochyłość, spadzistość.

Połogo, zgodnie, skromnie, pokornie.

Połoh, pawilon.

Połok, żarłok, obżartuch.

Połom, 1) złom, łom, odłam, ułamek, szczątek; 2) wyłom w górach.

Połomić, połamać.

Połomny, posłuszny, zgodny, skłonny do ustępstw.

Połon, 1) niewola, jasyr; 2) łup, zdobycz.

Połonianin, połoniennik, jeniec, braniec, niewolnik.

Połonica, truskawka.

Połonina, p. Płonina.

Połonka, przerębel, miejsca niezamarznięte na wodzie.

Połonny, zdobyczny.

Połos, wąż, gad.

Połowicą, połowicznie, w części, niezupełnie.

Połowiczki, uczta, biesiada.

Połowień, drobny pieniądz, halerz, obol.

Połowinnik, połownik, półłannik, półkmieć, mający połowę tego gruntu, co kmieć cały.

Połowity, powolny.

Położenie, w znacz. 1) podłoga, posadzka; 2) względy, wzięcie, zachowanie, mir; 3) zasada, racja; 4) przesłanka, premisa; 5) rozdział w książce; 6) założenie (w komedji).

Położnica, w znacz. 1) nałożnica; 2) łożnica, łoże.

Położnik, człowiek chory obłożnie.

Położnoprosty, poziomy, horyzontalny.

Położyć, pokładać, w znaczznacz. 1) odrzucić, zarzucić, zaniechać; zwrócić; 2) złożyć, przedstawić, okazać, pokazać; wnieść, podać; 3) postawić, ustanowić, ustalić, określić, oznaczyć; 4) poskromić; 5) wyłożyć, wysadzić, obić, pokryć; 6) lec, polec; 7) P. co na czyjej woli, zdać na nią, P. obóz, założyć.

[385]Połub, tułów, kadłub, trup.

Połudenek, podwieczorek dla ludzi, pracujących w polu.

Połudzieniec, południowiec.

Połudzienny, południowy.

Połuń, południe.

Połup, połupienie, grabież, rabunek.

Połupić, złupić, obedrzeć, ograbić, zniszczyć.

Połuśledzie, pół morgi.

Połuwłoczek, pół włóki.

Połyk, połykanie, połknięcie, łyk.

Połykał, połykacz, pochłaniacz, pożeracz.

Połykałki, kluski.

Połyskny, połysny, połyskujący.

Pomagran, pomagranat, malogranat, jabłko granatowe.

Pomale, wkrótce, niebawem.

Pomalej, powolniej.

Pomana, zły duch, szkarada, pokraka.

Pomarlica, mór, pomór, zaraza.

Pomarlisko, cmentarz, pustkowie.

Pomaszczywać, pomaszczać.

Pomazownik, 1) zapaśnik, który przed walką kazał się nacierać olejkami; 2) lekarz dawny, leczący wyłącznie wcieraniem maści.

Pomażyć, pomazać, uwalać.

Pomek, 1) pomknięcie, posunięcie; 2) sidło, sieć mała do łowienia ptaków. Na P.-ku, 1) na podorędziu, tuż, blizko; 2) na końcu języka, tylko co wymówićwymówić.

Pomerskać, osmagać, oćwiczyć, ochłostać.

Pomętlić, pomętlować, pomącić, powikłać, pogmatwać, pokręcić.

Pomian, hasło, godło, parol.

Pomiana, kłótnia, skandal, awantura.

Pomianka, wzmianka, napomknienie.

Pomiar, pomiara, 1) wymiar, rozmiar, miara, granice; 2) dział, udział; 3) proporcja, stosunek, symetrja; 4) umiarkowanie, [386]wstrzemięźliwość. P.-em, pomiernie, umiarkowanie. Nad P., nadmiernie, niepomiernie, zbyt, zanadto.

Pomiarkować, 1) porównać, przystosować, zestawić; 2) pogodzić, pojednać, wyrównać; 3) zmiarkować, domyślić się. P. się, 1) obliczyć swe siły, wziąć w rachubę; 2) przyjść do równowagi; przystosować się, dopasować się.

Pomiarkowanie, 1) ustosunkowanie, pogodze niepogodzenie; 2) rozpoznanie, rozpatrzenie, wyrozumienie; 3) stosunek, proporcja; 4) umiarkowanie, miara, wstrzemięźliwość, upamiętanie.

Pomiatywać, 1) zamiatać; 2) porzucać, pomiatać, poniewierać.

Pomiecha, przeszkoda, zawada.

Pomiechrać, pomechacić, potargać, pomiętosić.

Pomiecić, zrumienić.

Pomiedzie, pogranicze.

Pomienić, pomieniać, nazwać po imieniu, wymienić, wspomnieć.

Pomiernik, miernik, geometra.

Pomierzchliwy, zmierzch rozpościerający, zaciemniający, zamraczający.

Pomierzchłość, pomierzchpomierzch, zmierzch, mrok.

Pomierzyć, p. Pomirzyć.

Pomieszać się z kim, wdać się, zaangażować.

Pomieszek, pomieszanie; przymieszka, domieszka.

Pomieść, p. Pomiotać.

Pomięć, pamięć.

Pomiętać, pamiętać.

Pominąć, przeminąć, zejść.

Pomioła, pomiotło, popychadło.

Pomiotać, porzucić, cisnąć; poronić.

Pomiotek, 1) dziecko, urodzone nieżywe; 2) poronienie.

Pomiotło, miotła na długim kiju; przen. popychadło; być w P.-tle, w poniewierce, w pogardzie.

Pomirzyciel, uśmierzyciel, ten, który godzi.

Pomirzyć, pogodzić, pojednać, uśmierzyć.

Pomkły, 1) pomklisty, [387]pomykalny, przesuwalny, ruchomy; 2) posunięty, podeszły.

Pomknąć, pomykać, w wyr. P. dalej sprawę, przenieść ją do wyższej instancji, zaapelować; P. czego, poprowadzić dalej, rozszerzyć; P. czasu, terminu i t. p., odwlec, przedłużyć, odroczyć; P. się, pospieszyć się, uciec; zdarzyć się, poszczęścić się; P. się do czego, dążyć, ubiegać się.

Pomknienie roku, odroczenie sprawy.

Pomłodszy, młodszy.

Pomłoska (czesk.), słodycz, przysmak.

Pomłożyć, pomroczyć.

Pomłótny, obfity w ziarno, omłotny.

Pomniony, pamiętany, pamiętny.

Pomnożenie, rozwój, postęp.

Pomnożyć, w znacz. porodzić, wydać na świat.

Pomnóżca, pomnożyciel.

Pomocen, pomocny.

Pomoceństwo, pomoc.

Pomorańcza, pomarańcza.

Pomort, dawny instrument dęty, o grubym głosie, fagot.

Pomorzyć, zgładzić ze świata.

Pomoskwić, zruszczyć.

Pomosta, pomoszczenie, pomost, podłoga.

Pomowa, 1) posądzenie, obmowa, potwarz; 2) oskarżenie, obwinienie.

Pomowisko, przymówka, przygryzka.

Pomóc, pomagać, 1) komu czego, pomóc komu w czym, być czyim wspólnikiem, uczestnikiem w czym. P. komu życia, żyć z kim, być mu towarzyszem życia; P. komu prawa, poprzeć czyje prawo, przyznać komu prawo; 2) P. za kim, za czym, stać przy nim, trzymać za kim stronę, popierać kogo; P. komu z czego, wybawić, wyrwać, ocalić.

Pomówiciel, obmówca, oszczerca, oskarżyciel.

Pomówić, pomawiać, 1) rozpuścić wieść, nagadać; 2) P. kogo o co albo w czym, posądzić, [388]oskarżyć; 3) P. po kim, za kim, powtarzać, podrzeźniać; 4) P. kogo komu, przyrzec.

Pomówienie, skarga, obwinienie.

Pomówisko, posądzenie, obmowa, potwarz, oskarżenie.

Pompadura, woreczek kobiecy do robót.

Pompasty, pompatyczny, wystawny, świetny; butny, dumny, napuszony.

Pomponat, człowiek pompatyczny, pyszałek.

Pomroczku, o zmroku.

Pomrowie, p. Pandrów.

Pomróz, 1) przymrozek; 2) dreszcz, mrowie.

Pomróżyć się, nachmurzyć się.

Pomsta, kara za zabójstwo.

Pomszcza, pomsta, zemsta.

Pomścić kogo, czego, pomścić się, zemścić się, odpłacić za kogo, za co.

Pomucha, pomorek, mór, zaraza; przen. choroba, nieszczęście, klęska.

Pomusić, pomuszać, przymusić, zmusić.

Pomuskawać, pomuskować, pomuskiwać.

Pomuszny, pomorowy, morowy.

Pomy, pójdźmy.

Pomyczny, pochopny, skory.

Pomyślawać, pomyśliwać, pomyślać, przemyśliwać.

Pomyślność, zdolność myślenia.

Pomyślny, w znacz. 1) możliwy do pomyślenia, wyobrażalny; 2) pomyślany, przypuszczalny, fikcyjny.

Pomyślunek, pomyślenie.

Ponadboleść, bol nad bóle.

Ponarzać, zanurzać, pogrążać.

Po nasku, po naszemu, jak u nas.

Ponazmitować, ponazmiatać.

Ponażyć, poobnażać, poodkrywać.

Ponderować, utrzymywać w równowadze, balansować.

Ponewka, panewka, przen. tyłek, zadek.

Ponędzić, poprzyprowadzać do nędzy.

[389]Ponękać, pobudzić, przynaglić.

Ponęta, podnieta, pobudka.

Ponieczcić, zbezcześcić, zniesławić, znieważyć, pokalać.

Poniemusem, poniewolnie, przymusowo, gwałtem.

Ponieważ, w znacz. chociaż, lubo, jakkolwiek.

Ponieważyć, ponieważać, znieważyć, sponiewierać, lekceważyć.

Poniewierca, poniewierek, poniewierający się, tułacz.

Poniewitrze, pojutrze.

Poniewolić, poniewolać, poniewalać, 1) zmusić; 2) wziąć do niewoli.

Ponik, 1) podziemne koryto rzeki lub strumienia; 2) strumyk, wynikający z pod ziemi; 3) źródło, ścieżka kryta, podkop; 4) kłopot, ambaras, przykrość, awantura; 5) sidło na ptaki.

Ponikać, znikać.

Po nim, za nim (ścigać).

Poniż, poniżu, poniżej, nieco niżej.

Poniżyć, poniżać, 1) nieco zniżyć, obniżyć; 2) upokorzyć, upośledzić; 3) przynieść ujmę, zhańbić; 4) P. prawo czyje, znieść, skasować, uchylić.

Ponno, pono, podobno.

Ponocek, północ.

Ponocnica, praca nocna, ślęczenie po nocach.

Ponocnik, 1) włóczący się po nocach; 2) lunatyk.

Ponocny, nocny, czuwający po nocach.

Ponocować, 1) pracować w nocy, ślęczeć po nocach; 2) odbywać straż nocną.

Ponor, czerw, robak.

Ponos, znoszenie, przenoszenie.

Ponośny, 1) przenośny, ruchomy; 2) haniebny.

Ponowa, 1) ponowienie, odnowa; 2) nowina; 3) pierwszy śnieg.

Ponoże, noga, pedał.

Pont, morze Czarne.

Ponta, (franc. pointe), broda śpiczasta, kozia bródka.

Pontał, pontalik, klamra kosztowna, węzeł, [390]ozdoba z drogich kamieni na szyi i w uszach.

Pontałować, przyozdabiać pontałami, przystrajać.

Ponurkiem, ponuro.

Ponury, w znacz. spadzisty, pochyły.

Ponurzeński, anabaptystyczny, nowochrzczeński.

Ponurznik, nowochrzczeniec, anabaptysta.

Ponurzyciel, chrzciciel.

Ponyta, ponury, z podełba patrzący.

Pońciec, pątnik, wędrowiec.

Poobiedzny, poobiedni.

Poogromić, uczynić ogromnym, bardzo powiększyć.

Poojczym, przybrany za ojca.

Po oku patrzeć, z boku, zezem.

Poomszykać, pooskubywać.

Poopejdać, poopowiadać.

Poosobnić, wyodrębnić, odosobnić.

Poostaty, pozostały.

Poósmny, poósmy, 1) za ósmym razem przypadający; 2) ośmiokrotny.

Pop, w znacz. kapłan nie.chrześcijańskiniechrześcijański, ofiarnik-ofiarnik.

Popachać, 1) poorać, 2) powąchać.

Popad, 1) wypadek, zdarzenie, traf; 2) napad, napaść; 3) atak, paroksyzm, przypadłość.

Popadliny, rozpadliny, szczeliny.

Popaniato, po pańsku.

Popar, 1) rozgrzanie ziemi nawozem; 2) ugor.

Popasować, popasać, zatrzymywać się na popas.

Popaść, popasę, spaść, wypaść; 2) strawić, pożreć, pochłonąć.

Popaśnica, nałożnica, nierządnica.

Popąchać (o psach), powąchać, powęszyć, powietrzyć. P. się, zwąchać się; przen. zmówić się, spiknąć się, wejść w konszachty.

Popądzać, popędzać.

Popchnąć, przemienić, przedzierzgnąć, przekształcić.

Popchnica, szuflada.

Popek, księżyna.

Popełnić, w znacz. 1) [391]dopłacić, uiścić; 2) spełnić, wykonać.

Popełzły, spełzły, spłowiały, wyblakły.

Popędny, popędliwy.

Popęzleć, pomarnieć, poniszczeć.

Popiąć, popinać, w znacz. dopiąć, osiągnąć.

Popielec, 1) popiół; 2) popiół poświęcany, którym posypują głowy w środę popielcową; 3) obrządek palenia ciała nieboszczyka.

Popiękrzyć, popiększyć.

Popijała, pijak.

Popilny, nieco pilny, nie cierpiący zwłoki, terminowy.

Popilować, popilnować.

Popiół, w wyr. w popiele leżeć, być w poniewierce.

Popis, spis, obliczenie.

Popisać, popisować, popisywać, w znacz. 1) sporządzić spis, listę, wykaz, inwentarz czego; 2) odbyć przegląd, mustrę, rewję; 3) spisać, napisać, ułożyć. P. się, podać się do spisu, zapisać się.

Popiskiwać, piszczeć.

Popisny, 1) mogący być popisanym, spisanym; 2) podlegający konfiskacie.

Popiśnik, spisujący, opisujący.

Popiwny, pijacki.

Popka, pupka, lalka z gałganków.

Poplata, 1) ogrodzenie, płot; 2) część sznurka, licyk.

Poplenić, pozabierać do niewoli.

Poplota, plecienie, plecionka; przewijanie, przetykanie.

Poplotły, posplatany.

Popłać się, pepłać się, babrać się, chlapać się.

Popłat, popłatność, wziętość, pokup, popyt, wartość.

Popłatek, pobór, podatek, opłata, czyszczynsz, danina.

Popław, 1) płynięcie, bieg, prąd, nurt; 2) łąka mokra, bagnista.

Popławny, spławny, zdatny do żeglugi.

Popłazać, pognębić, ujarzmić.

Popłonka, febra, gorączka.

[392]Popłuże, mórg, morga.

Popona, opona, przykrycie, dera; zasłona, kotara.

Popór, poparcie, podpora; podstawa, powód, racja.

Popraw, poprawiacz, moralista, zrzęda.

Poprawić, poprawiać czego czym, 1) potwierdzić, poprzeć, dowieść; P. sumieniem, przysiąc; 2) P. czego, podnieść, podwyższyć, postąpić.

Poprawnik, poprawiacz, mentor, moralista.

Poprawować, poprawiać.

Popręcina, długi pręt, żerdź, tyka.

Poproch, 1) miejsca stratowane; 2) ponowa, pierwszy śnieg.

Poprócha, pyłek, meszek, puszek.

Popróżnicy, popróżności, popróżnu, napróżno, daremnie.

Popróżny, próżny, daremny, płonny.

Poprzecz, p. Poprzek.

Poprzeczyzna, rozciągłość w poprzek.

Poprzeć, popierać, w zn. 1) podtrzymać, wzmocnić, pomnożyć, podnieść; 2) P. czego, potwierdzić, wzmocnić, 3) zaprzeczyć, zaoponować. P. się, 1) pomknąć, posunąć się, przedrzeć się; 2) skorzystać, podreparować się.

Poprzedca, poprzedziciel, poprzednik.

Poprzednie, naprzód; na przodzie, na czele.

Poprzedzanie, uprzedzanie.

Poprzedzeństwo, pierwiastek, zawiązek.

Poprzedzić co, przyjść zawcześnie, nadspodziewanie; przewyższyć co, ubiec co, zapobiec czemu.

Poprzek, poprzeki, przek, przeko, wprzek, napoprzek.

Poprzeka, sprzeczność, niekonsekwencja, wybryk; zdrożność, usterka.

Poprzestanek, poprzestanie, zaprzestanie.

Po przęczkę, w miarę, umiarkowanie.

[393]Poprzód, poprzodzi, przodziu, naprzód.

Popśnić się, popsnąć się, zepsuć się, nie udać się.

Poprzyjacielić, poprzyjaźnić, zaprzyjaźnić.

Poprzyjać, sprzyjać, okazać się życzliwym.

Popsić, zepsuć, zdemoralizować.

Popsocić się, popsuć się.

Popsować, popsuć.

Popudny, pierzchliwy, lotny, niestały, przenośny.

Popukały, popękany, potrzaskany.

Popuściały, pustoszący.

Poputny, pomyślny, sprzyjający.

Popych, popchnięcie, bodziec, pociąg.

Popyrszek, popierszek, śnieg mały.

Popysklać, popyskłać, powalać, pokalać.

Por, kanał, koryto, łożysko (rzeki); tor.

Pora, położenie, stan, sytuacja; miara, dobra miara. Na porze, na równi, jednakowo.

Porabek, porabię, (żeńsk. poraba), potomek raba czyli niewolnika.

Porać się, 1) krzątać się, uwijać ś., rzucać ś.; drzeć.

Poradca, doradca.

Poradlszczyzna, podatek od łanu, łanowe.

Poradnik, 1) p. Poradca; 2) radca z urzędu, rajca, radny.

Poradny, 1) umiejący radzić, dobrze radzący; 2) zaradny, roztropny; 3) któremu można dać radę, wykonalny; 4) odpowiedni, szczęśliwy.

PoradowanfePoradowanie, uciecha, pociecha, ukontentowanie. Uczynić P., złożyć życzenia, powinszować.

Poradzenie, rada, porada, narada.

Poradziciel, p. Poradca.

Poralne, poradlne, łanowe, podatek od łanu.

Poranić się, poraniać się, zabrać się do czego rano, wstać rano, pośpieszyć się zbyt wcześnie; przen. pośpieszyć się, pokwapić się.

Poranie, 1) poranek, ranna pora; 2) msza ranna, jutrznia.

Poranina, zamęt, zamieszanie.

[394]Poranu, rano, zrana, rankiem.

Poraz, poraza, porazka, porażka.

Porażka, utarczka, starcie się.

Porąbić, porębować, porąbać.

Porącz, obok, rzędem.

Porącze, poręcz.

Porączka, rączka.

Porchawka, ropucha.

Porębnik, drwal, rębacz.

Porębować się z kim, połączyć się.

Poręczać, 1) poruczać, polecać, oddać w opiekę; 2) rozkazać, zarządzić.

Poręcznik, poręczyciel.

Porękować się, podać sobie ręce.

Pornąć, pogrążyć się, zanurzyć się.

Porny, mocno pachnący, silnie woniejący; mający smak odurzający.

Porobić, w znacz. pomęczyć, pomordować; pokonać, zwyciężyć; zniewolić, zjednać sobie.

Porobny, łatwy do roboty.

Poroczki, 1) małe roki, sądy ziemskie; 2) roczny zapas z przeszłego roku, remanent.

Poroda, poród. Na p.-dzie, nigdy w życiu!

Porodnia, porodnica, przytułek położniczy.

Porodny, urodzajny, płodny, żyzny.

Porodziczka, porodzicielka, rodzicielka.

Porodzie, ród, plemiona, narody.

Porokować, wygadywać, łajać, gniewać się.

Porończę, płód przed czasem urodzony.

Porostek, kiełek, rostek.

Porosza, śnieg świeży, zanim zmarzł.

Porościć, uczynić obrosłym.

Porośl, poroślina, porost, miejsce porosłe.

Porozbyć, rozproszyć, pomarnować.

Porozumieć, porozumiewać, 1) pojąć, zrozumieć, pomiarkować, domyślić się; 2) P. komu, okazać się wyrozumiałym dla kogo, wejść w czyje położenie, zrozumieć kogo; 3) P. [395]kogo, podejrzewać, posądzać; P. się, spostrzec, dowiedzieć się.

Porozumienie, w znacz. 1) podejrzenie, posądzenie; 2) mniemanie, sąd, zdanie; 3) łączność, powinowactwo, pokrewieństwo, sympatja.

Porozumny, rozumny, racjonalny; logiczny.

Poroże, 1) rogi na głowie zwierzęcia. Potrząsać P-em, pokazywać komu rogi, stawiać się hardo; przen. hardość, buta; 2) rogi księżyca, półksiężyc, nów; 3) pocisk, strzała; broń, oręż.

Porożec, pocisk, strzała; oręż.

Porożysty, mający okazałe rogi, rogaty.

Poróbnik, porubca, cudzołożnik.

Porównać, porównywać, w znacz. 1) pogodzić, pojednać, załagodzić, wyrównać; pomiarkować się; 2) P. z kim, stanąć na równi, zrównać się z kim, dorównać komu.

Porównanie, w znacz. pogodzenie, pojednanie, załagodzenie; ugoda, układ.

Porówniczy, porównawczy.

Poróźń, poróźnie, zosobna, oddzielnie, w szczególności.

Port, w wyr. jest w dobrym P-cie, jest dobrej tuszy.

Porta, brama, wrota.

Portatyl, ołtarzyk przenośny z relikwjami.

Portbonera, bransoletka z drutu bez ozdób.

Portugał, 1) wielodukatowa sztuka złota; 2) jakaś szata kobieca.

Portugiera, legumina z jabłek na winie.

Portyra, 1) sień, przedpokój, kruchta; 2) portjera.

Porubie, więzienie.

PorubnlkPorubnik, porubca, cudzołożnik.

Porubstwo, nierząd, cudzołóstwo.

Poruch, ruch, poruszenie, wzruszenie.

Poruchać, poruchywać, poruszać.

Porucka, rzucenie podejrzenia na kogo.

[396]Poruczenie, 1) zlecenie, rozkaz, posłannictwo; 2) pełnomocnictwo, upoważnienie; 3) opieka, zarząd, komenda, dozór.

Poruczeństwo, 1) poruczenie, zlecenie, rozkaz, misja, posłannictwo; 2) ludzie, poruczeni komu, czyja komenda.

PorucznlkPorucznik, 1) pełnomocnik, namiestnik, komisarz, zastępca; 2) dawniej druga osoba po rotmistrzu w kawalerji, namiestnik.

Porucznistwo, porucznikostwo.

Poruszeństwo, poruszka, bunt, powstanie, ruchawka.

Poruszliwy, ruchomy, ruchliwy.

Poruszyć, poruszać, w zn. 1) wywołać, sprowadzić, sprawić; 2) naruszyć, złamać, zgwałcić. P. się w chorobie, wpaść w recydywę.

Poruszywać, poruszać.

Porwać, porywać czego, nabrać, zarwać; przen. zacząć pojmować, umieć.

Porwan, porwon, porwony (djabłu, katu, złej chorobie, wilkom i t. p.), niech go licho porwie! pal go kat! niech go djabli wezmą! P. Bogu, niech go Bóg ma w swej opiece! Bóg z nim! zostawmy to Bogu! niech go tam!

Porwaniec, 1) braniec, jeniec; 2) porywacz, łapacz.

Porwanka, kobieta wykradziona; branka.

Porwany, gwałtowny, popędliwy, prędki.

Porwisz, złodziej kradnący drobniejsze rzeczy, szkodnik.

Porwon, porwony, p. Porwan.

Porychlić się, pośpieszyć się.

Porynek, rynek.

Porywczy, w wyr. na porywczą, w porywczą, porywczo, naprędce, na poczekaniu.

Porywisty, porywający, pociągający.

Porywka, zatarg, waśń, swar, kłótnia, bijatyka. P.-ą, dorywczo, na ochotnika.

[397]Poryzać, przedrzeźniać, drwić; gderać.

Poryżać, gderać; Poryżać się wojną, straszyć, grozić wojną; p. Porżywać.

Porzazać, porzezać, pozarzynać.

Porząd, porzędu, porządek, szereg, kolej; na P., P-em, porządkiem, z rzędu po kolei, kolejno.

Porządek, porząd, stan, klasa, kasta, grupa, kategorja. P-ki, sprzęty, narzędzia.

Porządny, w zn. 1) normalny, zwyczajny, należyty, ważny, prawny, legalny; 2) urządzony według pewnych praw, utrzymywany w pewnym porządku.

Porządzić, porządzać, 1) urządzić, rozrządzić, zarządzić co, pokierować czym; 2) P. albo P. się, rozporządzać się, gospodarować na swą rękę, rozpościerać się.

Porząnny, porządny.

Porzec się, przysięgnąć się, zakląć się.

Porzeczysko, obmowobmowa.

Porzekać, przysięgaćprzysięgać, zaklinać, przeklinać.

Porzekadło, przysłowie.

Porzędzie, szereg, rząd.

Porzucić się, rzucić sięsię, paść, wpaść.

Porzut, pomiot; poronienie.

Porzutek, podrzutek.

Porzutka, opuszczona, porzucona.

Porzynać, narzynać, nadrzynać. P. się, przerzynając się torować sobie drogę, posuwać się.

Porżywać, odzywać się rżeniem.

Pos, pocałunek.

Posabiać, przywłaszczać sobie, przyswajać sobie, zagarniać.

Posad, 1) osada, siedlisko; 2) miejsce nowożeńców przy uczcie weselnej; 3) posag.

Posada, w znacz. 1) położenie, pozycja; 2) przedmieście, osada, miasteczko.

Posadka, gród, zamek, warownia.

Posadłowie, podwórze na wsi.

[398]Posadzenie, posiedzenie, sesja, narada.

Posadzić, posadzać, w zn. 1) P. kogo na sądzie, ustanowić go sędzią; 2) P. co czym, wysadzić, wyłożyć, obłożyć; 3) podsadzić, podłożyć.

Posag, w znacz. 1) uposażenie, zaopatrzenie, fundusz; 2) wartość, cena, zaleta, ozdoba; 3) naddatek, procent, nasypka.

Posądek, posądzenie.

Posądliwy, podejrzliwy.

Posąg, w znacz. postać, obraz.

Posążnik, robiący posągi, snycerz, rzeźbiarz.

Poschraniać, pochować, poukrywać.

Poseł pospólny, urzędowy, woźny, sługa miejski.

Posełka, posełkini, posełkinia, posłanka, posłannica; zwiastunka.

Posemek, posępny, ponury, surowy.

Posenno, posępnie, pochmurno.

Posetne, procent.

Posetnić, sto razy powiększyć, stokrotnie pomnożyć.

Posędzić, posądzić.

Posęp, posępność.

Posępieć, sposępnieć, stać się posępnym; posępnieć.

Posępisty, posępny, smętny, melancholijny.

Posępnica, melancholja.

Posępy, czas posępny, niepogoda.

Posiać się, posiewać się, osypać się, okryć się.

Posiad, siedzenie, posiedzenie.

Posiadlca, posiadający coś cudzego, przywłaszczyciel, uzurpator.

Posiadło, 1) posiadłość; 2) siedlisko, zamieszkanie, komorne.

Posiadły, opanowany, zabrany, zdobyty.

Posiadnik, posiadacz.

Posiągać, posiągnąć, posięgać, posięgnąć, posiąść.

Posiąść, posiadać, w zn. 1) siąść, osiąść, osiedlić się, zamieszkać; 2) P. kogo, usiąść wyżej, niż on. P. się, posunąć się, zrobić komu miejsce na siedzeniu.

[399]Posiecz, 1) posieczenie, rzeź; 2) poręb, zasiek, posieka.

Posieczyć, przeciąć posiekami czyli zasiekami.

Posieczysko, ściernisko.

Posiedka, altanka.

Posiedlić, osiedlić.

Posiedmy, p. Posiódmy.

Posiedzenie, w znacz. 1) siedzenie, miejsce urządzone do siedzenia; 2) posada, miejsce, zajęcie.

Posiedziały, zagarnięty, zabrany.

Posiedziciel, p. Posiadlca.

Posiedzienie, zawładnięcie, zagarnięcie.

Posiedziony, p. Posiedziały.

Posieka, 1) p. Posiecz; 2) polanka wśród lasu.

Posiekły, posiekany, porąbany.

Posielanka, włościanka.

Posielny, wiejski.

Posienny, posiewny, zdatny na posiew.

Posierpowaty, podobny do sierpa.

Posiestrzyć, zaprzyjaźnić jak siostry; połączyć miłością siostrzaną.

Posięgnąć, posięgać, 1) sięgnąć po co, pokusić się o co; 2) posiąść, zawładnąć, zdobyć.

Posiężne (ego), zuchwałe przedsięwzięcie.

Posilić się, zebrać większe siły.

Posilnić, zrobić silnym, wzmocnić.

Posiłeczny, posiłkowy, należący do posiłków; odwodowy.

Posiłek, w znacz. 1) zasiłek, pomoc, zapomoga; 2) posiłki, wojsko przysłane na pomoc albo stojące w odwodzie.

Posiłkownik, dający posiłki, sprzymierzeniec, sojusznik.

Posiostra, posióstra, krewna, kuzynka, siostra cioteczna.

Posiódmy, siedmioraki, z siedmiu pojedyńczych złożony.

Poskarpny, mało jedzący.

Poskądzić, p. Poskundzić.

Poskoczysty, poskokliwy, poskoczny, skoczny; prędki, nierozważny; dorywczy, pobieżny.

Poskromić się, uporać się z robotą, skończyć ją.

[400]Poskrudlić, pobronować, powlec.

Poskucić, 1) sprzątnąć, 2) dopomagać.

Poskundzić, zelżyć, zhańbić.

Poskuranie, korzyść, zysk.

Poskuta, posługa.

Poskwiernić, poskwirnąć, poplamić, pokalać, poplugawić.

Posłanek, posłaniec.

Posłanie, w znacz. list, żądanie, akt.

Posłanik, posłany, posłaniec, poseł.

Posłek, poseł.

Posłnąć, poślnąć, poślepnąć.

Posłodny, słodkawy.

Posłoń, strona słoneczna.

Posłuch, 1) podsłuch, podsłuchiwanie; P.-y, wywiady, zwiady.

Posłuszać, posłuchać.

Posłuszeństwo, w znacz. 1) hołd, czołobitność; 2) obowiązek, powinność; 3) władza, zwierzchnictwo, kompetencja, atrybucja; 4) obrządek, wyznanie, rytuał; 5) więzienie, ciemnica miejska.

Posłusznica, zakonnica, nowicjuszuszkanowicjuszka.

Posłusznik, 1) posłuszny, 2) poddany.

Posłuszny, służący, obowiązany do służby.

Posłużenie, służba, posługa, usługa.

Posłużnica, posługaczkaposługaczka.

Posłużnik, posługacz.

Posłużyć, zasłużyć, przysłużyć się.

Posmak, w znacz. 1) skosztowanie, spróbowanie; 2) gust, pociąg, słabość do czego.

Posmętkować, pomyśleć.

Posmiedzeć, pośniedzieć.

Posmycz, p. Posmyk.

Posmyczny, 1) pomykający, sunący, mknący, ślizgający się, rwący; 2) przebiegły; 3) prędki.

Posmyk, pomknięcie, posunięcie, muśnięcie; sus, posunięcie się.

Posmykacz, złodziej.

Posmykny, posuwisty, chybki.

Posmysł, 1) pomysł, pomysłowość, przemysł, przebiegłość, zmyślność, spryt, talent; 2) nałóg, narów.

[401]Posmyślny, przemyślny, zmyślny, przebiegły, sprytny.

Posobicą, jeden po drugim, kolejno, po porządku.

Posobność, 1) kolejne następstwo; 2) zgodność z sobą, konsekwentność.

Posobny, 1) następujący jeden po drugim, kolejny; 2) zgodny z sobą, konsekwentny.

Posoch, laska, kij, pałka, palcat.

Posoczyć, posocić, 1) oblewać posoką, broczyć, krwawić; 2) puszczać z siebie posokę, broczyć, juszyć, krwawić; 3) oskarżyć, obmówić, spotwarzyć, oszkalować.

Posok, posoka, krew rozlana, jucha; zupa z krwi, czernina.

Posoniak, mieszkający nad Sanem.

Pososzyzna, poradlne.

Posowa, 1) powała, sufit, sklepienie; 2) belka, łata.

Pospądzać, pospędzać.

Pospol, raz po raz.

Pospolicić, p. Pospolitować.

Pospolicie, w znacz. 1) w ogóle, pospołu; 2) nawzajem, wzajemnie.

Pospolitak, 1) człowiek z pospólstwa, prostak; 2) żołnierz z pospolitego ruszenia.

Pospolitnie, pospolito, pospolicie.

Pospolitość, 1) w znacz. wspólność; 2) ogół, społeczność, zzromadzenie,zgromadzenie, gmina; 3) rzeczpospolita, państwo; 4) pospólstwo. W P.-ci, w ogóle.

Pospolitować, 1) z kim, obcować, przestawać, utrzymywać stosunki; 2) oswajać, przyzwyczajać, otrzaskiwać; 3) 3)3) robić pospolitym, powszednim, lekceważyć.

Pospolitowanie, obcowanie, przestawanie, kompanja, stosunki, społeczeństwo, wspólność.

Pospolity, 1) jawny, 2) państwowy, narodowy. P. rzecz, rządy, rząd, zarząd państwa.

Posponować.,, bezcześcić, znieważać, kompromitować, wstydzić, przeklinać kogo.

[402]Posporzyć, przysporzyć, poszczęścić.

Pospólczy, należący do pospólstwa, gminny.

Pospólny, pospolity.

Pospólstwo, w znacz. 1) towarzystwo, obcowanie; społeczność, gmina; zgromadzenie, bractwo; 2) zgromadzenie, zebranie, zjazd, schadzka; 3) gmina, gromad a.gromada.

Posprawować, posprawiać.

Posprzecz, w poprzek.

Posta1. Posta, poczta, kurjerkurjer, goniec, stacja pocztowa.

Posta2. Posta, post, 1) placówka, posterunek, pozycja; 2) urząd, posada.

Postacić, postaciować, formować, kształtować, uosabiać.

Postać, w znacz. 1) gatunek, różnica, podział; 2) ród, naród, pokolenie, plemię; rodzina, familja, dom.

Postadnica, przodownica.

Postajać, nastawać, grozić.

Postanowić, w znacz. 1) postawić; 2) ustanowić, zamianować; 3) ustalić, utrwalić, uporządkować, ułożyć, uorganizować; 4) ugodzić się, ułożyć się, umówić się z kim; zamówić, nająć, zgodzić kogo, co. P. się, 1) usadowić się, zająć miejsce; 2) ustatkować się, opamiętać się, pohamować się, uspokoić się; 3) ustalić sobie byt, urządzić się, wstąpić w związki małżeńskie.

Postanowienie, w znacz. 1) umowa, układ, ugoda; 2) partja, małżeństwo, ożenek, zamążpójście; 3) układ, rozkład, plan, ustrój, ustawa, konstytucja, organizacja, system, położenie, pozycja, sytuacja; 4) P. nieba, powietrza, temperatura, klimat; 5) konstelacja; 6) P. ciała, kompleksja, temperament; budowa.

Postarz, pocztarz.

Postata, postawa.

Postatni, postawny, okazały.

Postaw, stan, położenie; porządek; ustawa, regulamin.

[403]Postawa, w znacz. 1) wystawa, wystawność, pompa, parada, okazałość, pycha; 2) postaw, osnowa, przędza podłużna w płótnie.

Postawać, znajdować się.

Postawą, na pozór, dla oka.

Postawić, w znacz. 1) postanowić, ustanowić, uchwalić; 2) zrobić, obrać, zamianować, wynieść na co; P. bój, wydać, wypowiedzieć, wyzwać kogo na bój; 4) P. na rok, stawić się na termin; stanąć. P. się, wystąpić okazale.

Postawnica, przodownica.

Postawnik, 1) przodownik przy koszeniu; 2) duża świeca na ołtarzu, przy katafalku; 3) wielki świecznik.

Postawny, 1) mający piękną postawę, dorodny, okazały; 2) przesadny, wyniosły, napuszony; 3) udany, pozorny, fałszywy.

Postąpać, podeptać, potratować.

Postąpić, w znacz. ustąpić, odstąpić.

Postękawać, postękować, postękiwać.

Postępek, w znacz. 1) ruch postępowy, posuwanie się; 2) postęp, awans, progres; 3) P. prawny, postępowanie.

Postępić, postąpić.

Postępny, 1) postępowy; 2) postawny, pokaźny, okazały, poważny.

Postłanie, posłanie.

Postmagister, postmajster, pocztmistrz.

Postnik, 1) przestrzegający postu; wigilja2) wigilja Bożego Narodzenia.

Postojalec, żołnierz będący tymczasowo na kwaterze.

Postolski, apostolski.

Postpas, wety, deser.

Postponować, lekceważyć, pomiatać.

Postrobić, wzmocnić, utwierdzić.

Postrobieństwo, wzmocnienie, utwierdzenie; wypoczynek.

Postroga, 1) przestroga, upomnienie; 2) opieka, piecza, straż.

[404]Postrożny, 1) strzegący, opiekuńczy; 2) ostrożny, oględny.

Postróżca, strzegący czego, stróż, opiekun.

Postrwagać, postrwożyć, potrwożyć.

Postrzebizno, p. Potrzebizno.

Postrzec, postrzegać, w znacz. przestrzec, ostrzec, napomnieć. P. czego, przestrzegać czego, zachowywać co.

Postrzedniczka, postrzegaczka.

Postrzegły, postrzeżny, dostrzegalny, widomy.

PostrzyżenlecPostrzyżeniec, mnich.

Postulacja, prośba, żądanie.

Postulator, adwokat.

Postulowany, domniemany, przypuszczalny.

Postura, wystawa, wystawność, przepych; duma, buta, pycha.

Posturzyć, popchnąć.

Postylarz, postyllsta, postylnik, autor postylli czyli wykładu ewangielji.

Posuć, posypać, wysypać, usypać.

Posukursować kogo, poprzeć, przyjść mu z pomocą.

Posuł, posuła, posuły, łapówka.

Posupić, posępić, zasępić.

Posupno, posępno.

Poswarek, poswark, waśń.

Poswat, swat, dziewosłąb.

Posydować, posedować, (łac.), posiadać.

Poszadzić, poczochrać.

Poszalić kogo, zrobić szalonym, odurzyć, otumanić.

Poszana, poszanowanie.

Poszanować kogo, dogodzić mu.

Poszansować się, poszańcować się, poszczęścić się, udać się, zdarzyć się.

Poszcie, 1) pójście; 2) pochodzenie, początek, rodowód.

Poszczerbać, poszczerbić.

Poszczęszczać, poszczęściać, obdarzać szczęściem, błógosławić.

Poszczęścienie, szczęście, powodzenie.

Poszczęśliwienie, szczęście, pomyślność.

[405]Poszczywać, często pościć.

Poszeciały, dziki, szalony.

Poszedzieć, posiwieć; osiwieć; zbieleć.

Poszelężny, wartujący szeląg.

Poszeptacz, szepczący do ucha.

Poszepny, poszeptny, powiedziany szeptem.

Poszerszeniały, oszroniały.

Poszesny, p. Poszóstny.

Posześć, usposobienie, skłonność.

Poszewy, pochyły, nachylony; nakrzywiony, zgięty.

PoszkodzenlePoszkodzenie, strata.

Poszkundzić, p. Poskundzić.

Poszlachciać, dodawać zacności, splendoru.

Poszlachcić, 1) uszlachcić; 2) uszlachetnić.

Poszlapać, podeptać, potratować.

Poszłapić, poszłapić się, poszkapić się, zbajać się, palnąć głupstwo; pomylić się, zawieść się.

Poszły, 1) który poszedł, odszedł; 2) pochodzący, wywodzący się od kogo; 3) P. na kogo, podobny do kogo, przypominający kogo.

Posznik, p. Pośnik.

Poszor, karm, pasza, furaż.

Poszósny, poszóstny, z sześciu pojedyńczych złożony.

Poszpacić się, oszpecić się.

Poszpeciciel, ten, co szpeci albo poszpecił.

Poszpocić się, potknąć się.

Poszpotać się, zawadzić, utknąć, potknąć się.

Poszpotem iść, opornie, coraz gorzej.

Poszta, poczta.

Posztarz, pocztarz.

Posztursać, poszturchać.

Posztychać, pokłóć, pobość.

Poszum, szmer.

Poszustnie, szastając się.

Poszwandrować, zbiec, ujść.

Poszwank, szkoda, uszkodzenie, klęska.

Poszwica, poszwa, powłoczka.

Poszwy, pochwa.

[406]Poszycać, pokpiwać.

Poszydzać, szydzić, podrwiwać.

Poszyjek, poszyki, uderzenie w szyję, w kark.

Poszyjkować, poszykować, bić po szyi, po karku.

Poszyplać, pogmerać się, poguzdrać się, pomarudzić.

Poszyto, dostatnio.

PośclałkaPościałka, pościel.

Pościan, cień rzucony na ścianę.

Poście, 1) pójście; 2) w czasie postu.

Pościebać, ponawlekać, nanizać.

Pościenie, miejsce w izbie przy ścianie głównej naprzeciw drzwi.

Poścież, ścieżka, aleja, chodnik, szpaler.

Poścignąć, 1) doścignąć, dogonić, dopędzić; 2) dosięgnąć, spotkać, zaskoczyć; 3) pojąć, dociec, zrozumieć.

Pośklanić, pośklenić, powlec szkłem, szkliwem, glazurą.

Poślad, poślady, zaczym, w tyle, na końcu, dalej, niżej; 2) później, potym, wreszcie, w końcu, naostatek; 3) gorzej, marniej.

Pośladek, w znacz. 1) koniec, ostatek; 2) następca, potomek.

Pośladować, 1) poszlakować, dojść za śladem, wyśledzić, wytropić; 2) następować, iść za czym.czym; towarzyszyć nieodstępnie, iść w parze.

Poślakować kogo w czym, posądzać o co.

Poślapać, npp. Poszlapać.

Pośled, p. Poślad.

Pośledni, w znacz. 1) tylni, zadni; 2) następny, późniejszy, ostatni, najnowszy; młodszy.

Poślednica, w zn. kłaść co w P-y, lekceważyć, postponować, stawiać na ostatnim planie.

Poślednie, później, potym.

Pośledny, pośledni.

Pośledzej, pośledziej, później, potym, nakoniec, wreszcie.

Pośledzi, ostatnim razem, teraz właśnie, obecnie.

Pośledzić, 1) pójść z tyłu, za kim, opóźnić się, [407]zostać w tyle; 2) wyśledzić, znaleźć, spotkać.spotkać, dostrzec.

Pośledź, p. Poślad.

Poślisko, p. Pusło^[17].

Poślizać się, poślizgiwać się.

Poślnąć, poślepnąć.

Poślubieniec, zaręczony, narzeczony, oblubieniec.

Poślubiwać, poślubować, poślubiać.

Pośluz, spadzistość, pochyłość.

Pośluzisty, pośluzny, pochyły, spadzisty.

PośmlatPośmiat, śmieci, wyrzutki.

Pośmiecić się, pośmiedzieć, pośniedzieć.

Pośmiedziały, pośniedziały.

Pośmienie, pośmiech, szyderstwo, pośmiewisko.

Pośmienny, pośmieszny, pośmiewny, szyderczy, drwiący.

Pośmiewacz, pośmiewca, szyderca, kpiarz.

Pośmigły, smagły, wysmukły, wiotki.

Pośniały, zbroczony, pośniedziały.

Pośnik, 1) p. Postnik; 2) lekka wieczerza postna; 3) jadło, strawa, potrawa; jarzynka, nowalja.

Pośnikować, 1) wieczerzać z postem; 2) jeść wieczerzę wigilijną.

Pośpiać, pośpieć, pośpiewać, 1) nadążać, zdążać, nie spóźniać się; 2) zdołać, podołać, poradzić, wskórać.

Pośpić, 1) pośnić, pomarzyć we śnie; 2) pospać się, pozasypiać.

PospiechaPośpiecha, pośpiech.

Pośrata, pożegnanie.

Pośratnąć, 1) spotkać, przywitać; 2) pożegnać; 3) przeżegnać, pobłogosławić; P. się, 1) zejść się, porozumieć się; 2) pojednać się, pogodzić się, pokumać się; 3) przywitać się; 4) pożegnać się.

Pośrodkować, pośrzodkować, być pośrednim, znajdować się w pośrodku.

Pośrzaciaj, w pośrzaciaj, naprzeciw komu, na spotkanie czyje.

Pośrzatnąć, p. Pośrześć.

[408]Pośrzągły, pochmurny, namarszczony, gniewny.

Pośrzednictwo, pośrednictwo.

Pośrzedniczo, pośrzednie, pośrednio.

Pośrześć (pośrzatnie, pośrzatł), spotkać się z kim, zabiec komu drogę.

Pośrzodek, pośrodek, środek.

Pośrzodkować, p. pośrodkować.

Pośrzodkownik, pośrednik.

Pośrzonić, poszronić.

Pośrzód, pośród.

Poświadczyć się, przeświadczyć się o czym, doświadczyć czego, wypróbować co.

Poświata, światło słońca lub księżyca.

Poświącać, poświęcać.

Poświątne, poświętne, grunt albo fundusz kościelny.

Poświątny, poświęcony.

Poświecenie, oświetlenie.

Poświetla, połysk, blask.

Poświetlać, połyskiwać, świecić się, jaśnieć.

Poświetnik, obieżyświat, bywalec.

Poświęcować, poświęcać, złożyć w ofierze.

Poświętny, poświęcony.

Poświstak, wietrznik, świszczypałka, narwaniec, sowizdrzał.

Poświstnica, wietrzna boginka.

Poświstować, poświstywać.

Potahły, podeszły w latach.

Potajemnik, potajnik, 1) skrytka, kryjówka, loch; 2) sprawa potajemna, schadzka potajemnapotajemna.

Potarcie, rana, skaleczenie, uszkodzenie na zdrowiu.

Potarczka, małe starcie, utarczka, bójka, bitwa.

Potarganiec, obszarpaniec, obdartus.

Potarżyna, następny dzień po targu, po jarmarku, P.-y, poprawiny.

Potaś, potaż (franc.), rosół, zupa.

Potąpca, potępiciel.

Potąpiać, potępiać.

Poteczna kara, poteczne, kara za pomyłkę przy wygłaszaniu roty przysięgi.

[409]Potemność, pora, okazja, sposobność.

Potemny, 1) potomny; 2) dogodny, przydatny, stosowny; 3) trafny; 4) powolny, zgodny.

Potera, poniewierka.

Poterak, marnotrawca.

Poterpać, poszarpać, potarmosić.

Potestat, potentat, mocarz, magnat.

Potępa, 1) potępienie; 2) obelga, znieważenie, poniżenie.

Potępca, potępicielpotępiciel.

Potępny, godny potępienia, grzeszny.

Potężliwy, potężny.

Potężnia, twierdza, warownia, więzienie.

Pothyczek, p. Potyczek.

Potka, 1) spotkanie, zetknięcie się z kim; 2) potyczka.

Potkana, potkany, utarczka, walka, bitwa.

Potkanie, 1) spotkanie; 2) potyczka.

Potkliwy, utykający w chodzie; chwiejny, niestały.

Potla, potąd.

Potłoczyciel, gnębiciel.

Potłumek, ciemięzca; łotr, nicpoń.

Potoczny, sposobny, odpowiedni. P. sąd, sąd nadzwyczajny.

Potok, 1) głębia w rzece; 2) bagno; 3) ropa, otok; 4) dolina obrośnięta drzewami, zagłębienie leśne.

Potomka, potomek płci żeńskiej.

Potomkowstwo, potomstwo.

Potonęły, potoniony, który potonął.

Potop, w znacz. toń, powódź, topiel, rozbicie na morzu, zatopienie; burza.

Potopiać się, tonąć.

Potopień, rozbitek, topielec.

Potorocza, potorok, straszydło, poczwara.

Potrafić, potrafiać, w zn. 1) w co, czemu, z kim, ugodzić w co, poradzić sobie z kim; 2) P. kogo, co, natrafić, spotkać, zastać, znaleźć; 3) utrafić, trafnie skopjować, naśladować; 4) odgadnąć, rozwiązać, dociec, [410]domyślić się. P. się, 1) z kim, spotkać się, zejść się; 2) przygodzić się, przytrafić się, zdarzyć się.

Potrafnie, w miarę, miernie, prawie.

Potrafny, potrefny, 1) trafny; 2) sprytny, możny, potężny; 3) wyszukany, dziwaczny.

Potrafować, p. Potrafić.

Potrawić, pomarnować, potracić.

Potrawie, potraw, otawa, siano z drugiego pokosu.

Potrawnica, poziomka.

Potrącić, pozabijać.

Potrączka, procent potrącony od pewnej sumy, dyskont.

Potrefić się, przytrafić się, zdarzyć się.

Potreskać, ukarać, skarać.

Potręcać, potrącać.

Potrójnik, trojak, trzygroszniak, trzygroszówka.

Potruć, w znacz. wyniszczyć, pomarnować, wygubić.

Potrwać, w znacz. 1) wytrwać, wytrzymać; 2) poczekać, pozostać, zatrzymać się.

Potrwogać, potrwożyć.

Potrząs, potrzęs, 1) potrząśnięcie, trzęsienie; 2) miejsce, potrząśnięte czym (np. nawozem); 3) rzecz potrząśnięta, rozrzucona (słoma, mierzwa); 4) trzęsidło, blaszka, cekin na głowie kobiecej.

Potrząsać, 1) czym przechwalać się, pysznić się. P. porożem, występować, hardo, dumnie.

Potrząsować, potrząsywać.

Potrzeb, potrzebizna, potrzeba, trzeba.

Potrzeba, w znacz. 1) wyprawa wojenna, wojna, walka, bitwa, kampanja, akcja wojenna; 2) sprawa, interes, sprawunek; 3) ubóstwo, bieda, niebezpieczeństwo; 4) obsługa; 5) z P.-y, z P.-bą, tyle, ile trzeba, dosyć.

Potrzebien, potrzebny.

Potrzebizna, potrzebizność, potrzeba, trzeba.

Potrzebizno (jest), potrzeba, trzeba.

[411]Potrzebizny, ubogi, potrzebujący.

Potrzebka, potrzeba.

Potrzebnik, neseser, toaletka podróżna.

Potrzecić, zrobić trzeci raz.

Potrzeć, przen. rozbić, zetrzeć, zgnieść, porazić. P. się z kim, zetrzeć się, spotkać się, zmierzyć się.

Potrzepany, potrzaskany.

Potrzesktać, p. Potreskać.

Potrzeźwiu, po trzeźwemu, potrzeźwu.

Potrzęs, p. Potrząs.

Potrzymać na słowie, zatrzymać dłużej.

Potuchnienie, potucha, pobudka, zachęta.

Potuł, tylko w wyr.: dać się, poddać się, iść w P.: spotulnieć, upokorzyć się, spokornieć, spuścić z tonu, upaść na duchu.

Potupa, podeptanie.

Potura, tułacz.

Poturać, tyrać, potrącać z kąta w kąt, popychać, poniewierać, pomiatać, marnować, trwonić. P. kogo, pokonać; P. komu, sprostać w czym.

Poturczak, poturnacy, poturmak, poturczeniec, sturczony, renegat.

Poturek, popychadło, kopciuszek.

Poturemne, opłata za uwięzienie i pilnowanie podsądnego.

Poturmaczeć, poturczeć.

Poturnacy, poturczony.

Potuszyć, potuszać kogo, komu, 1) napełnić otuchą, dodać serca; 2) zachęcić, podbechtać, podburzyć.

Potwarczyna, potwarnica, potwarczyni.

Potwarliwy, potwarczy.

Potwarnik, potwarca.

Potwarny, potwarzki, potwarzliwy, potwarzny, potwarczy.

Potwarstwo, potwarz.

Potwarz, w znacz. twarz, oblicze; wyobrażenie, obraz, postać.

Potwarznik, potwarca.

Potwarzyć, potwarzać kogo, spotwarzać, czernić.

Potwirdzić, potwierzić, potwirdzać, potwierdzić.

Potworacznie, dziwacznie.

Potworliwy, potworny.

[412]Potworny, podwójny, dwojaki.

Potworzy, potworny.

Potychmiast, potąd.

Potycz, potycze, tyka, żerdź do osaczenia wielkich sieci; przen. sidła, sieci, zasadzka.

Potyczek, pomyłka w powtarzaniu roty przysięgi.

Potyk, patyk.

Potyka, potyczka.

Potykacz, walczący w potyczce.

Potykać, zarzucać, obwiniać.

Potykiwacz, tykający.

Potykiwać, tykać, mówić «ty».

Potyrać, p. Poturać.

Potyrcze, p. Potorocza.

Poufać, 1) komu czego, powierzyć, powiedzieć w zaufaniu; 2) P. komu, czemu, zaufać komu, położyć w kim ufność, spuścić się na kogo, na co. P. się komu, powierzyć się, polecić się.

Poufała, poufnica.

Poufawać, poufywać, (niedok. od Poufać).

Pouka, nauka, napomnienie, przestroga.

Powa, pójdźwa, pójdźmy.

Powab, powaba, 1) powab, 2) wabienie, zachęta.

Powabiciel, powabnik, powabiający; prowokator.

Powabka, 1) powab; 2) wyzwanie na pojedynek.

Powagę czynić, dać komu, upoważnić go.

Pował, 1) Powaleniepowalenie, przen. pobicie, pogrom, na P., pokotem, pomostem; stosami, stertami, słać się P-em, uniżać się przed kim; 2) przestrzeń, rozłoga.

Powała, zawalenie.

Powałka, gniotka chleba, bułka, kołaczyk.

Powarz (powar+z), powróz.

Powasku, po waszemu.

Poważcze, opłata od wagi, wagowe.

Poważenie, 1) powaga, znaczenie, wziętość; 2) poważanie.

Poważny, w znacz. godzien poważania, czcigodny, szanowny, szanowany.

Poważyć, poważać, w zn. 1) rozważyć, zważyć, [413]rozeznać; 2) ocenić, uszanować, uczcić; 3) lekce poważyć, lekceważyć. P. się czego, odważyć się na co.

Powątpiony, zwątpiały.

Powciągnąć, powściągnąćpowściągnąć.

Powdowiały, owdowiały.

Powedzgać, powalać, pomazać.

Powet, powetowanie, odwet, wynagrodzenie.

Powiadać kogo, co, opowiadać o kim, o czym, sławić, opiewać kogo.

Powiadanie, w znacz. sprawozdanie, zeznanie, opowiadanie.

Powiadannica, opowiadanie, wieść, podanie.

Powiadomy, powiadomiony, świadomy.

Powiara, powiarek, zabobon, przesąd.

Powiatnik, p. Powietnik.

Powiatny, powiatowy.

Powiatowszczyzna, prowincjonalizm.

Powiatr, wiatr pomyślny.

Powiąz, powiązanie.

Powiązka, kombinacja.

Powicher, powichrzyca, burza, wicher gwałtowny, trąba powietrzna.

Powić co do końca, doprowadzić do końca, uskutecznić. P. się, puścić się w dal.

Powidanie, powidanie się, zobaczenie się, widzenie się.

Powiedacz, powiadacz, opowiadacz, mówca.

Powiedywać, powiadać.

Powielać, powielić, powiększać, pomnażać.

Powienie, powiew, podmuch.

Powienny, powiewny.

Powieranie, p. Powiara.

Powierca, powiernik, zaufany.

Powierstwo, wiara, zaufanie.

Powiersz, 1) powierzchnia; 2) powierzchownośćpowierzchowność.

Powierzch, powierzchowność, wygląd, pozór.

Powierzchny, powierzchowny.

Powierzyciel, powiernik.

Powiesić (głowę), zwiesić.

Powiesisty, zawiesisty, obwisły, zwieszający się.

Powiesny, wieś ogarniający.

[414]Powiestny, powieściowy, legiendowy.

Powieszenie, talizman, amulet.

Powieścić, przepowiedzieć, zapowiedzieć.

Powieść, 1) powiedzenie, odezwanie się, wyrażenie, zdanie, oznajmienie; 2) wieść, pogłoska, plotka, podanie; 3) zła lub dobra sława, reputacja; 4) przypowieść, przysłowie; 5) opowieść, opowiadanie.

Powietnik, współziomek z tego samego powiatu.

Powietny, powiatowy.

Powietrze, paraliż, porażenie.

Powietrznik, 1) chorągiewka na dachu, 2) puszczający się balonem.

Powietrzność, 1) wiatr, gaz; 2) przejrzystość, powiewność.

Powiewny wiatr, pomyślny, sprzyjający; przen. pomyślny, pożądany, szczęśliwy.

Powięgnąć, powiędnąć.

Powiększy, nieco większy.

Powięź, więź, uwięź, pęto; wiązka.

Powilić, powilać, pobałamucić.

Powinąć nogę, wywichnąć; przen. podciąć, podkopać.

Powiniać, obwiniać.

Powinnie, słusznie, należycie, bezwarunkowo, koniecznie.

Powinność, w znacz. 1) powinowactwo, pokrewieństwo; 2) szczegół, warunek, porządek konieczny.

Powinny, w znacz. 1) słusznie komu przypadający, należny, konieczny, musowy; 2) podległy, poddany, posłuszny, uległy, hołdowniczy; 3) powinowaty, krewny, pokrewny.

Powinowacki, powinowaty.

Powinowactwo, w znacz. powinność, obowiązek.

Powinowat, 1) powinowaty; 2) powinny.

Powinowatość, 1) powinowactwo; 2) powinność.

Powinowaty, w zn. powinny, należny.

Powinszowny, 1) [415]powinszowalny, gratulacyjny; 2) życzliwy, przychylny.

Powirzchni, powierzchowny.

Powiszować, pogmatwać, poplątać, pomieszać.

Powit, powitanie, pozdrowienie.

Powitek, 1) powijak; 2) powinięcie.

Powklękać, powkląkać, powklęsać.

Powłaczać, 1) powlekać; 2) powłóczyć, pobronować.

Powłocz, powłoka, pokrycie.

Powłoczny, 1) włóczący się, koczujący, włóczęga; 2) ciągnący się smugą, snujący się.

Powłok, sieć, przen. w wyr.: P-em, z P-em, powlekając, wlekąc, powłóczysto; przeciągle, przewlekle.

Powłoka, w znacz. 1) włóczęga, tułactwo, tułaczka; 2) zwłoka, odwłoka; 3) płaszczyk, pokrywka, pozór, maska.

Powłóczenie, powłóczyny, powłóczka, włóczęgostwo, tułactwo, tułaczka.

Powmiatać, powmiotać, powrzucać.

Pownętrzny, wnętrzny, wewnętrzny.

Powodnictwo, kierownictwo.

Powodny, 1) dający powód, nastręczający okazję, pochopny; 2) dający sobą powodować, powolny, nieoporny; 3) koń, prowadzony na powodzie, luźno; 4) dający powodzenie, pomyślny, sprzyjający; 5) powodowy, tyczący się powoda, pozywający do sądu.

Powodyr, 1) przewodnik, prowodyr, wódz; 2) bydlę idące na czele stada.

Powodzie, 1) powódź, wylew; 2) lejce, wodze.

Powodziec, dyszel.

Powojnik, powijak.

Powolej, powoli, wolno.

Powoleństwo, powolność, uległość, posłuszeństwo, potulność.

Powolić czego, pozwolić, przyzwolić na co.

[416]Powolniczek, powolny, uległy, posłuszny, potulny.

Powolny, w znacz. dobrowolny.

Powołanie, w znacz. 1) wyrok zaoczny; 2) hasło wojenne, parol.

Powołaniec, wybraniec.

Powołowczyzna, powołowszczyzna, rogacizna młoda, cielęta.

Powołowe, powołowszczyzna, danina, płacona panującemu od wołów.

Powoływać, wołać, wykrzykiwać.

Powonianie, powonienie, węch.

Powonić, powoniać, powąchać.

Powonny, 1) mający czuły węch; 2) wonny, pachnący.

Powoń, woń, zapach.

Powozanin, woźnica ruski.

Powoźnik, 1) powożący, woźnica; 2) jeździec.

Powoźny, 1) służący do powożenia; 2) (wiatr) pomyślny, sprzyjający.

Powód, w znacz. 1) powodzenie, pomyślność; 2) powodowanie, przewodnictwo, kierownictwo; 3) zachęta; 4) początek; 5) logika, rozum, sens; 6) rzemień, na którym prowadzą konia, lejc.

Powódzca, 1) przywódzca, wódz, przewodnik; 2) powodnik, poganiacz.

Powój, postać wydłużona (robak).

Powóz, w znacz. 1) wóz, fura; 2) jazda, przewóz, transport; 3) powinność dawania podwód.

Powóźca, powożący.

Powracać kogo, co, powodować kim, czym.

Powrotne, podatek od wrót, od bram.

Powrotnik, 1) recydywista; 2) upiór.

Powrozobiegun, linochód, linoskoczek.

Powrócić, zwrócić, skierować, pomknąć.

Powrót, 1) zwrot; 2) skręt (drogi).

Powróżka, wróżba, przepowiednia.

Powstać, 1) P. na królestwo, wstąpić na tron, P. z czego, od czego, [417]otrząsnąć się z czego, odstąpić od czego, porzucić co.

Powstydać się, powstydzić się.

Powszebytni, powszebytny, zawsze trwający, wieczny, nieustający, nieskończony.

Powszechnik, członek kościoła powszechnego, katolik.

Powszechny, w znacz. 1) ogólny, publiczny, nie prywatny; 2) czynić się z kim P-ym, pospolitować się, poufalić się, kumać się.

Powszedniebytni, p. Powszebytni.

Powszedniowy, powszedzienny, powszedni.

Powściąg, powściąga, powściąganie; hamulec, wędzidło; zatrzymanie czego.

Powściągniciel, powściągacz, powściągający.

Powtór, 1) odtworzenie, kopja, odbitka, konterfekt; 2) powtórnie, nazad.

Powtórka, w wyr. na P-ę, na P-i, powtórnie.

Powydrażać, powydrążać.

Powyk, zgiełk, wrzawa, hałas.

Powyryjać, powyrzynać, powydłubywać.

Powyszać, powyszować, powyszszać, powyższać, wywyższać.

Powyższać, nadawać większe znaczenie.

Powyższenie, znaczenie, powaga.

Powyższenność, powyższoność, wyniosłość, pycha, buta.

Powzdać, powzdawać, 1) oddać, przekazać, zdać, złożyć w czyje ręce; 2) P. się od kogo, oddalić się.

Powzdłużny, podłużny, podługowaty, wydłużony, smagły.

Powzwyż, u góry, w górze, wyżej, powyżej.

Pozad, 1) w tyle, z tyłu, w tył; na ostatku, na końcu; 2) potym, później, poniżej.

Pozadni, zadni, ostatni, końcowy.

Pozadowy, zadni, tylny.

Pozadzierżać, pozatrzymywać.

[418]Pozadź, p. Pozad.

Pozajrzeć, pozazdrościć.

Pozakląkać, pozaklękać, pozaklęsać.

Pozalić, omaścić, okrasić.

Pozałoński, pozaprzeszłoroczny.

Pozaniewczera, przedwczoraj, pozaonegdaj.

Pozapamiętywać, pozapominać.

Pozaprawować, pozaprawiać.

Pozaraszczać, pokryć roślinnością.

Pozawić, zawinąć.

Pozbadliwy, pojętny do nauczenia się.

Pozbadnąć, pozbadać, pozbaść, 1) dorwać się do czego, dopaść; 2) pojąć, zrozumieć; 3) opanować kogo, brać górę nad kim, przywyknąć do wyśmiewania kogo.

Pozbawić kogo, puścić, zwolnić.

Pozberkiwać, pobrzękiwać.

Pozbyć, pozbawić.

Pozdać się, poddać się (na wojnie).

Pozdajać, złożyć w całość.

Pozdarzyć się, pozdarzać się, 1) zdarzyć się, przytrafić się; 2) udać się, poszczęścić się.

Pozdno, poździe, późno, opieszale. P-y, późny.

Pozdrowa, pozdrowienie.

Pozdrowić się, poprawić się na zdrowiu.

Pozdrówkać, pozdrowić.

Pozewka, wezwanie do sądu.

Poziem, poziom.

Poziemka, pozimka, poziomka.

Poziemny, 1) rosnący, czołgający się po ziemi, ziemny; 2) lądowy, nie wodny; 3) ziemski, gruntowy, łanowy; 4) poziomy.

Pozimek, wiosna.

Pozimk, pozymk, koniec wiosny.

Poziornie, poziorno, widno, otwarto.

Poziór, dozór, baczenie.

Pozłotowina, pozłota, złocenie, ozdoba złocona.

Pozmarle, po śmierci, po zgonie (ojca).

Poznać, zeznać, wyznać, przyznać się.

Poznak, poznaka, znak, oznaka, wskazówka.

[419]Poznawacz, poznawca, badacz.

Poznawni, poznawczyni.

Pozno, poźdo.

Pozny, późny.

Pozobać, pożobać, podziobać.

Pozoczyć, zoczyć, zobaczyć, spostrzec.

Pozorczyk, pozorek, pozór.

Pozorność, widok, perspektywa.

Pozorny, w znacz. 1) dostępny dla oka, zdaleka widoczny, otwarty; 2) pokaźny, poczesny, okazały, świetny, piękny.

Pozorzysty, okazały, świetny.

Pozostalec, pozostałek, pozostały po kim, niedobitek.

Pozór, w znacz. 1) spojrzenie, wejrzenie; wzrok, oczy; 2) baczność, uwaga, wzgląd; 3) widok, perspektywa; 4) przykład, wzór.

Pozrzeć, spojrzeć.

Pozuszyć, udawać jakiś czas zucha.

Pozwalać, w znacz. przyznawać.

Pozwierzchni, pozwierzchny, pozwierzchowny, pozwirzchni, powierzchowny; z góry pochodzący.

Pozwola, upamiętanie.

Pozwolić się, zechcieć być, pozostać.

Pozyskować, pozyskiwać; dostać, otrzymać. P. szkodę, odzyskać, naprawić szkodę.

Pozyszczenie, pozyskanie.

Pozytura, położenie, postawa.

Pozywacz, powód, oskarżyciel.

Poźdrzeć, spojrzeć.

Poździć, późnić, opóźniać.

Poździe, późno, za późno.

Poździeć, zapodziać, zaprzepaścić.

Poźrzany, pożarty.

Poźrzeć, 1) spojrzeć; 2) pożreć.

Poźrzyciel, pożerca.

Pożałowanie, w znacz. datek, ofiara, zasiłek.

Pożar, żar.

Pożartki, żarty, drwinki,drwinki.

Pożarzysty, palący, płomienny, ognisty.

Pożądacz, pożądający.

Pożądliwy, w znacz. pożądany, upragniony.

[420]Pożądnąć, pożądać.

Pożądność, pożądliwość.

Pożądny, pożądliwy; pożądany.

Pożdać, poczekać, zatrzymać się.

Pożec, (żże, żegł), spalić.

Pożega, pożoga, pożar.

Pożegać, popalić.

Pożegnać, pożegnawać, w znacz. pobłogosławić.

Pożegnanie, błogosławieństwo.

Pożegnaniec, pomazaniec, duchowny, błogosławiony.

Pożegnany, błogosławiony, uwielbiony.

Pożenąć, pogonić, popędzić.

Pożer, żer, pastwa, pasza, strawa.

Pożeradło, otchłań, paszcza.

Pożerca, łupieżca, niszczyciel.

Pożeżca, podpalacz.

Pożga, pożoga, pożar.

Pożnia, miejsce w polu gdzie żną, koszą.

Pożobacz, pożeracz.

Pożobać, p. Pozobać.

Pożog, pożoga, pożar.

Pożognik, pożożca, podpalacz.

Pożonąć, popędzić, pognać.

Pożółwić się, powlec się żółwim krokiem.

Pożreć się, poźrzeć się, upić się.

Pożrzany, pożarty.

Pożrzeć, pożreć.

Pożyczacz, pożyczalnik, pożyczca, pożycznik, pożyczający, wierzyciel, pożyczkodawca; albo dłużnik, pożyczkobierca.

Pożyczek, pożyczka.

Pożyczyć, w znacz. użyczyć, udzielić.

Pożyć, w znacz. 1) P. kogo, co, zmóc, pokonać, przezwyciężyć; 2) P. czego, użyć czego, skorzystać z czego, doznać czego.

Pożyćca, p. Pożyczacz.

Pożyły, 1) podżyły, podeszły; 2) który żył niegdyś.

Pożyna, plon, żniwo.

Pożyteczne, dobro, mienie, pożytek.

Pożytek, w znacz. 1) zysk, dochód; 2) przychówek, [421]plon, owoc; 3) skutek, wynik, rezultat; 4) P-ki, narzędzia, statki, sprzęty.

Pożytny, pożyteczny.

Pożyw, życie, żywot; pożycie, pobyt.

Pożywa, pokarm; podnieta; podtrzymanie.

Pożywacz, używający cudzej rzeczy.

Pożywienie, utrzymanie, byt, sposób do życia; pożywność.

Pożżeć, (żże, żegł), popalić.

Pócy, póki, zanim.

Pójrzeć, spojrzeć.

Pójść, pochodzić, w znacz. 1) P. do czego, za co, porwać się, rzucić się; 2) P. na kogo, napaść, uderzyć; obruszyć się; 3) P. na kogo, na co, być podobnym do kogo, zakrawać na co, wrodzić się w kogo, przypominać kogo; 4) P. w co, wdać się, zacząć co; zajść, powlec się, pokryć się.

Póko, póki, dopóki, dokąd.

Pół, obywatel, półśladnik.

Półbabek, kobieta podstarzała.

Półbarańcze, pojazd nakształt barki zrobiony, półkrytek.

Półbok, połowa, środek boków.

Półboże, półbożec, półbożek, półbóg; bożek; bohater ubóstwiany.

Półbótek, półbucik.

Półbrat, 1) brat przyrodni; 2) braciszek zakonny.

Półczas, w wyr. w P.-su, w sam czas, w porę, tymczasem, podczas gdy.

Półdnie, 1) połowa dnia; 2) południe.

Półdruga, półtora.

Półdzieniec, południowiec.

Półgardłek, środek podgardla.

Półgiermacz, półgiermak, krótki giermak.

Półgładzik, pilnik.

Półgrabia, wicehrabia.

Półgranacie, półgranat, grubsze sukno granatowe.

Półgrzywnie, moneta wartości połowy grzywny.

[422]Półhak, rodzaj hakownicy.

Półjazek, przegroda poprzeczna w strumieniu, w kotle.

Półjuda, nawpół żyd.

Półkartauna, dawna duża armata z XVI w.

Półkiryś, półkirys, połowa kirysu (zbroi na piersi i plecy).

Półkłódek, pół kłody (miary).

Półkopieniacze, kusy kopieniak, półpłaszczyk.

Półkornecie, półkornet, mniejszy kornet kobiecy (ubiór na głowę).

Półkozielec, bożek Pan.

Półkręże, 1) półkole; 2) półkula.

Półkres, połowa: kresu, biegu do mety.

Półkrytek, koczyk, bryczka kryta.

Półłokietny, półłokciowy.

Półmancie, mantylka, strój kobiecy.

Półmiesięcznik, półksiężyc.

Półnie, południe.

Północe, północek, północ.

Północnik, 1) mieszkaniec północy; 2) wiatr północny, boreasz.

Półodwieczerze, półodwieczór, czas pod wieczór.

Półokrąże, półobwód, półokrąg.

Półokręcie, mały okręt.

Półoszalony, półoszalały.

Półpieniężny, mający wartość połowy pieniążka (halerza, obola).

Półpłacie, p. Plach.

Półpłósek, pół płosy (6 morgów).

Półrodzic, 1) ojczym; 2) ojciec przybrany, opiekun.

Półrodzony, przyrodni.

Półrzeczy, fraszka, bagatelka; byle co.

Półsiostra, 1) siostra przyrodnia; 2) młodsza zakonnica.

Półskrzynek, przegródka z wiekiem wewnątrz skrzyni.

Półsorok, 20 sztuk.

Półszarłacie, półszkarłacie, półszkarłat, grube sukno czerwone.

Półszkuteczek, półszkutek, mała szkutka.

Półszla, puszlisko, ubranie na konia.

[423]Półtabin, rodzaj dawnej tkaniny.

Półtoraczny, półtora raza szerszy.

Półtorak, 1) półtora grosza (dawny grosz polski, czeski = 12 groszom); 2) miód pitny; 3) wóz szeroki.

Półtoranoga, chodzący o kuli.

Półtownik, przełożony nad częścią miasta (połacią).

Półtowy, wieprzowy.

Półtrzeciejnaćcie, 12½.

Półtrzecinnik, danina w naturze = trzeciej części osiągniętego zysku.

Półurcie, dawna moneta, półorta, piętak.

Półzwierzyc, półźrzebic, centaur.

Pómiana, burda, awantura, licho.

Pómianować, wyprawiać awantury, hałasy, figle.

Pómieniec, figlarz.

Pórno, pewno, niezawodnie; porówno.

Póślisko, p. Puślisko.

Póździć, późnić, opóźniać.

Póździe, późno.

Póździeć, być opóźnionym.

Późnoród, pogrobowiec, dziecię urodzone po śmierci ojca.

Prabylec, pierwotny mieszkaniec kraju.

Praca, w znacz. piecza, opieka, troska, staranie, kłopot.

Pracel, praclik, precel, obwarzanek.

Pracomożny, wytrwały w pracy, wytrzymały na pracę.

Pracować, pracować się, w znacz. 1) trudzić się, mozolić się, męczyć się; 2) P. o co, o czym, troszczyć się, starać się, silić się, dbać o co.

Pracowity, w zn. 1) męczący, trudny, przykry; 2) tytuł dawany chłopom i robotnikom.

Pracowny, pracowity.

Praczkowaty, mający nos zakrzywiony lub do góry zadarty.

Prać, (pre, prał), psuć się, gnić; p. 2. Przeć.

Prać się, rzucać się, miotać się; tłuc się, hałasować; śpieszyć się.

Pradło, bielizna świeżo uprana.

[424]Praga, 1) pragnienie; 2) upał; 3) potrzeba.

Pragliwość, pragnienie.

Pragnąć do kogo, do czego, tęsknić, rwać się.

Pragniciel, pragnący, pożądający.

Pragność, pragnienie.

Pragny, pragnący, żądny, chciwy.

Praktyka, w znacz. 1) przepowiednia, wróżba; gusła, zabobon, czary; 2) zmowy, spiski, intryga, konszachty, podstęp. P kiP-ki, oznaki, objawy, giesty, sposoby.

Praktykant, w znacz. 1) praktyk; 2) p. Praktykarz.

Praktykarski, wróżbiarski, wieszczbiarski.

Praktykarz, 1) przepowiadacz, wieszczbiarz, wróżbita, znachor; 2) intrygant.

Praktykować, w znacz. 1) przepowiadać, wróżyć, prorokować; 2) knować, intrygować, zmawiać się; 3) rozmawiać, gawędzić.

Pram (niem.), prom.

Pramnica, prampnica, mały prom.

Prams, pramza (niem.), hamulec.

Prandyczyć, pleść, bajać, bajdurzyć.

Prandypura, p. Brandebura.

Praojczyc, potomek praojców.

Praparzec wybijać, dzwonić na Anioł Pański.

Praprawnęczka, praprawnuczka.

Prask, 1) w wyr. na P. ugodzić, trafić, przyjść, przybyć w sam czas; 2) powodzenie, wzięcie.

Praskolę, praskurzę, praprawnuk, praszczur.

Praskur, praskura, praskurka, p. Proskura.

Prasnąć, praskać, 1) trzasnąć, huknąć, grzmotnąć, chlasnąć; 2) runąć, upaść; rzucić.

Prasoł, przekupień soli.

Prasołka, 1) przekupka soli; 2) prasołstwo, handlowanie solą.

Praszać, prosić, zapraszać, upraszać.

Praszczę (-ęcia), 1) rózga do bicia; 2) P-ta, bieda, zgryzoty, zmartwienie, kłopoty, opały.

[425]Praszczur, praprawnuk. P.-rzę, praprawnuczę.

Praszół, p. Prasoł.

Praśnica, p. Przaśnica.

Prawda, 1) prawość, sprawiedliwość, cnota; 2) słuszność; 3) obietnica.

Prawdować się, dowodzić sobie prawdy.

PrawdzlcPrawdzic, prawdomówca.

Prawdzić, sprawdzać.

Prawdziwy, w znacz. 1) naturalny, niewymuszony, szczery, wylany, prawdomówny; 2) prawy, sprawiedliwy, uczciwy, zacny.

Prawić, w znacz. prawować, procesować, poszukiwać sądownie.

Prawidlnik, zbiór prawideł, ustaw; regulamin; księga kanonów.

Prawidlny, prawidłowy.

Prawidło, w znacz. gaduła.

Prawie, w znacz. 1) prawdziwie; 2) w sam raz, w miarę, akurat, jak potrzeba, właśnie; 3) zupełnie, całkiem, zgoła; 4) istotnie, rzeczywiście, naprawdę.

Prawiec, prawa ręka, prawa strona.

Prawiek, czasy odwieczne.

Prawizna, to, co się prawem należy, co prawo przepisuje.

Prawnęk, prawnuk.

Prawnęka, prawnęczka, prawnuczka.

Prawnica, ozdoba prawicy, naramiennik, manela.

Prawo, w znacz. 1) sąd, trybunał; juryzdykcja; sądownictwo; 2) proces, dochodzenie sądowe; 3) obowiązek, powinność; P. przewieść, wygrać sprawę sądową. P. z kim używać, procesować się; na gorącym P.-wie, na gorącym uczynku.

Prawobojny, bojący się prawa, szanujący prawo.

Prawobrońca, 1) obrońca prawa; 2) adwokat, rzecznik, obrońca.

Prawoczesny, w porę przybywający, wczesny, rychły.

Prawoduszny, prostoduszny, szczery, prawego charakteru.

Prawokaźca, gwałciciel prawa.

[426]Prawokąt, prostokąt.

Prawołamca, prawołomca, p. Prawokaźca.

Prawomędrzec, prawoznawca, prawnik.

Prawomoc, prawomocność.

Prawomówstwo, prawodawstwo, orzeczenie prawne.

Prawonek, w wyr. takim p-kiem, wobec tego, takim sposebemsposobem.

Prawopistwo, pisownia, ortografja.

Praworadnik, praworadzca, praworajca, jurysta, radca prawny.

Prawosny, prawosławny.

Prawostawca, prawodawca.

Prawostawnica, pion, śródwaga.

Prawostawny, pionowy, prostopadły.

Prawostrzeżca, stróż prawa, obrońca prawa.

Prawota, 1) prawość; 2) poparcie prawne, świadectwo, zeznanie sądowe.

Prawowiedztwo, prawoznawstwo, nauka prawa.

Prawowierca, prawowiernik, człowiek prawowierny, trzymający się wiary powszechnie przyjętej.

Prawowładzca, prawodawca.

Prawuj, dziad cioteczny.

Prawy, w znacz. 1) prawny, sądowy; 2) należyty, słuszny; 3) prosty, równy; 4) niewinny, usprawiedliwiony; 5) czysty, wzorowy; 6) Praw komu, który obowiązki względem kogo wypełnił, nie skrzywdził go, dogodził mu; 7) Praw czemu być, sprostać, podołać.

Prażać, prażyć.

Prażeń, próżny.

Prażmo, 1) prażone kłosy niedojrzałe; 2) upał, spiekota, znój.

PraźnikPrażnik (ros.), święto, uroczystość, odpust.

Prażyć, prażać, w znacz. dokuczać, doskwierać.

Prażyk, kołacz weselny.

Prąd, w znacz. prądowina, drzewo lub korzeń w wodzie sterczący; drzewo spuszczone na wodę.

[427]Prądać się, dążyć, rwać się.

Prąg, prąga, pręgierz.

Prątka, pręt.

Pre, parno, gorąco, duszno.

Preagrawacja, przeciążenie.

Preambuły (łac.), długi a niepotrzebny wstęp, czcza gadanina.

Precel, pracel (niem.), obwarzanek.

Precepta, przepisanie na kogo, cesja piśmienna, przekaz.

Preceptor, nauczyciel, bakałarz.

Precesor, poprzednik.

Precjum (łac.), nagroda.

Precz, zdaleka, dalej; p. Przecz.

Preczka, precz.

Preć, p. 2. Przeć.

Predencja (łac.), opatrzność.

Prediśca, p. Przedziśca^[9].

Predjudykata, prejudykat.

Predykant, kaznodzieja protestancki.

Predykat, przydomek.

Predykcja, przepowiednia, wróżba.

Prefecjant, profesjonista.

Prefekt, korzyść.

Prefekta, perspektywa.

Preferencja (fr.), pierwszeństwo, wyższość.

Prefigować, wyznaczyć, ustanowić.

Prefika, żałobnica, płaczka.

Prekacyja, prośba, modlitwa.

Prekaryjny, zależny od czyjej łaski.

Prekaucja, ostrożność, przezorność.

Prekustodja, zastrzeżenie, warunek.

Prełat, prelat (łac.), prałat.

Prepedjować, przeszkadzać.

Prepedycja, przeszkoda, zawada.

Prepozyt, przełożony, zwierzchnik, proboszcz, prałat.

Prepozytura, 1) przełożeństwo; 2) probostwo; 3) zarozumiałość.

Prese, 1) ściśle, wyraźnie; 2) całkiem, zupełnie; 3) prawdziwy.

Preskrypt, przepis, rozkaz, rozporządzenie.

[428]Prestacja, robocizna lub danina na cele publiczne.

Pretensor, pretendent.

Pretresa (franc.), rodzaj sukni damskiej, tunika, westalka.

Prewet, miedza.

Prewotny, poczesny.

Prezencja (łac.), 1) przytomność umysłu; 2) powierzchowność, postawa.

Prezentka, zakonnica reguły św. Tomasza.

Prezentować slęPrezentować się, wchodzić w drogę, nastręczać się.

Prezumpcja (łac.), mniemanie.

Prezumpjant, zarozumialec.

Prezydjum, 1) warownia, zameczek; 2) załoga, garnizon.

Pręcić, dusić, smażyć, pitrasić.

Pręciwie, prącie, gibkie pręciki do plecienia.

Prędanie, palenie, gorenie.

Prędkonikły, krótkotrwały.

Prędkopomały, szybko pomykający, zamykający się.

Prędkowierny, łatwowierny.

Prędkozawrzysty, p. Prędkopomały.

Pręga, w znacz. pręgierz.

Pręgnąć, pryngnąć, skoczyć.

Prępel, nabrzmienie z ukąszenia komara, lub sparzenia się pokrzywą.

Pręskiel, pryszcz, bąbel od sparzenia się.

Prętki, prędki.

Prętować się, wyprężać się.

Prętownik, siekący prętami, rózgami.

Pręży się komu, śpieszy się mu, pilno mu.

Prężyna, sprężyna.

Pri, p. Pry.

Prior, przeor, gwardjan, opat, przełożony.

Probant, człowiek doświadczony w czym.

Probata, dowód.

Probiernia, próba, doświadczenie.

Proboski, proboszczowskiproboszczowski.

Probój, skobel.

Procedencja, ród, rodowód.

[429]Proceder, postępek, postępowanie.

Procesja, p. Procedencja,.

Proci, prociw, przeciw.

Prociwa, przekora, sprzeka.

Prodlić, pruć.

Prodycja, zdrada.

Profecja, przepowiednia, wróżba.

Profekt, postęp; pożytek.

Profes, zakonnik, który złożył śluby uroczyste.

Proforma, klasa wstępna, przygotowawcza w dawnych szkołach.

Profuzja, zbytek, obfitość.

Prok, proca.

Prokny, wszelki, wszystek.

Prokreacja, spłodzenie, zrodzenie.

Prokuracja (łac.), rzecznictwo, adwokactwo, praktyka sądowa.

Prokurat, prokurator, prokuratorczyk, adwokat, rzecznik, patron.

Promień, przen. 1) smuga, pas; 2) struga, strumień.

Promię, promiono, struna.

Promot (łaćłac.), posunięty na wyższą godność.

Promowować, promować.

Pronoza, przebiegły; zapobiegliwy; charakternik.

Propa, propek, korek.

Propina, wypitka, pijatyka.

Propor, proporzec, chorągiew.

Proporcja, obowiązek.

Proporczyk, chorągiewka.

Propornik, proporcznik, chorąży.

Propozyt, projekt, zamiar, przedsięwzięcie.

Propugnacja, obrona.

Proroczeństwo, proroctwo.

Prorocznica, astrologja, wróżbiarstwo.

Prosacki, dziadowski, żebraczy.

Prosekutor, prześladowca.

Prosfora, p. Proskura.

Prosić się do czego, napraszać się.

Prosiniec, grudzień.

Proskura, w kościele wschodnim chleb poświęcony, używany na hostję.

Prostem, prosto, poprostu.

[430]Prostka, 1) wódka prosta, ordynarna; 2) spódnica.

Prosto, wyraźnie, oczywiście. P. jak, właśnie jak, zupełnie jak.

Prostopole, grunt jałowy.

Prostostawny, prostopadły, pionowy.

Prostotny, prosty, pełen prostoty.

Prostować, w znacz. kierować.

Prostowierny, łatwowierny.

Prostowłosy, 1) z rozpuszczonemi włosami, kosami na znak panieństwa; 2) dziewiczy, panieński.

Prostowy, prosty, zwyczajny.

Prostynia, 1) prosta płaszczyzna, prostość; 2) prosta droga.

Proszak, natrętny, prosiciel.

Proszeniec, który prosi, prosiciel.

Proszkokrąg, powietrzokrąg, atmosfera.

Prosznisty, proszysty, pełen prochu, zakurzony.

Prośca, ten, który prosi, prosiciel.

Prościć, prostować, uproszczać.

Proście, prosto, poprostu.

Prościna, 1) droga prosta; 2) prostaczek.

Prościzna, 1) prostaczka; 2) prostota, prostactwo.

Prość, na prość, wprost, prosto.

Protagonista, inicjator.

Protestat, protest, zaprotestowanie, oświadczenie się przeciw czemu.

Protunkowy, doraźny, tymczasowy, doczesny.

Prowad, 1) prowadzenie; 2) kondukt pogrzebowy; 3) P.-y, ostatnie dni świąt Bożego Narodzenia i Wielkanocy, t. j. dzień Trzech Króli i niedziela przewodnia.

Prowadnik, przewodnik.

Prowadzić koszty, ponosić, łożyć. P. figurę, odgrywać rolę, nadrabiać miną.

Prowedencja, polepszenie, szczęście niespodziewane.

Prowenda, prowjant.

Prowenjencja, 1) pochodzenie; 2) dochód.

[431]Prowent, dochód, zysk; zbiór, urodzaj.

Prowidencja, opatrzność, opieka.

Prozapas, na zapas, na wszelki przypadek.

Proznować, próżnować.

Próba, w znacz. 1) tortura; 2) dowód, okaz; 3) sprawdzenie, rewizja.

Próbant, nowicjusz, niedoświadczony; p. Probant.

Próbować, w znacz. okazywać, dowodzić, stwierdzać.

Próchniałość, zepsucie, zgnilizna.

Próć, niszczyć, psuć, burzyć. Po szwie się porze: wiedzie się, idzie po myśli. P. się, 1) kłócić się; 2) rozpadać się; 3) przedzierać się, 4) wić się, snuć się.

Prógować, próbować.

Prósznisty, prószysty, pełen pyłu.

Prószyna, kruszyna, odrobina.

Próżen, próżny, wolny od czego.

Próżnica, rzecz próżna, daremna; próżność, czczość. Po P-y, po próżnu, napróżno.

Próżnochleb, próżnojad.

Próżnogłówka, pustogłów, lekkoduch.

Próżnomówny, gadatliwy.

Próżnostrawa, darmozjad.

Próżnoumny, nierozgarnięty.

Próżnowiad, posiadający próżną, niepożyteczną wiedzę; plotkarz.

Próżnowiatr, pędziwiatr, wietrznik.

Próżny, próżen, prażen, zbyteczny, postronny. P. czego, wolny od czego, daleki od czego. P. chleb, darmozjad, próżniak. P. dom, dom nierządny.

Pruchwa, kobieta otyła, baba.

Pruciać, p. Pryciać.

Prum, prom.

Pruśnica, próchnica, czarnoziemczarnoziem.

Prużyć, prężyć, wyprężać.

Prużyk, kołacz weselny.

Pry, prawi, mówi, rzecze.

Prychna, strojnisia, kobieta lekkomyślna.

[432]Pryciacz, który czego szuka, śledzi, tropi.

Pryciać, 1) o psach myśliwskich: węszyć, tropić; 2) szukać, śledzić, grzebać, ryć.

Pryhon, pańszczyzna.

Pryjastwo, przyjemność.

Pryk, żywo, ruchliwie.

Prykmeta, prykmęt, znak.

Prym, 1) istotnie; 2) wprost, wbrew.

Pryma, nagroda, zapłata.

Prymak, 1) najemnik; 2) zięć mieszkający u teściów.

Prymaplana, zarząd sztabu.

Prymchowaty, głupkowaty.

Prymitka, p. Rańtuch.

Prymny, dumny, dziarski; strojniś, fanfaron.

Prymularz, preliminarz.

Pryncypał, dziwak, oryginał; filut, przebiegły.

Prys, 1) ogier; 2) wieprz knur; 3) pies.

Prysk, 1) pryśnięcie; 2) popiół gorący, zarzewie; 3) piasek sypki w polu; 4) gwałt, nawał.

Pryskać, w znacz. parskać.

Pryskować, piętnować, cechować, naznaczyć nacięciem.

Prystasz, mieszkający w domu lub majątku swej żony.

Prywat, człowiek oddany prywacie, własną korzyść na oku mający.

Prywatnik, 1) prywaty pilnujący, szukający osobistej korzyści; 2) stronnik, zaufaniec.

Prza, przy, prze, sprzeczka, spór; sprawa sądowa; rozprawa.

Przać, przajać, przeć, sprzyjać, kochać.

Przaśne, przaśnek, przaśnica, przaśnik, chleb niekwaszony, maca żydowska, święto przaśników, Wielkanoc u żydów.

Przaśny, 1) niekwaszony (chleb); 2) nie sycony, nie do picia (miód); 3) świeży.

Prząc, (przęże, przęgł.), sprzęgać.

Prządać, prząść.

Prządca, prządek, ten, który przędzie, przędzalnik.

[433]Prządnia, izba, w której przędą; przędzarnia.

Prządzenie, 1) przędzenie; 2) sprzęganie.

Prządziono, p. Przędziono.

Prządziwo, przędziwo.przędziwo, przędza.

Prząść słowa, upiększać, owijać w bawełnę, słodzić. P. się, układać się.

Prze, 1) dla, za; 2) przez; 3) przed (przed cię); 4) przez, na (w zaklęciach, np. prze Bóg, przebóg!) P. Bóg brać, brać jałmużnę.

Przebaczliwy, 1) łatwo przebaczający, pobłażliwy; 2) nieuważny, roztargniony.

Przebaczny, 1) skłonny do przebaczania; 2) mogący być przebaczonym.

Przebaczyć, przebaczać, w znacz. 1) przeoczyć, prześlepić; 2) zapomnieć; 3) przejrzeć, rozpatrzyć, rozważyć; 4) przewidzieć, przeczuć; 5) ulec, uwzględnić.

Przebadliwy, przenikliwy.

Przebarszczać, 1) w czym, przebierać; 2) nad kim, przewodzić, dokazywać; 3)napadać na kogo, na co.

Przeberować, przeborować, prześwidrować, przewiercić.

Przebęczyć, Przebęknąć, przebąknąć.

Przebić, zwyciężyć, pokonać.

Przebieg, w znacz. zbieg, dezerter.

Przebieglec, 1) człowiek przebiegły, chytry; 2) tułacz, koczownik; wędrownik; 3) p. Przebieg.

Przebierać, przebrać, w znacz. 1) kogo w czym, przewyższyć, przesadzić; 2) przejąć, przeniknąć; 3) przedostać się, przemknąć się; 4) obrać, wybrać kogo.

Przebierny, grymaśny, wybredny.

Przebiery, wybredzanie, grymasy.

Przebierzmować kogo, nadać komu inne imię.

Przebieżały, który przeszedł, przewyższył kogo w czym.

Przebieżysty, przemijający.

[434]Przebinda (niemniem.), przepaska, przewiązka, pas.

Przeblask, blask, błysk.

Przebłażać, przebłagiwać; przejednywać.

Przebłażyć, przebłagać.

Przebłyskawać, przebłyskiwać.

Przebor, przebieranie, wybór.

Przeborek, przedział na głowie między włosami.

Przeborny, wyborny.

Przebóstwić, przemienić w bóstwo.

Przebrak, przebrakowanie, wysortowanie.

Przebraniec, wybraniec, wybrany, wyborowy.

Przebredzać, wybredzać, przebierać, grymasić.

Przebreść, przebrnąć.

Przebrodny, możliwy do przebycia w bród.

Przebrydny, wybredny.

Przebuć, przezuć.

Przebyt, przebytek, przybytek, 1) przebywanie, zamieszkanie gdzie; 2) świątynia, arka przymierza; 3) przejście, przeprawa.

Przebywek, starzec zgrzybiały.

Przecadzić, przecedzić.

Przecharsły, kaszlący, schorzały.

Przechcieć się, odechcieć się.

Przechera, 1) mędrek, krętacz, chytry, obłudny; 2) sprzeka.

Przecherać, sprzeczać się.

Przecherny, mędrkowaty, chytry, zdradziecki.

Przecherstwo, chytrość, szalbierstwo, podstęp.

Przechętny, miły, pożądany.

Przechłościć, przechłostać, osmagać.

Przechodnia, 1) aleja ogrodowa; 2) ciasne przejście między domami.

Przechodniak, dom przechodni.

Przechodować, przyrodzoną potrzebę odbyć.

Przechodzieniec, krużganek, portyk.

Przechodzisko, łożysko rzeki.

Przechodzisty, przechodni.

Przechodźca, 1) przechodzień; 2) poprzednik; zwiastun, herold.

[435]Przechoszczać, przywabiać.

Przechrabry, przechrobry, bardzo waleczny.

PrzechróstaéPrzechróstać, przegryźć, przedrobnić.

Przechrzczeniec, nowochrzczeniec, anabaptysta.

Przechrześcijański, arcychrześcijański.

Przechwycić, przechwytywać, przejąć, schwycić przed kim.

Przechyba, przełęcz w górach, siodło.

Przechybnąć, przechynąć, przechylić nagle, przeważyć.

Przechybować, przerzucać.

Przechylisko, stroma, przykra spadzistość.

Przechyra, p. Przechera.

Przechytrzyciel, ten, który kogo przechytrzył, podszedł.

Przeciąg, przestrzeń, terytorjum, teren.

Przeciągać się z kim, pasować się, mocować się.

Przeciąż, na przeciąż, przeciągle, rozciągle.

Przecichnąć, przecichać, uciszyć się, uspokoić się.

Przeciec, przecieknąć, przebiec, przeniknąć umysłem.

Przeciekawy, bardzo ciekawy.

Przecieplać, dystylować.

Przecierać, przetrzeć w znacz. 1) kształcić, polerować (umysł, obyczaje); 2) P. komu drogę, torować, ułatwiać.

Przecierpiwać (od przecierpieć), znosić, przebywać.

Przecieśnia, ciasne przejście, cieśnina.

Przecięś, przecie jesteś.

Przeciężki, bardzo ciężki.

Przecios, drzewo wyrąbane.

Przeciotka, starsza ciotka, siostra pradziada lub prababki.

Przeciskawać, przeciskać.

Przeciw, 1) ku; 2) dla, względem, 3) w porównaniu, w stosunku. P. nocy, pod noc; P. temu, przeciwnie, naodwrót.

Przeciwa, przeciwu, przeciwy, 1) strona przeciwna; 2) przeciwieństwo, [436]przeciwność, przeszkoda. Iść w p-y, nie zgadzać się, nie znosić się.

Przeciwek, miejsce, mieszkanie naprzeciw będące, przeciwna strona ulicy.

Przeciwić się, przeciwiać się, przecywać się, 1) opierać się, dokuczać; 2) iść na wyścigi, współubiegać się; 3) obrazić się; 4) starać się zrobić dobrze; 5) udawać skromnego, przesadzać.

Przeciwie (a), strona przeciwna.

Przeciwien, przeciwny, przeciwległy; odmienny, sprzeczny, niezgodnyniezgodny.

Przeciwkostop, przeciwnożnik, antypoda.

Przeciwkrok, przeciwdziałanie.

Przeciwnoróżność, 1) sprzeczność, niezgoda; opór, opozycja, bunt; 2) drażnienie, urąganie, prześladowanie; 3) niepowodzenie; przeszkoda, trudność.

Przeciwnie, przykro, tęskno, nieswojo.

Przeciwność, wstręt, odraza.

Przeciwny, 1) niepomyślny, niesprzyjający; 2) przykry, odrażający; 3) niepodobający się, niedogodny, niegodny. P. na głowę, w głowę, wprost przeciwny, zasadniczo różniący się.

Przeciwomołwa, sprzeciwianie się, sprzeczność.

Przeciwomołwność, spór.

Przeciwpołożenie, 1) przeciwległość; 2) przeciwstawienie.

Przeciwpostawić, przeciwstawić.

Przeciwróżnik, osoba lub rzecz zupełnie odmienna.

Przeciwróżność, przeciwieństwo, kontrast.

Przeciwstawa, przeciwieństwo, antyteza.

Przecknąć się, przecnąć się, przebudzić się.

Przecuchnąć, 1) prześmiardnąć; 2) stracić niemiły zapach; 3) przeschnąć, ociec.

Przecwał, tylko w wyr. na P., wielkim cwałem, galopem.

Przecykać, p. Przecknąć.

Przecymeś, przecie-ś.

[437]Przecywiać się, sprzeciwiać się.

Przecz, przez co, dlaczego, na co, w jakim celu? ni przecz, ni zacz, bez żadnego powodu, bez przyczyny; nie P., nie dla czego innego; w p., wpoprzek.

Przecza, spór, sprzeczka, przeciwieństwo.

Przeczać się, sprzeczać się.

Przeczcić, (czci, czedł), przeczytać.

Przeczcić kogo, oddać cześć, uczcić.

Przeczedszy, przeczytawszy.

Przeczekać, w znacz. doczekać się.

Przeczerp, rzecz bardzo wyczerpana, umniejszona.

Przecześć, przeczytać.

Przeczka, sprzeczka.

Przeczliwość, 1) skłonność do sprzeczania się; 2) spór, sprzeczka.

Przeczliwy, lubiący się sprzeczać, sprzeczny.

Przecznik, przedmiot, pojęcie, będące przeczeniem czego.

Przeczny, 1) sprzeczny, oporny; 2) poprzeczny.

Przeczos, obtarcie.

Przeczworzyć, podzielić na cztery części.

Przeczyć, 1) iść w skos, orać grunt wpoprzek; 2) nie uznawać.

Przeczypnąć, usiąść po turecku, podłożywszy nogę pod nogę; przykucnąć.

Przeczyść, przećcić, przecześć (-czetł), przeczytać.

Przeć1. Przeć, (przy, przał), przeczyć, zapierać. P. się, zapierać się, wypierać się.

Przeć2. Przeć, preć, (przeje, przał), 1) cisnąć, tłoczyć, napierać; 2) psuć się, gnić; 3) gotować się, warzyć się w naczyniu zamkniętym, parzyć, prażyć, palić. P. się, spierać się, prawować się.

Przeć3. Przeć, (przeszedł, przejdzie), przejść.

Przeć4. Przeć, 1) przez ciebie, dla ciebie; 2) przecież.

Przećcić, przeczytać.

Przed (z 6 przyp.), w zn. za, dla, z powodu (o [438]przyczynie przeszkadzającej), np. P. łzami, nie mogę mówić; P. radością, z radości; P. wstydem, przez wstyd, ze wstydu; P. sobą, między sobą; P. kim, nad kogo, wyżej niż kto.

Przedaj, przedaż.

Przedajnik, człowiek przedajny.

Przedajno, do sprzedania.

Przedańca, przedawca, sprzedawca, kupiec.

Przedarć, przedrzeć.

Przedarować, przedarowywać, 1) przekupić; 2) rozdarować.

Przedarowny, sprzedajny, przekupny.

Przedawać się za kogo, kim, podawać się za kogo, udawać kogo; przemienić się; przejść na czyją stronę, poddać się.

Przedawny, bardzo dawny, prastary, odwieczny.

Przedążny, 1) wystawiony na sprzedaż; 2) sprzedajny.

Przedbaba, prababka.

Przedborze, miejsce przed borem, albo pod borem.

Przedchlina, p. Przetchlina.

Przedczasny, przedczesny, przedwczesny, zawczesny.

Przedecznik, przodek, antenat.

Przededźwierze, miejsce przed drzwiami, przedsienie, przysionek.

Przedejść kogo, co, poprzedzać, wieść, prowadzić.

Przedeń, przed niego.

Przedeszły, przeszły.

Przedgrodzie, przedmieście.

Przedgrób, przedgrobowe istnienie, życie doczesne.

Przediśca, idący przed kim, poprzednik.

Przedjacie, miejsce przed sceną, proscenjum.

Przedjić, (idzie, szedł), p. Przedejść.

Przedkiepnik, fartuch, zapaska.

Przedkładać się, wywyższać się, wysilać się.

Przedkosztować, wprzód kosztować; mieć przedsmak.

Przedkościele, kruchta, babiniec.

[439]Przedlas, zarośla pod lasem.

Przedłożyć się, p. Przedkładać się.

Przedłużacz, leniuch, zwlekający, kunktator.

Przedłużnie, przeciągle, przewlekle, rozwlekle.

Przedni, poprzedni, dawny; właściwy, wyłączny, jedyny.

Przednica, przedniczka, 1) ozdoba sukni na przodzie, przednie wyłogi, bramowanie; rodzaj fartuszka; 2) przodownica (przy żniwach).

Przedniczyć, przewodniczyć.

Przednie, 1) naprzód; 2) przede wszystkim, głównie, najbardziej; 3) wybitnie, bardzo, nader.

Przedniewać, 1) dok. przebyć dzień; 2) nied. dnieć, świtać.

Przedoblicznie komu, wobec kogo, w obecności czyjej.

Przedobliczny, w obecności czyjej będący. Chleby P-e, p. Pokładny.

Przedobycie, miejsce zamieszkania.

Przedoczny, przedoczysty, przed oczyma będący, oczywisty.

Przedongi, przedonegdaj.

Przedosądny, pośpiesznie osądzony.

Przedostojeństwo, majestat.

Przedpokojnik, przedpokojowiec.

Przedpropornik, żołnierz przedchorągiewny, stojący przed chorągwią.

Przedrabić, przedrobować, 1) przejechać, przebiec; 2) przetrząsnąć, przejrzeć; 3) skrytykować.

Przedrażać, przedrożyć, przeceniać, zbyt wysoko cenić.

Przedrażniać, przedrzeźniać.

Przedrożyć, 1) wydrążyć nawskroś; 2) przecenić; 3) przebyć drogę.

Przedrzut, przedmiot.

Przedsala, przedsionek, przedpokój.

Przedsiennik, przedsionek.

Przedsię, przed się, przecie, przecież.

Przedsłowie, 1) [440]przyimek; 2) przedmowa, prolog, wstęp.

Przedsobek, przednia część sukni.

Przedsobny, z przodu, na przedzie będący.

Przedstawa, przedstawienie, widowisko.

Przedszorce, fartuch.

Przedściel, nazewnątrz, przed siebie.

Przedświątce, czas od niedzieli Przewodniej do Zielonych świątek.

Przeduch, 1) przedech, transpiracja; 2) ponik.

Przedwarzać kogo, z kogo, żartować, szydzić, przedrwiwać.

Przedwieczeństwo, przedwieczność.

Przedwieć, brat prababki, starszy wuj.

Przedwodnik, przewodnik.

Przedworze, miejsce przed dworem.

Przedziać, 1) przeszyć na wylot; 2) przewdziać, przewlec.

Przedziadka, prababka.

Przedziałać, 1) przerobić, przemienić; 2) przekupić. P. się, przejść na czyją stronę.

Przedzić, przewyższać, celować.

Przedziej, pierwej, dawniej, wprzód.

Przedzielnica, przegroda.

Przedzierg, przemiana, przekształcenie.

Przedziewczyć, przemienić w dziewkę.

Przedzikowy, służący na przedsobki czyli na przody sukni.

Przedziwiać, przekręcać dziwacznie, przeinaczać.

Przedznamionować, 1) przepowiedzieć znakami, pod figurą wyrazić to, co będzie w przyszłości; 2) p. Przeznamionować.

Przefigurować, 1) przemienić, przekształcić; 2) przepowiedzieć, w figurze przedstawić przyszłość.

Przeflarzyć, zmarnować, zmarnić.

Przefortasić, stracić fortunę.

Przefryjować, przemarnować, stracić.

Przefuchać, zmarnować lekkomyślnie.

Przefurmanić, wziąć [441]towar za towar, przefrymarczyć.

Przefurtać, przetrwonić.

Przegabać, przegabywać, skusić do czego, skaptować, przekabacić.

Przegalizna, miejsce w lesie zrzadka zarośnięte.

Przegamratować, p. Przefryjować.

Przeganiać, 1) z kogo, drwić, przedrwiwać; 2) p. Przegonić.

Przegarać, 1) przepalać się; 2) przestawać gorzeć, zagasać.

Przegarlać, przedrzeźniać, drażnić.

Przegarśnie, garść, garstka.

Przegart, rozdział włosów na głowie.

Przegarzać, przegarzeć, 1) kogo, czym, łajać, znieważać, lżyć; 2) P. komu, urągać się, naigrawać się. P. się komu, przedrzeźniać kogo, przekomarzać się.

Przegibina, 1) przegub, przegięcie; 2) zwój, splot, koło, krąg; 3) klin w sukni.

Przegiętka, szybkie przeginanie się.

Przeglądać, przejrzeć, w znacz. 1) przeoczać, prześlepiać; 2) P. co komu, przebaczać, patrzeć przez szpary; 3) przewidywać; 4) przeznaczać.

Przeglądność, dar przewidywania, przezorność.

Przeglądny, przeględny, oględny, przezorny.

Przegłasić, przegłaszać kogo, przejść kogo, przewyższyć głosem.

Przegłodać, przegryźć, przekąsać.

Przegłód, żarłoczność chorobliwa, wilczy głód.

Przegłuszyć, 1) ogłuszyć; 2) zagłuszyć, przekrzyczeć. P. ś., umilknąćumilknąć, przebrzmieć.

Przegnać, p. Przegonić.

Przegolony, ogolony.

Przegon, 1) przegnanie, przepędzanie; 2) gonitwa, wyścigi.

Przegonić, przeganiać, w znacz. 1) P. co czym, przeszyć na wskroś; 2) przekonać, pokonać rozumowaniem.

[442]Przegorśniały, przegorzkniały.

Przegraj, przegrywka, preludjum, akord.

Przegraniczyć, rozgraniczyć.

Przegraniec, ten, który przegrał, zwyciężony.

Przegrawek, przegrawka, przegrywka.

Przegrażać, przegrażać się, odgrażać się.

Przegrodek, p. Przygrodek.

Przegroz, przegroza, przegrażka, pogrożka, groźba.

Przegryzek, przegryzka, przycinek, przymówka.

Przegrzeszyć, zgrzeszyć.

Przeguba, przegub, zgięcie, skręt, splot.

Przegwałcić, gwałtownie pokonać, przełamać.

Przegwizdywacz, szyderca, wyśmiewacz.

PrzegwlzdywaćPrzegwizdywać kogo, wyszydzać, wyśmiewać.

Przegzić, napędzić, przybość.

Przehalmakować, odpocząć gromadnie.

Przeharować, przehorować. 1) zmęczyć, utrudzić, obarczyć, przeciążyć pracą; 2) przebiedować.

Przeimienić, przemianować.

Przeistnaczać, przeistnaczyć, przeistaczać.

Przejał, skr. przejechał.

Przejąć kogo, pojąć, przeniknąć.

Przejechały, zmęczony jazdą.

Przejednać, w znacz. 1) co, przeprosić za co; 2) P. co u kogo, wyjednać; 3) P. komu u kogo, wyjednać przebaczenie.

Przejem, 1) przejęcie; 2) wynagrodzenie za przejęcie (np. zbiega).

Przejeżdżka, przejażdżka.

Przejeżdży, przejezdny.

Przejęty, niegodziwy, przeklęty.

Przejma, 1) przejmowanie, przejęcie; 2) na przejmy, w przejmy, w przemiany, naprzemian, kolejno.

Przejmo, wprost, prosto, na P. na przełaj.

Przejmować, przecinać, [443]przerywać (drogę); pojmować, rozumieć; przesadzać, brać nad miarę.

Przejrzałość, 1) czujność, przezorność; 2) zbytnia dojrzałość.

Przejrzały, 1) dostrzegalny, przejrzysty; 2) przezorny.

Przejrzeć, 1) dojrzeć, dosięgnąć wzrokiem; 2) przeoczyć; 3) przebaczyć, przepuścić; 4) upatrzyć, obmyślić na przyszłość; przewidzieć.

Przejrzenie, 1) opatrzność, przeznaczenie; wyrok; 2) dozór, opieka, wychowanie; 3) widok, perspektywa; 4) przejrzystość.

Przejrzysko, zwiedzenie, przegląd.

Przejrzysty, w którym się można przejrzeć, błyszczący.

Przejść, przed kim, przed czym, pójść przed nim, poprzedzić go.

Przejźrzeć, przejrzeć.

Przejźrzeniec, upatrzony, przeznaczony na co, wybraniec.

Przejźrzoczysty, przezroczysty, przejrzysty.

Przek, w przek, w przeki, na przek, przeko, 1) w poprzek; 2) przeciwnie, na przekór; 3) P. stawać, iść, przeciwić się, różnić się.

Przekabacić, przewyższyć kogo.

Przekarzać, sprzeciwiać się, przekomarzać się.

Przekaz, 1) pokaz, okazanie; 2) nakaz, rozkaz.

Przekaza, przekazka, zawada, przeszkoda, trudność.

Przekazać, 1) ukazać, pokazać; 2) P. kogo w czym, przekonać o co, dowieść komu czego; 3) P. kogo na czym, skazać na co; potępić; 4) zakazać, P. się, pokazać się, popisać się.

Przekazić, p. Przekażać.

Przekazka, 1) p. Przekaza; 2) pogróżka.

Przekazować, pp. Przekazać.

Przekazytelny, mogący się przerwać, któremu można przeszkodzić.

Przekaźca, ten, który [444]przeszkadza, psotnik, wichrzyciel.

Przekażać, 1) przekazić, komu, czemu, przeszkadzać, przerywać, psuć; 2) P. ku czemu, ujmę przynosić czemu; 3) P. co, naruszyć, przekroczyć, zniweczyć.

Przekąsać, przekąsywać, przekęsować, słowa cedzić, nawpół wymawiać, niedomawiać; P. kogo, co, przygryźć, dociąć, ukłuć, robić przymówki; Przekąsywać się, iść w zapomnienie.

Przekąsować, przekęsywać, przekąsywać; przen. niedomawiać (słówka).

Przekąsywacz, szyderca.

Przekęsitytel, mędrek niedouczony.

Przekęsować, przekęsywyć, p. Przekąsać.

Przeki, przeko, w poprzek.

Przekiepki, drwiny, kpiny.

Przekinąć, przerzucić, przewrócić; P. się, przerzucić się, przejść na drugą stronę, przystać do przeciwnika.

Przekińczyk, perekińczyk, perekidczyk, przeniewierca, odstępca, zdrajca.

Przekkoza, daniel (zwierzę).

Przeklaśnica, grymaśnica; strojnisia.

Przeklaśny, wybredny, grymaśny.

Przeklęstwo, przeklętstwo, przekleństwo.

Przeklętnica, sekutnica.

Przeklętnik, potępieniec.

Przekludzić się, przeprowadzić się.

Przekludziny, przenosiny.

Przekładać, przenosić, tranzlokować (załogę); przebierać miarę w kładzeniu, przeładowywać, przeciążać (wóz, konia, żołądek); zdawać (na kogo); P. się, wywyższać się, sadzić się; przemienić się, przedzierzgnąć się (w co); przeładowywać sięsię, przeciążać się, objadać się; w myśl. uciekać.

Przekładny, ofiarny, pokładny.

Przekłota, słoma dla bydła.

[445]Przekłusać, prześcignąć, przemóc.

Przekobiały, napoprzek białą smugę mający.

Przekobiecić, 1) przebrać za kobietę; 2) zniewieścić.

Przekoczarny, w poprzek czarną smugę mający.

Przekognisty, mający w poprzek ognistą smugę.

Przekolejać, przejechać koleją.

Przekomarlać, zrzędzić, przekomarzać się, docinać komu, robić przekąsy, wymyślać komu.

Przekomarzać, niedopisywać, zawodzić. P. się komu, z kim, drażnić się, wadzić się.

Przekomorzyć, przemóc.

Przekonać, przekonywać, 1) dokonać, doprowadzić do końca; 2) pokonać, porazić.

Przekonanie prawa, zasądzenie prawne, udowodnienie procesem.

Przekonopczyć, pozatykać konopiami.

Przekopa, przekop, wąwóz, parów, rów.

Przekorzyzna, 1) urąganie; 2) napaść.

Przekos, pokos.

Przekować, robić na przekór.

Przekowy, okowy, kajdany, więzienie.

Przekradkiem, ukradkiem, chyłkiem.

Przekraść, przekradywać, przetrzymać pokryjomu.

Przekresić, przekreszać, przekreślić.

Przekrętka, rewolwer.

Przekropny (rok), mokry, dżdżysty.

Przekrywać, przechowywać tajemnie.

Przekrzcić, przekrzciwać, przekrzczywać, przechrzcić.

Przekrzciwać i P. się, p. Przekrzcić, Przekrzciwać się, a. przekwilać się, (w górnictwie, o ziemi) przejść w inny kolor.

Przekrzczywać, p. Przekrzcić.

Przekrześlić, przekreślić.

Przekrztusić się, żart. przejść na inną wiarę.

Przekrzyżować, 1) na krzyż złożyć; krzyż na [446]czym zrobić; 2) przeżegnać.

Przekształtny, 1) bardzo kształtny; 2) mogący być przekształconym.

Przekściały, przekwitły.

Przekuda, przekora.

Przekup, przekupstwo, przekupiectwo, przekupno, przekupnictwo, handel drobny.

Przekupić, kupując przepłacić.

Przekupiec, przekupień, handlarz.

Przekupiectwo, p. Przekup.

Przekupno, p. Przekup.

Przekupstwo, p. Przekup.

Przekurzać, przekurzyć, przejrzeć, przepatrzyć, przewertować (akta). P. się, obeznać się cokolwiek (w nauce).

Przekwaga, śródwaga.

Przekwilać się, p. Przekrzciwać się.

Przekwint, 1) zbytnia wytworność, wybredność, przesada; 2) uszczypliwe przymówki, wyśmiewanie.

Przekwintarz, 1) wybredniś; 2) przedrwiwacz.

Przekwintować, P. się, 1) przebierać, wybredzać; 2) przeszydzać z kogo, przekpiwać.

Przekwintny, wybredny, wykwintny.

Przelatek, roczniak.

Przeląbić, rozbić, rozwalić.

Przelecić, przelecać, 1) polecić, zalecić; 2) przekazać, przelać na drugiego.

Przeległość, rozległość, przestrzeń.

Przeległy, leżący w środku, środkujący, przegradzający.

Przeletni, podstarzały.

Przelewacz, przekupień, handlarz, handlarz bydła.

Przelewek, przesada.

Przelichmanić, przefrymarczyć; przemarnować, przetrwonić.

Przelić, przelać.

Przelina, 1) grunt, pokazujący się z pod topniejącego śniegu, golizna; 2) miejsce przetarte.

Przelisz, przylisz, zbyt, nazbyt, za.

[447]Przelotny, przechodzący nawskroś.

Przelścić, oszukać, wyłudzić.

Przełaj, ubocze, zasadzka; krótsze przejście, przesmyk; z przełaje, z przełaju, z boku, z nienacka; ogródkowo, oględnie, z pod oka; na p. wpoprzek; na wylot, na przestrał.

Przełaja, z przełaje, p. Przełaj.

Przełakocić, przełakotać, przepuścić na łakocie, przejeść.

Przełakotnik, przejadający pieniądze na łakocie.

Przełamacz, przełamujący.

Przełamać, przełomać, przełomić, 1) przerobić, przetłumaczyć z wielkim trudem; 2) P. co na kim, wymusić.

Przełaska, wielka łaska.

Przeławiać, 1) zatrzymywać w biegu, przejmować; 2) uganiać się na łowach jeden przez drugiego (o psach).

Przełaz, przejście, droga; ławeczka przy płocie do przechodzenia.

Przełączyć, rozdzielić.

Przełgać się, wyłgać się, wykręcić się łgarstwem.

Przełokacz, przełykacz, ten, co przełyka.

Przełomać, przełomić, p. Przełamać.

Przełomipłot, przełomiwrota, złodziej, który się włamuje, włamywacz.

Przełowić, p. Przeławiać.

Przełożenie, wyższość, pierwszeństwo.

Przełożeński, zwierzchniczy, naczelny.

Przełożność, przełożoność, przełożeństwo, starszyzna, zarząd.

Przełożony, przedni, naczelny, wydatny, pryncypalny.

Przełożyć, przeładować, przeciążyć, przepełnić; dać pierwszeństwo, woleć. P. co komu, dać do rozporządzenia. P. się: wywyższyć się, wysilić się. P. się w co: przeobrazić się; przeciążyć się, przeładować się.

Przełóg, odłóg.

[448]Przemachlować, przeszachrować.

Przemagać, przemóc, ważyć, znaczyć; pomagać, skutkować; P. i Przepomóc, zdołać, dokazać, sprostać. P. się, wysilać się, zbierać się z siłami, natężać swoje siły.

Przemanić, zmanić, złudzić.

Przemanikować, przetrwonić.

Przemarły, umierający z głodu.

Przemarnić, przemarnować.

Przemawiać, przemówić, mówić przed kim aby powtarzał, podpowiadać mu; przeciągać kogo namową (sługę); P. się, mylić się w mówieniu, źle mówić.

Przemędrować, przesadzić mędrkowaniem. P. się, zawieść się na przesadnym mędrkowaniumędrkowaniu.

Przemędrzały, przemędrzony, przemądrzały.

Przemędrzec, mędrzec nad mędrcami.

Przemędrzony, p. Przemędrzały.

Przemiana, 1) w przemiany, p. Przejma; 2) wymiana.

Przemianek, 1) przezwisko, przydomek; 2) przemiana.

Przemianowy, naprzemian będący, wzajemny.

Przemiara, nadmiar, zbytek.

Przemiarty, przegłodzony.

Przemiatywać, przemiotać, przerzucać, przeszukiwać.

Przemienić, ułożyć na przemiany w powtarzającej się kolei.

Przemienny, odmienny.

Przemierać, przemrzeć, umierać z głodu; chciwie pożądać, upragnąć.

Przemierze, zwłoka.

Przemieszkawacz, przemieszkawca, człowiek chwilowo gdzie przebywający; gość.

Przemieszkawać, 1) przemieszkiwać; 2) przewlekać, zwlekać, przebyć, przetrwać.

Przemieszkawca, p. Przemieszkawacz.

Przemijać, pomijać.

[449]Przeminało, rzecz przemijająca.

Przeminąć kogo, minąć kogo.

Przeminęły, przeminięty, który przeminął, przeszły.

Przeminięty, p. Przeminęły.

Przemirze, pokój, o który się układają.

Przemizgać się, umizgać się na wszystkie sposoby, stroić miny.

Przemocny, przeważny, przemagający.

Przemoctwo, gwałt, przemoc.

Przemoga, 1) siła, możność, zdolność; 2) przemoc, przewaga.

Przemożenie, p. Przemożność.

Przemożność, przemożenie, przesił, przemoc, przewaga, siła przemagająca, gwałt; możność, na którą się zdobyć można.

Przemożysty, przemożny; którego można przemóc.

Przemóc, p. Przemagać.

Przemór, wielki głód.

Przemówić, p. Przemawiać.

Przemówka, wymówka, wyrzut.

Przemóżca, pan przemożny, możnowładca.

Przemrzeć, p. Przemierać.

Przemsza, drożyna przez mszary.

Przemurować, przegrodzić murem.

Przemurze, przegroda murowana.

Przemuszać, przemusić, wymuszać, przesadzać (styl przemuszony).

Przemycacz, przemycownik, przemytnik.

Przemycać, przemycić, 1) kogo: przekupić, przenająć; 2) komu: nie dopisać komu, zawieść kogo, opuścić kogo.

Przemycie, p. Przemyta.

Przemysł, w znacz. 1) podstęp, podejście, fortel; 2) rozmysł, rozwaga, przemysłowość; 3) dowcip, spryt; 4) sposób, sekret.

Przemyślawać, przemyślać; naprzód obmyślać, przewidywać.

[450]Przemyśliciel, przemyślnik, przemyślny, sprytny; wynalazca.

Przemyśliwiec, myśliciel, badacz.

Przemyta, kara za przemycanie; kontrabanda skonfiskowana.

Przenagabać, przenagabywać, przenagabawać kogo do czego, namawiać, kusić do przejścia na czyją stronę; buntować, podburzać; nagabywać natarczywie, napastować, niepokoić.

Przenagabanie, 1) zaczepka, napaść, przeszkoda, namowa; 2) przeszkadzanie, strachy, pokutowanie.

Przenagrawać kogo, nękać, prześladować.

Przenająć, przenajmować, zjednać sobie datkiem, przekupić.

Przenajdować, przenaleźć, 1) przed innemi znajdować; 2) P. kogo, P. łaskę czyją, jednać sobie, starać się o co; przejednać, przeprosić.

Przenajątek, 1) rzecz, użyta na przenajęcie czyli przekupienie kogo, łapówka; 2) przenajęcie, przekupienie.

Przenajęcie, datek, przekupienie, łapówka.

Przenajmować, p. Przenająć.

Przenaleźć, p. Przenajdować.

Przenaśladować, prześladować, ścigać.

Przenaśladowca, prześladowca, tropiciel.

Przenaśladowstwo, prześladowanie.

Przenaznaczać, przenaznaczyć, przeznaczać.

Przenąkać, zbliżyć się.

Przenie, przenie się, zapieranie się, wypieranie się.

Przeniechać, zaniechać na jakiś czas, przestać.

Przenieść, p. Przenosić.

Przeniewalać, przeniewolić, nakłaniać, zmusić, zniewolić.

Przeniewierczyna, przeniewierczyni.

Przeniewierka, przeniewierstwo.

Przeniewiernik, przeniewierca, wiarołomca.

Przeniewierny, [451]przeniewierczy, wiarołomny, zdradziecki.

Przeniewolić, p. Przeniewalać.

Przenikajątszy, przenikliwszy.

Przenikajność, przenikawość, przenikliwość.

Przenikle, przenikliwie.

Przenikły, przenikny, przenikliwy.

Przenocowany, opóźniony przez noc (sprawa przenocowana).

Przenos, przeniesienie.

Przenosić, przenieść, 1) P. kogo, przechodzić, przewyższać, prześcignąć; przekładać, odkładać; P. co, przetoczyć, przeskoczyć, przesadzić przez co; 2) P. kogo okiem, patrzeć na kogo z góry, pogardzać kim; P. oczami, przeoczyć, niezauważyć; 3) ponieść przez kres, zadaleko zanieść; przesięgnąć pociskiem; 4) P. winę, przebaczyć; 5) P. wieść, roznosić, rozgadywać; 6) wymiotować; 7) oszukiwać, podchodzić; 8) zużywać się, zniszczyć się (i stal się przenosi).

Przenoska, przenośnia.

Przenukać, przepędzić, przegnać.

Przeń, 1) przedeń, przed niego; 2) przezeń, przez niego; 3) bacząc na niego, przez wzgląd na niego.

Przeńżeto, dlaczego to?

Przeobaczyć, 1) przeoczyć, niedopatrzeć; 2) przewidzieć przyszłe rzeczy, przejrzeć.

Przeobraza, przeobrażenie, przemiana.

Przeołtarzyć, przemienić, przerobić na ołtarz.

Przeopisany, przedtym opisany, wyżej opisany.

Przeorzysza, przeorysza.

Przeozdobny, nader ozdobny.

Przepad, 1) przepadanie, strata; 2) szybki przelot.

Przepadać, przepaść, w znacz. 1) P. co, przelecieć przez co; 2) P. winę, podpadać, podlegać winie; 3) P. termin, rok, chybić terminu; [452]4) P. zakład, sprawę, przegrać, stracić.

Przepadać się, 1) z czego, pękać (np. ze złości); 2) schnąć, mizernieć.

Przepadlina, rozpadlina, szczelina.

Przepadlisko, trzęsawisko, bagno grząskie.

Przepadlisty, przepadzisty, 1) pełen przepadlin czyli szczelin; 2) zmienny, już to dżdżysty, już to pogodny (czas); 3) przestankami padający (deszcz); 4) łatwo chudnący (koń); 5) niegładki (styl).

Przepadły, 1) skonfiskowany; 2) rozpadły, bezdenny (jaskinia przepadła); P. termin, rok, opuszczony, przeoczony; P. wina, przysądzona, przegrana.

Przepadzisty, przepadlisty deszcz, padający z przestankami; czas obfitujący w deszcze przepadziste; koń łatwo nabierający ciała i opadający z niego.

Przepalić, 1) napiętnować (złodzieja); 2) przebiec, przemknąć; 3) przejść kogo w czym.

Przepamiętać, P. -ywać, zapomnieć.

Przeparzyć, przeparzać, 1) przesmagać, przećwiczyć (rózgą); ogrzać zbyt silnie (piec, izbę).

Przepas, przepasanie; 1) pas, przepaska; 2) pas, strefa, pasmo.

Przepasać, przepasywać, pasować na rycerza.

Przepaść, skała, brzeg, góra przykro urwana.

Przepaść się, rozpaść się, pęknąć wskutek uderzenia, zginąć; upaść.

Przepatrować, przepatrzać, przepatrzawać, przenikać wzrokiem; przewidywać (przyszłość); prześlepiać, nie spostrzegać, nie uwzględniać, nie brać w rachubę, pomijać; P. sobie oczy, przytępiać patrzeniem; podpatrywać, podglądać.

Przepatry, przewidywanie.

Przepchać, przepchnąć, w co: przerobić, przemienić, przedzierzgnąć.

[453]Przepełnia, nawał, nadmiar, przepełnienie.

Przepędzać, przepędzić, przeszywać, przecinać, przenikać.

Przepiec, przepiekać się, ujść płazem, bezkarnie.

Przepiekielny, bardzo zły, piekielny.

Przepierać, p. Przepierować.

Przepierczy, przepierzyczy, przepiórczy.

Przepierki, sprzeczki, spory.

Przepierować, przepiórować, przepierać, 1) wywodzić trele; śpiewać, grać; 2) stroić sobie śmieszki, natrząsać się; 3) P. w czym, przebierać, wybredzaćwybredzać.

Przepierzyca, przepiora, przepiórka.

Przepierzyczy, p. Przepierczy.

Przepijać się, przepić się, okupywać przez częstowanie napitkiem; wyprawiać imieniny a. urodziny.

Przepis, kopja pisma, odpis; wzór pisma dla uczących się pisać.

Przepisać, przewyższyć, ubiec, wyprzedzić.

Przepisek, przepiśnik, kopista, przepisywacz.

Przepisować, przepisywać, przewyższać, ubiegać, wyprzedzać; P. się, pisywać do siebie nawzajem.

Przepisownictwo, nauka o przepisywaniu leków.

Przepiśnik, przepisywacz, kopista.

Przeplamitować, przepowiedzieć.

Przeplat, przeplatanie, przeplecenie; w przeplaty, naprzemian, nawzajem.

Przeplenić, 1) splondrować, złupić; 2) przerzedzić, zmniejszyćzmniejszyć.

Przeplewiać, przeplewić, przeczyścić z plew; przepielać.

Przepławić, wpław przebyć, przebrnąć; przepłókać (chusty).

Przepławiony, który się przepławił, który przepłynął.

Przepłoch, zamęt, popłoch, zamieszanie, rozruch.

[454]Przepłochy, lekkomyślność, płochość.

Przepokonać, pokonać, przezwyciężyć.

Przepomóc, zwyciężyć, przemóc, sprostać; P. się, dostać zapomogę; poradzić sobie.

Przepona, przeszkoda, zapora.

Przepor, przeporek, 1) rozpor, rozporek; 2) wytrwałość, uporczywość.

Przepowiadacz, przepowiedacz, przepowiadnik, przepowiednik, 1) opowiadacz; 2) prokurator; rzecznik, adwokat.

Przepowiadać, wypowiadać, opowiadać, głosić; podpowiadać; poddać słowa do powtórzenia; przemówić, odezwać się.

Przepowiadka, opowiadanie, legienda, powiastka, bajka, anegdota.

Przepowiast, przepowiednia.

Przepowiednik, p. Przepowiadacz.

Przepowiedzieć, 1) podpowiedzieć, przestrzec, udzielić wskazówki; 2) przemówić, odezwać się, zwrócić się do kogo; wyłożyć, wygłosić.

Przepowiedź, opowiadanie, głoszenie; przepowiednia.

Przepowieść, przypowieść.

Przepój, nadmierna pijatyka, przepicie się.

Przepragnąć, przetrwać w pragnieniu; P. się, uschnąć z pragnienia.

Przepragniony, nienasycony, palący.

Przepraszywać, przepraszać, przejednywać.

Przeprawa, pojednanie, przebaczenie.

Przeprawca, przeprawiacz, p. Przeprawiciel.

Przeprawiać, przeprawować, przeprawywać, przeprawić, 1) poprawiać, prostować, przerabiać; 2) przejednywać, mitygować; 3) odpokutowywać (winę); 4) P. komu u kogo, przyczynić się za kim, przepraszać za kogo.

Przeprawiciel, przeprawca, przeprawiacz, ten, który przeprasza, jedna; który naprawia, prostuje.

[455]Przeprawiny, przeprawa.

Przeprawować, przeprocesować, stracić na procesy.

Przeprawywać, p. Przeprawiać.

Przepros, przeprośba, 1) przeproszenie; 2) przebaczenie.

Przeproszka, zaprosiny.

Przeprowadzić, przebyć, spędzić.

Przepruch, przeprucha, rysunek, a. wzorek wykłuty na papierze do mechanicznego kopjowania.

Przepryskać, przepryskiwać, parskać, porykiwać.

Przeprzątać, przeprzątnąć, uprzątnąć, przetorować (drogę).

Przeprzebaba, przeprzedbaba, prababkapraprababka.

Przeprzeczyć, przeprzeć kodokogo gadaniem; przejść komu drogę na poprzek.

Przeprzeć kogo prawem, przekonać prawem, udowodnić mu winę sądownie.

Przeprzedbaba, p. Przeprzebaba.

Przeprzedziad, prapradziad.

Przepukłość, rysa, szpara, przepuklina, ruptura.

Przepukły, człowiek dotknięty przepukliną, rupturą.

Przepuknąć się, przepęknąć się; P-nie ci się, przebierze się miarka, otrzymasz karę.

Przepurgować, przeczyścić żołądek; P. się, wziąć na przeczyszczenie.

Przepusta, przepuszczanie, przepuszczenie, dopust, zrządzenie Boże.

Przepuszczać, przepuścić, przetapiać, przelewać, przepławiać; P. żołądek, przeczyszczać, rozwalniać; P. co na kogo, spuszczać, zsyłać, nawiedzać czym; przeprowadzać, odprowadzać kogo; pozwolić, dopuścić; P. się na kogo, uprzedzić się do kogo.

Przepuszczanie, przepuszczenie, p. Przepusta.

Przepych, 1) pycha; 2) przesadzanie się, [456]współzawodnictwo; zniewaga, ujma, obelga.

Przepyszniać się, pysznić się, chlubić się.

Przepytawać, przepytywać, przeszukiwać, badać, studjować.

Przepytownik, poszukiwacz, badacz.

Przerabiać (w algiebrze) redukować; P. się, zużywać się w robocie (i żelazo się przerobi).

Przeraduch, człowiek niezgodny.

Przeradzać, przeradzić, przekonywać, perswadować; P. się, oszukiwać się, przeliczać się.

Przeranić, zranić na wylot.

Przeraz, pzerażenieprzerażenie.

Przerazić, przebóść, przekłóć; przeniknąć, przejąć. P. warząchwią, wzruszyć, przemieszać, potrząsnąć.

Przeraźliwy, przeraźny, przejmujący, wzruszający, serdeczny, tkliwy; przenikliwy, badawczy; którego można przerazić.

Przerąbl, przerębel, przerębla.

Przerdzały, przerdzewiały.

Przerdzeć, przejść rdzą.

Przerepetować, przepowiedzieć co sobie.

Przerębia, otchłań.

Przerębować, przerąbywać.

Przeroba, przerobek, przerabianie, przeróbka.

Przerobić, przekupić, podkupić; P. się, zużyć się, wyrobić się.

Przeroczać, zapraszać.

Przeroczyć, odroczyć do innego terminu; odłożyć, sprolongować.

Przerodny, odrodny, wyrodny.

Przerodzony, odrodzony.

Przerodztwo, przeobrażanie się.

Przerok, urok, urzeczenie.

Przerównać, przerównywać, 1) urównać; 2) przewyższyć, przejść kogo, prześcignąć.

Przeruch, ruch.

Przeruszka, przerwa.

Przerw, w wyr.: do [457] przerwi, do upadłego, do wyczerpania sił.

Przerwać kogo, oderwać od kogo, zbałamucić.

Przerwaność, stan oderwania, odłączenie.

Przerwisty, pełen przerw, urwisty.

Przerykować, przerykiwać, ryczeć.

Przerywać, przerwać kogo, odrywać od kogo, bałamucić (żonie męża).

Przerywczy, przerywany, ulegający przerwom, ucinkowy.

Przerzasły, przestraszony, przelękły.

Przerzasnąć, przerazić, zatrwożyć; P. się, przerazić się, zatrwożyć się.

Przerządzić, inaczej urządzić, zreformować.

Przerzec, przerzekać, 1) przemówić; 2) przepowiedzieć, wyprorokować.

Przerzeczony, wspomniany wyżej, przedtym nadmieniony.

Przerzeszyć, przewiązać.

Przerzniony, przerznięty.

Przerzucać, przerzucić,przerzucić kogo okiem: okazać mu wzgardę, lekceważenie, spojrzeć nań z góry; P. kostką, kartką, przegrać w kostkę, w karty; P. most, zerwać, zburzyć.

Przerzutka, mostek, kładka.

Przerzypić, przekaszlać.

Przesada, miejsce do przesadzania szczepów.

Przesadno, zanadto.

Przesady, zmowy, zasadzki.

Przesadzać, przesadzić co czym, przeplatać, urozmaicać, sadzić; przeładowywać, przeciążać; P. ś. w czym, przebierać miarę.

Przesadzony, 1) przepleciony; 2) przesadny.

Przesarbać, pijąc wciągnąć płyn głośno.

Przesąd, przesud, przesądek, 1) juryzdykcja, prawo; 2) koszta sądowe; 3) kara pieniężna; 4) wyrok, zapadły poprzednio w podobnym wypadku, prejudykat; [458] bez przesądku, bezstronnie.

Przesądzać, przesądzić, osądzać, skazywać wyrokiem.

Przesądzony, przesądny, oparty na przesądzie.

Przeseblec, przeoblec.

Przesecz, topór.

Przesedni, p. Przezedni.

Przesercować, przetrawić w sercu.

Przesiadać, przesiąść komu, dokuczać, dawać się we znaki; P. komu czego, stanęło mu w gardle; Przesiądzie-ć tego, nie ujdzie ci na sucho, nie przejdzie ci płazem; P. w co, przemieniać się, przedzierzgać się.

Przesiadzić, przesiąść.

Przesiąc, p. Przesięgnąć.

Przesiągnąć, p. Przesięgnąć.

Przesiąść czego, mieć za swoje, odpokutować.

Przesiążły, przerosły (koń).

Przesiecz, siekiera, topór; przecięcie w lesie w prostej linji, linja, przecinka, tryba, dukt, przesieka.

Przesiedlca, przesiedleniec, emigrant, wychodźca.

Przesieka, p. PrzesieczPrzesiecz.

Przesielać, przesielić, przesiedlić, osadzić gdzieindziej.

Przesiewisko, przedplon.

Przesięgnąć, przesiągnąć, przesiąc, sięgnąć przez co; zdołać objąć, sięgnąć, sięgając dostać dokąd; za daleko sięgnąć; przenieść, przesadzić zbyt daleko (o pocisku np.); przewyższyć, zakasować, przejść.

Przesiężenie, przesięgnięcie.

Przesilać, przesilić, siłując się przezwyciężać, przemagać; dawać komu radę; znęcać się nad kim, gnębić kogo.

Przesilny, bardzo silny, potężny.

Przesił, przewaga sił, przemoc, gwałt; na przesiły, na wyścigi, walcząc ze wszystkich sił.

Przesiurczać, przeciekać.

Przeskakować, przeskakiwać, przemarnować.

Przeskoczna, p. Przezimka.

[459]Przeskoki, 1) przebiegi, przesmyki; 2) wybiegi, fortele.

Przeskost, bezkost.

Przeskórka, przykrość, dokuczliwość.

Przeskrzydlić, przelecieć.

Przeskwierać, skomleć, skowyczeć od czasu do czasu.

Przesłabić, przetrzebić, wyplenić.

Przesłać, p. Prześciełać.

Przesłaniec, 1) posłany wprzód, poprzednik; 2) posłaniec.

Przesłanka, 1) poprzedniczka; 2) zwiastunka; 3) premisa w dedukcji logicznej.

Przesłański, tyczący się przesłańca, zapowiadający.

Przesłaństwo, poselstwo, powołanie przesłańca, poprzednika.

Przesłowca, wysławiający.

Przesłowuty, przesłowutny, (z ros.), przesławny.

Przesłuchać, nie słuchać.

Przesłuchawać, przesłuchować, przesłuchiwać.

Przesmykacz, włóczęga.

Przesmykiem, pełzając, pomykając.

Przesny, świeży.

Przespałka, przespanica, nałożnica.

Przespicie, pragnienie.

Przespieczny, bezpieczny.

Przespolny, zagranicznyzagraniczny, cudzoziemski.

Przestajać, p. Przestać.

Przestanie, przestanek, ustanek (bez przestania).

Przestawać, przestajać, przestać, 1) od czego, odstać, odstąpić od czego, porzucić co, 2) P. kogo, przestać, nagabywać, zostawić go w spokoju; P. gdzie, przebywać, bawić; P. z kim, zgodzić się z nim, przystać na jego zdanie; sięgnąć, dostać, przejść aż dokąd (powróz przestał od końca do końca).

Przestawiać się, przestawić się, przenieść się, przejść; obstawić się, otoczyć się.

Przestąpić, p. Przestępować, przestępić.

[460]Przestęp, Pascha, Wielkanoc.

Przestępek, przestępstwo, przestąpienie, występek.

Przestępić, p. Przestępować.

Przestępić się do kogo, przejść, zbiec, przystać.

Przestępnica, przestępniczka, przestępczyni.

Przestępnik, przestępca, zbrodniarz.

Przestępować, przestępować się, (przestąpić, przestępić), przechodzić z miejsca na miejsce, przechadzać się; P. co, opuścić, ominąć.

Przestojały, przestały.

Przestowłosy, prostowłosy.

Przestrach, strach, mara, widmo.

Przestraszek, zdrobniałe od przestrach.

Przestraszywać, przestraszać.

Przestrefować, przeciągnąć paskami, pręgami, przekreślić.

Przestroga, przestrzeża w księdze, nota, uwaga; P. czego, przestrzeganie; zachowywanie; straż; P-strzeża, dróżka, cieśnina, przesmyk.

Przestronny, przestrony, przestrzenny, wolny, rozwięzły, wyuzdany; nieokiełznany (język, gęba); znaczny, wielki (majątek); oko przed ludźmi przestronne: jasne, śmiałe, szerokie.

Przestroń, przestrzeń.

Przestrożny, bardzo ostrożny.

Przestrugać, przesadzić, przebrać miarę.

Przestworny, obszerny, rozległy.

Przestryjec, starszy stryj, brat pradziada.

Przestrzał, w wyr. na P. kto dalej strzeli; na chybił trafił, na ślepo.

Przestrzegać, przestrzec kogo w czym, wytykać mu co, karcić go o co; P. co, strzec, pilnować,pilnować czego; P. się czym, mieć sobie co za przestrogę; P. czego, wystrzegać się, unikać; zasadzać się na kogo, dybać.

Przestrzelić, co do kogo, donieść lotem strzały. [461] P. kogo, przewyższyć go.

Przestrzeniacz, rozprzestrzeniający.

Przestrzeniej, przestronniej.

Przestrzenny, p. Przestronny.

Przestrzeń, w wyr. na P-ni, na otwartym powietrzu, pod gołym niebem, na dworze.

Przestrzeństwo, przestronność, przestrzeń.

Przestrzeża, p. Przestroga.

Przestrzeźny, ostrzegawczy.

Przestrzygawać, przecinać, przestrzygać.

Przestwornie, rozciągle, powoli.

Przestydnąć, przestygnąć.

Przesuch, przesucha, przysucha, przywarka; przen. rzecz niepomszczona.

Przesuć, przesypać.

Przesud, przesąd.

Przesukowany, przesukowy, kręcony.

Przesunąć się, przejść; popaść, wpaść; przemienić się, przekształcić się.

Przesusza, susza, posucha.

Przesuszać, przebywać w suchości; P. się, przebywać, znajdować się; bywać, bawić; przebiegać.

Przesuwać się, przesunąć się w co, przemieniać się, przedzierzgać się.

Przeswarek, kłótnia, spór, waśń, niezgoda.

Przeswarzyć, przegadać.

Przesył, przesyłanie.

Przeszarzedny, bardzo zły.

Przeszczep, przeszczepanie.

Przeszczodry, wielce szczodry.

Przeszemrywać, odzywać się z niezadowoleniem.

Przeszkadzać, przeszkodzić, zakłócać, mącić, krzyżować (zamysły czyje.czyje).

Przeszkoda, straszydło nocne, upiór, mara.

Przeszkodnictwo, robota partackapartacka.

Przeszkodny, przeszkadzający, przeszkodliwy.

Przeszlakować, zbadać, wyśledzić.

[462]Przeszperować, przeglądać, przeszukiwać.

Przeszpilać, przeszpilować, p. Prześpilać.

Przesztychować, przefrymarczyć, przeszachrować.

Przeszukawać, przeszukiwać.

Przeszynąć, przechybnąć, przechylić.

Przeście, przejście.

Prześciełać, przegradzać, przeplatać, urozmaicać, (boleść p. nadzieją); P. się, zmieniać się, luzować się.

Prześcieradło, chusta, płótno, ręcznik.

Prześcigły, zanadto dojrzały, przejrzały.

Prześcipny, dowcipny.

Prześlad, prześlada, prześladek, 1) prześladowanie; 2) ślad, trop.

Prześlada, resztka, pozostałość.

Prześladownik, prześladowca.

Prześlągły, mający szyję przyłękowatą (koń).

Prześmianki, głupstwa, niedorzeczności.

Prześmiertnić, przemienić.

Prześmiewać, wyśmiewać, wydrwiwać.

Prześmiewny, lubiący szydzić, żartować.

Prześnica, przaśnica.

Prześniec, przaśnik.

Prześny, przaśny.

Prześpiały, zanadto dojrzały, przejrzały.

Prześpiech, pomyślność, powodzenie.

Prześpieć, poszczęścić, dać dobry skutek; poszczęścić się, udać się, powieść się.

Prześpiegliwy, uważny, ciekawy.

Prześpilać, prześpilować, przeszpilać, przeszpilować, przekłuć, przeszyć.

Przeświadować, zwiedzić, poznać.

Przeświarcać, sprzeczać się.

Przeświarczyć, przeświadczyć.

Przeświecać komu, przyświecać; P. się, widnieć.

Prześwietla, blask, światło, świetność.

[463]Przetaina, przetalina, miejsce, na którym lód lub śnieg przetajał aż do ziemiziemi.

Przetak, w wyr. wnijść na P-ki, podlec próbie, doświadczeniu.

Przetalać się, przewracać się.

Przetasiek, przełaz (w płocie).

Przetchlina, otwór, okienko; przepaść, otchłań; P-y niebieskie, upusty niebieskie.

Przetkać, przetykać w co, przemienić, przedzierzgnąć.

Przeto, pomimo to nie; nie dlatego jednak.

Przetoczyć się, przestać się toczyć, skończyć się, rozstrzygnąć się (sprawa przetoczyła się).

Przetornić, przetrząść (o dreszczach).

Przetowłosy, p. Prostowłosy.

Przetranowić, przemarnować.

Przetrębować, przetrębywać, przegrywać na trąbie; przestawać trąbić; trąbić z przestankami; P. się, prześcigać się w trąbieniu, odzywać się wzajemnie trąbieniem.

Przetrwać w czym, zachować, podtrzymać.

Przetrybować, przeczyścić, przelutować (złoto).

Przetrząsać, potrząsać.

Przetrzucać, wybadać.

Przetrzymywać, unikać, wyłgiwać się od czego.

Przetwarty, odemknięty, uchylony.

Przetwierdzać się w czym, przebierać, grymasić.

Przetworny, wytworny, wybredny, grymaśny.

Przetworzyć się, odemknąć się, uchylić się.

Przetyłość, zbytnia otyłość.

Przeumarcie, letarg.

Przewabiacz, ten, co przewabia (coś cudzego), kompilator.

Przewabiać, (przewabić), w znacz. 1) przekradać, przywłaszczać sobie; 2) P. z cudzego, kompilować, brać żywcem z cudzych dzieł.

Przewaga, przeważność, w znacz. 1) śmiałe [464]przedsięwzięcie; 2) czyn znakomity, bohaterski; wielka odwaga, ryzyko.

Przewalanka, podejście, oszustwo.

Przewalczyć, zwalczyć, przezwyciężyć.

Przewalny (deszcz), nawalny, ulewny, gwałtowny.

Przewał, deszcz nawalny, nawałnica, nawalność, fala; wyłom, wyrwa; tama, grobla.

Przewara, wada, przywara.

Przewartować, przewertować, pilnie przejrzeć (księgę).

Przewarzyć, powtórzyć (mowę), przerobić.

Przeważać się na co, odważać się, poświęcać się, ryzykować siebie.

Przeważnie, śmiało, odważnie.

Przeważność, przewaga, wielka odwaga, ryzyko, bohaterstwo.

Przeważny, pełen znaczenia, mający powagę, przemożny, wpływowy, bardzo śmiały, wielce odważny, ryzykowny, bohaterski, dzielny; hojny, wspaniałomyślny; wspaniały, wystawny.

Przewdziać się, przebić się, przeszyć się.

Przewdziały, przeodziany.

Przewędzić, przesuszyć.

Przewiadować, przewiadywać, poznawać nawskroś; przewidywać, odgadywać; przewiadywać się.

Przewiąz, przewięz, owad przewięzisty (osa, mrówka).

Przewidzieć, przewiedzieć, określić, ustanowić, przepatrzyć, zwiedzić.

Przewiedzenie, w znacz. 1) od przewieść, a) wygranie sprawy; b) dokazanie, przekonanie dowodami lub świadkami; 2) od przewiedzieć, nabycie, lub posiadanie wiadomości o rzeczach.

Przewiedzieć, przeczuć, domyślić się, spodziewać się; określić, ustanowić; przejrzeć, zwiedzić, rozpoznać; P. się, odgadnąć, badać, przeniknąć, odkryć, znaleźć.

[465]Przewierciany, przewiercony.

Przewierny, przewrotny, wiarołomny.

Przewiertywać, przewiercić, przewiercać.

Przewierutny, przebiegły, bezczelny.

Przewierzenie, sprzeniewierzenie się, przeniewierstwo.

Przewierzgnąć, przewirzgnąć w kogo, w co, przemienić, przedzierzgnąć.

Przewiesizna, wystająca część budynku.

Przewieszczać, przewieszczyć, przepowiadać, wróżyć.

Przewieś, przyrząd do łowienia ptastwa.

Przewieść, przewodzić, P. prawo, wygrać w sądzie sprawę; P. na sobie, przemóc się; P. dowodami, dowieść, udowodnić, przekonać, dokazać.

Przewięz, p. Przewiąz.

Przewięzistość, wcięcie, karb przez pół.

Przewięzisty, wcięty przez pół (np. pszczoła).

Przewijać, przewinąć, przerzucać, przesadzać; oszukać; P. się przez nogę, zostać oszukanym; przemknąć się; P. się w co, przemienić się, przejść.

Przewinić kogo, przekonać go że winien.

Przewinienie urażonego majestatu, zbrodnia obrazy majestatu.

Przewionąć, przewiać, przerzucić.

Przewiosło, powrósło.

Przewirzgnąć, p. Przewierzgnąć.

Przewisnąć, zawisnąć, przewiesić.

Przewitać, przywitać.

Przewłaczać, przewlekać.

Przewłok, zwłoka, odwłoka; p. Przewłoka.

Przewłoka, włóczenie się, tułanie się.

Przewłoka, przewłok, 1) przeciąg czasu; 2) przystań, port; z przewłoką, wciąż, ciągle.

Przewłóczny, przewłoczny, nieprędki, nieskory, odwlekający.

Przewodnia, 1) [466]przewodnictwo, przewodzenie, prowadzenie; 2) przewodnik; 3) Przewodnię z kim trzymać, mieć z kim porozumienie na szkodę trzeciego, konszachty.

Przewodnica, jezioro z wodą płynącą.

Przewodny, przodsiębierczyprzedsiębierczy.

Przewodzić, przewieść, 1) pędzić, przepędzać (życie); 2) P. nad kim, dokuczać; donosić, oskarżać; P. ś, 1) dać się nakłonić do czego; 2) zmarnieć; wybrnąć z trudności.

Przewojca, przewódca, przewodnik, posłaniec.

Przewora, 1) klatka (dla szalonego); 2) zakres, obrąb, granice czego.

Przewód, 1) przewiedzenie, przewodzenie, przeprowadzenie; 2) P. swego, dokonanie swego, dopięcie; 3) P. prawa, tok sprawy, wygrana sprawa; 4) powinność dawania przewodnika; 5) pobudka, podnieta, pokusa.

Przewracać, przewrócić kogo, podchodzić, oszukiwać, fałszować; P. w co, przerobić, przemienić.

Przewrotnica, obłudnica.

Przewrotnik, przewrotny człowiek, krętacz.

Przewrót, przewrotność.

Przewyciężać, przewyciężyć, przezwyciężać.

Przewykać, przewyknąć, przejąć przez nawyknienienawyknienie.

Przewykroczenie, przekroczenie, występek.

Przewyparty, przemocą wyparty.

Przewyrtnąć, przewrócić się; zachorować.

Przewyszać, przewyszyć, przewyższać.

Przewyższość, wyższość, przewaga.

Przewziąć, 1) przejąć; 2) przemóc, wziąć górę. P. się, przerwać się, sforsować się.

Przez, 1) z przyp. 4-ym, przeszło, więcej niż (przez tysiąc); przez lisz p. Przezlisz; P co, czemu, o co, w odległości czego (przez milę [467]od Krakowa); P. co, po upływie następnego, co trzeci (przez dzień). 2) z przyp. 2-im = bez.

Przezakładać, przetrwonić na zakładanie się.

Przezbożny, bezbożny.

Przezbywać, przepierać, przecząc, zbijać; przekonywać.

Przezdenny, przezedni, bezdenny.

Przezdeń, bezdeń.

Przezdrowie, wypicie za czyje zdrowie, toast.

Przezdroż, przezdroże, 1) przeciąg drogi, podróży, 2) bezdroże.

Przezdrożnie, po drodze, wzdłuż drogi.

Przezdrożny, leżący wpoprzek drogi.

Przezduszny, bezduszny.

Przezdziatkini, bezdzietna kobieta.

Przezdzięcznie, przezdzięki, bezdzięcznie, gwałtem, koniecznie, wbrew woli, przymusowo.

Przezdzięk, bez podzięki.

Przezdziękl, p. Przezdzięcznie.

Przezdzienny, przezedni, przesedni, co trzeci dzień przypadający, p. Przezdenny.

Przezecny, przezeczci, bezecnybezecny.

Przezeczci, p. Przezecny.

Przezgłównik, kamień wystający z obu stron muru.

Przezgrzesze, przestępstwo, zbrodnia.

Przezierki, prześpiegi, wywiady.

Przezim, przezima, przezimowanie; pora zimowa; leże zimowe.

Przezimka, kobieta, która miała dziecko nieślubne.

Przezkost, bezkost.

Przezlisz, przez lisz, bardzo, zanadto, wielce.

Przezliszny, zbytni, zbyteczny, nadmierny.

Przezmian, bezmian, waga sprężynowa.

Przezmiarny, przezmierny, bezmierny.

Przezmiłostny, niemiłosierny.

Przeznaczać, przenaznaczać, (przeznaczyć, przenaznaczyć), 1) zapowiadać, zwiastować; 2) [468]obrażać kogo, być figurą, obrazem kogo; 3) wykazać, wydzielić, podyktować (komu codzienne sprawy; 4) przeregiestrować, wykazać, wyliczyć.

Przeznaczenie, regiestr, wykaz, spis.

Przeznaczony, wyobrażony pod figurą.

Przeznamię, znak przepowiedni, przepowiednia, prognostyk.

Przeznamionować, przekształcić, przeformować.

Przeznobić się, przeziębić się.

Przezor, 1) przenikliwość, przezorność; 2) patrzenie przez szpary, pobłażliwość; 3) przezieranie, przegląd.

Przezorny, w znacz. 1) przenikliwy (wzrok, oko); 2) możliwy do przejrzenia, przejrzysty, przezroczysty.

Przezpicie, pragnienie.

Przezpieczeństwo, przezpieczność, bezpieczeństwo.

Przezpieczny, bezpieczny.

Przezprawie, bezprawie.

Przezroczny, 1) powtarzający się co dwa lata; 2) przezroczysty; 3) bezterminowy.

Przezroczysty, 1) przenikliwy, bystry (wzrok); 2) co trzeci rok zdarzający się, przypadający.

Przezroczyszcze, szkło, szyba ze szkła czystego.

Przezto, mimoto, jednak.

Przezuwać się, przezuć się, zmieniać szatę, przebierać się.

Przezwinny, bezwinny, niewinny.

Przezwiństwo, brak winy, niewinność.

Przezwisko, przezwiszcze, nazwisko rodowe (imię i przezwisko czyje); nazwa, miano (miasta, drzewa)drzewa).

Przezwodny, bezwodny.

Przezwodzie, bezwodzie.

Przezwyciężyć kogo w czym, przewyższyć; zakasować go.

Przezysk, wygrana w sądzie; to, co wyprocesowano.

[469]Przezyski, koszty sądowe z powodu egzekucji.

Przezyskiwać, przezyskać, wygrywać prawnie na kim.

Przezżak, przeżak, niedouk.

Przeźrocze, przezrocz, widnokrąg, przestwór, niebo.

Przeźrótka, rzecz przejrzysta, przezroczysta.

Przeźrzały, przejrzały, zbytnio dojrzały.

Przeźrzalny, przejrzalny.

Przeźrzeć, 1) przejrzeć; 2) przeżreć.

Przeźrzenisty, źle widzący ku dołowi, a dobrze w górę.

Przeźrzysty, przejrzysty.

Przeżasnąć się, przerazić sięsię.

Przeżec, przeżegać, przepalić.

Przeżecholić, przekrajać.

Przeżegnać, pobłogosławić.

Przeżegnanie, błogosławieństwo.

Przeżegnawać, przeżegnywać, błogosławić; poświęcać.

Przeżeracz, pożeracz.

Przeżonąć, przegnać, pognać, przepędzić.

Przeżyłość, wiek sędziwy.

Przeżywie, przeżyje (od przeżyć).

Przęcka, przęczka, przącka, sprzączka; po przęckę, w miarę, w pewnych granicach.

Przęda, przędca, ten co przędzie.

Przędka, prządka.

Przędza, przędzenie.

Przędziec, len.

Przędziono, 1) pasmo, sznurek (pereł, korali); 2) gromada, kupa (ludu); 3) krąg, koło, zwój (węża).

Przędziwkowaty, podobny do przędziwa.

Przędzy, prędzej.

Przęsłek, kołowrotek do przędzenia.

Przęsło, 1) przędza; 2) piętro.

Przęście, przędzenie.

Przęść, prząść.

Przętki, prędki.

Przętr, przętrze, góra, strych na śpichlerzu, na oborze, na podszopiu.

Przmiel, trzmiel (roślina).

[470]Przodek, przód, 1) początek pochodzenia; 2) pierwsze miejsce, pierwszeństwo, przewaga; z przodku, z początku, najpierw; 3) P. wódki, pierwszy, początkowy wyskok.

Przodek, (-ka, -kowie), 1) poprzednik (na urzędzie); 2) założyciel, fundator (Jezus, przodek wiary).

Przodkowie, głównie, przedewszystkiem.

Przodkowny, główny, naczelny, pryncypalny.

Przodkowo, pierwotnie, z początku, wprzód.

Przodojezdny, przodojeżdży, jadący przodem, poprzedzający.

Przodownik, żołnierz z awangardy.

Przodowy, przedni, frontowy.

Przodziu, wprzód.

Przosić, prosić.

Przozny, próżny.

Przód, wprzód, na przodzie, z przodu; przodem, z góry (płacić); P. kogo, P. co, przed kogo, przed co.

Przódki, przed, naprzód, przodem.

Przódziej, wprzód.

Prztyknąć na kogo, oburknąć się, fuknąć, dmuchnąć mu pod nos.

Przusła, część ciała między dwiema pachwinami, niższy żołądek.

Przybaczać, przybaczyć, przypominać.

Przybaczenie, nieuwaga, roztargnienie.

Przybadać, przynaglać, przyciskać.

Przybawiać, przybawić, przywabiać. Przybawiać się, 1) obawiać się; P. się czego, nabawiać się; 2) zjawiać się, przybywać.

Przybeczeć czego, przypłacić, przycierpieć za co, pożałować, odpokutować.

Przybierać, przybrać w co, zaopatrzyć; P. czego, przykracać, powściągać.

Przybieżeć, przybiec.

Przybijać, przybić nawy do brzegu, P. się do brzegu, przybić, przypłynąć, zawinąć do brzegu.

[471]Przybiór, strój, przybranie, ozdoba.

Przybliż, pobliże.

Przybłaźniejszy, trochę błaznowaty, przygłupi, głupkowaty.

Przybok, 1) część boczna domu, skrzydło; 2) pobliże, miejsce pod bokiem.

Przyboliwać, przyboleć, przypłacić bólem, przycierpieć, odpokutować.

Przybornica, skrzynka na narzędzia.

Przybość, p. Przybadać.

Przybożkować się komu, wkraść się w czyje zaufanie, w czyją łaskę.

Przybrać, p. Przybierać, P. się, zaopatrzyć się, uzbroić się.

Przybranie, przysł. strojnie, ozdobnie.

Przybuś, przybysz, przybłęda.

Przybużeństwo, powinowactwo, pokrewieństwo.

Przybycień, przybysz, przychodzień.

Przybyłość, p. Przybysz.

Przybysz, przybyt, przybyłość, przybytek, wzrost, przychód.

Przybyść, dzień przybyszowy, przestępny.

Przybyt, przybycie.

Przybytni, przybytny, obecny, przytomny.

Przychera, p. Przechera.

Przycherny, przecherny.

Przychędożyć, przychędażać, przybrać, przyozdobić, przystroić.

Przychęta, przynęta, ponęta.

Przychlebstwo, pochlebstwo.

Przychodca, przychodnia, przychodzień.

Przychodni, samorodny, dziki.

Przychodny, dochodny, intratny, zyskowny.

Przychodzący, przyszły.

Przychodzić, przyjść, ciągnąć się aż dokąd, dochodzić (prowincja przychodzi do oceanu); zgadzać się z czym (rachunek przychodzi); P. do czego, chwytać za co, sięgać po co, dobywać czego (szabli); narażać się na stratę; (P. o zdrowie, o rozum); nabawić się czego, ściągnąć co na siebie (o niedostatek, [472]o ślepotę, o hańbę); P. komu, należeć się, wypadać.

Przychopać się, wziąć się gorliwie do czego.

Przychutniwać komu, potakiwać, przyświadczać, skwapliwie przystawać na czyje zdanie.

Przychwalać się, przechwalać się, chełpić się.

Przychwost, przydatek, przyczynek, naleciałość.

Przychynąć, przygarnąć.

Przychytrz, przychytry.

Przyciąć, powstrzymać, ukrócić, przeciąć (chorobę).

Przyciągać, przyciągnąć, przymusić, pociągnąć, przycisnąć (kogo prawem).

Przyciec, 1) przypłynąć, zaciec dokąd; przybiec, przypaść.

Przycieczka, 1) ucieczka, schronienie; 2) przykop, koszokop; zwada.

Przyciemka, daszek na lampę.

Przycień, półcień.

Przyciesie, przycieszka, przycioska, zdrob. od Przycieś; próg podłożony, podwalina; budulec.

Przycinać na kogo, nacierać.

Przyciorbać się, przywlec się.

Przyciskać, przycisnąć, przymuszać, przyniewalać (do czego); P. komu, dolegać, być mu ciężarem; dawać się weznaki.

Przyciupły, przysiadły.

Przyczapić, przyczłapić, przyczapiać, przycapić, złowić; złapać podejściem.

Przyczarnawy, przyczerńszy, przyczerń, nieco czarny, czarniawy.

Przyczasie, zawczasu.

Przycząszczać, przyczęszczać, przyśpieszać, wykonywać coraz częściej.

Przyczepnąć, przycupnąć, przykucnąć.

Przyczepnina, przyczepka.

Przyczerń, Przyczerńszy, p. Przyczarnawy.

Przyczerwieńszy, czerwonawy.

Przyczęszczać, p. Przycząszczać.

Przyczłapić, p. Przyczapić.

[473]Przyczołek, szczyt domu, strych.

Przyczoszka, zdrob. od Przycieś.

Przyczyna, 1) przyczynek, dodatek; 2) P-y puszczać, modlić się za kogo; 3) za P-ną, przy sposobności; 4) czary, przygoda.

Przyczynek, przybytek, wzrost, pomnożenie.

Przyczyniać, przyczynić, powiększyć, rozszerzyć (granice). P. się czego przybyć, przyrosnąć (przyczyniło mu się urody); przysporzyć sobie, zrobić sobie zasób czego.

Przyczynianie, zaręczenie prawne, rękojmia.

Przyczynny, tyczący się przyczynienia się, wstawienia się za kim; przyczyniający się (prośba, modlitwa przyczynna).

Przyczynowaty, oczarowany, zaczarowany.

Przyczyńca, 1) ten, który się za kim wstawia, orędownik; 2) sprawca.

Przyczyść (czcie albo czci, czetł), p. Przyczytać.

Przyczytać, przyczyść, przyczytywać, 1) co komu policzyć, przyznać, przypisać; 2) policzyć na czyj karb, przypisać komu; 3) poczytać, uznać za co, wziąć za co (za złe, za hańbę).

Przyć, przyjść.

Przyćpić, przyplątać się, wdać się.

Przyćwiczyć, ćwicząc przyuczyć.

Przydajny, przydakowy, dodatkowy, przydatny.

Przydalszem, przys. opodal, trochę daleko.

Przydan, przydany kolega, towarzysz, pomocnik; drużba weselny.

Przydanka, druchna weselna.

Przydatność, podobieństwo, odpowiedniość.

Przydawać, przydać, dokładać, poświęcać (czasu, pilności); przynosić, dawać, zapewniać (dochód). Przydać się, do kogo, do czego, wdać ś. w kogo, w co (często się człek przyda do człeka); przydarzyć się, przytrafić się, zdarzać się; [474]wdać się, przyplątać się, przyczepić się (przydały się dzieciom choroby).

Przydawek, przydatek.

Przydbać, zaoszczędzić; P. kogo, co, wystarać się o co, przybrać kogo.

Przydcza, przydzcza, przygoda, zdarzenie, przypadek.

Przydeklarować, przyobiecać.

Przydłuż, przydługo.

Przydnieć, rozednieć nieco, rozwidnić się.

Przydole, dolina, nizina.

Przydrapować, drapać zlekka; przybiec.

Przydróźniać, przy drodze żebrać.

Przydrzeźniać, podrzeźniając przytakiwać, wtórować.

Przydumek, przygrywka.

Przydworny, nadworny.

Przydybny, łatwy do przydybania.

Przydzcza, p. Przydcza.

Przydziałać, przyrobić, dorobić.

Przydziatek, przyrobek, powiększenie liczby dzieni (barci) na drzewach.

Przydzierżawać, przydzierżywać, przytrzymywać.

Przydziewać, powiększać liczbę dzieni w boru.

Przydziwować się, przypatrywać się z podziwem.

Przydźca, wynik, rezultat.

Przydźwierek, przed domem ganek.

Przyfarbować, odurzać.

Przyfasować, przykrócić cugli i zmusić do wygięcia szyi (źrebca); przyciągnąć i przywiązać (kawecan do łęku).

Przygadzać, przygodzić, przystosowywać; P. się przytrafiać się; przydawać się na co, do czego.

Przygadzały, przydatny (na co).

Przygana, plama, skaza, wada, rzecz naganna.

Przyganiać1. Przyganiać, przyganić komu co, zarzucać.

Przyganiać2. Przyganiać, przygnać, przymuszać, przynaglać.

Przyganny, 1) naganny; 2) zrzędny.

[475]Przygardlać, przymuszać.

Przygarniać się, poprawiać na sobie ubranie; przykładać się (do czego).

Przygarśnie, przygaśnie, przygarść.

Przyginąć, narazić się na większą zgubę.

Przyglądacz, dozorca, inspektor; widz.

Przyglądać czego, doglądać, pilnować obowiązku; przen. oddawać się czemu, puszczać się na co (na nierząd).

Przygłaskiwać komu, głaskać miłość własną, schlebiać.

Przygłaszczać, schlebiać, przywabiać, przynęcać.

Przygłobić, zacieśnić nieco (ramy piły).

Przygłodek, głód chwilowy, przygłód.

Przygłoska, głos życzliwszy za kim, odgłos pochwalny.

Przygnać, przynaglić, przypędzić.

Przygniewno, na współ z gniewem; markotno.

Przygoda, w wyr. z przygody, przypadkiem, trafunkiem; od P-y na wszelki przypadek, na drugi raz.

Przygodny do czego, dogodny, stosowny; przydatny.

Przygodzenie, zdarzenie, cios, p. Przygoda.

Przygodzić, przystosować, zgodzić; P. się, przydać się.

Przygon, powinność odrabiana; pańszczyzna.

Przygorawać, przygorewać, przypalać się.

Przygorsznąć, przygorzknąć.

Przygorzenie, zapalenie.

Przygościć, przybyć w gościnę.

Przygotować w co, zaopatrzyć.

Przygórek, wzgórek, pagórek, górka.

Przygraniczyć, mieszkać na granicy, sąsiadować.

Przygrawać, przygrywać, napomykać, dawać do zrozumienia.

Przygrawka, przygrywka.

Przygrążyć, przykryć falą, zatopić.

Przygrodek, przegrodek, przedmieście.

[476]Przygromadzić, przyłączyć do gromady.

Przygróżka, pogróżka, groźba.

Przygryzować, przygryzać.

Przygrząnąć, przygarnąć, przysypać.

Przygrześć, przygrzebać, przygrzebywać.

Przygurtować, przypasać, przysznurować.

Przygwizdać, przygwizdywać.

Przyhrozić, zabronić z groźbą.

Przyić, przyjść.

Przyimacz, p. Przyjemca.

Przyimek, przydomek, przezwisko.

Przyimiciel, przyjemca, przyjmowacz, ten co przyjmuje.

Przyistoczenie, przyswojenie, przemiana pokarmów w istotę naszą.

Przyiść się, obejść się.

Przyjachać, przyjechać.

Przyjaciel, przyjmiciel, przyjmujący; P. gościnny, przyjmujący w gościnę, a. przyjęty w gościnę; krewny; P. możny, opiekun, protektor.

Przyjacielić się, przyjaźnić się.

Przyjacielskie, przys. po przyjacielsku.

Przyjacielstwo, przyjaźń; grono przyjaciół; domownicy.

Przyjać, 1) sprzyjać; 2) przyjechać.

Przyjajać, sprzyjać.

Przyjał, przyjechał.

Przyjazność, przyjacielskość.

Przyjaźliwy, przyjacielski, przyjazny.

Przyjednoczyć, przyłączyć w jedno.

Przyjemca, przyjęmca, przyjmiciel, przyjmujący; przyjmujący kogo pod swoją opiekę.

Przyjemny, dostępny, popularny; dodatkowy.

Przyjeść się jakiej potrawie, przyzwyczaić się do jej jedzenia; przywykać, nałożyć się do czego; sprzykrzyć się, obrzydnąć wskutek ciągłego jedzenia; sprzykrzyć się, obmierznąć wogóle, przejeść się; P. się komu, dokuczyć mu.

[477]PrzyjęeiePrzyjęcie, wpływ, dochód.

Przyjęmca, p. Przyjemca.

Przyjmiciel, p. Przyjemca.

Przyjmować czego, przyjmować co; w wyr. P. na chrzcie, podawać do chrztu.

Przyjść o co, nabawić się czego; P. się, wystroić się; p. Przychodzić.

Przyjuczyć, obarczyć, obładować.

Przykadek, przekadek, półkadek, stągiewstągiew.

Przykarać, skarcić.

Przykarek, mała kara.

Przykazać, przykazywać, przykazować, w znacz. 1) rozrządzić, zarządzić, urządzić; 2) polecić, rekomendować, powierzyć; 3) P. kogo do czego, przyzwyczaić, wyćwiczyć w czym.

Przykaziciel, przykażyciel, rozkazodawca, pan, władca.

Przykaźca, polecający kogo, poręczyciel.

Przykaźny, zalecony.

Przykąsić, przygryźć.

Przykidać, p. Przykinąć.

Przykinąć, przyrzucić, pogrzebać, pochować; P. się, przejść na czyją stronę.

Przyklektać, zawalać, poplamić.

Przyklęskać, przyklaskiwać.

Przykliniać, nakłaniać, upominać.

Przyklinić, zapowiedzieć, przykazać.

Przykludzić, przyprowadzić, przywędrować.

Przykład, przykładka, dodatek.

Przykładać, przyłożyć, 1) kogo do czego: przyzwyczaić, wdrożyć; 2) P. kogo do kogo: prześladować kogo, kim.

Przykłaniać się, przykłonić się ku czemu, skłaniać się, przychylać się.

Przykłonny do czego, skłonny, skory, pochopny.

Przykłóta, słoma dla bydła.

Przykmiota, schronienie, przytułek.

Przykopa, rów.

Przykora, przekora.

Przykorny, przekorny, krnąbrny.

[478]Przykosz, figiel, psota, psikus.

Przykowywać, przykować, przykuć, przykuwać.

Przykra, przekora.

Przykradać, często kraść.

Przykrajowić, przyswoić.

Przykry, groźny, straszny; ostry, srogi.

Przykryctwo, przykrytość, skrytość, obłuda.

Przykryty, ukryty, utajony; skryty, obłudny.

Przykrze, przykro.

Przykrzewić, przysporzyć, przymnożyć, przyczynić.

Przykrzszy, przykrzejszy.

Przykształcić, przykształtować, przystosować, stosownie do czego ukształtować, przyozdobić.

Przykuczać kogo, przynaglać.

Przykurczyć, przygnębi przygnębić, przybić.

Przylat, przylot (jaskółek).

Przylatować, przylatywać, przybiegać.

Przyległość, warunek, zastrzeżenie; stosunek.

Przyległy czemu, nawykły, przywykły, oswojony; P. do czego, przywiązany, pilny, dbały; nabliższy w czasie (jarmark); sąsiadujący (młynarz).

Przyleń, człowiek nieco leniwy.

Przylepiec, plaster.

Przylgniwać, przylepiać się, przylegać.

Przyliczny (złodziej), schwytany z licem (t. j. z rzeczowym dowodem winy).

Przylis, człowiek z rzadkiemi włosami na głowie, nieco łysy.

Przylisowatszy, nieco lisowaty, rudawy.

Przylisz, p. Przelisz.

Przylizować, przygładzać.

Przylnać, przylgnąć.

Przylniony, przylgły.

Przylubić, pozwolić; P. się, Przylubować się, przymilić się, przypochlebić się.

Przylubienie, pozwolenie.

Przyłaj, przełaj.

Przyłakomszy, nieco łakomy.

Przyłap, rodzaj ganka.

Przyłechcić, przywabić.

Przyłęczyć, przyłączyć.

[479]Przyłoga, wierzch, wieko.

Przyłomić, przyłamać.

Przyłonić, przypłynąć.

Przyłożny, przywykły, przyzwyczajony.

Przyłożyć się, przyzwyczaić się.

Przyłóg, pola nieorane, odłóg; wogóle pole, rola.

Przyłuda, powab, wdzięk.

Przyłudzać się komu, przymilać się, przypochlebiać się.

Przyłygać, przyłgiwać.

Przymagać, pomagać.

Przymajętnić, przysporzyć majątku.

Przymartwić, przygasić, przydusić, przytłumić, poskromić.

Przymiąższy, przymięższy, przygruby, trochę gruby.

Przymiedzić, przyprawić miodem.

Przymierać, p. Przymrzeć.

Przymierca, przymierzca, sprzymierzeniec.

Przymierny, tyczący się przymierza, sprzymierzeńczy.

Przymierzca, p. Przymierca.

Przymierze, w znacz. 1) rozejm, zawieszenie broni; związek; 2) testament, zakon; 3) list bezpieczeństwa, glejt.

Przymierznik, p. Przymierca.

Przymierzchniony, przyćmiony.

Przymierzy komu, kogo, przystosować, przyrównać; P. do czego, zmierzać, dawać do zrozumienia; P. się z kim, sprzymierzać się.

Przymieszać się do czego, przyczynić się, dopomóc; w dać się w co.

Przymieszawać, przymieszywać.

Przymietać się, przyczepić się, przystać.

Przymietający się, p. Przymiotny.

Przymietność, zaraźliwośćzaraźliwość.

Przymilny, wdzięczny.

Przymiot, w znacz. przyrzucenie, to, co się przyrzuca do czego; P. ognia, podrzucenie ognia; 2) cecha, wada, nałóg, pasja.

Przymiota, cecha, przymiot; wada, przywara.

[480]Przymiotać, przymiotywać, przyrzucić.

Przymiotny, pełen przymiotów, zalet.

Przymiotowość, zaraźliwość.

Przymiotujący się, zaraźliwy, udzielający się.

Przymnożek, przyczynek, przydatek, przyrost.

Przymoknąć, wzrosnąć, przybyć.

Przymorek, śmiertelność.

Przymowa, 1) słowa, wymawiane przy czarach, urzeczenie; 2) przymówka, przycinek.

Przymować, przyjmować.

Przymówcy, przymówczy, przymawiający, przyganiający.

Przymówiać, przymówić, 1) wymówić słowa, zaklęcia, urzec; 2) P. na co, napomknąć, dać do zrozumienia; 3) potwierdzić, przytakiwać; docieć, dogryźć; P. się do kogo, wdać się w rozmowę, zagabnąć.

Przymówny, złośliwy, uszczypliwy, interesowny.

Przymrocze, przymroczka, brzask, zmierzch.

Przymrzeć, przymierać, w znacz. 1) na kogo, przypaść na kogo po czyjej śmierci; 2) do czego, pozostać w tym miejscu, gdzie śmierć zaskoczyła.

Przymuszawać, przymuszać, zniewalać.

Przymuszczek, nadskakiwacz, pochlebca.

Przymuszczka, 1) nadskakiwanie, pochlebstwo; 2) zmyślanie, udawanie, 3) płaszczyk, pokrywka, pozór.

Przymuśnie, z musu, poniewoli.

Przymuśny, przymusowy, przymuszony, przymuszający.

Przymyśliwać, przemyśliwać, namyślać się, zamyślać.

Przynagły, gwałtowny.

Przynaległość, nagłość, przynaglenie.

Przynależeć, przystać, być odpowiednim, stosownym; zależeć (komu na czym).

[481]Przynależętszy, przynależący.

Przynamniej, przynajmniej.

Przynaodziać, uderzyć kogo.

Przynękać, znękać; przybliżać się.

Przynielubszy, nielubiony, nieprzyjemny.

Przynieść co, powiedzieć, wyrazić; P. co komu, zaproponować.

Przynos, przynoszenie, ofiarowanie.

Przynucać, przynuczać, przynukować, p. Przynukać.

Przynuka, przymus, przynaglenie.

Przynukać, przynukawać, przynukować, przynucać, przynuczać, przynękać, przynużać, zmuszać, przynaglać, zniewolić, przycisnąć.

Przynut, przyśpiew, wtór.

Przynużyć, przynużać, 1) nieco znużyć; 2) p. Przynukać.

Przyoblecze, ubranie, odzież.

Przyobłoczyć, przyoblekać.

Przyochędażać, przyochędożyć, oczyszczać, przyozdabiać; P. się, przystrajać się.

Przyochędożka, ozdóbka.

Przyociętniejszy, powolny, zwlekający.

Przyodzianek, przyodziewek.

Przyosek, biegun ziemski albo niebieski.

Przyostrszy, przyostry, ostrzejszy.

Przypad, 1) przypadek, przygoda; 2) przypaddłośćprzypadkowa własność; 3) nagłe przybycie, kowa własność, przypa-przypadłość.

Przypadać, p. Przypaść.

Przypadek, w znacz. 1) napad, napaść; 2) oznaka, symptomat (choroby); 3) cecha, przymiot, własność, przypadłość.

Przypadły, przypadkowy.

Przypadzisty, obfity w deszcze.

Przypanoszyć się, zbogacić się.

Przyparek, skwar, upał.

Przyparka, okład ciepły.

Przypasować się, w wyr. P. się w co, zaopatrzyć się.

[482]Przypasywać się, w wyr. P. się do żelaza: oddać się rzemiosłu rycerskiemu.

Przypaska, sprzączka, klamerka.

Przypaść, przypadać, dopadać, nawijać się, przydać się; P. na kogo, na co, spaść, rzucić się, uderzyć; P. co, przysypać; P. czym, zostać przysypanym; P. na pośmiewisko, stać się przedmiotem pośmiewiska; P. na co, przystać, zezwolić, zgodzić się na co.

Przypatrownik, przypatrzacz, widz, obserwator.

Przypatrywisko, oględziny, przedstawienie.

PrzopądzaćPrzypądzać, przypędzać.

Przypewnić, przytwierdzić, przymocować.

Przypędzać, przyprawiać o co.

Przypiekanka, grzanka.

Przypierać, 1) łączyć się, koligacić się; 2) dopiekać, przygrzewać (o słońcu).

Przypierzać, ozdabiać piórami.

Przypierzchnąć, zostać przyprószonym.

Przypiewek, 1) pieśń śpiewana jako dodatek do czego, przyśpiew na końcu zwrotki; 2) epody Horacjusza; 3) rozszczenie niesłuszne, pretensja; niemiły dodatek.

Przypijać się (napojowi, winu i t. p.), przyzwyczajać się do czego.

Przypilić, przypilać, 1) czemu, o czym, pilnować, doglądać, mieć staranie; 2) komu, dokuczać, dogrzewać; 3) polecić.

Przypilować, przypilać.

Przypinać, przyniewalać, przynaglać; P. się, przypierać do czego.

Przypinka, 1) sprzączka, spinka; 2) ozdóbka; 3) żart uszczypliwy, przymówka.

Przypirzek, nowy śnieżek.

Przypis, zapis uczyniony przez męża żonie.

Przypisać komu, w znacz. dedykować (książkę), ofiarować.

Przypisny (list), dedykacyjny.

[483]Przypiśnik, robiący przypisy, komentator.

Przypleniać, przymnażać, przydawać.

Przyplęsać, przyplęsować, oklaskiwać.

Przypluć, przymówić obraźliwie.

Przypleźć się, przypłazać się, przypełznąć.

Przypłacywać, 1) dopłacać; 2) cierpieć, pokutować.

Przypodobać, przypodobywać, przypodobnawać, przypodobnić, uczynić podobnym, przyrównać, przystosować się, zgadzać się, być odpowiednim.

Przypole, fartuch.

Przypołudnica, wiedźma, czarownica.

Przypołudnie, popołudnie.

Przypomnianka, przypomnienie; upominek, pamiątka.

Przypomionać, przypomionąć, przypomnieć.

Przypor, 1) przypieranie, przyparcie; 2) skarpa skalista; 3) rozporek.

Przyporęczny, przyporęczony, zapowiedziany.

Przyporządek, narzędzie, statek; porządek.

Przypowiadacz, ten, który co przypowiada, nakazuje, oznajmia.

Przypowiedny, 1) oznajmujący; P. list, świadectwo; 2) p. Przypowiestny.

Przypowiedzieć się, przymówić się, zgłosić się; zwrócić się, zrobić zastrzeżenie od siebie.

Przypowiestny, przypowiesny, 1) przysłowiowy, sentencjonalny; 2) alegoryczny.

Przypowieszczać, pozywać już osądzonego, żeby zadość uczynił wyrokowi sądu.

Przyprawa, w znacz. 1) przygotowanie się; 2) ozdoba, upiększenie; 3) narzędzie, sprzęt; porządek.

Przyprawić, przysposobić, sprawić; ubrać; zahartować (żelazo); P. się, przygotować się; przebrać się; zająć się czym.

[484]Przyprawny, przygotowany; zaopatrzony; przen. przesadny, wykwintny, pretensjonalny.

Przyprawować, przyprawiać.

Przyprosić, zaprosić.

Przyprowadzić, skłonić, wprawić w co; P. się, przybyć, przenieść się.

Przyprószka, śnieg lekki, nieznaczny.

Przyprzeć, przypiec.

Przypust, przypuszczenie.

Przypuszczać co komu, zdawać się na kogo, spuszczać się w czym na kogo; P. się, przyczyniać się.

Przypuścić się, wypaść, rozpędzić się.

Przypyrkasy, przyprawy do potraw.

Przypytywać się do czego: wtrącać się do rozmowy; P. się, spróbować, czy się nie uda dostać czego; zgłaszać się z pretensją, przyznawać się, upominać się.

Przyrazić, 1) przeniknąć, przejąć, dać się we znaki; 2) przytknąć, przycisnąć.

Przyrazisty, przenikający, przejmujący.

Przyrobić, zjednać, skłonić.

Przyroczyć, urzec, oczarować.

Przyroczysty, urzeczony.

Przyrodny, należący do tego samego rodzaju, naturalny, wrodzony; dorodny, urodziwy.

Przyrodzenie, 1) powinowactwo; 2) zdolności wrodzone, usposobienie, położenie naturalne; 3) części płciowe.

Przyrodzenno, przyrodzono, przyrodzonym sposobem, według praw natury.

Przyrodzenny, Przyrodzony, 1) naturalny, prosty, niewymuszony; 2) krewny, powinowaty; P. komu, podobny do kogo.

Przyrodzić się, wrodzić się; P. się do kogo: wdać się w kogo.

Przyrok, urok.

Przyród, gatunek.

Przyrutny, p. Przyrzutny.

Przyrwa, wybrzeże, zatoka.

[485]Przyrwać kogo, 1) skrzywdzić, złupić; 2) szarpnąć, naderwać.

Przyryżać, przyrżeć, odzywać się rżeniem.

Przyrzazować, przycinać.

Przyrządzić, przyrządzać, rządzić, administrować; zaopatrzyć, P. kogo na co, namówić, podbechtać, podbudzać; P. się, przysposocićprzysposobić się.

Przyrzec co, zapewnić, wziąć na siebie odpowiedzialność, ręczyć.

Przyrzecze, rzeczna przystań.

Przyrzecznik, przysiążnik, 1) przyrzekający; poręczyciel; 2) przysięgły, ławnik sądowy.

Przyrzeszać, przyrzesić, przyłączyć.

Przyrzucać, 1) odrzucać; 2) przyszywać; 3) przeznaczać, wyznaczać; P. się, przyodziać się; udzielić się (o chorobie).

Przyrzutny, dodatkowy, poboczny, niestały; zaraźliwy.

Przysad, przysada, 1) przydatek; 2) przyprawa, przymieszanie; 3) przymieszka, stop, aljaż; 4) niepotrzebna ozdoba; 5) kwiecistość, błyskotliwość, ułomność, wada; 6) przypadłość, przymiot przypadkowy, właściwość, cecha; 7) przesada; 8) podejście, podstęp; 9) potrzask, pułapka.

Przysadnik, p. Przysądnik.

Przysadny, dodatkowy; przesadny, wymuszony, sztuczny.

Przysadzić co czym, przyprawić; P. się, przytulić się; P. się kogo, przyrównać się do kogo.

Przysapki, sapanie.

Przysąd, 1) przysądzenie, wyrok na czyją korzyść; 2) nagroda za pracę sądzenia; 3) prawo czyjeś; 4) magistratura miasta, okrąg sądowy.

Przysądnik, asesor sądowy.

Przysądzony, narzeczony.

Przysęd, p. Przysąd.

Przysiadek, miejsce zasadzki, zasadzka.

Przysiążnikowy, przysiężniczy.

[486]Przysiedziały, wytrwały, pracowity.

Przysiek, 1) siekierka wązka do wydłubywania drzewa; 2) sąsiek; 3) p. Zasiek.

Przysięgodzierżny, dotrzymujący przysięgi.

Przysięstwo, godność, urząd przysięgłego.

Przysiężnik, przysięgacz, przysięgający.

Przysiężysty, przysięgły, zaprzysiężony.

Przysilać, przysilować, wzmacniać, pokrzepiać.

Przysion, przedsienie.

Przyskarżać, oskarżać, obwiniać.

Przyskórka, przykrość, umartwienie, dokuczanie.

Przyskrzyć, dopiec, przyskwierzyć, dokuczyć komu.

Przyskrzynąć, przyskrzybnąć, przygnieść, ścisnąć.

Przyskwara, przyskwarka, 1) skwar, upał; 2) p. Przywara.

Przyskwarny, 1) skwarny, gorący; 2) dokuczliwy.

Przyskwrzeć, przyskwierać, przypiec, dokuczyć, dopiec.

Przysłać się, przybyć, przyjść.

Przysłonica, okiennica żeberkowa, żaluzja.

Przysłowie, w znacz. przymówka, przycinek, przygana.

Przysłowo, przysłowie.

Przysłuchacz prawa, asesor sądowy.

Przysłuchajność, p. Przysłuszeństwo.

Przysługa, zasługa, nagroda.

Przysługować, przysłużac, usługiwać, służyć.

Przysłuszać, przysłuchać, przysłuszeć, 1) P. do kogo, do czego, należeć; 2) służyć, być pożytecznym do czego.

Przysłuszeństwo, przysłuchajność, przynależność, przyległość.

Przysłuszna, przysłusznie, przysłuszno, należy, wypada, rzecz słuszna, aby.

Przysłuszniejszy, odpowiedniejszy.

Przysłuszny, przyzwoity, należyty, stosowny.

[487]Przysłuża, trzeba, należy się, wypada, godzi się, słuszne jest, odpowiednie.

Przysłysza się, zachciewa się, kusi, korci.

Przysmaczyć, przydać smaku, zaprawić.

Przysmargnąć, przypalić się, przydymieć, przywrzeć.

Przysnąć, zdrzemnąć się.

Przysobić, przywłaszczyć sobie, przyswoić.

Przysoczyć, przyścignąć, przydybać; śladem P. kogo, śladem dojść, wyśledzić.

Przysolić komu, opłacić się mu, P. kogo, oskarżać, denuncjować.

Przysparzać, przeciągać, przedłużać; wywoływać, sprowadzać, powodować.

Przyspolić, przybrać do spółki, przyłączyć.

Przyspolny, krewny, blizki.

Przysposobieniec, syn przysposobiony czyli adoptowany.

Przystajać, przystawać, leżeć gładko.

Przystajnia, przystań.

Przystałość, właściwość, przymiot, zaleta.

Przystały, przystojny, przyzwoity.

Przystaw, przystawiony przy kim dla straży lub usługi, oddany do usług posła, urzędnik dworski asystujący poselstwu, strażnik, nadzorca, włódarz.

Przystawa 1) dostawa, dostarczenie, 2) drużyna, świta, eskorta, 3) podpora.

Przystawać k’czemu, zezwolić, godzić się; P. do kogo zamieszkać z kim.

Przystawca p. Przystaw.

Przystawiciel, dostawca.

Przystawić, dostawić, przydać, dołożyć; P. się, przybyć, stawić się.

Przystawka, miska, na której się jadło daje, półmisek.

Przystawstwo, stacja, stanowisko żołnierskie, posterunek; stróże, dozorcy, straż.

Przysterbać się, przywlec się.

Przystękać, odchorować.

[488]Przystępa, przystęp 1) przystań, ostoja, 2) przypływ morski, 3) napad, atak.

Przystępować, przybywać, przymnażać; zjawiać ś., zapadać (rozkaz).

Przystępczy, przystępujący, wstępny, przygotowawczy.

Przystępić, przystąpić.

Przystępień, mieszkający u żony na jej gospodarstwie.

Przystoić się, szczycić się, wynosić się.

Przystojność, przystojeństwo, właściwość; sprawiedliwość.

Przystojny, przyzwoity, należyty, przydatny, właściwy, godziwy, zacny, uczciwy, zaszczytny, chlubny.

Przystół, bufet, kontuar.

Przystratny, tracący, lubiący tracić.

Przystroić, przygotować, przysposobić, przypasować, dorobić; zaopatrzyć, wyposażyć, wyekwipować; P. się, skłonić się, przystosować się, przysposobić się.

Przystronek 1) schowanko, kryjówka, 2) sąsiek.

Przystrój, ozdoba; sprzęt.

Przystrychnienie, wygładzenie.

Przystryjec, starszy brat.

Przystrzegać, przestrzegać; P. się, czaić się.

Przystrzelać się do czego, stosować się, zgadzać się z czym, przystawać.

Przysturzyć, przycisnąć, przyprzeć.

Przysucha, przysuch 1) suszarnia, 2) strup.

Przysuchą, co nie pomszczono, co uszło na sucho, bezkarnie.

Przysuć, przysypać.

Przysud, p. Przesąd.

Przyszlachcić 1) uszlachetnić; 2) ozdobić.

Przyszło, potym, na przyszłość, nadal.

Przyszto, przybyto.

Przyszychtować, przyłączyć, przybrać.

Przyszychwost 1) lubiący komu przypinać ogon, łatkę; przyganiacz; 2) człowiek, czepiający się natrętnie innych; 3) rzecz przyczepiona do drugiej bez potrzeby.

[489]Przyszyć, przyszywać w znacz. przystosować, zastosować; P. się przyłączyć się, przystać, przyznać się.

Przyście, przyjście.

Przyścignąć, przydybać, przytrzymać.

Przyścipny, umiejący się podobać; przychylny, miły, posłuszny.

Przyść, przyjść.

Przyślapać, przyślapić, przyślapywać, przydeptać.

Przyślep, niedowidzący, krótkowzroczny.

Przyślubić, komu co, przyrzec, przyobiecać pod przysięgą.

Przyśpieć, przyśpiać, przyśpiewać 1) śpiesznie przybyć, zdążyć; 2) przybliżyć się, nadejść; 3) przyśpiało mi, pilno mi; P-ło na mnie, skrupiło się, padło na mnie.

Przyśpieszać, dokuczać.

Przyświecać komu 1) dogadzać, pochlebiać; 2) poduszczać, podburzać kogo.

Przyświęgnąć, przywrzeć, przylepić się.

Przytachnąć, przyciągnąć, przybiec, przybić.

Przytacić się, przytaić się.

Przytaczać się, zdarzać się; PP. się do kogo, do czego, odnieść się, połączyć się.

Przytaczować, p. Przytaczać.

Przytarasić, przystąpić, przygnieść.

Przytargnąć, przyciągnąć, przybliżyć.

Przytchlina, przytchłość, stęchlizna.stęchlizna, zgnilizna.

Przytchły, stęchły, zgniły.

Przytcza p. Przydcza.

Przytelepać się, przywlec się.

Przytępszy, tępawy, przytłumiony.

Przytęskniejszy, nudny.

Przytłamsić, przydusić, przygnieść.

Przytnica, poprzeczny kawał pola.

Przytocznik, cudzysłów.

Przytoczny, uboczny, dodatkowy.

Przytomny 1) obecny, teraźniejszy; 2) pomocny.

Przytorupać się, przywlec się.

[490]Przytowarzyszyć, przypuścić do towarzystwa.

Przytracić, przypłacić.

Przytrafina, przytrafunek, przygoda, przypadek, zdarzenie.

Przytrawić, powstrzymać.

Przytrefiać się, zdarzać się; okazać się stosownym.

Przytrefny, przypadkowy.

Przytrząsać się, przytrząść się, wzbogacać się, obławiać się.

Przytrzeć na kogo, napaść, natrzeć na kogo; dokuczyć; P. dokąd, dotrzeć.

Przytrzepać, przybyć, przybiec.

Przytulijka, przylepka, pieszczoszka.

Przytuł, przytulenie.

Przytwierać, przytworzyć, przymknąć.

Przytwierdzać, wzmacniać.

Przytworek, zachowanko, półskrzynek.

Przytwór, babiniec, kruchta w kościele.

Przytykać, przystosować; dogonić, przytrzymać; P. komu, przymawiać.

Przytykliwy, uszczypliwy.

Przytyskować komu, przyciskać kogo, przynaglać, dokuczać komu.

Przyukrwawieńszy, zakrwawiony.

Przyumarły, zostawiony w spadku po śmierci.

Przyumierać, przyumrzeć, 1) komu: przejść na kogo po śmierci czyjej; 2) zostawić co komu po swojej śmierci.

Przywadzić, zawadzić o co.

Przywaliny, gruzy, rumowisko.

Przywara 1) to, co przywrzało do garnka, przyskrobek; 2) wada; 3) piwo zagotowane z cukrem i żółtkiem.

Przywarcholić się, przywąchronić się, przywonkrucić się, przybłąkać się; P. do kogo, przyczepić się.

Przywąchromić się, p. Przywarcholić się.

Przywąkroić 1) przynęcić, oswoić; P. sobie co przywłaszczyć sobie, zmyślić.

Przywczas, wcześnie.

[491]Przywdzięczyć się, nabrać wdzięku, przymilić się.

Przywdzięk, przymilenie się, umizg.

Przywędrowały, przyniesiony, zapożyczony od innych.

Przywianek, zapis uczyniony przez męża żonie przy ślubie; dar poślubny.

Przywiarek, przesąd, zabobon.

Przywiązałość, przywiązanie.

Przywiązca, przywiązany do kogo.

Przywid, przywidzenie.

Przywiecha, brew.

Przywieńczyć, uwieńczyć.

Przywierabożać się, przysięgać się.

Przywiesek, rzecz przywieszona, amulet.

Przywiętszy, trochę za wielki.

Przywięź, lina do przywiązywania statków.

Przywileja, przywilejka, przywilja, wada, nałóg, właściwośćwłaściwość, usposobienie.

Przywilszy, trochę szalony.

Przywinniejszy, nie bez winy.

Przywitaczka, przywitanie.

Przywitować, przywitać; poczęstować.

Przywłaszczać 1) P. co komu, zwrócić, przyznać, przypisywać; 2) P. czemu, ku czemu, przyrównywać, przywabiać, przynęcać; 23) P. sobie za syna, za córkę, przysposabiać, adoptować; 4) przyciągać.

Przywłoka, przybitka naboju w strzelbie.

Przywłościć, przywłaszczyć.

PzywnosićPrzywnosić, wprowadzać.

Przywodosiadły, nad wodą mieszkający.

Przywodzić, przywieść, 1) sprawić, wywołać, pociągnąć; 2) przygarniać, gromadzić; 3) P. komu, przewodzić, przewodniczyć, dowodzić; P. na hak, narażać na niebezpieczeństwo; P. się, usposobić się, dojść.

Przywoity, przyzwoity, stosowny.

Przywojca, przywódca.

[492]Przywojstwo, przywództwo, przewodnictwo.

Przywonchromić się, p. Przywarcholić się.

Przywód 1) naczelnictwo, dowództwo; 2) powód, pobudka; 3) szlak, przesmyk, przewód.

Przywójca, przywódca.

Przywrotny, powtarzający się.

Przywrzały, 1) który przylgnął wskutek wrzenia; 2) zastarzały, niepoprawny.

Przywtarzać, opowiadać, przyświadczać.

Przywyż, przywyższym, powyżej, nieco wyżej.

Przyzająkliwszy, przyzająklejszy, trochę jąkający się.

Przyzapadny, południowo-zachodni (wiatr).

Przyzapuście, karnawał.

Przyzazdrościwy, nieco zazdrosny.

Przyziemie, dolna część budynku, doł, parter.

Przyzieracz, nadzorca.

Przyzierać się, przyźrzeć się, przyglądać się.

Przyziomowy, dolny, parterowy.

Przyznajać, przyznać.

Przyznawanie, uznanie, wziętość, poważanie.

Przyzwoity komnkomu, właściwy, stosowny; słuszny, sprawiedliwy.

Przyzwolić komu, przychylić się do czyjej prośby; zniewolić, skłonić.

Przyzwyczaj, obyczaj.

Przyźdrzeć się, przyjrzeć się.

Przyżadniejszy, trochę szpetny.

Przyżałować, podzielić czyj żal, odczuć.

Przyżonąć, przygnać, przypędzić.

Psałterz, różaniec; rodzaj harfy, gęśle.

Psar, pilnujący psy.

Psek, piesek.

Psi w wyraż. psiego, skoczyć (zlecieć, pływać), poniewolnie brnąć, z musu jaki krok uczynić.

Psiacz, psiarz.

Psiaczyć, wymyślać.

Psiarskie, opłata na żywienie psów królewsk.

Psibiskunt, nieprzyjemność.

Psić się p. Psieć.

Psieć, piaszeć, marnieć, [493]schodzić na psy; P. się, psuć się, gnuśnieć.

Psiętrz, poddasze, piętro.

Psina, 1) w znacz. bezwstyd, bezczelność; psiną oczy zasłonić, zakryć, zatkać, odrzucić wszelki wstyd; 2) febra, zimnica.

Psiniec, 1) zuch, junak; 2) pysk, paszcza; 3) psiarnia.

Psioczyć p. Psiaczyć.

Psiwy, psiej natury, zły, niegodziwy.

Psocić się, oddawać się nierządowi, cudzołożyć.

Psota, 1) w znacz. żądza cielesna, sprosność; 2) zepsucie, szkoda; 3) odpadki, śmieci; 4) niepogoda, słota, burza.

Psotliwy, psotny, nierządny, wszeteczny, sprośny.

Psotnik, rozpustnik, sprośnik.

Psotno, słotnie, niepogodnie.

Psotować, p. Psocić.

Psować, psuć.

Psowaty, nieposłuszny.

Pstro, lekko, około, co najmniej.

Pstrok, pstrosz, koń srokaty.

Pstrucha, materjał wełniany roboty domowej i wyroby z niego.

Psuć, 1) w znacz. burzyć, niszczyć; 2) unieważniać; 3) tępić; 4) urzekać, czarować; P. się, gorszyć się; womitować.

Pszczeć, pszczyć, pstrzyć.

Pszeńca, pszenica.

Pśkać, wybuchać śmiechem; kichać.

Ptak, w wyraż. w p-i komu wpadać, mieszać się w czyje sprawy, mylić komu szyki; w p-i wskoczyć, postąpić nieroztropnie.

Ptaszowieszczek, ptaszowieszczołek, wróżący z lotu ptaków, augur.

Pteniec, ptaszek, pisklę.

Publiczyć, łajać, kląć publicznie.

Publika, 1) interes publiczny, dobro publiczne; 2) publiczny zjazd, festyn, wielki świat; 3) widzowie, słuchacze, publiczność; 4) zgorszenie, wstyd, skandal; 5) kobieta pubiicznapubliczna.

[494]Publikan, potępiony.

Puc, Pucek, policzek.

Puch, 1) mech, meszek; 2) oddech, wyziew, wybuch; 3) fala, bałwan morski.

Pucha, gęba, pysk.

Puchać, 1) buchać, zionąć; 2) wiać, dąć; 3) wąchać.

Puchlny, pulchny.

Puczka, dłoń, garść.

Pucznieć, pącznieć.

Puczny, puczysty, nabrzmiały, rozdęty, pękaty.

Puczyć, męczyć.

Pućka, pójdźka, sowa.

Puderman, peniuar.

Puha, bicz, bizun.

Pukiel, w znacz. wypukłość, guz.

Puklasty, 1) puklami czyli guzami wysadzony; 2) wypukły; 3) zwinięty w pulklepukle (o włosach).

Puklat, pukłada, kosz pleciony na wozie; buda u wozu.

Pukładka, naczynie buchaste z wiekiem wydętym.

Puknąć, pęknąć, wypić, palnąć; P. się, rozpaść ś.

Pulka, zmowa.

Pulperja, oberża.

Pultynek, 1) mały pulpit do robót kobiecych; 2) poduszeczka do zatykania igieł i szpilek.

Pulwerkar, wóz z prochem.

Pulwy, łąki wilgotne.

Pułkier, stary dobosz.

Puntał, p. Pontał.

Pupeczek, niewieściuch, elegancik.

Pupek, pępek.

Purchawkać, cisnąć.

Purpurjanowy, purpurowy.

Purys, złota rdza (boraks).

Puska, wargi, usta, policzek; pocałunek.

Pusny, pusty.

Pust, zapuszczanie sieci.

Pusta, warta.

Pustać, miejsce puste, pustkowie; nieużytki.

Pustocha, zabawa taneczna młodzieży w przeddzień wesela, żegnanie panny młodej.

Pustopas, samopas, samowolnie, rozpustnie.

Pustopasz, człowiek samopas żyjący, hulaka.

[495]Pustostraszny, straszny i niezaludniony.

Pustosz, pustkowie, pustynia; trzpiot, roztrzepaniec.

Pustotnica, kobieta lekkomyślna, swawolnica.

Pustować, stać pustką; swawolić, zbytkować.

Pustoż, puszcza.

Pustynia, pustka, przestrzeń; pustelnia.

Puszcza, wielki las; pustynia.

Puszczaczka, ślizgawka.

Puszczać, puścić, zapisać (testamentem), zbyć, odstąpić, zdać, polecić; 2) rzucać, opuszczać; 3) rozpowszechniać, rozgłaszać; spuszczać, spławiać, wystawiać, przeprowadzać, przypuszczać, skierować; P. kogo na miecz, wyciąć w pień; P. na szrot, na szańc, narażać; P. się na kogo, rzucać sięsię, napadać.

Puszczka, gałązka, pęd, latorośl.

Puszczować, puszczać.

Puszczyna, puścizna.

Puszka, działo, armata.

Puścina, puszczyna, pustki, puścizna.

Puśkin, człowiek o twarzy pełnej, tłustej.

Puślisko, puszlisko, 1) rzemień od strzemienia; 2) lm. puśliska, pęta.

Putać, putnąć, prowadzić życie wesołe, pohulać.

Putek, ojciec chrzestny, kum.

Putny, dotyczący drogi, podróżowania.

Putra, duże naczynie na mleko.

Puwirtelewy, półćwierciowy.

Puzan, puzon, 1) gatunek trąby metalowej; 2) gatunek kornetów niewieścich.

Pwa, pwo, ufność.

Pwać, ufać.

Pych, pycha.

Pychalec, pychałek, pychota, pyszałek.

Pyla, gęś.

Pylić, pilić.

Pylinka, pyłek.

Pylnąć, palnąć, pojechać.

Pyłgać, pełzać, buchać (o ogniu).

Pyłgotki, iskry, płomyki, dreszcze.

[496]Pyra, stos drzewa.

Pyrciać, dreptać.

Pyrcieć, zostawiać ślad, pracować pilnie.

Pyrczeć, pryskać.

Pyrgać, pyrgnąć, pergnąć, dawać susa, uciekać.

Pyrka, 1) kartofel, 2) kozica.

Pyroskaf, parostatek.

Pyruchy, Pyrzaki, kartofle.

Pyryna, pyrynapyrzyna, pyrzna, perzyna.

Pyrzych, prędki, nieuważny.

Pysklać, pysklić, plugawić, mazać, plamić.

Pyskłać, mazać, smarować.

Pyszalec, pyszek, pychałek, pyszniś, pyszałek, zarozumialec.

Pyszczak, pysk.

Pyszen, pyszny.

Pysznica, pyszna, dumna.

Pysznoszarłatny, odziany w szkarłat.

Pytaczka, żebranina.

Pytać, troszczyć się, dbać; zważać na kogo; robić ceremonje, krępować się, szukać, upatrywać, prosić, żądać, żebrać.

Pytawać, pytać.

Pytel przen. włosiennica.

Pyzda, oprawca, rakarz.

Pyzer, biedak, mizerak.

Pyżgać, uciec, uskoczyć.

R.

Rab, niewolnik, p. Rob.

Raba, p. Roba.

Rabacja, bunt, rzeź, napad.

Rabanić, krzyczeć, gromić.

Rabiasty, pstry.

Rabież, grabież, rabunek.

Rabowniczy, łupieski.

Rabski, arabski.

Rabulista, krętacz (prawny).

Raby, szaro-pstry, jarzębaty.

Rachman, człowiek spokojny, cichy.

Rachmierski, rachunkowyrachunkowy.

Rachować, poczytywać, mieć za co; R. sobie, rozważać, mniemać.

[497]Rachunk, rachunek.

Raciak, racięga, koślawy, niezgrabjacz.

Racimora, Raczymora, rodzaj tkaniny jedwabnej dawniej używanej.

Racja, wymówka, sprzeczka; mieć R. ćodo kogo, mieć prawo.

Raczba, zaproszenie, częstowanie.

Raczej, chętniej.

Raczyć, w znacz. 1) woleć, przenosić co nad co; 2) prosić; R. kogo, czcić, poważać; R. się wiele o sobie rozumieć, cenić się.

Rada, rozum, roztropność, zaradność.

Radelne, radło, poradlne, podatek od łanu, łanowe.

Radna, radnina, płachta.

Radniej, 1) chętniej, milej; 2) lepiej, mądrzej; 3) raczej.

Radniejszy, bardziej rad.

Radnik, radca, rajca, radny.

Radny, rad, chętny.

Rado, 1) chętnie, lubo, wesoło, radosno; 2) zwykle.

Radszej, p. Radziej.

Radszy, bardziej rad.

Radykać, szybko iść; r. się, przemykać się.

Radzać, radzić.

Radzić komu, sprostać.

Radziectwo, 1) urząd radziecki, godność radcy; 2) konsulat (u Rzymian).

Radziej, raczej, chętniej, z większą przyjemnością.

Radzierz, ratusz.

Radzki, radcowski.

Rafina, rafa, skała podwodna.

Rafinować, 1) mówić, dowodzić o czym; 2) myślić, mędrkować, rozbierać co drobiazgowo, ceregielować się.

Raguzański, rakuzański, rakuski (od miasta Raker, Roetz lub Rakuz w Austrji).

Rainy, swaty, oświadczyny.

Raja, błoto, topielisko.

Rajmuneda, 1) remont, zakupywanie świeżych koni dla wojska; 2) stara szkapa, wywłoka.

Rajmunterz, dostawca koni dla wojska.

[498]Rajtar, Rajtarz, 1) dawniejszy kawalerzysta, ubrany i uzbrojony sposobem niemieckim; 2) rozbójnik, łupieżca.

Rajtarja, konnica, ciężka kawalerja.

Rajtarka, zimnica, febra.

Rajtarstwo, 1) rajtarowie; 2) rozbój, grabierz.

Rajtuzy, szerokie spodnie do konnej jazdy.

Raka, racha, ladaco, hultaj.

Rakarz, oprawca, kat, przen. łotr.

Rakowianin, arjanin, socynjanin, nowochrzczeniec (od nazwy miasta Rakowca).

Rakusy, Rakuzy, Austrja.

Raljować, zebrać i sformować rozproszonych żołnierzy.

Ramię w znacz. moc, władza, opieka (pod jego ramieniem).

Ramota (z ukr. hramota), 1) pismo, memoorjał, dyplom, dokument; 2) licha książka, bazgranina; 3) przyczyna, wyjaśnienie; 4) środek, sposób; 5) plotka, gadanina.

Ramotać, uczenie pisać, dzieło jakie pisać.

Ramotać się, robić łoskot, romotać się.

Ramotnik, pisarz, autor.

RanlaćRaniać, raniwać, ranić.

Ranie, rano.

Rankor, uraza, gniew, zgryzota, żal.

Ranniejszy, pzzedpołudniowyprzedpołudniowy, poranny,poranny.

Ranny, lekarz chirurg.

Rano, wcześnie, przed czasem, przedwcześnie; duże R. późny ranek.

Ranoczujny, rano się budzący.

Ranotworny, zadający rany.

Rany, ranny, poranny, wczesny, rychły, prędki.

Rańtuch, długa chusta kobieca; p. Łańtuch.

Rapcie, 1) łyka, pęta; 2) paski do szabli albo karabeli.

Rapeć, ręka, łapa; sakwa do obroku.

Rapinja, grabież, łupiestwo.

Rapt, porwanie, uwiezienie.

Raptor, najeźdźca, gwałtownik.

[499]Raptowiec, raptowy, ospowaty.

Raptura, rapturał, raptularz, notatnik, pamiętnik.

Rapy, rafy, skały rzeczne, przeszkody w spławie, powstałe z kamieni nagromadzonych.

Rasa, 1) p. Haras; 2) ubiór duchowieństwa obrządku wschodniego.

Rasztak, dzień wypoczynku.

Rat, rata, ratunek; Rata! rety! gwałtu!

Ratać, ratować, nieść pomoc.

Rataj, 1) oracz, wieśniak, włodarz, ekonom; 2) udzielający rady.

Ratajec, ratusz.

Ratar, rajtar.

Ratny, dający ratunek, pomoc, ratujący.

Ratownik, wybawca.

Ratsymor, gatunek materji, p. Racimora.

Ratunk, ratunek.

Ratusznik, dowódca, rozkazodawca.

Raubszyc, kłusownik.

Raz w znacz.: raz zły, nieszczęście, wypadek.

Razak, chleb razowy.

Razić, odtrącać, odpierać.

Razowina, razówka, pole raz zorane.

Raźny, dogodny, poręczny, przyjemny, podręczny.

Rażenie, porażenie.

Rąb, (rębu), 1) blizna, szrama; 2) brzeg, obrębek; 3) lm. ręby, nice, wywracać na R., przekręcać, okazywać fałsz.

Rąbanica, siekiera.

Rąbanisko, las wyrąbany.

Rąbek, chustka na głowę, zasłona, duża chustka perkalowa, którą kobiety noszą na ramionach.

Rąbić, obrębiać.

Rąbkowy, przezroczysty.

Rączba, poręka.

Rącze, rączo, prędko.

Rączy, rychły, pilny, niezwłoczny, pośpieszny.

Rcy (rci), (tryb rozkaz. od rzec): mów, powiedz.

Rdzały, rudawy, pożółkły; przen. dojrzały.

Rdzawka, bagnisko, trzęsawisko.

Rdzenisty, rdzeniowy, rdzeniowaty.

[500]Rdzębina, ogrodzenie ostrokołami.

Rebelizator, buntownik, powstaniec, rewolucjonista.

Recensować, krytykować.

Recesja, przesiedlenie się.

Rechwa, p. Refa.

Reczek, chomik.

Reda, muł, namulisko.

Redać, brodzić, deptać.

Refa, obręcz.

Refekcja, odżywanie się, posilanie się.

Reformer, reformujący.

Refować, obijać obręczą.

Refutować, odpierać, zbijać dowodami.

Rega, rząd, szereg.

Regalizować, regalować, obdarzać, częstować, ugaszczać.

Regiel, las górski; Regle, niższe góry lesiste.

Regient, przywódca, zarządzający, naczelnik, zawiadowca, pisarz, sądowypisarz sądowy, sekretarz.

Regiestr, w znacz. rachunek; popaść w R.; wpaść w długi; jak z R-u, ściśle, punktualnie; stąpać z R-u, bucznie, dumnie; robić z R-u, z musu.

Regiestrowy żołnierz, żołnierz regularny (linjowy) na stałym żołdzie.

Regiment, 1) rządy, panowanie; 2) komenda, dowództwo; 3) pułk.

Regimentować, nad czym albo czemu: dowodzić, komenderować.

Reglament, przepisy, urządzenie.

Regulament, zbiór przepisów i rozporządzeń obowiązujących.

Reguła, zasada, przepis, ustawa.

Rej 1) szereg, 2) przodowanie w tańcu; na reju, na czele; 3) przodownik, przywódca; 4) pokój panieński.

Rejdosić, wiercić się, zachowywać się niespokojnie.

Rejment. p, p. Regiment.

Rekonstytucja, przywrócenie, wznowienie.

Rekonsyljacja, naradzanie się.

Rekreować, zabawiać.

Reks, rozum, obyczaj.

Rektyfikować, naprawiać, sprawdzać, doprowadzać do porządku, [501]usprawiedliwiać; R. się, tłomaczyć się, usprawiedliwiać się.

Relacyjny sejmik, na którym poseł zdawał swoim wyborcom relację z tego, co się działo na sejmie.

Religjament, spójnia, łącznik.

Relja, religja.

Reluicja, prawo wykupu przez właściciela posiadłości oddanej wierzycielom.

Remedura, remedjum, środek zaradczy, pomoc.

Remissa, odwołanie się do sądu.

Remora, zawada, mitręga.

Rendle, rodzaj tkaniny na suknie.

Renitencja, upór.

Renitent, oporny, uparty.

Repetować, domagać się, żądać napowrót.

Repetycja, żądanie zwrotu, domaganie się.

Reprobacja, nieprzyjęcie, odrzucenie, ganienie.

Reptać, szemrać.

Repudjacja, zrzeczenie się spadku.

Repugnancja, wstręt.

Repulsa, repulza, odmowa, rekuza.

Respekt, widok, wyrachowanie, zamiar, wyrozumienie, wzgląd.

Respondować, odpowiadać, odpisywać.

Restabilicja, przywrócenie.

Resty, mandaty królewskie sznurami pozawlekane.

Resuscytacja, wznowienie.

Reszt, Reszcik, resztki, ostateczność, koniec smutny.

Retenta, ostatki długów, zaległości.

Retiradzić, rejterować, cofać się.

Retret emerytura u wojskowych.

Retunek, retunk, ratunek.

Retycencja, zatajenie, przemilczenie.

Rewa, mielizna piasczysta, rafa w morzu.

Rewersał, książka pokwitowań z odbioru, dokument zawierający przyrzeczenie.

Rewolta, odmiana.

Reza, ryza, kluba, karby.

[502]Rezerwata, wyłączenie niektórych spraw z programu uchwał sejmowych.

Rezolucja, odwilż, słota, roztopy.

Rezolut, człowiek odważny, stanowczy.

Rezoluta, rezolutność, stanowczość, odwaga.

Rezon, gawęda, rozprawa.

Rezumować, rozumować, rozbierać rozumem, rezonować.

Rezuwita, dowcipny, śmiały.

Rezygnacja, w daw. prawie: oddanie dóbr nowemu właścicielowi.

Rezyka, w wyr. 1) być pod R-ą, być podchmielonym, 2) przypadek.

Rezypiscencja, żal, skrucha, pokuta.

Reż (rży), żyto.

Rębnia, rąbanina, trzebież lasów.

Ręby, szaty kobiece.

Ręcznica, cyfra.

Ręczny, zręczny, zdatny, biegły.

Ręczyć 1) pożyczać, kredytować; 2) R. kogo, ręcząc zastępować kogo; R. się powodzić się, szczęścić się.

Rędzina, tłusty, tęgi grunt, pole urodzajne.

Ręka 1) w wyr.: dać na co rękę; wziąć w czym udział, przyczynić się; po ręce, zręcznie, poręcznie, po myśli, w porę, w sam raz; paść na rękę, udać się szczęśliwie; iść dobrą ręką, powodzić się; ręką czynić, pojedynkować się; przez ręce dać, przez trzecią osobę; 2) przemoc, siła, władza, zwierzchność, wpływ, posiadanie; 3) energja, praca, pilność, staranie; 4) pomoc, zasiłek, dar; R. umarła, zmarły właściciel dziedzictwa; 5) poręka, rękojmia.

Rękawica w wyr.: 1) dać R-ę, wydać ułaskawienie, amnestję, przebaczyć; 2) ubrać się w R-ę, wziąć łapówkę.

Rękność, pokrewieństwo.

Rękodajny, 1) zgodzony, zamówiony, zobowiązany; 2) podaniem ręki obowiązany; R. sługa,

[507]człowiek wolny na usługach drugiego (dla odróżnienia od poddanego); 3) własną ręką dany (np. dług); 4) rękojmią zabezpieczony, obowiązkowy.

Rękodajstwo, zobowiązanie się przez podanie ręki; dobrowolne zobowiązanie się.

Rękojemca, rękojm, poręczyciel.

Rękojemstwo, rękojmia.

Rękomaniec, jeniec, braniec, niewolnik.

Rękopuszczony, obdarzony wolnością.

Rękorys, rysunek, obraz, wizerunek ręcznie zrobiony.

Rękować, zaręczać, swatać.

Rękowidz, wróżący z ręki, chiromanta.

Rękownik, poręczyciel.

Rękowodzca, przewodniczący, przewodnik.

Rętszy, rączejszy, bardziej rączy, prędszy.

Riot, rozruch, bunt.

Rob, niewolnik, sługa.

Roba, 1) niewolnica, służebnica; 2) żona; 3) kobieta nieporządna; 4) świnia prośna z prosiętami.

Robdyszan, szlafrok.

Robieniec, robionek, dziecię.

Robociąż, robotnik.

Roborować, przyznać urzędownie, zatwierdzić.

Robota, niewola, służebnictwo; R-y, machiny wojenne.

Robotnik, w znacz. rob, niewolnik.

Robotować, 1) ciężko pracować, mozolić się, odbywać pańszczyznę; 2) służyć jako robotnik.

Robran, robron, robront, gatunek sukni kobiecej.

Roce, roki, terminy, kadencje.

Rochmanić, obłaskawiać, oswajać, ugłaskać.

Rochmanność, łaskawość.

Rochmanny, 1) obłaskawiony, ugłaskany, łaskawy, potulny; 2) łagodny, wyrozumiały, dobroduszny.

Rochoczeć, śmiać się na całe gardło, śmiać się do rozpuku.

Rocizna, spadek.

[508]Roczeń, roczniak, zwierzę mające rok wieku.

Roczki, terminy sądu grodzkiego.

Rocznica, 1) jałówka roczna, kura roczna; 2) kalendarz roczny przepowiadający wypadki całego roku.

Roczyć, 1) wydawać wyrok, wyrokować; 2) rokować, wróżyć.

Roczyny, roczyzna, rocznica, urodziny.

Roda, przyroda, natura.

Rodacki, 1) krajowy, narodowy; 2) współziomkowy, współobywatelski.

Rodatny, tuziemny, rodacki.

Rodela, rodella, p. Rondela.

Rodgiser, rodgisar, rodgisarz, rotgieser, p. Ludwisarz.

Rodnia, rodzeństwo, gieneracja, pokolenie.

Rodnik, krewniak; papiery rodowodowe.

Rodny, w znacz. 1) żyzny, płodny, urodzajny; 2) rosły, wyniosły, dorodny; 3) rodzony; 4) zrodzony, urodzony.

Rodobójca, zabójca kogo z własnego rodu, ojcobójca, matkobójca.

Rodociąg, rodowód.

Rodociec, przyrodnik, badacz przyrody.

Rodociectwo, rodotnictwo, nauka o przyrodzie, historja naturalna.

Rodociwy, przyrodzony, prawidłowy.

Rodomont, samochwał, fanfaron.

Rodowiec, człowiek, który się gdzie urodził i tam żyje, tubylec, rodak.

Rodowieszcz, rodowieszczek, astrolog, stawiający horoskop nowonarodzonemu.

Rodowit, szlachcic z rodu.

Rodowitość, 1) pochodzenie z jakiego kraju, tubylczość; 2) szlachetność rodu, zacne pochodzenie; 3) przyrodzony przymiot; 4) rodacy, ziomkowie.

Rodowity, rodem z dziada pradziada, pochodzący z wielkiej a zacnej familji, prawowity; rdzenny, przyrodzony, naturalny.

[509]Rodzaj, w znacz. 1) pokolenie, rodzina, ród, gieneracja; 2) rodzenie, poród; 3) zacne, szlachetne urodzenie, pochodzenie; 4) płodność, urodzajność; 5) żywioł rodzący, gniazdo, rozsadnik.

Rodzeniec, rodak.

Rodzenięta, młode rodzeństwo.

Rodzic, urodzony, rodak.

Rodziciel, ojciec, rodzic, przodek.

Rodzić się w kogo, być podobnym do kogo, wradzać się w kogo.

Rodzina, ojcowizna, ojczyzna, miejsce urodzenia, strony rodzinne.

Rodzisty, płodny, urodzajny.

Rodziwać, rodzywać, często rodzić.

Rodzodziań, dzień urodzin.

Rogacina, p. Rohatyna.

Rohatnik, żołnierz uzbrojony w rohatynę.

Rohatyna, włócznia do ciskania na nieprzyjaciela.

Rojsty, miejsca bagniste porosłe trawą, mchem, łozą, bagniska, trzęsawiska.

Rok, roki, 1) termin sądowy, kadencja; rok zawity, termin ostateczny; 2) pozwanie do sądu słowne, ustne; 3) roki, czas odprawowania sądów, sądy, szczególniej ziemskie; 4) słowne wezwanie do sądu.

Rokicina, rokita, wierzba.

Rokosz 1) zgromadzenie stanów, zjazd, sejm; 2) powstanie szlachty przeciw królowi i senatowi; 3) bunt; 4) rokowanie, układy.

Rokoszować, rokoszyć, buntować się, spiskować, powstawać; R. kogo na kogo, podburzać.

Rokować, w znacz. 1) radzić; 2) rozmawiać, rozprawiać; 3) R. kogo, ustnie pozywać kogo; rok mu dawać; R. z kim o co, układać się.

Roksolanin, roksolan, właściwie nazwa narodu starożytnego pochodzenia sarmackiego; u nas niekiedy tak nazywano Rusinów, zwłaszcza z Rusi Czerwonej.

[510]Rokwa, p. Rozsocha.

Rolniczyć, zajmować się rolnictwem, gospodarzyć.

Romak, rumak, koń tatarski.

Ron, ronienie (łez).

Rondela, puklerz mały, okrągły; rodzaj baszty okrągłej.

Rosierdzie, gniew, zapalczywość.

Rosłek, wyrostek, młodzieniaszek.

Rosocha, p. Rozsocha.

Rosół, 1) słona woda do przechowywania w niej rzeczy jadalnych, solanka; 2) smutek, frasunek, kłopot, nieprzyjemne położenie, dolegliwość, bieda.

Rospa, rozsypka, rozproszenie.

Rospisty, sypki.

Rostący, rosnący.

Rostę (od rość), rosnę.

Rostra, mównica publiczna w starożytnym Rzymie.

Rostrucharz, 1) handlarz koni; 2) ten, co ludźmi kupczy, wartauz, faktor, stręczyciel.

Roszt, ruszt.

Rościć, 1) sprawiać, żeby co rosło, przyczyniać się do wzrastania czego; 2) wzbudzać, wywoływać; 3) R. sobie, mieć uroszczenie; 4) wznosić do góry.

Roście, rośnie.

Rościenie, wzrastanie.

Rośl, 1) rośnięcie, płód, owoc, płodność; 2) roślina.

Rośnik, rozpylacz.

Rota, rząd ludzi stojących jeden za drugim, zastęp, tłum, rzesza, kupa.

Rotgiser, p. Ludwisarz.

Rotmagister, rotmajster, rotmistrz.

Rotman, p. Retman^[18].

Rotuła, 1) mały poemat elegiczny; 2) pismo apelujące, apelacja.

Rotunk, krętactwo, wybiegi.

Rowarzyć, być ruchliwym, szperać.

Rowien, równy.

Rowny, mały, drobny.

Rozbaczać, rozbaczywać, badać, roztrząsać, brać pod uwagę; R. się, [511]zastanawiać się, rozmyślać się, pomiarkować się, przypomnieć się.

Rozbadać, rozbość, 1) bodąc, rozbijać; 2) rozrzucać, rozrywać, rozczyniać, rozdzielać, niszczyć; 3) nadymać, rozzuchwalać; 4) dokazywać, dokuczać.

Rozbajramować się, rozhulać się.

Rozbark, targowisko końskie.

Rozbasamować się, rozbisurmanić się, rozpuścić się.

Rozbieg, rozsypka.

Rozbieżeć się, rozbiegać się, rozproszyć się.

Rozbijać, rozbić, rozpinać (kogo na czem), rozstawiać, rozpościerać, rozkładać.

Rozbit, rozbitek, rozbicie okrętu.

Rozbitować, zrabować, rozszarpać, rozdrapać.

Rozboleć się, rozchorować się.

Rozbość, rozbadzać, rozpędzić, rozpuścić (konia), rozrzucić, porozrywać, rozepchnąć, zepsuć, rozbałamucić, dokazywać, harcować.

Rozbójski, rozbójny, rozbójniczy, zbójecki, korsarski.

Rozbrat, w znacz. rozwiedziony.

Rozbroić się, rozigrać się, rozswawolić się.

Rozbrok, zgiełk, wrzawa, hałas.

Rozbrój, bijatyka, zaburzenie.

Rozbryżdżać się, rozbrzeźniać się, rozwidniać się, dnieć.

Rozbuchaniec, zuchwalec, swawolnik, rozpustnik.

Rozbuda, rozbudzenie.

Rozbujać się, w znacz. rozpłakać się.

Rozbujny, dziki, niepohamowany.

Rozbywać, powątpiewać.

Rozchełtać, rozchełznać, rozkiełznać.

Rozchodliwy, rozchodzisty, rozchodzący się, rozłożysty.

Rozchody, w znacz. rozprawy.

Rozchodzić się, w znacz. rozochocić się, wpaść [512]w zapał, nabrać energji.

Rozchód, 1) rozstanie, rozejście się, rozstajnia, przecięcie (dróg); 2) ruch, rozmach, swoboda; 3) handel, zbyt, sprzedaż.

Rozchwatać, rozchwatywać, rozchwytać, rozchwytywać, rozgrabić.

Rozchwiałość, rozlazłość, opieszałość.

Rozciąć się, rozdwoić się, rozpaść się, rozdzielić się, rozejść się.

Rozcieklina, płyn, ciecz, roztwór, odwilż, słota.

Rozcięt, cięcie, przecięcie.

Rozciosnąć, p. Rozczosnąć.

Rozciskawać, rozrzucać, rozpraszać.

Rozczar, rozczarowanie.

Rozcząć, rozpocząć.

Rozczepierzać (rozczepierzyć), rozszczepierzać, rozszerzać, rozpościerać, rozstawiać, rozkładać, rozpuszczać.

Rozczochnąć, p. Rozczosnąć.

Rozczosać, rozczesać.

Rozczosły, rozłupany, rozdarty, rozwarty.

Rozczosnąć, 1) rozszczepić, rozłamać, rozedrzeć; 2) rozczesać; R. się, rozłupać się, rozedrzeć się.

Rozczosywać, 1) rozszczepiać, rozłamywać; 2) rozczesywać.

Rozczośnienie, rozczośnięcie, szpara, szczelina, rozpadlina.

Rozczucie, uczucie, przejęcie.

Rozczyna, rozczyn, mąka rozwodniona i pozostawiona do fermentacji na chleb.

Rozczynać rozpoczynać, rozpoczynać.

Rozczytać (rozczytywać), pilnie rozważać, roztrząsać, mieć co na względzie.

Rozdajbieda, człowiek mało mający a lubiący rozdawać.

Rozdajny, rozdatny, hojny, szczodrobliwy, rozrzutny.

Rozdarciny, rozdarte kawałki, szmaty.

Rozdarlina, 1) rozdarcie, rozszarpanie, miejsce rozdarte; 2) [513]rozdwojenie, rozterka, nieporozumienie, poróżnienieporóżnienie.

Rozdartki p. Rozdarciny.

Rozdatek, rozsądzenie.

Rozdawnictwo, hojność, szczodrobliwość, rozrzutność.

Rozdobęda, wycieczka po zdobycz.

Rozdobyć, zdobyć co, postarać się o co.

Rozdół, wązka dolina głęboka, wąwóz, parów, jar.

Rozdrapież, rozszarpanie, łupież, grabież.

Rozdrazić p. Rozrażać.

Rozdraźń, rozdrażnienie, drażliwość.

Rozdroczyć, rozdrażnić, rozjątrzyć.

Rozdrób, rozsypka, rozproszenie.

Rozdrzeć, otworzyć.

Rozdrzeszyć, rozszerzyć; uwolnić.

Rozduchać, rozduchować, rozdąć.

Rozdwojeniec, odszczepieniec, odstępca.

Rozdwój, rozdwojenie.

Rozdziajdać, rozcieńczyć, rozwodnić, rozrzucić.

Rozdziaływać, rozcieńczać, rozrzedzać.

Rozdzielny w znacz. 1) podzielony, rozdzielony; 2) podzielony na części, rozłożony; 3) dobitny, wyrazisty, dokładny, szczegółowy, rozważny.

Rozdzienek, rozednienie, brzask.

Rozdziew, rozziew, szeroki otwór (paszczy, gęby).

Rozdziewić (rozdziewiać), rozdziawić, szeroko otworzyć (paszczę).

Rozdziewny, szeroko rozwarty, rozdarty.

Rozedranie, rozedra, rozdarcie.

Rozegzić się, rozigrać się, rozswawolić się.

Rozekier, gatunek wina zaprawnego olejkiem różanym.

Rozeprać, rozrzucić.

Rozeprza rozszerzenie.

Rozesłaniec, wysłaniec, posłannik, poseł.

Rozeście, rozejście się.

Rozeznać się, poznać się, porozumieć się, zawiązać stosunki.

Rozeznanie, rozgarnięcie, rozsądek, zastanowienie, zdanie, porozumienie.

[514]Rozeznany, wyraźny, widoczny, oczywisty, dobitny, samoistny, odrębny, niezależny, rozważny, roztropny, świadomy, obyty, obeznany.

Rozeznawca, sędzia, arbiter, kompetentny.

Rozezrzeć się, rozeżreć się, stać się rozżartym, rozjuszyć się.

Rozeżwać, rozżuć.

Rozflarzać (rozflarzyć), rozflażać, trwonić, marnotrawić.

Rozgadka, gawędka, powiastka.

Rozgadzać, godząc rozdzielać, rozbrajać, łagodzić, rozsądzać.

Rozgarniać, w znacz. oświecać, pouczać, objaśniać; R. się, przychodzić do rozwagi, oprzytomnieć.

Rozgarzać (rozgorzyć), rozżarzać, drażnić, oburzać, wybuchać, rozsrażać się; p. Przegarzać.

Rozglić, rozpalić.

Rozgłabiać (rozgłobić), rozbierać, rozluźniać, rujnować, psuć.

Rozgłosek, pogłoska.

Rozgniew, gniew.

Rozgołębiać, rozmarzać, rozpieszczać, rozczulać.

Rozgorlić się, rozgorgolić się, począć długo wywodzić gorgi, trele żałosne; przen. począć długo narzekać.

Rozgorzlić się, rozgniewać się.

Rozgościć się, w znacz.: umocnić się, rozwielmożyć się.

Rozgoźnić się, rozjątrzyć się.

Rozgradzać, rozstrzygać.

Rozgromieniec, ten, który uciekł z pola bitwy, niedobitek.

Rozgrzeszać się, w znacz. uwalniać się.

Rozgrześć, rozgrzebać.

Rozharatać, rozbić, roztłuc.

Rozhłuzdać, przyprowadzić do rozumu; R. się, nabrać rozumu, bystrości.

Rozhojnić, hojnie rozmnożyć, obficie zaopatrzyć, wzbogacić.

Rozhojnieć, stać się hojnym.

[515]Rozimać, rozbierać, rozważać, roztrząsać.

Rozjachać, rozjechać.

Rozjad, rozjuszenie, rozjątrzenie, zaciekłość.

Rozjadowić się, rozjuszyć się, rozjątrzyć się.

Rozjaść, rozbić, roztłuc, pognieść.

Rozjednać, pojednać, rozsądzić, roztrzygnąć, zażegnać, uśmierzyć, rozbroić.

Rozjem, rozejm.

Rozjędrniać (rozjędrnić), rozjędrzniawać (rozjędrznić), czynić jędrnym, rzeźwić, krzepić.

Rozjędrnieć, jędrnym się stać, ukrzepić się.

Rozjętny, rozjemny, 1) którego można pogodzić; 2) którego można rozjąć, rozdzielić.

Rozjuch, rozjuszenie.

Rozkajać się (rozkaić się), uczuć żal na siebie za zrobienie obietnicy, pożałować przyrzeczenia, rozmyślić się.

Rozkal, roztop.

Rozkalić, rozmiękczyć.

Rozkapturać, bałamucić kobietę zamężną.

Rozkapturzać (rozkapturzyć), 1) zdejmować kaptur z kogo, wydalać z zakonu; 2) p. Rozkapturać.

Rozkazywać, rozkazować, w znacz. przeznaczać, przekazywać.

Rozkażyciel, ten, co daje rozkazy, władca, zwierzchnik.

Rozkidać, rozkinąć, rozrzucić, roztłuc; R. się, rozlecieć się.

Rozkiełznać w znacz. rozswawolić się, rozzuchwalić się.

Rozkładać, rozłożyć, odkładać, przewlekać; R. się, rozlokować się, rozgościć się, wyczerpać się, zbraknąć.

Rozkłamić, rozszarpać.

Rozkochać, w znacz. sprawić rozrost, uczynić bujnym; R. się, w znacz. 1) z czego, mocno się ucieszyć, rozweselić się; 2) przyjąć się i rozrastać się (o roślinach).

Rozkochawać, rozkochywać.

Rozkocić się, roztrzaskać się, pęknąć.

[516]Rozkoczować się, rozkwaterować się, stanąć obozem.

Rozkokoszyć się, 1) rozpysznić się, rozdąć się; 2) rozkrzyczeć się, rozindyczyć się.

Rozkomosić, rozhukać się, rozpuścić, rozjuszyć.

Rozkoszka, rozkosz.

Rozkosznik, 1) rozkoszniś, zbytnik, rozpustnik; 2) miejsce rozkoszne.

Rozkować, rozkuć, kując rozpłaszczyć młotem.

Rozkrajać się, w znacz.: rozpaść się, rozstąpić się.

Rozkrańczyć, rozgraniczyć.

Rozkrzcieć się, rozkścieć się, rozkwitnąć, rozkrzewić się.

Rozksięstwić, rozdzielić na księstwa.

Rozkształcać, rozkształcić, dawać większe kształty; kształtu pozbawiać.

Rozkwielić, rozkwilić, roztkliwić, rozrzewnić, wzruszyć.

Rozkwitawać, 1) rozkwitać; 2) w znacz. rozpowszechnić się, rozrodzić się, rozpanoszyć się.

Rozkwirać (rozkwrzeć), roztopić się, roztajać.

Rozkwnąć, rozkwitnąć.

Rozlecać, perswadować, przekonywać.

Rozleziony, rozłazisty, rozlazły.

Rozlicie, rozlanie.

Rozliczycie, rozmaicie.

Rozliczytość, rozmaitość, rozliczność.

Rozliczyty, różnorodny.

Rozlić, 1) rozlać, wylać, przybrać; 2) przen. rozszerzyć się, rozprzestrzenić się.

Rozlirotać, 1) rozkołatać, rozluźnić; 2) rozstroić, rozdrażnić.

Rozłaknić, rozłakomić.

Rozłatwić, załatwić, rozwiązać (trudność).

Rozłączka, rozłączenie, separacja.

Rozłęczyć, rozłączyć.

Rozłogi, rozłożysty, szeroko rozpostarty.

Rozłomić, rozłamać.

Rozłóg, obszar, przestrzeń, niwa, błonie, rozkład, układ.

[517]Rozmęcić, rozmącić.

Rozmiara, miara, wymiar.

Rozmiatować, rozmietać, rozmiatać; R. się, miotać się, obruszać się, roznamiętniać się.

Rozmieć, rozumieć.

Rozmierzyć, ocenić, poznać.

Rozmiłować się czego, pokochać co mocno; R. się ulitować się.

Rozmiły, najmilszy.

Rozmiot, rozmiotanie, rozproszenie.

Rozmiotać, rozmieść, rozrzucić; R. się, zacząć się miotać, rzucać się.

Rozmocnić, uczynić mocniejszym, wzmocnić, spotęgować.

Rozmoczki, w wyr. w R., na miękko, za rzadko.

Rozmoga, rozmaganie się.

Rozmożenie, wielka zamożność, zbogacenie się.

Rozmówić kogo 1) odmówić, przeciągnąć na swoją stronę; 2) odradzać, odmówić; 3) omówić, obgadać; 4) kogo pocieszyć.

Rozmówny, wątpliwy.

Rozmózgotać, rozmóżdżyć, rozmiażdżyć, roztrzaskać.

Rozmysł, zamiar, projekt, postanowienie.

Roznać, rozeznać.

Roznieta, rozpałka, podpałka.

Rozno, w różnych miejscach.

Rozność, różnica.

Rozoki, rozooki, zezowaty; rozoko, zezem.

Rozonaczyć, przeinaczyć.

Rozor, rozora, brózda.

Rozpactwo, rozpaczstwo, rozpacz, niedowiarstwo.

Rozpamiętać się, przypomnieć się.

Rozpar, 1) par, skwar, upał; 2) wyziew, para.

Rozparać, rozpruwać, przen. przenikać, nurtować, rozdzielać, udaremniać, niszczyć.

Rozparność, par, powietrze parne.

Rozparny, palący.

Rozparty, uparty.

Rozpąchać, rozpychać, rozpruwać, rozsuwać; R. się, rozbrykać się.

Rozpądzać, rozpędzać, rozpychać, rozpraszać.

[518]Rozpedać, rozpowiadać, rozprawiać.

Rozpienić, zamienić w pienie, obdarzyć śpiewnością.

Rozpierać się, rozeprzeć się, prawować się, rozprawiać się, spierać się.

Rozpierzać (rozpierzyć), rozpraszać, rozpłaszać.

Rozpisać, zaprosić, zapisać swoje zdanie, zaprotestować; R. rok, odroczyć sprawę.

Rozpisty, rozpity, sypki.

Rozplaznąć, rozleźć się wskutek rozmoknięcia, rozpłynąć się.

Rozplem, rozmnożenie, rozpłód.

Rozploznąć, rozpaść się, rozpłaszczyć się.

Rozpładniać, użyźniać.

Rozpłozić się, rozpaść się, rozejść się.

Rozpłynąć się, rozstać się, odpłynąć.

Rozpojąć, zrozumieć, odgadnąć.

Rozpołożenie, roztropność, rozwaga, takt.

Rozpominacz, rozpamiętywający sobie.

Rozpomionąć, wspomnieć, rozważać, rozpamiętywać.

Rozpona, baldachim, obicie.

Rozpora, p. Rozpór.

Rozporaić, różnie wyraić, różnie powydawać za mąż, różnie pożenić, wyposażyć, pozaopatrywać.

Rozporny, rozłączny.

Rozporządzić, oporządzić, obdarzyć, zaopatrzyć.

Rozposażać, rozdać, roztrwonić; R. się, rozpościerać się, przewodzić, rządzić.

Rozpostrzać, rozpościerać, rozciągać, rozszerzać, rozkładać, rozprzestrzeniać; R. się, rozwodzić się z czym, rozwijać się, rozgościć się, rozlokować się.

Rozpostrzenie, 1) rozwój, rozrost; 2) rozpostarcie; 3) przestrzeń, przedział, firmament.

Rozpostrzony, rozpostarty.

Rozpostrzyć się, zdecydować się.

Rozpotrzelić, strwonić, zmarnować.

Rozpór, 1) rozdzielenie, podział; 2) spór, kłótnia.

[519]Rozprawa, 1) sprawa, obrady; 2) osnowa, wyłuszczenie, wykład; 3) interes; 4) roztropność; R. wojenna, bitwa.

Rozprawca, 1) wykładacz, objaśniacz, tłomacz; 2) pośrednik, pojednawca.

Rozprawiać, rozprawić, w znacz. 1) uporządkować, urządzać, rozporządzać; 2) rozsyłać, wyprawiać; 3) rozpościerać, wyrównywać; 4) rozmieszczać, rozdzielać; 5) obdzielać, opatrywać; 6) rozcieńczać, rozbierać; R. się, wytłomaczyć się, usprawiedliwiać się, wziąć rozwód.

Rozprawować, p. Rozprawiać.

Rozprawy, 1) lubiący rozprawiać, gadatliwy; 2) niedługo się namyślający, rezolutny, bystry.

Rozproch, rozproszka, rozproszenie, rozsypka.

Rozprostrzać, rozpostrzeć.

Rozproszca, rozproszycielrozproszyciel.

Rozproszeniec, rozbitek, niedobitek, tułacz.

Rozprosznie, tu i owdzie, nie razem, oddzielnie.

Rozprościć, rozprostować.

Rozprowadzić, rozebrać, pokrajać, rozpędzić; R. się, rozejść się, rozluźnić się.

Rozprówać, rozparać, rozdzielać, rozrywać, zrywać, rozstrzygać, udaremniać, unicestwiać.

Rozprządać, rozprzędać, rozprzęść, rozkręcać coś sprzędzonego albo skręconego, zamieniać na włókna, rozsnuć.

Rozprzestwarzać się, powiększać się, rozszerzać się.

Rozpuklina, skaza, szczelina, rozpadlina.

Rozpuknąć się, pęknąć, rozpaść się.

Rozpust, 1) rozpusta, swawola, nierząd; 2) rozwód; 3) roztwór.

Rozpuściny, rozpusta.

Rozputny, rozpustny.

Rozrabiać, 1) rozszerzać, rozwijać; 2) niszczyć, odrabiać.

Rozraczyć się, być gościnnym, hojnym.

[520]Rozrada, 1) odradzanie; 2) rząd, dział, klasa; 3) odmowa.

Rozradnik, ten, co odradza.

Rozradzać, rozradzić, odradzać, odwieźć od czego.

Rozraszczać, rozrościć, czynić rozrosłym, sprawiać rozrastanie się.

Rozrazić się, 1) rozbić się, rozranić się; 2) rozpaść się, zrysować się.

Rozrażać, rozrazić, 1) rozrzucać, tłuc, rozbijać; 2) pobudzać, jątrzyć.

Rozrębować, rozrąbywać.

Rozrochmanić się, stać się łaskawym, udobruchać się, złagodnieć.

Rozrodek, rozród, ród, plemię, potomstwo.

Rozrościć, p. Rozraszczać.

Rozród, 1) familja rozrodzona; 2) gienealogja.

Rozróg, rozróże, węzeł górski, w którym góry rozchodzą się.

Rozrównać się, odróżnić się, nie zgodzić się.

Rozróżniać, w znacz. różnić, waśnić, dzielić, rozłączać.

Rozruszać, rozruszyć, burzyć, niszczyć, niweczyć.

Rozruszny, rozrzutny, marnotrawny.

Rozrywać, w znacz. rozbierać, rozważać.

Rozrywka, w znacz. 1) przytomność umysłu, rozgarnienie, bystrość; 2) dowcip, zręczność; 3) rozwiązanie, wykład.

Rozrząd, rozporządzenie, porządek, ład.

Rozrządny, porządnie rozłożony, proporcjonalny.

Rozrząszyć, rozstrzępić.

Rozrzewnić, rozgniewać, rozdrażnić.

Rozrzewnienie, gniew.

Rozsada, w znacz. dział, podział, klasa, część gromady, osada.

Rozsąd, 1) sąd, wyrok; 2) rozum.

Rozsądca, rozsądnik, rozsądzający, rozeznawca sporu, sędzia.

Rozsądek, w znacz. 1) sąd, zdanie, wyrok, roztrzygnięcie; 2) znak, dowód.

Rozsądliwy, rozsądny.

Rozsądnik, rozsądzca, p. Rozsądca.

[521]Rozsepka, rozsypka.

Rozsiać się, rozproszyć się, rozsypać się.

Rozsiad, sieć na ptaki.

Rozsiecić, rozszerzyć, rozgałęzić.

Rozsiedlina, pęknięcie, rozpadlina.

Rozsiekować, rozcinać, rozćwiertować.

Rozsiepać, rozciąć, rozbić, rozsiec, rozedrzeć, rozerwać.

Rozsierdzie, gniew, wściekłość.

Rozsieść się, rozsiadać ś.

Rozsilać się, rozsilić się, wzmagać się w siłę.

Rozsława, rozgłos, renoma, dobra opinja.

Rozsłuchawać, rozważać, rozbierać, roztrząsać; R. się, zasłuchać się.

Rozsnowa, dalszy ciąg, rozwinięcie, rozwój, rozrost.

Rozsocha, rozsochacina, rosocha, 1) drzewo, rozrastające się w pewnej wysokości w kształcie litery Y; 2) odnoga rogu (jelenia i t. p.); 3) rękojeść widłowata sochy.

Rozstanie, rozstęp, przedział, przerwa, pęknięcie, rozpadlinarozpadlina.

Rozstawać się, rozstępować się, rozpękać.

Rozstryha, pozbawiony kapłaństwa mnich wyznania wschodniego.

Rozstrzeń, rozszerzenie.

Rozstrzyg, 1) rozstrzygnięcie, rozcięcie; 2) rozdwojenie, niezgoda, niechęć.

Rozsuć, rozsypać.

Rozsworny, niesforny, niezgodny.

Rozsypacz, burzyciel, rozproszyciel,rozproszyciel.

Rozsypać, rozsypywać, w znacz. zerwać, złamać.

Rozszczep, 1) rozszczepienie, rysa, rozpadlina; 2) potrzask, sidło na ptaszki.

Rozszczepca, rozszerca, krzewiciel, propagator.

Rozszemrać, rozgryźć, roztoczyć (o robakach).

Rozszerzać, rozszerzyć, w znacz. 1) kogo, podwyższać, wynosić; 2) komu swą rękę hojnie otwierać.

[522]Rozszlapać, roztratować, nogami podeptać.

Rozszramować, rozpiąć na ramach.

Rozszyndować 1) rozciąć na sztuki; 2) wypróżnić.

Rozszyrzyć co komu, objaśnić, obszernie wyłożyć.

Rozślapać, p. Rozszlapać.

Rozślubić, rozłączyć, rozdzielić.

Rozśmieszyć, ośmieszyć, rozradować, pocieszyć.

Rozświata, 1) blask, połysk, łuna; 2) świt, brzask.

Rozświeżać, odświeżać.

Rozświt, świt, brzask, dnienie.

Roztarchać, roztargać, rozczochrać.

Roztarga, roztargnienie.

Roztargać, rozszarpać, rozchwytać.

Roztargany, tracący świadomość, niebaczny.

Roztarzenie, 1) roztargnienie; 2) rozproszenie, rozdarcie; 3) rozterka, niezgoda, nieporozumienie.

Roztasować, rozebrać, rozwinąć.

Roztążyć się, roztęsknić się.

Rozteraźnić się, rozproszyć się, być w poniewierce.

Rozterknik, człowiek swarliwy, kłótnik, awanturnik, buntownik.

Roztocz, roztop, rozciek, rozlew.

Roztoka, miejsce, gdzie rzeki się rozpływają w różne strony, dział wodny, duży potok, dolina, którą potok wyżłobił.

Roztopaść, przepaść.

Roztopierzyć, rozszerzać, rozpościerać.

Roztowarzyć, porozdawać, rozszafować.

Roztracić się, zabłąkać się.

Roztruchan, puhar, wielki kielich.

Roztrucharz, handlujący końmi, misiarz.

Roztrwanić, zbyć, odbyć lada jako, przedać.

Roztrząsnąć się, rozpierzchnąć się, rozproszyć się.

Roztrzepiotać, roztrzepać, rozwichrzyć, rozbić.

[523]Rozstrzmić, rozwinąć, rozstawić, nastroszyć.

Roztwarzać, roztworzyć, w znacz. 1) osładzać, łagodzić; 2) przetwarzać.

Roztworzysty, otwarty na wszystkie strony, wolny.

Roztwór, rozbrat, rozłam, rozterka, niezgoda.

Roztyrk, rozterka.

Rozumak, 1) człowiek wielkiego rozumu; 2) zaufany w swym rozumie, mądrala.

Rozum: po rozumie = rozumnie.

Rozum przenocować, zgłupieć.

Rozumieć, w znacz. 1) R. komu, czemu, wejść w czyje położenie, rozumieć jego położenie; 2) R. czemu, wiedzieć, przewidywać; 3) R. co za co, mieć, brać, poczytywać za co; 4) R. co, oceniać, wnikać, współczuć czemu; R. co w czym, dopatrywać się czego; R. co, koło czego, znać się na czym.

Rozumnik, chytry, przebiegły, filut, wyga.

Rozumowstwo, sztuka rozumowania, djalektyka.

Rozwadzać, rozwadzić, rozłączać, rozbrajać wadzących się.

Rozwadzca, rozjemca.

Rozwalczy, burzący.

Rozwalinki, szerokie sanie niepodkute.

Rozważalnia, rozwaga.

Rozważywać, rozważać, odważać; R. co komu, przedstawiać do rozważenia; R. komu, namawiać, tłomaczyć; R. się, namyślać się.

Rozwcielać się, uduchownić się.

Rozwełnić, rozbałwanić (o morzu).

Rozwiąz, rozłączenie.

Rozwiązanie, rozwiązłość, rozpusta; R. się, rozłączenie się, rozstanie, rozwód.

Rozwiązka, rozwiązanie, rozstrzygnięcie.

Rozwiąż, rozstrój, rozprzężenie.

Rozwić, rozwinąć.

Rozwidnokrężyć, rozciągnąć do granic widnokręgu.

Rozwidzieje, rozjaśnia się.

[524]Rozwiedzenie, dowiedzenie się.

Rozwiedzisty, rozrzucony.

Rozwieliczyć, rozmnożyć, uczynić wielkim, rozsławić.

Rozwielmożyć, uczynić potężnym.

Rozwierszyć się, rozejść się, rozproszyć się.

Rozwieszawać, rozwieszać.

Rozwieść, w wyr. 1) R. komu co, odradzić, wyperswadować, wytłumaczyć, wyłuszczyć; 2) rozmachać, rozbujać (taran); 3) rozkrzewiać; 4) R. bitwę, nie dopuścić do bitwy, zrobić rozejm.

Rozwieźć się, stać się rozwiązłym, rozpuścić się.

Rozwijać, rozwinąć, w wyrw wyr. rozpuścić (wojsko), rozwiązać, rozpiąć, rozchylić, wykazać, rozkrzewić, rozrodzić, wykształcić, rozszerzyć; R. się, rozejść się, rozproszyć się, zerwać z kim.

Rozwionąć, rozwiać, rozproszyć, rozdmuchać.

Rozwiozły, rozwiązły.

Rozwodny, rozległy, obejmujący wiele, łatwo pojmujący.

Rozwodzić, wyłożyć, wyłuszczyć, rozwinąć, rozważyć.

Rozwojować, rozburzyć wojną.

Rozwora, rozwieranie, roztwieranie.

Rozwozisty, stojący otworem, rozwarty; rozwlekły, przeciągły.

Rozwód, posag (zwracany w razie rozwodu); rozsypka, rozproszenie; rozciągłość, rozległość, obszar; żart. dowód walczący przeciw temu, który go przytacza.

Rozwór czasu, odstęp czasu, pauza.

Rozżalić się, rozżałować się, kogo, czego, użalić się, ulitować się nad nim, pożalić się.

Rozżałować się, p. Rozżalić się.

Rozżądać się czego, rozpalić się żądzą do czego.

Rozżonąć, rozegnać.

Rożdże rózgi, rózgi; gałęzie.

[525]Rożen, znak przy podejrzanym miejscu w książce.

Rożglić, rozpalić.

Ród dobydczy, bydło.

Róg, skrzydło wojska, flank.

Rówień, rówiennik, rówieśnik; równia, równego, takiego samego; niema mu w tem równia; nie miał równia swemu dowcipowi.

Równać komu, czemu, równać mu się.

Równia, ludzie równi komu, rówiennicy czyi.

Równo, równa siła; obaczywszy, że mu nie R., uciekł (że nie podoła).

Równogranna kość, kostkowata, os cuboideum.

Równoleg, równoodleg, linja równoległa, paralela.

Równoodleg, p. Równoleg.

Równowłajca, równowładca, posiadający z kim równą władzęwładzę.

Równy, prosty, zwyczajny, mierny, niewybitny, błahy, pospolity; równa liczba = parzysta.

Rózny, różny.

Różaniec, różanka, ogród różany, kolor różowy, rumieniec.

Różniata, różność, różnica; niezgoda, spór, rozterka.

Różnie, odmiennie, inaczej.

Różnieć, stawać się różnym, niepodobnym.

Różnik, sprawca poróżnienia, kłótnik.

Różnina, miejsce różne, położenie odmienne; różnica.

Różniu, oddzielnie, po jednemu, po szczególe, na osobności.

Różno, oddzielnie, na osobności; różno iść od czego, iść odstrychnąwszy się, zerwawszy.

Różnobladły, różnoblady, blady w różnym stopniu.

Różnobożanin, różnowierca, inowierca.

Różnokręty, wijący się na różne sposoby, wężykowaty, gzygzakowaty: ścieżka różnokręta.

Różnoskład oddzielniczy, narząd ciała, jako [526]złączony z różnych części i tkanek.

Różność, nieporozumienie, swar, niezgoda; różności świata, różna strona, różna okolica; apostołowie rozeszli się po różnościach świata.

Różny, różniący się, niezgodny, inny, niestosowny, nieodpowiedni, niedobrany; R. w cenie; różne małżeństwo.

Ruban, jakaś część stroju dawnego.

Rubaszyć się, stawać się rubasznym, świadczyć sobie nawzajem godność rubasznie.

Rubel, pawąz, drąg, którym przyciskają na wozie snopy, siano, słomę.

Rubież, rąbanina, rzeź; grabież, rabunek; granica, kresy.

Rubowy płaszcz, suknia damska do wielkiego stroju.

Ruby, gruby; rubszy, grubszy.

Ruch, wszystko, co się porusza, co żyje, żyjątko.

Rucha, podatek, główszczyzna, pogłówne.

Ruchające mienie, mienie ruchome, ruchomości czyje.

Rucho, ruch; rzecz ruszająca się; to, co daje ruch, sprężyna poruszająca; ogon, tren u sukni; zasłona, opona niewieścia, suknia, szata, odzienie.

Ruchomstwo, ruchomość, majątek ruchomy.

Rucznica, rusznica, strzelba, muszkiet.

Ruda, nawałnica, burza.

Rudny, rudawy, rdzawy, czerwony.

Rudowina, ropa z krwią zmieszana, surowica.

Rufjan, stręczyciel nierządu, burdelnik, maciornik.

Rufianka, stręczycielka nierządu, makarela, maciora (= utrzymująca dom publiczny).

Rug, zmarszczka, fałda, brózda na czole; badanie sądowe, indagacja, inkwizycja.

Rugować, badać [527]sądownie, indagować, inkwirować.

Rum, wolne miejsce, wolne przejście, rumowisko, gruz.

Rumianawy, czerwonawy.

Rumidło, rumienidło, ruż.

Rumienić się, rużować się.

Ruminować, rozważać, roztrząsać.

Rumiony, rumiany.

Rumować, robić rum, uprzątać z drogi; rabować, grabić, plondrować; R. się, wynosić się, ruszać się z miejsca.

Rumowny, obracający się, krążący.

Rumrycht, rumor, gwar, szmer.

Runąć się na kogo, na co, rzucić się.

Rupić, korcić, frasować, trapić, nie dawać pokoju.

Ruptura, zerwanie.

Rurał, rura, gbur, prostak.

Rurmus, wodociąg, pompa.

Rustunek, rustunk, rystunek, rystunk, rynsztunek, zbroja.

Rusy (włos) ciemnopłowy, rudawy; (cera) śniady, ogorzały, czarno rumiany.

Rusz, chapnięcie, grypsnięcie (złodziejskie), wyrwanie szybkie; pewna gra w karty.

Ruszać skargą, wystąpić ze skargą do sądu; R. dzwonko, przypominać rzecz niemiłą.

Ruszające imienie, majątek ruchomy, ruchomości czyje.

Ruszanie, ruch, obrót, bieg; R. niebieskiego okręgu.

Ruszka, zasłona.

Ruszochód, bieg; R. słońca.

Ruszyć: krew z rany ruszyła, puściła się, pociekła; ruszać do wyższego sądu, odwoływać się, apelować; ruszać gitarą, grać na gitarze; już go wino ruszyło, zwyciężyło, rozebrało, rozmarzyło; R. kogo czem, wzruszyć, poruszyć.

[528]Ruszysty, ruchomy (np. majątek).

Ruśnia, rusznica.

Rutgiser, ludwisarz, mosiężnik.

Rwentes, rwetes.

Rybaldja, rybałdja, nauka śpiewania psalmów; bakalarstwo.

Rybalt, śpiewak kościelny, kantor, psalmista; nauczyciel ludowy.

Rybitw, rybak.

Rybitwini, rybitwka, rybaczka.

Rybitwka, p. Rybitwini.

Rycejski, rycerski.

Rycerskie przys. po rycersku, mężnie.

Rycerz, kawaler orderowy; koń w szachach.

Rychfować, obijać refą, refować.

Rychla, rychlica, rykla, rytla, krosta czerwona, żarnica, kur.

Rychlica, p. Rychla.

Rychły, prędki, porywczy, popędliwy.

Rychtarz, sędzia, wójt, oprawca, kat.

Rycina, rzeźba, płaskorzeźba, posąg.

Rycwerki, trele w śpiewie.

Ryczałt, ryczart, pożyczka zwracana w dwójnasób w razie uchybienia terminu; procent, lichwa.

Ryczart, p. Ryczałt.

Ryczyw, posąg, figura.

Ryć się, wyrzynać się, przedzierać się, drzeć się na wierzch.

Rydwan, powóz kryty.

Rydwanarz, powożący rydwanem.

Rydzowaty, rudawy.

Rydzy, rudy, ryży.

Ryga, ryza, kluby, granice właściwe, karność.

Rym: w rym, dogodnie, stosownie; (trudno każdemu w rym trafić; wszystko nie w rym poszło).

Ryma, rema, katar.

Rymarz, lichy układacz wierszy, rymopis.

Rymoploty, rymopłody, rymotworny, wiersze płodzący, składający, rymotwórczy.

Rymopłody, p. Rymoploty.

Rymotworny, p. Rymoploty.

[529]Rymować, roić, marzyć; R. ś, stosować się do czego, odpowiadać czemu, zgadzać się z czem.

Ryndzia, dziewiątka czerwienna w niektórych grach karcianych.

Rynek, miejsce walki, pole.

Ryngort, rynkort, gurt wierzchni do podpinania kulbaki.

Rynkort, p. Ryngort.

Rysować, rysami wyrażać, kreślić, pisać; R. złotem, tkać, przetykać, haftować złotem.

Rystunek, p. Rustunek.

Rystunk, p. Rustunek.

Ryś, lampart, futro z lamparta.

Ryść, ryścia, rześcia, kłus, trucht w biegu konia.

Rytrakt, rys, obraz.

Rytwina, darnina.

Rywuła, gatunek wina przedniego z Rivoglio w Istrji.

Ryza, roweczek w grundwadze, w który wpada ołowianka na sznurku; podróż wodna, droga wodna.

Rzadkoć, rzadkość.

Rzanca, rzańca, rząnca, rządca.

Rzaz, nacięcie, karb, rznięcie.

Rzazaczek, nóż obrzezalny.

Rzazać, rzezać, rznąć.

Rzazak, rzezak,rzezak.

Rzazawka, rzezawka, rzezak, rzeżączka, rzezawica, mokrzenie bolesne, tryper.

Rządnie, porządnie, doskonale, co się zowie, gracko, należycie.

Rządzić kogo, co; R. kim, czym; R. sługę, najmować, godzić; R. się u kogo, najmować się, godzić się, przystawać do niego.

Rządziocha, rzędziocha, kobieta zrzędna.

Rządztwo, mieszkanie, kancelarja rządcy.

Rząjny, rządny.

Rząnca, p. Rzańca.

Rząp, ogon bydlęcy; rząpie, cysterna, basen, skrzynia, studnia do wody deszczowej.

Rząpie, p. Rząp; członek męski.

[530]Rząsa, rzęsistość, obfitość.

Rzec: słowo rzeczone = przyrzeczone, uroczyste, stanowcze, solenne; R. kogo, czym, nazwać, mianować, przezwać; R. z kim, z czym, zrobić, począć, poradzić; nie wiedzieć, co z tym R.

Rzecz, mowa, język, przemowa, odezwą, opowiadanie, sposób mówienia, wymowa; nie R., nie przystoi, nie wypada, głupstwo; małą rzeczą, bez mała, tylko co nie... rzeczy cielesne, sprawa cielesna, stosunek płciowy; rzecz przyrodzona kobiet, miesiączka; R., ilość, liczba; trzymać kogo na rzeczy, łudzić go nadziejami; R. główna, sprawa kryminalna.

Rzecządz, wrzeciądz, łańcuch, kajdany.

Rzecznie, rzeczą samą, czynami, dowodnie, rzeczywiście.

Rzecznikować, występować w roli rzecznika.

Rzeczny, rzeczywisty, istotny, faktyczny, realny, dowodny.

Rzeczomówca, rzecznik, mówca, orator, obrońca, adwokat, orędownik.

Rzeczysko, rzeczyczko, dawne koryto rzeki.

Rzegotać, skrzeczeć.

Rzegotka, grzechotka, kołatka.

Rzek, zgłoska, sylaba.

Rzekać, mówić, mawiać.

Rzekotliwy, gadatliwy.

Rzektać skrzeczeć, skrzeczeć.

Rzemień, trzos, mieszek, kaleta.

Rzemiesło, p. Rzemięsło.

Rzemieślniczek, czeladnik rzemieślniczy.

Rzemieślniczyć, być rzemieślnikiem, zajmować się rzemiosłem.

Rzemieślnik, sprawca, autor czego.

Rzemięsło, rzemiesło, rzemiosło; robić R., trudnić się rzemiosłem.

Rzemięślnik, rzemięśnik, rzemieślnik.

Rzemięśnik, p. Rzemięślnik.

Rzeptać, szkalować.

Rzerzatek, węgiel martwy, żarzątek.

[531]Rzeski, należący do Rzeszy niemieckiej.

Rześcia, p. Ryść.

Rzetelny, rzucający się w oczy, oczywisty, wyraźny.

Rzewnić, rozrzewniać, R. sobie, urzewniać.

Rzewnie, żywnie; zjecie, wypijecie, co wam ś. R. podoba.

Rzewniwy, rzewliwy, rozrzewniony.

Rzewny, gorliwy, żarliwy, serdeczny, pilny; szczery; fanatyczny.

Rzezać, rzazać, wykrawać sztucznie, karbować (aksamit, jedwab, kabat, trzewiki), rzeźbić; R. chorego, operować; R. mężczyznę, samca, kastrować, trzebić; rzężą się zęby, wyrzynają; w koszu się R., (o dworzanach, żołnierzach, junakach), siedzieć w koszu za karę.

Rzezak, rzazak, rzeżączka, tryper.

Rzezawica, p. rzazawka.

Rzeziciel, kastrator.

Rzeziwo, rzeź, jatki mięsne, mordy.

Rzeźbierstwo, rzeźbiarstwo.

Rzeźno, ostro, przenikliwo.

Rzeźny, ostry, drapiący, cierpki (np. o winie, imbirze), przenikający.

Rzeżatek, węgiel ostygły.

Rzeżewie (żerzewie), żarzewie.

Rzeżypępkowa, babka połogowa, akuszerka.

Rzędno, bogato w rzędy (przybory na konie).

Rzędny, najemny, płatny.

Rzędowy, porządkowy; liczebnik R.

Rzędzicha, rzędziocha, rzędocha, kobieta chcąca rządzić.

Rzędzić, rządzić, kierować.

Rzędocha, p. Rzędzicha.

Rzędziocha, rzędziucha, zrzęda, p. Rzędzicha.

Rzęsisty, grono rzęsiste; posag R., dostatki rzęsiste; spełniać rzęsiste kielichy; jagódki rzęsiste.

Rzkąc, mówiąc. Rzkomo, niby to na pozór, jakoby.

Rzkę, rzekę.

[532]Rzońca rządca, rządca.

Rzotchew, rzotchwa, rzodk ewrzodkiew.

Rzotchwa, p. Rzotchew.

Rzucić kogo przez nogę, obejść się z kim lekceważąco; R. kogo, dokąd, posłać pośpiesznie, pchnąć.

Rzuć, ryczeć.

Rzumpeza w kopalni, łopata do wybierania rzumpli, łyżka do wody szlamów.

Rzumpiarz, robotnik w kopalniach olkuskich, wybierający szlamy w płóczkach.

Rzumple, szlamy osadzające się w płóczkach.

Rzyć, tyłek, zadek.

Rzygać, rzygnąć, rzygnął, odbiło mu się.

Rzygliwy, któremu się ciągle odbija.

Rzysza, rzesza.

Rzytny, zadkowy, odbytowy, stolcowy.

Rża, rżenie.

Rżawa, wrzawa od rżenia końskiego.

Rżenica, źrenica.

S.

Sabastena p. Sebastena.

Sabelek, młody kur, kogucik.

Sać, ssać.

Sadelnik, Gryfnik, wędliniarz, masarz.

Sadniwy, mający rany od przetarcia.

Sadowić co na harc = wystawiać na harc, na sztych, narażać.

Sadowić się (o fusach) 1) osiadać, opadać; 2) upierać się, usadzać się, uwziąć się; Sadowi się, aby go zgubić; 3) albo Sadzić się, zasadzać się, gruntować się na czym, opierać się na czym.

Sadzawka, więzienie, areszt.

Sadzel, szodzel, 1) rana, guz, wrzód; 2) kryształek soli naciekowej.

Sadzić, 1) gniazdo = słać, budować; 2) co na co = dawać na zakład; ryzykować.

Sadzić, p. Sadowić się.

[533]Sag, Sajan, płaszcz wojskowy, suknia żołnierska.

Sahajdaczny, hetman polny kozacki.

Sahajdak, sajdak.

Saja, Szaja, lekka materyjka włoska.

Sajan, p. Sag.

Sak pułapka, pułapka, sidła, matnia.

Sakramentarski, kalwiński.

Sakramentarz, wyznawca sekty kalwińskiej.

Sakret, p. Sekret.

Salacha, p. Sałacha.

Salarjum, pensja urzędnika skarbowego.

Salsa, Salsza, Sałsza, Szałsa, Szałsza, przyprawa kwaskowa, podlewa do mięsa, sos.

Salt skok, skok, pląs.

Saltarela 1) taniec włoski o szybkim tempie, z towarzyszeniem gitary; 2) strój balowy do tego tańca.

Saltebret, jakiś strój.

Sałacha, Salacha, Sałaha, kobieta rozwiązła, rozpustnarozpustna.

Sałamacha, szałamacha, krupy owsiane lub jęczmienne wypiekane na sadle.

Sałasz, p. Szałasz.

Sałsza p. Salsa.

Sam 1) sam tu = ten tu. 2) sam a sam = sam na sam, samowtór.

Samar, tłomok, juk, bagaż.

Samet, Samt, aksamit.

Samica, główne, stare koryto rzeki, matka.

Samiustek, samiuteńki.

Samnienie, sumienie.

Samo, sam w pojedynkę.

Samoczwart, sam z trzema innemi, we czwórkę.

Samodzielny, zrobiony z samodziału (sukmana samodzielna).

Samodziesiąt, samodziesięt, sam z dziewięciu innemi.

Samodźcie, chodźcie tutaj.

Samojedź, 1) ludożerstwo, kanibalizm; 2) samojedzi; 3) Arabja.

Samokatca, samobójca.

Samokilk, razem z kilku innemi, w kilkoro.

[534]Samokupiec, samokupnik, monopolista w sprzedaży jakiego towaru, p. Jedynokupiec.

Samokupstwo, monopol w handlu.

Samoósmy, samoośm, sam z siedmiu innemi.

Samopiąt, samopięt, sam z czterema innemi, w pięcioro.

Samosiódm, sam z sześciu innemi, w siedmioro.

Samosiódmy, siódmy w gronie innych sześciu.

Samosłaniec, ńca, lm. ńcy, apostoł samozwańczy.

Samosłaństwo, posłannictwo samozwańcze.

Samostrzelnik, ten co robi samostrzały, łuki.

Samoszóst, sam z pięciu innemi, w sześcioro.

Samoszósty, szósty w gronie innych pięciu.

Samotrzynasty, trzynasty w gronie trzynastu.

Samowar, czerpak do przelewania wody z cystern do rur, nalewka.

Samowiarek, samowiernik, ten co na samej wierze (bez uczynków) zasadza zbawienie; pogardliwe przezwisko protestanta.

Samowlazły, wtręt, intruz, wdzierca, samozwaniec.

Sampierz, szampierz, sąpierz, współzawodnik, rywal, przeciwnik.

Samsiad, sąsiad.

Samsiek, sąsiek.

Samt, p. Samet.

Samten, ten tu.

San, zewsząd.

Sanny, tyczący ś. sań (wóz).

Santoska, dawna nazwa fuzji myśliwskiej.

Santuz, zamtuz, dom rozpusty, burdel.

Sap, 1) sapanie; 2) dąsy, gniew.

Sapić, sapać.

Sapjent, bedel uniwersytecki, akademicki.

Sapka, katar.

Sapor, 1) przyprawa, sos, przysmak; 2) smak (wina).

Sarabajta, mnich włóczęga.

Sarabanda, staroświecki [535]taniec powolny hiszpański; muzyka do tego tańca.

Sarawary, szarawary.

Sarbać, serbać, sorbać, wciągać w siebie płyn, chlipać, chłeptać.

Sark, 1) sarkanie, sarknięcie (sark głęboki z piersi); 2) sarki = dąsy, gniewy.

Sarkać, sarknąć, pociągać nosem lub gardłem.

Sarkny, sarkający, narzekający wciąż.

Sasin, Sas, człowiek rodem z Saksonji.

Sasja, Sasy, Saksonja.

Saska, Saksonka, kobieta rodem z Saksonji.

Sasy, p. Sasja.

Saszek, p. Szaszek.

Saszor, szaszor, latawiec klejony dziecięcy.

Saszułka, strąk, łupinka strączka.

Sateniszka, atłas na żupany w dawnej Polsce.

Sąc, będąc.

Sący, będący.

Sączek u wędy = kolec, haczyk, ząb.

Sączypiwosz, piwosz, wydmikufel.

Sąd1. Sąd, wyrok sądowy, dekret.

Sąd2. Sąd, (sędu) naczynie do płynów, beczułka, fasa.

Sądeczny, przym. od Sąd, z którego wychodzi sąd, wyrok.

Sądnienie, sumienie.

Sądowy, asesor.

Sądziwać, sądzywać, często sądzić.

Sąmnieć się, wstydzić ś., lękać ś., czuć skrupuły; być troskliwym; szanować (vereri).

Sąmnienie, sumienie.

Sąpierz, sampierz, szampierz, przeciwnik, rywal, współzawodnik.

Sąsiada, sąsiadka.

Sąśmy, sąście, jesteśmy, jesteście.

Sążniocal, cal kwadratowy.

Sążniosążniocal, cal sześcienny.

Sążniować, mierzyć sążniami.

Sbor, zbór, kościół.

Schlebić, przeistoczyć w chleb.

[536]Schodzić, zachodzić.

Schodzić się, przydać ś., uchodzić.

Schodzisty, pochyły, spadzisty.

Scholasterja, urząd scholastyka.

Scholastyk, szkolastyk, kierownik szkoły, nauczyciel.

Schopić się, zejść, zeskoczyć; skończyć się.

Schorbuk, p. Szarboch.

Schować, pochować, pogrzebać.

Schować się, wychować się, uchować się; nauczyć się czego od dzieciństwa.

Schowanek, wychowanek, wychowaniec.

Schowanka, wychowanka, wychowanica.

Schód, zachód, schyłek.

Schron, schronienie, przytułek.

Schronić się, czego, czemu = ujść czego, uchronić się przed czym, wystrzegać się.

Schwalić, nied. Schwalać, 1) zachwalić, zalecić; 2) wychwalić, rozsławić.

Schwalny, bardzo chwalony, przesławny.

Schwał, 1) albo Schwała, wielka chwała, zaszczyt najwyższy; 2) pompa, popis, parada; (Na schwał co mieć, kupić = od parady); b) albo Wschwał, wielce, co się zowie, dziwnie, arcy; (Na schwał mądry, duży, wysoki); 3) nadzwyczaj, nader, wyjątkowo.

Schwostać, zesmagać, zbatożyć, zbić chłostą,chłostą.

Schwyt, łapka, rózga chwytająca ptaka.

Schybić, chybić, spudłować (siecią, kulą).

Schyl, 1) pochyłość, spadzistość; 2) schyłek, koniec, dokończenie (życie, dobytek na schylu; beczka, piwo na schylu).

Schylić, nied. Schylać, odmieniać, przypadkować, deklinować (cudze imiona na końcu schylam).

Schylić się, zbliżyć się ku schyłkowi (schyliło się dniowi = ma się ku wieczorowi).

[537]Schynąć, szynąć, schylić, skłonić, zwiesić.

Schytrzyć, nied. Schytrzać, zwieść chytrze, oszukać, podstępnie podejść, wywieść w pole.

Scizmatyk, scyzmatyk, schizmatyk.

Scofnąć, spędzić nazad, powściągnąć.

Scudzołożyć, 1) spełnić cudzołóstwo, zgrzeszyć cudzołóstwem; 2) kogo = zbałamucić, splugawić cudzołóstwem (żonę czyją).

Scyzmatyk, p. Scismatyk.

Scza, p. Steżka.

Sczkawka, sczkanie, sczknienie, czkawka.

Sczmić, szczmić, ściskać, ściągać (Sok ten niejakie cierpienie i sczmienie sprowadza. Wszystko się rozleci, co sczmisz dla dzieci).

Sczołgnąć się, szczołgnąć się, zsunąć się, ześlizgnąć się (żelazo z żelaza się sczołgnęło).

Sczynić, szczynić, nied. Sczyniać, szczyniać, zgarnąć czym plewy, słomę, kłosy ze zboża na przetaku.

Sczyść, zliczyć.

Sćwirdzić, p. Stwierdzić.

Sebastena, sabastena, gatunek śliwki, jedwabna śliwka.

Sedłak, mający siedzibę, mieszkaniec sioła, wieśniak.

Sedrdź, (dzi) miód.

Sedwaser, p. Sztychwaser.

Sedyment, ustoiny, zgręzy, fusy, szlam.

Sejban, p. Sejwan.

Sejdak, dawny taniec wykonywany przez pana młodego.

Sejm, sjem, 1) zgromadzenie, schadzka, zebranie, zjazd (Sejm jaki trzymać, zebrać. Na ostatnim dniu przed sejmem wszystkiego świata); 2) kongres, synod, sobór (Papież z cesarzem sejm położyli w Akwizgranie); 3) trybunał (Król wyjechał na sejm lubelski); 4) spotkanie się, zejście się (planet); 5) zgraja, zbór, banda [538](Cudzołożnicy, sejm zdradziecki).

Sejmować, 1) zdejmować; 2) obradować na kongresie, na synodzie.

Sejmowe, opłata od Żydów za prawo handlu w czasie sejmów.

Sejwan, sejban, namiot z przodu otwarty.

Sekiel, koń z pogranicza Siedmiogrodu.

Sekret, 1) księga zawierająca porządek, w jakim msza ma być odprawiana; 2) a. Sakret, wygódka, ustęp, kloaka.

Sekretarja, 1) kancelarja; 2) sekretarjat.

Sekretarz wielki, pełniący obowiązki kanclerza w czasie bezkrólewia.

Sekunda, pomoc, sekundowanie (Przybyć w sekundzie komu. Bez boskiej sekundy nic nie przedsiębierz. Pojedynek bez jego sekundy).

Sekundanja, wtórowanie bakałarzowi w śpiewaniu.

Sekwela, sekwila, 1) następstwo, skutek, konsekwencja, wypadek, rezultat; 2) prejudykat na przyszłość.

Sekwestrator, ten co przyjmuje pod swój dozór rzeczy, o które się toczy proces.

Sekwila, p. Sekwela.

Sekwito, nieod. orszakorszak, świta (sekwito dobre ma za sobą).

Selca, y, lm. y, posłaniec, poseł.

Selina, p. Szelina.

Semicyrkuł, półkole, półokrąg.

Semptenbrjoński, północny (naród = rosyjski).

Sennik, p. Śniarz.

Sennowłok, lunatyk.

Senny, tyczący się snu (senna nauka do snów wykładania).

Sens, sposób rozumienia, zapatrywania.

Sentencja, 1) mniemanie, zdanie, sposób zapatrywania się; 2) sens, treść, osnowa (listu).

Sentymentować, popisywać się z sentymentami, odgrywać rolę sentymentalnego (umie sentymentować, ale [539]pomocy od niego nie czekaj).

Sep, syp, zsypka, pewna miara ziarna, dawana panu jako danina.

Sepet, 1) skrzynia, kufer; 2) tyłek, zadek; 3) gatunek sukna, zdr. sepecik.

Sepetnik, rzemieślnik robiący sepety.

Sepna, rodzaj daniny w ziarnie.

Septenbrjon, człowiek z północy, Rosjanin.

Serb, 1) serby = instrument muzyczny; 2) muzyk grający na tym instrumencie.

Serbać, p. Sarbać.

Serbszczyzna, niewola, jasyr.

Serdeczność, serce, odwaga, męstwo, waleczność.

Serdeczny, mężny, bitny, waleczny, dzielny, odważny, żwawy, ochoczy.

Serdyt, p. Sierdzity.

Serdziwy, p. Sierdzity.

Serebszczyzna, sierebszczyzna, sierebczyzna, sierbszczyzna, sierpszczyzna, sierepszczyzna, serepszczyzna, serepczyzna, serepcizna, sierebrzeszczyzna, sierebczyzna, szerbczyzna, szerebczyzna, szerepczyzna, podatek ziemski na Litwie i Rusi płacony w srebrze.

Serepcizna, p. Serebszczyzna.

Sergety, surgoty, jakiś strój kobiecy.

Sergiel, stróż domowy, parobek, posługacz.

Sergent, p. Serżant.

Serjarz, spis, poczet, rejestr dekretów, akt.

Seromiot, ten, co nie jada sera.

Serop, piwo.

Serowe, danina, którą kmieć dawał w serach dworowi.

Serowiec, surowiec.

Serowy, surowy.

Serpanka, p. Sierpanka.

Serwatka, surowica (krwi).

Serwis, kwaterunkowy = obowiązek dawania pierwszych potrzeb kwaterunkowym lub płacenia na nie.

[540]Serwitorat, serwitorjat, przywilej dostawców królewskich nieszlachty, że nie podlegali sądom miejskim, tylko marszałkowskim i królewskim.

Serża, p. Szarsza.

Serżant, sergent, sierżant.

Setnik, 1) dozorca miejski nad stu domami; 2) bydlę juczne, ciężarowe do zaprzęgu na każdą rotę.

Sędziak, 1) sędzia u Izraelitów; 2) softy; sandżak u Turków.

Sędziaty, gruby, otyły, pękaty, opasły.

Sędzić, sądzić.

Sędziecki, sędziny, sędziowski.

Sędzielizna, szedzizna, sędzioł, sadź, szron, siwizna.

Sędziny, p. Sędziecki.

Sędzioł, p. Sędzielizna.

Sędziwy, p. Szedziwy.

Sędztwo, sęstwo, sędziostwo, urząd sedziegosędziego.

Sępić, czernić, przyćmiewać (sępić lustry prześwietnych domów).

Sępny, pochmurny, posępny.

Sęstwo, p. Sędztwo.

Sężeń, sążeń.

Sfacjendować, sprzedać byle jak, przefrymarczyć.

Sfalować, ominąć, nie dopisać (skoro szczęście sfaluje, jakoby nie znali go).

Sfałk, wyrzutek, brak, odpadki (mąkę przesiać dobrze z otrąb i z sfałków).

Sfarbować, pofarbować, ufarbować.

Sfera, kula, jabłko jako jedno z regaljów (Szembek niósł sferę z krzyżem na wierzchu, czyli złote jabłko).

Sfol, u, lm. e, piega.

Sforcować, sforsować, wysilić, zmordować.

Sformowana panienka = dojrzała już płciowo, miewająca już menstruację.

Siabr, druh, kolega, towarzysz, spólnik.

Siać, czym = szpikować, sadzić (łaciną).

Siadanie, miejsce siadania (np. drobiu na noc).

[541]Siadło, 1) siedlisko, siedziba, mieszkanie, miejsce pobytu, (nie mając pewnego siadła, tułali się). Siadło ptasie = gniazdo. Pod wieczór ptacy na siadło lecą = na grzędę; 2) stolica, gniazdo, rozsadnik (W Rzymie siadło panowania całemu światu).

Siąść, popaść, zginąć.

Siban, nazwa miesiąca maja.

Sidalen, p. Siedalen.

Siebiebój, siebiebójstwo, samobójstwo.

Siebiebójca, samobójca.

Siebierka, siebierskie sukno, gatunek sukna ruskiego.

Siec się: włosy się sieką = lezą, wychodzą, wypadają.

Siecz, 1) siekanie, rąbanina; 2) sicz kozacka.

Sieczba, sieczenie, koszenie zboża, żniwo.

Sieczka, siekanie, rąbanina, rzeź.

Sieczysty, ostry, siekący.

Siedalen, sidalen, pieśń kościelna, w ciągu której siedzą.

Siedleczka, sierlęczka, sierlęcza, szufla, łopata do przerzucania zboża przy jego wianiu, wiejadło.

Siedlenie, zamieszkiwanie (np. domu).

Siedlić się, osiedlać się.

Siedliszcze, siedza, siedzenie, siedlisko, siedziba.

Siedmdziesiątnica, niedziela starozapustna.

Siedmiochody, siedmiogęby, uchodzący siedmiu odnogami (Nil siedmiochody).

Siedmiogębny, p. Siedmiochody.

Siedmiołbica, hydra.

Siedmiołbisty, mający siedem łbów (Hydra siedmiołbista).

Siedmioraźny, siedmiokrotny.

Siedmiornasobny, siedem razy powtórzony.

Siedmiornasób, siedem razy tyle.

Siedmioronaście, siedemnaścioro.

Siedmiory, siedmiokrotny.

Siedmnadziesta, kara [542]pieniężna = czternastu grzywnom.

Siedmnastnik, pieniądz wartości siedmnastu mniejszych monet.

Siedmnica, tydzień.

Siedmradzki, jeden z siedmiu rządców najwyższych, septemwir.

Siedmtrjon, północ, kraje północne.

Siedmtrjoński, północny, septemrjoński (np. kraj).

Siedza, p. Siedliszcze.

Siedzeniczko, maleńkie siedzenie, miluchne siedzenie, stołeczek.

Siedzenie, 1) p. Siedliszcze; 2) posiadłość.

Siedzieć, 1) leżeć, być położonym, znajdować się (Aleksandrja siedzi nad morzem); 2) mieszkać, żyć (to miasto siedzi pod prawem magdeburskim).

Siek, 1) cięcie, raz, cios; 2) siekiem, siekmie, sieknie, ciętym sposobem.

Siekiel, siekielczyk, sekiel, koń z pogranicza Siedmiogrodu.

Siekiera, siekira, stary wyjadacz, wyga, ćwik, lis szczwany, kuty.

Siekira, 1) siekiera; 2) p. Siekiera.

Siekmie, sieknie, p. Siek.

Siekomy, mogący być rozsiekanym, rozdzielny.

Sielański, sielski, wiejski.

Sielny, silny.

Sieluszka, zdrobniałe od Sielenka.

Sieła, siła.

Siemiączko, nasionko.

Siemienny, nasienny.

Siemiernictwo, drobny handel, przekupnictwo.

Siemiernik, drobny handlarz, przekupień.

Sieniec, przedpokój.

Sień, kurytarz, pasaż.

Siepać, 1) szarpać, rozrywać na części, targać, tarmosić; 2) rwać, dokuczać, dręczyć (ból siepa, wrzód).

Sierbszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierce, serce.

Sierchl, sierść, sierć.

Sierciomienny, zmieniający sierć (np. lis).

[543]Sierduszko, serduszko.

Sierdzistość, gniew.

Sierdzity, serdyt, sierdziwy, serdziwy, gniewliwy, opryskliwy, zapalczywy, zły.

Sierdziwy, p. Sierdzity.

Sierebszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierlęcza, sierlęczka, p. Siedleczka.

Sierociny, sierotny, syrotny, sierotczy, sierotczyn, sierocy.

Sierotczy, sierotczyn, sierotny, p. Sierociny.

Sierotki, pory, dziurki potowe.

Sierpanka, serpanka, 1) osłona na głowę z gazy; 2) gaza, tkanina podobna do gazy; 3) siatka w oknach od much.

Sierpszczyzna, p. Serebszczyzna.

Sierszeniowy, p. Szerszeniowy^[9].

Sierszeń, szerszeń.

Siestrzenica, siostrzenica.

Siestrzeniec, siostrzeniec.

Siestrzeński, siestrzyński, siostrzeński, siostrzyński, siestrzyczny, siestrzenny, siestrzyny, siostrzany.

Siestrzeństwo, charakter, stosunek siostrzany, rola siostrzana.

Siestrzyca, siostrzyca.

Siestrzyczka, siostrzyczka.

Siestrzyczny, p. Siestrzeński.

Sieść, 1) siąść; 2) przegrać, zginąć, przepaść.

Siewacz, p. Siewiec.

Siewiec, siewacz, siewiarz, siewnik, siewca, ten co sieje.

Siewier, 1) północ, północna strona horyzontu, nieba; 2) wiatr północny, Boreasz.

Siewierny, północny.

Siewka, 1) siew, siewba, sianie, zasiew, posiew (W schadzkach rzucano rozmowami pierwszą siewkę rozruchów); 2) gra w kamyki, ciupy; 3) zmienność, gra wypadków, obrót rzeczy, szanse; 4) sidło, potrzask, matnia, pułapka.

Siewnik, p. Siewiec.

Się, po sobie = po swej [544]stronie, za sobą (mają pana po sobie).

Sięgać kogo listami = pisać, posyłać doń listy.

Sięgać się, 1) porywać się, rwać się (do wojny); 2) na kogo = rzucić się, targnąć się, porwać się.

Silno, bardzo, wielce, nader (silno obłudnie).

Silny, silnym być komu = mieć nad kim górę, przewagę, przemagać go, dawać mu się we znaki swoją siłą. Silny mi jest = trudno mi go pokonać.

Siłka, trocha, nieco (siłkę jeszcze tego mam.mam).

Siłostrady, tracący siłę, pozbawiający siły (starość siłostrada).

Siłować przeciw komu, czemu = mocować się z nim, walczyć usilnie.

Siłowstęp, wpływ pokrzepiający, zasiłek dla sił czyich.

Siniałość, sinocina, sinowizna, sinizna, siność, siniec.

Sinizna, sinocina, sinowizna, p. Siniałość.

Siny, siny raz, sina rana = siniec.

Siodłacki, siodłaczki, sielski, kmiecy, wieśniaczy.

Siodłak, szedłak, 1) włościanin, kmieć, wieśniak; 2) wierzchowiec.

Siodło, 1) wypaść za siodło = zostać zbitym; 2) jarzmo.

Siodmynaćcie, siedemnasty.

Siostryjka, siostrzyczka.

Siostrzeński, siostrzyński, p. Siestrzeński.

Siódmka, siódemka.

Sipkość, sypkość, ochrypłość, chrypka, zaflegmienie.

Sipnąć, sypnąć, chrypnąć.

Siposz, szyposz, 1) grający na piszczałce, piszczek; 2) pewien instrument muzyczny dęty.

Siraczany, z grubego sukna zrobiony (siermięga siraczana).

Sirak, siermięga, sukmana.

Sirota, sierota; sirotny, sierocy.

[545]Sirp, sierp.

Sitko, pewna gra towarzyska (grać sitko).

Sit sit! głos pasterzy poganiających stada.

Siwalec, siwaszek, siwczyk, p. Siwiec,.

Siwiec, siwalec, siwaszek, siwczyk, człowiek siwy, siwosz.

Siwoletni, siwy z powodu wielu lat przeżytych (starość siwoletnia), podeszły, osiwiały.

Sjąć, zdjąć (np. czapkę).

Sjem, p. Sejm.

Sjęt, zdjęty (np. z krzyża).

Sjiść się, zejść się.

Skaczydło, podskakiwanie, skakanie.

Skadłubina, p. Skała.

Skajsca, p. Skaźca.

Skalić się, padać się, pękać się.

Skalina, p. Skała.

Skalisty, p. Skałubiasty.

Skała, skalina, skałuba, szkałuba, szkadłuba, skałubina, skadłubina, rozpadlina, szpara, rysa, szczelina, szczerb.

Skałuba, p. Skała.

Skałubiasty, skalisty, załamany, urwisty, zwiesisty, stromy, popękany.

Skamiałość, skamieniałość.

Skamiały, skamieniały.

Skamić, nied. Skamiać, robić skamieniałym.

Skamieć, skamienieć.

Skarady, p. Szkarady.

Skaraskać się kogo, czego = pozbyć się, zbyć się, odkaraskać się, uwolnić się, odczepić się od niego.

Skarbek, p. Skarbi.

Skarbi, skarbek, skarbny, ten, co zawiaduje skarbem, podskarbi, skarbnik.

Skarbić, 1) zbierać, gromadzić pieniądze (skarbić sobie, dzieciom); 2) co = zbierać, składać (złoto, pieniądze, skarby); skarbić sobie przyjaźń = zjednywać.

Skarbieniec, skarbnica, skarbiec.

Skarbnica, 1) p. Skarbieniec; 2) albo Skarbniczka, Skarbuszka, skarbonka, puszka do składania pieniędzy, ofiar; 3) żona skarbnika.

[546]Skarbniczek, zdrobniałe od Skarbnik.

Skarbniczka, p. Skarbnica.

Skarbnik, 1) wóz kryty ze skrzynkami do wożenia podatków; wóz skarbowy wiozący za wojskiem prowjant i wszelkie potrzeby dla wojska; 2) wóz bagażowy jeżdżący z pakunkami za powozem pańskim w podróży; 3) lekki koczyk pakowny.

Skarbny, 1) skarbowy; 2) p. Skarbi.

Skarbokradca, złodziej skarbu publicznego.

Skarbokradztwo, kradzież skarbu publicznego.

Skarbot, rodzaj statku wodnego (przybyli Szwedzi Dźwiną na 15 skarbotach, uzbrojonych mniejszemi działami).

Skarbuszka, p. Skarbnica.

Skargowy: sądy skargowe = sądy starościńskie.

Skarmić, nied. Skarmiać, zjeść, strawić.

Skarpa, rów, dół, jama.

Skartabel, szlachcic nowokreowany, świerczałka.

Skartabelat, stan skartabella.

Skarucha, 1) kora; 2) skórka na chlebie.

Skarupa, skorupa.

Skaryfikować, ciało ludzkie = nacinać.

Skarzenie, skaranie, kara.

Skaz, 1) poznaka, poszlaka, wskazanie, ukazanie, pokazanie; 2) skazanie, wyrok; 3) p. Skaza.

Skaza, skaz, 1) uszczerbek, szkoda, zepsucie (Sprawiedliwy nie ogląda po śmierci skazy. Czynić co ku czyjej skazie. Sól sprzeciwia ś. skazie); 2) skazitelność, ułomność (Musi skaza ta przyoblec nieskazienie); 3) skaleczenie, zadraśnięcie, rana (plastrzyk na skazę).

Skazać, nied. Skazować, 1) oznajmić, ogłosić, zakomunikować; 2) S. dekret = wydać wyrok, [547]zawyrokować; 3) S. za kim o kim = osądzić za niewinnego, wydać wyrok uniewinniający; 4) S. przeciw komu = wydać wyrok potępiający, skazać na kim winę; 5) S. komu co = przysądzić, zasądzić (komu los skaże rzecz sporną).

Skazać się, okazać się, ukazać się.

Skazanie, skaźń, wyrok, dekret, orzeczenie sądu w sprawie, osądzenie.

Skazić, 1) zepsuć, zniszczyć, zburzyć, rozwalić, znieść (skazić zwyczaj dekretem, dom) 2) skalać, splamić, sponiewierać (skazić sławę, skazić usta kłamstwem).

Skazisty, 1) albo Skaźny, podległy zepsuciu, niedoskonały, ułomny; 2) skażony, naruszony.

Skazka, wykaz ludności według rewizji.

Skazować, p. Skazać.

Skazyciel, skażyciel, indeks, wskazówka zegarowa, kompasowa.

Skaźca, 1) albo Skajsca, Skażca, ten, co skaził, co sprowadza skażenie; niszczyciel, szkodnik, burzyciel, pogromca, gwałciciel; 2) ten, co wskazuje; donosiciel, denuncjant.

Skaźnić, skarać.

Skaźnik, wykaz, indeks, spis, rejestr.

Skażń, p. Skazanie.

Skażca, p. Skaźca.

Skażyciel, p. Skazyciel.

Skądkolwie, skądkolwiek.

Skąpca, skępca, skępiec, skąpek, skąpigrosz, skąpiec, sknera.

Skąpek, p. Skąpca.

Skąpica, skępica, kobieta skąpa.

Skąpie, skąpo.

Skąpigrosz, p. Skąpca.

Skędzierzować, skędzierzawić.

Skępca, skępiec, p. Skąpca.

Skępica, p. Skąpica.

Skępić, skąpić.

Skępstwo, skąpstwo.

Skępszy, skąpszy.

Skidać, zrzucić, zwalić (skidać traktat).

Skidać się, 1) przejść, [548]minąć (Aż się młodość skida); 2) zwalić się na kogo; przyjść, spaść na kogo (Nim się starość skida).

Skin, skinienie.

Sklep, 1) sklepienie; 2) archiwum.

Sklimkować, sklinkować, zełgać, zmyślić, osiągnąć, zrobić, dokonać przebiegłością, krętactwem.

Skład, 1) składność, układ, układność, figura, ułożenie (ciała, twarzy); 2) stosunek, styczność, towarzystwo, znajomość, obcowanie (Mieć z kim skład); 3) okoliczności = złożenie się, zbieg; 4) kompozycja, układ, składanie (Pieśni twego składu); 5) strofa, zwrotka (pieśni pierwszej skład pierwszy); 6) po składu, po składzie = składnie, zgrabnie, zręcznie; 7) skład gramatyczny = składnia, konstrukcja; 8) składka, kwesta, kolekta (na biednego); 9) depozyt; 10) złożenie się, zapęd, rozmach (Orzeł śmiałym składem uderzyć gotowy); 11) układ, ugoda, umowa; 12) ocena, oszacowanie, szacunek.

Składacz, kompozytor, autor, pisarz; dający co na skład, w depozyt.

Składanie, składka (składanie uczynić).

Składny, 1) drogi składne = utarte, wygodne; 2) s. a. składzisty, który można złożyć, składać; składalny, rozbierany; 3) złożony, nie jednostajny, niejednolity (Słup składany; reguła trzech prosta i nieskładna); 4) składający, komponujący.

Składzisty, p. Składny.

Skłamać, 1) kim = skłamać, oszukać kogo, zadrwić z kogo; 2) kogo, co = udać kłamliwie, zmyślić.

Skłaść, złożyć.

Skłęczyć się, zgiąć się, skrzywić się, zwinąć się.

Skłonić się, 1) z drogi = zboczyć, zejść, wstąpić; [549]2) gdzie = schronić się (Skłonił się do pokoika i odpoczywał w nim); 3) od czego = uchylić się, odwrócić się; 4) skierować.

Skłonienie, 1) skłonność, przychylność, życzliwość; 2) schronienie, przytułek, kąt spokojny.

Skłonność, poddanie się, pokora, potulność.

Skłonny, 1) przychylny, życzliwy (Słówko skłonne. Za kim fortuna skłonna, za tym i ludzie); 2) potulny, pokorny, zgodny.

Skłoś: w wyr. w skłoś = pod włos, zamaszyście (golić kogo).

Skoblica, skobel, klamra.

Skochać, skłonić do kochania.

Skochać się, 1) zakochać się; 2) rozmnożyć się, wzrość bujnie.

Skociec, skojec, skojciec, moneta = ¹/₂₄ grzywny.

Skocię, skocina, bydlę.

Skocki, bydlęcy.

Skocz, człowiek ochotny do tańca, tancerz zawodowy, fikalski.

Skoczyć psiego = skoczyć z musu, jak pies. s. w ptaki = dać się omamić; Podzielili się tak, iż na stronę Władysława brzeskie dzierżawy skoczyły, a Ziemomysłowi przypadły włocławskie (= odeszły, dostały się, przypadły).

Skofja, szkofja, 1) czepek, szlafmyca; 2) ozdoba na wierzchołku chorągwi; 3) pióropusz; 4) pokrowiec, futerał.

Skofjot, pewien ubiór na głowę.

Skoić, ukoić, utulić, ułagodzić (npnp. w płaczu).

Skojciec, skojec, p. Skociec.

Skok, postęp, rozwój; S. wody, spadek wody.

Skokliwy, skokny, skokotliwy, skoczny, podskakujący, żywy.

Skolić = skomleć; przen. = roznosić wieści.

Skołatać, połamać, potłuc, zniszczyć.

Skołozrywy, p. Skoroźrzy.

[550]Skoma, szkoma, oskoma, ślinka na co, apetyt, drętwienie zębów.

Skomać, ostrzyć zęby na co, mieć apetyt.

Skomatyczny, uszczypliwy, kostyczny.

Skomoroch, skomroch, 1) błazen, kuglarz, śmieszek; 2) niedźwiednik.

Skomoroski, figlarny, kuglarski.

Skomosić, zrobić komośliwym, rozbestwić.

Skomponować, 1) złożyć, skompletować (np. sejmik); 2) udać (np. minę wesołą).

Skomputować, zliczyć, zsumować.

Skomroch, p. Skomoroch.

Skon: do skonu = do cna, do szczętu.

Skonać, zdziałać, dokonać, wykonać, skończyć.

Skonały, doskonały.

Skonawać, dokonywać, kończyć.

Skończenny, skończony.

Skonieczny, końcowy, ostateczny.

Skonkludować, zadecydować, przyjść do wniosku (doktorzy skonkludowali, że żyć nie mogę).

Skończeć, skonać, umrzeć.

Skończyć kogo, pokonać, pożyć.

Skończywać, kończyć.

Skopiec, szkopiec, szkopek do dojenia.

Skopuł, szkopuł, skała podwodna.

Skoro, zaraz, natychmiast.

Skorodoktór, ten, co został naprędce doktorem.

Skorojrzak, skoro dojrzewający.

Skoroźliwy, p. Skoroźrzy.

Skoroźrzy, skołoźrzy, skoroźrzały, skołoźrywy, skoroźrzywy, skołozrywy, skołoźrzywy, skoroźliwy, 1) wcześnie dojrzewający; 2) przedwczesny, zawczesny.

Skortacja, szkordacja, nierząd, cudzołóstwo.

Skorzeń, szkorzek, szpak.

Skorzyć, śpieszyć się.

Skorzypięta, człowiek bojaźliwy, tchórz.

[551]Skorzyścić, skorzystać, przywłaszczyć sobie, ukraść; 2) zdarzyć, poszczęścić.

Skosisty, ukośny.

Skoszokopnik, saper.

Skosztować kogo, doświadczyć, wypróbować.

Skosztować się z kim, spóbowaćspróbować się, zmierzyć się.

Skośnica, linja ukośna.

Skot, 1) bydlę, bydło; 2) jedna grzywna srebra; 3) p. Szkot.

Skotarka, p. Skotopaska.

Skotak, szkotak, skotarz, skotopas, szkotopas, pastuch.

Skotnica, skotnik, 1) wygon, droga, którędy wypędzają bydło w pole; 2) droga, gościniec.

Skotny, bydlęcy, zwierzęcy.

Skotokradca, skotokrajca, złodziej bydła.

Skotopas, p. Skotak.

Skotopaska, 1) albo Skotarka, pasterka; 2) sielanka.

Skower, skowyra, gderacz, zrzęda.

Skóra, 1) postać zewnętrzna, pozór; (pod skórą litery — tajemnica); 2) łub, kora na drzewie.

Skórłat, szkórłat, stara skóra do łatania butów.

Skórnia, skórzeń, skórznia, 1) obuwie na goleń zachodzące, sztyble, kamasze; 2) więzienie u dołu bardzo ciasne, gdzie więzień nie mógł się położyć, nogawica.

Skórnik, 1) garbarz, handlujący skórami; 2) naczynie skórzane do płynów.

Skórołupca, ździerca, chciwiec.

Skórzenka, zdrob. od Skórznia.

Skórzeń, p. Skórnia.

Skrab, skrabowatość, chrapowatość.

Skrabać, skrabnąć kogo = dawać,dawać mu przytyki, przymawiać mu.

Skrabnąć, p. Skrabać.

Skrabowaty, skropowaty, skropawy, chropowaty.

Skradka, to, co się dzieje ukradkiem.

Skrążyć, 1) skrajać w [552]krążki, w talarki; 2) krążąc schodzić (skrążył całą,całą Afrykę).

Skrewnić, spokrewnić.

Skręcić się, zaambarasować się, nie móc sobie dać rady.

Skrobotać, skrobać.

Skroby, krosty świerzbiące.

Skromić, uskramiać, poskramiać.

Skromliwy, skromny.

Skropawy, p. Skrabowaty.

Skrotnieć, skrotnąć, 1) obłaskawić się; spokornieć, złagodnieć, przycichnąć; 2) stać się krótkim, skrócić się.

Skrotny, krótkotrwały.

Skrowiszcze, skarb.

Skrowity, skromny, mierny.

Skrócić, ukrócić, upokorzyć.

Skródlić, bronować, włóczyć.

Skruchczeć, skruszeć.

Skruszyć się, przetrzeć się, obyć się, otrzaskać się, wyćwiczyć się.

Skrutny, okrutny, straszny, srogi, ogromny.

Skrutować badać, badać.

Skryba, szkryba, skrybent, pisarz, literat, uczony.

Skrypturał, szkrypturał scyzoryk.

Skrzawy, skrzący się, jaskrawy.

Skrzątwa, p. Skrzęt.

Skrzeczek, krzeczek, 1) wielka mysz ziemna, chomik; 2) krzak suchy, rózgi suche, susz.

Skrzek, 1) skrzeczenie; 2) szmer niezadowolenia, szemranie; 3) krzak.

Skrzekołaj, żaba.

Skrzepnąć, zdechnąć.

Skrzept, mięso z pomiędzy łopatek bydlęcia, grzbiet, chrzept, chrzypt, pochrzept, chrzepcizna, pochrzypcizna, pokrzept.

Skrzesz, rodzaj placków.

Skrześlony, pokrzywiony, skręcony, splątany.

Skrzęt, skrzęta, skrzętwa, skrzątwa, 1) krzątanie się, uwijanie się, skrzętność, staranność; 2) wykręt, wybieg.

Skrzętny, 1) skąpy, wyrachowany, oszczędny; [553]2) nierozmyślny, porywczy, prędki.

Skrzętwa, p. Skrzęt.

Skrzydelny, skrzydłowy.

Skrzydlasty, skrzydlany, mający skrzydła, skrzydlaty.

Skrzydlić, oskrzydlać.

Skrzydło, 1) na skrzydło gonić = na swą korzyść obracać; na skrzydło puścić = zaniedbać. Na skrzydła przejść albo przyjść = dostać się komu, paść na czyje ręce; 2) skrzydła = cytara.

Skrzydłobiały, białoskrzydły.

Skrzydłobłonisty, błoniasto-skrzydły (nietoperz).

Skrzydłolotny, skrzydłoloty, skrzydlaty, prędkolotny.

Skrzypiec, 1) narzędzie do ciągnienia złoczyńców; 2) skrzypek.

Skrzypiotać, pp. Skrzypotać.

Skrzypnąć, 1) sprawa skrzypi = idzie oporem, wlecze się; 2) zagrać na skrzypcach; 3) piardnąć.

Skrzypotać, skrzypiotać, krzyczeć skrzypliwie.

Skrzytać, zgrzytać.

Skubisko, miejsce, gdzie skubią; skubanie.

Skukłać, stargać, zmiąć, starmosić, wytargać za włosy, zbić.

Skulić, skomleć, skowyczeć.

Skup, dowóz towarów; pokupność, odbyt.

Skupień, ten, co skupuje produkty spożywcze.

Skupiwać, skupiać, zgromadzać.

Skupny 1) pokupny (towar); 2) mogący być kupionym; 3) kupiony, skupowany.

Skurczyć, skrępować.

Skurczywać, kurczyć.

Skurłat, p. Skórłat.

Skurzyć 1) spalić, wypalić (funt tytuniu); 2) S. kogo = wykurzyć, wypędzić.

Skusić, 1) spróbować, skosztować (potrawy); 2) doświadczyć, spróbować (szczęścia).

Skuszność, stan kuszonego.

Skuść = skubać.

[554]Skutecznić, uskuteczniać, spełniać.

Skutek 1) wykonanie, wprowadzenie w czyn; 2) skuteczność, skutkowanie; 3) dzieło, czyn, sprawa, uczynek, postępek.

Skwadra, węgielnica.

Skwadron, szwadron.

Skwapiać się, kwapić się, śpieszyć się.

Skwapny, skwapliwy.

Skwara 1) skwar, spieka; skwara na mię = skwarno mi, duszno, ciasno mi; 2) S. kruszców = żużel, łuska; 3) zapach mięsa smażonego.

Skwarczeć, skwierczeć.

Skwarki, skwarczki, rózgi suche, susz.

Skwarliwy, skwarny.

Skwarna 1) albo Skwarne lekarstwo na wymioty dla ptaków myśliwych; 2) pokarm nie strawiony w żołądkużołądku, niestrawność, zapieczenie; 3) ekskrementy jastrzębiajastrzębia.

Skwarne, p. Skwarna.

Skwarzyć węgiel, palić, tlić, dusić.

Skwerować, prezentować broń.

Skwierk, świerk.

Skwierkliwy, utyskujący, płaczliwy.

Skwiernić, kalać.

Skwirczeć, skwierczeć.

Skwirk, skwierk.

Slama, ślama, szlama, futerko lisie albo rysie z brzucha i boków.

Slężak, gatunek sukni.

Slubić się, spodobać się.

Slutować się, zlitować się.

Słaby, mierny, lichy, nie suty (obiad).

Słać 1) słać most (= kłaść), S. drogę (= torować, mościć, brukować); 2) S. pretensję = roś cićrościć, wnosić; 3) koncepty = układać.

Słać się, powodzić się, szczęścić się, udawać się.

Słaniec, posłaniec, poseł.

Sława, 1) niedobra sława = niesława; 2) wieść, słuch, pogłoska; 3) podanie, tradycja.

Sławętność, 1) sława, rozgłos; 2) autorytet, powaga.

[555]Sławętny, sławny.

Sławić, opowiadać, rozgłaszać, rozgadywać, głosić.

Sławnodawny, sławny niegdyś.

Sławodbały, dbały o sławę.

Sławosłowie, pieśń pochwalna.

Słoboda, p. Swoboda.

Słobodka, p. Swoboda.

Słodeczny, pełen słodyczy.

Słodkogronny, mający słodkie grona (np. o winie).

Słodkomruczny, rozkosznie mruczący (potok).

Słodkopienny, słodko śpiewający (np. o ustach).

Słodkować, słodzić, uprzyjemniać (przykre chwile).

Słodkowdzięczny, pełen miłego wdzięku (wiersz)(wiersz).

Słodnieć, słodnąć, stawać się słodkim.

Słodny, słodem zaprawny.

Słodosyczny, słodko syczący (zdrój).

Słodziuszek, słodziutki człowieczek.

Słodzona, śledziona.

Słojerzowaty, p. Słojrzowaty.

Słojorowaty, p. Słojrzowaty.

Słojrzowaty, szłojrzowaty, słojerzowaty, słojorowaty, słojowaty, fladrowaty, złożony z warstw.

Słopiec, łapka na zwierzęta.

Słowny, zasadzający się tylko na słowach.

Słuć, słynąć, nazywać się.

Sługować, sługiwać.

Słupiarski, snycerski.

Słuski, p. Służski.

Słusz, słusza, słuszność, racja.

Słusza, p. Słusz. Słusza komu = wypada, przystoi, należy się.

Słuszać 1) słuchać; 2) albo Słuszeć, Słuszyć, być słusznym, przyzwoitym, godzić się, wypadać; 3) służyć ku czemu, być na co przydatnym.

Słusze, wypada, jest obowiązkiem.

[556]Słuszeć, p. Słuszać.

Słuszno, słusznie.

Słuszny, służny, odpowiedni, stosowny, dogodny.

Służały, w służbie doświadczony; biegły służalec, ciura.

Służba, 1) usługa, gotowość do usług, pozdrowienie uniżone: służby swoje komu zalecać; kłaniać się komu i powiedzieć mu służbę swoją (albo od siebie); 2) użytek, pożytek, usługa, wygoda: wywiódł ziele ku służbie ludzkiej; 3) kredens, bufet, stół na naczynia; 34) serwis; 45) służba kmieca = pewna miara gruntu, z której odbywano pańszczyznę albo płacono czynsz; 56) zapłata za służbę, zasługi.

Służbica, służbista, służąca, sługa.

Służbista, p. Służbica.

Służebka, kredensik.

Służebnictwo, p. Służebność.

Służebnik 1) urzędnik; 2) niewolnik; 3) instygator, woźny sądowy.

Służebność, służebnictwo 1)(o rzeczy) służenie ku pożytkowi czyjemu; 2) obowiązek, powinność; 3) rzecz przysługująca komu, przywilej, atrybucja; 4) subordynacja, hierarchja.

Służebny 1) zostający w służbie, służący, najemny, płatny: panna służebna = młodsza, pokojówka; żołnierz służebny; 2) albo Służyciel, sługa, woźny.

Służny, służący ku czemu, dogodny.

Służski, słuski, feudalny: prawo słuskie.

Służyciel, p. Służebny.

Służycielka, służąca, służebna.

Służyć 1) wojnę = być żołnierzem na wojnie; SS. służbę ziemską (= należeć do pospolitego ruszenia); S. żołniersko, (= w wojsku), hajducko, (= być hajdukiem), dworsko, (= we dworze); S. mszę, nabożeństwo (= odprawiać); [557]2) S. nad kim = pielęgnować, doglądać kogo; 3) S. czasowi = stosować się do okoliczności; 4) S. komu = wypadać, być odpowiednim, godzić się komu; należeć do kogo, podlegać mu.

Słych 1) słuch, słuchanie (podawać co komu w słych); 2) wieść, pogłoska.

Słychać, słychywać, słyszeć ciągle, często.

Słychnąć, słynąć.

Słychywać, p. Słychać.

Słyk, p. Szłyk.

Słyplik, klinik, patyczek u sidła, u potrzasku, u sprężyny zastawionej na ptaki.

Słyszeć 1) u kogo, od kogo = słynąć, mieć dobrą lub złą sławę, opinję; 2) S. na co = uważać, zważać.

Słyszenie, posłuchanie, audjencja.

Słyszny, słyszalny, dający się słyszeć.

Słza p. Śloza.

Słzawy, łzawy.

Słzić, płakać.

Smacznobrzmiący, słodkobrzmiący (strumyk).

Smacznołudny, łudzący przyjemnie (pochlebstwo).

Smaganiec, ten, którego wysmagano.

Smak, rozkosz, słodycz.

Smaka, apetyt.

Smakarz, p. Smakownik.

Smakować 1) mieć smak, rozróżniać zmysłem smaku; 2) S. sobie kogo, co = gustować w nim, lubić go; 3) S. komu co = zachwalać.

Smakownik, smakarz, smakowniczek, smakosz, człowiek wybredny w jedzeniu.

Smalc, szmalc, szmelc, szkliwo, emalja.

Smalcować, szmalcować, szmelcować, emaljować.

Smarag, szmaragd.

Smard 1) smród, plugawstwo, 2) albo Szmard, Smerd, Śmierd, plugawiec, nicpoń, śmierdziuch, urwis, prostak, gbur.

Smardowski, plugawy, łotrowski.

[558]Smardowstwo, plugastwo, łotrowstwo.

Smargnąć, wydać szmer, zrobić szmer, zachrobotać, zaszeleścić.

Smarować, walać, smolić, świechtać (odzienie, gotując).

Smatruz, buda kupiecka, kram.

Smażarz, ten, co smaży.

Smażnik, konfitura.

Smażyć się (o życie) dojrzewać, żółknąć.

Smąd, smęd, świąd, swąd.

Smelcerz, szmelcarz.

Smerd 1) p. Smard; 2) żołnierz uzbrojony w łuk i dzidę.

Smęcić, smucić, trapić.

Smęcien, smutny.

Smęcony, zasmucony, zaniepokojony, zaturbowany.

Smęd p. Smąd.

Smętliwy, smętny, smutny.

Smiara, pokora, cichość, łagodność, uniżoność.

Smierny, uniżony, pokorny, cichy.

Smilstwo, nieczystość, cudzołóstwo, rozpusta.

Smirzyć się z kim = zawrzeć mir, pokój.

Smlady, śniady.

Smledziały, zaśniedziały.

Smledzieć, śniedzieć.

Smoczyny, smoczyński Apollo = pityjski.

Smok, dopelkolubryna (działo).

Smokoród, jeden z żołnierzy powstałych z zębów smoczych wydanych przez Kadma.

Smolany, smolny.

Smolik, smoluch, brudas.

Smolno, boleśnie, tęgo, dotkliwie (wybić kogo).

Smoła, smród, śmierdziuch; zbiorowo: chałastra, motłoch, pospólstwo.

Smołka, djabeł występujący w djalogach.

Smołwa, smowa, umowa, układ.

Smowca, ten, co podpisuje umowę.

Smrodnik, tyłek, zadek.

Smrodza, śmierdziucha, baba prześmiardła.

Smrok, świerk, smerek.

Smucten, smutny.

[559]Smug 1) bryt; 2) przesmyk.

Smuk, smug.

Smukać p. Smuknąć.

Smukarz, smukirz, smukierz, piększyciel.

Smukawica, suknia kobieca w różnokolorowe bryty.

Smukierski, tyczący się smukierza.

Smukierz, p. Smukarz.

Smukirski, tyczący się smukirza.

Smukirz p. Smukarz.

Smuknąć, nied. Smukać 1) musnąć; 2) zemknąć, wymknąć; 3) niedok. głaskać, stroić, muskać Smuknąć się, nied. Smukać się, wymknąć się.

Smukowny, gładki, wymuskany.

Smusik, smuszek, smużyk, skórka jagnięcia lub baranka, z wełną.

Smuszkowy, tyczący się smuszka.

Smutliwy, smutny.

Smutnodur, smutnodurstwo, melancholja.

Smużyk p. Smusik.

Smycznik, skrzypek.

Smyk, zręczny porywacz, złodziej.

Smykły 1) zwinny, żwawy, obrotny; 2) dobrze zmykający, prędki, lotny.

Smyknąć, smykać, zemknąć.

Smysł 1) umysł, rozum; 2) zmysł.

Smysłowy, zmysłowy.

Smyślność, smyślstwo, zmyślność.

Smyślny, zmyślny, dowcipny, rozumny.

Smyślstwo p. Smyślność.

Sna, snaść 1) snadź; 2) może, być może; 3) pewnie, chyba, prawdopodobnie; 4) widocznie, na widoku; 5) tylko: aby s. nie obudził się.

Snadniuczki, ze wszystkiem snadny, łatwiuchny.

Snadny, uległy, powolny, dający się powodować.

Snadzić, snażyć, wprawiać, sposobić, ćwiczyć.

Snaść, 1) narzędzie, przyrząd; 2) p. Sna.

Snażność, czystość.

Snażny 1) snadny, łatwy; [560]2) czysty, schludny, chędogi, niepokalany, 3) śliczny, piękny.

Snażyć p. Snadzić.

Snażyć się, wysilać się, usiłować, starać się usilnie.

Snąć, usypiać, zasypiać.

Sneszka, synowa.

Sniem, sejm.

Snieść = zjeść.

Snimać, zbierać.

Snimanie, ubranie.

Snop, pień katowski.

Snopie (zbiorowo) wiele snopów.

Snopka p. Sznypka.

Snopny, snopowy.

Snów, snowanie się, snucie, pasmo.

Snuć się między sobą = nie zgadzać się, różnić się.

Śnicerszczyzna, śnicerzyzna, snycerszczyzna.

Sobić, zabierać sobie, przywłaszczać sobie.

Sobić się 1) zaopatrywać się; 2) przysposabiać się; 3) S. się gdzie = sadowić się, rozkładać się, rozgaszczać się, rozpościerać się.

Sobiewolny swawolny, swawolny.

Sobolubieżność, sobolubstwo, samolubstwo, egoizm.

Sobolubstwo p. Sobolubieżność.

Sobolubieżny, samolubny, egoistyczny.

Soboropiśca, Zboropiśca, ten, co pisze o soborach.

Sobota, podsienie, ganek, portyk, kruchta.

Sobotnik, spis zmarłych.

Sobotować, szabasować, świętować, odpoczywać.

Socha 1) drzewo rosochate, rosocha; 2) jarzmo, szubienica; 3) tyle pola, ile w pewien czas jedną sochą można uprawić; 4) bałwan, posąg, figura.

Sochacz, sochacznik, socharz, mieszkaniec podmiejski lub wieśniak mający prawo dostawiać mięso na targ.

Sochacznik p. Sochacz.

Socharz p. Sochacz.

Soczany, szoczany, 1) soczewiczny; 2) soczewkowy.

[561]Soczka, p. Szocewica.

Socznica, miejscowość wystawiona na wylewy rzeki.

Soczyć, 1) sokiem albo posoką walać, broczyć, posoczyć; 2) osaczać, sidlić, podchodzić; 3) potwarzać; 4) obwiniać, donosić na kogo, denuncjować. Soczyć się, puszczać sok, sączyć się; w sok się rozpływać.

Soda, zbytnie spanie, śpiączka.

Sofistrja, wykręty, sofistyka.

Sok, donosiciel, delator.

Sokasty, soczysty.

Sokołowe, rodzaj daniny.

Sokół, gatunek działa, armaty polowej w wojsku polskiem.

Solan, chlorek.

Solarz, solennik, handlujący solą, solnik.

Solennik, p. Solarz.

Solochwalca, chwalca soli.

Soł, sołek, śpichrz, komora chłopska.

Sołestwo, p. Sołtystwo.

Sołhak, łucznik (żołnierz).

Sołodusza, szołodusza, sołoducha, rodzaj zupy słodkiej.

Sołowy, śpiżarniany.

Sołtana, szuba niewieścia futrem podbita.

Sołtystwo, szołtystwo, sołtestwo, sołestwo, szołectwo, sołtysostwo.

Somnienie, sumienie.

Sonancja, brzmienie, osnowa.

Soprznąć, p. Sparznąć.

Sorbać, serbać, sarbać, pijąc, jedząc, wciągać w siebie głośno.

Sorc, fartuch, szorc.

Sordyt, godzien pogardy.

Sorom, srom, wstyd.

Soromiot, bezwstydnik, bezczelnik.

Sortyrz, biegły w sortowaniu owiec według gatunku wełny.

Sos, szos, sosz, szus, podatek miejski od domów.

Sosik, szosik wypustek roślinny.

Sosnorodny, (np. bór) rodzący sosny.

Sosz, p. Sos.

[562]Sośnia, sosna.

Sowa: zadąć na co sowę = spuścić z tonu, smutnie ś. odezwać.

Sowgarda, załoga strzegąca od nadużyć.

Sowit: w sowit = dwa razy tyle, w dubelt.

Sowitość, odsetek, procent, prowizja.

Sowity, 1) podwójny, we dwoje złożony, dubeltowy; 2) dwa razy tyle wynoszący.

Sowizrzalski, sowizrzałowy, sowizdrzalski.

Sowizrzalstwo, sowizdrzalstwo.

Sowizrzał, sowizdrzał.

Sowizrzałowaty, sowizdrzałowaty.

Sowizrzałowy, p. Sowizrzalski.

Sól, ustoiny saletrzane pozostałe po zrobieniu prochu.

Sół, śpichlerz, śpiżarnia, komora chłopska.

Spacernik, ten, co spaceruje, spacerowicz.

Spacharz, ten, co się cofa.

Spachać, zbroić, popełnić występek.

Spachnąć, cofnąć się, zatrwożyć się, oprzeć się.

Spaczyć się, pójść wspak, cofnąć się.

Spać na co dobrze = nie troszczyć się o co, być o co spokojnym.

Spadek, strata, klęska, szkoda (poniósł wielkie spadki w czasie wojny).

Spadlisty, spadzisty.

Spadły szyb = dół ostrokręgowy po zapadlymzapadłym szybie górniczym.

Spadowchód, siłowstęp, wpływ nieba.

Spadywać, spadać.

Spadzenie, spadnięcie.

Spaleńszy, więcej rozpalony.

Spaler, p. Szpaler.

Spalera, p. Szpaler.

Spalony, rozpalony (krew spalona).

Spałość, śpiączka, ospałość.

Spały, który spał.

Spampanata, junakierja, fanfaronada; makaronizm.

Spany, spędzony we śnie, przespany.

Spar, upał, skwar, spieka; klatka wabnicza, [563]potrzask, (nieprzyjaciel na sparze im siedzi = na karku, dogrzewa im).

Spara, szpara. Na sparze (siedzieć) = na widoku.

Sparny, tyczący się spary (szpary); w szparach, w szparze znajdujący się.

Sparzać, p. Sparznąć.

Sparznąć, soprznąć, nied. Sparzać, ustąpić przed czym, odstręczyć się, stracić ducha.

Sparzyć, złączyć w parę, skojarzyć.

Spas, przechadzka, spacer, miejsce przechadzki.

Spasy, żywność, ofiara.

Spaszować, spasować.

Spaś, Ispaś, Ispasz, spasienie jako szkoda w zbożu, w łące; pasza, łąka wypaszona; zabieżeć komu od spasi = pomylić komu szyki, zapobiec czyim złym zamiarom.

Spaść, zjawić się gdzie znienacka; (o włosach) wypaść, wyleźć; schudnąć, spasować; S. o ogniu = strawić, pożreć.

Spaść się, rozpaść się, pęknąć.

Spaśny, 1) obfity w paszę, tuczny; 2) zbawczy (anioł).

Spatela, kopystka do rozcierania płaska w końcu.

Spatrzać, spatrzyć, zobaczyć; S. kogo = doświadczyć kogo. Spatrzać się, spatrzyć się z kim = spróbować się, zmierzyć się, np. z nieprzyjacielem.

Spatrzyć, spatrzyć się, p. Spatrzać.

Spąd, szpąd, jakaś miara zboża.

Spełen, spełny, cały, nienaruszony, zupełny, całkowity, wystarczający.

Spełniciel, ten, co spełnia albo co spełnił.

Spełnicielka, ta, co spełnia albo co spełniła.

Spełnić pewien czas = spędzić spełna pewien czas (spełnił 50 lat w kapłaństwie). S. się, (np. o długu) zostać spłaconym.

[564]Spełnie, zupełnie, całkowicie, wystarczająco.

Spełny, p. Spełen.

Spendować, oddać, ofiarować (fortunę na cześć Bogu).

Spera, sfera.

Sperans, speranda, zysk spodziewany.

Sperować, (na cudze mienie o dług) kłaść areszt.

Sperunk, areszt położony na czem.

Spezy, wydatki, koszty.

Spiać, odśpiewać, prześpiewać.

Spiauter, szpianter, szpiauter, cynk.

Spiąć, skojarzyć, złączyć (małżeństwem, sercem).

Spica, szereg wojska, linja bojowa, szyk bojowy.

Spić, przepić (na ucztach folwarki).

Spiec, upiec (np. chleb).

Spidwas, szafa.

Spidwasek, zdrob. od Spidwas.

Spieczętować, stwierdzić pieczęcią.

Spieniężyć komu = sprzedać.

Spień, 1) kolec u sprzążki, trzpień; 2) śpilka czółenka tkackiego do cewki.

Spierwu, zpoczątku, zrazu.

Spierzchnąć, pierzchnąwszy zemknąć.

Spiesieć, spieszeć, zejść na psy, zepsieć, zmarnieć; zepsuć się, zdemoralizować się.

Spieścić, pieszczotami zepsuć, rozpieścić.

Spikomard, śpikonarda, szpikanarda, szpignarja, śpikanarda, śpika nardowa, szpikanard, krople lub olejek aromatyczny z rośliny: spikanard.

SpikomardSpikonard, p. Spikomard

Spina, 1) pacierze grzbietowe; 2) rzecz napięta.

Spirytusek, djablik, zły duch domowy, chochlik.

Sprzeć, prąc zepchnąć, S. co dowodami = zbić, odeprzeć.

Spis, 1) spisa, kopja, dzida; 2) pismo, utwór piśmienny.

Spisa, zapasy żywności, spiża.

[565]Spisać, 1) u dawnych Rzymian: ojcowie spisani (patres conscripti); 2) pomalować.

Spisać się, z kim, na kogo, przeciw komu = zrobić spisek, spiknąć się, sprzysiądz się.

Spisek, 1) spis, rejestr, lista; inwentarz czego; 2) opis, opisanie, (żywota męczennika i t. p.); 3) pismo, skrypt; 4) zobowiązanie piśmienne, umowa spisana, rewers.

Spisk, śpik, śpiączka.

Spisne, zapłata od pisaniapisania.

Spisować, spisywać.

Spisownik, spisywacz, kompilator.

Spiśniczy, tyczący się spiśnika.

Spiśnik, żołnierz uzbrojony w spisę.

Spiż, śpichrz, śpiżarnia.

Spiża, 1) żywność, prowjant; 2) spiż (kruszec); 3) żelazo.

Spiża, spieżarka, spiżarnia.

Spiżany, spiżowy.

Spiżarni, p. Spiżarnik.

Spiżarnik, spiżarni, dozorca spiżarni, szafarz, klucznik.

Spiżolity, ze spiżu lany, spiżowy.

Spiżować, 1) zaopatrywać w żywność, napełniać śpiżarnie; 2) gromadzić, zbierać (s. majętności).

Spląsać, skraść.

Splendeca, splendecja, splendura, splendor, blask, pompa.

Splendecja, p. Splendeca.

Splendura, p. Splendeca.

Sploznąć, zblaknąć, spełznąć.

Sploznąć się, ześliznąć się, zsunąć się.

Splundrować, splondrować.

Spluskać, splamić, splugawić.

Spluszczeć, zmoknąć, sflażyć się.

Spłacz, płacz.

Spław, odchód połogowy, upław połogowy.

Spłonąć, przebrać się, wyczerpać się, zniknąć.

Spłótnąć, spłótnieć, zbladnąć jak chusta.

Spłótnieć, p. Spłótnąć.

Spłynąć, 1) przepłynąć [566](np. bród); 2) rozpłynąć się, zginąć, zostać zmytym.

Spoczątkować co = dać czemu początek, założyć, ufundować co.

Spoczynać, spoczynąć, spocząć.

Spodź: od spodź, odespodź = od spodu, spodem, pod spodem.

Spodar, hospodar.

Spodnica, 1) spodnie ubranie męskie; 2) S. czego = spód czego, dolna część.

Spodobnić, upodobnić.

Spodrąbać, podciąć siekierą, toporem.

Spodziały, spodziewały, spodziewny, spodziewany.

Spodziewale, spodziewanie, spodziewając się.

Spodziewały, p. Spodziały.

Spodziewany, spodziewający się.

Spodziewny, pp. Spodziały.

Spodziw, podziw.

Spodziwić się, zdziwić się, zdumieć się.

Spodziwny, zadziwiający, zdumiewający.

Spoiły, który można spoić, złączyć, spoisty.

Spojmować, pojąć, wziąć sobie (za żonę, za męża).

Spokładać, poskładać (sceptra na ołtarzu spokładali).

Spokój: spokojem siedzieć, spokojem być = być spokojnym, zostawać w spokoju.

Spolegać na czym = wspierać się (np. na kiju).

Spolić, łączyć, spajać.

Spolić się, łączyć się, wiązać się z kim.

Spoljacja, łupiestwo, grabież, zdzierstwo.

Spoljały, łupy, zdobycz.

Spoljator, zdzierca, grabieżca.

Społa, wespół, społem, pospołu.

Społecznictwo, p. Społeczność.

Społecznie, do spółki, wzajemnie, wspólnie, pospołu.

Społecznisty, społeczny, wspólny.

Społeczność, 1) komunja św.; 2) spółkowanie, [567]zaspakajanie popędu płciowego; 3) ogół szlachty należącej do jednego herbu (społeczność herbu Topór); 4) S. albo Społecznictwo, Społek, spółka, stowarzyszenie, związek.

Społeczny, wspólny, publiczny, ogólny, pospolity (miejsce, dobro społeczne).

Społek, 1) p. SpołecznoććSpołeczność; 2) a. Społu, społem, wespół, pospołu, wspolnie, razem.

Społu, p. Społek.

Spomianka, wzmianka, wspomnienie.

Spomienić, wspomnieć.

Spomionąć na co = wspomnieć.

Spomoc, pomoc.

Spomocnica, kobieta okazująca pomoc.

Spomocnik, spomożyciel, spomożca, ten, co wspiera swą pomocą.

Spomożca, p. Spomocnik.

Spomożyciel, p. Spomocnik.

Spomykać, pomknąć jednego po drugim, porozsuwać, porozszerzać (np. ulice).

Spona, p. Szpona.

Sponisty, uzbrojony w szpony (orzeł s.).

Sponka, guzik, spinka, klamerka; bransoleta.

Spopaść sobie co = wziąć sobie w zwyczaj.

Spora, sporka, sporność, spornostka, sprzeczka, spór, zwada.

Sporka, p. Spora.

Spornostka, p. Spora.

Sporność, p. Spora.

Sporny, 1) sprzeczny, swarliwy, kłótliwy; 2) spory, który stanie za wiele, wydajny, podzielny i t. p.

Sporozumieć się, porozumiawszy się, spiknąć się.

Spory, łatwy, nie połączony z przeszkodami, nie uciążliwy, niezmudny (spora droga).

Sporządzenie, 1) przynależność, (w l. m.) porządki, rekwizyty; 2) rozporządzenie.

Sporządziciel, sprawca.

Sporządzić co = sprawić, sprowadzić, wywołać.

[568]Sporządzić się, oporządzić się.

Sporze, sporo.

Sporzyć, zdołać, módz, potrafić, mieć dosyć siły do czego, na co.

Sposabiać, p. Sposobić.

Sposiadany, opanowany, zabrany.

Sposobiciel, sprawca, autor; ten, co się do czego przyczynił.

Sposobić, sposabiać, 1) przyspasabiać; 2) S. w co = zaopatrywać; 3) przywłaszczać, przyswoić, adoptować, przysposabiać, przybierać sobie (dziecko).

Sposobić się, sposabiać się, 1) z kim = oswajać się, zżywać się; 2) starać się, zabiegać o co.

Sposobisty, sposobny, zdatny, zdolny, odpowiedni, stosowny, przydatny.

Sposobnie, stosownie, odpowiednio, przyzwoicie, należycie, wygodnie.

Sposobność, zdatność, zdolność, stosowność, odpowiedniość, przydatność.

Sposobny, pomyślny, dobry, należyty (sposobne zdrowie).

Sposób, 1) postać, forma, kształt, skład ciała (koń ma sposób długi); 2) ozdoba, piękność (sposób cnót pięknych); 3) sposobność, okazja.

Spospolicić, spospolitować.

Spospolitować się, 1) z niższym = zniżyć się do niego, okazać się przystępnym, popularnym, spoufalić się; 2) spowszednieć, upowszechnić się.

Spostrzeć, objąć, zagarnąć (ptaki siecią).

Spostrzeć się, rozlokować się, zmieścić się, pomieścić się (tyle ludności spostarło się w tym kraju).

Spotliwość, usposobienie do spocenia się.

Spowiedzieć, powiedzieć.

Spowiedzieć się, 1) zwierzyć się, przyznać się; 2) opowiedzieć się, powiedzieć swoje imię, [569]zameldować się; 3) S. czego = wyspowiadać się z czego.

Spowinowacić sobie kogo = zobowiązać, ująć, zjednać sobie (króla, Boga).

Spozwać, nied. Spozywać, zwołać, zawezwać.

Spozywać, p. Spozwać.

Spożyczać się, zapożyczać się, zadłużać się.

Spożyć kogo = zmódz, pokonać, zwyciężyć, zwalczyć. Niespożyty = niezwalczony, niepokonany, trwały, wieczny, silny.

Spód: pod spód jestem = jestem pod czym.

Spódnice, gacie.

Spół, społu, społa, społek, wespół, pospołu, razem.

Spółek, spółka, p. Społeczność.

Spółkować z kim, w czem = należeć do spółki, obcować, towarzyszyć, brać udział, uczestniczyć, być w przymierzu.

SpółkowaćSpółkować się się z kim 1) łączyć się, wdawać się; 2) spółkować, zaspakajać popęd płciowy.

Spórka, spór, sprzeczka.

Spórnik, przeciwnik, kłótnik.

Spóździć, spóźnić.

Spracować, znużyć, zmęczyć, strudzić, sfatygować (komu uszy wielomównością).

Spraktykować kogo sobie = przekabacić, zjednać, przeciągnąć na swoją stronę.

Spraktykować się zmówić, zmówić się, sprzysiądz się, spiknąć się, spąknąć się.

Sprawa, 1) rozprawa, rozmowa, dyskurs (krótka sprawa między dwoma...); 2) czyn, uczynek, postępek; sprawy czyje = postępowanie, sposób życia. Sprawy narodu i t. p. = dzieje, historja, wypadki (czytamy w sprawach apostolskich...); 3) robota, wyrób, produkt (bałwany — sprawa rąk ludzkich); 4) sprawą czyją = za sprawą czyją, za pośrednictwem, za przyłożeniem się, [570]wpływem czyim, przy pomocy czyjej; 5) S. ziemi = uprawa; 6) wnętrzności, patrochy, bebechy zająca; 7) zachowanie się, postępowanie (np. chorego); 8) zatrudnienie, rzemiosło, sposób do życia; 9) funkcja (np. członków ciała); 10) rzecz, akcja, wypadek (sprawa tragedji jest w Troi); 11) stosunek cielesny, spółkowanie; 12) rząd, zarząd, dowództwo; 13) sprawność, porządek, ład, szyk (wojsko w sprawie stoi = w pogotowiu); 14) sprawność, zdatność, zdolność, kwalifikacja (na przełożeństwo); 15) tłómaczenie, usprawiedliwienie, wymówka; 16) uwiadomienie, wiadomość, doniesienie, raport, relacja, (od śpiegów); 17) skuteczność, skutek, wynik, owoc (usiłowań).

Sprawca, 1) wyręczyciel, pełnomocnik, agient, komisant; 2) rządca, zawiadowca, dozorca, marszałek, namiestnik; S. miasta = burmistrz; S. wojska = wódz, dowódca, komendant; S. okrętu = kierownik, sternik.

Sprawiciel, sprawca.

Sprawić, nied. sprawiać, sprawować, 1) zrobić (kogo niezwyciężonym); 2) poprowadzić sprawę, wystąpić w sprawie (np. o adwokacie); 3) odprawić (mszę), urząd (= sprawiać), handel (= prowadzić); 4) oddziałać, podziałać, poskutkować, wpłynąć (gwiazdy sprawujące na rzeczy ziemskie. Lekarstwo sprawuje); 5) S. kogo (o lekarstwie) = ruszyć; 6) przygotować, sporządzić, nagotować, przyprowadzić do porządku (drogi Pańskie, konie do podróży); S. wojsko = uszykować; 7) S. kobietę = zapłodnić, odbyć z nią stosunek cielesny; 8) uprawić (ziemię); 9) sprzątnąć, zebrać, zwieźć [571](z pola zboże); 10) S. kogo = rozpłatać, rozsiekać, zabić, zgładzić; 11) objaśnić, poinformować, nauczyć, powiadomić kogo; 12) rządzić, zarządzać, kierować, dyrygować, komenderować, powodować; 13) S. czego = dojść, wyśledzić, poznać co (aza nie sprawię krwi jego z rąk waszych?); 14) S. z czem = skończyć, załatwić się; 15) S. kogo, ku czemu = skłonić, usposobić.

Sprawić się, nied. Sprawiać się, Sprawować się, 1) na śmierć Sakramentami = opatrzyć się; 2) stanąć w porządku, uszykować, sformować się w szyk bojowy; 3) powiadomić się, poinformować się, dowiedzieć się; 4) S. czem = rządzić się, powodować się, kierować się czem; 5) zdać sprawę, wytłómaczyć się, usprawiedliwić się, opowiedzieć się; 6) oczyścić się z zarzutu (przed sądem). Sprawić się na krzyżu = oczyścić się z zarzutu przysięgą; 7) Sprawiać się = prawować się, procesować się.

Sprawiedliwa, słuszność, racja (mieć sprawiedliwą).

Sprawiedliwić, usprawiedliwiać.

Sprawiedliwość, sprawiedność, 1) zadosyćuczynienie sprawiedliwości, wymiar sprawiedliwości, satysfakcja. Sprawiedliwość komu czynić; 2) na co, do czego = sprawiedliwa pretensja, prawo; 3) sąd, sądownictwo; 4) szubienica, szafot; 5) niewinność, świątobliwość (sprawiedliwość życia, sprawiedliwość zakonna); 6) mieć sprawiedliwość = słuszność, rację.

Sprawiedność, p. Sprawiedliwość.

Sprawne, jakaś danina, opłata (sprawnego do skarbu od niecki grosz).

Sprawnie, 1) przysłówek [572]od Sprawny; 2) serdecznie, szczerze, rzewnie, gorliwie; 3) sprawiedliwie, słusznie.

Sprawny, 1) utrzymany w porządku, trzymający się porządku, porządny, w szyku będący (sprawny odwrót nieprzyjaciela); 2) należyty, rzetelny, właściwy, dosadny (dowód, sprawna uwaga). Sprawna miłość, wiara = szczera, serdeczna, rzewna, gorąca; 3) sprawiedliwy; 4) uprawny (grunt); 5) listy sprawne = donoszące, oznajmujące, informujące, awizacje; 6) wiek sprawny, lata sprawne = pełnoletność.

Sprawota, 1) indagacja (złoczyńców); 2) postępowanie sądowe, procedura sądowa.

Sprawować, p. Sprawić.

Sprawunek, załatwienie sprawy.

Sprosny, nieokrzesany, rubaszny, prostacki, ordynarny.

Sprostały, który sprostał komu, czemu, wyrównywający, wydoływający.

Sprostanie, możność, środki, siły po czemu (wpierw rozważyć majętność a sprostanie swoje = obliczyć się z siłami swemi).

Sprostność, sprosność.

Sprostny, sprosny.

Spróchy, p. Szpruchy.

Spróć, zburzyć, zniszczyć.

Sprychnie, żwawo, rzutnie, skocznie.

Spryskowany, piętnowany.

Sprzać, sprzyjać, 1) sprzyjać; 2) pozwolić; 3) komu czego = życzyć, winszować.

Sprzawiedlność, sprawiedliwość.

Sprzeciwia, z przeciwka (sąsiad).

Sprzeciwieństwo, bunt, sprzeciwianie się, zwada, sprzeczka (pożądliwości przeciw rozumowi).

Sprzeciwiony, przeciwny (ogień wodzie).

Sprzeciwnik, sprzecznik, [573]ten, co się sprzeciwia, przeciwnik.

Sprzeciwny, przeciwny.

Sprzeczać się komu = opierać się, nie dawać się, sprzeciwiać się.

Sprzeczanie, sprzeczka, spór, zwada.

Sprzeczen, sprzeczny.

Sprzeczka, sprzeczność, przeciwieństwo, kolizja.

Sprzeczliwy, 1) sprzeczny, swarliwy, kłótliwy; 2) o który spierają się, sporny.

Sprzecznica, sprzeczniczka, kobieta sprzeciwiająca się, przeciwniczka.

Sprzeczniczka, p. Sprzecznica.

Sprzeczny, niepomyślny, odmowny (sprzeczna odpowiedź).

Sprzełaja, sprzełaje, 1) z boku, z ubocza, z kryjówki, z zasadzki, znienacka; 2) ogródkowo, okolicznie, wymijająco, oględnie.

Sprzełaje p. Sprzełaja.

Sprzęgły, który się sprzągł, splątany z drugim.

Sprzęt, juki, pakunki, bagaż.

Sprzętny, skrzętny, gospodarny.

Sprzętr, sprzęt.

Sprzęż, towarzysz, pomocnik.

Sprzęża, pasmem, pospołu, na kupie.

Sprzężaj, para wołów, jarzmo wołów.

Sprzężyna, sprężyna.

Sprzężysty, sprężysty.

Sprzodku, zpoczątku, zrazu, najpierw.

Sprzyczynić co = stać się przyczyną czego, zdziałać, sprawić.

Sprzydawać, przydając zgromadzić, naprzydawać.

Sprzyjacielić sobie kogo = zyskać sobie czyją przyjaźń.

Sprzyjacielić się, złączyć się przyjaźnią, poprzyjaźnić się, zaprzyjaźnić się.

Sprzyjać, p. Sprzać.

Sprzyjajny, sprzyjaźliwy, sprzyjazny, sprzyjający, przychylny.

Sprzyjazny, p. Sprzyjajny.

[574]Sprzyjaźliwy, p. Sprzyjajny.

Sprzykra, z przykrej, stromej góry, z góry na łeb.

Sprzyprawić, sprzyprawować, 1) ponaprawiać, poprzyrządzać; 2) pozaprawiać w wielkiej liczbie (sprzyprawić trunki).

Sprzysięga, sprzysiężenie, spisek.

Sprzysięglec, sprzysiężca, sprzysiężnik, sprzysięgły, sprzysiężeniec, spiskowiec.

Sprzysięgły, p. Sprzysięglec.

Sprzysiężca, p. Sprzysięglec.

Sprzysiężnik, p. Sprzysięglec.

Sptaszeć, zmienić się w ptaka.

Spuchlnić, spulchnić.

Spuchlnieć, spulchnieć.

Spuknąć się, pęknąwszy zbić się.

Spuma, piana.

Spustki, pociski piki.

Spustny, 1) w spust zaopatrzony (staw); 2) spławny (rzeka spustna).

Spuszczadlny, dystylacyjny (sąd spuszczadlny = naczynie dystylacyjne).

Spuścić, 1) zapuścić (sierp w zboże); 2) stopić, roztopić; 3) krowę = wydoić; 4) komu co = sprzedać, odstąpić; 5) komu co = scedować, przekazać, przelać na kogo; 6) urząd i t. p. = opuścić, porzucić, złożyć; 7) z bojaźni, żwawości, okrutności = sfolgować, popuścić; 8) ustąpić, dać pierwszeństwo, nie wyrównywać (białością śniegowi nie spuszcza); 9) tanieć (spuszcza zboże); 10) taniej = złagodnieć, spuścić z tonu, spokornieć; 11) Spuścić próżno rękojemstwa = zwolnić od poręczenia.

Spuścić się, 1) zniżyć się, zejść z sfer górnych (np. o rozmowie); 2) ubezpieczywszy się, tym się bezpieczniej słowem spuścił = rozpuścił język, sfolgował językowi.

[575]Spuścieć, stać się pustym, spustoszeć.

Spysklać, spyskłać, spysklić, zbrudzić, splugawić, zmazać, skalać.

Spysklić, p. Spysklać.

Spyskłać, p. Spysklać.

Sraga, sroka.

Srebrogłowowy, zrobiony ze srebrogłowu.

Srebrnopawężnik, rycerz uzbrojony w srebrną pawężępawężę.

Srebrny, srebrowy, kredencerz (od sreber stołowych).

Srebrogłów, tkanina utkana z nitek srebrnych, tkanina jedwabna srebrem przetykana.

Srebrogorz, niby choroba od połknięcia srebra. Srebrogorz mu gardło zasiadł (= zatkano mu gębę pieniędzmi, aby milczał, przekupiono go).

Srebrolubnik, człowiek chciwy na srebro, na pieniądze, kutwa.

Srebrowy, 1) tyczący się srebra, sreber (rejestr); 2) p. Srebrny.

Srezna, danina w zbożu, osep.

Srog, srogi.

Srogość żywności = srogi brak żywności, straszna drożyzna, głód wielki.

Sromieźliwość, sromięźliwość, srumięźliwość, wstydliwość.

Sromieźliwy, sromięźliwy, sromięźny, sromowaty, wstydliwy.

Sromięźliwość, p. Sromieźliwość.

Sromięźliwy, p. Sromieźliwy.

Sromięźny, p. Sromieźliwy.

Sromocia, skandal.

Sromocić, nabawiać sromoty, znieważać, bezcześcić, lżyć. Sromocić kobietę = gwałcić.

Sromota, srom, członek wstydliwy.

Sromotnik, gwałciciel kobiet.

Sromowaty p. Sromieźliwy.

Sromowaty, szramowaty.

Sroże, srożeje, sroży się.

Srzatł, zaszedł drogę, spotkał się (z kim).

[576]Srzesić, p. Zrzesić.

Ssący, limfatyczny (naczynia, żyły ssące).

Ssąd, naczynie.

Sstawać, stawać, wystarczać.

Ssutek, sutek, cycek.

Sswawolać, stać się z czasem swawolnym.

Stacja, 1) albo stacyjne, powinność utrzymania w podróży króla, żołnierzy, ciążąca na kmieciach; 2) ordynarja, obrok, prowizja wyznaczona.

Staczyć, p. Statczyć.

Stać, 1) S. do stołu = usługiwać do stołu; 2) wisieć, unosić się nad kim, zagrażać komu (przeklęctwo stoi nad głowami ich); 3) S. u prawa, w prawie = być obecnym w sądzie, na sprawie; 4) dobra stojące, mienie stojące = nieruchomość; 5) S. na czem = zostawać (jagoda winna 6 dni ma stać na macicy); 6) być wystawionym (wielkie państwa stoją fortunie na celu); 7) S. oczom czyim = snuć się przed czyjemi oczyma (przyszłość błyszcząca stoi oczom moim); 8) trwać, ciągnąć się, odbywać się (bitwa, koncyljum, jarmark stoi); S. w rozmowie; 9) S. u kupca, rzemieślnika = terminować; 10) S. w czem, na czem, przy czem = trzymać się czego, obstawać przy czem, nie odstępować od czego (S. na pierwotnem zeznaniu, przy słowie); 11) S. za kim, za czym = być po czyjej stronie; przemawiać za kim, za czym (S. za naszą sentencją); 12) S. jak = wydawać się, wyglądać, prezentować się (ogród sadzony we dwa rzędy dobrze stoi; kobieta płcią, brwiami dobrze stała); 13) na czem = zasadzać się, polegać (piękność na mniemaniu stoi); 14) S. za co = ręczyć, odpowiadać (S. za szkodę); 15) być wartym, kosztować, ważyć (zapłacić co, jak [577]stoi; nie stoi 20 groszy; przyjaciel więcej stoi, niż...; kazał zapłacić drwa, za co stały; filozofowie za nic u niego nie stoją; więcej mię stoi, niż gdybym w kramie kupił); 16) S. na czem, po czem, o co = uprzeć się, usadzić się, nastawać, uwziąć się na co, dybać na co (S. na tym, aby wiarę stłumić, aby miasta dobyć; S. komu na gardło, S. o zdrowie komu; słowo na krew stojące = grożące śmiercią; stał mu po koronie); 17) staje, zstaje mię na co = stać mię, mam na co; 18) S. o pannę = starać się, konkurować o nią; 19) stoi za nasze = staje się podług naszego życzenia; 20) S. roki albo w rocech = stawić się na roki, stanąć na termin. S. się, 1) albo zstać się, dokonać się, wypełnić się, skończyć się (stał się wszystek wiek Lamechów, 777 lat); 2) S. się, w co = przemienić się, przedzierzgnąć się, przeobrazić się (Cyanna w stok się w okamgnieniu stała); 3) S. się, w co = nabyć czego, zostać obdarzonym czem (natchnął w twarz Jadama tchnienie żywota, i stał się człowiek w duszę żywiącą); 4) S. się gdzie = stanąć, stawić się (S. się w urzędzie).

Stadło, 1) stadjum, faza, okres czasu; 2) przestąpić S. — wykroczyć przeciw sakramentowi małżeństwa, przeciwko przysiędze małżeńskiej; 3) stan, powołanie.

Stadnik, dozorca stada koni.

Stadnisko, pastwisko stadniny.

Stado, schadzka świąteczna we wsi dla zabawy na cześć bożków.

Stafier, stafir, sztafier, lokaj.

Stafir, p. Stafier.

Stafirować, p. Sztafirować^[19].

Stajadło, polna miara długości.

[578]Stajały miecz = osłabiony, zmiękły.

Stajenniczka, służąca stajenna.

Stajennik, stajenny (służący).

Stal, 1) sam wybór, sam kwiat czego; 2) stek łotrów, zgraja nicponiów; 3) stalla kanonicka w prezbiterjum.

Stalmach, sztalmach, stelmach.

Stalmachowy, p. Stalmaski.

Stalmaski, sztalmaski, stalmachowy, sztalmachowy, tyczący się stelmacha.

Stalmastwo, sztalmastwo, rzemiosło stelmacha.

Stalmaszka, sztalmaszka, 1) albo stalmachowa, sztalmachowa, żona stelmacha; 2) kobieta stelmach.

Stałość, grunt stały, fundament.

Stały się, stany który się stał, dokonany.

Stamca, ten, co ociosuje kamienie.

Stament, sztament, sztamęt, stamet, sztamet, kamlot (lekka tkanina wełniana).

Stamet, p. Stament.

Stamęt, p. Stament.

Stamiecki, tyczący się stamcy, kamieniarski (rzemiosło stamieckie).

Stan, 1) płeć; 2) osoba (stanowie Trójcy św.); 3) stanie, stanowisko, stacja, kwatera; 4) namiot wojskowy; 5) schronisko bartnika w puszczy; 6) obowiązek żywienia przejeżdżającego dygnitarza, stacja.

Stanawiać, stanowić.

Stanąć, 1) S. w pokoju, w zgodzie = skończyć na zawarciu zgody; 2) S. kogo = odstąpić, porzucić; 3) stężeć, zdrętwieć, skrzepnąć (ręce z łukami stanęły); 4) ustać, skończyć się; 5) przyjść do skutku, stać się; 6) wypaść, kosztować (drogo nam nasza wolność stanęła); 7) S. komu za szkodę = zapłacić, wynagrodzić go.

[579]Standur, styndar, sztandar.

Stanek, 1) obóz, kwatera żołnierska; 2) przybytek (S. Pański).

Stangierka, stengierka, chustka kobieca złotem i srebrem przetykana.

Stangred, stangret.

Staniczek, stanik, (zdrobniale) stan, położenie rodzinne lub społeczne.

Stanie, 1) stacja, postój, popas; 2) mieszkanie, kwatera; 3) stajnia, obora; 4) pokój chwilowy, zawieszenie broni, rozejm.

Stanięciały, zdrętwiały, ścierpły.

Stanik, p. Staniczek.

Stanowacz, stanowca, stanowiciel; założyciel, fundator.

Stanowca, p. Stanowacz.

Stanowiczny, p. Stanowniczny.

Stanowić, 1) unieruchomić, zastanawiać, zatrzymywać, zatamować; 2) osadzać na stanowisku, lokować, kwaterować (S. żołnierzy); 3) ścinać, zatrzymywać (zima rzeki stanowi); 4) zakładać, stawiać, fundować (S. miasta, mury); 5) mianować (S. urzędników); 6) S. kogo = obierać mu stan (matki stanowią swoje dzieci); 7) S. co u siebie = zamyślać, przedsiębrać. S. się, 1) zatrzymywać się, stawać nieruchomo, zastanawiać się, ulegać zatamowaniu; 2) trzymać się, nie upadać; 3) obierać sobie stanowisko, stanąć gdzie, zamieszkać, kwaterować się; 4) być zakładanym, fundowanym.

Stanowidło, to, co służy do stanowienia = zatrzymywania, hamulec, tama, stawidło.

Stanowienie, 1) ustawa, postanowienie; 2) przymierze, sojusz, pokój; 3) rokowanie, układy, traktowanie.

Stanowiszcze, 1) stanowiskostanowisko, postój, obóz, kwatera; 2) polanka w boru, gdzie bartnicy [580]mogli stawać z wozami i popasać.

Stanowniczny, 1) i stanowiczny, kwatermistrz; 2) tyczący się stanowniczego, kwatermistrzowski.

Stanowny, 1) możliwy do zastanowienia = zatrzymania; 2) stanowiący, ustanawiający, instalacyjny (list S.); 3) stały, stateczny (umysł S.) 4) jednostajny (S. bieg życia); 5) stanowczy, rozstrzygający, decydujący; 6) prawidłowy, regularny, porządny (pogaństwo przyuczono do wybiegów, nie do stanownej bitwy).

Stany, p. Stały się.

Stań, 1) stanowisko, stanie, miejsce stania; 2) rusztowanie w lesie dla pomieszczenia na niem wlówulów.

Stańca, 1) stancja; 2) stanowisko, obóz, kwatera, leża; 3) przybytek (me serce — S. tych gości).

Starać się, starzeć się.

Starbać się, starbotać się, chwiać się, słaniać się, przeważać się w tę i w ową stronę (S. się na nogach).

Starbotać się, p. Starbać się.

Starczek, p. Stark.

Starczyć, 1) dostarczyć (komu czego); 2) nastarczyć, nadążyć w dostarczeniu.

Starczyć, storczyć, styrczyć, sterczeć, być wyprężonym ku górze.

Starczynne, majątek babki, mienie babki.

Starczynny, tyczący się babki.

Starenny, podstarzały, podeszły w latach.

Stargnieć, starnieć, zdrętwieć, zesztywnieć.

Stark, starczek, stork, sterk, 1) to, co sterczy, trzpień; 2) sól w oku, kość w gardle; 3) bodziec, oścień.

Starka, babka, matka ojca lub matki.

Starochwalny, Dawnochwalny, chwalony od dawna.

Starodub, stary dziad głupi albo stare babsko głupie.

[581]Starodubski, tyczący się staroduba.

Starokalendarca, p. Starokalendarzanin.

Starokalendarzanin, starokalendarca, ten, co się trzyma kalendarza starego stylu.

Staroojcowski, tyczący się dziadka czyjego.

Staropisca, pisarz starożytny.

Starosta, 1) władca, wielkorządca (s. piekielny); 2) S. bartny = osoba stanu szlacheckiego przewodnicząca w sądzie bartnym; 3) S. prowentowy = pilnujący dochodów ze starostwa; 4) albo starszy = przodek, antenat.

Starozeszły, bardzo stary, zgrzybiały.

Starozwykły, zwykły w dawnych czasach, staroświecki (imię starozwykłe).

Starożenia, kobieta idąca za mąż w starości.

Starożeń, mężczyzna żeniący się na starość.

Starożyły, starożywy, starożyty, starodawny.

Starożytość, starożytność.

Starożyty, p. Starożyły.

Starożywy, p. Starożyły.

Starsze (liczba mnoga) rodzice.

Starszeński, tyczący się starszeństwa albo starszych, przełożeński.

Starszy, p. Starosta.

Starszyna, starzyna, starszyzna.

Staruchna, babka czyja.

Staruchny, starzuchny, starutki, staruteńki, staruczki, ze wszystkiem stary.

Staruczki, p. Staruchny.

Staruteńki, p. Staruchny.

Starutki, p. Staruchny.

Stary: S. ojciec = dziadek; S. stryj = brat dziadka; S. dziad = pradziad; S. matka = babka; S. ciotka = siostra dziadka albo babki; Stara pani = ochmistrzyni.

Starynnie, starannie.

Starynny, staranny.

Staryzna, p. Starzyna.

Starz: W S. = w starszym wieku.

Starzec, starszy, przełożony w klasztorze [582]prawosławnym mającym mniej niż sześciu zakonników.

Starzeć, starzywać się, starzeć się.

Starzejszy, starszy, przełożony, senjor.

Starzuchny, p. Staruchny.

Starzuszek, staruszek.

Starzyna, 1) p. Starszyna; 2) S., starzyzna, staryzna, pole oddawna odłogiem leżące; 3) starzyzna.

Starzywać się, p. Starzeć.

Starzyzna, p. StarzynaStarzyna.

Statczyć, staczyć, starczyć.

Statecznieć, stawać się statecznym.

Statecznik, człowiek stateczny.

Stateczny, 1) stały, do miejsca przywiązany (mieszkanie stateczne); 2) poważny (ubiór).

Statek, 1) stateczność, powaga; 2) stałość, wytrwałość (S. w wierze, w dobrem); 3) mienie, dobytek, dostatek.

Statera, bezmian, przezmian (waga).

Statuicja, stawiennictwo w sądzie.

Statywa, 1) postój, gospoda, stacja; 2) przybytek.

Staw, stan.

Stawacz, ten, co staje.

Stawadło, przystań (S. łodzi).

Stawarz, ten, co kopie i czyści stawy.

Stawiączka, 1) położenie stojące, prostopadłe (stawiączką postawić = w stojączki); 2) pismo stojące, prostopadłe, rondo.

Stawić, 1) narażać, nadstawiać, ofiarować, poświęcać (S. życie dla ojczyzny, gardła na szable); 2) S. komu pole, bitwę = wydać bitwę; 3) wykazać co, popisać się z czem (S. na placu męstwo, doświadczenie); 4) wystawiać, wyobrażać, imaginować sobie; 5) mianować, wynosić (S. kogo na godność); 6) S. kogo u siebie = przyjmować go na mieszkanie, na gospodę. S. się, 1) S. się jak = [583]pokazać się, spisać się, postąpić (S. się grzecznie, mężnie); 2) S. się w słowie = S. się na słowie, dotrzymać słowa.

Stawidło, przegroda, granica (S. między wolnością a prawem).

Stawinoga, ludowa nazwa chleba, jako posiłku stawiającego człowieka na nogi.

Stawipiętka, świszczypałka, wiercipięta.

Stawniczne, jakaś danina.

Stawnociąg, stawnoprost, linja prostopadła.

Stawnociągły, stawnoprosty, prostopadły.

Stawnoprostownica, prostostawnica, śródwaga, prostostaw, modła.

Stawnoprosty, p. Stawnociągły.

Stądew, p. Stągwia.

Stągwia, stądew, stągiew, stągiewka.

Stąpać, p. Stąpić.

Stąpić, stępić, niedok. stąpać, stępać, stępować 1) S. gdzie = wstąpić, zboczyć; 2) zstąpić, zejść.

Stążka, wstążka.

Stążyć, S. się, 1) tęsknić; 2) nudzić się; przykrzyć sobie.

Stdza, p. Steżka.

Stegar, sztygar.

Stegnisko, p. Stegno.

Stegno, 1) albo ściegno, stegnisko, ślad, tor; 2) wygon.

Stek, 1) kałuża utworzona przez spływ odpływów; zlanie się wód w jedno koryto; 2) S. grzbietowy = kręgosłup, kolumna pacierzowa; S. mleczowy = zbiornik mlecza w kręgosłupie.

Stemplować, przybijać, ubijać stemplem nabój w fuzji.

Stendar, belka służąca za filar w rusztowaniu, sztandar.

Stengierka, p. Stangierka.

Stepnować, stepować, stebnować (szyjąc).

Stepować, p. Stepnować.

Sterk, p. Stark.

Sternal, ptak trznadel.

Sternożyć, p. Strynożyć.

[584]Steżka, stodza, stdza, scza, ścieżka.

Stęga, wstęga.

Stękiwać, 1) stękać od czasu do czasu; 2) chorować (S. na śledzionę).

Stępać, p. Stąpić.

Stępia, chód koński noga za nogą.

Stępiarz, ten, co w stępie robi, żarnarz, krupiarz.

Stępica, samołówka na zwierzęta.

Stępić, p. Stąpić.

Stępny, wstępny, otwarty.

Stępować, p. Stąpić, S. na kogo = następować, nacierać.

Stęsknić sobie w czym, S. się nad czym = uprzykrzyć, obmierzić sobie co, znudzić się nad czym.

Stłoczny, stłoczysty, dający się stłoczyć.

Stłoczysty, p. Stłoczny.

Stobrożny, złożony z stu brogów (gumno stobrożne).

Stoczek, 1) stoczki = zlewki, fusy (S. wina, piwa); 2) strumień, potok, źródło.

Stoczyć, 1) S. co na kogo = zwalić, złożyć, zgromadzić (S. na kogo wszystko złe. S. do pewnego sądu sprawy); 2) utoczyć, zwinąć w kłębek (S. masę na gałki); 3) zewrzeć, połączyć (wozy stoczone z sobą); 4) zawrzeć (S. z kim małżeństwo); 5) S. spór, dysputę, rozmowę = poprowadzić, odbyć; 6) S. za kim = popędzić, pognać, skoczyć, ruszyć w pogoń; 7) ściągnąć, sprowadzić, przywieść, skłonić (S. ku pobożności); 8) spospolitować, poniżyć (S. imiona święte). S. się, 1) S. się od kogo = odwrócić się, oddalić się; 2) S. się do czego = przyjść, dojść, zejść; skończyć się na czym; 3) zwinąć się, skłębić się (jeż stoczył się w gromadę); 4) zebrać się, złączyć się, zlać się (S. się w jeden huf); 5) S. się z kim = [585]zewrzeć się, zetrzeć się, natrzeć na niego (wojska stoczyły się z sobą).

Stodza, p. Steżka.

Stojak, statua, posąg, bałwan.

Stojące imienie = mienie nieruchome, nieruchomość.

Stojny, stały, pewny.

Stok, sztok, 1) potok, strumień; 2) stek, zbiorowisko czego złego (S. złości); 3) kupa, stos (z miasta chciał zrobić s. kamieni); 4) stokiem = piorunem, duchem, natychmiast (pomóż mi stokiem).

Stokorodny, 1) źródła rzek wydający (stokorodna Ida); 2) nad stokiem rodzący się, rosnący (stokorodne drzewo).

Stokrocić, pomnażać stokrotnie.

Stola, p. Stoła.

Stolce, szczudła (na których chłopcy chodzą).

Stolcować, stolczyć, mieć stolec, wypróżniać się.

Stolczyć, p. Stolcować.

Stolec, 1) krzesło, siedzenie; stolica, tron, majestat; katedra, kazalnica (S. monarszy, kaznodziejski, biskupi); 2) stolica, miasto stołeczne; 3) panujący, monarcha; 4) podpora, podwalina, fundament; (tarcica na dwóch stolcach = kozłach, kobylicach, słupach; na S. w wiatraku trzeba drzewa grubego); 5) osada 6) instytucja sądowa (stać się z ortylem ku wyższemu stolcowi).

Stoliczny, stołeczny.

Stolim, stoliman, stolin, stwolin, olbrzym.

Stoliman, p. Stolim.

Stolimański, tyczący się stolimana, stolimanów (wojna stolimańska = gigantomachja).

Stolimka, olbrzymka.

Stolin, p. Stolim.

Stolinek, olbrzymek.

Stolnica, blat stołu.

Stolniczy, sztolnik kopalniany.

Stoła, sztoła, stola, 1) sztolnia kopalniana; 2) rów, podkop, kanał, [586]przekop (S. w ziemi do sprowadzania wody; S. w piecu).

Stołb, stołp, słup.

Stołczyk, stołeczek.

Stołecznik, 1) członek rady królewskiej w dawnej Polsce; 2) naczelnik, stojący na czele; 3) wekslarz, bankier siedzący nad swoim stolikiem.

Stołeczny, 1) Pan S =senator; 2) należący do panującego, tyczący się stołu królewskiego (dobra stołeczne = królewszczyzny).

Stołek, 1) krzesło, siedzenie dla dostojników (S. senatorski); 2) godność, dostojeństwo (na wyższy S. postąpił); 3) stolica, majestat, tron; 4) S. ku noszeniu = lektyka.

Stołgać się, czołgać się.

Stołokietny, stołokciowy.

Stołownik, p. Stołowy.

Stołowy, stołownik, kamerdyner.

Stołp, p. Stołb.

Stołpiasta sól = sól w bałwanach.

Stołpowy, kolejny, szeregiem idący.

Stonasobny, p. Storaki.

Stonąć, stopić się, utonąć, pójść na dno.

Stonóg, stonoga (robak).

Stopa, 1) ślad, trop, krok (przypadki za człowiekiem w stopy chodzą; postępuje jego trybem w stopę z stopy); 2) pies o czarny w łapkach.

Stoperczyć, sterczeć, wystawać.

Stopić się, p. Stonąć.

Stopienia, stopnia (od stopień).

Stopka, 1) ogonek, szypułka, na której trzyma się owoc, kwiat; 2) albo rózgonos, pomocnik profosa.

Stopniowany, stopniowy, mający stopień naukowy, rangę (urzędnik S. w akademji).

Storaki, stonasobny, stokrotny.

Storc, storcz, 1) gzyms nad oknem; 2) gatunek windy kopalnianej, kołowrót do wyciągania rudy takiż, jak do [587]wyciągania wody; 3) sztorc, koniec dolny, krawędź stercząca (postawić kloc, deskę na S.); 4) koniec ostry ściętego drzewa młodego.

Storcz, p. Storc.

Storczyć, storzyć, strożyć, stroszyć, stawiać na sztorc, jeżyć (koń sierść, uszy storczy). S. się, stawać sztorcem, jeżyć się.

Storczyć, p. Starczyć.

Storczypięta, storzypięta, storzypiętka, pyszałek, zarozumialec.

Stork, p. Stark.

Storopić się, stropić się, zmieszać się.

Storotny, złożony z stu rot: Storotne sejmy rzymskie = comitia centuriata.

Storzyć, p. Storczyć.

Storzypięta, p. Storczypięta.

Storzypiętka, p. Storczypięta.

Storzywąs, ten, co jeży, stroszy wąsy.

Stos, stosik, stus, 1) sztos, pchnięcie, uderzenie; 2) impet, natarcie, napór, zapęd (S. nieprzyjacielski wytrzymali).

Stosik, p. Stos.

Stosować, 1) przykładać, przytykać (raz wraz stosują wiosła do piersi i morze krają); 2) S. komu ucho = dawać mu posłuch; 3) składać, komponować, klecić (S. historję z domniemania); 4) zestosowywać, łatać, zarabiać (S. dębiną miejsca uszkodzone); 5) S. kogo z czym = osadzać na czem, wynosić na co (S. kogo z tronem). S. się, do czego = zniżać się, dochodzić; wdawać się w co (patrz, do jakiej stosujesz się złości).

Stosygiel, gatunek hebla.

Stowarzyszyć się, złączyć się pod względem towarzyskim; spoufalić się, zbratać się.

Stowe, procent roczny od sta, odsetek roczny.

Stowłos, płaszcz [588]kobiecy, długie okrycie niewieście.

Stół, obiad; siedzenie jedzących u stołu (podczas stołu, przed stołem, po stole).

Stpica, p. Szpica.

Stracenie: Pod straceniem towaru = pod karą utraty, pod przepadkiem towaru.

Strachacina, plama na ciele, liszaj.

Strachać kogo, nabawiać strachu, przestraszać, trwożyć.

Strachnąć się, zlęknąć się, przestraszyć się.

Strachować się, strachać się, bać się, lękać się.

Strachany, przestraszony, strwożony.

Strachowisko, to, co straszy, przywidzenie straszne.

Strachowity, straszny, straszący, groźny (strachowite pogróżki).

Straciej, utracjusz, marnotrawca, utratnik.

Stradać, 1) czego = stracić, zgubić co; 2) kogo czego = pozbawić.

Stradający, cierpiący niedostatek czego, pozbawiony czego.

Stradejeta, p. Stradyjotka.

Stradnik, nędznik; człowiek stracony, zgubiony.

Stradny, 1) stracony, zgubiony; 2) zatracony, nieszczęśliwy (niebożę S., musisz Bogu dziękować).

Stradyjotka, stratyjotka, stradejeta, strój do jazdy konnej.

Stradza, nędza; szkoda, strata.

Strafiać się, zgadzać się, kwadrować z sobą, przypadać do siebie.

Strafić się, strefić się, zejść się trafem, spotkać się, zdybać się, zetknąć się.

Strajchnadl, igła probierska, złotnicza.

Straktować się, traktując zmówić się, porozumieć się.

Strangarz, stragarz (belka).

Straszliwy, straszywy, łatwy do przestraszenia, lękliwy, trwożliwy, bojaźliwy.

[589]Straszyć pieczeń = zbijać ją, aby była kruchą.

Straszydłorody, rodzący straszydła (noc straszydłoroda).

Straszywy, p. Straszliwy.

Stratność, rozrzutność, utratność, marnotrawstwo.

Stratyjotka, p. Stradyjotka.

Strawa, 1) podnieta (próżnowanie S. wszelkich złości); 2) dar, podarunek; 3) strata, wydatek.

Strawca, p. Straciej.

Strawica, licha strawa.

Strawić, wydać, stracić, zużyć.

Strawnik, stołownik.

Strawno tu = obficie w strawę, jest co jeść.

Strawność, żywność, zapasy spożywcze.

Strawny, 1) tyczący się strawy, jadalny; 2) trawiący (strawna drużyna = darmozjady; żywot S., bo nam codzień sił ujmuje).

Strawować, żywić, karmić; podejmować, ugaszczać. S. się, żywić się, karmić się, stołować się.

Straż, godzina zmiany straży; okres czasu czuwania strażników (u starożytnych noc dzielono na czworą S., z których każda trwała 3 godziny; około czwartej straży nocnej; powstań w nocy na początku straży).

Strażnica, kobieta-strażnik.

Strażnik, 1) naczelnik straży (S. wielki i oboźny wielki są obowiązani odprawować służbę, kiedy wojsko idzie na nieprzyjaciela; S. wojskowy polny); 2) ceduła (strażniki dla pamięci spisane).

Strąbić, strębić, niedok. Strębować, zwołać przez trąbienie.

Strącić, stręcić, 1) zrazić (powodzenie naszych strąciło serce nieprzyjaciół); 2) zgarnąć, odgarnąć, odrzucić (włos w tył strącony); 3) odstręczyć, [590]odepchnąć (S. kogo od prawdy). S. się, spotkać się, zetknąć się, zdybać się (strącił się z dziewoją).

Strączasty, stręczny, pełen strąków.

Strącze zbiorowo = strąki (S. puszcza).

Strączek, waga równa ciężkością trzem ziarnom.

Strączyna, łaska strąka.

Strąkowacieć, (o roślinie) dostawać strąków.

Strecha, strzecha.

Stredź, miód.

Strefa, strefka, kreska do przekreślenia w piśmie.

Strefić, 1) oznaczać strefami = paskami, kreskami, kreślić; 2) dzielić na strefy (S. kulę ziemską).

Strefić się, p. Strafić się.

Strefnić kobietę = zgwałcić, zbezcześcić.

Strekować, wyciągać, rozszerzać (S. cholewy w hucie szklanej).

Strektać, p. Strestkać.

Strengiel, zołzy (choroba końska).

Streskać, p. Strestktać.

Strestać, p. Strestktać.

Strestkać, p. Strestktać.

Strestktać, strektać, strestać, strestkać, 1) karać, chłostać (S. słowami = strofować); 2) trapić, dręczyć, doświadczać kogo.

Strębić, p. Strąbić.

Strębować, p. Strąbić.

Stręczne, komisowe.

Stręcić, p. Strącić.

Stręczny, p. Strączasty.

Stręt, 1) wstręt; 2) Na stręcie = narazie, napodorędziu.

Strętny, wstrętny.

Stroczka, p. Stroka.

Stroczyć, związać trokami, ściągnąć sznurem.

Strof kara, kara.

Strofarz, ten, co drugich strofuje, cenzor.

Strofować, 1) karać pieniężnie; 2) S. kogo w czym = ganić.

Strofowy, tyczący się strofu, karny.

Strogaty, srokaty, pstrokaty, pstry.

Stroić, 1) urządzać, szykować, przyrządzać, (S. zasadzkę); S. gardło na zdobycz = ostrzyć [591]sobie apetyt; S. sobie apetyt = zęby ostrzyć, ślinki łykać; S. wojnę = staczać; S. bunty = podnosić, planować; S. bajki = zmyślać. Złe nań stroił = zamierzał, zamyślał, knuł. Traktaty z nim chcieli S. = nawiązywać. Jakieś ciche praktyki z nim stroił = prowadził. Radę sobie S. = znaleźć. S. wymówkę = wynajdywać. S. łotrowstwa, ceremonje, turnieje, okrucieństwa = wyrabiać, wyprawiać. Piany ocean po brzegach stroi. S. bankiety, widowiska = urządzać, wyprawiać, dawać; S. rozkosze, wymysły, zbytki, śmiechy, pląsy; S. minę, postawę, powagę = nadrabiać miną, postawą; 2) odbywać, odprawiać, uprawiać co, oddawać się czemu, zajmować się czem. Kupiectwo stroili. S. chwałę bożą, bałwochwalstwo, alchemję. S. lament, żale = podnosić, wywodzić; 3) S. muzykę = dyrygować, kierować nią. Zegar S. = nakręcać, regulować; S. kogo, co, na co = skłaniać, nakłaniać, obracać, kierować (S. swoje wymysły ku czemu innemu. Stroiła go ku greckiej wierzewierze). S. po swej myśli naśladowców; 4) rządzić. S. się do czego, dokąd, na co = szykować się, gotować się, wybierać się (stroił się wygnać wroga. Śmierć się nań stroi). Ogień grubszy w gęściejsze powietrze się stroi (= wzbija się). S. się ku bitwie.

Stroipostawa, obłudnik, fałszywiec.

Stroje męskie = jądra u mężczyzny.

Strojnat, strojniś, elegant.

Strojnica, strojnisia, elegantka.

Strojny, składny, proporcjonalny (konie we wszystkich członkach strojne).

Stroka, stroczka, strzoka, pas (S. na tkaninie).

[592]Stroki, pchnięcia, uderzenia, obroty.

Strona, 1) brzeg, margines (notatki po stronach); 2) z strony, strony = ze względu, względem, względnie do; 3) mówić jako S. = stronnie, nie bezstronnie. (Ma mieć przy sobie stronę dwóch szlachciców dla podpory (= stanowiących razem z nim stronę prawną, stronę w procesie); 4) bok, ubocze, ustronie (z gościńca w stronę uchodzę; ze strony mu to doniesiono; co o nim po stronach opowiadają tu i owdzie); Polaki na stronę odkładała, a Niemcy do rady sadzała; 5) kraj, okolica (w cudzej stronie dawno się bawił); 6) na stronie, po stronach = nie u siebie, za domem, w cudzych stronach, za granicą (z celi wychodził i tułał się po stronach; i doma i na stronie Bóg takich ludzi karzekarze); stroną kroczyć = zdala chodzić; 7) korzyść, użytek (na swoją stronę publiczny dochód obrócił); 8) struna; 9) suche strony w ciele = suche żyły, nerwy.

Stronica, boczna część czego, bok, strona czego (S. sukni).

Stronić, unikać (życia takiego ani żądać, ani S. nie należy).

Stronka, strunka.

Stronny, postronny, obcy (listy dawane przez woźnego przed ludźmi stronnemi szlachtą).

Stropy, stromy, spadzisty.

Stropić się, unosić się, wisieć nakształt stropu, sklepić się.

Stroskać, zgnębić, zmasakrować.

Stroskotać, zdruzgotać.

Stroszyć się, p. Storczyć.

Stroża, rzecz stercząca, szczegół nastroszony w ubiorze.

Strożyć, p. Storczyć.

Strożyny, koły do grodzenia.

Strój, 1) układ, porządek, system; 2) [593]przybór, narzędzia (mając S. na odpieranie, uciekli); 3) ogół strun narzędzia muzycznego; 4) stroje = jądra u mężczyzny, u samca.

Stróż, 1) S. u kuszy = rączka u kuszy; 2) S. wozowy = sworzeń.

Stróża, 1) straż; czaty; 2) powinność ziemska strzeżenia zamków pogranicznych; danina w zbożu na ten cel składana.

Stróżne, danina na utrzymanie straży zamkowej.

Stróżyć, stróżować, być stróżem. S. się, strzec się, wystrzegać się (S. się czego).

Struchlało w stanie struchlałym, struchlawszy (stał s.).

Struchleć, zwątleć, zemdleć, osłabnąć.

Struć, zmarnować, strawić, zmarnotrawić. S. się, (o brzemiennej) pozbyć się płodu przez rozmyślne otrucie go.

Strudna, nie łatwo, nie bez trudu, przytrudno.

Strudzenie, trud, fatyga.

Strudzić, 1) skrępować, spętać (S. nogi pętem); 2) powściągnąć, ukrócić (S. hardość czyją).

Strug, struh, galar, gabar.

Struga, koryto, łożysko dla wody.

Strugacz, ten, co struże; rzeźbiarz, snycerz.

Strugać, 1) rzeźbić, rytować, rznąć; 2) nadużywać, wyzyskiwać (S. wolność); 3) ciec strugą, ciurczeć.

Strugadlny, tyczący się strugania (warsztat S.).

Strugałek, strugałka, figura wystrugana, rzeźba.

Struh, p. Strug.

Strukać, (o żórawiu) krerać.

Strum, wole u gardła.

Strumienny, 1) tyczący się strumienia; 2) pełen strumieni, obfity w strumienie.

Struny, (licz. mn.) lira.

Strupiastny, p. Strupliwy.

Strupliwy, strupiastny, [594]pełen strupów, okryty strupami, strupiasty.

Strusia, miano psa gończego.

Strusowaty, buchasty, suty (kłos s.).

Struż, struganie (nie stolarskiej struży).

Strużek, strużka.

Strwagać, strwogać, strwożyć.

Strych, 1) gdy statek uwięźnie, flisacy na S. biją = wprost usiłują płynąć; 2) sposób, tryb (ubierać się kozackim strychem; postępować, pisać jednym strychem); 3) albo strysz, żebrak, dziad; 4) piętro, kondygnacja (wstąpić na wyższy S. domu).

Strycha, klej garbarski.

Strychnat, gęsty ścieg nawskróś.

Strychnąć po czem = przelecieć, przesunąć się, musnąć (kula strychnęła po głowie).

Strychować, sztrychować, 1) ścinać strychulcem do równości z brzegami miary; 2) S. sukno = wyznaczać na nie cenę, taksować je; 3) strzelając zmiatać, razić z boku; 4) S. oczami = przeszywać oczami, oglądać; 5) przebiegać, penetrować, prześledzić; 6) garnąć, tu i owdzie zawadzać (rybak po wodzie wędą strychuje); 7) zarabiać kreskami (S. na mapie rów, jeśli jest napełniony wodą); 8) S. żagle = spuszczać żagle.

Strychowny, poziomy, horyzontalny.

Strycz, stryczek, stryj.

Stryczek, 1) stryczki = pęta, sidła; 2) p. Strycz.

Stryczny, stryjeczny.

Stryfiasty, strefisty, strefowany, pełen stref.

Stryj, stryk, 1) stary S. = brat dziadka czyjego; starszy S. = brat pradziadka, przestryjec; 2) bać się stryja = bać się strofowania; 3) (u flisaków) wiatr.

Stryjec, bratanek.

Stryk, p. Stryj.

Strykowina, majątek po stryju.

[595]Strynożyć, strzynożyć, strzenożyć, sternożyć, skrępować (np. koniowi) trzy nogi (S. trzech jeńców).

Strysz, p. Strych.

Stryszek, zdrobniałe od strych.

Strzałochybki, szybki, bystry jak strzała.

Strzaskawica, trzaskawica, trzask, trzaskanie; grzmot, piorun.

Strząpie, strzępy, gałgany, szmaty.

Strząść co czym, 1) potrząsnąć, posypać, poprószyć (stół strzęsiono fijołkami); 2) upstrzyć, nastrzępić (S. mowę łagodnemi słowy).

Strzec, strzegać, 1) czego = przestrzegać, zachowywać co; stać o co, dbać o co, szukać czego, dążyć do czego (S. miary we wszystkim; S. więcej powagi niż pożytku); 2) S. słowa = dotrzymywać, dochowywać; 3) S. na kogo, na co = czatować, dybać, czyhać. S. się czym = brać z czego przestrogę dla siebie.

Strzecha, 1) sień; namiot; 2) albo strzesza, wszelki dach.

Strzechsten, kamień probierczy.

Strzeć, zetrzeć.

Strzegać, p. Strzec.

Strzekać, strzykać.

Strzelanie, strzelenie, strzał (na dwoje, troje S.; na S. z działa cofniemy się).

Strzelba, 1) strzelanie, strzelanina; 2) ogół broni palnej. Mała S. = broń palna ręczna. Wielka S. = działa, armaty; artylerja.

Strzelbiszcze, teren strzelania.

Strzelbmajster, strzelbmistrz, rzemieślnik robiący strzelby, puszkarz.

Strzelbmajstrowski, strzelbmistrzowski, tyczący się strzelbmajstra, puszkarski.

Strzelbmistrz, p. Strzelbmajster.

Strzelbmistrzowski, p. Strzelbmajstrowski.

[596]Strzelbny, tyczący się strzelby; strzelniczy (proch S.).

Strzelczy, tyczący się strzelców; strzelcza ręka = doniosłość pocisku, oddalenie na strzał.

Strzelczyna, kobieta-strzelec (S. Djana).

Strzele (zbiorowo) strzały.

Strzelenie, p. Strzelanie.

Strzelica, strzałka u kopyta końskiego.

Strzelisko, strzelanie, strzelanina.

Strzelny, tyczący się strzały (żeleźce strzelne).

Strzemię, 1) wstępować w czyje S. = wstępować w czyje ślady, naśladować go; w cnotliwe S. wkroczyć = wejść na prawą drogę; w cudze S. wstępować = wdzierać się w cudzą własność; 2) S. u pojazdu = stopień.

Strzenożyć, p. Strynożyć.

Strzesktać, p. Stresktać.

Strzestać, p. Stresktać.

Strzesza, p. Strzecha; wierzch.

Strzeźwić, strzeźwiać, wytrzeźwić, ocucić.

Strzeż p. Strzyż.

Strzeżoga, p. SrzeżogaŚrzeżoga.

Strzeżopraw, p. Prawostrzeżca.

Strzępić, 1) S. głos = śpiewać trelami, trelować; 2) S. mowę = upiększać obłudnie.

Strznadel, strzynadl, trznadel.

Strzoczka, zdrobniałe od Strzoka.

Strzoda, straż poranna.

Strzoka, p. Stroka.

Strzygać, strzydz od czasu do czasu.

Strzymać, nied. Strzymawać, 1) wstrzymać; 2) objąć, zmieścić (okręt ledwie strzymał ładunek z dwóch okrętów); 3) dotrzymać, dochować (S. wiarę, słowo, przysięgę). Strzymać się, wstrzymać się.

Strzymale, strzymawale, strzymięźliwie, wstrzemięźliwie.

Strzymałość, strzymawałość, strzymięźliwość, wstrzemięźliwość.

Strzymały, strzymawały, [597] strzymięźliwy, wstrzemięźliwy.

Strzymawać, p. Strzymać.

Strzymawale, p. Strzymale.

Strzymawałość, p. Strzymałość.

Strzymięźliwość, p. Strzymałość.

Strzymięźliwy, p. Strzymały.

Strzynadl, p. Strznadel.

Strzynożyć, p. Strynożyć.

Strzyż, strzeż, strzyżyk, strzyżek, mały ptak podobny do królika.

Strzyżek, p. Strzyż.

Strzyżeniec, 1) ten, co ma włosy ostrzyżone; 2) włosy ostrzyżone.

Strzyżega, p. Śrzeżoga.

Strzyżyk, p. Strzyż.

Stuba, sztuba; izba audjencjonalna, trybunalska.

Stuciec, p. Sztuciec.

Stuć, p. Sztuciec.

Studnica, studnia; źródło, krynica.

Studniczysko, studnisko, dół nad studnią, cysterna.

Studnisko, p. Studniczysko.

Studować, studjować.

Studzienki, grzbiet, plecy, łopatki (stawiać bańki na studzienkach).

Stukfark, robota składana; sztukaterja.

Stuła, chusta, rańtuch.

Stumiec, kamieniarz, rzeźbiarz kamienny.

Stupek, zbir, oprawca, ceklarz.

Stupurczyć się, kokoszyć się, pysznić się, nadymać się.

Sturarstwo, robota sturarza, partactwo, fuszerka.

Sturarz, partacz, fuszer.

Sturknąć, szturknąć, stursnąć, szturchnąć.

Sturmak, p. Szturmak.

Stursacz, ten, co szturcha.

Stursać, szturchać.

Stursnąć, p. Sturknąć.

Stus, p. Sztos.

Stwardziewać, twardnąć.

Stwierdzać, 1) wzmacniać, zatwierdzać, potwierdzać, konfirmować (S. kogo na urzędzie; S. dokument); 2) [598]utrwalać, zasilać (wiatry północne stwierdzają śniegi).

Stwierdzenie, sklepienie niebieskie, firmament.

Stwierdzić, stwirdzić, sćwirdzić, stwardzić, zrobić twardym.

Stwirdzić, pp. Stwierdzić.

Stwolim, p. Stoliman.

Stwolimka, stwolinica, olbrzymka.

Stwolin, p. Stoliman.

Stwolinica, p. Stwolimka.

Stwora, 1) potwór, potwora; 2) sforność, zgodność, harmonja.

Stworność, artyzm, zręczność, udatność, kunszt.

Stworny, 1) sforny, zgodny; 2) stworzony, naturalny.

Stworzec, stwórca.

Stworzenny, stwórczy, mający moc stwarzania, twórczy.

Stworzysty, którego można stworzyć.

Stwójbytność, swój byt; własna natura, istota.

Stwórczy, p. Stworzenny.

Stychar, rodzaj alby kolorowej subdyjakonów prawosławnych.

Stychiera, hymn poranny lub nieszporny u prawosławnych.

Stychowna, pewna pieśń nieszporna u prawosławnych.

Stychwaser, p. Sztychwaser.

Styczeć, zetknąć.

Styć, utyć.

Stydnąć, stygnąć.

Stydzić, wstydzić.

Styg, czapka, kołpak.

Stygar, stygier, sygor, sztygar.

Stygier, p. Stygar.

Stykać: Bóg cię stykaj! = idź z Bogiem! niech cię ma Bóg w swej opiece.

Stylać, p. Sztylać.

Stylus, styl do pisania.

Styma, poważanie, cześć.

Stymulować, podniecać, przynaglać.

Styndar, p. Standur.

Stypny, tyczący się stypy.

Stypsel, zatyczka.

Stypułek, źdźbło.

Styrać, zużyć, podniszczyć (S. broń). [599]Styrczeć, p. Storczyć.

Styrczyć, p. Storczyć.

Styrk, p. Stark.

Styrkać się, potykać się, utykać.

Styrman, szterman, styrnik, sztyrnik, szternik, sternik.

Styrocić się, zedrzeć się.

Stysk, utyskiwanie, żale.

Styskać, styskować, utyskiwać, żalić się.

Styskliwy, utyskujący wciąż, pełen skarg, żalów.

Styskować, 1) p. Styskać; 2) S. sobie = przykrzyć sobie; obrzydzać, zohydzać sobie; 3) uczuwać mdłości, mieć nudności (od trochy wina nie będziesz styskował). S. się, zbrzydnąć, znudzić się, obmierznąć.

Stywa, istyk, kozica, kij osadzony w żelazo, którym z lemiesza ziemię zgarniają.

Subdelegat, komornik sądowy.

Subet, szubet, śpisk, letarg, śpiączka.

Submitować się, sumitować się, tłómaczyć się, usprawiedliwiać się.

Subministracja, podstawienie.

Subministrować, 1) S. kogo, co = podstawić zamiast kogo, czego; 2) dostarczać.

Subordynacja, współudział, uczestnictwo.

Subordynat, wspólnik, współuczestnik.

Subordynować, podporządkować; poddawać pod czyje zwierzchnictwo, uzależniać.

Subornować kogo na co = nastroić, usposobić do czego.

Substancja, mienie, majątek.

Substancyjka, skromna, mała substancja, niewielki mająteczek.

Substrakcja, substrukcja, podwalina, fundament, grant.

Subsystencja, utrzymanie, środki utrzymania.

Subtelniczek, delikacik, niewieściuch.

Subtelnieć, stawać się [600]subtelnym, cieńczeć, delikatnieć.

Subtelniś, człowiek subtelny w dowodzeniach, w badaniach, pedant.

Subtelniuczki, bardzo subtelny.

Subtelność, subtylność, cienkość, delikatność (ledwie nie puknie od wielkiej subtelności).

Subtelny, subtylny, cienki, delikatny.

Subtrakcja, odejmowanie, odciąganie, odtrącanie, ujmowanie.

Subtylność, p. Subtelność.

Subtylny, p. Subtelny.

Sucha, susza, ląd.

Suchedni, 1) kwartał; 2) albo suchedniowe zapłata kwartalna.

Suchedniarz, rzemieślnik nie spłacony jeszcze na majstra, obowiązany wnosić opłatę do cechu co kwartał.

Suchedniowy, tyczący się suchych dni, kwartalny.

Sucho: 1) S. jeść = suszyć; 2) S. nie zje = bez łez, nie płacząc; 3) susza, posucha (wracają się sucha; czynili S. lub deszcz).

Suchobolny, artretyczny.

Suchobólność dna, artretyzm.

Suchomelszczyzna, czynsz z wiatraków i młynów konnych i ręcznych.

Suchomokry, w połowie suchy, w połowie mokry (rok S. = przepadzisty).

Suchooki, niełatwy do płaczu.

Suchoręż, gałąź uschła, susz.

Suchota, 1) suchoty (choroba); 2) suszenie, post suchy.

Suchotniarka, kobieta-suchotniarz.

Suchotniarz, ten, co bije pokryjomu bydło, nie opłacając podatku, i sprzedaje mięso.

Suchowietrzyca, susza, powietrze suche.

Suchowodny, ziemnowodny (bóbr S.).

Suchożylny, nerwowy (maść suchożylna).

Suchożyła, nerw.

[601]Suchy, 1) S. ból = artretyzm, dna; 2) S. ból w nogach = podagra; 3) sucha żyła, sucha cięciwa, sucha struna = nerw; 4) niepłodny, bezdzietny (suche małżeństwo); 5) S. post = suszenie, poszczenie o suchej strawie; 6) sucha msza = bez komunji.

Suć, 1) sypać; 2) co czem = obsypywać, wysadzać, sadzić, kameryzować (S. suknię perłami).

Sudan, gienerał wojsk kalifa.

Sudamny, p. Sudanny.

Sudanny, sudamny, długi, wysmukły; zgrabny, udatny, kształtny, szykowny.

Sudenny, tyczący się sudna, łodziowy (most S. = łyżwowy).

Sudno, (lm. sudny) łódź, bat, czółno.

Sudzina, wielkie naczynie, fasa, kufa (S. na piwo).

Suficjencja, obfitość, dostatek, mnóstwo; zapasy obfite.

Sufleta, szufleta, sufler teatralny.

Sufragator, współgłosujący, współobierca, współelektor.

Sufragjum, kreska przychylna, głos przychylny przy wotowaniu.

Sufryn, suweren (moneta).

Suja, szuja, szubrawiec.

Sukkub, zły duch, jeden z rozmaitych djabłów talmudycznych.

Sukniany, sukienny.

Sukniozdzierca, złodziej, opryszek.

Suknowiec, mól.

Sukrowica, sukrwica, ropa krwawa, posoka, otok.

Sukrwica, p. Sukrowica.

Sulaty, sulejaty, obuwie pilśniowe.

Sulica, włócznia, rohatyna.

Suma, torba, worek.

Sumnienie, sąmnienie, samnienie, sądnienie, 1) sumienie; 2) skrupuł, wyrzut sumienia.

Sumnienny, sumienny.

Sumnisty, sumienny, prawy, szczery.

[602]Sumułka, mała suma, sumka (S. czego, króciuchna treść).

Suna, sundak, sunka, sumka, szumka, sakwa, torba, worek skórzany, łagiew rzemienna.

Sunąć, sypnąć.

Sundak, p. Suna.

Sumka, 1) kieszeń, woreczek, sakwa; 2) p. Suna.

Sunka, p. Suna.

Supa, zupa.

Supan, żupan.

Supanja, żupanja.

Supeditować, dostarczać, posiłkować, przychodzić w sukurs.

Superfajn, p. Superfin.

Superfajnowy, p. Superfinowy.

Superfin, superfajn, rzecz zrobiona z przedniego srebra (fajnu).

Superfinowy, superfajnowy, tyczący się superfinu, z niego zrobiony.

Superoksyd, nadtlenek.

Supersedować, zaprzestać, zaniechać, odstąpić.

Suplement, zasiłek, pomoc; posiłki wojskowe.

Suplementować, zasilać, pomagać, ratować, opatrywać.

Suplika, petycja.

Supozycja na kogo = podejrzenie, poszlaka.

Supryma, część wierzchnia.

Surczeć, surczyć, szeleścić (S. skrzydłami).

Surmować, grać na surmie.

Surnat, sublimat.

Surogacja, p. Surogatorja.

Surogator, zastępca starosty grodzkiego.

Surogatorja, surogacja, urząd surogatora.

Surowić, robić surowym. S. się, surowieć.

Surowie, surowo.

Surowy: drzewo surowe albo nie dziane = drzewo, na którym nie urządzono barci, ale zdatne do roboty bartnej.

Surundży, nieodm. pstra chustka turecka.

Susceptanctwo, czynność, obowiązki, rola susceptanta.

[603]Susceptant, pomocnik rejenta, adwokata, dependent.

Suspica, zboże mieszane.

Suspicja, podejrzenie.

Suspikować o kim = podejrzewać kogo; przypuszczać, domyślać się.

Sustencja, p. Sustentacja.

Sustentacja, sustencja, wyżywienie, utrzymanie.

Sustentować, utrzymywać, żywić.

Susza: Siedzieć na suszy (u pijaków) = nie mieć co pić.

Suszać, suszyć, od czasu do czasu (= pościć o suchych potrawach).

Suszalny, suszarny, tyczący się suszarni, służący do suszenia.

Suszarny, p. Suszalny.

Suszfałki, suszwałki, szuszfałki, nici wystrzępione i wypadające z płótna, strzępy.

Suszki, suche konopie, płoskonki, które nasienia nie mają.

Susznia, suszarnia.

Suszwałki, p. Suszfałki.

Suszyć kogo więzieniem = nędzić, dręczyć, trapić.

Sutanny, 1) tyczący się sutanny (rękaw S.); 2) ubrany w sutannę (doktór S. = w todze); 3) S. jedwab = kręcony.

Sutek, sytek, sutka, cycek, brodawka piersiowa.

Sutka, p. Sutek.

Suty, sypany, obsypany.

Suwałka, utarczka tatarska.

Swacić, swatać.

Swacyrba, opłata weselna.

Swad, p. Swadźba.

Swada, zwada.

Swadka, zdrobniałe od Swada.

Swadliwy, zwadliwy.

Swadźba, swad, wesele, gody małżeńskie.

Swadźbić się, wstępować w związki małżeńskie; iść za mąż.

Swak, szwak, 1) szwagier; 2) rywal, współzalotnik.

Swakowstwo, 1) [604]szwagrostwo; 2) rywalizacja w miłości, współzalotnictwo.

Swamyślny, zdolny do samodzielnego myślenia.

Swarliwy, sporny, będący przyczyną sporu (przyjąć nie chciał swarliwego miejsca).

Swarnia, miejsce swarów, kłótni.

Swarorodny, rodzący swary (swarorodna niezgoda).

Swarszlowy, p. Szwarclowy.

Swat, 1) jechać w swaty = na zwiady, na prześpiegi; 2) wyjeżdżać przed swaty = chcieć być mędrszym od starszych; 3) współzalotnik, rywal, gach; 4) swaty = zapusty, czas kojarzenia małżeństw.

Swata, swatka.

Swatowny, tyczący się swatania, zajmujący się swataniem.

Swawola, 1) albo swowola, samowola, wolność; 2) albo swowoleństwo, absolutność, arbitralność; 3) S., swowola, swowolność, swowoleństwo, rozpusta, nierząd, wyuzdanie; 4) albo swawoleństwo, anarchja; 5) kupa swawolnych ludzi.

Swawolać, swowolać, swywolać, swawolować, swywolować, stawać się swawolnym.

Swawoleniec, swywolniczek, człowiek swawolny, zbytnik, anarchista.

Swawoleństwo, p. Swawola.

Swawolować, p. Swawolać.

Swądnieć, swędnieć, 1) wydawać z siebie swąd, swędzić; 2) śmierdzieć, cuchnąć.

Swestka, szwestka, szczwaczka, śliwka węgierska, węgierka.

Swędnieć, p. Swądnieć.

Swędra, 1) zmaza, plama, nieczystość; 2) bieda, nieszczęście; 3) plugawiec, smród, gnojek.

Swędrać się, szwendać się, włóczyć się, wałęsać się.

[605]Swędziwy, swiędliwy, swiędziwy, łachotliwy, łechciwy.

Swierzchowany, swirzchowany, 1) doskonały (S. człowiek); 2) najwyższy (S. Bóg).

Swiędliwy, p. Swędziwy.

Swiędziwy, p. Swędziwy.

Swnu, zewnątrz.

Swoboda, słoboda, świeboda, swobodka, słobodka, 1) powodzenie, pomyślność; 2) szczodrość, hojność, szczodrobliwość.

Swobodka, p. Swoboda.

Swobodnik, niezależnie myślący, człowiek wolnomyślny, liberał.

Swobodny, świebodny, 1) dziedziczny (S. pan na Wartemberku); 2) hojny, szczodry, szczodrobliwy.

Swobodyniec, rozpasany Bachus.

Swobodzić, oswobadzać, wyswobadzać, wyzwalać, zwalniać; pozbawiać kłopotu (siebie zawodzi, kto drugiego swobodzi, ręcząc zań).

Swod, jednacz, pojednawca.

Swoić, 1) kogo z czym = oswajać, otrzaskiwać, 2) przywłaszczać sobie.

Swoik, swojerz, szlafrok, kitel letni kobiecy.

Swoja, swa, 1) swoja strona (rozpierzchnęli się każdy w swą; każdy w swą ciągnieciągnie); 2) swoja kolejka, swój kieliszek (proszę na swoją).

Swojesz, p. Swoik.

Swojski, 1) swój własny; 2) S. dla kogo = zwykły, zwyczajny, oklepany. Po swojsku = po swojemu, po staremu, jak zwyczajnie.

Swojszczeć, stawać się swojskim, obłaskawiać się.

Swora, sfora, zwora, zgodne połączenie, zgodna para (przyjaźń z szczerością w jednej sworze). Idzie to po sworze = zgodnie.

Sworować, 1) brać (ogary) na sworę; 2) albo sforyć = spoić, sprządz, [606]złączyć, połączyć co z czem, wcielić co do czego (Litwę i Polskę w jedno państwo sworował); 3) szata sworowana = zszywana.

Swowolać, p. Swawolać.

Swowolny, swawolny.

Swszytki, wszystek.

Swywolać, p. Swawolać.

Swywolniczek, p. Swawoleniec.

Swywolować, p. Swawolać.

Sybalec, szybalec, szybał, szybała, oszust.

Sybior, Syberja.

Syc, zaś.

Sycera, szekar, szechar, trunek upajający.

Sycić, 1) tuczyć (S. ciało); 2) nasycać.

Syciuchny, syciuteńki, zdrobn. od syty.

Syczeć, sykać, syknąć, sarkać, narzekać.

Sygilacja, p. Sygilata.

Sygilata, sygilacja, pieczętowanie, stemplowanie.

Sygnifikatorja, wskazówka.

Sygnota, kapłan-poseł krywe-krywejty, opatrzony w laskę na znak pełnomocnictwa wielkiego kapłana.

Sygor, sztygar.

Sykać, p. Syczeć.

Syknąć, p. Syczeć.

Sykofancja, obłuda, zdrada.

Sykofant, sykofanta, oszczerca, obłudnik, szalbierz, zdrajca.

Syłać, posyłać od czasu do czasu.

Symbolum, symbol.

Symfonał, zdrob. symfonalik, starożytne narzędzie muzyczne.

Symilować, udawać, symulować.

Syn koronny = obywatel kraju, szlachcic.

Syniec, syn, synalek.

Synodopiśca, pisarz, dziejopis synodalny.

Synogardlica, sinogardlica, sinogarlica, synogarlica.

Synojedzca, pożeracz dzieci (Saturn S.).

Synojedztwo, dzieciożerstwo.

Synonima, słownik.

Synowcewy, synowcowy.

[607]Synowskie, po synowsku.

Synowy, synowski.

Syntaksa, p. Syntaktyka.

Syntaktyka, syntaksa, klasa w dawnych szkołach polskich, w której uczono składni.

Syp, szyp, strzała.

Sypień, naczynie do przesypywania lub przelewania, czerpak, lejek.

Sypka, miara zboża jako danina.

Sypnieć, p. Sipnieć^[9].

Syrbak, serb, muzyk grający na serbach (p. Serb).

Syroctwo, sieroctwo.

Syrotny, sierocy.

Syrowatka, serwatka.

Syt, syty (jadłem do syta).

Syta, miód rozcieńczony w wodzie.

Sygor, p. Stygar.

Sytek, p. Sutek.

Sytnieć, stawać się sytnym.

Sytność, tłustość, tusza, cielistość, mięsistość (co zje w S. mu idzie = na pożytek ciału, służy mu).

Sytny, p. Syty.

Syty, sytny, 1) tuczny, tłusty, spasły, karmny; 2) sprawiający przesyt (każda rzecz na tym świecie syta).

Szabelnia, fabryka, w której wyrabiają głównie do szabel.

Szabeltas, kaleta wisząca u pasa szabelnego.

Szabeltaszno, szabeltaśno, z szabeltasem, z szabeltasami (młódź do nauk z dostatkami oddawają, bławatno, pierno, kowano, S.).

Szabeltaśno, p. Szabeltaszno.

Szabla: wieprz dziki psa wali krzywą szablą = kłem.

Szablonoszec, ten, co nosi szablę.

Szach, jeden z kamieni, któremi grają w szachy.

Szachor, cukier.

Szachowniczy, tyczący się szachownicy (szachownicze rozsadze drzew).

[608]Szacić, ubierać w szaty.

Szacować, 1) kogo = nicować, krytykować; 2) sądzić (S. z pozoru); 3) S. czem = uważać za co, mieć za co (wielkiem nieszczęściem szacuje).

Szacowniczy, cenzura (urząd w Rzymie).

Szacownik, 1) p. Szacunkarz; 2) czciciel, wielbiciel.

Szacunek, szacunk, 1) wartość, cena (S. długów = suma, obrachunek długów); 2) popis, konskrypcja, zarządzenie poboru; 3) krytyka złośliwa, obmowa, oszczerstwo, nicowanie.

Szacunk, p. Szacunek.

Szacunkarz, szacownik, 1) taksator; 2) ten, co strofuje, cenzor, instygator (S. obyczaje strofuje); 3) krytyk złośliwy, obmówca, oszczerca.

Szadawy, popielaty.

Szadras, płaski sznurek szmuklerski, na obie strony jednakowy, robiony na klockach.

Szadzić, szedzić, szędzić, okrywać sadzią, szronem; okrywać siwizną.

Szadzieć, szedzieć, 1) okrywać się szronem; 2) siwieć.

Szadź, sadź, szron.

Szafar, szafarz.

Szafarnia, spiżarnia.

Szafarować, być szafarzem.

Szafarowanie, p. Szafarstwo.

Szafarstwo, szafarowanie, 1) gospodarstwo szafarskie; gospodarność, rządność, ekonomja; 2) zawiadywanie, zarząd (Farao polecił Józefowi swe S.).

Szafelin, p. Szefelin.

Szafelnik, szefelnik, żołnierz uzbrojony w szafelin.

Szafjan, safjan.

Szafjanowy, safianowy.

Szafować, 1) dostarczać, dawać, przynosić, produkować (S. więźniowi broni, pieniądze robotnikom za robotę; kraj ten obficie szafuje [609]piwo, wełnę, sukno = wydaje; S. wieczerzę; wschodnim krajom szafowali towary; S. do Gdańska (zboże) = spuszczać); 2) rządzić, rozporządzać (zdrowiem i sercem mojem szafuje; szczęściem Bóg szafuje; pieniądz wszystko szafuje; S. z sobą = rozporządzać sobą); 3) S. oczyma = rzucać, spoglądać.

Szafranić, zaprawiać, farbować szafranem, żółcić.

Szafraniec, kupiec węgierski rozwożący po wsiach między innemi szafran.

Szafranny, szafranowy.

Szafunk, 1) szafunek; 2) władanie, kierownictwo (dać komu co w S.); 3) władać swym szafunkiem = być panem swej woli.

Szafunt, szyfunt, waga = 331 do 400 funtów.

Szaja, saja, cienka materyjka włoska.

Szak, siak (ni tak, ni S.).

Szala, równowaga, balans.

Szalać, szaleć.

Szalawary, 1) p. Szarawary; 2) ubranie obszerne, buchaste.

Szalbierskie, po szalbiersku.

Szaleność, szaloność, szaleństwo.

Szalić, 1) S. kogo, co, kim, czem = czynić szalonym, nabawiać szaleństwa; 2) kogo = mamić, oszukiwać.

Szalm, psalm.

Szaloność, p. Szaleność.

Szalony, warjat, furjat (szpital szalonych).

Szaltarz, psałterz.

Szałamacha, p. SałamachaSałamacha.

Szałamaja, gatunek piszczałki.

Szałaputać, postępować jak szałaput.

Szałasz, sałasz, szałasszałas.

Szałaśnica, kobieta szalejąca, awanturnica.

Szałsa, p. Salsa.

Szałsza, p. Salsa.

Szambran, gatunek sukni z bogatej materji.

[610]Szamerlan, gatunek stroju kobiecego.

Szamerluk, gatunek stroju.

Szamlot, kamlot.

Szamota, szomota, szemota, szamotanie, szarpanina.

Szampanata, p. Spampanata.

SampierzSzampierz, p. Sąpierz.

Szamski, damasceński (głównia szamska).

Szancknecht, szańcownik, prosty kopacz szańców.

Szanckopnik, podkopnik.

Szancmajster, przełożony szancknechtów.

Szanek, miara objętości.

Szaniec, szańc, 1) stawka w grze (na S. wielki sadził = dawał wielką stawkę); 2) cel, meta, kres (do szańca kogo uprzedzić); 3) szańca swego powetować = od zyskaćodzyskać stratę; 4) na S. komu co dać = odżałować mu co, nie żałować mu; 5) jaw; wolne pole (zamysły tajemne na S. wyrzucili; dyskurs wolny ma S. na wszystko).

Szankr, szankier (choroba).

Szanować, 1) oszczędnie używać, oszczędzać (S. szczęścia); 2) źle S. = znieważać, lżyć; 3) czcić (S. kogo biesiadą).

Szanowity, szanowny, czcigodny.

Szanowny, szanujący, dbały, oszczędny.

Szańc, p. Szaniec, (w S. złożyć, na S. stawić, kłaść = wystawiać na niebezpieczeństwo, na sztych.

Szańcować drabiny przy szturmie = przystawiać je do murów. S. się, 1) przybliżać się, podmykać się (S. się ku nieprzyjacielom; k niej z ustami się szańcuje); 2) spuszczać się, opadać (k ziemi się szańcuje = przypada; woda na dół się szańcuje); 3) szczęścić się, wieść się, powodzić się, iść po myśli.

Szańcownik, 1) p. [611] Szancknecht; 2) żołnierz broniący szańców.

Szapiel, głuptas.

Szar, 1) szereg dachówek, rząd gontów (gonty oblatują szarami z dachu); 2) przestrzeń powietrzna.

Szara, p. Siara^[20].

Szarafan, rodzaj sukni kobiecej.

Szaraj, p. Saraj^[9].

Szaranek, karpik młody do zarybienia stawu.

Szarańczę, p. Szarańczyk.

Szarańczyk, szarańczę, młode szarańczy.

Szarasy, szarawy.

Szarbach, p. Szarboch.

Szarboch, szarbach, szorboch, schorbuk, szkorbut (choroba).

Szarek, 1) człowiek licho ubrany, szerepetka, obdartus; 2) pies szary.

Szarga, 1) szaruga, słota; 2) S. morska = burza morska.

Szargant, szargart, szargarz, kat, oprawca.

Szargart, p. Szargant.

Szargarz, p. Szargant.

Szargnąć, targnąć, szarpnąć.

Szarkać, sarkać.

Szarki, obszarpańczy.

Szarknąć, 1) sarknąć; 2) S. z bólu = syknąć.

Szarletan, szarlatan.

Szarletanka, szarlatanka.

Szarłacić, 1) szkarłacić, powlekać szkarłatem; 2) ubierać w szkarłat.

Szarłacisko, zgrubiałe od Szarłat.

Szarłat, szkarłat.

Szarłatnawy, niezupełnie szkarłatny.

Szarłatnieć, stawać się szkarłatnym.

Szarłatnik, 1) ten, co farbuje na szkarłatno; 2) purpurat, kardynał.

Szarłatno chodzić = ubierać się w szkarłat.

Szarłatny, szarłatowy, szkarłatny.

Szarłatorodny, rodzący ślimaki szkarłatne.

Szarłatowy, p. Szarłatny.

Szarłookość, zaczerwienie oczu.

Szarmycel, 1) harc, [612]utarczka; 2) dysputa, spór, sprzeczka.

Szaropich, p. Szaropych.

Szaropych, ten, co się wzbija nad stan.

Szarota, szarość, szarzyzna.

Szarować ściany = tynkować na szaro, zanim się je obieli.

Szarpa, szarfa.

Szarpacki, tyczący się szarpacza (zamordował go ręką szarpacką = zbójecką, katowską).

Szarpacz, ten, co szarpie (S. rzeczypospolitej).

Szarpki, szparki, rączy.

Szarpny, szarpiący, prędki w porywaniu (ryś S.).

Szarpowy, szarfowy.

Szarsza, szerża, tkanina jedwabna jedwabnemi nićmi przetykana.

Szarszon, p. SzarszynSzarszyn.

Szarszyn, szarzun, szarszon, gatunek szabli, pałasza, szpady.

Szarucha, maść szara.

Szarwark, zamęt, tartas, rwetes, rozgardyjasz.

Szary: szara pycha = szpetna, nizka, czcza.

Szarza, szare sukno krajowe; sukmana z niego zrobiona.

Szarzać, wycierać, poniewierać, pomiatać, niszczyć (S. miłością, życiem, sumieniem = frymarczyć; S. fortunę i bogi = lekceważyć). S. się, wycierać się, poniewierać się, wycierać kąty.

Szarzun, p. Szarszyn.

Szarzyć się, 1) stawać się szarym; 2) zmierzchać się; 3) ukazywać się, niewyraźnie migotać, majaczeć.

Szarża, stopień wojskowy, ranga, godność, urząd.

Szastać, 1) chustę w wodzie = płókać; 2) głośno szeleścić; wydawać głos właściwy chróścielowi.

Szastka, dudka kościanakościana.

Szaszek, saszek, 1) błazen, figlarz, kuglarz; 2) gatunek psów.

Szaszkować, płaszczyć się, czołgać się przed kim.

Szaszor, 1) chrzęst, [613]szelest, lot szastający; 2) albo Saszor = latawiec dziecięcy z papieru; 3) gromada ciągnąca, huf, kupa (uszykowane w porządne szaszory, sznurem wędrują).

Szaszorzy, tyczący się szaszora.

Szaszułeczka, maleńka czasza.

Szataństwo zbiorowo: szatani (uwalniał od szataństwa opętanych).

Szatarnia, szatnica, szatownia, szatnia, garderoba.

Szatława, ciemnica, więzienie.

Szatnica, 1) p. Szatarnia; 2) garderobiana (służąca).

Szatniejszy, bogatsze szaty mający, strojniejszy.

Szatownia, p. Szatarnia.

Szatrzyć się, strzedz się, uważać, baczyć.

Szawiać, szamotać.

Szawka, szafka.

Szawłok, szawłuk, wór skórzany składany.

Szażuła, p. Szczeżuja.

Szcie, p. Ście.

Szczak, 1) ten, co szczy; 2) nocnik, urynał.

Szczałbatka, sczałbatka, czaszka głowy.

Szczawka, p. Szczkawka.

Szcząd, szcządek, szcząt, szczęt, szczątek, ślad, drobna pozostałość, reszta, ułamek czego (sprawiedliwości szczędu nie masz; z nich i S. nie został; S. czasu, narodu; zastępy do szczędu wybito).

Szcządek, p. Szcząd.

Szcząt, 1) p. Szcząd; 2) W S = nawskroś, ze szczętem, z gruntu, do gruntu (w S. pozabijał centaurów; wyspę wojować i wszcząt ją zepsować; w S. wyplenił; tron w S. złoty = z litego złota).

Szczebietać, szczepietać, szczebiotać.

Szczebietliwy, szczebietny, szczebrotliwy.

Szczebietny, p. Szczebietliwy.

Szczeblik, szczebelek.

Szczeblisty, pełen szczebli, zaopatrzony w szczeble.

[614]Szczebrzuch, 1) graty, sprzęty, naczynia domowe; 2) albo szczebrzucha, rodzaj ogrodowizny; 3) grot, ostrze strzały.

Szczeciany, szczeczny, tyczący się szczeciny.

Szczeciasty, szczecisty, szczecionoszy, pełen szczeciny, okryty szczeciną, szczeciniasty.

Szczecionoszy, p. Szczeciasty.

Szczeciowaty, szczecinowaty.

Szczecisty, p. Szczeciasty.

Szczeczek, p. Szczekarz.

Szczeczny, p. Szczeciany.

Szczeczuja, p. Szczeżuja.

Szczedrze, szczodrze.

Szczegielny, p. Szczególny.

Szczegotać, 1) p. Szczekotać; 2) wydawać głos właściwy sroce, skrzeczeć.

Szczególnie, pojedyńczo, po jednemu, samopas (chodzić S.).

Szczególny, szczegulny, szczegielny, 1) sam jeden, samiuteńki (sam S. został; chodzą szczególni = pojedyńczo, po jednemu, samopas); 2) prywatny; 3) jedyny (on jest S. do wyśpiegowania).

Szczegulny, p. Szczególny.

Szczeka, szczoka, szczęka.

Szczekarz, szczeczek, szczekacz.

Szczekaty, szczokaty, szczekliwy, skory do szczekania; pyskaty.

Szczekliwy, p. Szczekaty.

Szczekotać, szczegotać zębami = szczękać, kłapać, dzwonić.

Szczekotliwy, wrzaskliwy, krzykliwy.

Szczekuła, pies ustawicznie szczekający.

Szczelina, długa trzaska odłupana od czego.

Szczelinisty, pełen szczelin.

Szczeniec, szczeniak, szczenię.

Szczenięcy, tyczący się szczenięcia.

Szczepa, szczypa, szczapa, łupa drzewa.

[615]Szczepić, wrażać, wsadzać, wtykać.

Szczepie, zbior. drzewka szczepione.

Szczepietać, 1) p. Szczebietać; 2) seplunić.

Szczepiowiar, ten, co szczepi wiarę.

Szczepisty, p. Szczepki.

Szczepki, szczepny, szczepły, szczepisty, dający się szczepać, łupać, łupki.

Szczepły, p. Szczepki.

Szczepna pieczeń = krzyżowa pieczeń, krzyżówka.

Szczepnica, szczypnica, szczepnik, sad na szczepy, plantacja, płonnik.

Szczepnik, p. Szczepnica.

Szczepny, p. Szczepki.

Szczerbić, lżyć, znieważać, hańbić.

Szczerba, cios, raz, szkoda.

Szczerbina, szczerba.

Szczerkać, szczerkotać, szczyrkotać, 1) tryskać, ciurczeć; 2) szemrać, chrobotać, grzechotać.

Szczerkotać, p. Szczerkać.

Szczerość, czystość, brak przymieszki (S. narodu naruszona obcą krwią).

Szczerozimny, zupełnie zimny.

Szczerny, szczyrny, szczyry, szczery.

Szczerze, czysto, dokładnie, prawidłowo (cudze języki tak wymawiał S., że się zdumieli).

Szczerzyć komu nieprawdę = zadawać fałsz w oczy.

Szczesny, szczęstny, szczestny, szczęsny, szczęśliwy.

Szczestny, p. Szczesny.

Szczeszuja, p. Szczeżuja.

Szczeście, szczęście.

Szcześć, zwątleć, osłabnąć.

Szcześnić się, szczęścić się.

Szczeznąć, zginąć, zniknąć, przepaść.

Szczeżuja, szczeszuja, szczeczuja, szażuła, łuska twarda; skorupa żółwia.

Szczędliwy, p. Szczędny.

Szczędny, szczędliwy, szczędziwy, szczędzący, oszczędny.

[616]Szczędzić, ochraniać (S. duszę od skażenia).

Szczędziwy, p. Szczędny.

Szczęstny, p. Szczesny.

Szczęścić kogo, co = robić szczęśliwym, uszczęśliwiać, (o Bogu) błogosławić, darzyć.

Szczęście, dola, los, przypadek (złe S. = nieszczęście; S. pomyślne, przeciwne; na S. co opuścić = zdać na los szczęścia).

Szczęt, p. Szcząd.

Szczkać, p. Szczknąć.

Szczkanie, p. Szczkawka.

Szczkawka, 1) albo sczkawka, szczawka, szczkota, szczkanie, szczknienie, czkawka; 2) uraza, ohyda, obrzydzenie (nie będzie to ku szczkawce Panu).

Szczknąć, niedok. szczykać, 1) uszczknąć, skubnąć, urwać (S. kwiat); 2) czknąć, odezwać się czkawką; 3) zeszyć naprędce kilku ściegami.

Szczknienie, p. Szczkawka.

Szczkota, p. Szczkawka.

Szczmić, 1) kurczyć, ściągać (lek szczmiący); 2) oszczędzać, skąpić.

Szczmiel, trzmiel.

Szczobiot, szczebiot.

Szczodrak, chleb rozdawany ubogim na Trzech Króli.

Szczodroba, szczodrobliwość.

Szczodromietny, szczodrze rzucany.

Szczodry dzień = dzień Trzech Króli.

Szczoka, p. Szczeka.

Szczokaty, p. Szczekaty.

Szczołb, czerep, czaszka; łeb zwierzęcy.

Szczołgnąć się, p. Sczołgnąć się.

Szczotkasty, szczotkowaty.

Szczubać, szczubeć, szczypta.

Szczubeć, p. Szczubać.

Szczubiałka, szczublica, szczublę, szczublątko, mały, młody szczupaczek.

Szczubiel, szczupiel, szczuka, szczupak.

Szczublątko, p. Szczubiałka.

[617]Szczublę, p. SzczublałkaSzczubiałka.

Szczublica, p. Szczubiałka.

Szczubliczka, zdrob. od Szczublica.

Szczuczy, szczupaczy, szczupakowy.

Szczudłać, skakać na szczudłach.

Szczudłek, szczutek, byk, prztyczek (dać szczudłka w nos).

Szczudło, ten, co chodzi na szczudle.

Szczudłonogi, mający cienkie a długie nogi.

Szczuja, nazwa psa myśliwskiego.

Szczuka, p. Szczubiel; S. morska = wilk morski, szczupak morski.

Szczupać, p. Szczupnąć.

Szczupiel, p. Szczubiel.

Szczuplić, robić szczupłym, szczuplejszym, uszczuplać, umniejszać. S. się, obywać się, ograniczać się, kontentować się (S. się byle czem).

Szczupnąć, niedok. szczupać, dotknąć, pomacać, skubnąć.

Szczury, szczupły, cienki, chudy, subtelny.

Szczuwać, szczać często.

Szczwaczka, p. Swestka.

Szczwał, cwał (pęd, bieg).

Szczyciciel, obrońca.

Szczycić, ratować, ocalać, bronić.

Szczycić, 1) bronić, zasłaniać, chronić, zachowywać od czego; 2) zaszczycać, zdobić (krzyż ten herb szczyci). S. się czem = zasłaniać się, zastawiać się, wymawiać się.

Szczykacz, ten, co szczyka.

Szczykać, p. Szczyknąć^[21].

Szczypa, p. Szczepa.

Szczypać, kłóć, bość, dręczyć (sumienie go szczypie).

Szczypciążki, szczypczyki, kleszczyki.

Szczypka, 1) szczypanie, szczypnięcie; 2) szczypta.

Szczypkiem, dorywczo, tu i owdzie.

Szczypnica, p. Szczepnica.

Szczypotkany, [618]uszczypliwy, kostyczny, sarkastyczny (wiersz S.).

Szczyrbaty, szczerbaty.

Szczyrkotać, p. Szczerkać.

Szczyrnieć, sczernieć, zsinieć.

Szczyrny, p. Szczerny.

Szczyrwienieć, sczerwienieć.

Szczyry, p. Szczerny.

Szczystkliwość, oszczędność.

Szczyt, 1) tarcza, puklerz; 2) obrona, zasłona; 3) zaszczyt, chluba, ozdoba.

Szczytnik, 1) ten, co robi tarcze; 2) albo szczytonosz, szczytownik, żołnierz uzbrojony w tarczę.

Szczytonosz, p. Szczytnik.

Szczytownik, p. Szczytnik.

Szczyzoryk, scyzoryk.

Szechar, p. Sycera.

Szedłak, siodłak, sielanin, wieśniak.

Szedować, szejdować, rozkładać kruszec chemicznie dla oczyszczenia.

Szedwaser, kwas azotny, serwaser.

Szedwszy, szedłszy.

Szedzić, p. Szadzić.

Szedzieć, p. Szadzieć.

Szedziwy, szędziwy, sędziwy, siwy; stary.

Szedzizna, p. Sędzielizna.

Szefelin, szafelin, rodzaj długiej, cienkiej szpady.

Szefelnik, p. Szafelnik.

Szefergryn, gatunek kleju.

Szeftarz, rzemieślnik robiący okładki, obsadki, trzonki.

Szejdarz, szejdownik, ten co szejduje kruszce.

Szejdować, p. Szedować.

Szejdownik, p. Szejdarz.

Szek, sok.

Szekambet, gatunek czapraka z litej tkaniny.

Szekar, p. Sycera.

Szekierski koń p. Sekiel.

Szelągowe, szelążne, szelężne, opłata szelągowa, pobór szelągowy od trunków, czopowe.

Szelążkowaty, podobny do szelążka.

Szelążne, p. Szelągowe.

Szelbaki, p. Szelbąg.

[619]Szelbąg, szelbląg, szelbaki, (l. mn.) szafa kuchenna z rzędami na naczynia kuchenne.

Szelbląg, p. Szelbąg.

Szelestny, szeleszczący (skrzydła wężami szelestne).

Szelężysko, zgrub. od Szeląg.

Szelina, selina, gaj, bór, gęstwina.

Szelinarz, myśliwiec; próżniak, wałęsający się po szelinach.

Szelmsztuk, frantostwo, oszustwo.

Szemięga, ciemięga, niedołęga.

Szemka, gatunek tkaniny jedwabnej.

Szemla (= zemla) placek.

Szemota, p. Szamota.

Szemr, szmer, szelest.

Szemrliwy, skłonny do szemrania.

Szepc, gatunek piwa niemieckiego.

Szepieczący, szepietliwy, szepietlawy, szepleniący.

Szepielak, szepioł, szepleniuch, szepluń, szepiołka, szepiotka, ten, co szepluni.

Szepietlawy, p. Szepieczący.

Szepietliwy, p. Szepieczący.

Szepioł, p. Szepielak.

Szepiołka, p. Szepielak.

Szepiotka, 1) p. Szepielak; 2) p. Szeplunka.

Szepleniuch, p. Szepielak.

Szeplunka, szepiotka, kobieta szepleniąca.

Szepluń, p. Szepielak.

Szepszeląg, szepszeling, zapłata ławnikom z okazji sądzenia czyjej sprawy.

Szepszeling, 1) p. Szepszeląg; 2) zapłata przysiężnikom za świadectwo.

Szeptać się, szeptawać się, szeptać między sobą, naradzać się, zmawiać się.

Szeptarz, p. Szeptuch.

Szeptawać się, p. Szeptać się.

Szeptuch, szeptarz, ten co szepcze.

Szerbczyzna, p. Serebszczyzna.

[620]Szerebczyzna, p. Serebszczyzna.

Szerepczyzna, p. Serebszczyzna.

Szeręg, szereg.

Szerletan, szarlatan.

Szerm, szyrm, 1) machnięcie, cios, uderzenie bronią (jednym szermem głowę mu odciągł); 2) prostym szermem = po prostu.

Szermierska, szermirstwo, szyrmirstwo, sztuka szermierska, fechtunek.

Szermięga, siermięga.

Szermirstwo, p. Szermierska.

Szermować, szyrmować czem, 1) popisywać się; 2) wojować, żartować, igrać z czem.

Szeroce, szeroko.

Szeroki, szyroki: Z szerokiego serca = z otwartego serca.

Szerokolisty, mający liście szerokie, szerokolistny.

Szerokopleczy, mający plecy szerokie, pleczysty.

Szerstki, p. Szorstki^[22].

Szerz, szerza, szerokość.

Szerzyć się, szyrzyć się, puszyć się, rozbijać się, zadzierać nosa.

Szesny, szestny, zostający w stosunku jednego do sześciu.

Szestny, p. Szesny.

Szeszulinka, łupinka.

Szeszuła, łupina.

Sześciniedziałka, sześciniedziołka, sześćniedziałka, sześciniedzielnica, położnica.

Sześciniedzielnica, p. Sześciniedziałka.

Sześciniedziołka, p. Sześciniedziałka.

Sześciochórny, tyczący się sześciu chórów (śpiew S.)

Sześciopiór, buława.

Sześciora, jedna z sześciu części (rozkrawać pomarańczę w sześciorę).

Sześcioraczyć, dzielić na sześciorakie; pomnażać sześciorako.

Sześciorak, jęczmień rodzący ziarna sześcioma rządami.

Sześciorny, poszóstny, sześć razy powtórzony.

[621]Sześcioro, sześć (S. chleba).

Sześcioroskrzydlasty, sześcioroskrzydły, szóstoskrzydlasty, mający sześć skrzydeł (cherubin S.).

Sześcioroskrzydły, p. Sześcioroskrzydlasty.

Sześciory, sześcioraki.

Sześćdziesiątnica, niedziela w szóstym dziesiątku dni przed wielkanocą.

Sześćdziesiętny, 1) sześćdziesiątkrotny, sześćdziesiąt razy powtórzony; 2) sześćdziesiąty.

Sześćkrotny, sześciokrotny.

Sześćnaćcie, szesnaście.

Sześćniedziałka, p. Sześciniedziałka.

Sześćrzędy, z sześciu rzędów złożony (owies S.).

Sześćstopny, sześciostopowy.

Sześćwęgielny, sześćwęgiełny, sześciokątny.

Szewc, lin (ryba).

Szewluch, 1) człowiek do niczego, niezdara, ladaco; 2) albo szewlucha, szewluha, nędzna szkapa, wywłoka.

Szewlucha, p. Szewluch.

Szewluha, p. Szewluch.

Szędzić, p. Szadzić.

Szędziwy, p. Szedziwy.

Szfanel, rodzaj gry w karty.

Szkadłuba, p. Skała.

Szkałuba, p. Skała.

Szkapina, mięso ze szkapy, konina.

Szkaradość, szkarzadość, szkaradzieństwo.

Szkarady, skarady, szkaradny.

Szkaradzić, hańbić, kalać, sromocić, profanować (S. świętość).

Szkaradzie, szkaradnie.

Szkardasztwo, pobratymstwo, braterstwo, przyjaźń u Tatarów.

Szkarzadość, p. Szkaradość.

Szkarłupa, skorupa.

Szkielnia, śkielnia, huta szklana.

Szkielny, śkielny, szkleniczny, śkleniczny, tyczący się szkła, szklany (hutnik S.).

Szkleniczny, p. Szkielny.

[622]Szklnąć, szklnić, szklnić się, lśnić.

Szklnić, p. Szklnąć.

Szkłodziej, śkłodziej, ten, co robi szkło.

Szkłodziejny, śkłodziejny, przerabiający na szkło, szklący.

Szkłodziejstwo, śkłodziejstwo, fabrykacja szkła.

Szkłoródy = rodzina pierwiastków chemicznych, złożona z boru i krzemianu, hialogieny.

Szkoda, 1) na czyją szkodę = na czyj koszt, na czyj rachunek, na czyje ryzyko, na czyje konto; 2) należność, dług, o który szła sprawa w sądzie.

Szkodca, szkodźca, szkojca, szkodnik.

Szkodeczka, p. Szkódka.

Szkodnica, czarownica, wiedźma.

Szkodno, szkodliwie, ze szkodą.

Szkodny, przynoszący szkodę, krzywdzący, szkodliwy.

Szkodować, szkodzić kogo = czynić mu szkodę, krzywdzić go, przynosić mu uszczerbek.

Szkodzić, 1) S. kogo, komu, p. Szkodować (coby jej szkodziło 10 grzywien); 2) S. co = uszkadzać, psuć, niszczyć (nieprzyjaciel kraj szkodził).

Szkodzien, szkodliwy, szkodzący.

Szkodźca, p. Szkodca.

Szkofja, p. Skofja.

Szkojca, p. Szkodca.

Szkolastyk, p. Scholastyk.

Szkolnik, uczony, erudyta, literat.

Szkolski, szkolny, szkolarski.

Szkoła, 1) klasa szkolna; 2) lekcja; 3) nauka szkolna, uczenie się w szkole; 4) uczenie, nauczycielstwo, belferka.

Szkołować, uczyć się w szkole, studjować.

Szkoma, p. Skoma.

Szkopiec, p. Skopiec.

Szkorp, szkorpica, smok morski.

Szkorpica, p. Szkorp.

Szkorpjon, skorpjon.

Szkorpjonowy, tyczący się skorpjona.

[623]Szkorpowy, tyczący się szkorpa.

Szkort, nałożnica.

Szkortacja, szkortowanie, cudzołóstwo, porubstwo.

Szkortarz, szkortator, cudzołożnik.

Szkortowanie, p. Szkortacja.

Szkorzek, p. Skorzeń.

Szkot, skot, szot, 1) handlarz, kramarz, przekupień; 2) dawny grosz podwójny; grzywna; 3) gatunek kamlotu (S., materja szkotowa).

Szkotak, p. Skotak.

Szkotopas, p. Skotopas.

Szkotowy, 1) p. Szkot; 2) szkocki (sukno szkotowe).

Szkódka, szkodeczka, zdrob. od Szkoda.

Szkórłat, p. Skórłat.

Szkrupu- = skrupu- (-ł, — lat, — tnie, — tność, — tny).

Szkryba, p. Skryba.

Szkrypt, skrypt.

Szkrypturał, p. Skrypturał.

Szkud, szkut, skud (pieniądz włoski).

Szkudelny, p. Szkudlany.

Szkudełka, zdrob. od Szkudła.

Szkudełko, zdrob. od Szkudło.

Szkudlak, gwóźdź do przybijania gontów, gontal.

Szkudlany, szkudelny, szkudlny, gontowy (dach S.).

Szkudlarz, szkudłarz, ten, co robi gonty, co niemi kryje dachy, gonciarz.

Szkudlny, p. Szkudlany.

Szkudła, szkudło, gont.

Szkudłarz, p. Skudlarz.

Szkurłat, p. Skórłat.

Szkut, p. Szkud.

Szla, śla, szlija, szleja, szelka.

Szlachciwy, szlachecki, niegminny.

Szlachcić, 1) uszlachetniać, uzacniać; 2) gładzić, wygładzać (S. bliznę).

Szlachecka, rzecz godna szlachcica, sprawa szlachecka (kraść nie S.).

Szlacheckie, po szlachecku.

Szlachetnik, szlachcic, człowiek szlachetny, zacny.

[624]Szlachtarz, rzeźnik szlachtujący bydło.

Szlachtuń, szlachetka.

Szlad, ślad, 1) S. ciesielski = kreska, linja na drzewie zrobiona; 2) miara roli, łan.

Szladować, śladować, 1) gonić za śladem, tropić, śledzić; 2) S. czego = dochodzić, badać co.

Szladowanie, 1) rzeczownik od szladować; 2) śledztwo, indagacja.

Szladownik, śladownik, ten, co goni za śladem, co ściga kogo, goniec.

Szlaftrunk, picie na noc, do poduszki.

Szlag, p. Szlak.

Szlaga, sztaba, legar schodowy.

Szlak, ślak, 1) klatka na ptaki; 2) ślad, trop.

Szlakować, ślakować, śledzić, tropić; podpatrywać, dopatrywać się.

Szlakowny, szlakowany, 1) łatwy do wyśledzenia; 2) dający się wyśledzić; 3) poślakowany, podejrzany, posądzony.

Szlama, ślama, mada, grunt gliniasty.

Szlamić się, stawać się szlamowatym, pokrywać się szlamem (krosta szlami się).

Szlamonik, żaba.

Szlamowity, szlamisty, flegmisty.

Szlednik, ślednik, pies tropiący za śladem.

Szledzić, śledzić.

Szlemię, ślemię, drzewo, belka wpoprzek położona (S. u szubienicy).

Szlera, p. Ślera.

Szlęga, śmigownica.

Szlich, szlicht, ślich, tłuczone kawałki kruszcukruszcu.

Szlicht, p. Szlich.

Szlichta, p. Ślichta.

Szlichtować, ślichtować, krochmalić tkaninę dla sztywności po utkaniu.

Szlija, p. Szla.

Szlipa, ogon u sukni, tren.

Szlira, p. Ślera.

Szlochnąć, ślochnąć, zaszlochać.

Szlofarnia, szlutarnia, szlifiernia.

Szlompra, suknia kobieca za Augusta II-go.

[625]Szlostram, ślóstram, siostrzan (belka).

Szlósarz, ślusarz.

Szlufa, p. Ślifa.

Szlufarnia, p. Szlofarnia.

Szlufierka, szlifierka.

Szlufierz, szlufirz, ślufierz, szlifierz.

Szlufirski, ślifierski, szlifierski.

Szlufirz, p. Szlufierz.

Szlufować, ślufować, szlifować.

Szłapać się, wlec się, włóczyć się.

Szłapić, szarpać, targać.

Szłojrzowaty, p. Słojrzowaty.

Szłom, hełm.

Szłyk, słyk, kołpak, czapka futrzana stożkowata.

Szmaga, rodzaj łodzi nadbrzeżnej.

Szmalc, szmelc, szkliwo, emalja.

Szmalcować, emaljować.

Szmalcowny, emaljowany.

Smaragd, smarag, szmaragd.

Szmard, p. Smard.

Szmargnąć, szmergnąć, szmernąć, 1) zaszemrać, zachrobotać, zaszeleścić; 2) rzucić się dokąd, umknąć (gołąb szmargnął w krzaki); 3) machnąć, chrastnąć (S. pałką).

Szmelc, p. Szmalc.

Szmerać się, roić się, poruszać się z szelestem.

Szmergiel, szmyrgiel, szmermel (gatunek ognia sztucznego).

Szmerny, pełen szmeru, szemrzący (strumyk S.).

Szmigus, podarunek dawany kantorowi kościoła św. Jana w Warszawie w drugie święto wielkanocy.

Szmitnia, kuźnia.

Szmyrgiel, p. Szmergiel.

Sznicer, sznicerz, snycerz.

Sznicernia, pracownia snycerska.

Sznicerować, rzeźbić.

Sznicarski, sznicerski, snycerski.

Sznicerski, p. Sznicarski.

Sznicerstwo, snycerstwo.

Sznicerz, p. Sznicer.

Szniwaga, szynwaga.

Sznór, sznur.

[626]Sznórowadło, sznurowadło.

Sznórówka, sznurówka.

Sznórzysty, p. Sznurzysty.

Sznupek, uszczypnięcie, szczutek.

Sznura, 1) wstążka, binda (S. u czapki); 2) sznurek wędki.

Sznurkować, obszywać sznurkiem.

Sznurować, 1) krępować, obciskać (S. piersi koszulą); 2) S. mowę = upiększać, czynić sztuczną, przesadną. S. się = ciągnąć się sznurem, snuć się (rozmaite stany sznurują się po drodze życia).

Sznurzyć, (o żyle kruszcu) wić się, iść kręto, zmieniać kierunek.

Sznurzysty, sznórzysty, pełen sznurów.

Sznyper, narzędzie do puszczania krwi, rodzaj lancetu.

Sznypka, snopka, 1) szczypta (S. tabaki = niuch tabaki); 2) przytyk, przymówka, przycinek, słowo uszczypliwe.

Sznyprowy, tyczący się sznypra (trzaśnięcie sznyprowe).

Szocewica, soczka, szoczka, soczewica.

Szocewiczkowy, szoczany, soczany, tyczący się soczewicy, soczewiczny.

Szoczany, p. Szocewiczkowy.

Szoczka, p. Szocewica.

Szodzel, p. Sadzel; szankier.

Szolka, czarka, filiżanka.

Szołdra, 1) szynka; 2) świnia.

Szołecki, p. Szołtysi.

Szołectwo, p. Sołtystwo.

Szołodusza, p. Sołodusza.

Szołomczy, odurzający, oszałamiający.

Szołtys, sołtys.

Szołtysi, szołecki, sołtysowski.

Szołtysik, syn sołtysa.

Szołtysowa, żona sołtysa.

Szołtystwo, p. Sołtystwo.

Szołwja, szałwja (roślina).

Szomota, szamotanie, szarpanina.

[627]Szoniec, szaniec.

Szonować, szanować.

Szopel, sopel.

Szor, 1) rwący prąd wody; 2) albo szur, część uprzęży idąca od chomąta po bokach i wzdłuż grzbietu konia; 3) dwadzieścia par brzuszków (skórek) lisich.

Szorba, polewka.

Szorbet, sorbet (napój).

Szorboch, p. Szarboch.

Szorstfat, szustfal, szusfal, szuszfal, szorc, fartuch skórzany rzemieślników.

Szorstuch, szorc, fartuch.

Szos, p. Sos.

Szosik, p. Sosik.

Szosować, płacić podatki.

Szostać, szastać.

Szot, p. Szkot.

Szór, woda zaskórna w kopalniach bursztynu.

Szóstak, 1) człowiek o sześciu palcach; 2) heksametr; 3) miara objętości; 4) moneta z sześciu jednostek złożona (S. miał w sobie groszy miedzianych 12).

Szóstoskrzydlasty, p. Sześcioroskrzydlasty.

Szóstoskrzydlny, p. Sześcioroskrzydlasty.

Szóstydziesty, sześćdziesiąty.

Szóstynasty, szesnasty.

Szpacić, szpecić.

Szpaczek: szpaczki umieć = znać żarty, figle.

Szpaczkować, przedrwiwać, szydzić, kpić.

Szpaler, szpaljer, szpalera, spaler, spalera, obicie, tapeta pokojowa; opona.

Szpalera, p. Szpaler.

Szpaljer, p. Szpaler.

Szpanak, szpinak.

Szparaga, szparag.

Szparno, szczelnie, dychtownie.

Szparzysty, mający wiele szpar.

Szpatel, szpatela, 1) łopatka żelazna do przyrumieniania (po rozpaleniu) potraw, albo drewniana do rozcierania marmolady, jarzyn; 2) kopystka aptekarska, felczerska.

Szpatny, szpetny.

Szpąd, p. Spąd.

[628]Szpeciąg, osoba szpetna, brzydactwo, brzydal, straszydło.

Szperlacz, p. Szperownik.

Szperlać, szperować, szperać.

Szperlant, p. Szperownik.

Szperler, p. Szperownik.

Szperownik, 1) albo szperlacz, szperlant, szperler, szperacz, badacz; 2) sekwestrator, komornik.

Szperunek, szperunk, szperanie, szperanina.

Szperunk, p. Szperunek.

Szperunkować, 1) p. Szperlać; 2) S. czyje mienie = zajmować, aresztować.

Szpetulicha, szpetulska, kobieta szpetna, koczkodon.

Szpetulska, p. Szpetulicha.

Szpianter, p. Spiauter.

Szpiańczyć się, chwiać się, słaniać się.

Szpica, stpica, czoło, przód, front (S. wojska).

Szpiegierz, śpiegarz, śpiegun, szpieglerz, szpieg.

Szpieglerz, p. Szpiegierz.

Szpignarja, p. Spikomard.

Szpik, uczeń szkół jezuickich.

Szpikanard, p. Spikomard.

Szpikanarda, p. Spikomard.

Szpiklerz, śpichlerz.

Szpila, igrzysko.

Szpilić, p. Śpilić.

Szpilka, p. Śpil.

Szpilować, 1) p. Śpilić; 2) błyszczeć.

Szpłachcie, szmat, spłacheć.

Szpocić, 1) wypaczać, przekręcać, naginać (heretycy Pismo św. szpocą); 2) przedstawiać w złem świetle, karykaturować (S. postępki czyje); 3) szpecić, hańbić, przynosić ujmę, ubliżać. S. się, 1) lżyć się, kłócić się; 2) potykać się, utykać.

Szpona, spona, szpon (pazur).

Szpotawy, 1) krzywonogi, koślawy; 2) zezowaty.

Szprachać, mówić po niemiecku.

Szprochy, szpruchy, szpróchy, spróchy, 1) [629]sposoby mówienia, gwary (każde rzemiosło ma swoje S.); 2) gadki, anegdoty, dykteryjki, koncepty.

Szpróchy, p. Szprochy.

Szpruchy, 1) p. Szprochy; 2) namowy, nalegania.

Szragarka, straganiarka.

Szragi, wieszadła, stojące.

Szranki, 1) miejsce ogrodzone, ogrodzenie; 2) granica, karby, ryzy, kluby (rozwiozłego w S. wprowadzić).

Szredni, p. Śrzedni.

Szrednica, p. Śrzednica.

Szreter, błazen, kuglarz, arlekin.

Szreżoga, p. Śrzeżoga.

Szrodek, p. Śrzodek.

Szropa, zgrzebło, drapaczka do czyszczenia koni.

Szropka, szropeczka, zdrob. od Szropa.

Szropeczka, p. Szropa.

Szrot, śrzot, 1) wydać co na S. = wystawić na niebezpieczeństwo, na sztych, narazić na szwank. Puścić się na S., puścić cnotę, sumienie, wstyd na S. = wyuzdać się, rozpuścić się. Puścić na S. język, mowę, słowa = rozpuścić język. Puścić wszystko na S. = zaniedbać, zaniechać, lekceważyć. Na S. = na chybił-trafił, na los szczęścia, na oślep. On nie ubliżył prawdzie jednym szrotem = ani na jotę, ani na włos; 2) mąka szrotowana, krupy.

Szrotarstwo, szynkarstwo, propinacja, szynk.

Szrotarz, ten, co szrotuje.

Szrotnica, śrotownica, worek na śrót myśliwski.

Szrotować, 1) skracać (S. swój żal); 2) beczki spuszczać do piwnicy albo je z niej wyciągać.

Szrotowany, 1) robota szrotowana = pstra, z małych sztuczek spojona; 2) mowa szrotowana, głos S. = cedzony, przesadny.

Sztabnik, flis pilnujący sztaby okrętowej.

[630]Sztabny, sztabowy.

Sztachel, drąg żelazny śpiczasty, którym poruszają i przerabiają zaprawę stężałą.

Sztacklejd, staroświecki frak haftowany.

Sztafier, p. Stafier.

SztatirSztafir, stafirowanie się, elegantowanie się.

Sztakiecik, sztacheciki.

Sztakiet, sztakieta, sztokiet, sztachety.

Sztalmach, stalmach, sztelmach.

Sztalmachowa, sztalmaszka, stalmaszka, sztelmachowa.

Sztalmaski, stalmaski, tyczący się sztelmacha, sztelmaski.

Sztalmastwo, stalmastwo, rzemiosło sztelmacha.

Sztalmaszka, p. Sztalmachowa.

Sztament, stament, stamęt, sztamet, kamlot.

Sztandar, styndar, standur, sztandar.

Sztąpel, stempel, podpora ciesielska.

Sztembnować, sztepować, stebnować.

Sztembnówka, stebnówka, szew stebnowany.

Sztenkierka, suknia do stroju.

Sztepować, p. Sztembnować.

Szterman, styrman, sztyrnik, szternik, sternik.

Szternik, p. Szterman.

Szto, szło się, szli.

Sztok, 1) stok, stek, ściek, ujście; 2) więzienie, ciemnica.

Sztokada, pałasz, bagnet, sztych szermierski.

Sztokiet, p. Sztakiet.

Sztokowy, stokowy.

Sztorcista, ten, co grywa na sztorcie.

Sztort, gatunek wielkiej piszczałki.

Sztos, stus, raz, cios.

Sztrychować, p. Strychować.

Sztuciec, stuciec, sztuć, stuć, puzderko z kompletem narzędzi cyrulickich; puzderko z przyborami do pisania.

Sztuczny, obłudny, udany, chytry, przebiegły.

Sztuć, p. Sztuciec.

Sztuft, pewna miara objętości (S. wina).

[631]Sztuka, 1) porcja, część jadła każdemu wydzielona; 2) iść z kim o sztukę = o lepsze, o zakład, w zawody; 3) objaw, cecha (on ma w sobie wszystkie złe sztuki).

Sztukatorja, sztukaterja.

Sztukczynność, czynność sztuczna, sposób kunsztowny (za pomocą sztukczynności różny stopień twardości może być nadany stali).

Sztukować, 1) siec, rąbać na sztuki, płatać, ćwiertować; 2) S. drzewka = szczepić.

Sztukwark, robota składana, sztukowana, słojowata, mozajka.

Sztukwarkowy, tyczący się sztukwarku.

Szturm, burza.

Szturmak, sturmak, 1) hełm przy szturmie używany; 2) petarda, puszka z prochem, używana do wysadzania, wyłamywania murów, bram i t. p.

Szturmownik, ten, co szturmuje.

Sztusia, sztuczka.

Sztych, 1) sztychowanie, rycie, rzeźba; 2) S. w ziemię = głębokość wybrana sztychem (na kilka sztychów w ziemi); 3) przyjść z kim na S. = iść w zapasy, spierać się, walczyć; 4) zestawienie, porównanie; 5) frymark, handel zamienny.

Sztychować, 1) piętnować, szydzić, wystawiać na pośmiewisko; 2) S. co z czem = porównywać, zestawiać; 3) S. czem z kim = prześcigać się, emulować, rywalizować co do czego; 4) przewyższać, zakasowywać, przechodzić, prześcigać (budynki ziemiańskie sztychują pałace pańskie; szczyt jego wody sztychowały = pokrywały, zalewały); 5) frymarczyć, mieniać się na towary.

Sztychplaster, plaster na ranę sztychową.

Sztychwaser, stychwaser, sedwaser, szedwaser, serwaser.

[632]Sztyg, sztyg! odgłos kroków chodzącego.

Sztylać, sztylać się, stylać, stylać się, sztykutać się, kuleć, utykać, chromać.

Sztyląg, położenie, pozycja (S. figury na obrazie).

Sztylecik, styl, rylec, grabsztych, pręcik ostry do pisania.

Sztyrk, grubość szkła w rurkach szklanych.

Sztyrnik, p. Szterman.

Szubet, subet, śpiączka, śpik.

Szubić, ubierać w szubę.

Szubienica, szubienicznik, obieś, wisielec.

Szudamno, cudownie, pięknie.

Szudzić, szydzić.

Szufleta, p. Sufleta.

Szuja, 1) szuba, futro; 2) koń S. = szkapsko, wywłoka.

Szujowaty, zakrawający na szuję, szubrawca.

Szukacz, prześladowca, trapiciel (S. duszy mojej).

Szukać kogo, co = nastawać, czyhać, dybać na kogo, na co, pragnąć czego.

Szukadło, sonda.

Szukajło, szukający tego, czego nie położył, złodziej.

Szukalny, służący do szukania.

Szuldbryf, szulbryf, szulbrycht, szoltbryf, rewers, kwit, zapis, cyrograf.

Szulerauz, szylerhauz, budka szyldwacha.

Szum, 1) iść za szumem = z prądem, z wodą, z biegiem rzeki; 2) szumowina, piana; 3) szumy = dąsy, fochy, grymasy.

Szumiasty, p. Szumowaty.

Szumiłeb, szumimózg, warchoł, narwaniec, zawadyjaka.

Szumimózg, p. Szumiłeb.

Szuminy, szymowiny, szymina, szumowina, piana.

Szumisty, p. Szumny.

Szumnogałęźny, mający gałęzie szumiące, szumiący swemi gałęźmi.

Szumny, szumisty, szumiący, pełen szumu (łeb S. = pijany).

[633]Szumowaty, szymowaty, szymiasty, szymowny, pienisty, musujący.

Szupina, łupina, łuska na ziarnie, plewa.

Szupiniasty, szupinowaty, mający szupinę, łuskowaty, plewiasty (nasienie szupiniaste).

Szupinka, zdrob. od Szupina.

Szupinowaty, p. Szupiniasty.

Szupryna, 1) czupryna; 2) wierzchnia część worka nad przewiązaniem.

Szur, p. Szor.

Szura, szurza, swak, szwak, szurzy, szwagier.

Szurny, przykroschodzisty, stromy.

Szurza, p. Szura.

Szurzy, p. Szura.

Szus, 1) sus, skok; 2) albo szys, strzał.

Szusfal, p. Szorstfal.

Szust, 1) szmer, szelest, szustem = susami; ciurkiem (krew się szustem cedzi); 2) albo szustmana = ubiór kobiecy; 3) krok.

Szustfal, p. Szorstfal.

Szustmana, p. Szust.

Szuszwałki, 1) nici wystrzępione i wypadające z płótna, strzępy; 2) p. Suszfałki.

Szutnia, bagatela, fraszka.

Szwab, koń szwabski.

Szwabka, ubiór kobiecy na głowę.

Szwagrzyć, powinowacić przez szwagierstwo.

Szwak, p. Szura.

Swakostwo, szwagrostwo.

Szwank, wahanie się, chwianie się.

Szwankować, 1) chwiać się, słaniać się, potaczać się; 2) potykać się, utykać, kuleć; 3) błąkać się, błądzić; 4) chybić, nie spełnić się, nie ziścić się; 5) S. o co = ryzykować, narażać co.

Szwarclowy, szwarcowy, swarszlowy koń = zaprzężony na prawej ręce lejcowego.

Szwarcowy, p. Szwarclowy.

Szwarzyć, swarzyć.

Szwatrać, p. Szwatrzeć.

Szwatrzeć, szwatrać, bełkotać, szwargotać.

[634]Szwenkować się, obrócić się, zwrócić się (S. się w prawą).

Szwestka, p. Swestka.

Szwiec, szewc.

Szwiecki, szewcki.

Szyb, latawiec papierowy, który dzieci puszczają na powietrze.

Szyba, otwór, dziura, krater.

Szybalec, p. Sybalec.

Szybalski, oszukańczy, szalbierski.

Szybalstwo, oszustwo, szachrajstwo, szalbierstwo.

Szybał, p. Sybalec.

Szybała, p. Sybalec.

Szybiasty, szybisty, podobny do szyby okiennej; pełen szyb.

Szybienica, szubienica.

Szybisty, p. Szybiasty.

Szybować się, szybować, pomykać, sunąć.

Szybułka, szypka, szypułka ogonek owocowy.

Szychterstwo, ślusarstwo.

Szychterski, ślusarski (cech S.).

Szychterz, ślusarz.

Szychtować, 1) szykować, urządzać, przyrządzać, układać w porządku; kartować; 2) S. kogo = popierać, forytować; 3) fałdować, drapować (S. suknię); 4) urabiać, kształtować, formować, kształcić (S. rozum).

Szychtowny, szzchtowanyszychtowany, ułożony w szychty; urobiony.

Szychtuch, tkanina z szychu.

Szyć, 1) przez co = przenikać, przeszywać, przekałać (przez kośckość szyją go strachy); 2) S. oczyma = strzelać, strzydz oczyma; 3) zamyślać, knuć, kartować, planować.

Szyd, szyderstwo.

Szydebny, wesoły, zabawny, ucieszny, śmieszny.

Szyderka, ta, co szydzi.

Szyderskie, po szydersku, szyderczo.

Szyderz, szyderca.

Szydliwy, p. Szydny.

Szydły widły, groch z kapustą, chaos.

[635]Szydny, szydliwy, szyderski, szyderczy.

Szydrzeniec, 1) dom warjatów, szpital obłąkanych; 2) pręgierz.

Szydzić, igrać, pomiatać (człowiekiem, by lekkiem ździebełkiem wicher szydzi).

Szyfunt, p. Szafunt.

Szyja, 1) gardło (poderznąć sobie szyję; krzyknąć pełną szyją; dolewać szyi); 2) o ściętą szyję nie chcieć = nie chcieć za nic w świecie, woląc życie położyć; 3) wziąć co na swoją szyję = na swoją głowę, na swoją odpowiedzialność; 4) kark (Bóg pysznym złamie szyję; na złamanie szyi, na złamaną szyję; wyrzucili go przez okno na złamaną szyję; zbyć kogo z szyje; zadłużyć się na szyję = po uszy; mieć długi na szyi; brać co na swoją szyję = na swoje ryzyko; kto mię za szyję bije? = co mi za niewola?; szyję pod jarzmo położyć).

Szyjnica, chustka na szyję; krawat, halsztuk.

Szyjołom, człowiek ślepo odważny, narażający się na niebezpieczeństwa.

Szyk, 1) wojsko porządnie uszykowane; 2) bitwa, wojna, utarczka, bój.

Szykaner, krętacz, matacz, pieniacz.

Szykanować, pieniać się, wymyślać kruczki w procesie, kręcić, matać.

Szykować, dowodzić, komenderować, rej wodzić, przewodzić.

Szykowność, przyzwoitość, przystojność, godziwość.

Szylawy, zezowaty.

Szylwach, szylwacha, szyldwach.

Szymiasty, p. Szumowaty.

Szymina, p. Szuminy.

Szymować, szumować.

Szymowaty, p. Szumowaty.

Szymowiny, p. Szuminy.

Szymowny, p. Szumowaty.

[636]Szynąć, p. Schynąć.

Szyndel, gont.

SzyndowaóSzyndować, łupić, obdzierać.

Szynk, 1) szynkarz; 2) rozdawanie.

Szynkiel, sam koniec osi.

Szynkostwo, urząd podczaszego.

Szynkodrap, mysz.

Szynkować, szafować, przynosić, wetować, oddawać; prowadzić sprzedaż detaliczną.

Szyp1. Szyp, p. Syp.

Szyp2. Szyp, strzała, grot, pocisk.

Szypel, supeł, węzeł.

Szypik, zdrob. od Szyp.

Szypki, p. Szybki^[23].

Szyplać, szypleć, szypoleć, supłać, dłubać, skubać, gmerać.

Szyplanina, zmudne supłanie, dłubanina.

Szypleć, p. Szyplać.

Szypoleć, p. Szyplać.

Szyposz, p. Siposz.

Szyptuch, grube płótno żaglowe.

Szyrm, p. Szerm.

Szyrmica, utarczka.

Szyrmierz, szyrzmirz, szermierz.

Szyrmirski, szermierski.

Szyrmirstwo, p. Szermierska.

Szyrzmirz, p. Szyrmierz.

Szyrmować, 1) szermować; 2) p. Szermować.

Szyroki, p. Szeroki.

Szyrszl, sierść.

Szyrzyć i S. się, p. Szerzyć.

Szys, p. Szus.

Szysloch, strzelnica, otwór do strzelania z murów na nieprzyjaciela.

Szysma, p. Szyzma.

Szystowy, łupkowy.

Szywalnia, szwalnia.

Szywalny, przeznaczony do szycia.

Szyzma, szysma, schizma.

Ś.

Ściana, 1) przedmurze, mur, tarcza, obrona (Ś. przed nawałą tatarską); 2) granica, przegroda [637](o ścianę = w sąsiadztwie).

Ścianek, ścianka.

Ścianki, międzymorze.

Ściągnąć, ścięgnąć, ściągać, 1) objąć, opasać, uwieńczyć, ścisnąć (Ś. skronie gałązkami; Ś. nogi obuwiem = obuć); 2) Ś. co do czego, na co = zastosować co do czego. Ś. się, 1) Ś. się w co = zakryć się, zaciągnąć się (niebo ściąga się w obłoki); 2) Ś. się na kogo, na co = rozciągnąć się na kogo, na co, mieć zastosowanie do kogo, do czego (ta przymówka ściąga się na każdy stan); 3) należeć (powiat wieluński do Wielkopolski się ściągał).

Ściągnienie, 1) rozwolnienie, przeczyszczenie (dać, wziąć na Ś.); 2) kwaterunek, miejsce zebrania się.

Ście, Szcie, chód, bieg, pójście, droga.

Ściebać, nawlekać, nizać (Ś. na nitkę, na sznurek).

Ściec, ściekać, zrobić wycieczkę, wypaść (Ś. na nieprzyjaciela).

Ściegna, ściegno, stegno, stegnisko, ścieżka, ślad, trop.

Ściegno, p. Ściegna.

Ściek, spływ, stek do wspólnego koryta.

Ściekać, p. Ściec.

Ścieklizna, wścieklizna.

Ściekły, 1) zlany, ociekły (twarz krwią ściekła); 2) płynący (ściekłe rzeki stanęły).

Ścienny, ościenny, graniczny, sąsiedni.

Ścieracz, ten, co się z kim ściera, przeciwnikprzeciwnik.

Ścierka, 1) ręcznik, prześcieradło do obtarcia się; 2) chusta, płachta, prześcieradło (Ś. do obwinięcia trupa).

Ściernie, ściernisko (wzdłuż ciągnęło się Ś.).

Ściernisko, ścierń, końce ździebeł pozostałe na polu po żniwie (zbierać ścierniska).

Ścierpieć, ścirpić, ścirzpieć, 1) wytrzymać, wytrwać, utrzymać się [638](głóg w każdej krainie i na każdej roli ścierpi); 2) Ś. komu = darować, przebaczyć, pofolgować, zaczekać, pobłażać (ścierpcie mi, że będę mówił = pozwólcie; śmierć nie ścierpi nikomu).

Ścierpliwy, ścirpliwy, ścierpny, mogący być ścierpianym, znośny.

Ścięgnąć, p. Ściągnąć.

Ścięty, 1) śmierć, ścięta = ścięcie kogo; 2) o ściętą szyję = do upadłego, do ostatniej kropli krwi.

Ściężeć, ociężeć.

Ściężyć, obciążyć, obarczyć.

Ścig, ścieg.

Ścigać kogo na sławie = karać na sławie, osławiać, bezcześcić.

Ścignąć, doścignąć.

Ścirpić, p. Ścierpieć.

Ścirpliwy, p. Ścierpliwy.

Ścirzpieć, p. Ścierpieć.

Ścisk, 1) ucisk, uciemiężenie, niedola; 2) brak, niedostatek (Ś. żywności).

Ściskliwy, p. Ścisły.

Ściskły, p. Ścisły.

Ścisły, ściskliwy, ściskły, 1) wązki, ciasny, szczupły (droga, umiejętność, granica, majętność ścisła); 2) skąpy, wyrachowany, chytry (skąpiec Ś.); 3) wstrzemięźliwy, surowy (żywot Ś.); 4) nieurodzajny, ciężki, twardy, ubogi (Ś. rok).

Ściśliwy, mogący być ściśnionym.

Śćbło, źdźbło.

Śćkać się, cisnąć się, tłoczyć się.

Śćklany, szklany.

Śćkło, szkło.

Śćwierdzić, śćwirdzić, stwierdzić.

Śćwirdzić, p. Śćwierdzić.

Śkielnia, p. Szkielnia.

Śkielny, p. Szkielny.

Śklarka, szklarka, żona szklarza.

Śklarnia, szklarnia.

Śklarski, szklarski.

Śklarstwo, szklarstwo.

Śklarz, szklarz.

Śklenica, śkleńca, szklanica.

Śkleniczny, 1) tyczący [639]się śklenicy, szklankowy; 2) p. Szkielny.

Śkleńca, p. Śklenica.

Śklić, szklić.

Śklisty, szklisty.

Śklnić się, ślnić się, ślnąć się, lśnić się.

Śkło, szkło.

Śkłodziej, p. Szkłodziej.

Śkłodziejny, p. Szkłodziejny.

Śkłodziejstwo, p. Szkłodziejstwo.

Śkłorodny, mogący się w szkło zamienić.

Śla, p. Szla.

Ślaban, szlaban.

Ślachcic, szlachcic.

Ślad, p. Szlad.

Śladogoniec, goniący za czyim śladem.

Śladogonny, goniący za śladem, tropiący (Ś. pies).

Śladować, 1) p. Szladować; 2) naśladować.

Śladownik, p. Szladownik.

Ślak, szlak.

Ślakować, p. Szlakować.

Ślam, szlam.

Ślama, p. Szlama.

Ślamować, szlamować.

SlapaćŚlapać, szłapać, człapać.

Ślednik, p. Szlednik.

Śledny, śledzący, tropiący, gończy (pies Ś.).

SledzienistaŚledzienista, chory na śledzionę, śledziennik.

Śledziorodny, obfitujący w śledzie.

Śledziownik, śledziarz.

Ślemię, p. Szlemię.

Ślep, ślepieć, człowiek ślepy, niedowidzący.

Ślepieć, p. Ślep.

Śleponarodzony, ślepy od urodzenia.

Śleponocny, nie widzący po zachodzie słońca.

Ślepopędny, pędzący na oślep.

Śleporodny, śleporody, rodzący się ślepo (kret Ś).

Śleporody p. Śleporodny.

Śleporód, istota, człowiek ślepy od urodzenia.

SlepotaŚlepota, zaślepienie (kocha ją z ślepotą).

Ślepowładny, władający na oślep (fortuna ślepowładna).

SlepyŚlepy, 1) szkło ślepe = nieprzezroczyste, matowe; 2) rów Ś., [640]reduta ślepa = przykryte z wierzchu, niewidoczne.

SleraŚlera, ślira, szlera, szlira, gruczoł ślinowy, migdał.

Ślezienny, ślazowy.

Ślęczeć, jęczeć, użalać się.

SlichŚlich, p. SzlicaSzlich.

SlichtaŚlichta, szlichta, klej, krochmal w nowem płótnie.

Ślifa, szlufa, szlifa.

Ślifierski, p. Szlufirski.

Ślimazarnik, człowiek ślamazarny, ślamazara.

Ślimazarny, ślamazarny.

Śliniak, człowiek, któremu ślina z ust płynie, który się ślini.

Śliniany, ślinny, śliniasty, ślinowy (gruczoł Ś.).

Śliniasty, p. Śliniany.

Ślinka: ślinkę połknąć = umrzeć, śmierć połknąć.

Ślinny, p. Śliniany.

Ślira, p. Ślera.

SlitadaŚlitada, szlichtada.

Śliwić się, rozlewać się, ślimaczyć się (krosty wrzody śliwiące).

Slizać sięŚlizać się, ślizgać się.

Ślizawica, ślizarka, ślizgawica, ślizgawka.

Ślizawka, p. Ślizawica.

Ślizgawica, 1) p. Ślizawica; 2) ślizganie się, poślizgiwanie się (przez częste ślizgawice nogi zrywają).

Ślizkość, 1) skłonność, pochopność (Ś. do grzechu); 2) rzecz ślizka, tłuszcz, maź (smarować ślizkościami).

Śliżeć, stawać się ślizkim, ślimaczyć się.

Ślnąć się, p. Śklnić się.

Śloch, szloch, szlochanie.

Ślochnąć, p. Szlochnąć.

Śloza, słza, łza.

Ślóstram, p. Szlostram.

Ślub, 1) wotum, przedmiot ofiarowany Bogu, ofiara (Ś. powiesić Bogu); 2) przyrzeczenie, przysięga, zapewnienie, słowo honoru (jeńca zwolnić pod ślubem).

Ślubić, 1) p. Ślubować; 2) zapewniać uroczyście, przyrzekać, zaręczać. Ś. się komu = podobać się.

Ślubować, ślubić, 1) za [641]kogo = ręczyć (Ś. chromotę, ślepotę, sprzedając konia; ślubuje, że koń nie dychawiczny, nie nosaty); 2) Ś. kogo = zaślubiać, poślubiać.

Ślubny komu = wierny, oddany, poświęcony (sługa Ś.).

Śluflerz, p. Szlufierz.

Ślufować, p. Szlufować.

Śluzem, 1) krzywo, na ukos, ukośnie, spadzisto; 2) bezkarnie, płazem (nie poszła mu złość Ś.).

Śmiać się, 1) z kim = wesoło się z kim bawić, żartować z kim; 2) Ś. się komu = śmiać się z kogo, wyśmiewać się, żartować, kpić z kogo.

Śmiadawy, śniadawy.

Śmiady, smlady, śniady.

Śmiara, pokora, skromność, cierpliwość.

Śmiat, śniat, pień, pniak z pszczołami, umieszczony na drzewie bartnem.

Śmiech, 1) Ś. z siebie uczynić = wystawić się na pośmiewisko, na śmieszność; 2) Ś. sobie z kogo stroić = żarty, kpiny; 3) śmieszność (więcej w sobie śmiechu, niż prawdy mają); 4) rzecz warta śmiechu, bagatela, drobnostka, głupstwo, fraszka (tu nie o Ś. gra szła; święte ustawy u nich Ś.).

Śmiechliwy, uśmiechający się łagodnie.

Śmiechotwórca, śmieszek, arlekin, błazen.

Śmiechotwórstwo, pośmiewisko, urągowisko.

Śmieć, śmiecie (plugawa Ś.; śmielszy na swej śmieci).

Śmiedzieć, śmledzieć, śniedzieć.

Śmielność, śmiałość.

Śmiercionoszy, śmiercionoszny, śmiertonośny, śmiertnonośny, śmierciorodny, śmierciorody, zadający śmierć, zabójczy.

Śmierciorodny, p. Śmiercionoszy.

Śmierciorody, p. Śmiercionoszy.

[642]Śmierciogroźny, śmierciogroży, grożący śmiercią.

Śmiercionoszny, p. Śmiercionoszy.

Śmierd, p. Smard.

Śmierdnąć, pozostawać śmierdzącym.

Śmierny, łagodny, pokorny, cierpliwy.

Śmiertelnogrzesznik, człowiek grzeszący śmiertelnie.

Śmiertelność: wszystkie śmiertelności w szablach stoją i dzidach = groźby śmierci, niebezpieczeństwa życia.

Śmiertelny, 1) blizki śmierci, umierający (widząc się śmiertelnym, spowiadał się); 2) godzien śmierci (zbrodniarz jest Ś.); 3) sprowadzający śmierć, śmiercionośny, zabójczy (Ś. pałasz, jad).

Śmiertnonośny, p. Śmiercionoszy.

Śmiertny, tyczący się śmierci, śmiertelny.

Śmiertonośny, p. Śmiercionoszy.

Śmiertuszka, zdrob. od Śmierć.

Śmierzch, śmierzk, zmierzch.

Śmierzyciel, uśmierzyciel.

Śmierzycielka, uśmierzycielka.

Śmierzyć, śmierzać, uśmierzać, koić, powściągać, miarkować, łagodzić.

Śmieszeczek, zdrob. od Śmieszek.

Śmieszek, 1) ząb przedni u człowieka; 2) błazen, trefniś.

Śmieszyć, 1) pokazywać figle, bawić, rozweselać (zawołajcie Samsona, aby nam śmieszył); 2) oddawać się uciesze, zbytkować, gzić się (że z młodzianem śmieszyła, ubita); 3) pocieszać (fortuna równym losem wszystkich śmieszy).

Śmigać, p. Śmignąć.

Śmigły, smagły.

Śmignąć, śmigać, smagnąć, uderzyć czem smagłym.

Śmigurst, p. Śmigorzt.

Śmigorzt, śmigurst, śmigust, śmigus.

Śmigust, p. Śmigorzt.

[643]Śmiłować się, zmiłować się.

Śmiotana, śmietana.

Śmledzieć, p. Śmiedzieć.

Śniadanie, jedzenie.

Śniadany, który śniadał (pojechał nie Ś.).

Śniadek, śniatek, jadło, artykuł spożywczy.

Śniadny, śniedny, jadalny, spożywczy (strawne albo śniadne rzeczy).

Śniarz, 1) albo sennik ten, co miewa sny i opowiada je; 2) wykładacz snów.

Śniat, 1) pień, pieniek; odziemek drzewa; 2) śniatem = jak drewno, jak kloc, mostem, plackiem (padła śniatem jak długa; śniatem upadłszy, żebrze); 3) p. Śmiat.

Śniatek, p. Śniadek.

Śnicernia, snycernia.

Śnicerować, snycerować.

Śnicerski, snycerski.

Śnicerszczyzna, śnicerzyzna, snycerszczyzna.

Śnicerz, snycerz.

Śniecić, być pustym.

SniednikŚniednik, przełożony nad potrawami, nad produktami spożywczemi, podstoli.

Śniedny, p. Śniadny.

Śnieść, zjeść.

Śniożyć, śniegiem okrywać.

Śnit, sznit, cięcie.

Śniwy, miewający często sny.

Śpiać, 1) być wolnym, mieć czas; 2) nadążyć.

Śpiączka: we śpiączki = we śnie.

Śpichlerski, tyczący się śpichlerza.

Śpichlerznik, ten, co ma nadzór nad śpichlerzem.

Śpiczaty, śpiczasty.

Śpić, usypiać (Ś. dzieci).

Śpiech, pośpiech, skwapliwość.

Śpiegarstwo, śpiegota, śpiegostwo, śpiegowanie.

Śpiegarz, p. Szpiegierz.

Śpiegierski, śpiegowniczy, śpiegowski.

Śpiegota, p. Śpiegarstwo.

Śpiegowniczka, kobieta-śpieg.

[644]Śpiegowniczy, p. Śpiegierski.

Śpiegun, p. Szpiegierz.

Śpieszen, śpieszny.

Śpiewać, opiewać, wyrażać jaką treść (według śpiewania tego listu).

Śpiewalny, dający się łatwo wyśpiewać.

Śpiewywać, śpiewać od czasu do czasu.

Śpik, śpioch.

Śpika nardowa, p. SpikanardSzpikanard.

Śpikanarda, p. SpikanardSzpikanard.

Śpikanardowy, śpikonardowy, tyczący się śpikanardu.

Śpikonardowy, p. Śpikanardowy.

Śpiklerz, śpikrz, śpichrz, śpichlerz.

Śpil, szpilka, broń koląca śpiczasta, spisa, pika, grot.

Śpilczany, śpilczasty, śpiczasty jak szpilka.

Śpilczasty, p. Śpilczany.

Śpilić, śpilować, szpilić, szpilować, przekłówać, kłóć.

Śpisk, p. Subet.

Śpiskać, ozionąć.

Średnica, 1) albo śrzedzina, śrzedzizna, punkt środkowy, centrum; 2) równik; 3) narzędzie do wynajdywania środka.

Średnik, średnica.

Średniowietrzny, znajdujący się wśród powietrza (niebo średniowietrzneśredniowietrzne).

Średny, p. Śrzedni.

Śrenieć, p. Śronieć.

Śreź, p. Śryź.

Śreźny, śrzeźny, tyczący śrezi.

Śreżoga, p. Śrzeżoga.

Śrężoga, p. Śrzeżoga.

Środowieczny, średniożytny, średniowieczny.

Środożytny, p. Środowieczny.

Śron, śrzon, szron, sadź.

Śronieć, śrzenieć, śrenieć, szronieć; siwieć.

Śrotownica, p. Szrotnica.

Śryź, śreź, śrzeź, 1) woda ścinająca się w cienkie płatki lodu, z których powstają większe tafle, kra; 2) szron, sadź.

Śrzebro, srebro.

Śrzecieć, spotkać.

Śrzedni, szredni, średny, średni.

[645]Śrzednica, szrednica, średnica.

Śrzednie, średnio.

Śrzednik, śrzódznacze, średnik.

Śrzedniogłęby, w środku głęboki.

Śrzedzina, p. Średnica.

Śrzedzizna, p. Średnica.

Śrzenieć, p. Śronieć.

Śrzenisty, p. Śrzonisty.

Śrzeżoga, strzyżega, śreżoga, śrężoga, szreżoga, strzeżoga, 1) zwarzenie roślinności przez zimno; 2) mgła, tuman.

Śrzeź, p. Śryź.

Śrzeźny, p. SreźnyŚreźny.

Śrzoda, środa.

Śrzodek, szrodek: przez Ś. = za pośrednictwem, za pomocą (pogodzili się przez Ś. posła; dał znać przez Ś. znajomego. Bez śrzodka = bezpośrednio (łańcuchem się bez śrzodka po ciele opasowała).

Śrzodkobójny, odśrodkowy (ruch Ś.).

Śrzodkość, średniość.

Śrzodkować , śrzodować, 1) być w środku, trzymać środek (rzeka między niemi śrzodkowała; Ś. między białem a czarnem); 2) pośredniczyć (Ś. między zwaśnionemi); 3) pośredniczyć, wstawiać się za kim.

Śrzodkowny, pośredni.

Śrzodkowy, środkowy.

Śrzodopostny, przypadający w środku postu, w półpoście.

Śrzodopoście, dzień dzielący wielki post na połowy, półpoście.

Śrzodosłoneczny, heljocentryczny.

Śrzodować, p. Śrzodkować.

Śrzodowieki, tyczący się średniego wieku życia ludzkiego (zmarł w śrzodowiekiem lecie).

Śrzodoziemny, śrzódziemny, tyczący się środka ziemi (położenie planet śrzodoziemne, locus geocentricus).

Śrzon, p. Śron.

Śrzonisty, śrzenisty, szronisty pełen szronu.

Śrzonowaty, mrozowaty, [646]pleśniwej maści (koń Ś.).

Śrzonowy, tyczący się szronu, szronowy.

Śrzot, p. Szrot.

Śrzód, śród, wśród.

Śrzódnoceń, wiatr północny, boreasz.

Śrzódodwieczerz, śrzódwieczerz, chwila w połowie odwieczerza, początek zmierzchu.

Śrzódrynkowy, w środku rynku położony.

Śrzódwieczerz, p. ŚrzódowieczerzŚrzódodwieczerz.

Śrzódziemny, p. Śrzodoziemny.

Śrzódznacze, p. Śrzednik.

Śwętny, srogi, surowy (twarz śwętna).

Świacki, świecki.

Świaczyć, świadszyć, świadczyć.

Świadeczen, p. Świadeczny.

Świadecznie, świadomie.

Świadeczno, wiadomo na zasadzie świadectw.

Świadeczny, świadeczen, 1) świadczący, będący świadkiem (kości świadeczne klęski nieprzyjacielskiej; dowód, list Ś.); 2) stwierdzony świadectwami, potwierdzony przez świadków (Jezus, Bóg Ś.).

Świadomca, p. Świadomia.

Świadome: Pod świadomem = za wiadomością, z wiedzą czyją (może fant sprzedać pod świadomem dobrych ludzi).

Świadomia, świadomiec, świadomca, człowiek świadomy czego; biegły, rzeczoznawca, ekspert.

Świadomie, p. Świadstwo; 2) sumienie.

Świadomiec, p. Świadomia.

Świadomiu, po świadomiu = świadomie.

Świadstwo, świadomie, świadziectwo, świadectwo.

Świadszyć, p. Świaczyć.

Świadziectwo, p. Świadstwo.

Świarciadło, zwierciadło.

Świat, 1) życie na świecie, żywot (świata dokonał); 2) wiek dany, czasy dane (za tego świata = za naszych [647]dni, za naszych czasów, za naszej pamięci); 3) światowy tryb życia (czas zaprzestać świata).

Światcy, świątnik, kościelny kalendarz świętych; martyrologja.

Światło, 1) ludzie najświatlejsi, luminarze (same Ś.); 2) rozum, oświecenie, wiedza, nauka (S. jest przeciwne ustawom moimmoim); 3) objaśnienie, oświetlenie, wyjaśnienie (dawał mi obszerne Ś. we wszystkiem; rzecz Ś. bierze = wyjaśnia się); 4) blask, świetność, lustr (Ś. sławy, fortuny); 5) ognisko, środek, miejsce pryncypalne (nie w pustyniach, ale w świetle Azji przemieszkiwa).

Światłość, świetłość, 1) to, co świeci, ciało świecące (światłości przyrodzone: słońce, miesiąc, gwiazdy); 2) świeca, gromnica; 3) wzrok, możność widzenia.

Światły, świetły, świetny, wspaniały (poczet Ś.).

Światoburz, p. Światoburzca.

Światoburzca, światoburz, burzyciel świata.

Światować, żyć na świecie.

Światowniczek, zdrob. od Światownik.

Światownik, światowiec.

Świącie, świąć, święć, miejsce święte, świętość, świątynia.

Świąć, p. Świącie.

Świąd, p. Smąd.

Świątek, 1) święty Pański; figura, obraz świętego; 2) święto, dzień świąteczny.

Świątka, karta (w grze), która się święci.

Świątkować, świętować; obchodzić Zielone świątki).świątki.

Świątnica, świętynia, świętnica, świętnia, świątynia.

Świątnik, świętnik, 1) albo świętochrońca, przechowywacz rzeczy świętych, zakrystjan; 2) albo świętodawca, ksiądz, [648]kapłan; 3) kalendarz o świętych.

Świątobny, świątobliwy.

Świątoszek, świętoszek.

Świątoszka, świętochna, świętoszka.

Świątoszkostwo, świętoszkostwo.

Świątość, 1) rzecz święta, świętość, przedmiot czci religijnej; 2) albo świętość Sakrament.

Świdrownik, ten, co pracuje świdrem, co świdruje, wiertacz.

Świdwa, świdwina, gatunek derenia.

Świdwina, p. Świdwa.

Świdwowy, tyczący się świdwy (drzewo świdwowe).

Świebieczny, świegotliwy (niewiasta świebieczna).

Świeboda, p. Swoboda.

Świebodny, swobodny; hojny.

Świeca, światło, światłość, luminarz (Bazyljusz W., Ś. całego świata).

Świecarz, 1) ten, co robi świece albo niemi handluje; 2) człowiek bawiący się przy świetle świec w czasie niewłaściwym.

Świecić: świeci czem = widać mu co (świeci srogo przez ranę jelity; zębami świeci = uśmiecha się, szczerzy zęby).

Świecidlnik, świecznik, kandelabr.

Świeciuch, służący, który komu świeci, światłonosz.

Świecki, szewcki.

Świecogas, 1) ten, co świece gasi; 2) przyrząd do gaszenia świec.

Świecoradło, szczypce do objaśniania świec.

Świecować, oświecać (obłok świecujący noc).

Świecywać, świecić od czasu do czasu.

Świeczka, mózg w kolumnie pacierzowej.

Świecznik, 1) ten, co latarnie opatruje, latarnik; 2) światło niebieskie (słońce, księżyc).

Świeczny, tyczący się świecy (majster Ś.).

Świeczkowy, dawny taniec polski.

[649]Świegotarz, p. Świegotnik.

Świegotka, p. Świegotnik.

Świegotnik, świegotarz, świekot, świegotka, świegot, papla, plotkarz.

Świegotny, świekotliwy, świergotny, świegotliwy.

Świekotliwy, p. Świegotny.

Świekrew, p. Świokra.

Świekrucha, p. Świokra.

Świekrwi, świekrze.

Świekrwie, teściowej, świekry.

Świekot, p. Świegotnik.

Świektać, świegotać.

Świepiet, świepiot, barć.

Świepiot, p. Świepiet.

Świercz1. Świercz, armatka maleńka.

Świercz2. Świercz, świerszcz.

Świerczałka, świrczałka, człowiek świeżo uszlachcony.

Świerczek, świerczyk, zdrob. od świercz.

Świerczny, tyczący się świercza (koniczek Ś.).

Świerczyć, świerszczeć.

Świerczyk, p. Świerczek.

Świergotny, p. Świegotny.

Świerzbić: Świerzbiał cię pokój = korciło cię, żeby go zerwać; źle ci było z nim.

Świerzbień, Drapirzyt, palec średni u ręki.

Świerzepa, świerzopa, świrzopa, świrzepa, świerzepica, świerzopka, świerzobka, świrzopka, klacz.

Świerzepi, świerzopi, świrzepi, tyczący się klaczy, kobyli.

Świerzepica, p. Świerzepa.

Świerzgotać, świergotać.

Świerzobka, p. Świerzepa.

Świerzopa, p. Świerzepa.

Świerzopi, p. Świerzepi.

Świerzopka, p. Świerzepa.

Świeść, siostra męża albo żony, szwagierka.

Świetedlnica, pochodnia.

Świetelnik, świetlik, świetnik, to, co świeci, co wydaje światło (świetelniki: słońce i księżyc).

Świetelny, świetlisty, pełen światła, świetlany.

[650]Świetlik, p. Świetelnik.

Świetlisty, p. Świetelny.

Świetłość, p. Światłość.

Świetły, światły.

Świetnica, świetlica, pokój gościnny.

Świetnik, p. Świetelnik.

Świetnozielny, odznaczający się barwą zieloną i błyszczącą.

Świetnozłoty, świecący od złota.

Świeżej, wcześniej.

Świeżopamiętny, który jest jeszcze w świeżej pamięci ludzi (wypadek Ś.).

Świeży: Na świeżym uczynku = na gorącym uczynku.

Święcica, kobieta święta, święta Pańska.

Święcić, 1) świętować, próżnować; 2) Ś. od czego = powstrzymywać się od czego; 3) błogosławiąc wspominać (przepadł w niepamięci, brzydkiego imienia nikt u stołu nie święci).

Święcidlnia, miejsce, gdzie składają ofiary.

Święć, p. Świącie.

Świędzić, świędzieć, 1) swędzić, świerzbić; 2) martwić, gryźć, trapić. Ś. się, martwić się, trapić się, gryźć się.

Świętalny, p. Świętny.

Świętnia, p. Świątnica.

Świętnica, p. Świątnica.

Świętnie, świątecznie, odświętnie.

Świętnik, p. Świątnik.

Świętny, 1) święcony; 2) albo świętalny, świąteczny; 3) który się święci, atutowy (karta świętna).

Świętoburzyc, ten, co powstaje na świętych.

Świętochna, p. Świątoszka.

Świętochrońca, p. Świątnik.

Świętodawca, p. Świątnik.

Świętohorski, świętogórski.

Świętojańskie, zadatek przy umowie rocznej (kontrakt utwierdzony zadaniem świętojańskiego).

Świętokaźca, świętokradca, świętokradzca, świętokrajca, profanator rzeczy świętych.

[651]Świętokaźny, profanujący rzeczy święte.

Świętokłamca, człowiek nie dotrzymujący ślubu, łamiący przysięgę.

Świętokradca, 1) p. Świętokaźca; 2) p. Świętokradzca.

Świętokradczyn, należący do świętokradcy.

Świętokradzca, 1) p. Świętokaźca; 2) albo świętokradca, świętokrajca, złodziej rzeczy świętych, kościelnych.

Świętokradzkie, świętokrajsko, świętokrajskie, po świętokradzku, świętokradzko.

Świętokrajca, 1) p. Świętokaźca; 2) p. Świętokradzca.

Świętokrajski, świętokradzki.

Świętokrajskie, p. Świętokradzkie.

Świętokrajsko, p. Świętokradzkie.

Świętokrajstwo, świętołupstwo, świętokradztwo.

Świętokupiec, p. Świętoprzedawca.

Świętołupstwo, p. Świętokrajstwo.

Świętomarcińskie, świętomarskie, komorne płacone na św. Marcin.

Świętomarskie, p. Świętomarcińskie.

Świętomyślny, myślący o Bogu, bogobojny, świętobliwy.

Świętoprzedawca, świętokupiec, symonjak.

Świętoruski, święty u Rusinów (wiara świętoruska).

Świętosporny, sprzeczny w rzeczach świętych.

Świętostny, tyczący się świątyni, kościelny.

Świętośpiewny, tyczący śpiewu świętobliwego (dodaj siły świętośpiewnej).

Święty: święte wybadanie = inkwizycja; gieografja świata = dotycząca miejsc wspominanych w Piśmie św.

Świętynia, p. Świątnica.

Święzować, związywać.

Świnia, ława, przyrząd do podnoszenia jakiejkolwiek części działa, celem [652]umieszczenia jej na swojem miejscu.

Świńskie, po świńsku.

Świokier, świekier, teść.

Świokra, świekrucha, świekrew, świekra, teściowa.

Świrb, świerzb; dziki Ś. = franca.

Świrczałka, p. Świerczałka.

Świrzepa, p. Świerzepa.

Świrzepi, p. Świerzepi.

Świrzopa, p. Świerzepa.

Świrzopka, p. Świerzepa.

Świst, gatunek lichej tkaniny.

Świstach, świszczypałka.

Świstny, tyczący się świstania, świszczący (świstna szyja ptaka).

Świtny, 1) albo świetlny, świecący, błyszczący, świetny; 2) tyczący się świtu.

T

Ta, 11. przyp. liczby mn. rodz. nijakiego od ten (ta słowa).

Tabaka, tabak, tytoń.

Taban, najlepszy gatunek główni perskich.

Tabin, gatunek kitajki.

Tabinek, zdrob. od Tabin.

Tabinki, tybinki, tebinki, tebienki, 1) ozdoby skórzane lub kosztowniejsze wiszące u siodła; 2) część ciała jeźdźca przylegająca do siodła (weźmiesz po tabinkach!).

Tabinowy, tyczący tabinu; zrobiony z tabinu (suknia tabinowa).

Tablatura, tabulatura dawne pismo literalne muzyczne, odpowiadające dzisiejszym nutom; 2) stąpać z tablatury = z partesu, przesadnie.

Tabułat, blaszane nakrycie fontanny.

Tabułka, tabliczka.

Taca, dziesięcina.

Tacher, tuzin.

Tachrać, tarchać, bajać, gadać.

[653]Tadynek, kłopot, zmartwienie, ambaras.

Tafelbir, piwo stołowe.

Tafta, tawta, gatunek tkaniny, kitajka.

Taftaj, taftuj, 1) przykrycie na strzały; 2) wypaść z taftuja = wypaść z grona, z liczby czyjejczyjej.

Tagiel, tygiel.

Tagielnik, komornik w mieście.

Tahnąć, iść, ciągnąć; ciec, kapać.

Taja, tajemnica, sekret.

Tajemnica, tajnik, tajemnik, miejsce tajne, kryjówka, skrytka.

Tajemnik, 1) p. Tajemnica; 2) ten, któremu się powierza tajemnicę.

Tajemność, tajemstwo, tajemnica, sekret, skrytość (w tajemności mówił).

Tajemny, 1) członek T. = członek wstydliwy (organ płciowy); 2) dochowujący tajemnicy.

Tajemstwo, p. Tajemność.

Tajnik, p. Tajemnica.

Tajsterka, zdrob. od Tajstra.

Tajstra, torba.

Takie, p. Teże.

Takież, p. Teże.

Tajszka, gunia ruska pstra.

Tak, 1) tak sobie, na los szczęścia, zdawszy się na wolę boską (puściwszy okręt wolno, tak się wieźli); 2) taczka (wózek o jednem kole); miara: tyle, ile się zmieści w taczki.

Tako, tak.

Taktowy, kryminalny.

Takty, kryminał, sąd kryminalny (pozwany przez T.).

Talaga, telega.

Talażka, zdrob. od Talaga.

Talek, talk.

Taler, talar.

Talerz: żyć z talerza = z resztek ze stołu; z cudzego talerza żyć = być pieczeniarzem; odstawić komu T. = usunąć kogo od czego; jest nie w swoim talerzu = nie w swoim sosie, jest nie swój, nie ma humoru; T. rachowniczy = tablica do liczenia pieniędzy.

[654]Talerzyk, talarek, krążek (buraki w talerzyki pokrajane).

Telet, tylet, telej, gatunek tkaniny kosztownej; suknia z tej tkaniny.

Talmuzy, ciasta z serem.

Tałowistość, p. Tułowitość.

Tałowity, p. Tułowity.

Tałwistość, p. Tułowitość.

Tałwisty, p. Tułowity.

Tamo, tam.

Tamować, hamować (koła).

Tamteczny, tameczny, tamtejszy.

Tandet, p. Tandeta.

Tandeta, landettandet: zawieszać na tandecie, na tandet wywieszać = wystawiać na pośmiewisko publiczne.

Tanecznica, miejsce do tańca, sala do tańca.

Tanecznik, tancerz.

Tangent, w organach = klawisz, młotek, po którym przebierają palcami.

Tani, 1) za nic miany, bagatelny (tanie dla ojczyzny zdrowie; więcej-em o tobie rozumiał, jużeś u mnie tańszy; 2) nie drożący się z sobą, nie hardy, który spuścił z tonu.

Tanie, tanio.

Tanieczny, taneczny.

Tanieć, 1) tracić na powadze, szacunku, znaczeniu (dobre przy lepszem tanieje = gaśnie, traci; uczeni dziś tanieją); 2) spokornieć, spuścić z tonu.

Tanność, taniość.

Tantny, dostatni, którego stać na co (żyd T., stać go na kilka arend).

Tapicjer, tapicer.

Taraban, bęben.

Tarać, tarbać, tarzać. T. się, tarzać się.

Tarantowacina, maść czarno i biało nakrapiana, maść tarantowata.

Taras, 1) albo taraz, nasypka różnorodna: kamienie, gruz, chróst i t. d., do zawalenia czego; 2) więzienie, wieża.

Tarasowe, opłata za więzienie.

Taratatka, taradajka.

Taraz, p. Taras.

[655]Tarchać, p. Tarkać.

Tarchan, niewolnik u Turków.

Tarchnąć, p. Tarkać.

Tarcz, tarcza.

Tarczenny, tarczowy.

Tarcznik, tarczownik, żołnierz uzbrojony w tarczę, pawężnik.

Tarczownik, p. Tarcznik.

Tarczyczka, tarcza maleńka.

Tardować, wstrzymywać, opóźniać.

Tarętowaty, tarantowaty.

Targ, 1) zwada; 2) cena; poważanie, szacunek; 3) targowanie się, drożenie się, wzdraganie się (zaniechaj targiem iść z Panem Bogiem).

Targaniec, 1) pakuły z rozkręconych powrozów; 2) szarpanina, zapasy, szamotanie się, bijatyka (chodzić z kim w targańce, w targańca; gotować się w T.); 3) narzędzie do rwania zębów, lewarek; 4) rzemień utrzymujący powóz przy drągach. Przycieśnić komu targańca = obuzdać, ukrócić kogo. Przypuścić komu targańca = popuścić mu cugli.

Targnieć, p. Tarnąć.

Targować, handlować.

Targowe, 1) płaca od sprzedaży na targu; 2) Kiedy pani serce przedaje, służąca powinna brać T. (= na śpilki).

Targownik, handlarz, przekupień, kramarz, kupiec.

Tarka, piłka, narzędzie do piłowania; pilnik.

Tarkać, tarchać, tarkotać, dok. Tarknąć, tarchnąć, 1) turkotać (koła, wozy tarkają; skrzydłami T. (= furkać, szeleścić); 2) T. językiem = trajkotać, mleć; zrzędzić, gderać, trzeszczeć nad głową; 3) tarkają o czem ludzie — gadają, przebąkują, szepczą (zrazu poczęli T., potem i w głos mówili).

Tarknąć, p. Tarkać.

Tarkot, 1) tarkotanie, turkot (T. kół po bruku). T. skrzydeł = furkot, szelest. T. [656]puhacza; 2) albo tartak, ten, co tarkocze, trajkot, paplacz, gaduła.

Tarkotać, p. Tarkać.

Tarlać i T. się, p. Tarać.

Tarlisko, 1) miejsce, gdzie się ryby trą, tarło; 2) kałuża, w której się trzoda chlewna tarza; 3) miejsce, gdzie międlą konopie na cierlicy.

Tarło, rękojeść od topora.

Tarnąć, tarnieć, targnieć, cierpnąć, drętwieć, sztywnieć (zęby tarnieją od kwasu; szyja, ręka, żyła tarną; oczy tarną = stają słupem, kołowacieją).

Tarnczany, tyczący się ciarek (sad T.).

Tarnek, tarń, kolec na cierniu (ostrzysz T. na mię = gotujesz mi zmartwienie).

Tarnieć, p. Tarnąć.

Tarń, 1) zbior. ciernie; 2) p. Tarnek.

Tartana, okręt maleńki.

Tartar, tarłaróg, szyldkret.

Tartarogowy, szyldkretowy (grzebień T.).

Tartaróg, p. Tartar.

Tartak, p. Tarkot.

Tartofla, trufla.

Tarzyć, 1) handlować; 2) T. co = knuć, planować. T. się, z kim o co = targować się, umawiać się.

Tasować, 1) T. namioty = rozbijać, stawiać; 2) knuć, planować, kartować.

Tasza, 1) tas, buda płócienna kramarska; 2) albo taża, kieszeń, kiesa.

Taszka, 1) kieszonka, kieska, woreczek; 2) T. u miecza = pokrywka rękojeści miecza; 3) wałek do wiercenia maku.

Taśbir, taźbir, tyźbir, tyźbier, teszbir, taźbier, cienkusz, podpiwek.

Taśma, wędzidełko żołędziowe członka męskiego.

Taśmiany, zrobiony z taśmy, taśmowy.

Tatara, Tatar (hardy T.).

[657]Tatarczuch, chleb, łazanek z tatarki.

Tatarczyni, p. Tatarkini.

Tatarczyzna, 1) tatarszczyzna, wszystko, co tararskietatarskie; 2) najazd, napad Tatarów; 3) albo Tatarja, kraj Tatarów, ziemia tatarska.

Tatarja, p. TatarszczyznaTatarczyzna.

Tatarkini, tatarczyni, tatarzynia, Tatarka, kobieta tatarska.

Tatarzynia, p. Tatarkini.

Tatek, tata, ojczulek.

Tatra, wysoka skała, wysoka góra.

Tatuśkować, robić, postępować jak tatuś, naśladować ojca.

Tauryczanin, p. Tauryk.

Tauryk, tauryczanin, Tatar krymski.

Tawasza, przewóz.

Tawla, tafla.

Tawta, p. Tafta.

Taźbier, p. Taśbir.

Taźbir, p. Taśbir.

Taźbirek, zdrob. od Taźbir.

Taża, p. Tasza.

Tąpać, tępać, tęptać, dok. tępnąć, tupać.

Tążyć, p. Tesknić.

Tchło, tło.

Tchórstwo, p. Tchórzowactwo.

Tchórzowactwo, tchórstwo, tchórzostwo.

Tchórzyć, bździeć, smrodzić.

Tcica, ckliwość.

Tcie, czci, czyta.

Tcionka, czcionka.

Tczą, tką, tkają (tkaninę).

Tcząc, tkwiąc.

Tczciciel, czciciel.

Tczesz, tkasz.

Tczy, czczy.

Tczywo, ckliwo.

Techna, intryga, sztuczka.

Tebel, tybel, czop, klin.

Tebinki, p. Tabinki.

Tebienki, p. Tabinki.

Teblowy, tyczący się tebla (świder T.).

Tecz: W T. = naoślep; w żywe oczy, wbrew.

Tedy, p. Tegdy.

Tegdy, 1) albo tedy, wtedy, wtenczas; 2) tedy.

Tegodla, dlatego.

Tegodnie, (l. mn.) tygodnie.

[658]Tegodniowy, tegodzienny, tyczący się tego dnia.

Tegodzienny, p. Tegodniowy.

Tegomiesięczny, tyczący się tego miesiąca.

Teka, nakrycie, deka (T. na studni).

Tekin, safjan turecki albo wołoski.

Tekinowy, zrobiony z tekinu (buty tekinowe).

Tekst: Mówić za T. = mówić na pamięć, recytować.

Telbuch, brzuch wielki, tłusty.

Tele, tyle.

Telej, p. Telet.

Telejowy, p. Teletowy.

Telet, tylet, telej, 1) tkanina jedwabna, złotem przetykana; 2) suknia wierzchnia z tej tkaniny uszyta.

Teletowy, tyletowy, telejowy, zrobiony z teletu (szubka teletowa).

Teliko, p. Telko.

Telki, tylki, tyli, tak duży.

Telko, 1) tyle, tak wiele; 2) albo teliko tylko.

Telnik, tylnik, tynnik, gałęzie, chróst.

Temblach, temlak, temblak.

Temlak, p. Temblach.

Templarz, templarjusz.

Temporalik, scyzoryk.

Temruk, pęto, kajdany.

Ten, 1) T. dzień = tydzień; 2) pleonastycznie: na pogrzebie nie był T. jeden, co by nie płakał ( = ani jeden); 3) zje tego a tego, co dostąpi tego urzędu (= zje kata, kaduka); żeby go ci a ci wzięli (= kaci); 4) temu = dlatego (czemu tak? — temu, że...); 5) czem tem = byle czem (zbyć); 6) w tąż = też, także, nie mniej (płacze matka, w tąż ojciec żałosny); 7) toż = dopiero wtedy (doświadcz pierwej, toż wiedzieć będziesz); 8) T. raz = teraz.

Tenar, loch podziemny.

Tenda, kurtyna, zasłona, kotara.

Tenten, tęten, tępt, tent.

Tenuta, starostwo bez juryzdykcji.

[659]Tenutarjusz, 1) dzierżawca; 2) starosta bez juryzdykcji.

Tepać, bić, trapić.

Teper, teraz.

Ter, p. Tyr^[24].

Terajszy, p. Teraźni.

Teraz — teraz = to — to, raz — raz (T. blednie, T. się czerwieni).

Teraźni, terajszy, teraźniejszy, niniejszy.

Teraźniuczko, dopieruteńko.

Tercjana, febra przypadająca co trzeci dzień.

Tercjanela, tercynela, gatunek tkaniny.

Tercjować, poddawać trojakiej próbie.

Tercynela, p. Tercjanela.

Tercynelowy, zrobiony z tercyneli.

Terebić, p. Trzebić.

Terebint, terpentyna.

Terem, mieszkanie, pałac, gmach.

Tereśnia, czereśnia.

Terlagi, taczki (po kowalsku).

Terlarz, tyrlarz, karpentarz, cieśla górniczy.

Termes, gałązka z owocem urwana.

Termin, 1) kres, meta, granica; 2) położenie, obrót, zły raz (bywać w niebezpieczeństwie, w terminach).

Terminalność, formalność prawna.

Terminata, 1) spis krótki, skorowidz, lista czego, katalog (T. ksiąg); 2) rota przysięgi.

Tertes, tartas.

Tesak, tasak, miecz krótki a szeroki.

Tesar, p. Teszarz.

Tesarz, p. Teszarz.

Teskliwić, stawać się tęsknym.

Teskliwie, tesno, teszno, testno, tęskno.

Teskliwość, tesnica, tesknica, tesznica, tęsknota.

Teskliwy, tęskliwy, teszny, teskny, 1) tęskny, utęskniony, markotny, (duma, T.); 2) przynoszący tęsknotę.

Tesknica, p. Teskliwość.

Tesknić, tesznić, tężyć, tążyć, tużyć, niedok. Tęskniwać, 1) tęsknić; 2) T. sobie, nudzić się, przykrzyć sobie (T. sobie w czytaniu).

[660]Teskny, p. Teskliwy.

Tesnica, p. Teskliwość.

Tesno, p. Teskliwie.

Test, tygiel.

Testamentarz, testamentnik, ten, co sporządził testament.

Testamentarzowy, testamentniczy, tyczący się testamentarza.

Testamentniczy, p. Testamentarzowy.

Testamentnik, p. Testamentarz.

Testamentny, testamentowy.

Testno, p. Teskliwie.

Teszarz, tesarz, tesar, stolarz.

Teszbir, p. Taśbir.

Tesznica, p. Teskliwość.

Tesznić, p. Tesknić.

Tesznie, gniewnie, niechętnie.

Teszno, p. Teskliwie.

Teszny, p. Teskliwy.

Tetrykowata cera, twarz zimna, mina obojętna.

Teże, takie, takież, też, takoż, także.

Tęchlina, stęchlizna.

Tęcza w kościele = belka w górze od ściany do ściany z stojącym na niej zwykle krzyżem.

Tęga, tęsknota; dążeniedążenie, pożądanie.

Tępać, p. Tąpać.

Tępić, dokuczać, robić wyrzuty, łajać, ubliżać.

Tępna żyła, tętno, puls.

Tępnąć, p. Tąpać.

Tęptać, p. Tąpać.

Tęskliwy, p. Teskliwy.

Tęten, p. Tenten.

Tętna żyła = tętno, puls.

Tętnać, tętnąć, tętnić, tupać.

Tężyć, p. Tesknić.

Tibisolka, kobieta pod sekretem wszystko opowiadająca.

Tiutiuń, tiutuń, tutuń, tytoń.

Tiutuń, p. Tiutiuń.

Tkaczownia, 1) pracownia tkacka; 2) albo tkacztwo, tkactwo.

Tkaczski, tkacki.

Tkacztwo, p. Tkaczownia.

Tkalny, tkanny, mogący być tkanym; do tkania służący, przeznaczony.

Tkaneczka, p. Tkaniczka.

Tkanica, tkanka, 1) tkanina; 2) taśma, [661]wstęga; 3) strój na szyję, krawat (T. dla oblubienicy); 4) strojstrój kobiecy na głowę, wstążka.

Tkaniczka, tkaneczka, zdrob. od tkanica.

Tkanka, p. Tkanica.

Tkanny, p. Tkalny.

Tką, p. Tczą.

Tknąć czego = rozpatrzyć się w czem (T. powinności swojej, czy się zachowujemy, jak potrzeba). T. się, 1) wejść w siebie, zastanowić się nad sobą (tknij się, a obacz, coś jest); 2) T. się kogo, czego = tyczyć się, dotyczyć czego, ściągać się do czego; 3) T. się kogo = obchodzić kogo (nie tyczy się ciebie, że giniemy?).

Tknienie, dotykanie, dotyk, czucie (zmysł tknienia).

Tkniony, przetykany, sadzony (złotem).

Tkwieć, tkwić.

Tle, tleje.

Tłać, tleć.

Tłoczliwy, mogący być stłoczonym.

Tłok, 1) nalecieć się tłokiem = hurmem, ciżbą, gromadą, kupą; 2) stłoczonego co (T., ziemia od bydła stłoczona) 3) tło, grunt; 4) skrzynia pompowa; 5) żebro, pokrętka, z której sznur kręcą.

Tłoka, 1) rodzaj pańszczyzny; 2) zbiegowisko (zmowa albo T. na złe cudze); 3) biesiada, uczta (np. z powodu okrężnego, postrzyżyn); 4) albo tłuka zbieranie zboża, owoców.

Tłomić, tłumić.

Tłucarz, robotnik w hucie, który rozbijał kruszec na kawałki.

Tłucz, tłucza, tłuka, karm dla zwierząt z ziarna tłuczonego, miazga.

Tłucza, p. Tłucz.

Tłuczka, 1) machina, tłukąca stęporami rudę; 2) kobieta wałęsająca się, tłukąca się po świecie.

Tłuczny, przeznaczony do tłuczenia (orzech T.).

Tłuk, 1) narzędzie do [662]tłuczenia, stępor, baba; 2) strzała tępo zakończona; 3) kij, którym rybacy mierzą głębokość wody.

Tłuka, 1) p. Tłoka; 2) p. Tłucz.

Tłumić, gonić, prześladować; T. się, zbijać się w tłum, tłoczyć się.

Tłumliwy, 1) tłumny, gromadny; 2) zgiełkliwy (tłumne gsdaniegadanie).

Tłuste, tłuszcz, tłustość.

Tłustnieć, tłuścieć.

Tłustny, pochodzący z tłustości, tłuszczowy.

Tłustobrzuch, tłustoch, człowiek otyły, brzuchaty.

Tłustoch, 1) p. Tłustobrzuch; 2) ten, co tłusto jada; 3) bogacz.

Tłustocha, tłuściocha.

Tłustośka, tłuścioszka.

Tłuszcza, gromada, rzesza.

Tłuścić komu ręce = smarować, dawać mu łapówkę.

Tnić, rozrzedzać, rozcieńczać.

Tnieć, cieńczeć, rzednąć, mięknąćmięknąć.

Tniejszy, rozcieńczony, rozrzedzony.

Toboła, tobołka, tobołek.

Tobołka, p. Toboła.

To cóż, to jest.

Toczarnia, szlifiernia.

Toczenica, 1) czepiec, zawój kobiecy na głowę; 2) gałka.

Toczkiem, taczając, tocząc się.

Toczność, obrotność.

Toczny, łatwy do toczenia, obrotny (koń T.).

Toczyć, 1) snuć (jedwabnik jedwab, pająk przędzę toczy); 2) T. łzy = wylewać; 3) T. kogo = otaczać; 4) T. tabory = zakładać obóz. T. się, 1) wywiązywać się (wojna z wojny się toczy); 2) upływać, schodzić (czas się toczy).

Toć, to mi to! (T. to orator!).

Tof, dziarstwo, piasek gruby; żwir.

Tok, 1) toczenie się, obrót (T. ciał niebieskich); 2) rzecz jakby utoczona, kształt jakby toczony (T. ciała); 3) toczenie, rycie (T. [663]robaków, kretów); 4) strój kobiecy na głowę.

Tolić, tulić. T. się, tulić się.

Tołmacz, tłómacz, dragoman.

Tołokno, potrawa tatarska z jagieł, soli i słoniny.

Tołumbas, tułumbas, tołombas, bębenek turecki z dzwonkami.

Tom, stawik, z którego woda w rynny ciekąca rudę myje.

Ton! komenda do wojska: stój! stać!

Tonia, p. Toń.

Toń, tonia, 1) miejsce na jeziorze upatrzone do zarzucenia sieci; 2) ilość ryb wyciągnięta z wody przez rybaka na raz; 3) być w toni, we złej toni = być w opałach, w niebezpieczeństwie.

Top, topiel, przepaść wodna.

Topejka, p. Tupejka.

Topialny, służący do topienia (piec, tygiel T.).

Topielisty, pełen topieli (rzeka topielista).

Topień, 1) topielec; 2) albo topnik topielec = strach wodny.

Topny, roztopiony (srebro topne).

Topolina, gaj topolowy.

Topolisty, gęsto zarosły topolami; ocieniony topolami (rzeka topolista).

Topolny, topolowy (drzewo topolne).

Topornia, pracownia, gdzie robią topory.

Tor, (w anatomji) przewód, kanał.

Torak, lichy, nędzny tor.

Torbiarz, żebrak chodzący z torbą.

Torbifer, pomocnik, ajent patrona sądowego.

Torki, munsztuk koński, kantar turecki.

Torłop, tułup, kożuch.

Torkmysz, rzemień ze skóry cielęcej.

Toropić się, trapić się.

Torowny, utorowany, utarty, bity (T. gościniec, szlak).

Torpot, futro, suknia futrzana.

Tortarz, ten, co robi torty.

Tosamość, tożstwo, tożsamość.

[664]Tosamy, tenże sam, identyczny.

Towalja, tuwalja, tuwalnia, ręcznik szeroki.

Towarny, towarowy (drzewo towarne = towar leśny).

Towarynka, biedny, upośledzony towarzysz.

Towarzyski, 1) komu = poufały, zażyły, familjarny; 2) liczba towarzyska = liczba mnoga w odmianie gramatycznej.

Towarzyskie, towarzysko, po towarzysku.

Towarzystwo, 1) poufałość, zażyłość, familjarność (zbytnie towarzystwo); 2) towarzysze wojskowi, kompanja (T. husarskiego, pancernego znaku).

Towarzysz, żołnierz konny, szlachcic, mający swój poczet konny.

Towarzyszny, towarzyski.

Towarzyszyć, 1) z kim = być mu towarzyszem, przestawać z nim; 2) T. kogo z kim = wiązać towarzystwem, zbliżać do siebie, zaprzyjaźnić. T. się z kim, 1) przyjaźnić się, obcować, być mu towarzyszem; 2) poufalić się, bratać się.

Toż, a potem, a dopiero.

Tożstwo, p. Tosamość.

Tórz, tchórz.

Traceńszy uf ( = hufiec) = tylna straż za wojskiem.

Tracić: Polepa gruba ścian głos traci = tłumi. T. sprawę = przegrywać.

Traciknot, traciłój, wilk u świecy, palący się bokiem i topiący świecę daremnie.

Traciłój, p. Traciknot.

Tracz, tartak.

Traf: W T. = w sam raz, do gustu, dogodnie.

Trafak, kawałek rudy lub, jak się górnikowi zdawało, podobny do niej.

Trafar, strzał celny (w towarzystwie strzeleckiem).

Trafiarz, strzelec, który trafił do celu.

Trafić, trefić, niedok. trefować, 1) T. gadkę, [665]sen = rozwiązać, odgadnąć; 2) znaleźć; 3) T. co, w co = potrafić, zdołać co, dokazać czego; 4) trefić (T. włosy); T. kogo = spotkać. T. się, T. się na kogo = być podobnym do niego, wdać się w niego; 2) okazać się odpowiednim, dopasować się (trafiły się trzewiki na nogę); 3) wypaść, przypaść, mieć miejsce (koronacja trafiła się 24 stycznia; najpierwsze suche dni trafiają się w pierwszym tygodniu postu); 4) przybyć, zjawić się, napatoczyć się, nadarzyć się (trafił się w jego dom gość; trafił się Saul do Samuela); 5) T. się z kim = zejść się, spotkać się.

Trafna, numer wygrywający w grze, w loterji.

Trafnować, p. Trefnować.

Trafny, przystojny, stosowny.

Trafta, trawta, tratfa, tratwa.

Traftarz, flisak, oryl.

Tragar, legar.

Tragarz, 1) pierwszy z prawdziwych pacierzów, bo głowę nosi; 2) tram, belka, bierzmo; 3) członek bractwa górników w Wieliczce, dającego składki na msze i pogrzeby zmarłych górników.

Tragedja, smutne zajście, burda, awantura, scena (z Arjany T. szkody kościołowi czyniła).

Tragtrok, p. Trajtak.

Trajtak, trojtak, tragtrok, w kopalni, kosz albo niecka do rudy.

Trajtocznica, kobieta nosząca w trajtakach rudę do płóczki, noszarka.

Trajtocznik, górnik przenoszący rudę w trajtaku, noszarz.

Trakarek, p. Trakarz.

Trakarz, trakar, trakarek, wozak w kobiałkach, w trajtakach lub nieckach rudę chodnikiem przenoszący lub przesuwający.

Trakt, 1) okolica (T. miasta); 2) ciąg, bieg, tempo (leniwym traktem [666]sądząsadzą); 3) kształt, sposób (krzyż traktem ruskim wyrytywyryty).

Traktjer, traktjernik, garkuchnik.

Traktować, praktykować, uprawiać (T. żołnierkę, szkoły).

Traktywa, traktament, poczęstunek.

Tram, p. Trom; tramy kryślić = pisać długi na belkach.

Trank, napój lekarski, mikstura.

Translaps, termin sądowy przepadły.

Transumt, transumpt, odpis, kopja, wyciąg z oryginału.

Transumpt, p. Transumt.

Trant, p. Trąd.

Trapeza, stół, jedzenie; refektarz.

Trapnik, trapiciel; ten co karze.

Traret, lina gruba na środku rei umocowana, którą żagiel do góry podnoszą.

Traskawica, trzaskawica, piorun, grzmot.

Trata, strata, zguba.

Tratfa, p. Trafta.

Tratniczek, utratnik, marnotrawca.

Tratować, 1) w kuchni, spuszczać co na gorące masło; 2) płókać masło w czystej wodzie; 3) rozcierać jabłka lub gruszki; 4) albo tretować, sterować do lądu, płynąć przy brzegu.

Trawca, ten, co trawi; pożeracz, niszczyciel (czas wieków T.).

Trawić, 1) wydawać, trwonić (T. pieniądze); 2) wygryzać, wysadzać skąd, wykurzać (niedźwiedzia psy trawiono); T. się, truć się, gryźć się, frasować się.

Trawnik, mały szczupak.

Trawny, tyczący się trawy.

Trawta, p. Trafta.

Trąba stentorejska = rura, przez którą rozmawiają.

Trąbić, (o komarze) brzęczeć, brzmieć.

Trąbnik, ten, co robi trąby.

Trąbny, tyczący się trąby (głos T.).

[667]Trąd, trant, truteń (w ulu).

Trcia, p. Trzcia.

Trcialka, p. Trzcialka.

Trcianka, p. Trzcianka.

Trciany, trciniany, zrobiony z trzciny, trzcinowy.

Trcina, trzcina.

Trciniany, p. Trciany.

Trciniasty, podobny do trzciny.

Trcinisko, p. Trzcia.

Trcinisty, pełen trzciny.

Trcinny, tyczący się trzciny.

Trcionka, p. Trzcialka.

Trebnik, agienda, rytuał cerkiewny ruski.

Trefić, p. Trafić.

Trefnie, grzecznie.

Trefnować, trafnować, żartować, stroić żarciki.

Trefny, żartobliwy, pocieszny.

Trefować, p. Trafić. Trefunek, trafunek, traf, przypadek.

Trefunkowy, trafunkowy.

Trelować pług = ciągnąć.

Trepel, treperel, kryza hiszpańska.

Treperel, p. Trepel.

Treska, 1) p. Treść; 2) p. Troska.

Treskać, trestać, tresktać, trzesktać, treszczyć, trapić, dręczyć, frasować, karać.

Tresktać, p. Treskać.

Trestać, p. Treskać.

Trestka, p. Treść.

Treszczyć, p. Treskać.

Treść, 1) albo trzeska, trzestka, trzcina; 2) albo treska, trestka, rurka; 3) pióro.

Tret, tryt, 1) stąpanie, krok; 2) sposób postępowania; 3) ścieżka, droga; 4) ganek okrętowy; 5) targ, targowisko, rynek.

Treta, treter, zamieszanie, rozgardjasz, tartas.

Treter, p. Treta.

Tretować, 1) p. Tratować; 2) tratować, deptać.

Trębacz, 1) głosiciel, podszczuwacz (T. walki niesłusznej); 2) rozsiewający wieści, plotkarz.

Trębić, trąbić.

Trędowizna, trąd.

Trociszka, trociczka.

[668]Trogłowy, p. TrójgłowistyTrójgłowisty.

Troj, trojaki; potrójny, trzy razy powtórzony, wzięty w troje.

Trojakonity, trójnitny, trójnonity, we troje nitowany (pancerz T.).

Trojeden, trojedyny, jeden we trzech osobach (Bóg T.).

Trojedyny, p. Trojeden.

Trojedzienny, trzy razy na dzień powtórzony.

Trojenaście, trzynaście.

Trojtak, p. Trajtak.

Trokształtny, trójkształtny.

Troletny, trzyletni.

Trom, tram, belka główna, bierzmo.

Tron, trun, tran (rybi).

Tronowładny, władający tronem.

Trop, p. Tropa (trąbić, bębnić do tropu).

Tropa, zgromadzenie żołnierzy, trupa (wyprawić tropę na nieprzyjaciela).

Tropaszczęki, trójpaszczęki.

Trorocznica, p. Trójrocznica.

Trorogi, trójrogi.

Trosk, troska.

Troska, treska, wiązka, wiązanka.

Troszuczka, troszeczka.

Trot, trucht, kłus.

Trotować, kłusować.

Trozębnik, ten, co używa trójzębu (Neptun T.).

Trozęby, trójzęby.

Trój: W T. = w troje (liście w T. rozdzielone).

Trójbożanin, trójczanin, trójczak, ten, co uznaje w Trójcy św. trzech oddzielnych bogów.

Trójbożański; tyczący trójbożanina (kościół T.).

Trójciały, trójcielny, trójcielesny, trójmiąższy, mający potrójne ciało (Gerion T.).

Trójcielesny, p. Trójciały.

Trójcielny, p. Trójciały.

Trójczak, 1) p. Trójbożanin; 2) Trynitarz (zakonnik).

Trójczanin, p. Trójbożanin.

Trójdrogi, trójdrożny, tyczący się trzech dróg.

[669]Trójdrożny, p. Trójdrogi.

Trójgłowisty, trogłowy, trzogłowy, trójłbisty, trzyłby, mający trzy głowy (T. Cerber).

Trójgran, p. Trzygran.

Trójgranie, trójgraniec, trzygraniec, trójwęgieł, trójkąt.

Trójgraniec, p. Trójgranie.

Trójgranisty, trzygranowity, trzygranowaty, trójgraniasty.

Trójjednik, wierzący w Trójcę św., jako w jednego Boga.

Trójkątmierstwo, trójwęgłomiar, trygonometrja.

Trójkielny, trójkończaty, zakończony trzema grotami, trójzębny (piorun T.).

Trójkończaty, p. Trójkielny.

Trójlicz, reguła trzech.

Trójłbisty, p. Trójgłowisty.

Trójmęski, tyczący się tryumwiratu.

Trójmiąższy, p. Trójciały.

Trójnasobny, trzy razy większy.

Trójnik, 1) rzecz złożona z trzech części; 2) trójka; 3) miód trójniak.

Trójnitny, 1) albo trojonitny, we trzy nitki kręcony, trójdrutowy (aksamit T.); 2) p. TrojakonitnyTrojakonity.

Trójnonity, p. Trojakonity.

Trójny, potrójny, trzykrotny.

Trójodmienny, trojako odmienny.

Trójość, trójząb (T. Neptunowa).

Trójpieniążek, troisty denar polski.

Trójpysk, pysk potrójny (T. Cerberowy).

Trójraźny, trzyraźny, trzykrotny.

Trójrocze, trzechlecie.

Trójrocznica, trorocznica, święto przypadające co trzeci rok.

Trójrodna chimera = złożona częścią z konia, częścią z niedźwiedzia a w części z człowieka.

Trójrożny, trójgraniasty (kapelusz T.).

[670]Trójsetny, trzechsetny.

Trójskładny, trójzłożny, w trojaki sposób złożony; potrójnie złożony.

Trójsmutny, nader smutny, potrzykroć smutny (T. padoł łez).

Trójstopnisty, trzystopny, trzystopowy.

Trójświęty: Pieśń trójświęta = pieśń „Święty Boże!”.

Trójwęgielny, p. Trójwęgłasty.

Trójwęgieł, p. Trójgranie.

Trójwęgłasty, trójwęgielny, trójkątny, trójgraniasty.

Trójwęgłomiar, p. Trójkątmierstwo.

Trójwieki, trzywiekowy.

Trójwładzca, tryumwir.

Trójwładztwo, tryumwirat.

Trójzbrojny, silnie uzbrojony.

Trójzębonoszy, noszący trójząb (Neptun T.).

Trójzłożny, p. Trójskładny.

Trójżeń, trójżonaty, trzeżeńca, ten, co ma trzy żony.

Trójżonaty, p. Trójżeń.

Trtęcz, p. Trtęć.

Trtęć, trtęcz, rtęć.

Truć, 1) zatruwać; 2) niszczyć, trwonić, marnować (T. czas, pieniądze).

Trudnić, robić trudnym, utrudniać, zaciemniać (T. mowę).

Trudnonoszy, trudny do noszenia (Tort T. na stół).

Trulica, skrzynka.

Truliczka, zdrob. od Trulica.

Trun, p. Tron.

Truna, trunna, trumna.

Trunąć, pisnąć, bąknąć, gębę otworzyć (zdechli wszyscy, żaden ani trunie).

Truneczka, zdrob. od Truna.

Trunek, tyle jakiegokolwiek napoju, ile się naraz pije (wypił kilku sporych trunków).

Trunieneczka, p. Trunienka.

Trunienka, trunieneczka, zdrob. od Truna.

Trunna, p. Truna.

Trupać kogo = [671]molestować, trudzić, mordować.

Trupieć, stawać się trupem, obumierać; T. ze strachu = truchleć, słupieć, drętwieć.

Trupokupca, p. Trupokupiec.

Trupokupiec, trupokupca, ten, co kupuje albo sprzedaje trupa.

Trusk, trzusk, szmer, chrupnięcie, chrośnięcie.

Truskać, trzeszczeć.

Trużelnik, trużenik, ten, którego trudzą, męczennik.

Trużenik, p. Trużelnik.

Trwać, 1) zostawać, bawić, przebywać (trwał na górze dni 40; trwał na tronie, na deszczu, w Atenach); 2) czekać wytrwale, nie ustawać (trwajmy do końca; trwałam, póki księżyc nie nastał; T. na modlitwie); 3) T. komu = dotrzymywać mu placu, wiernie się go trzymać); 4) T. o co = dbać, stać o co, zważać na co.

Trwalić się, utrwalać się, ustalać się (pokój się między niemi trwali).

Trwożliwy, p. Trwożny.

Trwożny, trwożliwy, trwożący, straszny.

Trwożyć sobą = trwożyć się (tłuszcza, wierząc, sobą trwoży).

Tryb, 1) T. wojskowy = porządek, pewien sposób ćwiczenia żołnierzy (wojsko obojego trybu: polskiego i cudzoziemskiego); 2) odłączanie szumowin od ołowiu roztopionego.

Trybik, piecyk do odłączania szumowin, np. ołowianych.

Trybować, 1) gnać, pędzić; 2) płynąć z wodą bez pomocy wioseł (statek trybuje); 3) T. ząb o ząb = ścierać; 4) T. kogo czem = męczyć (T. głodem); 5) dystylować, przez ogień, ciepło przepuszczać, gorącem do fermentacji pobudzać (T. złoto w ogniu; słońce zboże trybuje = smaży, suszy); 6) T. czem = handlować, [672] T. się, fermentować, przerabiać się, przetrawiać się.

Trybulacja, niepokój.

Trybunalista, deputat do trybunału.

Trybunarz, trybun (T. rzymski).

Trybus, dynarek, trójnóg.

Tryca, rowek w bloku na sznur.

Trycezyma, nabożeństwo żałobne, msza żałobna w trzydziesty dzień po śmierci czyjej.

Trydent, trójząb.

Tryfus, szaflik o trzech nogach.

Trykliwy, lubiący trykać (koziołek T.).

Tryks, uderzenie rogami.

Trykszać, tryksać, bić rogami.

Trynadl, p. Trznadl.

Trynka, trzy asy w kartach; potrójne szczęście.

Tryny, trociny, opiłkiopiłki.

Tryp, turmalin (minerał).

Trypa, tryper, rzeżączka.

Trypela, trypla, piasek pomieszany z gliną spiekły i stwardniały, używany do polerowania szkła, kruszców.

Trypla, p. Trypela.

Tryska, linka, którą podkasują żagiel w środku od dołu.

Tryt, p. Tret.

Trytef, droga sypana na łąkach, trzęsawiskach.

Tryumfalnik, tryumfant, tryumfator.

Tryumfant, p. Tryumfalnik.

Tryumfny, p. Tryumfowny.

Tryumfowny, tryumfny, tryumfalny.

Trywjał, gatunek wina zagranicznego.

Trzask: Z trzaskiem = a) hucznie, z hukiem (Tyber z trzaskiem wpada do morza); b) nagle, natychmiast, bezzwłocznie.

Trzaskać, trzuskać, 1) rozbijać z trzaskiem; 2) T. kogo = gromić, fukać.

Trzaskawica, p. Traskawica.

Trzaskliwy, odznaczający [673]się trzaskiem, trzaskający (piorun T.).

Trzaszczka, drzażdże, drzazeczka.

Trząsca, zimnica, febra.

Trząskiem, w trząski, truchtem.

Trząść, 1) żarty T. = żarty stroić, natrząsać się; 2) T. nowiny, wieści = rozpuszczać, rozgadywać, rozsiewać; T. dziwy = dziwne rzeczy opowiadać; 3) T. kogo = niszczyć, gubić; 4) T. co na myśli = roztrząsać, rozbierać; knuć, planować, kartować; 5) T. rzeczą = mówić wiele. T. się czem = potrząsać się, skrapiać się czem.

Trzcia, trcia, trcinisko, 1) miejsce zarosłe trzciną; 2) mnóstwo rzeczy sterczących (T. strzał).

Trzcialka, trcialka, trcionka, trzcinka, źdźbło rurkowate.

Trzcianka, trcianka, rurka trzciny.

Trzcinka, p. Trzcialka.

Trzciany, czcinowy (zwierzę trzciane = w trzcinie żyjące).

Trzcinny, 1) trzcinowy; 2) chwiejny, niestały (człowiek T.; szczęście trzcinne).

Trzebień, trzebnik, trzebieniec, rzezaniec, kastrat.

Trzebić, terebić, 1) czyścić, przeczyszczać; 2) T. pszenicę miotłą = wiać, opałać, przewiewać.

Trzeble, gatunek ryb.

Trzebnie, przys. od Trzebny, trzeba.

Trzebniej, stop. wyż. od Trzebnie, więcej potrzeba, pilniej.

Trzebnik, p. Trzebień.

Trzechdziesiąt, trzydziestu.

Trzechkrólski, p. Trzykrólewski.

Trzeciakować, po raz trzeci co robić.

Trzeciegodniowy, trzeciodniowy, co trzeci dzień przypadający.

Trzecina, trzecia część włóki.

Trzecinasty, trzynasty.

[674]Trzeciodniowy, p. Trzeciegodniowy.

Trzeciodzienny, 1) na trzeci dzień przypadający (trzeciodzienne zmartwychwstanie Pańskie); 2) trzydniowy, trzy dni mający, żyjący.

Trzeciostopniowa ściana, pierwiastek sześcienny.

Trzeciotydniowy, co trzeci tydzień przypadający (Jarmark T.).

Trzecizna, trzecia część czego.

Trzeć, 1) T. zboże = młócić; 2) T. na co = przeć, napierać, nastawać; T. się z kim = ścierać się, walczyć.

Trzem, przedsionek, westybul.

Trzenie, tarcie.

Trzepietarz, arlekin z trzepaczką.

Trzepiotopióry, trzepoczący piórami.

Trzeska, p. Treść.

Trzestka, p. Treść.

Trzesktać, p. Treskać.

Trzesne, czesne.

Trzeszczeć pośladkiem = popuszczać, popiardywać.

Trzeszczki, kosteczki w stawach rąk i nóg.

Trześć, 1) treść; 2) rdzeń drzewa.

Trzeweczko, 1) zdrob. od Trzewo; 2) powrozek pępkowy, pępowina.

Trzewia, p. Trzowa.

Trzewice, trzewiki.

Trzewiczny, tyczący się trzewika, trzewikowy.

Trzeźwi, trzeźwy.

Trzeźwie, trzeźwo.

Trzeżeńca, p. Trójżeń.

Trzęsawa, trzęsawica.

Trzęsawica, trzęsienie, drżenie, drżączka; gorączka nerwowa (T. członków ciała; przypadł strach i T. na wszystek lud).

Trzęsawiczny, p. Trzęsawisty.

Trzęsawisty, trzęsawiczny, pełen trzęsawisk.

Trzęsawka, trzęsidło (T. u stroju na głowę).

Trzęsianka, słoma targana do potrząsania.

Trzęsiskrzynka, złodziej, rzezimieszek.

[675]Trzęśba, trzęsienie (T. ziemna).

Trzmić, trzepotać się, tkwić, sterczeć (skrzydła trzmią na grzbiecie).

Trznadl, trynadl, trzynadel, trznadel.

Trzodny, tyczący się trzody, stadny (stróż, baran T.).

Trzogłowy, p. Trójgłowisty.

Trzom, trzem (3 przyp. l. m.).

Trzon, 1) łodyga; 2) ząb trzonowy.

Trzonóg, trójnóg.

Trzop, skorupa, czerep.

Trzopaszczęki, trójpaszczęki.

Trzosła, 1) lędźwie, uda; 2) części rodne, członki płciowe.

Trzowa, trzewia, trzewa, wnętrzności.

Trzpiot, trzepotanie, szelest.

Trzpiotać, trzepiotać, trzepotać. T. się, trzpiotać się, postępować jak trzpiot.

Trzpiotliwy, trzpiotowaty.

Trztaczka, rozwolnienie, laksa.

Trztęć, rtęć.

Trztykać, połykać.

Trzunąć, trącić.

Trzusk, p. Trusk.

Trzuskać, p. Trzaskać.

Trzy drewna, szubienica (osądzony na T. drewna).

Trzybarwisty, trójkolorowy.

Trzydziestnica, nabożeństwo odbywające się trzydziestego dnia miesiąca.

Trzydziestny, trzydziestokrotnytrzydziestokrotny.

Trzydziestodziennie, trzydziestodniowo.

Trzydziestodzienny, trzydziestodniowy.

Trzydziesty, trzydziestokrotny (plon T.).

Trzygran, trójgran, igła trójgraniasta.

Trzygraniec, p. Trójgranie.

Trzygranowaty, p. Trójgranisty.

Trzygranowity, p. Trójgranisty.

Trzykłykty, złożony z trzech kłykci, mający trzy kłykcie.

[676]Trzykrólewski, trzechkrólski, dotyczący święta Trzech Króli (woda trzykrólewska, roki trzechkrólskie).

Trzylista, jakaś dawna gra woźniców.

Trzyłby, p. Trójgłowisty.

Trzymać, 1) ból trzyma kogo, co = dokucza mu, nie opuszcza go; 2) Deukaljon i Pirra trzymali na sobie po potopie ród ludzki = podtrzymywali, od nich zależało dalsze jego istnienie; historja o nim wiele mówi, bo siła na sobie trzymał = miał wiele na swej głowie; kwiat ten wizerunek wszystkich kwiatów na sobie trzymał = przedstawiał; T. milczenie, gniew, upór = trwać w nim, zachowywać; T. odwieczne zwyczaje = zachowywać, trzymać się ich; 3) T. obietnicę, słowo, wiarę, umowę = dotrzymywać, dochowywać ich; 4) trzymać kogo na rzeczy, na słowie, na obietnicach = zwlekać z ostateczną decyzją, kazać mu czekać w niepewności; T. kogo słowy = zabawiać rozmową; 5) T. co skąpo = oszczędzać czego, zatrzymywać na czas droższy; 6) T. tezę z katedry = bronić; 7) T. na kogo = pisać się, głosować nań; 8) T. spór = prowadzić, wieść; T. się, 1) trzyma się kogo łakomstwo i t. p. = nie opuszcza go; trzyma się to kobiet, że siwych nie lubią = mają one to do siebie, jest to im właściwe; 3) T. się gdzie = pozostawać; 4) T. się od czego = powstrzymywać się.

Trzymilny, trzymilowy.

Trzynadel, p. Trznadl.

Trzynaściory, trzynaścioraki.

Trzynożyć, trzy nogi krępować, np. koniowi, niewolnikom.

Trzyny, ziarna niecałe, zgoniny.

Trzypiętry, trzypiętrowy.

[677]Trzyraźny, p. Trójraźny.

Trzysączny, mający trzy sęki.

Tszczy, czczy.

Tszczyć, czyć, być ciepłym.

Tścia, ćcia, teścia (2 przyp. od teść).

Tścica, obrzydliwość; żałość, tęsknota.

Tucja, żuzle miedzi.

Tucz, 1) tłustość; 2) jedzenie tuczne.

Tucza, świecka = życie świeckie.

Tuczec, łopatka u zwierzęcia.

Tucznieć, tyć, stawać się tucznym.

Tuczybrzuch, pasibrzuch.

Tuczyć: T. gniew = podsycać; T. upór w sobie = żywić, chować; T. zawczasu przyszłe rzeczy = gotować.

Tudzież, tuż; zaraz, od ręki (nieprzyjaciel jest już T.; kto zarobił, T. mu zapłać); T. za nią = w też tropy.

Tuk, tłuszcz; T. w kości = szpik.

Tula, p. Tuleja.

Tuleja, 1) a. tulja grot u spisy; 2) a. tula, tuł, kołczan; 3) rurka u strzemienia, w którą żołnierz jezdny jadąc, wtykał kopję, lancę.

Tulich, puginał.

Tulipant, tulipan.

Tuł, p. Tuleja.

Tułak, tułka, tułacz.

Tułambas, tołombas, tołumbas, tułumbas, bębenek turecki z dzwonkami; bęben.

Tułaczyna, tułanina, tułacz godzien politowania.

Tułanina, p. Tułaczyna.

Tuławy, tyczący się tułactwa, tułaczy; tułający się.

Tułka, p. Tułak.

Tułob’, p. Tułub’.

Tułowitość, tyłowitość, tałowisość, tałwistość, cielistość, otyłość, tusza.

Tułowity, tyłowity, tałowity, tałwisty, tyły, cielisty, tłusty, otyły.

Tułub’, tołub’, tołob’, tułob’, tułup’, tołw’, tułów, korpus ciała ludzkiego, kadłub.

Tułumbas, p. TołombasTołumbas.

[678]Tułup’, p. Tułub’.

Tum, kopuła kościelna.

Tunczyk, tonn, ryba morska (thynnus).

Tunina, mięso tunczyków.

Tupejka, topejka, w hucie szklanej, flaszeczka podługowata dla cukiernika do soków, esencji, wódek pachnących.

Tur, bębenek z dzwonkami.

Turba, tłum.

Turbator, ten, co kłóci, mąci, robi zamieszanie (T. zgody).

Turczy, turski, turecki.

Turkinia, 1) albo turkini, turczynka; 2) klacz turecka; 3) pewien ubiór kobiecy.

Turkogrecki, należący do wyznania greckiego a poddaństwa tureckiego.

Turkogreczyn, wyznawca kościoła greckiego pod panowaniem tureckiem.

Turlej, zachód, ambaras, kłopot, tarapata; burda, niesnaski.

Turma, 1) trzoda; 2) rodzaj gry.

Turn, p. Turnus; w T. = koleją, jeden po drugim.

Turnieje, burdy, walki, zamieszania, niepokoje, obroty.

Turnować, podawać koleją kreski, głosując.

Turnus, turn, kolejka podanych głosów.

Turski, p. Turczy.

Tusz, tuzin.

Tusza, 1) tusz (T. chińska); 2) nadzieja, otucha.

Tuszysty, odznaczający się dobrą tuszą.

Tuta, tutaj.

Tuteczny, tutejszy.

Tutki, tutaj (ni me T., ni me siutki = ani ja tu, ani tam).

Tutnar, lonher, lunar, budowniczy utrzymujący płatnych robotników; budowniczy przełożony nad targami miejskiemi.

Tutuń, p. Tiutiuń.

Tuwalja, p. Towalja.

Tuz, 1) niebezpieczeństwo, guz, poturbowanie (narazić się na tuzy; pójść z kim w tuzy = za łby, zacząć się [679]tuzować); 2) tuzem jeździć = parą koni; w pojedynkę, jednym koniem.

Tuzinek, sukno średniego gatunku.

Tużyć, p. Tesknić.

Twardo, mocno, krzepko, silnie, potężnie (trzymać T.; nieprzyjaciel znalazł w zamku wszystko T.; ucisnął miasto na wszystkie strony T.; T. zczepione dyby = ściśle; T. szczwany zając = ostro, gorąco; T. z nią postąpił = ostro, surowo; T. pościć, zachowywać ustawy = ściśle, skrupulatnie; T. w noc = dobrze w noc, późno w nocnoc.

Twardościasty, krnąbrny, hardy, cięty.

Twardość, 1) żołnierka na twardości nie na pieszczotach zasadza się = na hartowności; trudno zamku dobyć dla jego twardości = niepożytości, mocy, wytrzymałości; T. ku nauce = tępość, niezdolność; 2) firmament, sklepienie niebieskie.

Twardotrawy, trawiący najtwardsze rzeczy.

Twardouchy, głuchy, nieużyty (Twardouche skały).

Twardouścieć, dostawać twardych ust.

Twardy, 1) T. munsztuk = ostry; 2) srogi, surowy, nieludzki, przykry (twarda odpowiedź; twarde słowo); 3) twarda ziemia = stały ląd; 4) obronny, silny, niepożyty, warowny (T. zamek); 5) T. rozum = tępy, ciężki; 6) T. pieniądz = talar (wydał pół twardego).

Twardzić, hartować.

Twardzina, rzecz twarda, twardzizna.

Twarożek, amator twarogu.

Twarz, 1) front, przód, czoło czego; 2) twór, stworzenie (niema T.); 3) przyjmuje a poznawa T. na sądzie = ma wzgląd na osobę, jest stronny.

Twarzać, p. Tworzyć.

Twarzność, tworzność, gatunek (species).

[680]Twarzny, gatunkowy.

Twarzobrakownik, obłudnik.

Twierdza, utwierdzenie, sklepienie, firmament, granica stała (uczynił Bóg twierdzą i oddzielił wody, które były pod twierdzą, od onych, które były nad twierdzą; nazwał Bóg twierdzę niebem).

Twierdzić, 1) wzmacniać (T. miejsce słabe w fortecy); 2) umacniać, krzepić (T. nadzieję); 3) potwierdzać (T. umowę).

Twierzyca, twierdza.

Twojski, twój.

Tworzec, stwórca.

Tworzność, p. Twarzność.

Tworzony ser = twaróg, tworóg.

Tworzyć, częstot. twarzać, 1) kształtować, formować (T. sery); T. słowa, słówka tworzyć = sadzić się na nie (tworząc słowa, usta sznuruje); 2) pracować, robić.

Tworzydko, tworzytko, 1) czarka mała (włożyć farbę w muszelkę albo w jakie T. kościane); 2) foremka.

Tworzydło, 1) worek, w którym ser wyciskają)wyciskają; 2) kształt, forma (głos odpowiada ducha wolnego tworzydłu).

Tworzydłowy, tyczący się tworzydła (ser T.).

Tworzytko, p. Tworzydko.

Twór, zbior. wszystko, co jest stworzone, stworzenie, świat stworzony (cały T. cicho, wszędy smutne cienie).

Twórcorym, rymotwórca.

Ty = te (licz. mn. od ten; patrzże na ty dubiele).

Tybinki, p. Tabinki.

Tychwa, tynf (pieniądz).

Tycz, tyk, tyka, żerdź; palcat.

Tydnia, tygodnia.

Tyk, 1) albo tykt, przytyk, przycinek, przymówka; 2) albo tycz, tyka, żerdź, palcat.

Tykwa: Pójść z kim w tykwy = wziąć się za łby, za bary.

Tylczyk, miecz.

Tyle: T. dwa, T. trzy = [681]dwa, trzy razy tyle. Ile T., ileż tyleż = pewną liczbę bądźcobądź (mam ile T. przyjaciół).

Tyleczko, tyluczko, zdrob. od Tyle.

Tyledwójny, drugie tyle wynoszący.

Tyleliczny, tak liczny.

Tylesetny, tylosetny, sto razy tyle wynoszący.

Tylet, p. Telet.

Tyletowy, p. Teletowy.

Tyletrójny, trzy razy tyle wynoszący.

Tyli, tylki, telki, 1) tak wielki; 2) Ili T. = o ile o tyle wielki.

Tylki, 1) p. Tyli; 2) a. tylkiż, równie wielki.

Tylkory, tyloraki.

Tylkość, taż wielkość lub małość, jednakowość.

Tylnik, p. Telnik.

Tylosetny, p. Tylesetny.

Tylo troje, trzy razy tyle.

Tył: W. T. = w tyle; zaocznie.

Tyłogoniec, ten co za kim tyłem goni.

Tyłowitość, p. Tułowitość.

Tyłowity, p. Tułowity.

Tyły, p. Tułowity.

Tymraz, teraz.

Tynk, farba do powlekania drzewa, ścian.

Tynnik, p. Telnik.

Tyorba, teorban.

Tyrać, terać, 1) gubić, tracić, marnować, trwonić (T. napróżno strzały; T. majątek; T. czas = trawić).

Tyranny, tyczący się tyrana.

Tyrańskie, po tyrańsku.

Tyras, sieć na przepiórki, kuropatwy, bekasy i t. d.

Tyrjaka, dryjakiew.

Tyrlarz, p. Terlarz.

Tyrlikać, terlikać, trelować sobie.

Tyryle, trele, tryle.

Tysiącochytry, tysiącznych sposobów chytrych używający.

Tysiącznik, 1) liczba tysiąc; 2) przełożony nad tysiącem żołnierzy.

Tyszarnia kamienna = łomy kamienia.

Tytuł, 1) imię, nazwa, miano (T. rzeki; ślicznym tytułem pokryte [682]poddaństwo); 2) T. srebra, złota = próba na niem wybita.

Tytułat, ten któremu jaki tytuł przysługuje.

Tytułowy, tytularny (nie rzeczywisty).

Tywdyk, tyftyk.

Tyźbier, p. Taśbir.

Tyźbir, p. Taśbir.

Tzczy, czczy.

U

Ubaczać, p. Ubaczyć.

Ubaczyć, nied. ubaczać, 1) upatrzyć (U. stosowną chwilę); 2) przewidzieć; 3) pojąć, zrozumieć, spostrzedz; 4) rozważyć, zważyć (U. przyczyny); U. się, upamiętać się; rozmyślić się.

Ubać się, ubojeć się, ulęknąć się.

Ubawa, zabawa, uciecha.

Ubawić, ująć (czego).

Ubezpieczyć, upewnić, uspokoić (ubezpieczał matkę, że już więcej tak nie zrobi). U. się, porzucić czujność, zdać się na coś (fortuno, nie dam ci się ułudzić, nie ubezpieczę się, znam, co knujesz). U. się na kogo, na co = spuścić się na kogo, na co, polegać na nim.

Ubić, 1) obić, wybić (kijem); 2) zbić (zrazy).

Ubiedz, 1) uciec, ujść (U. do lasu; krew ubiegła); 2) U. co = pośpieszywszy się, uchwycić (ubiegł sobie przed starszym bratem fawory; nie baw się, mogąc takie szczęście U.).

Ubiedzać, p. Ubiedzić.

Ubiedzić, nied. ubiedzać, 1) kogo = namówić, poruszyć, skłonić (U. kogo do obrony); 2) U. co = wynukać, wyprosić (U. miłosierdzie).

Ubieg, ubieżenie, ujście, upływ (sarna ubiegiem wzrok straci; U. czasu; Ubieg od kary).

[683]Ubiegać się, utrudzić się bieganiem.

Ubieliczkować twarz = ubielić, ublanszować.

Ubieżny, p. Ubieżysty.

Ubieżysty, ubieżny, uciekający, pomykający, mknący (hamować ubieżyste koła).

Ubijać się o co = dobijać się, zabijać się o co, gwałtem się o co starać.

Ubiór, 1) U. pokoju = obicie, tapeta; 2) ubiory albo ubranie = spodnie.

Ubliga, p. Ubliżenie.

Ublistwo, p. Ubliżenie (król zapomniał jego zasług, lecz on kontent z tego ublistwa...).

Ubliżać, p. Ubliżyć.

Ubliżenie, ublistwo, ubliga, uszczerbek, ujma, postponowanie (cnota nikomu ubliżenia nie czyni).

Ubliżyć, niedok. ubliżać, ująć, zrobić uszczerbek, odmówić (U. komu uszanowania; ubliżyła mu swej ręki).

Ubluć się, ublwać się, zwymiotować się, zrzygać się (U. się, pijąc; U. się na stół).

Ublwać się, p. Ubluć się.

Ubłagacz, ubłagalnik, ten, co ubłagał albo ubłaga.

Ubłagalnia, ubłagalnica, modlitewnia, gdzie Żydzi Boga błagali.

Ubłagalnica, p. Ubłagalnia.

Ubłagalnik, p. Ubłagacz.

Ubłagalny, tyczący się ubłagania (ofiara ubłagalna).

Ubłąd, zabłądzenie; błąd (trwał w ubłędzie swym na wzgardę Boga).

Ubłądzać, p. Ubłądzić.

Ubłądzić, niedok. ubłądzać, zbłądzić (U. od prawdziwej nauki; mąż, któregoby żona ubłądziła...).

Ubłożenie, zadowolenie, ukontentowanie.

Ubog, p. Ubogi.

Ubogi, ubog, nieszczęśliwy, mizerny, nędzny, nieborak. Ubogusieńki, ubożuchny.

Ubojeć się, p. Ubać się.

Uboleć się, zmartwić się, zgryźć się.

[684]Ubożę, niebożę.

Ubraniczko, spodeńki.

Ubraniec, giermek.

Ubrany, uzbrojony, opatrzony dobrze.

Ubronić, uchować, uchronić, zachować od czego.

Ubudować, wybudować.

Uburzyć się na kogo = oburzyć się, obruszyć się.

Ubyt, ubytek, uszczerbek.

Ucaleć, ocaleć.

Uchacz, dzban, garnek uchaty.

Uchapić, uchopić, uchwacić, uchwycić.

Uchaty, uszaty.

Uchlastać, ubić chlastaniem, ubiczować.

Uchlinąć, chlipnąwszy upić.

Uchlusnąć, p. Uchlustać.

Uchlustać, uchlustnąć, uchlusnąć, uszargać; U. się, upić się.

Uchlustnąć, p. Uchlustać.

Uchmielić, 1) zaprawić chmielem; 2) U. kogo = upoić.

Uchod, 1) ujście, ucieczka, odwrót (U. krwi; U. z pola bitwy); 2) U. morza = odpływ; 3) miejsce, którędy uchodzą.

Uchodni, uchodzący, uciekający.

Uchodnia, uciekinierka, dezerterka.

Uchodnik, uchodzień, uciekinier, zbieg.

Uchopić, p. Uchapić.

Uchować, 1) U. kogo = zachować przy życiu, darować mu życie; 2) U. co = zachować, konserwować (uchowaj, Boże, zdrowych potraw, wielkiego szczęścia i cnotliwej żony kiedykolwiek); 3) U. czego = zachować, uchronić od czego; 4) klacz z stadnikiem = spuścić, odstanowić.

Uchowanie, lekarstwo uchowujące, prezerwatywa (prezerwatywy czyli uchowania od chorób).

Uchramać, uchramować, chromając utykać, kuleć.

Uchramować, p. Uchramać.

[685]Uchraniać, zapobiegać czemu.

Uchron, uchronek, uchrona, schronienie, przytułek; U. zwierzęcia = legowisko.

Uchrona, 1) uchronienie; uchronienie się, ucieczka; 2) U. prawna dla nienależytego sądu = exceptio fori.

Uchronek, p. Uchron.

Uchronny, w którym się można uchronić, skryć (zakątek U.).

Uchudnąć, ubyć przez schudnięcie.

Uchwacić, p. Uchapić.

Uchwatliwie, nagle, raptownie.

Uchwycić, 1) guza = oberwać; 2) kogo = ująć, ubłagać, udobruchać.

Uchyb, p. Uchyba.

Uchyba, uchyb, uchybienie, omyłka (bez uchyby = niechybnie, pewnie).

Uchybiać, p. Uchybić.

Uchybić, niedok. uchybiać, chybić, nie trafić.

Uchylać się, p. Uchylić się.

Uchylić się, nied. uchylać się, 1) czemu, od czego = uniknąć czego, uchronić się od czego (U. się niebezpieczeństwu, od niebezpieczeństwa); 2) odwrócić się (uchyl się od złego, a czyń dobrze).

Uchynąć się, chybnąć się, przechylić się (łódź się uchynęła).

Uciąć co = położyć czemu koniec (U. czyje bluźnierstwa).

Uciągnąć, 1) ściągnąć (skórę); 2) ujść ciągnąć z wojskiem dokąd.

Uciążać, 1) p. Uciążyć; 2) utyskiwać, narzekać.

Uciążanie, uciążliwość.

Uciążliwy, żałosny, utyskujący (skarga uciążliwa).

Uciążyć, 1) obciążyć, obarczyć; 2) albo uciężyć, nied. uciążać, ucisnąć, uciemiężyć.

Ucichnąć, 1) ustać (ogień, mór ucichł); 2) zabrał tak wielkie łupy, że ziemia przed nim ucichnęła = strętwiała, oniemiała.

[686]Uciec kogo w czym = ubiedz, wyprzedzić.

Uciecz, ucieczka.

Uciekły, ubiegły, przeszły (uciekła młodość).

Ucieraczka, ucieradło, szczypce do objaśniania świec.

Ucieradło, p. UcieraczkaUcieraczka.

Ucierpieć, ukończyć cierpienie, skonać.

Ucieszne, ucieszność, zabawa, uciecha, ukontentowanie.

Ucieszno! = rzecz ucieszna! pociecha!

Ucieszność, p. Ucieszne.

Ucieszyciel, pocieszyciel (U. w nieszczęściu).

Ucieścić, uwalać, unurzać, umazać.

Ucięto, ucinkowo (U. odpowiadać)

Ucięty, ucinkowy, przerywany.

Uciężyć, p. Uciążyć.

Ucinek, 1) ścinek, okrawek, obrzynek; 2) ułamek, pozostałość, szczątek; 3) uszczerbek, ubytek (z przyczynkiem albo z ucinkiem).

Ucisły, ciasny, uciskający, uwierający.

Ucisnąć, cisnąwszy ugodzić, trafić.

Ucleć, ucaleć.

Ucuglować, ująć, ubrać w cugle, okiełznać.

Ucumować cumą = powrozem uwiązać statek u brzegu.

Uczalnia, pokój do uczenia się, uczelnia.

Ucząstek, 1) cząstka, udziałek, ułamek; 2) albo uczęstnik, uczęśnik, uczestnik.

Ucząstwo, p. Uczęstność.

Ucząszczać, uczęszczać co = często czego używać (ta pieśń była uczęszczana). U. się, uczęszczać (U. się do Sakramentów = przystępować).

Uczcić, 1) kogo = okazać mu cześć (ta śmierć uczci jego życie); 2) kogo = uczęstować, uraczyć.

Uczciwe, cześć, honor, dobre imię, dobra sława (karać na uczciwem; odsądzić U.; U. komu przyznać; w U. kogo ruszyć, razić).

Uczciwość, poważanie, [687]cześć (mieć kogo w uczciwości; wyrządzić komu U.).

Uczciwy, uczliwy, 1) porządny, poczciwy, godny, prawy, szanowny (obraził szlachcica uczciwego; dziecko złego łoża i dziecko uczciwe); słuszny, usprawiedliwiony (uczciwe nadzieje); 3) tytuł: sławetny, szlachetny (uczciwa rada miejska); 4) który drugiego zwykle uszanuje.

Uczelnik, uczyciel, nauczyciel.

Uczenie, nauka (miał niezłe U.; człowiek wielkiego uczenia).

Uczenny, uczliwy, ochoczy do nauki.

Uczepka, uczepienie się (U. za ogony końskie).

Uczepnąć, kucnąć, przycupnąć.

Uczestować, uczęstować, uraczyć.

Ucześniczy, p. Uczęstny.

Uczęstnica, uczęstniczka, uczestniczka.

Uczęstnictwo, p. Uczęstność.

Uczęstniczka, p. Uczęstnica.

Uczęstniczy, p. Uczęstny.

Uczęstnik, p. Ucząstek.

Uczęstność, ucząstwo, uczęstnictwo, uczestnictwo.

Uczęstny, uczęstniczy, ucześniczy, biorący w czem udział, uczestnik, uczestniczący, należący do spółki.

Uczęściać, p. Uczęścić.

Uczęścić, nied. uczęściać co = stać się uczestnikiem czego, wziąć udział w czem.

Uczęśnik, p. Ucząstek.

Uczliwy, 1) p. Uczenny; 2) p. Uczciwy.

Uczonie, uczenie, naukowo.

Uczosać, uczesać.

Uczosnąć, czochrając urwać (gałąź).

Uczyciel, p. Uczelnik.

Uchodzić kogo = ująć, ukrócić, uskromić, ugłaskać (U. kogo podarkami; U. dzikie bestje). U. się, schodzić się, utrudzić się chodzeniem.

[688]Uczycielka, nauczycielka.

Uczycielski, nauczycielski.

Uczycielstwo, nauczycielstwo.

Uczylisko, szkoła.

Uczyn, p. Uczynek.

Uczynek, uczyn, dzieło, utwór, wyrób.

Uczyniciel, uczyńca, twórca, sprawca, stworzyciel.

Uczynić: U. rozeznanie; U. przysięgę (= złożyć); U. dosyć = zadosyć uczynić. U. się, zrobić się, stać się (uczyniło się widno).

Uczynność, obowiązek, urząd, posługa.

Uczyrnić, uczernić.

Uczyrwienić, uczerwienić.

Uczytelny, nauczający, pouczający.

Uć, p. Uić.

Ućcić, uczcić.

Ućciwy, uczciwy.

Ućwierdzać, p. Ućwierdzić.

Ućwierdzić, nied. Ućwierdzać, umocnić, ugruntować.

Ud, udo.

Udacien, udatny, silny, mocny.

Udać, 1) oddać w posiadanie; 2) U. pieniądz = wydać, pozbyć się go; puścić w kurs (U. fałszywy pieniądz); 3) U. kogo = oskarżyć fałszywie, oczernić, spotwarzyć (U. kogo do sądu; zły język mię udał); 4) zwrócić, skierować (U. oczy swe za kimkim); U. się, 1) wydać się, wyjść za mąż; 2) zdawać się, mieć pozór czego, wyglądać jak kto, jak co; 3) U. się kim = wykazać się, wylegitymować się, poszczycić się (łotr, a udaje się zacnymi rodzicami); 4) U. się czem = zaimponować, pochlubić się (U. się strojem); 5) U. się w kogo = wdać się, wrodzić się, stać się podobnym (dzieci czasem udają się za rodzicami); 6) przydać się, okazać się użytecznym; 7) udaje mi się na płacz = zbiera mi się na płacz; [689]8) U. się na co = jąć się czego, zwrócić się do czego; 9) U. się w rzecz = zacząć się spierać.

Udanie, 1) giestykulacja; dykcja; 2) informacja fałszywa, pouczenie fałszywe.

Udatny pieniądz = który można wydać, mający kurs nie fałszywy.

Udawać się słowy = rozprawiać o czem szeroko, rozwodzić się.

Udawiać, zabijać.

Udeptać, poniżyć, upokorzyć (U. czyj animusz).

Uderzyć, 1) mróz uderzył = złapał; wiatr uderzył = zerwał się, porwał się; 2) U. w kogo = uderzyć na kogo, rzucić się nań; 3) U. w nogi, w nogę = uciec, pierzchnąć; 4) U. przymierze = zawrzeć; U. się na kogo = uderzyć, napaść, natrzeć na niego.

Udobrzać, wystawiać z dobrej strony, podawać za dobre.

Udolność, zdolność; podołanie czemu.

Udostatczyć, p. Udostatkować.

Udostatkować, udostatczyć, zaopatrzyć, uposażyuposażyć, uprowidować.

Udostoić komu co = zaszczycić, uraczyć czem.

Udowolnienie, zadowolenie.

Udoźrzalić, uczynić dojrzałym.

Udrapować, drapiąc urywać.

Udrączenie, udręczność, udręczenie.

Udrepcić, drepcząc ubić; udeptać.

Udręczność, p. Udrączenie.

Udybać, dybiąc uchwycić.

Udyszeć, zdyszeć się, zziajać się.

Udział, udziałek, 1) udzielenie (U. nowin); 2) cząstka (U. ciała ludzkiego).

Udziałać, udziełać, uczynić, zrobić (U. pierścień; nic mu nie mogli U.).

Udziałek, p. Udział.

Udzielać się, udzielawać [690] się komu = pomagać, służyć, być pożytecznym.

Udzielawać się, p. Udzielać.

Udzielność, skłonność udzielania swego drugiemu.

Udzielny, 1) skłonny do udzielania drugim; 2) oddzielny, osobny, odosobniony.

Udziełać, p. Udziałać.

Udzierka, utarczka, szarpanina, urywanie wroga (U. Kozaków z Turkami).

Uf, ufiec, hufiec, zastęp, orszak.

Ufacić, uchwycić.

Ufale, ufliwie, ufnie.

Ufalić, uchwalić.

Ufałość, p. Ufanie.

Ufały, ufliwy, ufny, zaufany.

Ufanie, ufałość, ufność, nadzieja (U. w kim pokładać).

Ufiec, p. Uf.

Ufigurować, uformować w figurę, ukształtować.

Ufliwy, p. Ufały.

Ugad, odgadnięcie; bez ugadu co nas spotyka = niespodzianie.

Ugadnąć, zgadnąć, odgadnąć (U. przyszłość = przewidzieć).

Ugarać, upalać; U. czem serce = zapalać; U., ugorzyć komu = dopiec, dokuczyć.

Ugasnąć, ustać, skończyć się (swawola ugasła).

Ugęszczać, uczęszczać, odwiedzać co (U. Warszawę = uczęszczać do niej).

Ugłaskawać, ugłaskować, ugłaskiwać.

Ugłaskować, p. Ugłaskawać.

Ugłodzony, zgłodniały.

Ugoda, opłata wymuszona.

Ugodzić komu = dogodzić.

Ugonek, uganianie się, ubieganie się.

Ugorny, ugorowy (rola ugorna; kwiat U.).

Ugorze, obszar, przestrzeń.

Ugorzeć, opalić się na słońcu, opalić się.

Ugorzyć, 1) zostawiać ugorem; 2) p. Ugarać.

[691]Ugotować, przygotować.

Ugranicze, pogranicze, ukraina.

Ugraniczny, pograniczny.

Ugręznąć, ugrzęznąć.

Ugrozić, ustraszyć groźbą.

Ugryzek, 1) kąsek ugryziony; 2) przygryzek, przytyk, przycinek.

Ugryźliwy, zgryźliwy, frasobliwy.

Ugrzecha, wilk, błąd w majstersztyku szklarskim.

Ugrzeszyć czego = puścić co mimo, nie skorzystać z czego.

Ugubać się, ugiąć się, ukasać się.

Ugwesić, niedok. ugweszać, upewnić.

Ugweszać, p. Ugwesić.

Ugwieścić, potwierdzić (ugwieszczę umowę moję z wami).

Uić, uć, ujść, uniknąć.

Uiścić, 1) upewnić, umocnić (każdego w tym uiścił i upewnił; U. kogo w wierze); U. kogo sobie = zjednać, pozyskać, skaptować; 3) zaręczyć, ubezpieczyć (U. dług na czem); 4) sprawdzić (uczynić inwentarz i U. dobra); 5) ziścić (U. obietnicę = dotrzymać, spełnić); 6) okazać, wykazać, przynieść (podły zysk dobrych skutków nie uiści); U. się, 1) kim, czem = podać kogo, co za rękojmię swoją, jako rękojmię za siebie; 2) U. się w czym, na czem = wywiązać się z czego, dotrzymać czego (U. się w obietnicy, na słowie, z długu); 3) usprawiedliwić się, zdać rachunek (U. się z urzędu).

Uj, wuj, wujaszek.

Ujachać, ujechać.

Ujaśnić, jasnym uczynić, oświecić.

Ujazd, 1) ujechanie, ucieczka jazdą; 2) znak graniczny; znak w polu.

Ująć, 1) U. co = objąć, wziąć w posiadanie (U. urząd, majątek); 2) U. dokument sygnetem = przypieczętować; U. się, 1) U. się czego = [692]chwycić się czego, zabrać się do czego (U. się rozbójnictwa, pracy); 2) U. się gniewem i t. p. = unieść się gniewem i t. p. 3) upamiętać się, zastanowić się, wejść w siebie; powściągnąć się, pohamować się; 4) ograniczyć się, skurczyć się, poskąpić sobie (U. się w wydatku, w potrzebach; ujął się bardzo i dom swój zmniejszył; drogi teraz czas, trzeba się U.).

Ujątek, to, co komu ujęto, ujma, uszczerbek.

Ujednać, 1) zjednać, zyskać dla siebie (zwątpiwszy o Krzyżakach, Jagiełłę ujednywaujednywa); 2) wyjednać, wyrobić (U. komu urząd); 3) U. sługę = zgodzić sobie, nająć; U. się komu = nająć się komu.

Ujedwabić, 1) ubrać w jedwab, w jedwabie; 2) pęta ujedwabią kobiety = umilą, osłodzą, uprzyjemnią.

Ujeść kogo, 1) ugryźć, ukąsić; 2) dogryźć, dokuczyć, przyciąć mu.

Ujeździć kogo = obłaskawić, ukrócić, ugłaskać.

Ujęczyć, przymusić do jęków, mocno uciemiężyć.

Ujma, 1) ubytek, uszczerbek (nie znać było w skarbie ujmy; skrócili ujmami i rozszerzyli przydatkamiprzydatkami); 2) niedostatek, brak (ujmę muszą cierpieć te góry, że same tylko szczere golizny na nich widzimy).

Ujmacz, ten, co komu ubliża.

Ujrzeć się z kim = zobaczyć się z kim.

Ujść, 1) kogo, od kogo = oddalić się podobieństwem (nie uszedł go = podobnypodobny).

Ujzrzeć, ujźrzeć, ujrzeć.

Ujźrzeć, p. Ujzrzeć.

Ukać się, (o świni) hukać się, kiernozić się, lochać się.

Ukalić, ubrudzić, uwalać.

Ukanąć, ukapnąć.

Ukapki płyn, płyn, który się zebrał w czem kapiąc.

[693]Ukara, ukaranie.

Ukaz, 1) albo ukazka, pokaz, pokazywanie (nieznajome migi i ukazy = znaki, giesty); 2) ukazanie się, zjawienie się.

Ukazacz, skorowidz, rejestr do książki dodany.

Ukazać, niedok. ukazować, 1) dowieść, okazać, przekonać; 2) odesłać, zwrócić, adresować (U. uczniów do mistrza); 3) przekazać ukazał(ukazał im 400 grzywien na dziesięcinach).

Ukaziciel, ukażyclelukażyciel, 1) wskaziciel (ukazicielowi zbójcy obiecano nagrodę); 2) okaziciel (karty dłużne na okaziciela napisane).

Ukazka, p. Ukaz.

Ukazować, p. Ukazać.

Ukaźny, wyraźny, stanowczy (oprzeć się ukaźnej woli matki).

Ukażyciel, 1) objaśniacz, wykładacz; 2) p. Ukaziciel, (U. listu tego).

Ukęsywać, ukąsić od czasu do czasu.

Ukirzyć, ubrać kirem, zaciemnić.

Ukla, dzika kaczka czarna na Polesiu.

Uklękawać, uklękać.

Uklistrować się, ufajdać się, usrać się.

Układny, kokietliwy, romansowy, zalotny (układnych, jako są szwaczki, praczki, haftarki, nie bierz w mamki).

Ukłonić się, uledz, ustąpić.

Ukłonność, grzeczność, układność.

Ukłóć, skłóć, pokłóć (głowa cierniem ukłóta).

Ukneszany, zmordowany.

Ukochanie, rozkosz (U. oczu = rozkosz dla oczu).

Ukocić się, uformować się (ukocił mu się wrzód = wyrzucił mu się).

Ukoł, gatunek robocizny, pańszczyzny, szarwarków.

Ukołatać się, umordować się, ufatygować się przez kołatanie się (U. się jazdą, wojnami).

[694]Ukołysać, ułożyć, załatwić (rzeczy były pierwej ukołysane).

Ukonać się, niedok. ukonywać się, zmordować się, spracować się.

Ukonały, zmordowany, spracowany.

Ukonywać się, p. Ukonać się.

Ukopać, wykopać, zrobić kopaniem (U. dół).

Ukor, ukora, ukorzenie, upokorzenie.

Ukora, p. Ukor.

Ukorzać, upokarzać, korzyć.

Ukosistość, ukośność.

Ukośnokątny trójkąt = nie mający kąta prostego.

Ukradka, rzecz ukradkowa, sekret, tajemnica.

Ukradką, w ukradki = ukradkiem, chyłkiem, kryjomo.

Ukradzca, przywłaszczyciel, uzurpator (U. urzędu).

Ukrainny, ukrajny, ukraiński, pograniczny.

Ukraiński, p. Ukrainny.

Ukrajny, p. Ukrainny.

Ukracać, p. Ukrócić.

Ukradać się, uchodzić ukradkiem.

Ukradziony, ukradkowy, tajemny (ścieżka ukradziona).

Ukrącać, p. Ukrącić.

Ukrącić, niedok. Ukrącać, ukręcić.

Ukrążać, p. Ukrążyć.

Ukrążyć, niedok. Ukrążać, pokrajać w krążki.

Ukroczyć, wykroczyć, zboczyć z drogi.

Ukrotnąć, ukrotnieć, ukrócić się, uśmierzyć się, złagodnieć.

Ukrotnieć, p. Ukrotnąć.

Ukrotochwilić, ubawić, zabawić (U. płaczące dziecko).

Ukrócić, niedok. Ukracać, 1) skrócić; 2) ograniczyć; 3) powstrzymać, zatrzymać (U. uciekającego).

Ukrólić, uczynić królem.

Ukruch, ułamek, okruch.

Ukrytny, ukrywalny, mogący być ukrytym.

Ukrywalny, p. Ukrytny.

Ukrywka, 1) ukrywanie, ukrycie; 2) miejsce ukrycia, skrytka.

Ukrzepczyć, ukrzepić.

[695]Ukseft, okseft.

Ukup, okup (U. za jeńca).

Ukupić, kupić, odkupić (U. urząd u kogo).

Ukurzyć się, zakurzyć się bardzo.

Ukusić, niedok. ukuszać, ukąsić, ugryźć, skosztować.

Ukuszać, p. Ukusić.

Ukuszenie, smak, zmysł smaku.

Ukwap, ukwapliwość, zbytnia skwapliwość.

Ukwapić, zbytnio przyśpieszyć; U. się, zbytnio się pośpieszyć.

Ukwapliwość, p. Ukwap.

Ukwapliwy, ukwapny, 1) zbyt pośpieszny; skory do czego; 2) bardzo się śpieszący.

Ukwapny, p. Ukwapliwy.

Ul, wrzód czczy, fistuła.

Ulatać komu = latać koło niego, nadskakiwać mu.

Ulądzić, zamienić na ląd, osuszyć (U. morze).

Uledz, niedok. ulegać, 1) albo ulęgnąć, ułożyć się, położyć się, ukłaść się, przypaść do ziemi; 2) U. na czym = oprzeć się czem; 3) albo ulegnąć, uleżeć gdzie, przeleżeć gdzie bezpiecznie, przyczaić się, schronić się; 4) ujść niebezpieczeństwa; 5) ulegać czego = wyłamywać się z pod czego (ulegać podatków); 6) ułożyć (kto dobrze ujmie i ulega, tego ciężar nie dolega).

Ulegać p. Uledz.

Uległość, stan tego, co się uleżało, osiadło, zaklęsło.

Ulegować komu czem = ujmować go sobie.

Ulekczać, p. Ulekczyć.

Ulekczyć, niedok. ulekczać, ulżyć.

Ulewa, rozlew (U. krwi).

Ulewiczny, p. Ulewniczy.

Ulewniczy, ulewiczny, tyczący się ulownicy (pszczoły ulewnicze).

Ulęgnąć, p. Uledz.

Ulękniony, który się uląkł, przestraszony (U. o co).

Uliczbić, licznie opatrzyć (U. w wdzięki).

Uliczka, furtka, drzwi; przystęp (Jezus wszedł przez zamknione [696]uliczki; U. żywota wiecznego; U. dostojeństwa).

Ulić, ulać.

Ulik, dziura w szczęce, w której ząb jest osadzony.

Ulipki, ciasto kształtu opłatków.

Ulitowany, zdjęty litością.

Ulnąć, ulgnąć.

Ulot, ulecenie, ulatanie, upływ (słodkim ulotem zmyka; U. czasu).

Ulowaty, pełen ulów = wrzodów, wrzodowaty.

Ulownica, pasieka.

Ultaj, hultaj.

Ultyma, obrachunek kwartalny.

Ulubić, p. Ulubować, spodobać się (syn w którymem sobie ulubił); U. się (panna mu się ulubiła; tak mu się ulubiło).

Ulubować, ulubić sobie co, sobie w kim, w czem = upodobać sobie kogo, co, zagustować w kim, w czym (U. sobie w godach).

Ulutować się, ulitować się.

Ulżyć czego = obniżyć wartość czego, zbagatelizować co.

Ulżywać się, ulżywam się od ziemi = czuję, że mię coś unosi, unoszę się.

Ułacniać, p. Ułacnić.

Ułacnić, niedok. ułacniać, 1) ułatwić, zrobić łatwiejszym; 2) U. sprawę i t. p. = załatwić; U. się, 1) uwolnić się od zatrudnienia; 2) przysposobić się, przygotować się.

Ułacony, pełen łat, połatany.

Uładować, przyprowadzić do ładu, uporządkować.

Ułatka, żołd.

Ułam, odłam, kawał czego.

Ułamić, ułomić, niedok. ułamować, ułęmować, ułamać.

Ułamować, p. Ułamić. U. się do kogo = naginać się, stosować się.

Ułan, książę, królik tatarski.

Ułapić, złapać; U. się czego = złapać się czego.

[697]Ułasić, ugłaskać, obłaskawić. U. się, upokorzyć się z przymileniem.

Ułaszony, grzeczny z przymileniem, układny.

Ułechcić, podłechtać, łechcąc ucieszyć.

Ułęmować włamywać.

Ułoga, 1) ułożenie, układność; odłożenie na bok; 2) albo ułomek, ułomność; 3) choroba w nodze, której następstwem jest chromanie.

Ułokany, objedzony, obżarty.

Ułomek, 1) uszczerbek, ujma, szkoda (z wielkim ułomkiem zbawienia; o ziemskie rzeczy się stara z ułomkiem duszy); 2) albo ułoga, ułomność (przyrodzenie ułomkiem złość jego naznaczyła).

Ułomić, p. Ułamić.

Ułowny, zapewniający obfity połów (jezioro ułowne).

Ułożystość, położenie towarzyskie, stopień w społeczeństwie (z nizkiej ułożystości na wysoki stopień dostojeństwa).

Ułożysty, układny, układający się (skromność ułożysta).

Ułożyć, niedok. układać, 1) złożyć (U. radę); 2) ułagodzić, ukoić (U. bólból); 3) U. kogo = ukształcić, udoskonalić, wyćwiczyć; U. psa, krogulca = wytresować, wprawić do łowów. U. się, 1) nadrobić układnością, dogodzić komu (wszystkim się układa, chcąc wszystkich zyskać); 2) U. się mieczem i t. p. złożyć się, zastawić się.

Ułów, zdobycz ułowiona, połów.

Ułuczyć, strzelając z łuku, trafić.

Ułupek, część ułupana, ułamek (U. marmuru).

Umakać, p. Umoknąć.

Umalić, umniejszyć.

Umarl, umarlina, ścierwo, trup, ciało.

Umarlec, nieboszczyk, umarły, trup.

Umarlina, p. Umarl.

Umatać, umotać.

[698]Umawiać, p. Umówić.

Umbela, umbrelka.

Umber, gatunek psa gończego.

Umbra, cień.

Umbrela, 1) baldachim; 2) parasolik.

Umdlony, zemdlony, osłabiony.

Umialny, 1) który można umieć, poznawalny (skrytość umialna); 2) tyczący się umu, rozumowy (cnoty uczynkowe i umialne).

Umiały, umiejętny, umiejący, biegły w czem.

Umiar, 1) umiarkowanie, mierność (U. w jedzeniu); 2) symetrja, proporcja (U. członka ku wielkości ciała).

Umiarkowanie, 1) U. ciała = temperament, kompleksja; 2) ułożenie, zawarcie ugody (U. ugody).

Umiatać, p. Umieść.

Umieć, 1) domyślać się; 2) wiedzieć, znać, poznać (U., że Bóg jest jeden); 3) U. na co, U. z czem = znać się na czem, wiedzieć jak sobie z czem poradzić (umie na wykręty); 4) U. z czem, U. czem = umieć czem władać, umieć z czem sobie poradzić, obchodzić się (U. z buławą, z łukiem; U. językiem).

Umiejętny czego = świadomy.

Umienić, umyślić, zamierzyć, przedsięwziąć.

Umienie, mniemanie, rozumienie, opinja, sąd.

Umienny, rozumny, mądry.

Umiernik, powściągacz, uskramiacz.

Umierność, umiarkowanie; skromność.

Umierny, umiarkowany, skromny.

Umierzać, p. Umierzyć.

Umieszkać się gdzie = usadowić się na mieszkaniu, zasiedzieć się.

Umierzyć, niedok. umierzać, 1) umiarkować, ustosunkować, odmierzyć proporcjonalnie do czego; 2) mierząc utrafić, celując ugodzić.

Umieszać, niedok. [699] umieszywać, zmieszać dokładnie.

Umieszczka, umieszczenie; miejsce umieszczenia.

Umieszka, umieszanieumieszanie, zmieszanie.

Umieszywać, p. Umieszać.

Umieść, niedok. umiatać 1) umiatać wiosłami po morzu = grzebać, robić, bić wiosłami; 2) umiatać cudzą sławę = szarpać.

Umiezgać się, umizgać się.

Umiękczać, p. Umiękczyć.

Umiękczyć, niedok. umiękczać zmiękczyć.

Umilić, umiłować, ukochać.

Umiłownik, ten, co umiłował.

Uminać, mnąć ugniatać.

Umizgacz, p. Umizguś.

Umizgalstwo, kokieterja.

Umizgant, p. Umizguś.

Umizguś, umizgant, umizgacz umizgus.

Umkliwy, 1) skłonny do kradzieży (palce umkliwe); 2) wymykający się, usuwający się (usta od pocałunku umkliwe).

Umknąć, niedok. umykać 1) cofnąć, usunąć, odebraćodebrać, ubrać, ująć, odjąć (Bóg nie umyka nam chleba); 2) U. co komu = ściągnąć, grypsnąć, ukraść zręcznie; U. się, 1) wymknąć się, wyśliznąć się, wywinąć się (umyka mi się, jak zając przed ogaryogary); 2) odstzelaćodstrzelać się, różnić się (ten pokój mało się umyka od wojny).

Umłot, umłócenie.

Umłotny, obficie sypiący w młóceniu, namłotny, omłotny (ztożezboże umłotne).

Umodyfikować, umitygować, uśmierzyć (U. rozruch).

Umokły, namokły, przemokły, namiękły, (chleb w mleku U.).

Umoknąć, nied. umakać przemoknąć, namięknąć.

Umord, zmordowanie, fatyga.

Umorycz, morderstwo zapalczywe (ledwo go oderwał od umoryczy).

Umorzyć, 1) zabić, [700]zamordować, zgładzić, 2) zniszczyć, ukrócić.

Umowa, nowa U. = nowy testament, nowy zakon, nowe przymierze.

Umowny, umówny 1) tyczący się umowy; 2) łaskawy, ludzki, użyty, wyrozumiały.

Umówić, niedok. umawiać 1) omówić, obgadać (U. sprawę); 2) zgodzić, zamówić, (U. sobie sługę). U. się, 1) niedok. sprzeczać się, dysputować; 2) utrudzić się mówieniem.

Umówiny, umowa, umawianie się.

Umówny, p. Umowny.

Umrażać, p. Umrozić.

Umroczyć, zamroczyć, zaciemnić.

Umrok, mrok, zamroczenie.

Umrozić, nied. umrażać zmarznąć.

Umrzeć, dostać się w spadku, spaść na kogo.

Umszyć, utkać mchem.

Umycczyć, ubrać w myckę.

Umyć się, liznąć łapę, pójść z niczem, z kwitkiem.

Umykać, p. Umknąć.

Umylić, zmylić.

Umysł, 1) U. do czego = chęć, chętkachętka, skłonność, pociąg; 2) zamiar, zamysł, cel upatrzony (U. fałszywy = podstęp).

Umyśle, umślnieumyślnie.

Umyślenie, zamysł, postanowienie, przedsięwzięcie.

Umyślny, umysłowy.

Umywadliny, woda po myciu czego, np. w umywalni.

Umywadło, p. Umywalnik.

Umywalnica, p. Umywalnik.

Umywalnik, umywalnica, umywadło umywalnia.

Unaglić, kogo = wziąć w opały, w obroty.

Unarzać, zanurzać.

Unieść, niedok. unosić 1) znieść, wytrzymać, ścierpieć, 2) U. pannę, żonę komu = wykraść, uprowadzić, porwać; 3) unosić ptaka myśliwskiego = przez noszenie obłaskawić, [701]ukrócić; unosić kogo = ułaskawić ueobruchaćudobruchać.

Unikać, p. Uniknąć.

Uniknąć, niedok. unikać 1) od kogo, od czego = uciec, stronić (U. od niebezpieczeństwa; mijamy się jakbyśmy unikali od siebie); 2) uciec, umknąć (Józef uniknął do Egiptu.).

Uniesionka, kobieta wykradziona.

Uniosły, unoszący się, ekcentryczny, przesadny.

Uniosły się, który się uniósł.

Uniżność, uniżoność, płaszczenie się, służalczość.

Unjowany, złączony przez unję.

Unkcja, pomazanie.

Unkoszta, (l. m.) koszty, nakłady, wydatkiwydatki.

Unskop, rodzaj hełmu średniowiecznego.

Unteroficjer, podoficer.

Unteroficjerstwo, podoficerstwo.

Uobłapiać kogo = wyściskać.

Upad, 1) albo upaść, upadek; 2) U. w sprawie = przepadek, strata jej.

Upadlejszy, bardziej upadły.

Upadliny, 1) rozwaliny, ruiny; 2) U. czyje = trupy.

Upadła: Do upadłej = do upadłego, na umor.

Upadły, podupadły (U. na oczy).

Upadzenie, upadek, ruina.

Upalać, p. Upalić.

Upalenie, żar, ogień, zapał (U. czyscowe; U. cielesne).

Upalić, niedok. upalać, rozpalić, rozognić (krew upalona; człowiek upalony od słońca).

Upamiętały, który się upamiętał.

Upaść1. Upaść, p. Upad; (do upaści = do upadłego, na umor).

Upaść2. Upaść, 1) opaść, osiąść, obniżyć się (poziom upadł); 2) U. z kobietą = popełnić cudzołóstwo; 3) U. pewną przestrzeń drogi = ujechać, ulecieć szybko; U. się = rozpaść [702]się, złamać się, pęknąć (miecz mu się upadł).

Upatrować, p. Upatrzyć.

Upatrywać, p. Upatrzyć.

Upatrzyć, niedok. upatrować, upatrywać, 1) zważać, obserwować, oglądać (U. przechodzące stado, czy dobrze utrzymane); 2) ujrzeć, dostrzedz, zobaczyć (U. kogo w tłumie); 3) upatrywać = przewidywać, mieć na względzie, zapobiegać (za pokoju upatruj wojnę).

Upawać kogo = upajać.

Upawęzić kogo = uzbroić pawężą.

Upądzać, upędzać, ganiać, uganiać.

Upełny, zupełny.

Upiek, upieczenie (mięso na U.).

Upierzyca, upiór żeński.

Upierzyć, 1) upierzywszy nogi, ucieka = uskrzydliwszy, wziąwszy za pas; 2) duma upierzona = napuszona.

Uplatać, p. Upleść.

Upleć, uplecenie, uplot.

Uplenić, wypleniając umniejszyć; przerzedzić, przetrzebić (wojny upleniają ludność).

Upleść, niedok. uplatać, usidlić, uwikłać.

Uplot, 1) rzecz upleciona, splot, wieniec, girlanda; 2) pęta, sidło, więzy (uwolnić się z uplotów).

Uplwać, opluć.

Upłakać, 1) umordować, ufatygować płakaniem (U. oczy); U. się, umordować się, ufatygować się płakaniem, spłakać się; napłakać się.

Upłaszać, p. Upłoszyć.

Upławić co = pozwolić ciec z czego, sprawić aby płynęło (bok Chrystusa włócznią upławiony).

Upłoch, ten, którego spłoszono skąd.

Upłoszyć, niedok. upłaszać, spłoszywszy zmusić do ucieczki.

Upłozić, upełznąć.

Upłynąć: nicby jej przez to nie upłynęło = nie ubyło.

Upłynny, przemijający, krótko trwały, niestały (upłynne lata, [703]rozkosze; upłynna chwała).

Upłyskać, umazać, uwalać (U. krwią).

Upochlebić, ująć, uraczyć pochlebstwami.

Upocznąć, nied. upoczywać, ukrzepić się odpoczynkiem.

Upoczywać, p. Upocznąć.

Upodobanie, wola (czynić U. czyje; czyń ze mną Twoje U.).

Upodobiać, niedokniedok. od upodobać.

Upogodzić, uspokoić, wypogodzić (U. serce).

Upoj, upojenie (piwo na U.).

Upojny, upajający (napój U.).

Upokoić, 1) udarować pokojem; 2) uspokoić, ukoić, uśmierzyć. U. się, uspokoić się.

Upominalny, służący do upomnienia (list U.).

Upominek, 1) to, co upomina, upomnienie (jasne przyjścia Mesjasza upominki; upominki, któreś tu słyszał), 2) ostateczne upominki = ostatnia posługa, udział w pogrzebie.

Upominkować kogo = obdarzać upominkiem.

Upomionąć, upomnieć.

Upora, upór.

Uporczysty, uporczywy.

Uporczyście, uporczywie.

Upornica, uporniczka, kobieta uparta.

Uporniczka, p. Upornica.

Upornik, człowiek uparty, uparciuch.

Uporzyć, upierać się.

Uposłuchać, usłuchać.

Upośledzać, p. Upośledzić.

Upośledzić, niedok. upośledzać kogo = idąc, zostać za kim.

Upotulać się, upokarzać się.

Upotulność, pokora.

Upowić, p. Upowinąć.

Upowierzyć, wystawić jako prawdopodobne.

UpowljaćUpowijać, p. Upowinąć.

Upowinąć, upowić, niedok. upowijać, spowić (noc upowija ziemię mrokiem).

Upracować, utrudzić, ufatygować, zmordować.

[704]Upragnąć, poczuć pragnienie, chcieć pić.

Upragniony, spragniony czego.

Upraszać, p. Uproszyć.

Uprawca, ten, co uprawia (U. roli, trzciny cukrowej).

Uprawczyna, ta, co uprawia.

Uprawiać, p. Uprawić.

Uprawić, niedok. uprawiać, uprawować kogo w czem, do czego = wyćwiczyć w czem; wprawić, wdrożyć do czego.

Uprawizna, prawizna, należność uprawniona.

Uprawować, p. Uprawić.

Uprostować, wyprostować, naprostować.

Uproszyć, niedok. upraszać, zaprószyć bardzo; uwalać prochem.

Upróć, niedokniedok. uparać, prując urznąć.

Upróżniać, p. Upróżnić.

Upróżnić, niedok. upróżniać co = umniejszyć, ująć czego. U. się, pozbawić się kogo, czego.

Uprząść, 1) wysnuć, utworzyć, stworzyć (dowód z piasku przędziony; z długich robót swych nic nie uprzędą = nic nie wskórają); 2) U. sobie co w głowie = ubrdać, uroić, ułożyć; 3) U. postawę = przybrać.

Uprzedzacz, uprzedziciel, poprzednik, przodek.

Uprzedziciel, p. Uprzedzacz.

Uprzejma: Z uprzejma = umyślnie (Z uprzejma na to zrobiony).

Uprzejmo, uprzejmie.

Uprzejmie, 1) bardzo, gwałtownie, natarczywie (U. prosić; U. się nań gniewał); 2) wręcz, stanowczo (U. różne rzeczy; aby wilgoci U. nie było); 3) król do senatorów, obywateli: U. nam miły... 4) szczerze (U. kochać).

Uprzejmość, tytuł dawany senatorowi przez króla (aby Wasza U. obmyśliła...).

Uprzejmy, szczerze oddany (U. Bogu, królowi).

Uprzespieczać, p. Uprzespieczyć.

Uprzespieczyć, niedok. [705] uprzespieczać, ubezpieczyć.

Uprzestrzenić, rozprzestrzenić.

Uprzykliwy, który się komu przykrzy, uciążliwy.

Uprzywilejować, upewnić przywilejem, dokumentem (przysiągł i uprzywilejował, być wiernym poddanym; nadał dar dla kościoła i uprzywilejował).

Upsnąć się, potknąć się, utknąć.

Upukać się, rozpęknąć się.

Upust, rodzaj wrzodzika.

Upuszczać, p. Upuścić.

Upuścić, niedok. upuszczać, 1) dać się wymknąć, wyśliznąć (UU. złoczyńcę); 2) opuścić, porzucić kogo, co, odstąpić kogo, czego; 3) popuścić, nie utrzymać kału; 4) opuścić, odstąpić (U. co z ceny); 5) opuścić (U. termin, sposobność).

Ur, żubr.

Uraczyć, uczcić, zaszczycić.

Urada, to, co uradzono, uchwała.

Uraz, 1) to, o co się potykają, zawada; 2) uraza, pretensja; 3) raz, cios, uderzenie.

Uraza, zabójstwo.

Urazić, zabić.

Uraziedlnik, zabójca.

Urazitelny, uraźliwy, łatwy do urażenia.

Uraźny, urażony, uszkodzony, nadwerężony.

Urąg, urąganie się, urągowisko.

Urąpność, urępność, piękność, przystojność.

Urąpny, urępny, piękny, przystojny, urodziwy.

Uregiestrować, uporządkować, uregulować.

Uręgacz, ten, co urąga.

Urępność, p. Urąpność.

Urępny, p. Urąpny.

Urgieltnik, ten, co pozostaje u kogo na stałej pensji.

Urjanka, perła urjańska.

Urjantówka, gatunek gruszek.

Urlaub, p. Urlob.

Urlaup, p. Urlob.

Urlob, urlaub, urlaup, urlop.

[706]Urobek, zarobek.

Urobić, zarobić; U. się, zmordować się robieniem, narobić się.

Urocznie, dorocznie; uroczyście.

Uroczny, 1) doroczny (U. zwyczaj); 2) urzekający, czarujący; 3) uroczysty.

Uroczysko, p. Uroczyszcze.

Uroczyszcze, uroczysko, kopiec, miejsce graniczne; pustkowie.

Uroczywisty, uroczysty.

Urod, 1) urodzenie się; 2) albo uroda, to, co się urodziło, urodzaj, zbiór, plon.

Urodny, urodliwy, urodziwy.

Urodzeniec, człowiek urodzony gdzie, tubylec.

Urodzeńszy, przedniejszy, szlachetniejszy.

Urodziwy, rosły, wysoki.

Urodzoność, tytuł szlachcica (wasza U.).

Uroj, rzecz urojona.

Uron, uronienie, utrata, szkoda.

Urost, wielki rozrost, wysokość, wielkość.

Urościć, nied. uraszczać, 1) zrobić, że urośnie, wyhodować (olejek ten uraszcza włosy na głowie); 2) U. pole = ugnoić, umierzwić.

Urościenie, 1) urośnięcie; 2) wynik, następstwo.

Uroślina, to, co urosło.

Urowieś, urwiś, urwis, urwipolec.

Urwać, niedok. urywać, U. kogo w łeb = wyciąć, palnąć, uderzyć; U. się, 1) wyrwawszy się udać się gdzie (nawet do kościoła niema czasu U. się); 2) przerwać się, zerwać się np. z podźwigania się.

Urwański, zbójecki, rozbójniczy.

Urwisz: na U. = byle co urwać, byle się dorwać do czego.

Urwiś, p. Urowieś.

Urwiżywot, szubienica.

Urychlić, pośpieszyć się, pokwapić się.

Urynny, urynowy.

Urywać, p. Urwać.

[707]Urywcza, urywka, 1) urwanie, rwanie; 2) obrywka = dochód przypadkowy.

Urywczą, p. Urywcze.

Urywcze, urywczo, w urywczą, urywczem, urywkiem, dopadkiem, napadając aby urwać.

Urywczem p. Urywcze.

Urywczo, p. Urywcze.

Urywek, to, co urwano (U. skały = obłam, urwa; U. ziela = wierzchołek urwany, kwiatek).

Urywkiem, p. Urywcze.

Urywka, p. Urywcza. (na urywkę, na urywczą = aby tylko urwać).

Urzasnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.

Urzazać, urznąć.

Urząd, 1) zrządzenie, postanowienie, wyrok (sprawiedliwy U. Boga); 2) obowiązek; 3) zbiorowo: urzędnicy.

Urządoczyśca, ten, przed którym zdają sprawę.

Urządzić sobie sługę = nająć, zgodzić.

Urzec, (uźrzec) dojrzeć (np. o owocach).

Urzek, urzeczenie, urok, czary.

Urzędny, urzędowniczy, urzędowy.

Urzędownik, urzędnik.

Urzędzić, urzędować.

Urzniony, urznięty.

Urzucić, rzuciwszy utrafić, trafić rzuciwszy, uderzyć rzuciwszy.

Usadka, usadzka, zasadzka.

Usadzić, 1) sadzając urządzić, założyć; zasadzić (U. ogród, winnicę); 2) uszykować, ułożyć, umieścić, rozłożyć, rozlokować (ludzkość i powaga mądrze były w nim usadzone; piękne słów usadzenie).

Usadzka, p. Usadka.

Uschłość, stan tego, co uschło, uschnięcie.

Usech, uschnięcie.

Usiadka, posiedzenie, siedzenie w kompanji.

Usidlawać, usidlać niejednokrotnie.

Usiec, siekąc ugodzić.

Usiedzieć się, nasiedzieć się do uprzykrzenia, wysiedzieć się.

Usieść, niedok. usiadać, [708]1) U. komu na gardle = podbić go sobie; 2) osiąść, osiedlić się gdzie (U. w jakiej miejscowości, na urzędzie; miłość w sercu usiadła = zagościła, zagnieździła się); 2) U. na czem = uwziąć się na co (czart na tem usiadł, aby nas od prawdy odwodzić); 3) ustatkować się, zabastować, dać pokój, spocząć (skończywszy z wrogiem z pokojem usiadł); 4) upaść, utknąć, klapnąć, przepaść (dokazywał pyszałek, aż w końcu usiadł; usiadł na rachunkach = nie mógł się wyliczyć).

Usikać się, p. Usiknąć się.

Usiknąć się, niedok. usikać się, poszczać się, zeszczać się pod siebie.

Usile, trud, wysiłek, praca.

Usilić, zgwałcić.

Usilstwo, osilstwo, gwałt, zgwałcenie.

Usilca, człowiek gwałtowny, raptus, gwałciciel.

Usił, usiłek, usilność, usiłowanie, wysiłek.

Usiłek, p. Usił.

Usiłować na kogo = nalegać, nastawać usilnie.

Usiłowny, usilny.

Uskakować, p. Uskoczyć.

Uskarbić, uzbierać skarby (niebo sobie uskarbiła).

Uskarżyć się, poskarżyć się.

Uskąpić się w czem = postradać czego, stracić co (póki w ostatnim tchu się nie uskąpię, bronić będę = póki mi tchu nie zabraknie).

Uskipieć, skipiawszy ubyć.

Usklepić, sklepiąc urobić, zbudować, zasklepić (kamienie nie mogły U. gmachu bez zawornika; pszczółka sześciogran usklepia).

Uskoczyć, niedok. uskakować, popełnić występek, wykroczyć (U. z małżeństwa = sprzeniewierzyć się). U. się, skoczywszy umknąć się (chciała złapać konia, ale się uskoczył).

[709]Uskok, uskoczenie, skok uciekającego.

Uskrobać, ujść tajemnie, drapnąć, umknąć.

Uskromić, p. Uskromnić.

Uskromnić, uskronić, 1) uskromić; 2) uspokoić, zmitygować.

Uskronić, p. Uskromnić.

Uskrzynąć, przyskrzybnąć, przygnieść, przyciąć (U. komu palce drzwiami).

Uskubać się, ustroić się.

Uskwierać kogo = doskwierać, dokuczać komu.

Usłonić, zasłaniając, uchronić.

Usłuchawać, p. Usłuchnąć.

Usłuchnąć, niedok. usłuchawać, usłuchać.

Usługacz, usłużyciel, posługacz.

Usługować, 1) usługiwać; 2) U. komu, czemu = być posłusznym, słuchać się (U. prawu).

Usłużenie, 1) usługa; 2) obsługa (U. armaty).

Usłużyciel, p. Usługacz.

Usmektać, ubrudzić, uświechtać.

Usmęcić, zasmucić.

Usnacht, hausknet, hausknacht, husnacht, służący w oberży; służący domowy, parobek.

Usowitować, zrobić sowitym.

Uspadać się, popękać, potrzaskać, porozpadać się.

Usposobić, przysposobić, przyrządzić (usposobienie musztardy, ćwikły).

Usprzątnąć, uprzątnąć.

Usta: Usty do ust, usta w usta z kim mówić = twarz w twarz, osobiście, bezpośrednio.

Ustać, niedok. ustawać, 1) ubyć, zmniejszyć się, przebrać się, zbraknąć, skończyć się (dzień już ustawał; nic mu w komorze nie ustawa); 2) U. roku = nie stawić się na termin; 3) stanąć, zatrzymać się w miejscu (ustały wody Jordanowe przed arką przymierza); U. się, 1) (o roślinie) dojrzeć; 2) (o młodzieńcu) ustatkować się, ustalić się, [710]przyjść do równowagi; 3) nastać się do uprzykrzenia, wystać się.

Ustalać, p. Ustalić.

Ustalić, ustalować, nied. ustalać, 1) nastalić, zaprawić stalą (U. grot, miecz); zahartować, zrobić odpornym, zatwardzić (U. serce, myśl, męstwo); 2) U. siekierę = osadzić na toporzysku.

Ustalować, p. Ustalić.

Ustały, który ustał.

Ustanowić, niedok. ustanawiać, zatrzymać w biegu, zastanowić (U. dzwon).

Ustarczyć, umocnić, pokrzepić.

Ustatecznić, p. Ustatkować (U. wyrazy).

Ustatkować, ustatecznićustatecznić, ustalić, ujednostajnić, uregulować (U. częste odmiany).

Ustaw, ustawa, 1) ustawienie, położenie, pozycja, postawa; 2) reguła (U. zakonny); 3) księga o porządku nabożeństw, agienda, rytuał.

Ustawa, 1) p. Ustaw, (utrzymać co w pewnej ustawie; niestateczna rzeczy ludzkich U.); 2) układ, ugoda, umowa; 3) część przepisu prawa wyznaczająca karę na jego gwałcicieli.

Ustawać, p. Ustać.

Ustawca, ustawiciel, ustawnik, ustanowiciel (Chrystus U. chrztu)chrztu; Mojżesz U. starego zakonu); U. prawa = prawodawca.

Ustawiciel, p. Ustawca.

Ustawictwo, 1) moc; 2) jurysdykcja; 3) autonomja polityczna.

Ustawiczen, ustawiczny, stały, trwały.

Ustawiczny, 1) albo ustawny, wytrwały, trwały, nieugięty, stateczny, stały (U. w pracy, w modlitwie, w przedsięwzięciu); 2) ustawicznym z kim być = przestawać z kim.

Ustawić, ustawać, ustawować, 1) ustanowić (U. kogo czem = zrobić, mianować; prebendarzów przy kościele [711]ustawił); 2) postanowić, uchwalić, zdecydować (U. prawa; starsi tak ustawili; ustawiliśmy, iż trzy razy sądzony ma być niesławnym; U. sakrament, święto).

Ustawnie, ustawno, 1) ustawicznie, nieustannie, ciągle; 2) trwale, wytrwale, statecznie, stale.

Ustawnik, p. Ustawca.

Ustawować, p. Ustawić.

Ustąp, p. Ustęp.

Ustąpić, ustępić, niedok. ustępować, 1) U. drogi, prawdy, powinności, trybu = wykroczyć, zboczyć od... (U. z powinności małżeńskiej = sprzeniewierzyć się, złamać wiarę małżeńską; żona ustąpiła od męża = zdradziła go, nie dochowała mu wiary małżeńskiej); 2) U. z rzeczy; ugiąć się, wygiąć się (belka, ściana ustępuje); 3) odstąpić, opuścić (mowa mię ustąpiła).

Ustegnić, udeptać, uszłapać (U. pole).

Usterk, ustyrk, usztyrk, 1) zawada, o którą utykają się, szkopuł; 2) potknięcie się (U. na drodze; U. w mowie = zacięcie się); 3) uszkodzenie, wada, szwannkszwank (U. na ciele, na duszy).

Usterkliwy, ustyrkliwy, skłonny do usterków, ułomny, potykający się; pełen usterków (starość usterkliwa; płacze nad usterkliwem życiem przeszłem).

Usterknąć się, ustyrknąć się, niedok. ustyrkać się, potknąć się.

Ustęp, ustępek, ustąp, 1) uchylenie się na bok, na stronę, zboczenie (U. słońca od równika); 2) przestępstwo, wykroczenie, występek.

Ustępek, p. Ustęp.

Ustępić, p. Ustąpić.

Ustępny, ustępujący się, poddający się (powietrze ustępne).

Ustosować co do czego = umiarkować, zgodzić co podług czego.

Ustowy, ustny; klej U. = mundklej.

[712]Ustraszyć, przestraszyć, U. się, przestraszyć się, ulęknąć się.

Ustrenek, ustronie, ubocze.

Ustronnie, na ustroniu, na boku, na osobności (U. stała).

Ustrzał, zastrzał (nabrzmienie kości).

Ustrzmić, ustrzępić, ufryzować.

Ustrzydz, ustrzygnąć, uciąć, urznąć (U. palec, język, knot).

Ustrzygnąć, p. Ustrzydz.

Ustrzyżki, p. Ustrzyżyny.

Ustrzyżyny, ustrzyżki, obcinki, cząstki ustrzyżone, skrawki (U. knota, papieru).

Ustyrk, p. Usterk.

Ustyrkać, obrażać (U. Boga); U. się, p. Ustyrknąć się.

Ustyrkliwy, p. Usterkliwy.

Ustyrknąć się, p. Usterknąć się.

Usuć, usypać.

Usuknić, ubrać w suknię.

Usycić, zrobić syconym jak miód do picia (napuszczał w zdroje miodu i usycał je).

Usyp, kopiec, mogiła, wzgórek usuty.

Usypnia, wzgórek zawierający w sobie różne kruszce.

Uszacić, ubrać w szaty.

Uszamotać, szamocząc obalić.

Uszatek, naczynie uszate, statek uszaty.

Uszcie, ujście.

Uszczerbek, szczerba (U. w szpadzie).

Uszczerbiać, p. Uszczerbić.

Uszczerbić, niedok. uszczerbiać, utrąciwszy wyszczerbić.

Uszczerbnik, ten, co uszczerbia, szkodnik.

Uszczęścić, uszczęśliwić.

Uszczknąć, uszczyknąć, niedok. uszczykać, uszczypać, ukłóć, ugryźć (pszczoła mię uszczkła); U. się, np. w palec = przyskrzybnąć, przyciąć sobie palec.

Uszczykać, i U. się, p. Uszczknąć.

[713]Uszczypek, 1) ułamek, odłamek, szczypta (uszczypki pism starych; fortuna uciechy uszczypkiem dawa); 2) ujma, uszczerbek (bez uszczypku prawa; bez krzywdy i uszczypku bliźniego); 3) przytyk, przymówka, przycinek.

Uszczypny, uszczypliwy.

Uszka, naczynie do czyszczenia i leczenia uszu (U. lekarska = rurka uszna).

Uszko, część dolna ucha na dół wisząca.

Usztepować, stebnować, ściebać.

Usztyrk, p. Usterk.

Uszychtować, uszykować, przyrządzić.

Uście, ujście. Uścięgać, p. Uścięgnąć.

Uścięgnąć, niedok. uścięgać, ściągnąć, ścisnąć, spiąć (U. pierś sznurówką, głowę chustką).

Uścignąć, doścignąć, dogonić.

Uśmiechliwy, uśmiechły, uśmiechnięty (uśmiechliwa jutrzenka).

Uśmiechły, p. Uśmiechliwy.

Uśmierzyć, poniżyć, upokorzyć.

Uśnienie, śmierć.

Uśpiać, p. Uśpieć.

Uśpieć, 1) albo uśpiać, zdołać, wskórać; 2) albo uśpieszyć, śpiesząc się uprzedzić.

Uśpieszyć, p. Uśpieć.

Uświadczyć co = zobaczyć, że co jest gdzie (nigdy tam szkodliwego gadu nie uświadczysz).

Uświt, świt (na uświcie = o świcie).

Utaczka, zapasy, mocowanie się z kim.

Utacznik, zapaśnik, szermierz.

Utarczny, tyczący się utarczki (bitwa utarczna).

Utargować, p. Utargnąć. U. się na kogo = targać się, rzucać się, porywać się.

Utargnąć, niedok. utargować, targnąwszy, urwać; uszarpnąć.

Utążyć, U. się, stęsknić się, znudzić się.

[714]Uterać, utyrać, sterać (U. zdrowie).

Uterfin, sukno cienkie.

Utersyn, gatunek sukna drogiego.

Utęskliwy, tęskny.

Utęsknić sobie, utęśnić się, stęsknić się.

Utęśnić się, p. Utęsknić.

Utknąć, niedok. utykać, 1) utkwić (U. oczyma na kogo); 2) (o żyle rudy) zmienić swój kierunek.

Utkniony, 1) utkany (niebo gwiazdami utknione); 2) zasadzony, ugruntowany (nadzieja utkniona w Bogu); 3) utkwiony (oszczep U. w ziemi).

Utłaczać, p. Utłoczyć.

Utłoczyć, niedok. utłaczać kogo = tłocząc udusić, zagnieść.

Utnić, rozcieńczyć, rozrzedzić.

Utok, 1) wał krosienny, na który płótno zwijają; 2) p. Utoka.

Utoka, utok, ucieczka.

Utolić, utulić, ukoić.

Utonęły, który utonął.

Utracić sprawę = przegrać sprawę.

Utrafiać, p. Utrafić.

Utrafić, utrefić, niedok. utrafiać, trafiwszy ugodzić (U. kogo oszczepem).

Utrapieniec, człowiek strapiony.

Utratnica, kobieta utratna, marnotrawnica.

Utratniczek, p. Utratnik.

Utratnik, utratniś, utratniczek, 1) człowiek utratny, marnotrawca; 2) ten, co naraża na straty, darmozjad.

Utratniś, p. Utratnik.

Utratny, podległy utracie (majątek doczesny U.).

Utratować, p. Utretować.

Utrefić, p. Utrafić.

Utretować, utratować, tratując ubić; stratować.

Utroskać, utroskliwić, udręczyć troską, stroskać.

Utroskliwić, p. Utroskać.

Utrónąć, utrunąć, niedok. utrunać, uciec.

Utrud, utrudzenie, fatyga.

Utrunać, p. Utrunąć.

[715]Utrunąć, p. Utrónąć.

Utrwać, wytrwać przez pewien czas.

Utrzebić, samca, mężczyznę = wytrzebić.

Utrzeć, niedok. ucierać, 1) obetrzeć do krwi, drasnąć, kontuzjować; 2) urównać, zniwelować (U. rolę broną); 3) U. drogę = utorować; 4) U. trudności = usunąć, uprzątnąć; 5) U. kogo = ogładzić, wypolerować, ukształcić; 6) U. komu rogów, U. butę = przytrzeć rogów, uskromić; 7) U. sprawę, interes = ubić, załatwić.

Utrzeźwić, otrzeźwić, dotrzeźwić.

Utrzymać, niedok. utrzymywać, 1) utrzymywać co = zawiadywać czem (utrzymywać czyje interesy).

Utrzymałość, wstrzemięźliwość, powściągliwość.

Utucznieć, utuczyć się.

Utułek, przytułek, schronienie.

Utwierdzenie, sklepienie niebieskie, firmament.

UtworzyciefUtworzyciel, stworzyciel, twórca.

Utykać, 1) p. Utknąć, 2) niedok. od utkwić, (pocisk w ziemię utyka).

Utyrać, p. Uterać.

Utysk, 1) ucisk, uciemiężenie; 2) utyskiwanie.

Utyskliwy, skłonny do utyskiwania.

Utyskować, utyskiwać.

Uwabny, dający się zwabić, ułowić (krogulec U.).

Uwad, kotwica.

Uwalisty, p. Uwalny.

Uwalniać, p. Uwolnić.

Uwalny, uwalisty, 1) mocno walący (młot U.); 2) nawalny (deszcz U.).

Uwarować, uwiarować, uchronić, uchować, ustrzedz (uwaruj nas od złego). U. się, uchronić się, ustrzec się czego, uniknąć czego.

Uwarowanie, uwiarowanie, 1) ustrzeżenie, uchronienie, uchowanie od czego; 2) ustrzeżenie się, uchronienie się, uniknięcie czego (U. zdrady; małżeństwo dla uwarowania [716]nieczystoty; książki dla uwarowania tęskności).

Uwarowny, uwiarowny, bezpieczny, zabezpieczony (ożenił się, aby był U. od grzechu nieczystości).

Uwartałczany, podobny do wartałki.

Uważacz, uważyciel, ten, co uważa, obserwator, spostrzegacz.

Uważać, p. Uważyć.

Uważenie, uwaga (uważenia godny).

Uważny, 1) ważny, przeważny (uważna przyczyna); 2) wymagający uwagi, namysłu (uważna sprawa).

Uważyciel, p. Uważacz.

Uważyć, niedok. uważać, 1) zważyć ku dołowi własnym ciężarem, przeważyć; 2) do celu = trafić, ugodzić; 3) kogo = uposażyć w powagę, w znaczenie; 4) U. sobie co do kogo = upatrzyć; 45) U. u siebie = rozważyć.

Uwdzięczenie, p. Uwdzięk.

Uwdzięk, uwdzięczenie, umilenie, upiększenie.

Uwiarować i U. się, p. Uwarować.

Uwiarowanie, p. Uwarowanie.

Uwiarewny p. Uwarowny.

Uwiązać, niedok,niedok. uwiązywać, 1) opętać (miłością uwiązany); 2) U. w imienie = wprowadzić urzędowo w posiadanie majątku. U. się, okręcić się, zasznurować się, ubrać się (U. się w kabat).

Uwiązywać, p. Uwiązać.

Uwiążczy list = wprowadzający kogo urzędowo w posiadanie nabytej majętności.

Uwiązić, uwięzić.

Uwichlić, uwikłać.

Uwidzialność, uznanie własne, dyskrecja (zostawiono to uwidzialności duchowieństwa).

Uwidzieć, zobaczyć, spostrzedz. U. się, pokazać się, uwidocznić się, ukazać się.

Uwieliczyć, uwielszyć, wynieść, wywyższyć.

Uwielszyć, p. Uwieliczyć.

Uwierać, p. Uwrzeć.

Uwierzliwy, wiarogodny.

[717]Uwieszczy, obwieszczający (List U.).

Uwieźć się, ujść, umknąć (U. się z pogromu).

Uwięzać, uwiązać.

Uwijać się, p. Uwinąć się.

Uwilgotnić, p. Uwilżyć.

Uwilżyć, uwilgotnić, zwilżyć, zmoczyć.

Uwinąć się, niedok. uwijać się, obrócić się, wykręcić się (U. się na jednej nodze).

Uwinić, obciążyć winą, obwinić, oskarżyć.

Uwinny, uwijający się, zwinny, skrzętny.

Uwlec, zrobić ujmę, ubliżyć, zganić.

Uwładać, uposażyć w władzę; władnym uczynić, uprawomocnić, upoważnić (U. kogo powagą; papiery do uwładania w czynieniu patrona).

Uwłaszczać, p. Uwłaścić.

Uwłaścić, niedok. uwłaszczać, nadać pewną właściwość, napiętnować, nacechować (moc ducha Bożego wszystko uwłaści).

Uwłoctwo, uwłaczanie, ujma, zelżywość.

Uwłocznik, 1) ten, co uwłacza (U., złorzecznik); 2) zwodnik, uwodziciel.

Uwłoczny, włóczony (Hektor U. zelżywym był widokiem).

Uwod, uwiedzenie się, ułuda, uniesienie się, uprzedzenie (dobrze i bez uwodu przeświadczony).

Uwodca, ten co uwiódł albo co uwodzi.

Uwodzić komu czego = ujmować, uwłaczać (U. komu czci). U. się myślami = bić się z myślami, namyślać się, łamać sobie głowę.

Uwodziwołek, złodziej bydła.

Uwolnić, niedok. uwalniać, zwolnić, rozwolnić, rozluźnić (U. pęta).

Uwonić, wonią napełnić.

Uwój, 1) rzecz uwita; skręt, zwój, splot, zwitek; 2) rzecz, którą owijają.

[718]Uwrot, 1) obrót, zwrot (U. konia); 2) rola, pole.

Uwróć, zawrót, skręt, odwrót (U. pługa przy końcu skiby).

Uwroz, powróz, sznur.

Uwrzały, który uwrzał, ugotowany.

Uwrzeć, niedok. uwierać, 1) uwarzyć się, ugotować się; 2) ubyć przez wrzenie, wygotować się (uwiera polewki; warzyć, aż do dwóch kwart uwre).

Uwzajemnić się, odwzajemnić się, odpłacić się, wywzajemnić się.

Uwziętość, zawziętość, uporczywość (koniecznie chciał swego dokazać z uwziętości).

Uzakonnić, ustanowić prawem, uprawnić, postanowić.

Uzbierywać, zebrać niejednokrotnie.

Uzbogacać, wzbogacić, ubogacić (U. łaskami = hojnie uposażyć).

Uzdać się, sznurować się, podwiązywać się.

Uzdarz, rymarz.

Uzdrowitelny, 1) możliwy do uzdrowienia, uleczalny; 2) uzdrawiający, leczniczy.

Uzdrygać się przed czem = mocno się wzdrygać.

Uziaić się, zziajać się.

Uziąbnąć, zziębnąć.

Uzierać, p. Uźrzeć.

Uznać, niedok. uznawać, 1) poznać, dowiedzieć się, zaznać; 2) doznać, doświadczyć (U. przykrości); 3) rozeznać, rozpatrzyć, rozważyć (spory uznawali i rozsądzali); U. się, upamiętać się, wejść w siebie.

Uznalny, mogący być uznanym.

Uznamionać, zauważyć, spostrzedz.

Uznanie, poznanie, pojęcie, pojętność.

Uznawca, 1) ten, co rozpoznaje co, wchodzi w ww co; 2) sędzia, rozjemca (U. sporu; U. na zapasach publicznych); 3) doradca, mentor (przydać młodzieńcowi kogo za uznawcę).

[719]Uzrość, urość, wzrosnąć.

Uzupełniać, p. Uzupełnić.

Uzupełnić, niedok. uzupełniać, spełnić, wypełnić, wykonać (U. rozkaz).

Uźrać, p. Uźrzeć.

Uźrzały, dojrzały, dostały.

Uźrzeć, 1) albo uźrzenieć, uźrać, niedok. uźrzewać, dojrzeć, stać się dojrzałym, dostać się; 2) niedok. uzierać, ujrzeć.

Uźrzenieć, p. Uźrzeć.

Uźrzewać, p. Uźrzeć.

Użalony, żalem zdjęty.

Użałobić się, ubrać się w żałobę.

Użałować się, użalić się, zlitować się.

Użądzać, p. Użądzić.

Użądzić, niedok. użądzać, napełnić żądzą.

Użądzieć, przejąć się żądzą.

Użątek, p. Użętek.

Użedz, niedok. użegać, upalić, opalić, sparzyć.

Użeg, upał, spieka.

Użętek, użątek, użęcie, żniwo, zbiór.

Użonąć, ugnać, upędzić.

Użreć się, obeżreć się.

Użyciel, ten, co jest w używaniu czego, użytkownik (U., ale nie właściciel majątku).

Użyczać się komu 1) udzielać się komu, żyć, obcować z kim (U. się towarzystwu); 2) wywdzięczać się (U. się swemu nauczycielowi).

Użyczawać, użyczać.

Użyczka, pożyczka.

1. Użyć, utrzymać się przy życiu, uchować się.

2. Użyć, niedok. używać, 1) U. czego = mieć co, powodować się czem, zachować co (U. ostrożności, litości, cierpliwości); 2) zwątlić, osłabić, nadwerężyć, umniejszyć (użyjcie we mnie bólu; nieprzyjacielowi U. się dali); 3) uprosić, ubłagać, ująć, zmiękczyć (U. kogo prośbą; U. czyje serce; U. kogo darami); 4) używać kogo o co = prosić, namawiać, nalegać; 5) doznać, doświadczyć (U. bólu, szkód, [720]trudności); 6) czego jak = przyjąć, znieść, przenieść na sobie, doznać, odczuć (z żałością potem tego używał, że odstąpił odeń; z żalem onego zwycięstwa używać miał; z wielkim wstydem przymówek tych użyła; z gniewem tego używał, gdy kto jego dobrodziejstwa wspominał; z pociechą tego towarzystwa nie użył).

Użyłować, upstrzyć żyłami (liść pięknie użyłowany).

Użyt, użycie (U. bogactwa).

Użyteczny, rozpowszechniony, zwykły.

Użytek, urodzaj, plon, owoc, zbiór.

Użytelnik, ten, co używa czego, co przyjmuje w siebie (U. Sakramentu Pańskiego).

Użytkować, być użytecznym, przynosić użytek.

Użytność, użyteczność.

Użyty, dający się użyć, miękki.

Używać, 1) p. Użyć; 2) U. pszczół = otrzymywać, ciągnąć korzyści z pszczół.

Używanie, potrzeba, narzędzie, sprzęt, naczynie (wiąz służy na różne w gospodarstwie używania).

Używicić, zaprawić żywicą; umazać żywicą.

Używić, 1) żywiąc utrzymać przy życiu (U. głodnego); 2) użyć, wyżyć, uchować się przy życiu.

Użżony, spalony.

W

Wabny, 1) wabiący, powabny, ponętny (W. uśmiech; wabna miłość; wabne źrenice); 2) dający się wabić, łakomy na co.

Wacek, woreczek na pieniądze.

[721]Wach! wah! hejże! hej! hola!

Wachawy, wąchający się; opieszały.

Wachla, pochodnia.

Wachlarzaty, podobny do wachlarza.

Wacho, zając (u myśliwych).

Wachowny, wahający się.

Wachta, warta, straż.

Wachtować, trzymać straż.

Wackarz, ten, co robi wacki.

Wacpaniny, tyczący się wacpani, należący do niej.

Wacpanowy, tyczący się wacpana, należący doń.

Wadzać, wodzić od czasu do czasu.

Waga, 1) W. srebra = 2 grzywny; 2) ciężar, rzecz ciężka; 3) pion, gruntwaga, ołowianka; 4) stawić się z wagą = ważąc się, słaniając się, chwiejąc się na nogach; 5) orczyk, bark, sztelwaga u wozu; 6) W. równa, równość wagi = równowaga; 7) miara, wykładnik, sprawdzian (wagą szczęśliwości publicznej jest szczęśliwość rolnika).

Wagant, głos w muzyce nie należący do żadnego z czterech głównych głosów.

Wagociąg, linja prostopadła, pion.

Wagomiar, średnica kuli lub działa, jako wskazówka ich wielkości; kaliber kuli, działa.

Wagomierzyć, dochodzić wagomiaru a za pośrednictwem jego — kalibru pocisku.

Wagorówny, p. Wagostrychowny.

Wagoruch, waga w zegarze poruszająca koła.

Wagostrychownica, śródwaga.

Wagostrychowny, wagorówny, prostopadły.

Wagować, wagusować się, włóczyć się, wałęsać się osobliwie za szkołą. W. się, wahać się, być niezdecydowanym.

Wagus, tułacz, włóczęga.

Wah! p. Wach!

[722]Wahaty, wahotliwy, chwiejny (krok W.).

Wahotliwy, p. Wahaty.

Wahować się, wahać się.

Wajnsztejn, p. Wajnsztyn.

Wajnsztyn, wajnsztejn, wajsztyn, wejnsztejn, kamień winny.

Wajspień, opiłki, trociny.

Waju, was dwóch.

Wakancja, 1) wakans, wakowanie urzędu, posady; 2) wakancje = pustki.

Wakancyjka, wakansik.

Walać, 1) taczać; 2) wałkować w foluszu (W. sukno).

Walczerz, p. Walecznik.

Walczyć na kogo = bić, nacierać walcząc.

Walecznik, walczerz, rycerz, żołnierz, bojownik.

Waleczny, 1) tyczący się walki, bojowy, wojenny (sprawy waleczne; czasu walecznego); 2) walny, tęgi, doskonały, pyszny, wyborny (co za porównanie waleczne!).

Walenty: ciskać Walentemi = kląć od wielkiej choroby.

Waleta, pożegnanie, rozstanie się.

Walwas, miara objętości = blizko korzec.

Wał, 1) W. góry = grzbiet góry; 2) W. wodny albo wełna = bałwan wodny; 3) W. dymu = słup, kłąb; 4) wałem jechać, iść = cwałem; 5) wałem iść do urny i t. p. = ławą, hurmem; walić się dokąd; 6) wałem padać = walić się, padać pokotem, mostem.

Wałach, eunuch, trzebieniec.

Wałaszy, tyczący się wałacha.

Wałaszyć, trzebić, kastrować człowieka.

Walić, 1) W. winę na kogo = zwalać; 2) W. sukno = wałkować.

Walina, 1) ruina, upadek; 2) waliny = ruiny, zwaliska.

Walisty, toczysty.

Walny, powszechny (nauka walna = encyklopedja; trakt W.).

[723]Walwas, miara objętości = korcowi.

Walwuła, wałwula, zatyczka (w ciele).

Wałkarczyk, czeladnik wałkarski.

Wałkarski, wałkowniczy, tyczący się wałkarza.

Wałkarz, ten, co bieli płótno, sukno, blecharz, folusznik.

Wałkownica, prasa wałkarska, stolnica wałkarska.

Wałkowniczy, p. Wałkarski.

Wałokop, p. WałostawWałostaw.

Wałołomny, służący do burzenia wałów.

Wałostaw, wałokop, wałostawność, nauka robienia wałów.

Wałostawność, p. Wałostaw.

Wałowa ziemia = ciągnąca się środkiem wału i koloru nie odmienia.

Wałowity, 1) tłusty jak wał (koń W.); 2) tęgi, potężny (wojsko wałowite).

Wałwula, p. Walwuła.

Wama, 3 i 6 przypadek licz. podwójnej od ty.

Wamborek, wąwor, wąworek, wiadro.

Wan, p. Wen.

Wanczos, p. Wasiłka.

Wandel, kara pieniężna, grzywna.

Wandszos, p. Wasiłka.

Waniek, wino zepsute, zwietrzałe, spleśniałe.

Wankować w domu = tłuc się, straszyć, markować, przeszkadzać, pokutować.

Wanszos, p. Wasiłka.

Wańdrowiec, wędrowiec.

Wapenrok, wierzchnie ubranie.

Warch, wark, 1) swary; chrapka, gniew, uraza; 2) opoka, skała.

Wardąga, wardęga, 1) bydlę; 2) dobytek; 3) czeladź; 4) zagrodnik.

Wargielt, wergielt, 1) kara pieniężna, grzywna za skaleczenie albo zabicie przypadkowe; 2) łapówka.

Warjator, odmieniacz, fałszerz, łgarz.

Wark, pp. Warch.

Warować, warować się, wiarować się, strzedz [724]się, chronić się czego; wystrzegać się.

Warownie, z zapewnieniem urzędowem.

Warsta, warszta, warsztwa, warstwa.

Wart, wartość, cena.

Wartać się, 1) obracać się, kręcić się, uwijać się; 2) błąkać się.

Warterz, wartoman, wartownik, stróż, strażnik.

Wartman, watman, retman, przewodnik statków płynących wodą.

Wartogłowieć., dostawać zawrotu głowy.

Wartołeb, wartogłów.

Wartman, wartoman, retman, przewodnik statku wodnego naładowanego.

Wartoman, p. Warterz.

Wartościwy, nie pozbawiony wartości, znaczący.

Wartować, 1) wertować; 2) rewidować, przetrząsać (W. tłomoki; W. serca = badać, przenikać); 3) penetrować, zwiedzać (świat wartował); W. się, zdarzać się, dziać się (wartują się codzień nagłe między nami zmiany).

Waruga u flisaków: straż na statku wodnym (zostać na warudze).

Warunek, warunk, 1) ochrona, strzeżenie czego; 2) pilność, staranie; 3) załoga, garnizon.

Warunk, p. Warunek.

Warza, 1) warzenie, war (piwo swej warzy); 2) strawa warzona, gotowana.

Warzać, warzyć.

Warzecha, warzęchwa, warząchew.

Warzeszka, mała warząchew.

Warzęcha dziurkowana = durszlak.

Warzęchwa, p. Warzecha.

Warzowid, mysz.

Warzyć, 1) W. co na umyśle = knować; przemyśliwać; 2) W. co w sercu = chować, żywić, czuć (W. strach, gniew, zawziętość).

Warzysty, 1) możliwy do warzenia, łatwy do gotowania; 2) gotowany.

Warzysz, robotnik przy warzelni soli.

Wasengować się, [725]krzywić się, być niezadowolonym.

Wasężny, wasągowy.

Wasiłka, wanczos, wączos, wandszos, wanszos, deseczka na klepkę; klepka; drzewo z trzech stron obrobione a z czwartej korą pokryte.

Waski, tyczący się was, wasz.

Waskulka, ampułka do oleluoleju święconego.

Waszeciać komu = tytułować go waszeciem.

Waszgi, zawsze.

Waszmościć komu = tytułować kogo waszmością.

Waszyniec, jeden z waszych.

Waśliwy, waśniwy, kłótliwy, gniewliwy.

Waśnić się na kogo = gniewać się, mieć chrapkę.

Waśniwy, p. Waśliwy.

Wata, gatunek sieci na ryby, zabrodnia.

Wataman, przełożony nad gromadą, nad towarzystwem.

Watman, p. Wartman.

Ważać, wozić niejednokrotnie.

Ważnica, dom, w którym się mieści waga publiczna.

Ważnik, ten, co się zajmuje ważeniem, wagowy, wagmajster.

Ważnomyślny, rozważny, rozsądny (rada ważnomyślna).

Ważność, 1) W. czego = ciężkość, waga; 2) rozważność, rozwaga, rozsądek; 3) wartość, cena (W. trzech grzywien); 4) powaga, autorytet.

Ważny, 1) dotyczący wagi; 2) ciężki; 3) poważny, szanowny.

Ważyć, 1) sprawdzać gruntwagą pionowość muru; 2) W. grunt = dochodzić jego wyniosłości nad poziom morza; 3) W. czem = władać, rozporządzać (W. losami); 4) W. kogo = poważać, cenić, szanować; 5) W. na co = nie żałować, łożyć (na obżarstwo, co jeno mają, ważą; W. koszta); 6) narażać, ryzykować, [726]wystawiać na szańc (W. życie; z rozpaczy ostatnie waży); 7) W. na co = godzić, czyhać, dybać (orzeł na kurę waży; mężczyźni na niewinność białogłów ważą); 8) W. na kogo = mieć na kogo chrapkę, mieć ansę na niego; 9) znaczyć (Hipolitus imię waży: końmi stargany; nie dał jałmużny, co toż waży, jakoby ukradł).

Wąchawy, węszący, wąchający wciąż.

Wąchawiec, człowiek czułego powonienia, który wszystko przewącha.

Wączos, p. Wasiłka.

Wąd = węd, drugi przypadek l. m. od węda.

Wądka, wędka.

Wągiel, p. Wągl.

Wągl, wągiel, węgl, węgiel.

Wąglik 1) węgielek; 2) wrzód ognisty, karbunkuł.

Wągroda, środkowa część wsi, miejsce ogrodzone.

Wąkronić się, wlec się powoli, gramolić się, pełzać, krośkać się.

Wąsac, p. Wąsat.

Wąsat, wąsac, ból w krzyżu.

Wąsienica, wąsionka, gąsienica, liszka kosmata, zielna.

Wąsionka, p. Wąsienica.

Wątek, 1) materja, materjał (nie stało wątku do zaspokojenia apetytu); 2) środki materjalne, fundusze, zasób, majątek, pieniądze (W. na płacenie żołdu; aby im wątku stawało, ważyli się groby ograbiać).

Wątor skórzany = ponton.

Wątpić, wętpić, 1) wahać się, namyślać się (nie wątpił mu wszystko oddać); 2) W. w czem, czemu = niedowierzać (W. ślubom, obietnicom).

Wątpliwy, wątpiący (człowiek W.).

Wątroba, 1) (u myśliwców) zając lekki; 2) W. siarczana = mieszanina rozmaitych siarków potasu.

Wątrąbne, powinność dawania wątrób [727]bydlęcych dla sokołów książąt.

Wątrobny, wątrobowy, wątrobiany.

Wąwel, Wawel (góra).

Wąwor, p. Wamborek.

Wąworek, p. Wamborek.

Wąza, komórka woskowa pszczela.

Wąziuczki, wężutki, wąziuchny.

Wąż, działo bardzo długie z małym otworem.

Wążyć, wężyć, robić wązkim, zwężać.

Wbezpieczać, p. Wbezpieczyć.

Wbezpieczyć, niedok. wbezpieczać, ubezpieczyć, upewnić.

Wbić, niedok. wbijać, 1) W. do lądu = przybić do lądu; 2) W. kogo w kogo, co = przedzierzgnąć (Antygonę, Juno wbiła w ptaka); 3) wzbić, wynieść, wzmódz (W. kraj w bogactwo; W. umysł w pychę).

Wbiedz, wbieżeć, niedok. wbiegać w co = wejść, zajść, wedrzeć się (rola moja w sąsiedzką wbiega).

Wbiegać, p. WbledzWbiedz.

Wbieżeć, p. Wbiedz.

Wbijać, p. Wbić.

Wboksłoneczny pas ziemski = pas umiarkowany.

Wbrodzić, brodząc wejść; webrnąć.

Wbrzeże, 1) przylądek; 2) zatoka.

Wcale, w całości, nienaruszenie (mieli być zdrowi i W.; to jest W., nic nie ruszono).

Wchlebić, w chleb przemienić (W. ciało Chrystusa).

Wchodnik, ten, co ma wolne wejście dokąd.

Wchodzień, ten, co wszedł.

Wchód, 1) jutrznia w kościele wschodnim; 2) akt w sztuce teatralnej.

Wciągać, p. Wciągnąć. W. się, ociągać się.

Wciągliwy, powściągliwy.

Wciągnąć, niedok. wciągać, 1) powściągnąć, wstrzymać; 2) W. dokąd = ciągnąc wejść; wkroczyć (W. do miasta z pocztem). W. się, [728]powściągnąć się, powstrzymać się.

Wciepiać, wcipiać, wścibiać, wciskać.

Wcierać się, p. Wetrzeć się.

Wciornastek, wszystek.

Wcipiać, p. Wciepiać.

Wciskać, p. Wcisnąć.

Wcisnąć, niedok. wciskać, wrzucić.

Wczas, wczesność, 1) W. sobie czynić = wypróżniać się; 2) spokój, pokój (w czasie rozruchów na Szląsku, i Mała Polska wczasu nie zażywała; mając wroga na karku, nie z wczasem sypiał); 3) spoczynek, wywczas, sen (pójść na W., mieć się ku wczasowi); 4) wygoda, dogodność (w ogrodzie pałacyk, altanki i inne wczasy; Włosi mają cytryny, my — zboże, i tak każdy kraj ma swój W.); 5) pora odpowiednia, okazja; 6) prawie w sam raz, akurat (te trzewiki W. mi; W. wilkowi! (= dobrze mu tak!).

Wczasiczek, p. Wczas.

Wczasik, wczasiczek, zdrob. od Wczas.

Wczasność, wczas, wygoda, dogodność.

Wczasny, p. Wczesny.

Wczasować kogo = dawać mu wczas, zapewniać mu wczas; W. się, używać wczasu; spać, spoczywać.

Wczasownik, ten, co lubi wczas, wygodniś.

Wczasowny, dający wiele wczasu, wygodny (życie wczasowne).

Wczasowity, zapewniający wypoczynek.

Wczaśnie, wcześnie.

Wczesnociepły, wolny, letni.

Wczesność, p. Wczas.

Wczesny, wczasny, 1) w czasie właściwym dziejący się; na swój czas, w porę przypadający (kara, zapłata wczesna); 2) na czas pożądany przypadający, właśnie potrzebny, na rękę (przyjście wczesne); 3) w sam raz pasujący (but W.; dowcip W. = trafny, dosadny); 4) [729]umiarkowany, mierny, średni; 5) wygodny (pokój W.).

Wczyniać się za kim = wstawiać się, przyczyniać się, wnosić instancję.

Wdać nied. wdawać, 1) W. kogo w co = wciągnąć, wplątać, wmieszać; 2) W. kogo w kogo, w co = przedzierzgnąć, przemienić; W. się, 1) W. się w co = udać się gdzie chroniąc się (w domy się wdano); W. się w kogo = uderzyć, udać się, zwrócić się do kogo w potrzebie; 2) W. się w kogo, w co = przemienić się, przedzierzgnąć się; 3) wkraść się, wcisnąć się, dostać się gdzie (zaraza udała się do obozu) 4) W. się w sprawę sądową = rozpocząć proces; 45) W. się w niebezpieczeństwo, w zwadę, niesławę = narazić się, wystawić się na nie; 56) W. się w co = oddać się, poświęcić się zupełnie, zatopić się (W. się w naukę).

Wdal, zdala, zdaleka (W. od ludzi).

Wdały, piękny, ładny.

Wdartus, wtręt, intruz, samozwaniec.

Wdawać, p. Wdać.

Wdochwatni, dorywczy (robota wdochwatnia).

Wdochwytkę, wdopadki, wdorwy, dorywkiem, dorywczo, znienacka.

Wdole, dolina.

Wdopadki, p. Wdochwytkę.

Wdowny, p. Wdochwytkę.

Wdowicze, wdowine, opłata od wdowy za jus primae noctis.

Wdowiczka, wdóweczka.

Wdowine, p. Wdowicze.

Wdowożeń, ten, co się żeni z wdową.

Wdowski, wdowin tyczący się wdowy.

Wdrożyć się, werznąć się, wdrążyć się, wpoić się (W. się w kamień).

Wdyszeć, westchnąć.

Wdziedziczyć się, wedrzeć się, wśrubować się w dziedzictwo.

[730]Wdzierać, p. Wedrzeć.

Wdzierka, wdzieranie się w co.

Wdzierżać, wdzierżawać, powstrzymywać, powściągać. W. się, powstrzymywać się, powściągać się.

Wdzierżawać, p. Wdzierżać.

Wdzięczeństwo, wdziestwo, wdzięczność.

Wdzięcznica, wdzięka, jedna z trzech gracyi, towarzyszek Wenery.

Wdzięcznogłosy, wdzięcznokrzyki, obdarzony wdzięcznym głosem (łabędź W.).

Wdzięcznokrzyki, p. Wdzięcznogłosy.

Wdzięcznokrzykliwy, mający głos donośny a przyjemny.

Wdzięcznomówny, słodkomówny.

Wdzięcznomruczny, słodko szemrzący (wodospad W.).

Wdzięcznopamiętny, z wdzięcznością pamiętający (serce wdzięcznopamiętne).

Wdzięcznopłynny, mile płynny (wiersz W.).

Wdzięcznorymny, pełen słodkich, wdzięcznych rymów.

Wdzięczność, 1) wziętość, życzliwość słodka (był u Boga w wdzięczności); 2) zadowolenie, radość (W. z twego powrotu); 3) uprzejmość, grzeczność dla kogo.

Wdzięcznowonny, pełen słodkiej woni.

Wdzięcznożółty, odznaczający się miłą barwą żółtą.

Wdzięczny, 1) ważny, prawomocny, obowiązujący, dobry (konstytucję, prawo, przywilej wdzięczne czynić, za wdzięczne mieć); 2) W. czego, czemu = zadowolony, rad, kontent z czego.

Wdzięk, wdzięka, 1) dzięka, podziękowanie; 2) wdzięczność za co; 3) zawdzięczenie, nagroda.

Wdzięka, 1) p. Wdzięk; 2) p. Wdzięcznica; 3) ozdoba, zaszczyt, [731]chluba, duma (W. Rzymu, obrońco ojczyzny!).

Wdzięstwo, p. Wdzięczność.

Wechtować, fechtować.

Wecować, hecować, ecować, cieczą gryzącą wypalać na metalu rysunki, znaki, wytrawiać.

Wedla czego = według, podług, w miarę czego.

Wedlemyślny, pomyślny.

Wedrzeć, niedok. wdzierać, powściągnąć, pohamować, powstrzymać.

Wejcie! patrzcieno!

Wejnsztejn p. Wajnsztyn.

Wejrzenie, wejźrzenie, 1) wyraz oczu, wyraz twarzy (miał wdzięczne W.); 2) widok, obraz przedstawiający się oczom.

Wejść, wnijść, niedok. wchodzić 1) W. co = wpaść w co, dojść do czego (u grubego ludu wszedł był w mniemanie wielkie = zyskał je; W. w wzgardę = popaść); 2) W. w poczet czyj = dostać się, zostać policzonym; 3) wzejść (gdy dzień wnijdzie).

Wejźrzeć, wejrzeć.

Wekiera, wiekiera, maczuga.

Weksa, dokuczanie.

Wekselbryw, weksel.

Weksować, dokuczać.

Wektura, przewóz.

Welenc p. Welens.

Welens, welenc, zwierzchnia suknia nad zbroją.

Welnąć, welgnąć, ulgnąwszy upaść; W. w oczy = wpaść w oczy.

Welum, wozduch, rodzaj ręcznika, który przyjmującym komunję pod usta podstawiają.

Weł, p. Wełn.

Wełm, p. Wełn.

Wełmisty, p. Wełnisty.

Wełn, wełm, weł, wełna, bałwan wodny, wał wodny, fala.

Wełna, p. Wełn.

Wełnisty, wełmisty, pełen bałwanów (morze wełniste).

Wełnny, tyczący się bałwanów, fal wodnych.

Wełno, falowato.

Wełnobogaty, bogaty w [732]wełnę (owca wełno bogata).

Wełnołomny, prójący bałwany wodne.

Wełnonoszy, okryty wełną (stado wełnonosze).

Wełnorodny, wytwarzający wełnę (owca wełnorodna).

Wełnowładny, panujący nad bałwanami wodnemi (W. Neptun).

Wełp’, felpa.

Wemik, taśma u smuklerza.

Wempir, wampir, upiór.

Wen, wan, won, precz.

Wendeta, wędeta, targ, tandeta.

Wendetarka, tandeciarka.

Wendetarski, tandeciarski.

Wendetarz, tandeciarz.

Wendetny, tandetny.

Wenera, p. Wenus.

Wenerzyny, należący do Wenery.

Wenus, wenera, miłość cielesna.

Weprzeć się, niedok. wpierać się, 1) wedrzeć się, wcisnąć się w co; 2) W. się w kogo = uporczywie przyznawać się do kogo, wmawiać w kogo natrętnie (upierał się wemnie, że mnie zna).

Werbarz, werbownik, ten, co werbuje do wojska.

Werbownik, p. Werbarz.

Werdunek, p. Wiardunk.

Wereszka, strzała przyłamana.

Wereta, fereta, 1) płachta, prześcieradło ordynarne; 2) pokrycie głowy u wdów.

Wergielt, p. Wargielt.

Wersat, bywalec.

Wersatka, kobieta obyta w świecie, w towarzystwach.

Werst, p. Werszt.

Werszt, werst, wiorsta.

Werteb, werteba, wertep, manowiec.

Werteba, p. Werteb.

Wesele, 1) albo wesołość, uczta, biesiada, gody, festyn (W. zapustne); 2) ślub (małżeński).

Wesele, wesoło.

Weselić się, obchodzić swoje wesele, żenić się.

Weselnicy, państwo młodzi, oblubieńcy.

[733]Wesolnisia, kobietka wesoła, rozweselająca drugich.

Wesołek, wiesiołek, ten, co rozwesela drugich.

Wesołość, p. Wesele.

Wespołek, wespoły, 1) wespół, pospołu, wspólnie, razem, do spółki (W. mieszkać; miłość W. boleje, W. stęka); 2) jednocześnie (miał kilka żon W.).

Wespoły, p. Wespołek.

Wesprzeć, niedok. wspierać, 1) W. nieprzyjaciela = powstrzymać go na sobie; 2) straszny szum wspiera od wiatru sosnę wstrzęsioną = bije na nią, prze na nią; W. się, 1) wspierać się na kim, na czem = polegać, opierać się (na tobie wspiera się moja nadzieja); 2) W. się czego = oprzeć się, zatrzymać się o co (upadł, nie mając się czego W.; długich się oszczepów wspierają); 3) W. się o co = oprzeć się, stawić opór czemu; 4) wspierać się = ścierać się, spierać się, sprzeczać się.

Westalka, suknia kobieca zbliżona krojem do tuniki.

Westjarnia, szatnia, garderoba.

Weszcie, weście, wejście.

Weszcznę, weszczniesz, i t. d. czas przyszły od Wszcząć.

Weszdy, weżdy, wezdy, weżgdy, weżgi, weszgi, wezgi, weżdgi, wżda, zawsze.

Weszgi, p. Weszdy.

Weście, p. Weszcie.

Wet komu oddać = wet za wet oddać.

Wetem, na wety; na deser, na końcu.

Wetować, 1) co, czego = nagrodzić stratę; 2) oddawać za swoje, mścić się; W. się, nagradzać się, odpłacać się, równoważyć się, kompensować się (złe dobrem się wetuje).

Wetówka, wetunek, odwetowanie.

Wetrzeć się, niedok. wcierać się w co = wdrożyć [734]się, wzwyczaić się, włożyć się.

Wetunek, p. Wetówka.

Wewlec, wwlec, niedok. wwlekać, wwłóczyć, 1) ściągnąć (W. na kogo nienawiść, karę); 2) wprowadzić (W. zwyczaj); 3) W. co na kogo = przypisać, zarzucić mu co (to nieprawda, co ty na niego wwłóczysz).

Wezbrać, wzbrać, niedok. wzbierać, 1) palnąć, uderzyć (W. kijem, biczem; W. boków czyich; Boreasz gradem ziemię wzbiera = tłucze); 2) swoboda wezbrała = wybujała; choroba wezbrała = wzmogła się; 3) zebrać, spakować (W. szaty w węzeł); W. się dokąd = wybrać się, udać się.

Wezdrga, wzdryg, wzdrygnięcie się.

Wezdrgnąć się, wezdrżeć, wezdrygnąć się, drgnąć, wstrząsnąć się.

Wezdrzeć, niedok. wzdzierać, 1) zadrzeć do góry, wzjeżyć (konie grzywy i ogony wzdarły; wzdzierać zastarzałe rany = zdzierać z nich narosłą już skórkę, jątrzyć, odnawiać); 2) wstrzymać, powściągnąć (W. walczących); 3) zdziera z siebie obraz boski, a wzdziera na się maszkarę = wdziewa.

Wezdrżeć, p. Wezdrgnąć się.

Wezdy, p. Weszdy.

Wezgi, p. Weszdy.

Wezgłówko podkładać = pochlebiać, dogadzać, pieścić.

Wezgłówny, tyczący się wezgłowia (ława wezgłówna).

Wezgzić się, rozegzić się, rozjuszyć się.

Wezkwiść, rozkwitnąć.

Wezrok, wzdrok, wzrok.

Wezwa, wezwanie.

Wezwać, niedok. wzywać, nazwać, nadać imię.

Wezwanie, stan, powołanie.

Wezwlec, niedok. wzwlekać, pociągnąć do góry.

Wezwrócić, wywrócić.

[735]Wezwrzeć, niedok. wzwierać, 1) wrąc wzburzyć się; zacząć wrzeć; 2) wzbić w górę (morze wiosły wzwarte).

Weźrzeć, wejrzeć.

Weźrzeć się, 1) weżreć się, wgryźć się; 2) zgryźć się, sfrasować się, strapić się.

Weżdgi, p. Weszdy.

Weżdy, p. Weszdy.

Weżgdy, p. Weszdy.

Weżgi, p. Weszdy.

Węchacz, obdarzony dobrym węchem.

Węchodym, mysz.

Węchorz, pies węchem śledzący.

Węda, wzdły.

Wędeta, p. Wendeta.

Wędlisko, p. Wędzisko.

Wędny, należący do wędy (nić wędna).

Wędoł, wądół.

Wędroweszka, mędoweszka.

Wędzica, haczyk, widełki do ofiar.

Wędzić, łowić wędką.

Wędzidłko, wędzidełko.

Wędzidło na kogo gryźć = srożyć się, ślinić się z gniewu na kogo.

Wędzisko, wędlisko, pręt wędki.

Węgielmus, węgielnica stolarska, narzędzie do prostowania kątów.

Węgielnik, 1) punkt zetknięcia się dwóch linji prostopadłych do siebie; 2) kopiec graniczny.

Węgielność, miejsce załamania się linji obwodu, załom.

Węgl, p. Wągl.

Węglisty, 1) węglowy; 2) czarny jak węgiel.

Węsaty, wąsaty.

Węsik, wąsik.

Wętpić, p. Wątpić.

Węzeł, 1) tłumok, pęk, wiązka, paczka (pakuje rzeczy w W.; W. fig, rodzynków); 2) wiązanie, dar na imieniny, urodziny (dać komu co na WW.).

Węzina, cieśnina, przesmyk wązki.

Węzłować, węźlić, wiązać w węzły.

Węźlić, p. Węzłować.

Wężaty, pełen wężów.

Wężę, płód węża.

Wężochwalca, ten, co [736]oddaje cześć boską wężom.

Wężojedź, ludzie jadający węże.

Wężokij, p. Wężokręt.

Wężokosy, mający węże zamiast kos, warkoczy.

Wężokręt, wężokij, laska Merkurjusza okręcona wężami.

Wężokrętny, tyczący się wężokrętu (laska wężokrętna).

Wężokręty, kręty jak wąż.

Wężokudły, p. Wężowłosy.

Wężonogi, mający węże zamiast nóg (olbrzym W.).

Wężonośny, noszący węże, ubrany w węże (grzywa wężonośna).

Wężorodny, wężorody, rodzący węże (gaj Kadmejski W. Gorgona wężoroda).

Wężorody, p. Wężorodny.

Wężorodzca, p. Wężoród.

Wężoród, wężorodzca, człowiek bajeczny zrodzony z zębów smoczych.

Wężosłap, istota mająca węże zamiast nóg.

Wężostrojny, strojny w węże.

Wężowiec, syn węża.

Wężowłosy, wężokudły, mający głowę okrytą wężami zamiast włosami (wężowłosa Gorgona).

Wężownica, 1) gatunek armaty; 2) linja spiralna.

Wężutki, p. Wąziuczki.

Węży, wężowy.

Wężyć, p. Wążyć.

Wężyk, gatunek działa.

Wężysko, 1) nasienie węża, jajka wężowe; 2) sznur mierniczy; przestrzeń mająca 10 prętów kwadratowych.

Wgadzinić, przedzierzgnąć w gadzinę.

Wgaić kogo = wprowadzić do gaju, otworzyć mu gaj.

Wgardzić, wzgardzić.

Wgradzać, p. Wgrodzić.

Wgrążyć, pogrążyć w głąb; W. się, pogrążyć się w głąb.

Wgrodzić, niedok. wgradzać, wcielić [737]ogrodzeniem (W. pole cudze do swego); W. się, 1) wcisnąć się w cudze za pomocą ogrodzenia (W. się w cudze pole); 2) wedrzeć się, wcisnąć się (grot się w płuca wgrodziłwgrodził).

Wgrozić, wpędzić groźbą; W. się w kogo = przejąć grozą, stać się groźnym.

Wiadoczen, p. Wiadoczny.

Wiadoczny, wiadoczen, wiadom, świadomy.

Wiadom, p. Wiadoczny.

Wiadomca, wiadomiec, wiaduk, osoba świadoma czego.

Wiadomie, wiadomo, świadomie (Tatarzy niewiadomie wpadli = niespodzianie).

Wiadomiec, p. Wiadomca.

Wiadomo, p. Wiadomie. Po wiadomu = świadomie, wiedząc (prosto się do jego domu udałem powiadomu).

Wiadomy, znany (złodziej W.).

Wiaduk, p. Wiadomca.

Wianecznik, ten, co robrobi wieńce.

Wianeczny, tyczący się wianka.

Wianek różany = różaniec (pacierze).

Wianny p. Wienny.

Wiano, wianowanie, dar albo zapis ofiarowany żonie przez męża przy zawarciu małżeństwa.

Wianować, 1) kogo = ofiarować dar pannie, żonie po odebraniu jej wianka; 2) zrobić zapis na rzecz żony przy poślubieniu jej; 3) W. majątek czyj = obciążyć zapisem wiana.

Wianowny, tyczący się wianowania (list W. = zapis wiana).

Wiarać się, zaklinać się.

Wiardunek, p. Wiardunk.

Wiardunk, wiardunek, wierdunk, wierdung, werdunek, ferton, wiertel, 1) ćwierć grzywny; 2) tuzin.

Wiarko, silnie, krzepko, tęgo.

Wiarliwy, łatwowierny.

Wiarodajny, wiarodatny, wierzytelny (list W.).

[738]Wiarodatny, p. Wiarodajny.

Wiaropodobny, uwierzliwy, podobny do wiary, prawdopodobny.

Wiarować się, p. Warować się.

Wiarozłomca, wiarołomca.

Wiarozmienny, który przeszedł na inną wiarę, renegat.

Wiastonosz, roznosiciel wieści.

Wiastować, zwiastować.

Wiatr, powietrze, gaz.

Wiatreczek, wietrzyk.

Wiatrny, wietrzny.

Wiatrociąg, 1) machina pneumatyczna; 2) tchawica.

Wiatrokształtny, podobny do wiatru, powietrzny (ciało wiatrokształtne).

Wiatroloty, wiatropędny, równo z wiatrem lecący.

Wiatropęd, 1) pędziwiatr, wietrznik, 2) wentylator.

Wiatropędny, p. Wiatroloty.

Wiatrowisko, miejsce gdzie się często wiatry zbiegają.

Wiatrożył, wiatrożyła, kameleon.

Wiatrożyła, p. Wiatrożył.

Wiatrunek, wietrunek, 1) wiatry, gazy zadkiem wychodzące; 2) wyziew, parowanie, transpiracja.

Wiądnąć, wietnąć, więdnąć.

Wiądro, upał.

Wiątchy, więtki, wietki, wiotchy.

Wiąz, pierwsze wiązanie pszczelne w ulu, skarzyk.

Wiązać, więzać, 1) W. kogo czem na imieniny = obdarzać; 2) W. komu co przy chrzcie = ofiarować; 3) robić (robótkę kobiecą) na drutach, szydełkiem i t. p.; 4) W. kogo przy kim = przywiązywać doń, trzymać przy nim; 5) W. książki = oprawiać, zszywać; W. się, 1) (o zwierzętach) łączyć się z sobą przy spółkowaniu; 2) W. się przy kim = lgnąć do niego, trzymać się go; 3) Psy jakoś nie wiążą się z [739]niedźwiedziem = nie imają się go; 4) kapusta, kwiat się wiąże = zawiązuje się.

Wiązanie, wiązań, więź, wiązka, snop, girlanda.

Wiązań, p. Wiązanie.

Wiązić, więzić.

Wiązień, więzień.

Wiąźbić, więźbić, sprawić że co uwięźnie, więzić.

Wicerej, wicekról.

Wichbild, prawo municypalne.

Wichlarz, przednia część cholewy wyższa pod kolanem, niż tylna na łydce.

Wichlić, wichłać, wiklić, wikłać.

Wichłać, p. Wichlić.

Wichrokrętny, wichroś, burzliwy, warchoł, niespokojny (człowiek W.).

Wichroś, p. Wichrokrętny.

Wichrować, wichrzyć, burzyć.

Wichrowny, p. Wichrzowaty.

Wichrzasty, p. Wichrzowaty.

Wichrzaty, p. Wichrzowaty.

Wichrzowaty, wichrowny, wichrzaty, wichrzasty, wichrzysty, wichrowaty, pełen wichru, burzy; burzliwy, niespokojny (bałwan morski W.; duch W.; głowa wichrowata).

Wichrzyłeb, warchoł, niespokojna głowa.

Wichrzysty, p. Wichrzowaty.

Wici: Wojna bez wici (= bez uprzedniego wypowiedzenia); trzecie W. = ostatni moment (nie czekaj z tem trzecich wici; już mu trzecie W. starość okazuje (= już on dogorywa).

Wicina, szkuta.

Wić się, wieść się, iść jak z płatka.

Widać, widzieć.

Widąc, widząc.

Widelca, widelce, (l. mn.), widełki, widelec.

Widelce, p. Widelca.

Widełki, p. Widelca.

Widenda, widymus, widymusz, widymacja, 1) podpis urzędowy na dowód, że skrypt widziano w urzędzie, [740]prezenta, wiza; 2) wypis z ksiąg urzędowych, kopja urzędowa.

Widła, (l. mn.) widły.

Widłaty, widłowaty.

Widma, p. Wiedma.

Widocz, widok, miejsce widoczne, jaw, światło dzienne.

Widoczyć, rozjaśniać, wyjaśniać, rozwidniać (słońce niebo widoczy); W. się, rozwidniać się, ukazywać się jasno (już się dzień widoczy; ogień widoczy się przez błonie).

Widok, 1) widowisko, przedstawienie; 2) widziadło, mara, zjawisko (W. senny; widoki na niebie).

Widokowy, ten, co urządza widowiska.

Widomość, 1) Pochwycił Heljasza i uniósł z widomości ludzkiej = z przed oczu ludzkich; 2) dowód widoczny.

Widomy, widzący, nie ślepy.

Widosen, 1) ten, co miewa sny; 2) wykładacz snów.

Widymacja, p. Widenda.

Widymować, kłaść na skrypcie widendę.

Widymus, p. Widenda.

Widymusz, p. Widenda.

Widz, świadek (z widzem hetmańskim ma jechać i wziąć żywności ile trzeba; ktoby na szkodę swoję brał widza, takowemu widzowi płacić...).

Widzenie, sposób widzenia, zdanie, sąd, mniemanie (powiedzieć swoje W.; w dwu rzeczach, mojem widzeniem, zbłądził).

Widziadło, widok (nie mógł suchemi oczyma patrzeć na to W.; ciągłem poprawianiem zrobił z obrazu niezgrabne W.).

Widzialny, służący do widzenia, wzrokowy (nerw W.).

Widzieć, (nieosobiście) widać (głowy W. nie było; nieba od strzał nie było W.; odkopali ziemię, aż korzeń było W.).

[741]Widziennik, oglądacz, oceniacz, rzeczoznawca.

Widzowe, zapłata za oględziny sądowe.

Wiechtek, wiechetek.

Wiecnica, ratusz.

Wiecze, wieczność, nieśmiertelność.

Wieczernia, wieczerza, kolacja.

Wieczerny, 1) albo wieczerzny, tyczący się wieczerzy; 2) wieczorny.

Wieczerzadło p. Wieczerznik.

Wieczerznik, wieczornik, wieczerzadło, jadalnia do wieczerzania.

Wieczerzny p. Wieczerny.

Wieczność, 1) nabyć co wiecznością = na wieczne czasy; dzierżeć(dzierżeć mienie wiecznością); 2) prawo wieczne, dzierżawa wieczna, dożywocie (kupowali prawa i wieczności u książąt; zapisujemy sobie wieczności).

Wieczornik, p. Wieczerznik.

Wieczyć, trwać wieki, wiekować.

Wieczyna, większość głosów.

Wiedma, widma, wiedźma.

Wiedmi, tyczący się wiedmy = wiedźmy.

Wiedro, wiadro.

Wiedzenie, wiadomość.

Wiejaczka, p. Wiejadło.

Wiejadl, wiejadł, wija, wijadl, wijadł, zawieja, zawierucha, zadymka.

Wiejadł, p. Wiejadl.

Wiejadło, p. Wiewidło.

Wiekiera, p. Wekiera.

Wieko, kosz.

Wiekopomny, pamiętający przeszłe wieki.

Wiekować, trwać długo; żyć długo (miłość niedługo wiekuje; niedługo z żoną wiekował).

Wiekowładca, władca wieków, czasów.

Wiekui, wieczny, wiekuisty.

Wielata, filata, część wojska, linja wojska.

Wielbłądzy, wielbrądowy, tyczący się wielbląda.

Wielbrąd, wielbląd.

Wielbrądowy, p. Wielbłądzy.

Wieldzaźny, bardzo wielki.

Wielebny, uroczysty.

[742]Wieleć, wielić, rozkazywać.

Wieledziesiąt, wiele razy po kilkadziesiąt (szła gienealogja Pańska przez W. osób aż do króla Dawida).

Wielegi, p. Wieli.

Wieleraz, p. Wieloraz.

WilerokiWieleroki, wieloroki, wieloletni.

Wielgi, p. Wieli.

Wielgomęski, wielce mężny (Umysł W.).

Wielgooczy, p. Wielkooczy.

Wielgość, wielkość, mnogość.

Wieli, wieliki, wieliczki, wieluczki, wielgi, wielegi, wielkosny, wielki.

Wielice, wielce.

Wieliczać, p. Wieliczyć.

Wieliczki p. Wieli.

Wieliczyć , wieliczać, wielikoczynić, wynosić pod niebiosa, wywyższać, wielbić.

Wielić, p. Wieleć.

Wieliki, p. Wieli.

Wielikoczynić, p. Wieliczyć.

Wielikonocny, wielkanocny.

Wielikość, wielkość.

Wielki kościół = nawa kościoła.

Wielkierz, p. Wilkierz.

Wielkobiegłość, wielka biegłość; W. nauk = erudycja.

Wielkobrzuski, mający brzuch wielki, brzuchaty.

Wielkoczynność, czynność w wielkich sprawach, dzielność, działalność.

Wielkodzienny, tyczący się dnia Wielkiego tygodnia (piątek W. = Wielki piątek).

Wielkoletni, wieloletny, pełnoletni.

Wielkomowny, wielomówny (język W.).

Wielkomyślny, zarozumiały.

Wielkooczy, wielgooczny, wielkooki.

Wielkopolak, Wielkopolanin.

Wielkosny, p. Wieli.

Wielkość, 1) wielka liczba, mnogość (W. ludu; W. sędziów); 2) wasza W. = wielebność (tytuł biskupów).

[743]Wielkowładny, p. Wielowładny.

Wielkowspaniały, wielce wspaniały, majestatyczny, imponujący, pompatyczny.

Wielkuchny, wielkuśny, bardzo wielki.

Wielkusz, człowiek rosły, olbrzym, wielkolud.

Wielkuśny, p. Wielkuchny.

Wielmi, wielmie, wielce, bardzo.

Wielmie, p. Wielmi.

Wielmnóstwo, majestat.

Wielmożca, p. Wielmożnik.

Wielmożnie, 1) potężnie, możnie, silnie (wierzyć W.); 2) hojnie, wspaniale, okazale, pompatycznie (Kraków W. ozdabia).

Wielmożnik, wielmożca, człowiek wielmożny, magnat.

Wielmożność, 1) hojność, wspaniałomyślność (zbytek wielmożności = rozrzutność); 2) wspaniałość, okazałość, pompa (W. kamienic; W. na dworze cesarskim; przyjęto go w Poznaniu z wielką wielmożnością); 3) władza.

Wielmożny, 1) wielce możny, potężny, silny; 2) hojny, pański, okazały, wspaniały, pompatyczny, świetny (nie chciał brać wielmożnych podarunków od króla).

Wielmożyć, 1) robić wielmożnym, wywyższać; 2) wynosić pod niebiosa, wychwalać, wielbić, wysławiać.

Wielobogi, uznający wielu bogów, bałwochwalczy, politeistyczny (W. poganin).

Wielobożeńczyk, wyznawca wielu bogów, politeista.

Wielobożeński, politeistyczny.

Wielobożeństwo, politeizm.

Wielochciwy, wielce chciwy.

Wieloczyn, iloczyn (w mnożeniu).

Wieloczynny, wielce czynny; znany z wielkich czynów.

[744]Wielodawca, ten, co wiele daje.

Wielodzielny, rozdzielony na wiele części.

Wielodziury, mający wiele dziur (surma wielodziura).

Wielofarby, wielobarwny.

Wielogłośny, wielce głośny.

Wielogwiazd, gwiazdozbiór, konstelacja.

Wieloisty, wieloraki, wielokrotny, ilokrotny, iloraki.

Wielojaki? iloraki? jak wieloraki?

Wielokrewny, krwisty.

Wieloletny, p. Wielkoletni.

Wielolud, wielkolud.

Wielomęki, pełen mąk (wielomękie piekło).

Wielomężeństwo, wielomęstwo, pożycie kobiety z wielu mężami.

Wielomożny, wielmożny.

Wielomódlstwo, częste modlenie się.

Wielomówca, człowiek wielomówny.

Wielopłodny, wielorodny, wielce płodny.

Wieloraz, wieleraz, iloraz.

Wieloraźny dom (o labiryncie) = pełen skrytek, przejść, zaułków i t. p.

Wielorodny, żyzny, płodny.

Wieloroki, p. Wieleroki.

Wielosetny, z wielu set złożony, wiele set wynoszący (wiek W. = wiele set lat wynoszący).

Wielosilny, wielce silny, potężny.

Wieloskładny, wielokrotnie złożony, skomplikowany.

Wielosławny, przesławny.

Wielostrony, wielostrunny.

Wielosztuk, grupa.

Wielość, publiczność, ogół, masy ludności.

Wielośnieżny, obfity w śnieg (zima wielośnieżna).

Wielotyli? wielotylki? o ile większy?

Wieloumiejętność, wielka umiejętność, erudycja.

Wieloważny, 1) bardzo ciężki (W. kałdun); 2) bardzo ważny (sprawa wieloważna).

[745]Wielowęgieł, wielokąt.

Wielowład, możnowładzca, arystokrata, oligarcha.

Wielowładny, wielowłady, wielkowładny, możnowładny, wielmożny.

Wielowłady, p. Wielowładny.

Wielowładztwo, możnowładztwo, arystokracja.

Wielowrot, drganie, wibracja, oscylacja.

Wielowtór? w towarzystwie wielu? w ilu? (W. przychodzisz? = ilu was?).

Wielowyobrażony, wielokształtny, wielopostaciowy.

Wielożądny, chciwy, nienasycony.

Wielożenny, mający wiele żon.

Wieleżon, mąż wielu żon.

Wielożytny, starożytny.

Wielożywny, urodzajny.

Wielożyzny, wielką żyzność sprawiający (wielożyzna Cerera).

Wieluczki, p. Wieli.

Wienek, winnik, pomiotło.

Wieniec, 1) W. szturmowy = kiszka napełniona materjałem wybuchowym, oblana smołą; 2) W. koło otworu armaty = obrączka, wrąb.

Wienny, wianny, tyczący się wiana (wienna pani = wdowa, dożywotniczka na dobrach zmarłego mężamęża).

Wieńcerz, p. Więciorka.

Wieńcować, wieńczyć.

Wieńczać sobie żonę = pojmować, zaślubiać.

Wieńczalny: żona wieńczalna = ślubna, prawa.

Wieńczarka, kobieta robiąca wieńce lub sprzedająca je.

Wieńczarz, ten, co robi lub sprzedaje wieńce.

Wieńczyny, 1) zrękowiny, zmówiny; 2) dożynki, okrężne.

Wieńczysty, tyczący się wieńców, do robienia wieńców służący (rozmaryn W.).

Wiera, 1) p. Wierę; 2) wiara.

Wierać się, często powtarzać „wiera“, upewniać (nie wieraj się, wierzę ci).

[746]Wierciadło, zwierciadło.

Wiercibisz, wietrznik, trzpiot, niestatek.

Wiercioch, wałek do wiercenia, rozcierania, np. maku w donicy.

Wierdung, p. Wiardunk.

Wierdunk, p. Wiardunk.

Wierę, wiera, 1) prawdziwie, zaiste (to już nie darmo, W. będzie co złego); 2) nawet (by też W. aniołowie byli są zwodnicy).

Wierhanki, firanki.

Wierneczka, p. Wiernka.

Wiernek, wiernik, wierniś, powiernik.

Wiernie, zaprawdę.

Wiernik, 1) p. Wiernek; 2) mający wiarę, wierzący, wyznawca (W. Mahometa).

Wiernisia, p. Wiernka.

Wierniś, p. Wiernek.

Wiernka, wiernisia, wierneczka, powiernica.

Wiernoczynny, sumiennie postępujący, szczery.

Wierność, 1) (tytuł kościelny) wielebność; 2) tytuł dawany szlachcicowi przez króla.

Wierny, prawdziwy, rzeczywisty, istotny.

Wiersza, wirsza, wiraszka, rodzaj kosza do łowienia ryb.

Wierszopisca, wierszopis, rymotwórca.

Wierszopiska, wierszotworka, wierszopiszyni, wierszopisarka, poetka.

Wierszopistwo, wierszopisarstwo, rymotwórstwo.

Wierszopiszyni, p. Wierszopiska.

Wierszowny, tyczący się wierszy, rymowny.

Wiertel, wirtel, 1) ćwiartka, ćwierć (miara zboża); 2) p. Wiardunk.

Wiertelnik, urzędnik miejski schodzący na grunt w charakterze biegłego.

Wierudny, wirudny, wierutny, istny, prawdziwy (wierudna prawda, nędza; hołysz W.).

Wierzaja, wierzeja, brama, wrota.

Wierzany, któremu wierzą, wzbudzający zaufanie (nadzieja wierzana).

[747]Wierzący, wierzytelny (list W.).

Wierzbca, łyczko wierzbowe.

Wierzch: wierzchem = górą (czyści go dołem i wierzchem); wyleciał wierzchem = w górę, w powietrze; W. wziąć = wziąć górę (nad kim, nad czym); W. mieć nad kim = górę, przewagę, prym; moc dana z wierzchu = z góry (od zwierzchności); W. na miarze = czub, nasypka.

Wierzchnica, 1) wierzchnia, wyższa część czego (W. łaźni = górna ława w łaźni); 2) ruda, na którą najpierw natrafiają.

Wierzchność, powierzchnia.

Wierzchołek dzielności i t. p. = szczyt, wysiłek.

Wierzchołódka, ryba trzymająca się powierzchni wody.

Wierzchowaty, czubaty, z nasypką.

Wierzchowie, wierzchowisko, wierzchołek drzewa.

Wierzchowina płaszczyzna wierzchnia (W. rzeki, góry).

Wierzchowisko, 1) p. Wierzchowie; 2) W. rzeki = początek rzeki.

Wierzchowładny, wszechwładny, zwierzchniczy (wierzchowładna ręka).

Wierzen, wierny (jako orzeczenie).

Wierzgliwy, mający nałóg wierzgania.

Wierzgnąć: W. prawom = zarzucić, porzucić prawa, postąpić wbrew prawu. W. się na nice = przewrócić się, wywrócić się, obalić się.

Wierzony, wiarogodny, prawdopodobny (tyran mało wierzonej srogości).

Wierzyć, 1) kogo, co = wierzyć, że kto, co jest (W. Boga, kościół); 2) W. po jakiemu = wyznawać jaką wiarę (W. po katolicku, po lutersku); 3) W. komu czego = powierzać, pożyczać (W. komu [748]pieniądze); 4) W. co = powierzać.

Wierzysko, wiorzysko, kupa wiórów; miejsce gdzie leżą wióry.

Wierzysty, godny wiary, pewny (traktat W.).

Wiesiadło, wisiadło, 1) wieszadło; 2) to, co wisi, wisior (W. klejnotów).

Wiesić, wieszać na szubienicy.

Wiesiele, wesele, wesołość.

Wiesielić się, weselić się.

Wiesienny, wiosienny, wieśniany, wiosenny.

Wiesień, wiosna.

Wiesioł, wiesioły, wesół.

Wiesiołek, p. Wesołek.

Wiesioły, p. Wiesioł.

Wieszać, 1) W. nad czem oko = zatrzymywać oko, trzymać wzrok utkwiony; 2) W. gdzie nadzieję = pokładać; 3) W. kogo na rzeczy, na słowie = trzymać go na rzeczy, na słowie, trzymać go w niepewności, kazać mu czekać; W. się, 1) W. się na palcach = wspinać się; 2) W. się na powietrzu = unosić się, trzymać się w powietrzu, wisieć; 3) W. się po górach, skałach = piąć się, czepiać się; 4) W. się nad nieprzyjacielem = być mu na karku; 5) W. się przy kim, przy czem = trzymać się go, nie odstępować go; 6) W. się na kim = polegać na kim, spuszczać się na kogo, liczyć nań; 7) W. się rozmyślając = wahać się, łamać sobie głowę, bić się z myślami.

Wieszcza, wiedźma; prorokini, wróżka.

Wieszczarz, wieściarz, wieźdźbiarz, wieszcznik, 1) wieszcz, wieszczek, przepowiadacz przyszłości; 2) ten, co roznosi wieści, nowiniarz.

Wieszczba, wieśćba, wieźdźba, wieźdźbiarstwo, przepowiednia; wróżbiarstwo.

Wieszczbiarnia, wieszczenica, miejsce przepowiadania, wyrocznia.

Wieszczenica, p. Wieszczbiarnia.

[749]Wieszczkowy, 1) tyczący się wieszczka; 2) p. Wieźdźbliwy.

Wieszcznik, p. Wieszczarz.

Wieszczyca, 1) wieszczka, wróżka; 2) zmora, mara dusząca śpiących.

Wieszka, mała wiecha.

Wieśba, wieszanie.

Wieściarz, p. Wieszczarz.

1. Wieść: bez wieści = znienacka, niepostrzeżenie (Połowcy bez wieści przyszli pod Kijów; śmierć bez wieści porazi).

2. Wieść, niedok. wodzić, W. świadki = stawiać świadków; W. kogo na przysięgę = zmuszać go do przysięgi; W. przyjaźń, towarzystwo = żyć w przyjaźni, w towarzystwie; W. spór, burdę, wojnę, kłótnię, prawo (= proces), turnieje = prowadzić, toczyć; W. koszt = podejmować; łożyć na co ciągle; za kaletę kogo wodzić = oszukiwać go w pieniądzach; wodzić kim = powodować, za nos go wodzić; wodzić się z myślą = bić się z myślami, łamać sobie głowę; W. pompę = prowadzić dom na wielką skalę.

Wieśniany, p. Wiesienny.

Wieśnica, 1) wieśniak; 2) wieś; willawilla.

Wieśny, wiejski, sielski.

Wieśćba, p. Wieszczba.

Wietki, p. Wiątchy.

Wietnąć, p. Wiądnąć.

Wietnica, izba, gdzie się odbywają wiece.

Wietrunek, p. Wiatrunek.

Wietrzność, wiatry, gazy w czem zawarte.

Wietrzny pies = dobrze wietrzący, o dobrym węchu.

Wietrzyć: Wietrzy niewiasty = pachną mu kobiety, ugania się za kobietami.

Wietrzysty, pełen wiatrów (morze wietrzyste).

Wietszeć, pp. Wiotszeć.

Wiewidło, wiejaczka, wiejadło, szufla do wiania zboża.

[750]Wiewnąć, wionąć, zawiać, powiać.

Wieźć się, jechać, przeprawiać się; wieź się stąd! = wynoś się, ruszaj stąd.

Wieźdźba, p. Wieszczba.

Wieźdźbiarstwo, p. Wieszczba.

Wieźdźbiarz, p. Wieszczarz.

Wieźdźbliwy, wieszczkowy, wieszczy, proroczy.

Wieża, 1) budynek z wieżą, jako bezpieczne schowanie np. akt, ksiąg i t. p.; 2) wieżę osiodłać = dostać się do więzienia.

Wieżny, strażnik wieży więziennej.

Wieżaty, wieżysty, zakończony wieżą; zaopatrzony w wieżę.

Wieżocielski, odznaczający się ciałem wysokim jak wieża.

Wieżysty, p. Wieżaty.

Więc, 1) dalej, następnie (witała go Klorynda, W. dwór, W. panowie); 2) niechby, zresztą (dosyć ci mieć jednę suknią, W. dwie); 3) więcej.

Więcdy, więc tedy.

Więciorka, wieńcerz, więcierz.

Więcszy, p. Więtszy.

Więdły, wędzony.

Więdzina, wędlina.

Większoliczność, większość.

Więtki, p. Wiątchy.

Więtszeć, powiększać się.

Więtszy, więcszy, większy.

Więtszyć, powiększać.

Więz, więza, kompleksja.

Więza, 1) p. Więz; 2) więź, uwięź.

Więzać, p. Wiązać.

Więzadło, wiązadło.

Więzić, robić robotą wiązaną, wiązać (W. sieci, kobierce).

Więzisty, zwięzły, wiążący się.

Więzowy wiązowy (drzewo więzowe).

Więź, p. Wiązanie.

Więźba, wiązanie.

Więźbity, wiążący się, zwięzły, klejący się, trzymający się kupy (mowa więźbita = perjodyczna).

[751]Więźnić, więzić.

Więża, pęta.

Wigano, suknia damska na dworze St. Augusta, fałdzista ze stanem pod samemi piersiami.

Wigor, krzepkość, siła, dzielność.

Wija, p. Wiejadl.

Wijać, 1) zwijać (na swoje W. motowidło); 2) zmiatać, zmykać, uciekać (wijaj, bracie, z dworu).

Wijadl, p. Wiejadl.

Wijadł, p. Wiejadl.

Wijadło, motowidło.

Wijatyk, księga, według której ksiądz dysponuje umierającego na śmierć.

Wiklić, p. Wichlić.

Wiklo, zielsko, chwast, krzew gibki a czepiający się.

Wikłanina, matanina, zamęt, krętanina.

Wiktorja, zwycięstwo.

Wiktoryzować, zwyciężać, brać górę.

Wiktować się, jadać, karmić się, żywić się.

Wilczaszek, wilk niekoniecznie straszny.

Wilcze, jak wilk, po wilczemu.

Wilczaty, odznaczający się maścią, sierścią wilka.

Wilgi, wilki, wilgny, wilgotny.

Wilgny, p. Wilgi.

Wilgociąg, otwór do przewietrzania powietrza wilgotnego w budynku.

Wilgocina, grunt wilgotny.

Wilgoć, wilż, miejsce wilgotne, woda (W. i susza).

Wilgoćmiar, wilgociomierz, higrometr.

Wilgość, wilkość, wilgota, wilgot, wilż, wilża, wilgoć.

Wilgot, p. Wilgość.

Wilgota, p. Wilgość.

Wilk, 1) bryła żelaza stężałego znajdowana w piecach hutniczych; 2) belka idąca wzdłuż szkuty; 3) zgniły pień drzewa leżący w wodzie; 4) błąd, usterka w robocie szklarskiej.

Wilki, p. Wilgi.

Wilkierz, wielkierz, plebiscyt; uchwała miejska [752]w prawie magdeburskiem.

Wilkołcza, wilczy głód (choroba).

Wilkołek, wilkołak.

Wilkołkowy, wilkołakowy.

Wilkom, 1) przywitanie; 2) puhar powitalny.

Wilkość, p. Wilgość.

Wilż, 1) p. Wilgość; 2) p. Wilgoć.

Wilża, p. Wilgość.

Wiła, błazen, głupiec, szaławiła, szaleniec, postrzeleniec; wiły robić = szaleć.

Wiłać, p. Wiłować.

Wiłować, wiłać, błaznować, szaleć; pleść głupstwa (wiłuje dla przedmiotu swej miłości; wiłuje nowa ewangielja = bałamuci, kręci, zawraca głowę; egzaminowany wiłuje).

Wina, 1) dać komu winę o co = zaskarżyć go o co; 2) wada; 3) kara pieniężna, grzywny; W. główna = kara za przestępstwo kryminalne, za zabójstwo.

Winarz, winiarz.

Winczować, 1) winszować; 2) p. Winszować.

Winczowne, podarunek choremu przychodzącemu do zdrowia.

Winczowny, p. Winszowny.

Windodrąg, poziom w stosunku do pionu.

Windować, wbijać kafarem.

Winduga, windowanie.

Windyczka, p. Winiczka.

Winica, winiarnia.

Winiczka, windyczka, jabłko smaku winnego.

Winien czemu = podległy czemu (W. skazie).

Winnica, krzew winny.

Winnik, zasłona, przepaska, fartuch do zasłaniania się w pasie.

Winność, 1) obowiązek oddania; dług; 2) wina, przewinienie, grzech.

Winobraniec, ten, co dokonywa winobrania.

Winobranka, kobieta dokonywająca winobrania.

Winogard, winomiot, ten, co gardzi winem, co nie pija wina.

Winograd, winohrad, [753] winogród, winnica, ogród winny.

Winograno, p. Winogron.

Winogron, winograno, winogrono.

Winogród, p. Winograd.

Winohrad, p. Winograd.

Winolej, nalewacz wina, cześnik, podczaszy.

Winomiot, p. Winogard.

Winomiód, miód rozpuszczony w winie.

Winopijas, p. Winopijca.

Winopijca, winopilca, winopój, winopijas, winożarłok, winożerca, ten, co się opija winem.

Winopilca, p. Winopijca.

Winopój, p. Winopijca.

Winowaciec, p. Winowajca.

Winować, karać winami = grzywnami, skazywać na karę pieniężną.

Winowajca, winowaciec, dłużnik.

Winowaty, winien, dłużny; obowiązany.

Winowódzca, winowajca, przestępca.

Winożarłok, p. Winopijca.

Winożerca, p. Winopijca.

Winsz, winszowanie, życzenie.

Winszować, winczować, 1) W. kogo = łączyć ślubem małżeńskim; 2) W. komu = sprzyjać.

Winszowny, winczowny, tyczący się winszowania.

Wińczyć, wieńczyć.

Wiodro, wiądro, upał, posucha.

Wiolencja, gwałt, przemoc.

Wionek, wianek.

Wiorzysko, p. Wierzysko.

Wiosienny, p. Wiesienny.

Wioska, wieśniaczka.

Wiosłaty, łopatczany, podobny do wiosła (wiosłate nogi łabędzia).

Wiosłolotny, wiosłoruszny, wiosłonogi.

Wiosłoruszny, p. Wiosłolotny.

Wiosnować, 1) przepędzać wiosnę; 2) rozwijać się rozkosznie, kwitnąć (nauki wiosnują); W. się, odmładzać się, odnawiać się (las się wiosnuje).

Wiotchy, wiątchy, więtki, wietki, 1) stary, zużyty, wytarty (suknia, lina wiotcha); 2) wiotki, [754]słaby, wątły (trzcina wiotcha; bluszcz W.).

Wiotech, schyłek, zbliżanie się ku końcowi, ubytek (od wiotchu do nowiu księżyca; księżyc już na wiotchu).

Wiotesz, starzyzna, odzież zużyta (dodzierać wiotszy).

Wioteszek, obdartus.

Wioteszka, zdrob. od Wiotesz.

Wiotesznik, ten, co reparuje, łata starzyznę.

Wiotszeć, wietszeć, wątleć ze starości, zużywać się, wycierać się, niszczeć.

Wiotszyć, wątlić, zużywać, niszczyć, wycierać.

Wiozba, p. Woźba.

Wioźba, p. Woźba.

Wipa, machina wojenna do ciskania kamieni.

Wiraszka, p. Wiersza.

Wircauz, dom gościnny, karczma.

Wirsza, p. Wiersza.

Wirt, wyrt, wir, odmęt.

Wirtel, p. Wiertel.

Wirudny, p. Wierudny.

Wiry na czole końskiem = włosy kręcące się, kępki włosów.

Wirydarski, dotyczący wirydarza (altana wirydarska).

Wirydarstwo, ogrodnictwo w zakresie wirydarzy.

Wirydarznik, ogrodnik w zakresie wirydarzy.

Wirzbca, pas.

Wirzch, wierzch.

Wirzchni, wierzchni, najwyższy, zwierzchni.

Wirzyć, kręcić wirowato (morze wirzy wodę).

Wisać, pozostawać w stanie wiszącym, wisieć.

Wisiadełko, zdrob. od Wisiadło.

Wisiadło, p. Wiesiadło.

Wisiec, wisioł, wisiuga, wisielec, szubienicznik.

Wisieć, 1) W. od kogo = zawisnąć, zależeć; 2) polegać, spoczywać (nadzieja moja w tobie wisi); 3) W. gdzie = zostawać, przebywać, nie módz wyjść skąd, marnować się gdzie (wisi w szkołach przez lat kilkanaście).

Wisielny, wiślany.

Wisioł, p. Wisiec.

[755]Wisiuga, p. Wisiec.

Wiskać, p. Wiszczeć.

Wisny, giętki, ciągnący się (żelazo wisne).

Wisz, wiszar, 1) zarośla czepne zachwaszczone; 2) urwisko wiszące nad czem; 3) z brody bielą się wisze = kudły wiszące.

Wiszar, p. Wisz.

Wiszczeć, wiskać, piszczeć, krzyczeć.

Wiszoprost, linja prostopadła.

Wiszor, szczotka.

Wiślisko, dawny nurt Wisły.

Wiśnka, wisienka.

Wita, witka wielka, niezgrabna.

Witaj mi to! = dobry to zysk! wiwat!

Witalny, tyczący się witania, powitalny.

Witana, witanie, powitanie, przywitanie (oberwawszy przez łeb, cofali się po takiej witanej).

Witane, danina składana przez kmieci na przywitanie dziedzica lub dziedziczki.

Witanie anielskie = Pozdrowienie anielskie (= Zdrowaś Marja).

Witannik, puhar powitalny.

Witeczny, p. Wyteczny.

Witez, p. Witeź.

Witeź, witez, rycerz, bohater, junak.

Witpacher, gatunek drogiego wina zagranicznego.

Witrjoliczny, wytryolowy.

Witrykusz, p. Wytrykus.

Wituch, przepaska, rańtuch, którym się opasują siewcy pszenicy.

Witwa, gatunek wierzby.

Wiwenda, żywność.

Wizerunek, p. Wizerunk.

Wizerunk, wizerunek, 1) albo wizerowanie, wizerunek, obraz, podobizna, wyobrażenie, portret; 2) wzór, model (W. do budynku = plan, zarys; Skarga, W. kaznodziejski; W. cnoty); 3) dowód, przykład, próba czego (już sam W. cnoty Bolesława napełniał Polaków otuchą; wiele wizerunków [756]panowania swego wystawili (pomników); 2) W. z przywileju wypisany (= wypis, kopja).

Wizytacja na komorze = rewizja.

Wizytator celny = strażnik pograniczny, rewizor celny.

Wjachać, wjać, wjechać.

Wjać, p. Wjachać.

Wjazd, wtargnięcie, najazd.

Wjechać, niedok. wjeżdżać w majętność czyją = najechać ją.

Wjezdny, mający wjazd; zajezdny (dom W., karczma wjezdna = zajazd, oberża).

Wjeżać, p. Wjeżyć.

Wjeżyć, niedok. wjeżać, wzjeżyć, najeżyć ku górze, postawić.

Wkanąć, wkapnąć, kapiąc wpaść.

Wkidać, wrzucić.

Wkląsły, p. Wklękły.

Wklepać się, niedok. wklepywać się, pomylić się co do osoby, wziąć kogo za kogo innego.

Wklepywać się, p. Wklepać się.

Wkleszczać, p. Wkleszczyć.

Wkleszczyć, niedok. wkleszczać, wpić, zapuścić niby kleszcze (W. w co szpony).

Wklękłość, wklęsłość.

Wklęknąć, wklęsnąć.

Wklęknięty, wkląknięty, wklęsły (nos W.).

Wklęsnąć, wcisnąć się, wrazić się, wkleić się (śnie, wklęśnij w oczy ludzi).

Wklęsnonozdrzy, mający nos wklęsły.

Wklęśniać, p. Wklęśnić.

Wklęśnić, niedok. wklęśniać, wszczepić, wsadzić między dwa drewna lub w drzewo rozszczepione.

Wkołocieczny, opływający, płynący dokoła.

Wkołokrętny, kręcący wkoło, wirujący (wir W.).

Wkołowrot, obieg wkoło, krążenie (W. ziemi).

Wkołowrotny, krążący (W. bieg ziemi).

Wkować, wkuć.

Wkropić, kropiąc wpuścić.

[757]Wkrzewić, krzewiąc wkorzenić.

Wkupność, wkupne, wkupywanie się (za wkupnością wejść do dziedzictwa).

Wkupny, na wkupieniu się polegający (urząd W.).

Wlać, niedok. wlewać co na kogo = przelać, zlać (W. na kogo swą władzę, swe prawa).

Wlazło, właz, właza, intruz, wdręt, uzurpator.

Wlecieć, wzlecieć, wzbić się wysoko.

Wledz w kogo = spuścić się na kogo, polegać na kim.

Wlepić, wpić, wszczepić, wbić, wrazić, wpoić (W. w co zęby; natura wlepiła nam wrodzoną miłość; przyśnił mu się skarb, i tak go sobie wlepił w głowę, że...).

Wlepły, wlepiony (oczy wlepłe na co).

Wlew, wlewok, 1) wlewanie, wlanie, wlewanie się, wlanie się (W. rzeki do morza = ujście); 2) W. morza = odpływ (wlewy i wylewy morza).

Wlewać, p. Wlać. W. się, mieścić się, zawierać się, znajdować się w kim (nie można z ubioru sądzić, co się w człowieka wlewa).

Wlewek, 1) p. Wlew; 2) wpływ (pod wlewkiem rodzimy się planety); 3) przelanie na kogo, cesja, przekazanie komu czego.

Wlubić się, wciągnąć się w co z lubością (W. się w nauki).

Wlulić się, wkraść się, zakraść się (skoro ją przytuli, zaraz duch się w członki wluli; W. się w poufałość).

Władacz, p. Włajca.

Władać, władnąć, 1) W. ludem, krajem = rządzićrządzić, panować, królować; 2) W. wojskiem = dowodzić, komenderować; 3) W. kim = powodować; przewodzić nad kim (nikczemna dziewka królem włada).

Władarka, włodarka, [758] władzicielka, władczyni, pani, królowa.

Władarz, p. Włajca.

Władnictwo, władza, panowanie (W. świata = władza nad światem).

Władnik, p. Włajca.

Władność, władanie, władza (władności w rękach nie miał; nad czeladzią W. albo panowanie).

Władobronny, władający orężem.

Władodawca, władzodawca, mocodawca.

Władogromny, władogromy, władający piorunami (Jowisz WW.).

Władogromy, p. Władogromny.

Władogroźny, groźny swoją potęgą.

Władołódca, władający łódką.

Władotwórca, wszechmocny twórca, wszechmocny rządca.

Władzicielka, p. Władarka.

Włajca, władacz, władarz, włodarz, władnik, władca.

Włamać, włomić, niedok. włamować kogo w co = wprawić, wciągnąć, wdrożyć (W. dziecię w gramatykęgramatykę); W. się, wprawić się, wciągnąć się, wdrożyć się w co.

Włamować i W. się, p. Włamać.

Własnomiętność, prywata, posiadanie osobiste (W. w zakonie wada).

Własnomiętny, dążący do posiadania czego na swoją osobistą własność.

Własnoręki, własnoręczny (W. podpis).

Własnorodny, oryginalny.

Własność, właściwość, prawdziwość.

Własny, 1) właściwy; 2) istny, prawdziwy, wykapany (Mars W. z niego).

Włastelski, mający władzę, władający, panujący.

Właszczyć, właścić, przywłaszczać sobie.

Właścić, p. Właszczyć.

Właściwy, własny czyj.

Właścizna, właść, własność.

[759]Właść, p. Właścizna.

Właśnictwo, prawo własności, rola właściciela.

Właśnie, właściwie (mówić W. = nie przenośnie).

Właśnik, właściciel.

Właz, p. Wlazło.

Właza, p. Wlazło.

Włoce, (l. mn.) rodzaj sani do wleczenia ciężarów.

Włochacinki, zdrob. od Włochaciny.

Włochaciny, kosmaciny, meszek (W. na roślinach).

Włodarka, p. Władarka.

Włodarstwo, władanie, władza, panowanie.

Włodarz, 1) p. Włajca; 2) wójt wiejski.

Włodek, zdrob. od Włodarz.

Włodnąć, p. Włodować.

Włodować, 1) włodarzować, być włodarzem; 2) albo włodnąć, włość, władać, panować; 3) pędzić życie wiejskie.

Włodz, właściciel.

Włodza, włosność, posiadłość.

Włoka, 1) albo włoki, saneczki pod pług; 2) albo włokita, włóczęga, włóczykij.

Włokieta, p. Włóczenina.

Włokita, 1) p. Włóczenina; 2) p. Włoka.

Włomić, 1) włamać; 2) i W. się, p. Włamać.

Włosak, człowiek włochaty.

Włosaty, włochaty.

Włosieć, dostawać włosów.

Włosieniec, włosiennica.

Włosienkowaty, włoskowaty (listek W.).

Włoskie łamanie, syfilis.

Włosność, p. Włodza.

Włosny, 1) włosowy; 2) albo włościnny, własny; 3) wiejski, gminny (wójt W.).

Włosokrasny, mający piękne włosy.

Włosówki, szczypczyki do wyrywania włosów.

Włostnie, włośnie, właśnie.

Włostność, własność; władza.

Włoszeć, stawać się Włochem.

Włoszek, zdrob. od Włoch.

Włościnny, p. Włosny.

[760]Włość1. Włość, p. Włodować.

Włość2. Włość, kraj, państwo (W. kartagińska).

Włośnie p. Włostnie.

Włowić się dokąd = wkręcić się, wkraść się, włudzić się (W. się do serca czyjego).

Włożyć, 1) W. kogo do regiestru = wciągnąć; umieścić go w nim; W. co w pamięć = wbić; W. co komu = powiedzieć na ucho, szepnąć; 2) W. co na kogo = udzielić mu czego (W. na kogo chrzest; 3) W. co na kogo = zdać, przelać, przekazać; W. na kogo, na co = zostawić komu, czemu, zdać na kogo, na co (na nas włożycie, abyśmy ich dostali; spór włożyć na czyj sąd, na czyje rozstrzygnięcierozstrzygnięcie); 4) W. na kogo potwarz = rzucić; 5) W. na kogo, na co imię = nadać mu imię; 6) W. apelację = wnieść, założyć; W. się, wstawić się, przyczynić się, wdać się, wnieść instancję.

Włóczebne, danina od włóczenia, bronowania.

Włóczenina, włokita, włokieta, włóczęga, włóczenie się.

Włóczenka, mała włócznia.

Włóczęcy, włóczący.

Włóczka, 1) wada wina, kiedy się ono wlecze, ciągnie;ciągnie, jak nić; 2) pismo drobne ciągnące się łańcuszkiem.

Włóczny, włókowy (pole włóczne).

Włókieta, p. Włókita.

Włókita, włókieta, 1) włóczęga = włóczenie się; 2) włóczęga = włóczykij.

Włókno, pajęczyna; W. latające = babie lato.

Włudzić, 1) wmusić łudząc (W. lekarstwo w chorego); 2) zwabić (W. kogo w zasadzkę; W. sen na oczy); 3) W. miłość w kogo = wzbudzić w nim miłość przymilając się.

Włus, osada tatarska.

Włusianin, mieszkaniec włusa, Tatarzyn.

[761]Wmagać się, wdzierać się gwałtem (W. się na urząd).

Wmatać, niedok. wmatywać, wplątać, uwikłać w co.

Wmatywać, p. Wmatać.

Wmiatać i W. się, p. Wmieść.

Wmieszkać się, mieszkając długo wżyć się, zasiedzieć się.

Wmieszkany, 1) który się wmieszkał; 2) który się wdał (zrzucił z brody i z włosów siwiznę wmieszkaną).

Wmieścić, mieszcząc włożyć, wsadzić; W. się, zmieścić się, wleźć.

Wmieść, wmiotać, niedok. wmiatać, wmietywać, wrzucić; W. się w co, 1) werwać się, wedrzeć się, wcisnąć się, narzucić się (wmiata się, choć go nie proszą); 2) wtrącić się, wmieszać się (W. się w urząd czyj, w specjalność jaką, w rozmowę).

Wmietywać, p. Wmieść.

Wmiotać i W. się, p. Wmieść.

Wmnożyć się, webrnąć, popaść (W. się w grzech).

Wmoczyć, wpuścić w co mokrego.

Wmodlić się, wprosić się dokąd.

Wmówić się, 1) W. się do kogo = wprosić się, zaprosić się; 2) W. się do czego = zaofiarować się (sam się wmówił do tej posługi).

Wmulić, wetknąć w muł (ryba łeb wmuli).

Wmuskać, muskaniem wetrzeć.

Wnarzać, p. Wnurzyć.

Wnącać i W. się, p. Wnącić.

Wnącić, niedok. wnącać, wnęcić, nęcąc wciągnąć. W. się, 1) wnęcić się; 2) znarowić się, zbałamucić się (tak się w indulty wnęcili, iż miasto 40 dni, 40 godzin nie poszczą).

Wnątrz, 1) wewnątrz; 2) do wnętrza (nie dopuści jadu W.); 3) p. Wnątrze.

Wnątrze, wnątrz, wnętrz, wnętrzność, wnętrze czego.

[762]Wneciuchno, p. Wnetki.

Wneciuczko, p. Wnetki.

Wneteczki, p. Wnetki.

Wnetki, 1) albo wneteczki, wneciuchno, wneciuczko zdrob. od Wnet; 2) prędki, rychły, skory.

Wnet-wnet, już to-już to, raz-raz.

Wnetże, wnet.

Wnęczek, wnuczek.

Wnęczę, wnuczę.

Wnęczka, 1) p. Wnęka; 2) synowica.

Wnęk, 1) wnuk; 2) synowiec, siostrzeniec.

Wnęka, wnęczka, wnuczka.

Wnętne, wnęta, wabik.

Wnętny, wnęcający.

Wnętrz, p. Wnątrze.

Wnętrznie, wewnętrznie.

Wnętrzność, p. Wnątrze.

Wnętrzny, 1) wewnętrzny; 2) przyjaciel W. = serdeczny.

Wnić, wejść.

Wniebomkły, do nieba śpieszący.

Wniebownieśny, wniesiony do nieba, wzięty do nieba.

Wniesienie, wniosek, posag.

Wnieść, niedok. wnosić, 1) przynieść, dać (ta majętność wnosi 1000 talarów); 2) W. na kogo przekleństwo = zagrozić komu przekleństwem.

Wniewalać, p. Wniewolić.

Wniewolić, niedok,niedok. wniewalać, wmuszać.

Wnijść, p. Wejść.

Wnik, wnitek, ciasne przejście, którędy co wniknie, kanalik; sidła, zasadzka.

Wnikły, wgłębiony (loch w głąb W.).

Wnikomy, chwytny, szybko zamykający się (zakładają rozjazdy wnikome na kwiczoły łakome).

Wnimać, poważać, szanować.

Wniosek, 1) wniesienie (pszczoła komórki zaopatrzyła miodów wnioskiemwnioskiem); 2) wypadek, skutek, rezultat czego (przewidzieć wnioski).

Wnitek, p. Wnik.

Wniwco, wniwecz.

Wniwczym, w niczem.

Wnorzyć, p. Wnurzyć

Wnu, z wnu, zewnątrz.

[763]Wnurzać, p. Wnurzyć.

Wnurzyć, wnorzyć, niedok. wnurzać, wnarzać, 1) W. w ciecz = zanurzyć, zatopić; 2) pogrążyć, spuścić (W. łeb, czoło w ziemię).

Wobec, powszechnie, wogóle.

Wobiasz! co żywo tutaj! (W. do tej pełnej czary!).

Wobłudny, obłudny.

Wochlon, 1) tygodniowa zapłata rzemieślnika; 2) nagroda.

Wodlisko, woda niedobra, przeszkadzająca gdzie.

Wodmuchy, machiny sprowadzające wiatr za pomocą wody.

Wodnatość, wodnistość.

Wodnaty, wodnisty.

Wodnica, 1) albo Wodnocielność, puchlina wodna; 2) pękanie skóry na drzewach i wypływanie soków; 3) rzepa podługowato okrągła, bardzo soczysta.

Wodniczny, 1) tyczący się wodnicy; 2) albo wodnocielny, chory na puchlinę wodną.

Wodniczy, wodnik, ten, którego obowiązkiem jest starać się o wodę, woziwoda, nosiwoda.

Wodnić, napełnić wodą, robić wodnistym.

Wodnieć, 1) zamieniać się w wodę, stać się wodnistym; 2) (o rzece) wzbierać, przybierać.

Wodnik, 1) p. Wodniczy; 2) albo wodolejca, wodolej, znak niebieski zimowy.

Wodnocielność, p. Wodnica.

Wodnocielny, p. Wodniczny.

Wodnokrewność, flegmatyczność temperamentu.

Wodnokrewny, flegmatyczny.

Wodnolity, z wód usłany (W. kobierzec).

Wodnopławny, p. Wodopławny.

Wodność, wodna istota czego, wodnistość.

Wodnowzorzysty, mający po sobie wzory fali wodnej, morowy.

Wodnoziemny, [764] wodoziemny, wodnoziemski, ziemnowodny (zwierzę wodnoziemne).

Wodnoziemski, p. Wodnoziemny.

Wodny: wodne wargi u kobiet = wargi wstydliwe mniejsze.

Wodociągłość, hidraulika.

Wodociek, ściek wody; kanał, którym woda się toczy.

Wodogłów, woda w głowie (choroba).

Wodogonna rzeka = szumna, pędem płynąca.

Wodoklon, jawor wodny (platanus).

Wodokropny, chrzciciel (Jan św., W.).

Wodolej, p. Wodnik.

Wodolejca, p. Wodnik.

Wodoluby, lubiący wodę, kochający się w wodzie (nimfa, topola wodoluba).

Wodomiec, wodomiecz, wodomycza, wodociek, wodociąg, kanał, rynsztok (pole wodomcami wysuszyć).

Wodomiecz, p. Wodomiec.

Wodomnogi, obfity w wodę, wodnisty.

Wodomycza, p. Wodomiec.

Wodonosiciel, wodonosz, wodonoszca, nosiwoda.

Wodonosz, p. Wodonosiciel.

Wodonoszca, p. Wodonosiciel.

Wodonur, żaba.

Wodopad, wodospad.

Wodopij, p. Wódka.

Wodopławny, wodnopławny, wodopływy, żeglujący po wodzie (okręt W.).

Wodopływy, p. Wodopławny.

Wodopój, p. Wódka.

Wodoroślek, jeden z gęstych, krzywych, powikłanych wyrostków wśród gałęzi jabłoni i gruszy.

Wodoskok, wodotrysk, fontanna.

Wodospław, wodowód, wodociąg.

Wodoważnia, hidrostatyka.

Wodowładny ogon rybi = powodujący wodą, sterujący.

Wodowód, p. Wodospław.

[765]Wodowóz, woziwoda.

Wodoziemny, p. Wodnoziemny.

Wodze: Porywaj W. = wynoś się precz!

Wodziciel, wódz.

Wodzić, p. 2. Wieść; W. się, wieść się, powodzić się, iść po myśli.

Wodzka, sznur, na którym kogo, co prowadzą.

Wojanin, p. Wojarz.

Wojarz, wojanin, wojen, wojennik, wojskowiec, wojownik.

Wojdłok, p. Wojłak.

Wojek, żeberko powrozu (lina ze trzech wojków kręcona).

Wojen, p. Wojarz.

Wojenne, wojeńszczyzna, pobór łanowy na rzecz pana.

Wojennia, podatek wojenny.

Wojenniczy, wojowniczy, wojacki.

Wojennik, p. Wojarz.

Wojeński, wojskowy, wojacki, rycerski, bohaterski.

Wojeńsku: po W. = wojennie, militarnie, po żołniersku.

Wojeńszczyzna, p. Wojenne.

Wojewodzanka, wojewodzianka.

Wojewodziny, p. Wojewodzy.

Wojewodzy, wojewodziny, tyczący się wojewody.

Województwo, wojewoda z żoną (W. przyjechali).

Wojłak, wojłuk, wojdłok, wojłok.

Wojłuk, p. Wojłak.

Wojna: służyć wojnę = służyć w wojsku, odbywać służbę wojskową.

Wojować co = wojując zdobywać.

Wojowny, wojowniczy, bitny.

Wojska, wojsko.

Wojsko kogo, czego = tłum, ciżba, gromada (W. dam, grzechów, filutów).

Wojskowicz, wojszczyc, syn wojskiego.

Wojskowiec, p. Wojarz.

Wojszczyc, 1) p. Wojskowicz; 2) syn wojownika, junak.

Wokabuł, wokabuła.

Wokalisz, samogłoska.

Wokalizator, śpiewak.

[766]Wokolu, wokoło, naokół.

Wokrądze, p. Wokrąg.

Wokrąg, wokrądze, wokoło, dokoła.

Wola: 1) Wole = chuci, żądze, namiętności; 2) mieć kogo, co po woli = mieć go powolnym, po myśli, podług życzenia; 3) po woli = dobrowolnie, z własnej chęci (iść po woli); 4) albo wolność, wolny wybór (ubiczowanego podał na wolą ich, a oni Go ukrzyżowali; jednego z dwóch więźniów na wolą im daje); 5) czynić komu wolą = spełniać jego życzenia; 6) dobra W. = życzliwość, przychylność, uprzejmość (dobra W. przeciwko komu, na kogo; okazać komu dobrą wolą; chleb z solą, z dobrą wolą); 7) wolność, swoboda, niezależność (puścić kogo na wolą; być na woli); 8) umówiony czas wolności od podatków, czynszów, pańszczyzn; 9) albo wolność, miejsce osady zwolnione na pewien czas od podatków i powinności, kolonja (gdyby kto siadł na woli i wysiedziawszy wolą albo nie wysiedziawszy do końca, chciał iść precz od pana, powinien zapłacić za wysiedziane lata).

Wolanin, mieszkaniec woli, kolonista nowo przybyły.

Wolant, suknia lekka, powiewna, przejrzysta.

Wolarnia, wołownia, stajnia na woły.

Wolawy, tyczący się wola pod gardłem (żyła wolawa).

Wolentarz, ochotnik.

Woleństwo, 1) wybór, obiór; 2) wolność.

Wolgar, ten, co mieszka nad rzeką Wołgą.

Woli, wołowy.

Wolnić, zwalniać, robić wolniejszym, folgować, popuszczać (W. żagle).

Wolnie, 1) swobodnie (W. odetchnąć); 2) śmiało, nie krępując się, bez ogródki (W. co wyrazić).

Wolniej komu = ma [767]większą wolność, więcej swobody, może sobie więcej pozwolić (przełożonemu W., niż inszym).

Wolnik, wolny sobie, pan udzielny, suweren.

Wolniuczki, wolniuchny.

Wolnochcący, dobrowolny.

Wolnoczynny, 1) arbitralny; 2) dowolny.

Wolnomyślec, wolnowierca, libertyn.

Wolnomyślny, lekkomyślny, lekko, swawolnie rzeczy traktujący.

Wolność, 1) p. Wola (zdać, zostawić co na W.W.); 2) pozwolenie (dał mi W. odjechać).

Wolnowierca, p. Wolnomyślec.

Wolnowierstwo, wolnomyślność w rzeczach wiary, libertynizm.

Wolnowładca, samowładca.

Wolnowładny, wolnowłady, samowładny (król, pan W.).

Wolnowłady, p. Wolnowładny.

Wolnowładztwo, samowładztwo.

Wolny, 1) nie krępujący się, swobodny, pozwalający sobie (wolnym językiem puścił się na cesarza); 2) zostawiony do wyboru (żywot bezmęski albo bezżeński jest W.); 3) dobrowolny (Jezus wolną mękę przyjął; żołnierz W. = ochotnik); 4) ucho wolne = dające posłuch komu; 5) list W. = zabezpieczający wolność, pasport.

Wolonter, ochotnik, wolontarjusz.

Wolwas, opałka z chróstu do wrzucania węgli.

Wołać kim, czem, jak = nazywać. W. się, nazywać się (woła się Zbyszko).

Wołaszek, wołek.

Wołhynianin, p. Wołhyniec.

Wołhyniec, Wołhynianin, Wołynianin.

Wołhyń, Wołyń.

Wołopas, wołowiec, wołownik, wolarz, pastuch wołów, poganiacz wołów.

[768]Wołosza, Wołoszczyzna (kraj), Multany i Mołdawja; 2) Wołosi, naród wołoski.

Wołowiec, p. Wołopas.

Wołowity, wołowaty, ciężki, gnuśny, niezgrabny.

Wołowizna, wołowina, mięso wołowe.

Wołownia, p. Wolarnia.

Wołownik, p. Wołopas.

Womit, 1) wymioty; 2) rzygowiny, blwociny.

Womitywa, lekarstwo na wymiotywymioty.

Wonia, 1) woń; 2) albo wonianie, powonienie.

Woniać, waniać, 1) woń z siebie wydawać, pachnieć; 2) wąchać.

Wonianka, rzecz, którą noszą dla woni.

Wonić co = czynić wonnym, wonią napuszczać.

Woniość, wonność, zapach, woń.

Wonnodymny, wydający z siebie dym wonny (kadzidło wonnodymne).

Worf, gałeczka, kuleczka.

Woroszyć, burzyć, niszczyć (miasteczko ogniem W.).

Worowatka, gruba deska worowa.

Worstwa, warstwa.

Wosk: Pozna W. = pozna pismo nosem, dowie się co ja za jeden, poczuje mnie. Drzwi niziuchne, musi się nachylić, aby wosku głową ode drzwi nie odlepił = aby się nie uderzył głową w futrynę.

Woskownictwo, woskarstwo.

Woskownik, woskarz.

Woskowy: światło woskowe = światło od świec woskowych.

Wosławiony, osławiony.

Woszczanka, 1) płótno woskowane, cerata; 2) bańka ulepiona z wosku.

Woszczyć, woskować.

Wotywa, wotywka, wotum na ołtarz, do obrazu cudownego i t. p.

Wotywka, p. Wotywa.

Wozatarz, woźnica.

Wozatyrka, kobieta-woźnica.

Wozduch, 1) powietrze, wiatr; 2) p. Welum. Zdrob. Wozduszek.

[769]Wozduszek, p. Wozduch.

Wozgrza, flegma.

Wozgrzywość, nosacizna.

Wozgrzywy, dotknięty wozgrzywością, nosaty (koń W.).

Woziciel, p. Woźba.

Woziebny, służący do wożenia.

Woziwod, woziwód, woziwoda.

Woziwodzin, tyczący się woziwody.

Woziwód, p. Woziwod.

Wozodziej, p. Wozownik.

Wozownik, wozodziej, ten, co robi wozy, powoźnik, stelmach.

Wozowy, dozorca wozów, taboru.

Woźba, 1) albo wiozba, wioźba, wózka, wożenie, jazda wozem; 2) albo woźca, woziciel, woźnica.

Woźni, woźnowski, tyczący się woźnego.

Woźnictwo, 1) rola, obowiązek, zajęcie woźnicy; 2) p. Woźniczostwo.

Woźniczostwo, woźnictwo, urząd woźnego.

Woźnik, 1) koń powozowy, zaprzęgowy; 2) wół zaprzężony w miejsce konia.

Woźnowski, p. Woźni.

Woźny wojenny = herold.

Woże, wić.

Wódka, wodopój, wodopij, ten, albo ta, co tylko wodę (a nie trunki) pija.

Wództwo, dowództwo, wodza, komenda.

Wójtownia, mieszkanie wójta, wójtówka.

Wól, wul, wole, wypukłość pod gardłem.

Wóln, 1) wolny; 2) zdolny.

Wózka, p. Woźba.

Wpad, wpadnięcie, napad, napaść (W. nieprzyjaciół).

Wpadać, p. Wpaść.

Wpaść, niedok. wpadać, 1) W. w ptaki = wtrącić się w czyje miłostki, wleźć mu w paradę; 2) W. komu w uwagę = uderzyć, zwrócić czyją uwagę; 3) W. komu do głowy = trafić mu do przekonania, pomieścić się w głowie; 4) wpadł komu kaprys = przyszedł, przypadł; 5) [770]wpadła zazdrość między nich = wdała się, wkradła się; 6) W. na języki = dostać się; 7) wpada co komu = przypada, wypada, należy się (za taki występek wpada stronie przeciwnej i urzędowi po 40 kop groszy).

Wpaść się, niedok. wpasać się, 1) weżreć się, wjeść się, wgryźć się; 2) wnęcić się, wkraść się, wkręcić się; wpasł się w mię = pozbadł mię.

Wpatrować się, wpatrywać się.

Wpatrzać się, p. Wpatrzyć się.

Wpatrzyć się, wpatrzać się, wzwyczaić się przez patrzenie (z początku raził mię ten widok, lecz z czasem wpatrzyły się oczy).

Wpądzać, wpędzać.

Wpierać się., p. Weprzeć się.

Wpierzyć, oblec w pierze.

Wpisne, zapłata za wpisanie, wpisowe.

Wpisować, wpisywać.

Wpląznąć się, wpełznąć.

Wpleszczeć, wbić na płask, przygnieść (starość w ziemię człeka wpleszcze).

Wpływać, opływać (W. w szczęściu).

Wpojśrzód, wpośród.

Wpóki, dopóki, póki.

Wpółkryminalnie był karany = grzywnami i wieżą.

Wpółśrzedni, wspołśrodkowy, koncentryczny (koła wpółśrzednie).

Wpracować, wzwyczaić, wciągnąć do pracy.

Wprawiać, p. Wprawić.

Wprawić, niedok. wprawiać, wprawować, 1) włożyć, wsadzić, wprowadzić (W. rękę w co; W. owoce w cukier); 2) wpędzić, wparować (W. kogo w sidła, w kąt ciasny, do więzienia, w grób); 3) wpoić (W. jaką opinję w ludzi).

Wprawować i W. się, p. Wprawić.

Wprowadzać, p. Wprowadzić.

Wprowadzić, niedok. [771] wprowadzać, 1) doprowadzić (W. do skutku); 2) W. liczbę = pomnyżyćpomnożyć ją przez drugą liczbę.

Wprzek, naopak, przeciwnie.

Wprzęgły, wprzężony, wprzęgnięty.

Wprzód: W. kogo siadać = przed kim siadać (na pierwszem miejscu); dać komu W. = dać się uprzedzić, ustąpić komu pierwszeństwa przed sobą.

Wprzódznanie, przeczucie poprzedzające samo poznanie, przewidywanie.

Wrać, p. Wrzeć.

Wradzać się, p. Wrodzić się.

Wraz, cios od wrażenia w co czego ostrego.

Wrąb wosku = krąg wosku.

Wrącz, wręcz, wzręcz, 1) ręka w rękę, zblizka; osobiście (zaniechawszy pociski, W. się mieczami biją; staw plac W. a doznasz...; mówił przez posły a potem W.); 2) na podorędziu.

Wręcz, p. Wrącz.

Wręczny, 1) wręcz odbywający się (bitwa wręczna); 2) na podorędziu będący, podręczny.

Wręga, jeden z balów stanowiących żebra statku wodnego.

Wrodny, wrodzony (cnota wrodna).

Wrodzić się, niedok. wradzać się w kogo, w co = przemienić się, przedzierzgnąć się (w klacz się wrodziła).

Wroki, dań, kara pieniężna.

Wron, wrona.

Wrona, otwór (W. u beczki, w ulu).

Wroniawy, niezupełnie wrony, czarniawy.

Wronotrzpiot, ten, koło którego się wrona trzepocze (Prometeusz W.).

Wronowy, wroni.

Wrost, wzrost.

Wrot, powrót.

Wrotliwy, p. Wrotny.

Wrotna, odźwierna.

Wrotnica, jedno ze skrzydeł wrot.

Wrotny, wrotliwy, 1) wracający się, krążący, obracający się (lata, [772]pory wrotne); 2) możliwy do wrócenia, do odwetowania.

Wrotny, szwajcar, portjer, odźwierny.

Wrotosierć, gatunek sarny, mającej sierć zwróconą ku głowie.

Wrozić, łazić powrozem na drzewo bartne.

Wróbl, wróbel.

Wróg, 1) los, przeznaczenie; 2) oznaka przyszłego nieszczęścia; 5) zabójca, morderca.

Wrót, powrót.

Wróża, wróżka, wróżenie, wieszczba, przepowiednia.

Wróżbit, p. Wróżek.

Wróżczy, tyczący się wróżka lub wróżki, wieszczy.

Wróżek, wróżkarz, wróżnik, wróżbit, wróżbiarz, wieszczek, wróżbita.

Wróżka, p. Wróża.

Wróżkarz, p. Wróżek.

Wróżnik, p. Wróżek.

Wrunąć, wedrzeć się, wpaść gdzie, zwalić się (nieprzyjaciel wrunął z wojskiem do Pomorza).

Wryty, osłupiały, zdumiony (W. podziwieniem).

Wrzać, p. Wrzeć.

Wrzal, p. Wrzeszcz.

Wrzala, p. Wrzeszcz.

Wrzaskać, wrzeszczeć.

Wrzaskliwy, zmuszający do wrzeszczenia (wrzaskliwa podagra).

Wrzaśliwy, wrzaskliwy.

Wrzawić, robić wrzawę.

Wrzawliwy, 1) pełen wrzawy (nieład W.); 2) krzykliwy, hałaśliwy (jeden niemy, drugi W.).

Wrzecienica, padalec; jaszczurka.

Wrzeciono: krewny po wrzecionie = po kądzieli, ze strony matki.

Wrzeć, wrać, wrzać, 1) pojrzawszy na kogo, wie, co w nim wre = co się w nim kryje; 2) W. na kogo = mieć na niego chrapkę, złościć się na niego.

Wrzedliwy, wrzodliwy, wrzodzisty, wrzodowaty.

Wrzedzić, owrzodzać, nabawiać wrzodu.

[773]Wrzedzieć, wrzodowieć, dostać wrzodów, stać się wrzodowatym.

Wrzedzienica, wrzodzienica, wrzód wciąż ciekący.

Wrzedzieniczka, zdrob. od wrzedzienica.

Wrzemienny, doczesny.

Wrzemię, 1) brzemię; 2) czas.

Wrzesienny, wrześniowy.

Wrzeszcz, wrzal, wrzala, krzykacz.

Wrześniak, wrześnik, koń bez rejestru na zębach.

Wrześnik, p. Wrześniak.

Wrzezać, niedok. wrzezywać, werznąć.

Wrzkomie, pozornie.

Wrzkomo, wrzekomo, nibyto.

Wrzodliwy, p. Wrzedliwy.

Wrzodowca, człowiek wrzodowaty.

Wrzodowieć, p. Wrzedzieć.

Wrzodzienica, p. Wrzedzienica.

Wrzodzisty, p. Wrzedliwy.

Wrzód galijski, syfilis.

Wrzucać, p. Wrzucić.

Wrzucić, niedok. wrzucać, 1) zerwać, zburzyć (W. wiarę, przyjaźń); 2) W. co w serce czyje = poddać mu myśl, podszepnąć; W. podejrzenie = rzucić, wzniecić; wrzuć na pana wszystkie starania = zwróć, skieruj; W. na kogo rękę = podnieść, ściągnąć; targnąć się; W. się, 1) rzucić się w co, wskoczyć, W. się w morze; 2) W. się komu w dom, w majętność czyją = werwać się, wedrzeć się; 2) choroba się w kogo wrzuciła = napadła go.

Wsadzać, p. Wsadzić.

Wsadzić, niedok. wsadzać kogo na kogo 1) dać mu wyższe miejsce, aniżeli jemu; 2) nasadzić, podbechtać, podszczuć, nastroić go nieprzyjaźnie.

Wsarkać, p. Wsarknąć.

Wsarknąć, niedok. wsarkać, sarknąwszy wciągnąć (W. nosem, ustami).

[774]Wschadzać, wschodzić.

Wschodny, wschodowy, wschodni (wiatr, towar W.).

Wschodowy, p. Wschodny.

Wschodzień, wiatr wschodni.

Wschodzisty, 1) wznoszący się w górę, amfiteatralny; 2) tyczący się schodów, schodowy.

Wschopić się, pokwapić się.

Wschowaniec, niewolnik w domu wychowany.

Wschód, 1) wejście przez górę; 2) postęp, wzbijanie się, krok dalszy; 3) W. zboża = wzejście, wzrost.

Wschwał: Na W. na schwał, pysznie, wybornie.

Wsciornastek, p. Wściornastek.

Wsep, wsypanie.

Wsiać, niedok. wsiewać, 1) siejąc wrzucić, wprowadzić (W. nasienie w ziemię); 2) wszczepić; (W. wiarę w serce); 3) wpleść, wtrącić (wsiewać żarty w rozmowę); W. się, wdać się, wplątać się, wkraść się (swary w kościół wsiały się).

Wsiadacz, 1) W. wozu = pasażer; 2) W. konia = jeździec.

Wsiadać, p. Wsieść.

Wsiarz, wieśniak.

Wsiądzenie, to, na czem siadają, siedzenie, siodło.

Wsiąk, wsiąkanie, wsiąknięcie.

Wsiąknąć, niedok. wsiąkać co = wciągnąć, wchłonąć w siebie.

Wsiąść, wsieść, niedok. wsiadać, 1) na państwo (na tron) wstąpić, zasiąść; 2) wklęsnąć, osiąść, wpaść (na piasku ciężka budowla w ziemię wsiadła).

Wsieść, 1) wsiąść; 2) p. WsieśćWsiąść.

Wsiewać, p. Wsiać.

Wskakać, niedok. wskakować, wskoczyć.

Wskakować, p. Wskakać.

Wskarmić, karmiąc podchować.

Wskasać, niedok. wskasywać, podkasać, ugiąć (W. sukni).

[775]Wskasywać, p. Wskasać.

Wskaz, 1) wskazanie, skinienie, rozkaz; 2) W. sądowy = wyrok, dekret; 3) asygnacja, przekaz, zlecenie.

Wskazać, niedok. wskazywać, wskazować, kazać komu powiedzieć, oznajmić przez kogo; 2) kazać, rozkazać (wskazała doń, aby do niej przyszedł = wezwała go); 3) przekazać, asygnować (sto kop na majętność jego wskazano; wskazał mi kupiec sto talarów na niego); 4) skazać (W. na śmierć).

Wskazywać, p. Wskazać.

Wskiełznać, okiełznać.

Wskinąć, niedok. wskiwać, skinąwszy wskazać.

Wskisnąć, wskisieć, kisnąc wzburzyć się.

Wskiwać, p. Wskinąć.

Wskłonić się, skłonić się.

Wskłoś, 1) wskroś; 2) p. Wskroś.

Wskonać, wskórać.

Wskopawać, wskopywać.

Wskopec, nazad, wstecz.

Wskoś: Na W. = na ukos.

Wskórać, 1) rozwinąć się, rozrosnąć się, przyjąć się (palma choć wyrośnie, ale nie wskóra); 2) przyjść do siebie, poprawić się; odzyskać dobrobyt.

Wskroś, wskłoś, pod włos, aż do skóry.

Wskrzesować, wskrzeszać.

Wskrzeszca, p. Wskrześca.

Wskrześca, wskrzeszca, wskrzesiciel.

Wskrzysić, wskrzesić.

Wskurzyć, wzbić kurzem, podkurzyć.

Wsława, wsławienie.

Wsławiać, p. Wsławić.

Wsławić, niedok. wsławiać, wysławiać, wynosić pod niebiosa. W. się, rozgłosić się, roznieść się (wsławiło się, że... gruchnęła, rozeszła się wieść).

Wsobiać się, p. Wsobić się.

Wsobić się, niedok. wsobiać się, wcisnąć się, wnęcić się, wkraść się (znienacka się wsobia między ludzi chytrość, [776]zwyczaj wsobiony = wkorzeniony, zastarzały).

Wsolić, włożyć w sól (W. wieprza).

Wsowit, w dwójnasób, wdubelt.

Wspacznąć, pójść wspak, cofnąć się.

Wspacznica, pójście wspak, cofnięcie się (Jordan uczynił wspacznicę przed arką Pańską).

Wspaczny, 1) wspad, nazad idący (zwrot W.); 2) sprzeczny, niezgodny, przeciwny (fortuna spaczna; wrzaski spaczne).

Wspaczyć, robić wspacznym, cofnąć (arka Pańska wody Jordanowe wspaczyła); W. się, cofnąć się.

Wspakiem, wspak, naopak.

Wspamiętać, niedok. wspamiętywać, 1) przypomnieć sobie, wspomnieć; 2) pomnieć na kogo, na co.

Wspanialeć stawać, stawać się wspaniałym.

Wspaniły, spaniały, wspaniały.

Wspanoszeć, panoszyć się, nabierać pańskości.

Wspar, 1) albo wspara, gatunek samołówki na ptaki; przenośnie: sędziowie istni są wsparowie przestępców, bo sądząc ich, korzyść mają (jakoby łapacze na nich); 2) na wsparze, na sparze = na widoku, na oku.

Wsparnąć, p. Wsparznąć.

Wsparnąć się, cofnąć się, odstręczyć się.

Wsparować, mocą odeprzeć.

Wsparzać, p. Wsparzyć.

Wsparznąć, wsparnąć, żachnąć się, oburzyć się.

Wsparzyć, niedok. wsparzać, parząc wzburzyć.

Wspiąć się, niedok. wspinać się, 1) W. się przeciw komu = powstać; 2) piąć się, sadzić się.

Wspierać1. Wspierać, p. Wesprzeć.

Wspierać2. Wspierać, spychać z jakiego miejsca; zwalczać.

[777]Wspinek, ten, co się wspina.

Wsplunąć, niedok. wspluwać, plunąć w górę.

Wspluwać, p. Wsplunąć.

Wspławiać, p. Wspławić.

Wspławić, niedok. wspławiać, zmoczyć (W. pościel łzami).

Wspłodzić, spłodzić, wytworzyć.

Wspłonąć, wzbić się płomieniem, wybuchnąć płomieniem.

Wspłynąć, niedok. wspływać, wypłynąć na wierzch, pod wierzch.

Wspływać, p. Wspłynąć.

Wspodobać się komu = wzbudzić ku sobie upodobanie.

Wspokoić, uspokoić, zaspokoić.

Wspoledz, poledz.

Wspoleżeć, położyć się.

Wspołeczny, społeczny.

Wspołek, 1) spółka, towarzystwo; 2) społeczeństwo; 3) W. apostolski = skład apostolski, Wierzę w Boga.

Wspołek, współek, wogóle, ogólnie.

Wspołem, wspólnie.

Wspomaga, wspomoga, spomoc, pomoc, poparcie, wsparcie, zapomoga.

Wspomień, wspomnij.

Wspominek, spomianka, wzmianka.

Wspomionąć, 1) p. Wspomnieć; 2) wspomnieć.

Wspomnieć, wspomionąć, niedok. wspominać, W. komu co = przypomnieć; wspominam sobie = przypominam sobie, przychodzi mi na pamięć.

Wspomocnik, spomocnik, wspomożca, wspomożyciel, wspomagacz.

Wspomożca, p. Wspomocnik.

Wspora, p. Wspór.

Wsporzej, sporzej, prędzej.

Wspowiedź, spowiedź.

Wspólca, wspólnik.

Współbrzeżysty, odznaczający się dość wyniosłemi brzegami.

Współek, p. Wspołek.

Współspoić, spoić wzajemnie, złączyć.

Wspór, wspora, 1) [778]wsparcie, podpora; 2) W. o co = spór.

Wsprawny, sprawny.

Wspuchnąć, wzdąć się od puchliny.

Wspuszyć, wzdąć, napuszyć (W. żagle, skrzydła); W. się, napuszyć się, nadąć się (tem się wspuszywszy, rozumieli, że wszystkich przemogą).

Wspychać, wzbijać się w pychę, wynosić się.

Wstać, niedok. wstawać, 1) ruszyć się, ocknąć się z apatji (królu! wstań a nie dopuszczaj łupiestwa; wstał i obronił dzieweczki); 2) W. od kogo = odstać; porzucić kogo; 3) wznieść się, podnieść się, sterczeć, wystawać (pagórek wstaje); 4) wszcząć się, powstać (wiatry wstają = zrywają się).

Wstanek, wstanie ze snu.

Wstargiwać, p. Wstargnąć.

Wstargnąć, niedok. wstargiwać, 1) targnąwszy podedrzeć do góry; 2) targnąwszy wściągnąć, wstrzymać.

Wstaw, wstawianie, wstawienie.

Wstawać, p. Wstać.

Wstawiać i W. się, p. Wstawić

Wstawić, wstawować kogo na dostojeństwo, na tron = wprowadzić, wsadzić; W. się w co = wdać się, wmieszać się, wtrącić się.

Wstawować i W. się, p. Wstawić.

Wstąpić, wstępić, niedok. wstępować, 1) W. z kim w co = wdać się, zapuścić się; zawiązać co z kim (W. z kim w rozmowę, w przyjaźń); 2) W. z kim w szranki = wdać się z nim w walkę; 3) W. między zwaśnionych = wdać się dla rozbrojenia ich; 4) W. w co = wdać się wmieszać się (wstąpiwszy w to, pomścili sromoty siostry; 5) W. w cenę = pójść w górę, podnieść się w cenie; cena wstępuje.

Wstąpienie: W. Boże = [779]wniebowstąpienie Pańskie.

Wstąpień, wstępień, 1) ten, co wstępuje, przybysz, przychodzień; W. w wiarę = neofita; 2) W. do czego = kandydat do czego; 3) mąż gołota w dom majętnej żony wstępujący.

Wstążyć się, wstużyć się, stęsknić się, znudzić się.

Wstecz, 1) na W. pójść = cofnąć się, oddalić się (poszli na W. i dalej z nim nie chodzili); upaść na W. = w tył, wznak, za siebie; 2) W. się brać do sędziego = założyć rekurs; 3) W. puszczają słowa = odgadują komu, kłócą się ząb za ząb, nie zostają dłużni w odpowiedzi; 4) albo wstecza, odwołanie się do ksiąg sądowych dawniejszych lub do pamięci sędziego względem faktu, który się stał w sądzie.

Wstecza, p. Wstecz.

Wsteczać i W. się, p. Wsteczyć.

Wsteczny, 1) jeśli będzie od zbrodni W. = jeśli się od niej odwróci; 2) kara wsteczna = kara na stronę, która niewłaściwie posiłkowała się w sądzie wsteczą.

Wsteczyć, niedok. wsteczać, 1) cofnąć wstecz (W. słowa swoje, wyrok); 2) pójść wstecz, cofnąć się, rejterować. W. się, pójść wstecz, cofnąć się.

Wsterczyć, wetknąć, wrazić.

Wstęchlina, wstęchlizna, wstęchłość, stęchlizna.

Wstęchlizna, p. Wstęchlina.

Wstęchłość, p. Wstęchlina.

Wstęchły, stęchły.

Wstęchnąć się, stęchnąć się, zaśmiardnąć się.

Wstęgowiec, soliter (robak).

Wstęp, wstępek, 1) przejście, awans, promocja (W. z urzędu na urząd); 2) wstąpienie, następstwo, sukcesja (W. na dostojeństwo, na urząd); 3) wstępy = schody na [780]górę prowadzące; 4) wstępy = środa wstępna, popielec.

Wstępek, 1) wstęp; 2) p. Wstęp.

Wstępień, p. Wstąpień.

Wstępić, p. Wstąpić.

Wstępny: pieniądze wstępne albo wstępne = podarunek od wstępującego do cechu, do zgromadzenia; wojna wstępna = zaczepna.

Wstęsknić się, wtesknić się, 1) stęsknić się, zatęsknić; 2) sprzykrzyć się, znudzić się, przejeść się (wstęsknił mu się dworski żywot).

Wstężać, p. Wstężyć.

Wstężyć, niedok. wstężać co = przywrócić tęgość czemu (W. obwisłe piersi).

Wstoczyć, 1) wtoczyć do góry; 2) podnieść, zadrzeć do góry.

Wstornastek, p. Wściornastek.

Wstrachnąć się, przestraszyć się.

Wstraszyć kogo = wpędzić go w strach, nastraszyć.

Wstrącać, p. Wstrącić.

Wstrącić, niedok. wstrącać, odbić, odtrącić; W. się, 1) odbić się od czego, odskoczyć; 2) W. się od kogo = odstręczyć się, nabrać doń wstrętu.

Wstręczyć się, odstręczyć się, nabrać wstrętu.

Wstręt, stręt, wzdręda, 1) odbicie się od czego, 2) przeszkoda, zawada, odpór; 3) opór, odparcie.

Wstronić komu, czemu = ustąpić, usunąć się na stronę, umknąć się.

Wstrwożyć się, zatrwożyć się.

Wstrząs, wstrząśnienie.

Wstrzelić, 1) strzeliwszy wpuścić, wpędzić (W. strzałę w kogo); 2) wstrzyknąć (W. lekarstwo w nos).

Wstrzepać, 1) trzepiąc wzruszyć, wzbić; 2) W. kogo = zbić, przetrzepać.

Wstrzykać, wstrzyknąć.

Wstrzymać, strzymać, niedok. wstrzymować, [781] strzymować, wstrzymawać, utrzymać nadal, zachować (W. prawa i wolności).

Wstrzymałość, p. Wstrzymięźliwość.

Wstrzymały, p. Wstrzymięźliwy.

Wstrzymawać, p. Wstrzymać.

Wstrzymawałość, p. Wstrzymięźliwość.

Wstrzymawały, p. Wstrzymięźliwy.

Wstrzymięźliwość, strzymięźliwość, wstrzymawałość, wstrzymałość, strzymałość, wstrzymywałość, wstrzemięźliwość.

Wstrzymięźliwy, strzymięźliwy, wstrzymawały, wtrzymawały, wstrzymały, strzymawały, wstrzymywały, wstrzemięźliwy.

Wstrzymować, p. Wstrzymać.

Wstrzymywałość, p. Wstrzymięźliwość.

Wstrzymywały, p. Wstrzymięźliwy.

Wstużyć się, p. Wstążyć się.

Wstyczyć, wdziać na tykę, wsadzić.

Wstyd, członki wstydliwe (obnażyć W.).

Wstydać i W. się, p. WstydzićWstydzić.

Wstydawy, p. Wstydny.

Wstydny, wstydawy, 1) wstydliwy; 2) wstydzący się czego (W. swej słabości); 3) wstyd przynoszący, sromotny, haniebny.

Wstydzić, wstydać, zawstydzać, zmuszać do wstydzenia się; W. się za kogo, za co, o kogo, o co, kim, czem = wstydzić się kogo, czego.

Wsuć, wsypać.

Wsypować, wsypywać.

Wsypka, 1) wsypanie, wsypywanie; 2) to, co wsypano.

Wszaki, wszelki.

Wszako, wszak, jednak.

Wsządy, wszędy.

Wszcząt, ze szczętem, do szczętu.

Wszczątek, wszczętek, wszczęcie się, początek.

Wszczedł, wzszedł.

Wszczęda, spór, swar, kłótnia.

[782]Wszczurnasty, p. Wściornastek.

Wszczynać się za kim = ujmować się za kim.

Wszczyniać, p. Wszczynić.

Wszczynić, niedok. wszczyniać, wetknąć, włożyć, wrazić.

Wszechbożeńczyk, wszechbożnik, panteista.

Wszechbożeński, wszechbożny, panteistyczny.

Wszechbożeńskość, wszechbożność, wszechbożnictwo, panteizm.

Wszechbożnictwo, p. Wszechbożeńskość.

Wszechbożnik, p. Wszechbożeńczyk.

Wszechbożność, p. Wszechbożeńskość.

Wszechbożny, p. Wszechbożeński.

Wszechkarmny, karmiący wszystkich.

Wszechmocnicielka, istota wszechmocna.

Wszechmocotwórczy, który tworzy wszechmocą.

Wszechnaświętszy, p. Wszechświęty.

Wszechnia, wszechnica, uniwersytet.

Wszechpalny, całopalny (ofiara wszechpalna).

Wszechświęty, wszechnaświętszy, przenajświętszy.

Wszechwidny, wszystkoźrzy, wszystko widzący.

Wszechwszędy, wszędzie a wszędzie.

Wszegdy, zawsze.

Wszejedny, w którym wszystko jeść można, nie postny (tydzień W.).

Wszeliki, p. Wszelkny.

Wszelkny, wszeliki, wszelki, każdy.

Wszelkomożny, wszelki możliwy (wszelkomożnym sposobem).

Wszeteczeństwo, wszeteczność, 1) wtrącanie się we wszystko; 2) zbytnia poufałość, familjarność.

Wszetecznie, ze wszystkiem, zupełnie.

Wszetecznik, 1) człowiek wtrącający się we wszystko, wścibski; 2) człowiek chcący być [783]ze wszystkiemi za pan brat.

Wszeteczność, p. Wszeteczeństwo.

Wszeteczny, wszędobylski, wścibski, ciekawy.

Wszędobył, p. Wszędybył.

Wszędobyły, p. Wszędybył.

Wszędybylski, p. Wszędybył.

Wszędybył, wszędobył, wszędybylski, wszędziebylski, wszędybyły, wszędobyły, wszędobylski, biegus, latawiec.

Wszędybyły, p. Wszędybył.

Wszędybytność, wszędziebytnóść, bytność wszędzie, wszechobecność.

Wszędybytny, wszędyobecny, znajdujący się wszędzie, wszechobecny.

Wszędyobecny, p. Wszędybytny.

Wszędziebylski, p. Wszędybył.

Wszędziebytność, p. Wszędybytność.

Wsztornastek, p. Wściornastek.

Wsztornki, p. Wściornastek.

Wszyciek, wszytek, wszyściek, wszystek.

Wszystko, wciąż, ciągle (W. wodę pije).

Wszystkoczyn, człowiek do wszystkiego.

Wszystkokrotny, przerywający wszystko (śmierć wszystkokrotna).

Wszystkokupny, za który wszystko kupić można (pieniądz W.).

Wszystkołomny, wszystkołomy, łamiący wszystko, burzący wszystko.

Wszystkołomy, p. Wszystkołomny.

Wszystkopłodny, płodzący wszystko (żywioł W.).

Wszystkorodny, wszystko rodzący (natura wszystkorodna).

Wszystkoruchy, wszystko poruszający (amor W.).

Wszystkowładny, wszystkowłady, wszechwładny.

Wszystkowłady, p. Wszystkowładny.

Wszystkoźrzy, p. Wszechwidny.

[784]Wszyściek, p. Wszyciek.

Wszytek, p. Wszyciek.

Wszywica, choroba wszywa.

Wściągać: nie bardzom go wściągał, prosił = nie ciągnąłem go, nie przymuszałem; W. się, ściągać się, umniejszać się.

Wściąż: na W. = na oścież (na W. otwarty).

Wśbiebiać, p. Wścipić.

Wściebić, p. Wścipić.

Wścieklina, wściekliwość, wścieklizna, wściekłość; gniew zajadły.

Wściekliwiec, człowiek wściekły.

Wściekliwość, p. Wścieklina.

Wściekliwy, wściekły.

Wściernastek, p. Wściornastek.

Wściorki, p. Wściornastek.

Wściornastek, wsciornastek, wściernastek, wściurnastek, wciornastek, wstornastek, wsztornastek, wszczurnasty, wsztornki, wściorki, wściornki, wciorki, wszystek; cały.

Wściornki, p. WściornastekWściornastek.

Wścipiać, p. Wścipić.

Wścipić, wcipić, wściebić, niedok. wścipiać, wcipiać, wściebiać, wścibić.

Wściurnastek, p. Wściornastek.

Wśkłomienny, przemieniający się w szkło.

Wślizić, zrobić ślizkim.

Wśłapić, szłapiąc wbić, wtłoczyć, wdeptać (W. słomę w drogę).

Wśmiardać się, p. Wśmiardnąć.

Wśmiardły, który się zaśmiardł, śmierdzący.

Wśmiardnąć, wśmierdnąć, wśmiardnąć się, wśmierdnieć, niedok. wśmiardać się, wśmiardywać się, 1) zaśmiardnąć się, zatęchnąć; 2) wśmiardła mi ta ziemia = obrzydła, obmierzła.

Wśmiardywać się, p. Wśmiardnąć.

Wśmierdnąć, p. Wśmiardnąć.

Wśmierdnieć, p. Wśmiardnąć.

Wśrzód, wśród.

Wśrzódmierny, [785] wśrzódpędny, dążący do środka, dośrodkowy (ruch W., siła wśrzódmierna).

Wśrzódpędny, p. Wśrzódmierny.

Wświętość, tajemnica, misterjum.

Wtargawać, 1) wtargiwać; 2) p. Wtargnąć.

Wtargnąć, niedok. wtargawać, targnąć, szarpnąć (W. kogo złym językiem).

Wtąż, w jednym ciągu, równo, jednostajnie.

Wtchnąć, wetchnąć.

Wterebić, wepchnąć, pogrążyć.

Wtesknić się, p. Wstęsknić się.

Wtłukać, wtłaczać, wbijać.

Wtoczyć co = przytoczyć, przywieść, przedstawić.

Wtoka, kawałek w rzecz jaką wtoczony, łata wszyta.

Wtomiast, natomiast, w zamian, zamiast tego.

Wtore, powtóre.

Wtór, wtóry, drugi.

Wtórka, dwójka.

Wtóropierwszy sabat = pierwszy po Wielkanocy żydowskiej; wtóropierwsza oktawa Wielkanocy żydowskiej.

Wtórorodny, po pierwszym urodzony (syn W.).

Wtórzony chleb żytni = nie razowy, pytlowy.

Wtręcień, ten co się wdarł na jaki urząd, intruz, uzurpator.

Wtrzymawały, p. Wstrzymięźliwy.

Wtworzyć, tworząc wetchnąć, wlać, wpoić.

Wucałować, ucałować.

Wul, p. Wól.

Wulturny (wiatr) = południowo-wschodni.

Wuzdać, ubrać w uzdę, ouzdać.

Wwiązać, niedok. wwięzywać, wwięzować, 1) wiążąc wpleść, wciągnąć (W. jeńców w łańcuch); 2) W. księgę = oprawić; 3) W. kogo w majętność = wprowadzić go w posiadanie; W. się gdzie = zainstalować się w roli właściciela, objąć co w posiadanie.

Wwiąź, akt wprowadzenia w posiadanie boru [786]kupionego, uczyniony w sądzie bartnym.

Wwieść, niedok. wwodzić: W. kogo w pokuszenie = wystawić na pokusy; W. w podejrzenie = wprawić w podejrzenie; W. na kogo kłamstwa = zwalać, przypisywać mu; W. co w księgę = wprowadzić do niej, wpisać, wnieść; W. się w posesją = wejść w posiadanie, objąć posiadłość.

Wwieźny, łatwy do wwiezienia, możliwy do wwiezienia.

Wwięzować, i W. się, p. Wwiązać.

Wwięzywać i W. się, p. Wwiązać.

Wwlec, p. Wewlec.

Wwlekać, p. Wewlec.

Wwłóczyć, p. Wewlec.

Wwodzić i W. się, p. Wwieść.

Wybaczać, p. Wyboczyć.

Wybaczawać, p. Wybaczyć.

Wybaczować, p. Wybaczyć.

Wybaczyć, niedok. wybaczać, wybaczawać, wybaczować, 1) wyrozumieć, wymiarkować, rozpoznać, rozważyć; 2) W. kogo, co = upatrzyć, wybrać (W. mężów do czego odpowiednich).

Wybad, wybadywanie, wybadanie, śledztwo, indagacja.

Wybadacz, ten, co wybaduje, wywiadowca.

Wybadać się, niedok. wybadować się, wybadywać się, wypytać się, wywiedzieć się badając.

Wybadanny, możliwy do wybadania.

Wybadować się, p. Wybadać się.

Wybadywać się, p. Wybadać się.

Wybawa, wybawienie.

Wybawić, niedok. wybawiać, wyprowadzić, wywabić (wybawił on ból z głowy wierszami).

Wybęknąć, wybąkać (jednego wyraźnie nie wybęknie słowa).

Wybicie, wymówka (W. rozmaite, którem się pozwany wybić albo wyjąć może od sprawy sądowej, exceptio).

[787]Wybić, niedok. wybijać, 1) W. kogo skąd = wypędzić, wypchnąć, wyparować; 2) bijąc wyrobić (W. dół; drogi wybite wyrównywać = pełne wybojów); 3) W. górę = wygórować, wzbić się do najwyższego stopnia (wybiła mizerja Polski; wybił górę nad młokosem = wziął górę; woda wybija = bije); 4) W. komin = podnieść, wynieść, podnieść się, wywyższyć, wywyższyć się (im wyżej komin fortuna wybije, tem głębsza przepaść pod nogami jego; im wyżej Cyrus wybił komin w górę, głębszą fortuna czyni pod nim dziurę), 5) W. kominka = podskoczyć (chart kominka wybije).

Wybiedz, niedok. wybiegać, wybiegiwać, 1) W. kogo = wyścignąć, prześcignąć; 2) W. jaką przestrzeń, część, czas jaki = przebiedz; Wybiegać się, wyratować się, wymknąć się bieganiem (lis wybiegał się psom; i Kraków się nie wybiegał = i jemu się dostałodostało).

Wybieg, wylot (W. ulicy; W. rzeki na powierzchnię ziemi).

Wybiegać i W. się, p. Wybiedz.

Wybieglec, zbieg, odszczepieniec.

Wybiegłość, 1) wydatność w górę lub naprzód; 2) przebiegłość wykrętna.

Wybiegły, 1) który wybiegł, wybujały, wyniosły (drzewo wybiegłe; makowe główki nad insze wybiegłe); 2) pełen wybiegów, przebiegły, szczwany.

Wybierać, p. Wybrać.

Wybierzmować nazwisko = przekręcić.

Wybierzyczny, p. Wyboryczny.

Wybijać, p. Wybić.

Wybijana, ostatnia godzina, którą zegar wybija.

Wybior, wybieranie, wybranie, wybór.

Wybitny, dobitny, wyrazisty.

[788]Wyblednieć, wybladnąć.

Wyblegotać, wyblekać, wyblokać, wybełgotać, wypaplać, wygadać.

Wyblekać, p. Wyblegotać.

Wybleszczać oczy = wykrzywiać oczy.

Wyblokać, p. Wyblegotać.

Wybluć, wyblwać, niedok. wybluwać, wyrzygać.

Wybluwać, p. Wybluć.

Wyblwać, p. Wybluć.

Wybłądzić, wybłędzić, wyprowadzić z błędu.

Wybłędzić, p. Wybłądzić.

Wybłyszczeć oczy = wytrzeszczyć.

Wybocz, p. Wybocze.

Wyboczać, p. Wyboczyć.

Wybocze, wybocz, droga boczna, manowiec.

Wyboczny, boczny, poboczny (droga wyboczna, manowiec W.).

Wyboczyć, niedok. wyboczać, wybaczać, wyjść z prostej drogi, kolei, zboczyć.

Wybojować, 1) W. kogo = bojując wyparować, wypędzić; 2) bój lub wojnę wysłużyć.

Wybok, ustronie, zakąt.

Wyboleć, niedok. wyboliwać, wycieńczyć się bólem.

Wyboliwać, p. Wyboleć.

Wyboryczny, wyborzyczny, wybierzyczny, wyboryński, wyborny, wyborowy.

Wyboryński, p. Wyboryczny.

Wyborzyczny, p. Wyboryczny.

Wybrać, niedok. wybierać, wypróżnić przez wielokrotne branie, zrabować (W. sklep bogaty).

Wybraniec, 1) wyborca; 2) rekrut, nowozaciężny, żołnierz nieszlachcicnieszlachcic.

Wybraniecki, tyczący się wybrańców (łany wybranieckie w dobrach królewskich tak nazwane są, że z nich wybrańców do służby żołnierskiej dawano; rotmistrz W. = zajmujący się poborem rekrutów).

Wybraniectwo, dobra lenne obowiązane do dawania rekruta.

[789]Wybrejtować, wypłaszczyć (W. srebro).

Wybrodzić, 1) brodząc wyjść, wybrnąć (W. z niebezpieczeństwa); 2) wyprowadzić z brodu (W. konie).

Wybrudzić się, wyczyścić się z brudu.

Wybrusować, p. Wybruszyć.

Wybruszyć, wybrusować, wyostrzyć (W. nóż).

Wybryd, wybrydzanie.

Wybrykiwać, p. Wybryknąć.

Wybryknąć, niedok. wybrykiwać, wybrykować, bryknąć, wyskoczyć.

Wybrykować, p. Wybryknąć.

Wybuj, wybujanie.

Wyburdać się, wyguzdrać się, wygramolić się.

Wycadzić, wycedzić.

Wycharsnąć, wynędznieć, wyschnąć.

Wychełtać, niedok. wychełtywać, zdyzelować, wytrzeć przez użycie, rozchlebotać (strój wychełtany; cyrkiel dychtowny, nie wychełtany).

Wychełtywać, p. Wychełtać.

Wychładzać, p. Wychłodzić.

Wychłodzić, niedok. wychładzać kogo = uśmierzyć, uskromić, utemperować (W. zuchwalca).

Wychłościć, wychłostać.

Wychłysnąć, wypić jednym haustem.

Wychodny, wychodowy, tyczący się wychodu (smród W. = wychodkowy; jelito wychodne = stolcowe, zadkowezadkowe).

Wychodować, wypróżniać się w wychodku.

Wychodzić, p. Wyjść.

Wychodzony, marsz.

Wychojstwo, wychodztwo.

Wychopień, podpłomyk.

Wychorzeć, wyniszczeć wskutek choroby, wynędznieć.

Wychować, wyżywić, utrzymać (W. kilka żon, żołnierzy).

Wychowalnica, p. Wychowanica.

Wychowalnik, wychowywaciel, wychowawca.

[790]Wychowały, dobrego chowu (koń W.).

Wychowanica, wychowalnica, wychowywacielka, wychowawczyni.

Wychowańca, wychowanica.

Wychowek, p. Wychów.

Wychowierać, obluzować, obruszyć (drzewko od wiatru wychowiera się).

Wychowywaciel, p. Wychowalnik.

Wychowywacielka, p. Wychowanica.

Wychód, 1) wychodek, ustęp; 2) stolec w ustępie; 3) otwór stolcowy w ciele; 4) tyłek, zadek; 5) wschód.

Wychów, wychowek, wychowanie, edukacja.

Wychrachać, wycharkać.

Wychrapać, niedok. wychrapywać, chrapiąc wypuścić (W. wino).

Wychrapywać, p. Wychrapać.

Wychrzciak, wychrzciuk, wychrzta, przechrzta.

Wychrzciuk, p. Wychrzciak.

Wychwacić, p. Wychwycić.

Wychwaliwać, wychwalać.

Wychwiać, chwiejąc wyrwać; wyruszyć co z miejsca.

Wychwostać, niedok. wychwostywać, chłoszcząc wypędzić (W. pot winnikiem w łaźni).

Wychwycić, wychwacić, chwyciwszy wyrwać (W. tonącego z wody); W. się, 1) wyrwać się z czem nierozważnie; 2) wychwyć się na górę = umknij, uciekaj na górę.

Wychylić, wychynąć, przechyliwszy albo schyliwszy wysypać, wylać (W. roztopiony cukier na płytę).

Wychyn, wychylenie; wychylenie się.

Wychynąć, 1) p. Wychylić; 2) wychylić, wysunąć.

Wyciąć się, niedok. wycinać się, 1) W. z kim = zmierzyć się, złożyć się bronią w pojedynku; 2) W. się, z czego, od czego = wybić się, wymotać się, odstrychnąć się od czego.

[791]Wyciągacz, wycięgacz, 1) ten, co się upomina, egzekutor (W. długu, podatku, robocizny); 2) rzemień wyciągnięty, linka wyciągnięta (rozpinać konie na wyciągaczach).

Wyciągać, p. Wyciągnąć.

Wyciągły, wyciągnięty.

Wyciągnąć, niedok. wyciągać, wycięgać, 1) W. liczbę = odciągnąć, odjąć liczbę mniejszą od większej; 2) W. łuk = naciągnąć, napiąć; 3) W. nad kim władzę = rozpościerać; 4) egzekwować (W. winę za grzech); 5) wyczerpać, wyssać, wyeksploatować (W. fundusze czyje); 6) wyciągać po kim, z kogo = wymagać, żądać (wyciąga tego potrzeba; nie wyciąga od nas Jezus, abyśmy...); W. się na wydatki i t. p. = wysilić się, wysadzić się.

Wyciec, niedok. wyciekać, wyciekiwać, 1) wypaść, wylecieć (wnętrzności zeń wyciekły); 2) wyschnąć z powodu wycieku (miała upławy i już wyciekła); 3) W. od czego = wyniknąć, zrodzić się z czego; 4) wybiedz, wypaść, wylecieć wycieka(wycieka goniec; wycieka nieprzyjaciel z obozu = robi wycieczkę); 5) W. kogo = wyścignąć, prześcignąć, ubiedz.

Wyciekacz, ten, co robi wycieczkę na nieprzyjaciela.

Wyciekać, p. Wyciec.

Wyciekiwać, p. Wyciec.

Wyciemięźnik, ciemiężeniem wyciskający.

Wyciemnić się, wyzbyć się ciemnoty, wyjaśnić się.

Wycienić, wycieniować.

Wycieńczeć, wycieńszeć, stać się cieńszym; wysilić się.

Wycieńszeć, wycieńczyć.

Wycierlica, wóz na drwa.

Wycierpiawać, p. Wycierpieć.

Wycierpieć, niedok. wycierpiwać, wycierpiawać, 1) wycierpieć; 2) W. komu co = znieść co od niego, darować mu co; 3) kogo, co = [792]doczekać się go cierpliwie.

Wycierpiwać, p. Wycierpieć.

Wycięgacz, p. Wyciągacz.

Wycięgać, p. Wyciągnąć.

Wycięstwo, zwycięstwo.

Wycięzca, zwycięzca.

Wyciężać, p. Wyciężyć.

Wyciężny, zwycięski.

Wyciężyć, niedok. wyciężać, zwyciężyć.

Wycinać się, p. Wyciąć się.

Wycinka, wycinek.

Wyciskać, 1) p. Wycisnąć; 2) ciskając powyrzucać; W. się z kim = ciskać o zakład kamieniem, kto wyżej wyrzuci.

Wyciskawać, p. Wycisnąć.

Wycisnąć, niedok. wyciskać, wyciskawać, 1) wymusić, wydusić, wymódz; 2) wyrzucić, cisnąć precz; 3) W. ducha = wyzionąć.

Wyciśnica, drukarnia.

Wyclić, wypłacić cło; W. się, 1) ozdrowieć; 2) wypróżnić się, wyfajdać się.

Wycmukły, wysmukły.

Wycuchnąć, 1) wywietrzawszy przestać cuchnąć; 2) wycisnąć, wyżąć, wycedzić.

Wycudzić, 1) wyczesać, wyczyścić zgrzebłem; 2) wypędzić, wyrugować, wyświęcić.

Wycwerk, wyćwierk, wyczwerk, wycwier, trele śpiewającego.

Wycwerkować, wyćwierkować, wywodzić trele.

Wycwerny, wyćwierny, wyćwirny, wyczwerny, wykwintny, wymyślny, dziwaczny.

Wycwier, p. Wycwerk.

Wyczerp, wyczerpanie, wyczerpywanie.

Wyczerpiony, wyczerpany.

Wyczesować, wyczesywać.

Wyczłonkować, pozbawić członków, wyrwać członek.

Wyczny, wyczany, wykowy (nasienie wyczne).

Wyczosać, wyczesać.

Wyczwerk, p. Wycwerk.

Wyczwerny, p. Wycwerny.

Wyczyniać, p. Wyczynić.

[793]Wyczynić, niedok. wyczyniać, przebierając wyczyścić (W. zboże, ziarno).

Wyczyściać, p. Wyczyścić.

Wyczyścić, niedok. wyczyściać, 1) wyczyścić; 2) wyprzątnąć, uprzątnąć; czyszcząc wyrzucić.

Wyczytać, niedok. wyczytywać, wyliczyć.

Wyczytywać, p. Wyczytać.

Wyćwierk, p. Wycwerk.

Wyćwierkować, p. Wycwerkować.

Wyćwierny, p. Wycwerny.

Wyćwirny, p. Wycwerny.

Wydać, 1) W. sąsiadowi drogę przez swe grunta = pozwolić, użyczyć mu drogi; 2) W. czas czemu = poświęcić na co; 3) W. uczniom jaką naukę = wyłożyć; 4) narazić, wystawić na niebezpieczeństwo (W. ciało swe na śmierć); 5) opuścić, odstąpić, zdradzać (W. towarzysza); 6) wyrazić, przedstawić (na szpalerach wydana historja; W. co po polsku = wyrazić); 7) nie W. kogo = nie odrodzić się od niego, nie zrobić mu wstydu (nie wydał w dobrych sprawach ojca swego; nie wydała urodą swej matki; nie wydał swego preceptora); 8) zrobić wydatnym, wysunąć, wystawić (W. kopułę nad budynkiem; tryton nad wodę wydany); 9) uwydatnić (malarze białą farbę przez zestawienie z czarną wydają); 10) W. dokąd = skierować, obrócić, zwrócić (W. co ku północy, na rynek); 11) W. sprawę = skończywszy polubownie, zaniechać sprawy. W. się, 1) W. się na co = oddać się, poświęcić się całkowicie, wylać się na co; 2) W. się na wierzch = wyjść, ukazać się, wydostać się (tajemnica z serca na wierzch się wydała; ogień, który się tam dusił, na wierzch się wydałwydał); 3) ukazać się, dać się widzieć (zdala [794]wydawał się pagórek; między innemi rzeczami wydawał się złoty lichtarz = zwracał na siebie uwagę, wyróżniał sięsię).

Wydarek, p. Wydartek.

Wydartek, wydarek, 1) wydarcie, wydzieranie; 2) albo wyderek, to co wydarto, co wydzierają, łup.

Wydatny, 1) wyniosły; (wzrost W.); 2) nie szczędzący wydatku.

Wydawca, zdrajca (W. czyj; W. tajemnicy).

Wydawczyna, zdrajczyni.

Wydemonstrować, wyjaśnić, wytłómaczyć komu co.

Wyderek, 1) albo wyderkaf, kupno warunkowe, z prawem odkupu; 2) p. Wydartek.

Wyderka, zdzierstwo.

Wyderkafowy, p. Wyderkowy.

Wyderkarz, wyderkownik, ten, co kupił drogą wyderku.

Wyderkować, kupować drogą wyderku.

Wyderkownik, p. Wyderkarz.

Wyderkowy, wyderkafowy, tyczący się wyderku, odkupczy.

Wyderum, czas powrotu górników do roboty po odpoczynku.

Wyderzyć, wybić.

Wydłabiać, p. Wydłabić.

Wydłabić, niedok. wydłabiać, 1) wygnieść, wycisnąć (W. jagody; figurę z wosku W.); 2) wydusić (Turków wydłabili).

Wydłótować, wydłubać, wyrznąć dłótem.

Wydma, wydęcie, wydymanie.

Wydmisko, wydymisko, wydmuch, wydma, miejsce przez wydmy zasypane, zaspa.

Wydmuch, p. Wydmisko.

Wydmuchnąć, niedok. wydmuchywać, zadmuchnąć (W. świecę).

Wydojrzeć, stać się zupełnie dojrzałym.

Wydole, wydoła.

Wydołać, niedok. wydoływać, 1) W. komu = sprostać, przyrównać się do kogo (W. komu w urodzie); 2) W. na [795]czem = przestać na czem.

Wydranina, to, co komu wydarto.

Wydrobki, okruszyny wyrobione.

Wydrożać, p. 1) Wydrożyć.

Wydrożały, wydrążony, czczy, dęty.

1. Wydrożyć, wydrużyć, niedok. wydrożać, 1) wydrążyć; 2) wyryć, wyrytować, wyrznąć.

2. Wydrożyć, wyboczyć z drogi.

Wydrużyć, p. 1) Wydrożyć.

Wydrwić się, niedok. wydrwiwać się, wyzwolić się drwinami, wykpić się, wyłgać się.

1. Wydrzeć, 1) W. kogo z czego = obedrzeć; 2) W. się z czego = wyłamać się, wybić się.

2. Wydrzeć, narowić się, chytrzeć, zuchwalić się.

Wydrzeźniać, 1) W. z kogo = szydzić, wyśmiewać się; 2) W. kogo = wyszydzać przedrzeźniając go.

Wydubnieć, p. Wydupnieć.

Wyduchnąć, wydyszyć, wytchnąć, z tchnieniem wypuścić (W. duszę).

Wydupnieć, wydubnieć, stać się wydrążonym, wypróchnieć (drzewo wydupniałe).

Wydwarzać, p. Wytworzyć.

Wydworny, wytworny.

Wydworzyć, p. Wytworzyć.

Wydyszyć, p. Wyduchnąć (W. sen).

Wydziać, niedok. wydziewać, 1) wyrobić (W. ul z drzewa); 2) wyzuć z odzienia.

Wydział, przedmiot czego, cel (była moich chęci i tchnienia wydziałem).

Wydziedziczyć co od siebie = wyrugować, odepchnąć.

Wydzierek, wydzierstwo, zdzierstwo.

Wydzierzgnąć się z czego = wyplątać się, wywinąć się.

Wydzierżeć, 1) W. komu = dotrzymać mu placu; W. czemu = wytrzymać co (W. napad); [796]2) W. słowo = dotrzymać słowa.

Wydziękować, należycie podziękować (nie wiem, jak ci mam godnie W.); W. się, wywdzięczyć się dziękowaniem, nadziękować się (nigdy się im należycie W. nie możemy).

Wydzióbić, p. Wyzobać.

Wydziubić, p. Wyzobać.

Wydziwiać, p. Wydziwić.

Wydziwić, niedok. wydziwiać, zrobić w dziwny sposób, przerobić dziwnie (W. z błot grunt żyzny).

Wydzwaniać, p. Wydzwonić.

Wydzwonić, niedok. wydzwaniać, wydzwoniać, 1) wyłączyć dzwonieniem (W. kogo ze społeczności); 2) dzwonieniem wyzwolić.

Wydzwoniać, p. Wydzwonić.

Wydźwigać, p. Wydźwignąć.

Wydźwignąć, niedok. wydźwigać, wznieść, podnieść (W. serce do Boga).

Wyfałszować, fałszując wyszachrować.

Wyfarsnąć się, wymknąć się, wypsnąć się, wyślizgnąć się (W. się komu wężem).

Wyfiglować się, figlując wykręcić się, wyzwolić się.

Wyfilować kartę = wyciągnąć niepostrzeżenie, po szulersku, zrobić woltę.

Wyfolgować komu = zupełnie mu pofolgować, wybaczyć, dogodzić.

Wyfryszować, wytopić na fryszerce.

Wyga, wyga (stary W.).

Wygachować, wystroić po gachowsku.

Wygadzać, p. Wygodzić.

Wygaić, niedok. wygajać, 1) wyciąć las, przetrzebić las; 2) wyznaczyć wrąb w gaju, w lesie; 3) W. kogo = wykluczyć, wyłączyć (W. ze społeczności).

Wygajać, p. Wygaić.

Wygardłować, wyrobić, uzyskać z narażeniem gardła, życia.

Wygarnąć się, niedok. [797] wygarniać się, wygarnywać się, wyjść, wysypać się, wysunąć się, wydobyć się (ludu w pole wygarnia się siła; słońce wygarnęło się zza chmury).

Wygarować garę, dziurę wyciąć, wyciosać w drzewie.

Wygartować, wygarniać.

Wygąść, wygrać.

Wyględacz, wyglądacz.

Wyględać, wyględować, wyględywać, wyglądać.

Wyględować, p. Wyględać.

Wyględywać, p. Wyględać.

Wygłabiać, p. Wygłobić.

Wygłębiać, p. Wygłębić.

Wygładnieć, wygładzieć, stać się gładkim, wypięknieć.

Wygładzieć, p. Wygładnieć.

Wygłębić, niedok. wygłębiać, 1) wydrążyć; 2) zgłębić, zgruntować.

Wygłobić, niedok. wygłabiać, wyżłobić, wydłubać.

Wygłodać, 1) wygryźć, wyjeść (W. paszę); 2) wychełtać, wytrzeć, wypłókać, wylizać (woda kamień wygłodała).

Wygnaństwo, wygnanie, stan wygnańca.

Wygnarować, wyżywić.

Wygnietły, wygnieciony (grona wygnietłe).

Wygnieździć się, wylęgnąć się w gnieździe.

Wygodzić, niedok. wygadzać, 1) zgodzić, przystosować co do czego; 2) godząc ustrzelić pociskiem. W. się, 1) wydarzyć się, przytrafić się (wygadzają się dni utrapienia); 2) z ręką się wygadza w pojedynku = paruje dobrze.

Wygonić kogo = przegonić go.

Wygolały, który stał się zupełnie gołym (W. od włosów = wylniały, wyłysiały).

Wygoleniec, człowiek elegancko, starannie, przesadnie wygolony, fircyk.

Wygolić, 1) zrobić gołym, ogołocić, spustoszyć (wygoli wszystko, jak wół trawę na polu); 2) wytępić, wygładzić, [798]wyniszczyć; 3) W. kogo z kapłaństwa = wyzuć go z kapłaństwa; 4) W. komu kilka razów i t. p. = wyliczyć, wysypać.

Wygołocić, ogołocić, wypróżnić (miejsce z ludzi wygołocone).

Wygony, wyścigi (na wygony = na wyścigi).

Wygorawać, p. Wygorzeć.

Wygorzałość, wypalenie, spalenie (W. roli).

Wygorzeć, niedok. wygorawać, wypalić się (miasto do szczętu wygorzało; pole wygorzało = wyschło).

Wygorzelina, ziemia słońcem wypalona.

Wygrabolić się, wygramolić się skąd.

Wygrać, niedok. wygrywać, wygrawać, 1) zyskać, wskórać, osiągnąć (często niecnota przy złocie wygrywa; wygrał koronę męczeńską; nic nie mogąc W., od oblężenia odstąpiliodstąpili); 2) W. narzędzie muzyczne = ograć.

Wygraniczyć, 1) wyłączyć (W. kogo z cerkwi); 2) wydziedziczyć, wyrugować (W. kogo z dóbr).

Wygrawacz, wygrawca, ten, co wygrywa; ten, co wygrał (W. bitwy).

Wygrawać, p. Wygrać.

Wygrawca, p. Wygrawacz.

Wygrąznąć, wydobyć się z pogrążenia.

Wygrążyć, wydobyć to, co zostało pogrążone.

Wygrozić się, wyzwolić się groźbami.

Wygryz, miejsce wygryzione (W. myszy w serze).

Wygrzecznić kogo = wykrzesać, wypolerować, wyrobić światowo.

Wygrześć, wygrzonąć, grzebiąc wydostać; wykopać; W. się skąd = wygrzebać się, wygramolić się.

Wygrzmieć, nagrzmiawszy się, przestać grzmieć.

Wygrzonąć, p. Wygrześć.

Wygwoździć, uwolnić z gwoździa, wyjmując go (W. kopyto).

[799]Wygzić, gżąc wypędzić, wysmagać, wyprzeć, wykłóć.

Wyhaftować się, wykształcić się, wykształtować się, uformować się.

Wyhajtować, wypalić na popiół.

Wyharować, wyhorować, wycieńczyć, wysilić harowaniem (W. konia).

Wyhecować, wypolerować.

Wyholować, wydrążyć, wybrać w głąb.

Wyhorować, p. Wyharować.

Wyikrzyć, wyiskrzyć kogo = wyzuć z pieniędzy, wyniszczyć (W. kogo grą w karty).

Wyimać i W. się, p. Wyjąć.

Wyimek, 1) wyjątek skąd, ułamek z pisma wyjęty (W. z dzieła = cytata); 2) wyjątek, ekscepcja (W. z reguły).

Wyimiciel, ten, co wyjmuje.

Wyimować, i W. się, p. Wyjąć.

Wyiskać, niedok. wyiskiwać, 1) wyszukać; 2) W. z czego = wydobyć, wyzwolić (W. kogo z biedy); 3) wygładzić, wyrugować (W. miłość z serca); W. się, wystrzegać się.

Wyiskrzyć, 1) wyzuć z świetności, siły, wycieńczyć, wysilić; 2) p. Wyikrzyć.

Wyistoczyć, p. Wyiścić.

WyiscićWyiścić, wyistoczyć, urzeczywistnić, wypełnić, uskutecznić (W. postanowienie czyje).

Wyiście, wyjście.

Wyiść, p. Wyjść.

Wyjachać, wyjać, wyjechać, niedok. wyjeżdżać, 1) W. konia, sanki, karetę nową = wprawić do jazdy, ujeździć; 2) W. kogo = zjeździć, zwymyślać; 3) kogo = wybić, wygrzmocić.

Wyjać, p. Wyjachać.

Wyjachały, wyjechały, który wyjechał.

Wyjadacz, darmozjad, pasibrzuch, pieczeniarz.

Wyjadać, p. Wyjeść.

Wyjawiacz, ten, co [800]wyjawia, co zdradza tajemnicę.

Wyjawiać się, p. Wyjawić się.

Wyjawić się, niedok. wyjawiać się, 1) objawić się, jawnym się uczynić (Tyś, Panie, nam się wyjawił); 2) ziścić się, sprawdzić się na jawie (sen mi się wyjawił = wyśniło mi się).

Wyjazd, wycieczka jezdna.

Wyjąć, niedok. wyjmować, wyimować, wyjmać, wyimać, 1) wybawić, wyzwolić, wyswobodzić, uwolnić (W. kogo od sądu, poddanego od posłuszeństwa, kogo od bojaźni); 2) wyłączyć, wykluczyć (nikogo nie wyjmuje, osobami nie brakuje = nie pomija); W. się, uwolnić się, wyłączyć się (W. się od niewłaściwego sądu; Chrystus mógł się śmierci W.).

Wyjądrzać, p. Wyjądrzyć.

Wyjądrzyć, niedok. wyjądrzać co = wyjąć z czego jądro, wyłuszczyć co; W. się, sprawdzić się, wykazać się, urzeczywistnić się, ziścić się (w Chrystusie wszystkie pisma i figury wyjądrzały).

Wyjątek, wyciąg, treść, kwintesencja.

Wyjechać, p. Wyjachać.

Wyjechały, który wyjechał; wypędzony, wyparty (na siedliska Wandalów, od Stylikona z ojczyzny wyjechałych, Słowacy się przenieśli).

Wyjednywać, p. Wyjednać.

Wyjeli, wyjechali.

Wyjednać, niedok. wyjednywać, 1) wyrównać, ujednostajnić; 2) pojednać (W. niezgodnych).

Wyjemny, mogący być wyjętym, odjemny.

Wyjeść, wykąsać, niedok. wyjadać, wykęsywać kogo skąd = wygryźć, wysadzić przez intrygi; W. się z czego = jadowitością swoją wyzwolić się.

Wyjeżdżać, p. Wyjachać.

[801]Wyjęcie, wyjątek, wyłączenie, ekscepcja.

Wyjętny, stanowiący wyjątek, wyjątkowy (święty od skazitelności ciała swego w ziemi jest W. = wyjęty; wyjętnym sposobem = sposobem wyjątku).

Wyjmać i W. się, p. Wyjąć.

Wyjmować i W. się, p. Wyjąć.

Wyjrzeć, wyźrzeć, niedok. wyjrzewać, wyźrzewać, dojrzeć, dojść do zupełnej dojrzałości.

Wyjrzewać, p. Wyjrzeć.

Wyjść, wyiść, wyniść, niedok. wychodzić: W. z głowy, z rozumu, z pamięci = utracić rozum, pamięć. Wychodzić się, dok. wytrzeć się chodzeniem, wychełtać się (wychodził się zamek).

Wyjurzyć, parkot wypuścić; W. się, wyzwolić się z jurności.

Wyjustyfikować, usprawiedliwić.

Wykałać i W. się, p. Wykłóć.

Wykamieniować, 1) co = wyczyścić z kamieni (W. rolę); 2) W. kogo = wypędzić kamionując.

Wykanąć, wyciec kroplami.

Wykapały kto = wykapany kto, zupełnie do kogo podobny.

Wykarać, karząc wytępić, wygładzić.

Wykarcować, wykorczować, wykarczewić, wykarczować.

Wykarczewić, p. Wykarcować.

Wykaszlać się z czego = przyjść do siebie, wyzwolić się, otrząsnąć się z czego złego.

Wykazać, niedok. wykazywać, wykazować, wystawiwszy pokazać (delfin z wody głowę wykazał); W. się, wyłamać się, wyzwolić się z pod kogo, zpod czego.

Wykazować i W. się, p. Wykazać.

Wykazywać i W. się, p. Wykazać.

Wykąsać i W. się, p. Wyjeść.

Wykęsywać i W. się, p. Wyjeść.

[802]Wykichać się, p. Wykichnąć się.

Wykichnąć się, wykichać się z czego = wyzwolić się.

Wykidać i W. się, p. Wykinąć.

Wykidnąć się, wyskoczyć, wytrysnąć.

Wykidywać i W. się, p. Wykinąć.

Wykiełznąć, wychełznąć, wyzwolić z kiełzna (W. konia); W. się, 1) wyuzdać się, rozpasać się, rozpuścić się; 2) wywichnąć się.

Wykinąć, wykidać, wykidywać, wyrzucić; W. się, wymknąć się.

Wykipieć, wyskipieć, niedok. wykipiać, wyskipiać co = wydać, wyrzucić z siebie co (zarażę wszystkę granicę twą żabami, i wykipi rzeka żaby); W. się, na co = wylać się na co, oddać się czemu.

Wykisać, p. Wykisnąć.

Wykisieć, p. Wykisnąć.

Wykisnąć, wykisieć, niedok. wykisać, 1) wzburzywszy się wyciec (W. z beczki); 2) wyrobić, wyfermentować (piwo dobrze wykisiało).

Wyklaskać, niedok. wyklaskiwać kogo = klaskaniem wywołać.

Wykląsły, p. Wyklęsły.

Wyklekotać, p. Wyklektać.

Wyklektać, wyklekotać, 1) klekcząc wydać; wypaplać, wygadać; 2) wymódz klektaniem.

Wyklęsły, wykląsły, wypukły, wydęty.

Wyklęsnąć, stać się wypukłym, wydąć się.

Wyklętarz, człowiek wyklęty.

Wykluć, wyklwać, niedok. wykluwać, 1) wykłóć dziobem, wydziobać (W. komu oczy); 2) wypędzić dziobami (gołębie kanarka z pomiędzy siebie wykluły); 3) W. kurczęta = wysiedzieć.

Wykluwać, p. Wykluć.

Wyklwać, p. Wykluć.

Wykład, 1) chleby wykładów, chleby wykładanne, stół wykładów = chleby ofiarne, stół ofiarny; 2) pieniądze, [803]które powód składał w sądzie i które w razie przegranej tracił na rzecz sędziego; 3) W. słów = źródłosłów, etymologja; 4) komentarz; 5) przekład, tłómaczenie; 6) wykładacz.

Wykładacz, 1) tłómacz, objaśniacz, komentator (W. snów, pisma); 2) tłómacz na inny język, przekładacz.

Wykładaczowy, tyczący się wykładacza (prawda wykładaczowa ziściła się).

Wykładać, p. Wyłożyć.

Wykładanny, p. Wykład.

Wykładny, drobiazgowy, dokładny, szczegółowy (wywód W.).

Wykłon, skłonienie, zgięcie.

Wykłóć, niedok. wykałać, 1) wydobyć z biedą, wysypłać (ostatni grosz z kalety wykole); 2) W. kogo skąd = kłóciem wypędzić, wygryźć, wystraszyć; W. się, koląc wydobyć się (szydło wykole się z worka).

Wykłusać, 1) konia = dobrze go wyjeździć kłusem; 2) W. kogo = zgromić, zjeździć.

Wyknąć, 1) czego, czemu = przywykać do czego; 2) W. czego = uczyć się czego, przyjmować co od kogo (W. obyczajów, wiary czyjej, dzielności).

Wykochać, 1) kogo = nakochać się z nim do woli; 2) bardzo pokochać, ukochać; W. roślinę = wypielęgnować, wyhodować; W. się, wyrosnąć bardzo bujnie, rozkosznie.

Wykocić się, (o owcach i t. dd.) okociwszy się wypróżnić się.

Wykołaczyk, narzędzie szewckie do wykałania sztychów.

Wykołatać się, z biedą wybrnąć, wygramolić się, wygrzebać się.

Wykonacz, wykonawca.

Wykonać, niedok. wykonywać co = dokończyć czego, skończyć; spędzić, wyżyć co (wykonał na cesarstwie 2 lata; W. wiek swój); W. [804] się, skończyć się, upłynąć, zejść (dzień już wykonał się).

Wykonterfektować, p. Wykonterfetować.

Wykonterfetować, wykonterfektować, 1) kogo, co = wykonać konterfekt kogo, czego, wyrazić w obrazie, sportretować; 2) W. co = wyrazić, przedstawić, opisać, scharakteryzować.

Wykonywać, p. Wykonać.

Wykonywawczy, wykonawczy.

Wykopać, wybić (W. dziurę w murze).

Wykorcić, korcąc wygnać, wycisnąć (wykorceni z domu głodem).

Wykorczować, p. WykorcowaćWykarcować.

Wykorygować kogo = wypędzić, wygnać, wyparować, wypłoszyć.

Wykościć, 1) pozbawić kości; 2) wymalować pokostem.

Wykot, wykocenie; to, co się wykociło.

Wykowanie, zagłębienie wykute.

Wykraczać, 1) p. Wykroczyć; 2) wyprężać okrakiem, rozkraczać (W. nogi swoje; W. nogi cyrkla).

Wykradziony, który się wykradł, wymknął, uciekł (zając W.).

Wykrapiać, p. Wykropić.

Wykrącać, p. Wykręcić.

Wykrączać, p. Wykręcić.

Wykrążać, p. Wykrążyć.

Wykrążyć, niedok. wykrążać, 1) wyrznąć w krąg, wytoczyć; 2) wytworzyć, wymyślić, wykoncypować (co innego sobie wymyśla i wykrąża podług woli swojej).

Wykredensować, kredensując wyczęstować.

Wykresić, wykreślić.

Wykręcić, wykrącić, niedok. wykręcać, wykrącać, wykrączać, 1) wydobyć, wydostać (wykręci i wybada, co wiem); 2) wywinąć, zrobić zwrot (wykręcać w tańcu; W. szablą; koń wykręca pod jeźdźcem).

Wykrętacz, wykrętarz, wykrętnik, krętacz, matacz.

[805]Wykrętały, p. Wykrętki.

Wykrętarka, krętaczka, mataczka.

Wykrętarski, wykrętny, matacki, przewrotny.

Wykrętarstwo, krętactwo, wykręty, matactwo.

Wykrętarz, p. Wykrętacz.

Wykrętki, wykrętały, wykręty, matactwa, wybiegi.

Wykrętniczek, krętacz, matacz, człowiek przebiegły.

Wykrętnik, p. Wykrętacz.

Wykroczliwy, łatwo wykraczający.

Wykroczny, występny.

Wykroczyć, niedok. wykraczać, 1) wystąpić z rzędu; 2) wyboczyć z drogi, zbłądzić (młodzi bez przewodnika wykroczą i zbłądzą).

Wykrok, p. Wykrot.

Wykropić, niedok. wykrapiać, wyzwolić kropieniem (nie spodziewaj się, aby cię z tego po śmierci wydzwoniono, wykropiono, wykadzono).

Wykrot, wykrok, wykroczenie, przestępstwo.

Wykrotny, wykraczający, występny, wykrętny.

Wykrszyć, wykruszyć.

Wykrzcić, wychrzcić.

Wykrzosać, niedok. wykrzosywać, wykrzesać.

Wykrzosywać, p. Wykrzosać.

Wykrzta, wychrzta, przechrzta.

Wykrztusić: wykrztusił Inflanty (= wydarto mu je z gardła).

Wykrzyczyciel, p. Wykrzyk.

Wykrzyk, wykrzyczyciel, krzykacz.

Wykrzywdzić, krzywdząc wyzyskać (niech wróci, co wyłupiła i wykrzywdziła).

Wyksiężyć, 1) wyzuć z kapłaństwa; 2) wyświęcić na księdza.

Wyksykawać, p. WykszykaćWykszykać.

Wykształtować, wyształtować, wykształcić, wyrobić naukowo.

Wykszykać, niedok. wyksykawać kogo = wyksykać.

Wykuć ogień = wykrzesać.

[806]Wykuglować, wymanić, wymachlować, wyłudzić; W. się, wykpić się, wykręcić się sianem.

Wykupiciel, wykupnik, odkupiciel, zbawiciel, wybawiciel (Chrystus W.).

Wykupnik, p. Wykupiciel.

Wykupno, wykup, okup za uwolnienie.

Wykurzyć, niedok. wykurzywać, wypalić, obrócić w perzynę.

Wykurzywać, p. Wykurzyć.

Wykusz, ganek, przedsienie.

Wykusza, przedmurze, miejsce, z którego się bronią.

Wykwint, 1) grymas zrzędny, dziwactwo; 2) wybieg, wykręt; 3) p. Wykwintniś.

Wykwintniś, wykwint, wybrednik, grymaśnik.

Wykwintny, wykrętny, krętacki, pełen wybiegów.

Wykwintować, 1) przesadnie przebierać, wybredzać; 2) sztucznie, gustownie wyśpiewywać.

Wykwitować, skwitować, wyrównać (W. pretensje wzajemne); W. się, skwitować się, wypłacić się, wyzwolić się z długów, z rachunków (pokutą W. się z mąk).

Wylać, wylić, niedok. wylewać, 1) wynurzyć, otworzyć (W. duszę przed Bogiem); 2) wylewać modlitwy = zanosić serdecznie; 3) wysypać, zesłać w obfitości (fortuna wylała na niego swe łaski); 4) W. z brzegów = przebrać miarę, przeholować (w żartach nie wylewaj z brzegów; zbytki to, wylewasz z brzegów = za nadto sobie pozwalasz); W. się, rozszerzyć się, rozpuścić się szeroko (daleko wylała się mowa moja; Tatarzy i na Wołyń się wyleliwyleli).

Wylatać, p. Wylecieć.

Wylatować, p. Wylecieć.

Wylatywać, p. Wylecieć.

Wylągać, p. Wylężeć.

Wylągiwać, p. Wylężeć.

Wylecać, p. Wylecić.

[807]Wylecić, wylicić, niedok. wylecać, wylicać, wyletnić, wygrzać na letnio (W. wodę).

Wylecieć, niedok. wylatać, wylatywać, wylatować, 1) wąs mu wargą wylata = wyrzyna się, wysypuje się, sypie się; 2) wyskoczyć, wywyższyć się, wynieść się (W. na wysokie stanowisko); 3) chełpić się, pysznić się, nadymać się, popisywać się.

Wylegać się, p. Wyleżeć.

Wyleganica, nałożnica.

Wyleganiec, wylęganiec, bękart, znajdek.

Wylekczyć, zrobić lżejszym przez wypróżnienie; wyłagodzić.

Wylew, wylewek, napływ, nawała (W. Tatarów, nieszczęść, łask).

Wylewać i W. się, p. Wylać.

Wylewczy, wylewający łatwo, z którego łatwo się wylewa.

Wylewek, 1) wylew; 2) p. Wylew.

Wyleżały, który się wyleżał (wino wyleżałe = wystałe, odstałe, wytrawne).

Wyleżeć, niedok. wylegać się, zboże wylega od bujności = pokłada się, kładzie się; W. się z choroby = wyzdrowieć przez leżenie.

Wylęganiec, p. Wyleganiec.

Wylęgiwać, p. Wylężeć.

Wylęk, przestrach, wylęknienie.

Wylękać się, doznawać lęku.

Wylężeć, niedok. wylągać, wylęgiwać, wylągiwać, wylądz.

Wylicać, p. WylecićWylecić.

Wylichwiać, p. Wylichwić.

Wylichwić, niedok. wylichwiać, wycisnąć, wydrzeć lichwą.

Wylicić, p. Wylecić.

Wylić i W. się, p. Wylać.

Wylinać, wylunąć, wylać.

Wylinić, wyzuć ze skóry, ogołocić z pierza, z włosów.

Wylinieć, obleźć ze skóry, z włosów, z pierza.

[808]Wylity, wylany.

Wylizować, wylizywać.

Wylot, pocisk (ze strzelby).

Wylotni, 1) wylatujący, wybuchający; 2) na wylot idący, wskroś przenikający.

Wyłacnić, 1) ułatwić zakończenie (W. sprawę); 2) ulżyć (W. stolec).

Wyłacnieć, p. Wyłacznieć.

Wyłacznieć, wyłacnieć, wygłodzić się.

Wyłamać, wyłomić, niedok. wyłamywać, wyłamować dom = włamać się do domu.

Wyłamywać się, 1) wyprężać się, wić się, wykręcać się (W. się w wielkiej chorobiechorobie); 2) kręcić, matać, używać,używać wybiegów.

Wyłamować, p. Wyłamać.

Wyłamywać, p. Wyłamać.

Wyłatać, sklecić, skomponować, skombinować; W. się, wykręcić się, wywinąć się, wykpić się z czego.

Wyłazęczyć, wybadać, wyszpiegować.

Wyłęczyć, wyłączyć.

Wyłgać, niedok. wyłygać, urząd, poselstwo i t. p. = udać, upozorować; odegrać rolę urzędnika, posła.

Wyłknąć, niedok. wyłykać, łyknąwszy wypić (W. jajko).

Wyłomić, p. Wyłamać.

Wyłomy, włamujący się.

Wyłożony sąd = sąd trwający dwa tygodnie w porze przez prawo ustanowionej.

Wyłożyć, niedok. wykładać, 1) głowę, rękę z pod czego = wysunąć, wystawić; 2) położyć zdala od siebie, podrzucić (W. dziecko); 3) W. czyje obyczaje = przedrzeźniać, przedrwiwać; 4) W. co na jaki język = przełożyć, przetłómaczyć; W. się, 1) wytłómaczyć się, zdać sprawę; 2) W. się komu, czemu = ujść, wymknąć się.

Wyłuda, 1) wyłudzenie, wyłudzanie czego od [809]kogo; 2) a. wyłudca, wyłudziński, ten, co wyłudza, wyłudzacz.

Wyłudca, p. Wyłuda.

Wyłudzać, p. Wyłudzić.

Wyłudzić, niedok. wyłudzać, wywabić (orzeł wyłudza swe dzieci z gniazda); W. się, wykręcić się, wykpić się.

Wyłudziński, p. Wyłuda.

Wyługować, p. Wyłużyć.

Wyłupek, 1) to, co wyłupiono; 2) orzech W. = orzech, który się sam wyłuszczył.

Wyłupiać, p. Wyłupić.

Wyłupić, niedok. wyłupiać, wyłupować, 1) złupić, zrabować do szczętu (W. dom); 2) W. co z kogo = złupić, zedrzeć, wycisnąć; 3) wyłamać (W. drzwi).

Wyłupnik, ten, co wyłupia, łupieżca, rabuś.

Wyłupować, p. Wyłupić.

Wyłuszczać, p. Wyłuszczyć.

Wyłuszczyć, niedok. wyłuszczać oczy = wytrzeszczyć.

Wyłużać, p. Wyłużyć.

Wyłużyć, wyługować, niedok. wyłużać, wygotować na ług.

Wyłygać, p. Wyłgać.

Wyłykać, p. Wyłknąć.

Wyłysywać, wyłysieć niejednokrotnie.

Wyłż, kamień, na którym kruszec osiadł.

Wymaglować, wymachlować.

Wymarzać, p. Wymorzyć.

Wymatać, wyłudzić matactwem.

Wymawiać, p. Wymówić.

Wymerskać, wychłostać.

Wymędrować, mędrkując wyłudzić, wykpić.

Wymężczyźniać, p. Wymężczyźnić.

Wymężczyźnić, niedok. wymężczyźniać, wykastrować mężczyznę.

Wymianka, wymienka, wyjątek, zastrzeżenie (zgoda, z tą jednak wymianką, że...).

Wymiar, miara do wymierzania.

Wymiara, wymiar.

Wymiarek młyński, wymiełek, pewna ilość ziarna oddawana za zmielenie.

Wymiarny, wymiarowy.

[810]Wymiatać, p. Wymieść.

Wymiatawać, p. Wymieść.

Wymiatywać, p. Wymieść.

Wymiąć, niedok. wyminać, wyżąć, wykręcić (W. bieliznę w praniu); 2) wygnieść (W. ziarno z kłosów).

Wymiądlić, wymiędlić.

Wymieciny, śmiecie, wyrzutki.

Wymieczować, wypolerować (miecz).

Wymiełek, p. Wymiarek.

Wymienitelny, wymienny, możliwy do wymienienia.

Wymieniwać, wymieniać.

Wymienka, p. Wymianka.

Wymienny, p. Wymienitelny.

Wymiernik, ten, co wymierza; miernik, gieometra.

Wymierny, wymierzony.

Wymierzać, p. Wymierzyć.

Wymierzić, wymierzienić, wymusić naprzykrzaniem się.

Wymierzienić, p. Wymierzić.

Wymierzły, obmierzły.

Wymierzyć, niedok. wymierzać, 1) W. czaszę = wychylić, spełnić; 2) W. swą drogę = odbyć, przebyć; 3) W. co na kim = wymódz, wycisnąć; 4) W. kogo skąd = wyparować, wyrugować; W. się, 1) W. się z czego = wyrachować się, zdać sprawę, usprawiedliwić się; 2) wymówić się od czego; 3) zaprzeć się kogo, czego, nie przyznać się do niego; 4) wypłacić się (W. się za grzechy pokutą); 5) W. się z czego = wyłamać się (W. się z pod jarzma).

Wymieść, niedok. wymiatać, wymiotać, wymietać, wymiatywać, wymiatawać, wymietywać, 1) wyrzucić; 2) wymówić, wytknąć (W. komu swe dobrodziejstwa).

Wymietać, p. Wymieść.

Wymietywać, p. Wymieść.

Wymieździć się, wypróżnić się z miazgi, wypuścić z siebie miazgę.

Wymiękczać, p. Wymiękczyć.

[811]Wymiękczyć, niedok. wymiękczać, przemiękczyć zupełnie.

Wymiętlić się komu w głowie = wyroić się.

Wymijać, p. Wyminąć.

Wyminąć, niedok. wymijać, minąwszy wyjść, upłynąć (już wyminęła wtóra niedziela).

Wymiot, 1) wyrzucanie, wyrzucenie; wybuch, wylew (W. wulkanu, dowcipu); 2) na W. = na jaw, na oko, aby nęcić (pierś jej naga wydaje się na W.); 3) pocisk (byk był jednorożcowi wymiotem słomą napchanym); 4) wyrzut, wyrzutek (Żydzi W. całego świata); 5) płód poroniony; 6) blwociny, rzygowiny.

Wymiotać, p. Wymieść.

Wymistrować, wymistrzować, misternie wyrobić, zmajstrować; wymyślić misternie.

Wymistrzować, p. Wymistrować.

Wymiśkować, wymniszyć, wytrzebić; W. się, p. Wymyszkować się.

Wymłocek, wymłocka, wymłot, wymłócenie (ofiara z pierwszego wymłocku).

Wymłocka, p. Wymłocek.

Wymłot, p. Wymłocek.

Wymłócić: Pewnie na moich ustach nie wymłóci = nie wyciśnie, nie wygrozi (= nie wymoże, abym wymówił).

Wymocować, mocą wysadzić, wyłamać, wybić.

Wymoczyny, woda po wymoczeniu w niej czego.

Wymodlca, ten, co wymodlił co albo wymadla co.

Wymorzyć, niedok. wymarzać, 1) wygubić, wytępić, wymordować; 2) wysilić, osłabić, wycieńczyć.

Wymowa, 1) to, co wymówiono, mowa; wyrok; 2) wymawianie się, usprawiedliwianie się.

Wymować, wyjmować.

Wymowca, 1) ten, co wymawia; ten, co robi wymówki; 2) człowiek wymowny, mówca, krasomówca; 3) ten, co [812]wygłasza coś, rzecznik (W. prawdy).

Wymowny, 1) wyraźnie, dobitnie wysłowiony (niemowlę zębate tak wymownemi słowy mówiło, jak dorosły); 2) możliwy do wymówienia; 3) którego można usprawiedliwić, mieć za wytłómaczonego; 4) wymawiany komu (chleb gotowy, ale W.); 5) służący za wymówkę, usprawiedliwiający (pismo wymowne = apologja).

Wymódz, niedok. wymagać, wybić z sił, zmódz, wycieńczyć; W. się, wysilić się, wycieńczyć się.

Wymówić, niedok. wymawiać, 1) wygadać, wypaplać, wydać; 2) wypowiedzieć wszystko do końca, wyrecytować; 3) wyrazić słowami, wypowiedzieć (szczęśliwości świętych w niebie W. słowem nie możemy); 4) W. co komu z głowy = wybić, wyperswadować; W. się, uniewinnić się, usprawiedliwić się (W. się z błędu).

Wymówka, zastrzeżenie, wyjątek, ekscepcja.

Wymulić, wypłókać, wymyć, wyryć w mule (W. otwór).

Wymus, wymuszanie, wymuszenie czego na kim.

Wymuskować, wymuskiwać.

Wymyć, niedok. wymywać kim usta = wycierać zęby, mówić o kim nieprzyjaźnie, zuchwale.

Wymysł, 1) wykwint, przesada (stroje, potrawy bez wymysłu); 2) na W. = na przepych, wykwintnie (księgi ozdobne na W.; przyrządzać potrawy na W. a tanio).

Wymysłek, 1) rzecz wymyślona, wynalazek; 2) wynalazca, mędrek wymyślający co (W. snów = odgadywacz).

Wymyszkować się, wymiśkować się, wymknąć się, wyśliznąć się.

[813]Wymyślawać, p. Wymyślić.

Wymyślić, niedok. wymyślać, wymyślawać, 1) zmyślić, skłamać; 2) W. na kogo = zadać mu co fałszywie, oszkalować go, spotwarzyć go; 3) Wymyślać z kim = wydziwiać, dokazywać, znęcać się w sposób wyrafinowany (włodarze z chudzinami wymyślają).

Wymyślnica, kobieta wybredna, dziwaczka, grymaśnica.

Wymyślnik, wybrednik, grymaśnik, dziwak.

Wymyślny, będący wymysłem, zmyślony (W. fałsz).

Wynachodzić, 1) p. Wynaleźć; 2) wynajdywać.

Wynajdować, p. Wynaleźć.

Wynajdywać, p. Wynaleźć.

Wynajdziciel, p. Wynaleźca.

Wynajdzicielka, p. Wynaleźca.

Wynajść, 1) p. Wynaleźć; 2) wynaleźć.

Wynalazca, p. Wynaleźca.

Wynalazek, wynalazka, wynalezka, 1) wymysł, koncept; sąd polubowny; 2) wyrok; 3) kompromis; 4) warunek, zastrzeżenie, punkt ugody.

Wynalazka, 1) wynalazek; 2) Wynalazek.

Wynalezczyna, p. Wynaleźca.

Wynaleziciel, p. Wynaleźca.

Wynalezicielka, p. Wynaleźca.

Wynalezka, 1) wynalazek; 2) p. Wynalazek.

Wynaleźca, 1) albo wynaleziciel, wynajdziciel, wynalazca; 2) albo wynalazca, wynalezczyna, wynajdzicielka, wynalezicielka, wynalazczyni.

Wynaleźć, wynajść, niedok. wynajdować, wynajdywać, wynachodzić wyrok = wskazać, zaproponować, wydać.

Wynałożyć, wyłożyć na co, wyekspensować.

Wynanosić kolorem (u [814]malarzy) nawieść, naprowadzić kolorem według znaków, linji.

Wynarzać, wynurzać; W. się, wychodzić na wierzch, wydobyć się na wierzch, wyłonić się.

Wynaszać się, p. Wynieść się.

Wynaszywać, ranterować.

Wynażać, p. Wynażyć.

Wynażyć, niedok. wynażać, obnażyć.

Wynątrzyć, wywnętrzyć.

Wynędziciel, ten, co wynędził albo co wynędza.

Wynędzicielka, ta, co wynędziła albo co wynędza.

Wynicować, 1) przedzierzgnąwszy wytworzyć (W. z wielbląda muchę); 2) W. szklankę i t. p. = wychylić, palnąć, golnąć; W. się, 1) przemienić się, przedzierzgnąć się, przeinaczyć się, przeistoczyć się; 2) wykręcić się, wywikłać się z czego.

Wynić, wyjść.

Wyniecić, wzniecić.

Wynieść, niedok. wynosić, wynaszać pozwy = wręczać pozwy; pozywać bartników na roki bartne. W. się z czem na kogo = zamierzyć się.

Wyniknąć, niedok. wynikać, 1) wziąć początek, wytrysnąć, wszcząć się na kształt poniku, powstać z niczego, zrodzić się, wyłonić się (Ren stamtąd wynika; Duch Boży z Boga Ojca wynika = pochodzi; na boskie rozkazanie wynikł świat z niczego; śnieg biały z jej piersi wynika = przebija); 2) wynikają dziecku zęby = wyrzynają się, wykluwają się; 3) W. z ziemi = pokazać się, wyrosnąć, wykluć się, wykwitnąć, wystrzelić (roślinka z ziemi wynikła); 4) ujawnić się, pokazać się, zapowiedzieć się, rozwinąć się (już w piątym roku przymioty jego wynikały); 5) wyjść, [815]powstać, wstać (dwunastu proroków kości niech wynikną z miejsca swego = niech zmartwychwstaną, niech się poruszą).

Wyniszczenie, zbiedzenie, poniżenie, upośledzenie, upokorzenie (W. Jezusa dla ludzi).

Wyniść, p. Wyjść.

Wynorzyć, wynurzyć.

Wynosiciel, ten, co kogo albo co wynosi, wywyższyciel.

Wynosić, p. Wynieść.

Wynucić, wyśpiewać (W. tekst z księgi).

Wynużyć, znużywszy wycieńczyć.

Wyńdź, wyjść.

Wyobcować, wyłączyć, wykluczyć ze społeczności; wykląć (W. od żywota Bożego, od narodu; wyobcowali nierządników).

Wyobrany, wyborny, wyśmienity.

Wyobraz, wzór, model, wyobrażenie (człowiek na W. Boży stworzony).

Wyobrazić, niedok. wyobrażać, wyformować, wykształtować.

Wyoccić, wymyć octem; z octu wypłókać.

Wyonaczyć, wyrobić dziwacznie, oryginalnie.

Wyopaczyć, wywrócić na opak, wyszpocić, wynicować.

Wyopałać, wypałać, wypodsiać, opałką wyczyścić (W. obrok z prochu).

Wyoracz, który wyorywa.

Wyostrzywać, wyostrzać.

Wypachać, wyorać.

Wypachnąć, wywietrzeć.

Wypad, wypadnięcie, napad, wycieczka (W. nocny z obozu; wypady rozbójnicze robili).

Wypadać, p. Wypaść.

Wypadywać, p. Wypaść.

Wypalacz, podpalacz.

Wypaliwać, wypalać.

Wypał, 1) wystrzał; 2) wypalenie (susza i wypały słoneczne).

Wypałać, p. Wyopałać.

Wypałubić wzrok = wytrzeszczyć, wybałuszyć.

Wyparskać, wyparszczeć, wyprysnąć.

[816]Wyparszczeć, p. Wyparskać.

Wypaszczać, zachowywać post do końca.

Wypaść, niedok. wypadać, wypadywać, 1) W. na co = wpaść, rzucić się (język westchnąwszy wprzód, wypadł na tę mowę); 2) wynieść się, iść precz, oddalić się (wypadaj, grzechu, a do mnie się nie wracaj!); 3) W. z drogi = wykroczyć, zboczyć; 4) wyzdychać.

Wypatrować, p. Wypatrzyć.

Wypatrownica, okno do wyglądania na podwórze, ganek.

Wypatrywać, p. Wypatrzyć.

Wypatrzać, p. Wypatrzyć.

Wypatrzyciel, ten, co wypatruje, albo co wypatrzył; badacz (W. serca mojego).

Wypatrzyć, niedok. wypatrywać, wypatrzać, wypatrować, 1) W. kogo = wymacać, zrewidować, obszukać; 2) wybadać, zgłębić, wystudjować; 3) rozsądzić (niech wypatrzy Jehowa między mną a tobą); 4) upatrzyć, wyszukać, wynaleźć (W. męża dla córki; W. okazję; W. niedźwiedzia w lesie = wyśledzić).

Wypądzać, p. Wypądzić.

Wypądzić, niedok. wypądzać, wypędzić.

Wypedzieć, p. Wypowiedzieć.

Wypełniać i W. się, p. Wypełnić.

Wypełnić, niedok. wypełniać, 1) W. liczbę = uzupełnić, skompletować (kazał wojsku liczbę W. = kazał mu się skompletować); 2) W. kielich = spełnić, wychylić, wypić; W. się, nadejść, wyjść, przyjść (czas się wypełnił, aby już porodziła).

Wypęczać, p. Wypęczyć.

Wypęcznieć, wydąć się pękato, nabrzmieć (żyły wypęczniały = nabrały).

Wypęczyć, niedok. wypęczać, zrobić, żeby wypęczniało.

[817]Wypękły, chory na rupturę, kiławy.

Wypiać, wyśpiewać.

Wypiąć, niedok. wypinać co = wysilić się, wysadzić się na co (W. komplement, mówkę).

Wypiątnować, p. Wypiętnować.

Wypiec, niedok. wypiekać, wypalić (W. cegłę).

Wypieczętować, wycisnąć pieczęć.

Wypieka, 1) wypiekanie; 2) opieka wyzyskująca, zdzierająca.

Wypiekać, p. Wypiec.

Wypielić, wyniszczyć, wygładzić, wytępić.

Wypienić, niedok. wypieniać, 1) wyszumować z piany (Bóg wypienia morze ode dna ostatniego); 2) wydostać z piany, wyrzucić razem z pianą (co morze z głębokości wypieni); 3) W. duszę = wyzionąć.

Wypieniać, p. Wypienić.

Wypierać się, p. Wyprzeć się.

Wypierzchać, p. Wypierzchnąć.

Wypierzchnąć, niedok. wypierzchać, 1) pierzchnąwszy wymknąć się, wyskoczyć, uciec (nieprzyjaciel z miasta wypierzchnął; strach mu wypierzchał z nieulękłej skroni = uleciał, opuścił go; błyskawica z nieba wypierzchła; rzeka wypierzchła = wytrysła; 2) ziarno z kłosa wypierzchło = wyleciało, wysypało się.

Wypierzyć się, niedok. wypierzać się, wypierzywać się, wyzuć się z pieniędzy, wysypłać się, zubożeć.

Wypierzywać się, p. Wypierzyć się.

Wypieszczać, p. Wypieścić.

Wypieścić, niedok. wypieszczać ptaka = obłaskawić, oswoić.

Wypiętnować, wypiątnować, 1) W. komu prawa = narzucić, wycisnąć; 2) rzucić (wypiętnowanie płaszczyzny na płaszczyźnie poziemnej = rzut).

Wypinać, p. Wypiąć.

[818]Wypior, ptak okryty dopiero puszkiem.

Wypisać, niedok. wypisywać, wypisować, opisać wyczerpująco, wyłuszczyć na piśmie; W. się, napisać się do woli, rozpisać się.

Wypisanie, spis (W. ludności).

Wypisować i W. się, p. Wypisać.

Wypisywać i W. się, p. Wypisać.

Wyplatać i W. się, p. Wypleść.

Wyplatywać i W. się, p. Wypleść

Wyplecić, wypleczyć, wywichnąć, wybić ze stawu.

Wypleszczać się, p. Wypleszczeć się.

Wypleszczeć się, niedok. wypleszczać się, pluskając wydobyć się; wypluskać się.

Wypleść, niedok. wyplatać, wyplatywać, rozpleść, wywikłać (W. węzeł); W. się, wyplątać się, wywikłać się, wybrnąć.

Wyplewie, wyplewi, wykorzeni.

Wyplewnąć, p. Wyplewić.

Wyplewiać, p. Wyplewić.

Wyplewić, wyplewnąć, niedok. wyplewiać, wyplewywać, wypieliwać, 1) wygubić, wytracić, wyniszczyć (W. heretyków; wyplewił Bóg wielu dla grzechów ich); 2) oskubać, obedrzeć (W. skrzydła z pierza).

Wyplęsać, wypląsać, wytańczyć, odtańczyć.

Wyplundrować, wyplondrować.

Wyplunny, wypluwający (krwią wyplunne piersi).

Wypłacać, p. Wypłacić.

Wypłacić, niedok. wypłacać, wypłacywać, 1) W. co = wynagrodzić, oddać, okazać co, uiścić się z czego (W. komu wdzięczność); 2) W. co przez co = odpłacić, odwetować (W. zdradę zdradą).

Wypłacować, wykupić.

Wypłacywać, p. Wypłacić.

Wypłaniać, p. Wypłonić.

Wypłatny, tyczący się [819]wypłaty (na zadosyćuczynienie oddał się W.).

Wypław, wypławek, 1) wypławienie, wytopienie; 2) albo wypłyn, wypływ (W. rzeki = ujście).

Wypławek, p. Wypław.

Wypławiać i W. się, p. Wypławić.

Wypławić, niedok. wypławiać, 1) wytoczyć, wylać, wypuścić (W. krew z kogo); 2) wybadać, wyegzaminować; W. się z czego = wywikłać się, wykręcić się.

Wypłazać, 1) wypłazować, wybić płazem; 2) albo wypłazić się, wypełznąć.

Wypłazić się, p. Wypłazać.

Wypłodzić, spłodziwszy wyprowadzić na świat (W. potomstwo); W. się, wyjść z płodności, przestać być płodnym.

Wypłomieniać, p. Wypłomienić.

Wypłomienić, wypłonić, niedok. wypłomieniać, wypłoniać, 1) wybuchnąć płomieniem; 2) wyczyścić płomieniem (W. lufę działa).

Wypłoniać, p. Wypłomienić.

1. Wypłonić, niedok. wypłaniać, 1) zrobić płonnym, wyjałowić; 2) wyplenić, wyniszczyć.

2. Wypłonić, 1) p. Wypłomienić; 2) wyrabować, wyłupić (W. kraj).

Wypłonieć, stać się płonnym, wysilić się co do płonności, wyjałowieć.

Wypłyć, wypłynąć, niedok. wypływać z pamięci = wyjść, wypaść, wywietrzeć z głowy.

Wypłyń, p. Wypław.

Wypłynąć, p. Wypłyć.

Wypływ, wypływanie, wypłynięcie, wyciek; to, co wypływa.

Wypływać, p. Wypłyć.

Wypocić z czego przez alembik = wydestylować.

Wypoczytać, wyliczyć, przytoczyć, wypowiedzieć.

Wypodobać, wyobrazić, wyrobić na podobieństwo kogo, czego, wymodelować.

[820]Wypodsiać, p. Wyopałać.

Wypokojenie, wypoczynek, spokój.

Wypolityczeć, wypolitycznieć, wyjść na ucywilizowanego, wypolerowanego.

Wypołowić co = wybrać z czego połowę, wyniszczyć przez pół.

Wypołudniony, który wzeszedł na południe (wypołudnione słońce).

Wypominać co = upominając się, wydostać (W. dług od dłużnika).

Wyporek, wyprócie, cięcie, sekcja (W. cesarski).

Wyposażyć z czego = wyzuć, ograbić, ogołocić; W. się skąd = rozstać się z czem, porzucić co.

Wypotroszyć, wypaproszyć.

Wypowiadać, p. Wypowiedzieć.

Wypowiedni, wypowiadający, oznajmujący (każdemu wolno jechać i tam i sam z rzeczami swemi, choćby nie miał wypowiednich listów, chyba żeby w tej mierze wolał jakich osobnych listów używać).

Wypowiednik, wygnaniec, banita.

Wypowiedzieć, wypedzieć, niedok. wypowiadać, 1) W. kogo = wywołać, wykluczyć, wygnać, banitować; 2) W. komu = wypowiedzieć komu służbę, nie służyć już, niedopisywać komu (zdrowie mi wypowiada).

Wypowiedź, wypowieść, wypowiedzenie komu czego (W. służby, przyjaźni).

Wypowieść, p. Wypowiedź.

Wypozwać, niedok. wypozywać, pozwami wymusić, wyrwać, wyrobić; wyprawować, wypieniać.

Wypozywać, p. Wypozwać.

Wypracować, niedok. wypracowywać sobie co = wyrobić sobie co pracą.

Wypragły, spragniony, wyschły, wyprzały (ziemia sucha i wypragła; suchotnik W. wnątrz z wielkiej gorącości).

Wypraktykować, wywróżyć.

[821]Wypraw, p. Wyprawa.

Wyprawa, wypraw, 1) wykład, tłómaczenie (W. snu); 2) usprawiedliwienie, tłómaczenie; 3) uprawa, studja, nauka (udał się do wyprawy języka łacińskiego); 4) ekspedycja (W. posłów; powierzył mu całą wyprawę listowną do papieża).

Wyprawca, 1) tłómacz, wykładacz, objaśniacz (W. historji; W. snów); 2) pies leniwo goniący zwierza; 3) oprawca.

Wyprawić, niedok. wyprawiać, wyprawować, 1) wyrazić, wypowiedzieć, wyłożyć, wysłowić co (temi słowy rzecz swoją wyprawiła; wyprawił wszystko, co widział = oznajmił, opowiedział; W. swe zdanie); 2) wyjaśnić, wytłómaczyć (W. przypowieść); 3) rozwiązać, załatwić, zbyć (tem kwestję krótko wyprawił, iż niepotrzeba więcej); 4) niedok. rozumować, dowodzić, rozprawiać (W. o dogmatach); 5) zasłonić, wyzwolić, obronić, uwolnić (więzienie podjąć, abo jakiem rękojemstwem W.; W. kogo z więzienia; W. bydło zajęte = wykupić); 6) zrobić prawym, wyprostować, poprawić (W. obyczaje dzieci); 7) W. członek wywichnięty = wprawić w swoje miejsce; 8) wywabić, wyczyścić (W. plamę; W. złości w sercu; W. zboże na gumnie = wywiać; W. kruszec ogniem = wypławić, wyczyścić w ogniu); 9) wytrawić (białe głowy czarnawe, gorętsze będąc, ciepłem swojem mleko lepiej wyprawująwyprawują); 10) sprawić, oprawić, wypaproszyć (W. drób, ryby); 11) wypracować, wydoskonalić, wyrobić, wykształcić (W. naukę, sztukę; księgi łacińskie wyprawieńsze, niż greckie; W. sobie rozum nauką); 12) wytresować, [822]wyćwiczyć, ujeździć (W. konia); 13) wystawić, wyrazić, oddać (W. kogo na obrazie; „Odprawa posłów greckich” w teatrze wyprawiona = odegrana); 14) kunsztownie co robić, dokazywać, wydziwiać (W. smyczkiem; słowik gardłkiem wyprawia = treluje); 15) niedok. wyrabiać, stroić (smok dziwne węzły i kręty wyprawia; dygi wyprawia); 16) W. co komu = wyrobić, wyjednać; 17) W. co = zaspokoić, nasycić, dogodzić czemu (W. żądze); 18) W. córkę = dać jej wyprawę, wyposażyć ją; W. syna = wydzielić; 19) W. kogo = oczyścić z zarzutu, usprawiedliwić. W. się, 1) wytłómaczyć się, wyłożyć myśl swoją (czem się zwierzęta żywią, jak się mnożą — krótko się z tego wyprawię = krótko się z tem załatwię w swym wykładzie; nie mógł się słowy W.); 2) połapać się, wyrozumieć, zorjentować się (nie będzie żadnej trudności, z której się nie będziesz mógł W.; snadnie W. się będziesz mógł, co to jest; sędzia się nie wyprawi z jego mowy); 3) wytłómaczyć się, usprawiedliwić się, oczyścić się z zarzutu (W. się u sędziów; W. się z obwinienia); 4) wydobyć się, wyzwolić się, uwolnić się (W. się z sideł, z więzów; dusza z ciała się wyprawi).

Wyprawny, 1) wyrobiony, wykończony, wygładzony, gładki, wytworny (wyprawne słowa przyjemne dla ucha); 2) sprawiony, oprawiony, wypaproszony (wół W.); 3) wyczyszczony (żyto wyprawne = wywiane); 4) wprawny, doświadczony, biegły, wyćwiczony (rzemieślnik W.); 5) sprawny, zwinny (nogi wyprawne; koń W.); 6) tyczący się wyprawy, to jest [823]podróży albo ekspedycji (powóz W. = podróżny; żołnierze wyprawni).

Wyprażniać, p. Wypróżnić.

Wyprążać, p. Wyprążyć.

Wyprążyć, niedok. wyprążać, wypręgać, wypręgiwać, wyprężyć; W. się, 1) wyprężyć się; 2) wytężyć się, wysilić się.

Wypręgać i W. się, p. Wyprążyć.

Wypręgiwać i W. się, p. Wyprążyć.

Wypros, prośba.

Wyprosić się, oprosiwszy się wypróżnić się; wydać na świat prosięta.

Wyprostać czemu = wydołać, sprostać.

Wyprościć, 1) wyprostować (W. szyję); 2) poprawić, sprostować (W. obyczaje dziatek); W. się, wypaść, skierować się, uderzyć wprost (szturm się na las wyprości).

Wyprowadzać, p. Wyprowadzić.

Wyprowadzić, niedok. wyprowadzać, 1) W. kogo z rozumu = pozbawić go rozumu, zawrócić mu głowę, odurzyć go (piękny Szarmancki wiele panien wyprowadził z rozumu); 2) wyrozumować, wywieść, wykazać.

Wypróchlizna, miejsce wypróchniałe.

Wyprótek, wyporek, dziecko z matki wypróte.

Wypróżniały, który wypróżniał, wypróżniony (przez ustawiczne wojny był w pieniądze W.).

Wypróżnić, niedok. wypróżniać, wydalić, wyprowadzić, wyciągnąć z ciała (wilgotności gojącemi lekarstwami w czas W.).

Wypróżnieć, uledz wypróżnieniu, wypróżnić się.

Wypróżnimieszek, wypróżniworek, wypróżniskrzynka, złodziej, rzezimieszek.

Wypróżniskrzynka, p. Wypróżnimieszek.

Wypróżniworek, p. Wypróżnimieszek.

Wypryskać, wystrzykać, wysprycować (W. ranę).

[824]Wypryskawać, p. Wypryszczeć.

Wypryszczeć, niedok. wypryskawać, wyprysnąć, wyparsknąć.

Wyprzać, niedok. wyprzawać, wyprzeć, zaognić się od ciepła wilgotnego.

Wyprzalina, miejsce wyprzałe, odparzenie.

Wyprzawać, p. Wyprzać.

Wyprządać, wyprzędać, przędąc wysnuwać (W. nici).

Wyprzątać, p. Wyprzątnąć.

Wyprzątnąć, niedok. wyprzątać żołądek = wypróżnić, przeczyścić.

Wyprzeć się, niedok. wypierać się, 1) wypchnąć się, wychylić się, wyłamać się z pod czego (żyła kruszcowa wyparła się = ukazała się na powierzchni); 2) wyłamać się, wybić się (W. się komu z posłuszeństwa).

Wyprzysiądz, niedok. wyprzysięgać, 1) wyrobić,wyrobić przysięgą (W. co od kogo); 2) W. kogo z czego = wyzuć przysięgą (W. kogo z majętności).

Wypsować, wypsuć, wyniszczyć.

Wypuchać, puchając wypuścić.

Wypukać i W. się, p. Wypuknąć.

Wypuklasty, wypukły nieco.

Wypuklina, 1) przepuklina, kiła, ruptura; 2) wypukłość.

Wypukły, 1) nazywają się kątami wypukłemi te, które zewnątrz figury wychodzą; 2) który ma rupturę.

Wypuknąć, niedok. wypukać, 1) wydąć się (pępek na wierzch się wypuka); 2) oczy mu wypukły = nabiegły, wyszły na wierzch, napuchły; 3) albo W. się, (o drzewach) pęknąć, wypuścić pączki; W. się, dostać przepukliny, ruptury.

Wypurgować, wyczyścić (W. oczy umysłu swego).

Wypust, 1) wypuszczenie, [825]wypuszczanie; 2) wycieczka, ekskursja; 3) spust, upust (W. w piecu ludwisarskim; wypusty niebieskie); 4) miejsce wolne około miasta, błonie.

Wypustek, wypuszczek, 1) W. w budowli = część jej wysunięta na przód, wykusz; 2) wypustka w ubraniu; 3) wilk na drzewie, wyrostek, pęd dziki.

Wypustny, wypuszczający (korzeń W. = który wypuszcza z siebie korzeń i łodygę).

Wypustoszyć, spustoszywszy wypróżnić; wytrzebić (W. krainę, piwnicę).

Wypuszczać, p. Wypuścić.

Wypuszczalny, tyczący się wypuszczania (kozła wypuszczalnego wypuści na puszczę).

Wypuszczek, p. Wypustek.

Wypuścić, niedok. wypuszczać, 1) W. żołnierza z służby = zwolnić; 2) wydać (W. głos, słowo, wyrok; W. dziecię na świat); 3) W. strzelbę, działo = wystrzelić; 4) wypuszczać koniowi = popuszczać mu cugli; 5) rozpuścić, rozluźnić (W. suknię za ciasną).

Wypychać zęby = wykłóć, wyczyścić,wyczyścić dłubiąc; wydłubać.

Wypyt, wypytanie, indagacja, śledztwo, egzaminowanie.

Wypytacz, 1) indagator, inkwizytor, egzaminator; 2) śpieg, wywiadowca.

Wypytanie, p. Wypyt.

Wypytlować, pytlując wyczyścić (W. mąkę).

Wyradzać, p. Wyrodzić.

Wyraniać i W. się, p. Wyronić.

Wyraszczać, p. Wyrościć.

Wyraz, 1) nacisk, przycisk (z większym jeszcze wyrazem swoje oświadczenie powtarza; głos tej śpiewaczki do wyrazów ciągłych sposobniejszy, niż do szybkich trudności); 2) W. słowa = brzmienie słowa (nie znaczenie); 3) wyobrażenie, obraz [826]umysłowy, idea czego (bez słów trudny W. i należyte pojęcie; słowo osobliwszy W. w sobie zawierające = znaczenie); 4) obraz, figura, kształt, posąg (wyciąć wyraz z kamienia).

Wyrazić, niedok. wyrażać, wyrazować, 1) rażąc wyprzeć, wyparować (ból mu te słowa wyraża = wyciska); 2) wybić, odbić, wycisnąć (koń podkowę wyraził); 3) W. kogo, co = wydać w obrazie, oddać kogo, co, wyrysować; 4) W. kogo, co = przybrać na siebie czyją postać, oddać, udać kogo, co (W. kogo podobieństwem twarzy, mowy); 5) wyrażać kogo = przedstawiać, reprezentować (W. kogo wobec prawa); 6) przywary często postać cnoty wyrażają = przyjmują, biorą na siebie; 7) W. kogo = oddać, wystawić (Balcera dworzanina po polsku W.); 8) W. słowo = wymówić dobitnie; 9) wyłuszczyć, wyłożyć, wypowiedzieć (gdybym to zaczął wyrażać, długoby było); 10) W. sobie co w kontrakcie = zastrzedz, wymówić; W. się, 1) W. się przeciw komu w drodze = zjawić się, ukazać się; 2) wyrwać się, wypaść.

Wyrazosłów, wyraz techniczny, termin naukowy.

Wyrazować, p. Wyrazić.

Wyraźliwość, rzeczow. od Wyraźliwy.

Wyraźliwy, 1) wyraźny, zrozumiały, dobitny, dosadny (W. i jasny ku zrozumieniu); 2) wywołujący wrażenie, poruszający, wzruszający (przemowa wielce wyraźliwa).

Wyrąb, wyrąbek, wyrębek, to, co wyrąbano, kawał wyrąbany.

Wyrąbać, wyrąbić, wyrębić, wyrąbnąć, niedok. wyrębować, 1) W. siekierę i t. d. = wyszczerbić, nadpsuć rąbaniem; 2) wyciosać, obrąbać, [827]wyrobić siekierą (W. drzewo).

Wyrąbek, p. Wyrąb.

Wyrąbić, p. Wyrąbać.

Wyrąbnąć, p. Wyrąbać.

Wyrębek, p. Wyrąb.

Wyrębić, p. Wyrąbać.

Wyrębl, p. Wyrębla.

Wyrębla, wyrębl, otwór wyrąbany, przerębel.

Wyręblak, 1) kawał wyrąbany; 2) orzech łatwy do wyłuskania.

Wyrębne, opłata za wyrąbanie.

Wyrębować, p. Wyrąbać.

Wyręczać, p. Wyręczyć.

Wyręczyć, niedok. wyręczać, zaręczywszy wyzwolić (W. kogo z więzienia).

Wyrgnąć, wyrnąć, niedok. wyrynać, wydobyć się na wierzch, wynurzyć się.

Wyrnąć, p. Wyrgnąć.

Wyrobczy, wyrobiony, uprawny (rola wyrobcza).

Wyrobek, albo Wyrobotek, 1) wyrobienie, wyrabianie; rzecz wyrobiona (W. piwa; swobody krwawym przodków nam zostawione wyrobkiem); 2) zapłata, zasługi za robotę; 3) dorobek, dobytek (W. synowski w dział nie wchodzi).

Wyrobić, niedok. wyrabiać, 1) W. pole = uprawić; 2) wyrabiać czem, z czem = dokazywać z czem, robić z czem co się podoba, używać podług woli (W. koniem; po opadnieniu wody okrętem wyrabiać nie mogli = kierować); 3) zdobyć robotą, zarobić (W. chleb sobie, utrzymanie); 4) wycieńczyć robotą (W. konie); W. się, wyzwolić się z długu robotą, odrobić dług.

Wyrobotek, p. Wyrobek.

Wyrocznica, miejsce wydawania wyroków (lichtarze przeciwko wyrocznicy).

Wyroczyć, wyrokować.

Wyrodzić, niedok. wyradzać, urodzić wyrodka; W. się, wysilić się rodzeniem, stać się niepłodnym.

Wyrodziły, 1) który się [828]wysilił rodzeniem, który przestał rodzić, być płodnym (grunt W.); 2) który się wyrodził, który ród swój spodlił, wyrodny.

Wyroić, niedok. wyrajać, (o napojach) = wyrobić, wyfermentować.

Wyrok: wisi to na wyroku = rzecz to jeszcze nie rozstrzygnięta; W. czemu uczynić = wyrzec się czego, wziąć rozbrat z czem.

Wyrondować, wyrobić na okrągło (W. blachę).

Wyronić, niedok. wyraniać, 1) wyrzucić, zrzucić, dać wypaść (W. zęby, rogi); 2) obluzować, wyruszyć (wiatr latorośl wyronił); 3) W. z kalety = wyrzucić na marne; 4) W. z pamięci = wypuścić, zatrzeć w pamięci; W. się z karbów = wypaść z karbów.

Wyroń, koń który już zęby stracił.

Wyrosłek, wyrostek, młokos.

Wyrost, wyrastanie, wyrośnięcie, wzrost.

Wyrostnąć, wyrosnąć.

Wyroszczony, wyrosły, dorosły.

Wyrościć, niedok. wyraszczać, przyczynić się do wyrośnięcia (maść na wyroszczenie ciała w ranach).

Wyroślina, narośl na ciele.

Wyrowek, rowek wyryty (W. rzeki = koryto, łożysko).

Wyrozumialność, wyrozumność, wyrozumienie, zrozumiałość, jasność.

Wyrozumialny, wyrozumny, wyrozumiany, zrozumiały, jasny.

Wyrozumiany, p. Wyrozumialny.

Wyrozumieć, 1) W. czemu = zrozumieć co; 2) W. komu = okazać się wyrozumiałym dla kogo.

Wyrozumienie, 1) pojętność; 2) treść, znaczenie, sens (tego listu W. było takie...); 3) p. Wyrozumialność.

Wyrozumność, p. Wyrozumialność.

[829]Wyrozumny, p. Wyrozumialny.

Wyrównawać, p. Wyrównić.

Wyrówniać, p. Wyrównić.

Wyrównić, niedok. wyrówniać, wyrównawać, wyrównać.

Wyrt, p. Wirt.

Wyruchać, p. Wyruszyć.

Wyruchywać, p. Wyruszyć.

Wyrumować, 1) wyprzątnąć, wypróżnić; 2) wypędzić, wygnać.

Wyrunąć, W. się, wyledz, runąwszy wysypać się (Kijów wyrunął się na spotkanie króla).

Wyruszać, p. Wyruszyć.

Wyruszyć, niedok. wyruszać, wyruchać, wyruchywać, wyrwać, wydobyć ruszaniem (W. drzewo z korzeniem, ząb z dziąsła); W. się, wyrosnąć, pójść w górę (ciasto wyruszyło się).

Wyrwa, ten, co drugich szarpie na majątku, na sławie; urwis.

Wyrwiczopek, korkociąg.

Wyryciel, ten, co wyrył, wyrzeźbił co.

Wyrynać, p. Wyrgnąć.

Wyrywać: rozmawiali, każdy to i owo wyrywając = wtrącając swoje dorywczo.

Wyrywczy, dorywczy, wyrywający się (W. z lasu rozbój).

Wyrzazać i W. się, p. Wyrznąć.

Wyrząd, wyrządzenie.

Wyrządzać, p. Wyrządzić.

Wyrządzić, wyrzędzić, niedok. wyrządzać, wyrzędać, 1) oddać, złożyć (trybut z hołdem i posłuszeństwo zawojowani im wyrządzili; W. pokłon; W. powinność = spełnić); 2) W. kogo dokąd = wyprawić, wyporządzić na drogę (W. synów do cudzych ziem); 3) wysłać, wykomenderować. (W. legata, aby nieprzyjacielowi drogę zaszedł); W. się, 1) wybrać się, wyporządzić się na drogę; 2) My ze złemi ludźmi biesiady stroić, uczty na nie sprawować i ich [830]szkapom i chłopom się wyrządzać mamy? = dogadzać im z naszą niewygodą, szkodą.

Wyrzeczony, 1) p. Wyrzekły; 2) postanowiony, ułożony.

Wyrzednieć, p. Wyrzedzieć.

Wyrzedzieć, wyrzednieć, przerzedzić się.

Wyrzekły, wyrzeczony, którego się wyrzekli (syn W.).

Wyrzetelnić co = 1) wykazać rzetelność czego, udowodnić; 2) zlikwidować, uiścić, spłacić (W. długi).

Wyrzezacz, wyrzynacz.

Wyrzezać i W. się, p. Wyrznąć.

Wyrzezaniec, p. Wyrzezek.

Wyrzezek, wyrzezaniec, 1) dziecię z wnętrzności matki wyrznięte, wyporek; 2) rzezaniec, kastrat.

Wyrzezywać i W. się, p. Wyrznąć.

Wyrzędać, p. Wyrządzić.

Wyrzędzić, p. Wyrządzić.

Wyrznąć, wyrzezać, wyrzazać, niedok. wyrzynać, 1) W. kogo = wytrzebić, wykastrować; 2) wyzwolić, uwolnić gwałtem (W. kogo z związków małżeńskich); 3) W. słowa = wymówić dosadnie, wyrąbać; W. się, wyrobić się, zużyć się przez rznięcie (nóż się wyrzezał).

Wyrzucać, p. Wyrzucić.

Wyrzucić, niedok. wyrzucać, wyjawić (czego wymówić nie mógł, przez usta towarzysza swego wyrzucił; W. tajemnicę).

Wyrzut, 1) albo wyrzuta, wyrzucanie, wyrzucenie (W. uczynili z okrętu; W. tchu z ust); 2) albo wyrzutek w liczbie mn. odpadki, śmiecie, skrawki (wyrzutki z ogrodów dają świniom).

Wyrzuta, p. Wyrzut.

Wyrzutek, 1) p. Wyrzut; 2) dziecię martwo urodzone, poronione; 3) podrzutek, znajdek.

Wyrzutnik, ten, co komu [831]robi wyrzuty, wymawiacz.

Wyrzynalny, tyczący się wyrzynania.

Wysać, p. Wyssać.

Wysad, p. Wysada.

Wysada, wysad, 1) front gmachu; 2) sadzenie się na co, przesada, afektacja; 3) przywilej.

Wysadki, ogrodowizny zachowywane przez zimę, aby na wiosnę dały nasienie, jak marchew, buraki, kalarepa.

Wysadny, 1) wysadzony, wysunięty, wystający (W. ogon koński); 2) przesadny, zbyt afektowany.

Wysadzać, p. Wysadzić.

Wysadzić, niedok. wysadzać, 1) W. wodę z łożyska = wyprowadzić, odprowadzić; 2) wyrugować, wyprzeć (W. kogo z tronu; wysadzę amantów i sam jej sercem zawładnę); 3) wystawić, nadstawić, narazić (W. swe ciało na działa, na sztych); 4) W. kogo na dostojeństwo, na tron = wywyższyć, wynieść; 5) zrobić wydatnym, wystającym (malarz cieniami, farbami rzeczy wysadza); 6) W. w górę = wzbić się, wznieść się; 7) W. kogo na głupca i t. p. = wykierować, wystrychnąć; W. się, 1) niedok. być wypukłym, wystawać (rzeźba wysadzająca się; litery, z początku ledwie znaczne, wysadzą się z czasem; malarz cieniami); 8) wybić się, wystąpić (złość mu się wysadza na czole); 9) wynieść się, wywyższyć się, wzbić się nad drugich (często się zdradza, kto się wysadza); W. się z czem = szczycić się, chełpić się, pysznić się czemczem.

Wysep, 1) wyspa; 2) nasyp, grobla, tama.

Wysepek, zdrob. od Wysep.

Wysepka, wysypka.

Wysepnik, mieszkaniec wyspy, wyspiarz.

[832]Wysepny, tyczący się wyspy.

Wysfor, p. Wyswor.

Wysiać, niedok. wysiewać, wyczyścić przesiewając (W. mąkę).

Wysiadać, p. Wysiedzieć.

Wysiadka, ławka przed domem.

Wysiadły, wydatny, wyniosły (pagórek W.).

Wysiadywać, p. Wysiedzieć.

Wysiągnąć, p. Wysięgnąć.

Wysiąkać, p. Wysiąknąć.

Wysiąknąć, wysięknąć, niedok. wysiąkać, wysiękać, wysiękować, sącząc się wyciec, wystąpić (krew zpod ciernia wysiąka na czoło).

Wysiąść, wysieść, niedok. wysiadać, 1) wyjść, by usiąść (wysiadł na galerję); 2) wznieść się, podnieść się (gdzie tonie były, góry wysiadły).

Wysiec się, p. Wysiekać się.

Wysiedzieć, niedok. wysiadać, wysiadywać, 1) wymieszkać pewien czas (po wysiedzeniu 13 lat, będą dawać z miasta podatki); 2) wysiadywać posesję = wytrzymywać, trzymać w zastawie do wybrania długu; 3) W. albo W. się przed kim = usiedzieć w spokoju (W. przed Tatarami w ukryciu; dziewka ładna przed żołnierzem się nie wysiedzi; przed bluźnierstwami Bóg się nie wysiedział = nie miał spokoju); W. się, utrzymać się, wytrzymać (i w własnym domu człek się nie wysiedzi; W. się na tronie; nie wysiedzieli się na pustyni, nie mając co jeść).

Wysiekactwo, szermierka.

Wysiekacki, tyczący się wysiekacza, szermierski.

Wysiekacz, rębacz, gladjator, szermierz.

Wysiekać się, wysiec się, wysieknąć się, 1) wymknąć się, wyśliznąć się (W. się jak piskorz); [833]2) W. się piętami = uciec, drapnąć.

Wysieknąć się, p. Wysiekać się.

Wysiepać, wysiepnąć, wyszarpnąć, wytargnąć, wydrzeć (W. strzałę z rany, dąb z ziemi).

Wysiepnąć, p. Wysiepać.

Wysierbnąć, pochłonąć (zmiłuj się nade mną, Boże, bo mię wysierbnął człowiek)człowiek).

Wysiewać, p. Wysiać.

Wysięgnąć, wysiągnąć, 1) sięgnąwszy wysunąć; 2) wystarczyć.

Wysiękać, p. Wysiąknąć.

Wysięknąć, p. Wysiąknąć.

Wysiękować, p. Wysiąknąć.

Wysił, wysilenie, wysilenie się, wytężenie.

Wyskać, piszczeć, krzyczeć.

Wyskakować, wyskakiwać.

Wyskarbić, wyjednać co jak skarb drogi, zaskarbić (W. cnotami niebo).

Wyskipić, wysypać, wylać.

Wyskipieć, p. Wykipieć.

Wysklać, wyskolić, wyskomleć, wyprosić, wyskwierczeć.

Wyskoczny, 1) wyskakujący, skoczny, zwinny, szybki; 2) z wyskoczenia pochodzący, który wyskoczył (wyskoczna z drzewa latorośl).

Wyskok, 1) wyskoczenie, wyskakiwanie, skok nazewnątrz; 2) wytrysk (W. wody, zdroju, wina z pod prasy); 3) wybuch, wybryk (W. dowcipu, namiętności).

Wyskolić, p. Wysklać.

Wyskubać się, niedok. wyskubywać się, wyguzdrać się, wystroić się (nim się wyskubała, wymuskała...; nim się stary namyśli, odważy, wyskubie...).

Wysławca, wysławiacz.

Wysławić, niedok. wysławiać, wysławować, 1) ogłosić ze sławą (Bóg Chrystusa wysławił ubłagalnikiem; wysławia, iż już śmierć przed Nim mocy niema); 2) wysławować słowa = wygłaszać.

[834]Wysławiać, p. Wysławić.

Wysławować, p. Wysławić.

Wysłodnęć, nabyć słodyczy, wyzbyć się goryczy, kwasu.

Wysłowić, niedok. wysłowiać, wymówić, wypowiedzieć, wyrazić (W. słowo, kłamstwo; wysłowię wam, jako dobry jest Bóg).

Wysłowiać, p. Wysłowić.

Wysłów, wyraz, wysłowienie (szczęśliwość nad W.).

Wysłuchacz, ten, co wysłuchuje.

Wysłuchać, wysłuszać, wysłyszeć, wywiedzieć się słuchem, wyrozumieć uchem (gdy wysłyszeli, zmiarkowali, że to o nich mowa; ani ucho wysłuchało, ani myśl może pojmować, co Bóg swym zgotował; od Heroda wysłyszeli święci królowie...).

Wysłuchawać, wysłuchiwać.

Wysługa, 1) to, co kto wysłużył, zapłata, zasługi, nagroda; 2) usługa, przysługa (gotów do wysługi).

Wysługować, wysługiwać.

Wysłuszać, p. Wysłuchać.

Wysłuszca, ten, co wysłuchuje.

Wysłużyć się, wybyć w służbie, odbyć służbę (żołnierz wysłużył się).

Wysmoktać, niedok. wysmoktywać, smokcząc wyciągnąć, wyssać (na wysiewki nalać wody gorącej, aby resztę wysmoktała).

Wysmoktywać, p. Wysmoktać.

Wysmukać, p. Wysmuknąć.

Wysmukiwać, p. Wysmuknąć.

Wysmuknąć, niedok. wysmukać, wysmykać, wysmukiwać, wyszmukiwać, 1) W. ręce = wyciągnąć, wysunąć, wystawić; 2) wymuskać, wygłaskać.

Wysmużyć, wymalować, wymuskać, wygłaskać.

Wysnuć się, wysnować się, niedok. wysnuwać się, wyplątać się, [835]wygmatwać się, wykręcić się z czego.

Wysoce, wysoko.

Wysocza, wyż, wyża, wysza, wyższa, wysoczyzna, wysokość.

Wysoczki, wysokuteńki, wysokuteneczki, zdrob. od Wysoki.

Wysoki kolor = jasny.

Wysokodzierżawny, bardzo potężny.

Wysokogłosy, mający głos wysoki, silny.

Wysokoletny, wysokolotny, wysoko latający, górnolotny (hardość wysokoletna; W. głos).

Wysokolotny, p. Wysokoletny.

Wysokomierca, pyszałek, zarozumialec.

Wysokomierstwo, duma, zarozumiałość.

Wysokomyślny, 1) górnomyślny, wysoko patrzący, dumny; 2) wspaniałomyślny.

Wysokopiecny, o piecu hutniczym wysokim (fabryka wysokopiecna).

Wysokuteneczki, p. Wysoczki.

Wysokuteńki, p. Wysoczki.

Wysonować, wygrzać na słońcu.

Wyspaczać1. Wyspaczać, p. Wyspaczyć.

Wyspaczać2. Wyspaczać, p. Wyszpocić.

Wyspaczyć, niedok. wyspaczać, wypaczyć, wykrzywić.

Wyspać, niedok. wysypiać co = wyzbyć się czego przez spanie (W. wino wczorajsze).

Wyspokoić się, niedok. wyspokajać się, wywczasować się, wyspać się.

Wyspokajać się, p. Wyspokoić się.

Wysprz, w górę; na prost (spojrzeć W.).

Wyssać, wysać, niedok. wysysać, 1) W. kogo = ssaniem wycieńczyć, wymęczyć; 2) wycieńczyć, wyeksploatować, wyzyskać (W. kogo co do szeląga); 3) wyzuć (W. kogo marnotrawstwem z majątku).

Wyssany, wycieńczony, zblazowany (W. gach toczy bezsilny bok i drżące nogi).

Wysszy, wyszszy, wyższy.

Wysszyć, wyższyć, wywyższać, podwyższać [836](W. swój język, obcemu językowi nie dać go potłumić).

Wystać, niedok. wystawać, 1) wysunąć się, zwrócić się ku czemu (owoc ku słońcu wystał); 2) wyłonić się, wyjść, powstać (z matczynej posoki Pegaz wystał; słońce z wody wystało); 3) W. z czego = wyjść, wyzuć się; porzucić co (wystała z człowieczej postaci); 4) wystąpić z czego, porzucić co (W. z rzemiosła, ze szkoły, z bractwa, z klasztoru); 5) W. od kogo = odstać; opuścić go, zerwać z nim (wieś wystała od pana i do inszego się pana przeprowadziła; W. z urzędu = złożyć urząd); 6) wystarczyć (pieniędzy na co nie wystaje).

Wystały, 1) dojrzały, stateczny (rozum W.); 2) który ochłonął, przyszedł do siebie, ustatkowany (umysł z gniewu W.); 3) wystający (wąsy u futra drzwi, końce wystałe do wmurowania).

Wystarzały, 1) który wystarzał; 2) wino wystarzałe = wytrawne, wystałe; 3) słowo wystarzałe = przestarzałe, wywietrzałe.

Wystarzeć, W. się, 1) zestarzeć się; 2) W. się z rozumu = stracić rozum przez starość, zdziecinnieć.

Wystatczać, p. Wystatczyć.

Wystatczyć, niedok. wystatczać, 1) wystarczyć; 2) wydołać, sprostać, dać radę.

Wystawa, 1) wystawienie, wystawianie (W. gmachu); 2) W. słowna = wykład, opis (w najtkliwszych wyrazach, w najsłodszej wystawie kreślił mi tęsknotę); 3) W. u sukni = wyłoga, obłożenie szczególniej futrzane; 4) przepych, zbytek, parada, pompa.

Wystawiać, p. Wystawić.

Wystawić, niedok. [837] wystawiać, wystawować, 1) dać na zakład; 2) W. zwierza = ruszyć, wyruszyć z kniei; 3) miasto już z granic krainy wystawione = wysunięte, za granicą leżące; 4) W. kogo na nierząd = wydać, popchnąć do nierządu; 5) W. co przed oczy = unaocznić, uzmysłowić (łamanie chleba wystawia, co się z ciałem Pańskiem dziać miało); 6) oddać, wyrazić (W. co w hafcie); 7) zamierzyłem polskiego nowego Ezopa W. (= wydać, oddać po polsku, wyłożyć językiem polskim); 8) uprzytomnić (miłość tobie we śnie mnie wystawuje); 9) popisać się, wysadzić się, szczycić się, chełpić się; 10) unieśmiertelnić chełpliwie, wynieść, wsławić (giganty chcieli swe imię W.); 11) zaszczycić, zalecić, wywyższyć, odznaczyć (cnotę szczodrobliwością W.); W. się, 1) wysadzić się, wystąpić na wierzch, wyjść (oko mu się wystawiło); 2) wysadzić się, popisać się, wyjechać z czem na popis, chełpić się, chwalić się czem (nie wystawiaj się mędrostkami twemi; W. się w swoim rzemiośle).

Wystawka, zdrobn. od Wystawa.

Wystawniczek, człowiek lubiący się pokazać, afektowany, elegant.

Wystawny, 1) wystawiony, wybudowany (dom W.), 2) wyniosły, wysoki, wydatny (piramidy pod niebo wystawne).

Wystąpić, niedok. występować, 1) popełnić występek, przewinić, wykroczyć, zgrzeszyć (W. w czem, przeciw czemu); 2) WW. w skutek = przyjść do skutku, uskutecznić się; 3) chodzeniem rozszerzyć; wydeptać, wychodzić co, wykrzywić co (W. obuwie); 4) W. suknię = wypuścić, rozszerzyć; [838]5) W. z omylnego mniemania = otrząsnąć się.

Wysterczać, p. Wysterczyć.

Wysterczyć, wystyrczyć, wystorzyć, wystrożyć, wystroszyć, wystorczyć, niedok. wysterczać, wystyrczać, 1) wystawić aby sterczało, wytknąć, wysadzić (W. chorągiew na ratuszu w stronę pożaru); 2) wyłączyć, wykluczyć, wyzuć (W. kogo z dziedzictwa; z Trójcy św. żadnej osoby W. nie można); 3) stanąć sztorcem, wznieść, wyprężyć się ku górze).

Występ, występek, przestępstwo.

Występca, p. Występnik.

Występek, występ.

Występnica, kobieta występna, przestępczyni.

Występnik, występca, człowiek występny, przestępca.

Występny, 1) karny, kryminalny (sprawa występna albo pokarna); 2) pieniądze występne = kara pieniężna.

Występować, p. Wystąpić.

Występstwo, 1) występność; 2) przestępstwo, występek, grzech.

Wystorczyć, p. Wysterczyć.

Wystorzyć, p. Wysterczyć.

Wystosować, wyszykować w stos, ułożyć w stos wysoki (W. drwa).

Wystrajać i W. się, p. Wystroić.

Wystrawować kogo = wytrzymać go na swojej strawie.

Wystroga, przestroga.

Wystroić, niedok. wystrajać, 1) nastroić gruntownie, wykorygować (W. struny lutni); 2) wyprawić (W. gody); 3) wykonać, spełnić (W. zbrodnię); 4) W. orację = wypalić, wyciąć, palnąć; W. się, wybrać się, przygotować się, wyprawić się (wystroił się przeciw niemu, i starli się z sobą).

Wystroszyć, p. Wysterczyć.

Wystrożyć, p. Wysterczyć.

Wystrychać, p. Wystrychnąć.

[839]Wystrychnąć, niedok. wystrychać, 1) wyrysować, wymalować, oddaćoddać, wystawić w obrazie; 2) W. kogo skąd = wyrugować, wysadzić, wyparować; 3) wyrosnąć, wystrzelić, wybujać wysoko; W. się od czego = wykręcić się, wycofać się, wywikłać się.

Wystrychniejszy, wytworniejszy, szykowniejszy, więcej elegancki (W. sposób mówienia).

Wystrzedz, niedok. wystrzegać, 1) ostrzedz, przestrzedz, upomnieć; 2) uniknąć czego (niebezpieczność obaczona łacniej bywa wystrzeżona; zbytki mają być wystrzegane).

Wystrzelać, p. Wystrzelić.

Wystrzelić, niedok. wystrzelać, 1) W. z pamięci = wypuścić z pamięci, zapomnieć; 2) wystrzelać = wytrzeć, zniszczyć przez strzelanie (W. zapał u armaty); 3) pierzchnąć, uciec, wypaść, wylecieć (W. z domu); 4) W. od czego = odstrzelić się, ods rychnąćodstrychnąć się, odpaść (W. od przymierza z Bogiem).

Wystrzelny, wystrzelony.

Wystrzykać, p. Wystrzyknąć.

Wystrzykiwać, p. Wystrzyknąć.

Wystrzyknąć, niedok. wystrzykać, wystrzykiwać, wytrysnąć.

Wystukować, wysztukować, wystukiwać.

Wysturkać, p. WyszturchnąćWyszturchnąć.

Wysturkiwać, p. Wyszturchnąć.

Wysturknąć, p. Wyszturchnąć.

Wystydać, p. Wystydnąć.

Wystydnąć, niedok. wystydać, wystygnąć.

Wystyrczać, p. Wysterczyć.

Wystyrczyć, p. Wysterczyć.

Wysuć, wysypać.

Wysunąć, niedok. wysuwać, wysypać; W. się, wysypać się.

Wyswobodca, p. Wyświebodziciel.

[840]Wyswobodnik, p. Wyświebodziciel.

Wyswor, wysfor, wysworowanie.

Wysycić, nakarmić, nasycić.

Wysypać, niedok. wysypywać, 1) sypiąc wytworzyć, usypać (W. wyspę); 2) sypaniem wypełnić, wyrównać, zasypać (W. rów).

Wysypiać, p. Wyspać.

Wysypywać, p. Wysypać.

Wysys, wysysanie, wyssanie (na W. krwi trzymasz zbójców).

Wysysobeczka, wysysokufa, opój, pijak, wydmikufel.

Wysysokufa, p. Wysysobeczka.

Wysza, p. Wysocza.

Wyszacować kogo = wynicować, wybrać z niego wzorki.

Wyszalbierować, 1) W. co na kim = wyłudzić, wykpić, wymachlować; 2) przewodzić nad kim, W. = dokazywać szalbierstwami.

Wyszalić, szaleństwami wyjednać, wymódz, wymusić (powiat Michałowski na Leszku wyszalili).

Wyszastać, niedok. wyszastywać, 1) W. kogo skąd = z szastaniem wyruszyć, wypędzić; 2) szastając wypłókać, wyczyścić (W. kieliszki z wody, aby prędzej wyschły; złowione ryby W. z mułu).

Wyszastywać, p. Wyszastać.

Wyszcie, p. Wyście.

Wyszczególniać, p. Wyszczególnić.

Wyszczególnić, niedok. wyszczególniać, wyłożyć, wyjaśnić szczegółowo (W. nowy wyraz).

Wyszczerkać, niedok. wyszczerkiwać, wytrysnąć, wyprysnąć, wydobyć się gwałtem (róże z jej ust i purpury żywe wyszczerkają).

Wyszczerkiwać, p. Wyszczerkać.

Wyszczerny, wyszczerzony.

Wyszczerzać i W. się, p. Wyszczerzyć.

Wyszczerzyć, niedok. [841] wyszczerzać, wystawić, wysunąć, pokazać, wywalić (W. język, zęby; W. oczy = wytrzeszczyć); W. się, wyłuszczyć się, wydobyć się, wymknąć się (dojrzały owies wyszczerza się).

Wyszczuplić, uszczuplając wycieńczyć (dzień wyszczuplił księżyc).

Wyszczykać, p. Wyszczyknąć.

Wyszczyknąć, niedok. wyszczykać, wyszczykować, wyskubać, wyrwać (W. kwiaty).

Wyszczykować, p. Wyszczyknąć.

Wyszczyniać, p. Wyszczynić.

Wyszczynić, niedok. wyszczyniać, wychylić z pod czego, wytknąć, wysadzić (W. łeb z wody).

Wyszczypać, p. Wyszczypnąć.

Wyszczypnąć, niedok. wyszczypać, wyszczypować, 1) uszczypnąwszy wyrwać (W. policzek); 2) wybrać, wyszukać (te munsztuki z nieprzebranej liczby munsztuków są wyszczypnione).

Wyszczypować, p. Wyszczypnąć.

Wyszczyrbić, wyszczerbić.

Wyszej, p. Wyższej.

Wyszka, p. Wyżyna.

Wyszlabizować, p. Wyślabizować.

Wyszlakować, wyślakować, wyśledzić, wytropić, wynaleźć.

Wyszłapać, wyśłapać, wyszłapić, szłapiąc wydeptać.

Wyszłapić, p. Wyszłapać.

Wyszmalcować, wyśmalcować, wyszmelcować, wysmażyć, wytopić, wypławić przez ogień (W. węgierki na powidła).

Wyszmatać, wyszmatnąć, niedok. wyszmatywać, 1) W. kogo = wybić szmatą; 2) W. kogo słowami = wyłajać.

Wyszmatywać, p. Wyszmatać.

Wyszmatnąć, p. Wyszmatać.

[842]Wyszmukiwać, p. Wysmuknąć.

Wyszni, górny (zamek W.).

Wysznicerować, wydłubać po snycersko, wyrznąć.

Wyszokrajca, złodziej grosza publicznego.

Wyszpacać, p. Wyszpocić.

Wyszpaczać, p. Wyszpocić.

Wyszpecić, zrobić zupełnie szpetnym; W. się, wyszpetnieć, wyrodzić się szpetnie, stać się zupełnie szpetnym.

Wyszperacz, p. Wyszperownik.

Wyszperlać, wyszpyrać, wyszperować, wyszpyrować, wyszperać, wygrzebać, wyszukać, wykryć.

Wyszperować, p. Wyszperlać.

Wyszperownik, wyszperacz, wyszpyracz, ten, co wyszperał, odkrywca.

Wyszpilować, wyśpilować, skłóć, pokłóć.

Wyszpocić, niedok. wyszpacać, wyspaczać, wyszpaczać, szpetnie wykrzywić, wykręcić, wykoślawić, wypaczyć (W. gębę, naukę czyją; wyszpocił rzezaniec naturę); 3) zboczyć, wykroczyć z drogi prostej; 4) wyszydzić, skarykaturować; W. się, wypaczyć się (wyszpociły się prawa, obyczaje).

Wyszpyracz, p. Wyszperownik.

Wyszpyrać, p. Wyszperlać.

Wyszpyrować, p. Wyszperlać.

Wyszszy, p. Wysszy.

Wyszszyć, p. Wyszyć.

Wyształtować, p. Wykształtować.

Wysztukować, 1) chusty w praniu = wyszastać; 2) wystukiwać.

Wyszturchnąć, wyszturknąć, wysturknąć, wysturkać, niedok. wysturkiwać, szturchnąwszy wyciąć kogo kułakiem, łokciem.

Wyszturknąć, p. Wyszturchnąć.

Wyszudzać, p. Wyszydzić.

[843]Wyszudzić, 1) wyszydzić; 2) p. Wyszydzić.

Wyszukawacz, wyszukiwacz.

Wyszulec, wiszar, ziele, którym pokrywają strzechy.

Wyszum, wyszumiałość, wytrzeźwienie, wyszumienie.

Wyszumiałość, p. Wyszum.

Wyszumać, wyszumieć.

Wyszybować się, szybując wynieść się, wysadzić się w górę, wznieść się.

Wyszyć, wyszszyć, wywyższać.

Wyszydzić, wyszudzić, niedok. wyszydzać co na kim = szydersko wykpić; wyłudzić.

Wyszymować, wyszumować.

Wyszynka, gatunek główni, szabli, pałasza.

Wyszyplać, p. Wyszypleć.

Wyszypleć, niedok. wyszyplać worek = wyskubać, wypróżnić nieznacznie, powoli.

Wyście, wyszcie, wyjście.

Wyścieczka, wycieczka.

Wyścigły, którego można wyścignąć, dościgły.

Wyścignąć, niedok. wyścigać rozumem = doścignąć, dojść, dociec (W. rozumem sprawy Boże).

Wyścinać, wyciąć, wyrznąć, wygładzić mieczem.

Wyść, wyjść.

Wyślabizować, wyszlabizować, wysylabizować.

Wyśladować, 1) wyśledzić; 2) p. Wyśledzić.

Wyślakować, p. Wyszlakować.

Wyśledzić, wyśladować, niedok. wyśledzać, wybadać co, dociec, dojść czego (W. sądy boskie).

Wyślepiać, p. Wyślepić.

Wyślepić, niedok. wyślepiać, 1) W. co = ślepiając przejrzeć; 2) W. kogo = oślepić.

Wyślizać się, wyślizgiwać się.

Wyśłapać, p. Wyszłapać.

Wyśmalcować, p. Wyszmalcować.

Wyśmiardnąć, wyśmierdzieć, prześmiardnąć.

Wyśmiech, pośmiewisko.

[844]Wyśmierdzieć, 1) wywietrzeć ze smrodu; 2) p. Wyśmiardnąć.

Wyśnić, ziścić to, co się śniło (woły tłuste i chude wyśniły siedem lat żyznych i siedem głodnych).

Wyśniecić, wyrzucić, wyronić, zgubić (W. pióra).

Wyśpiech, wyśpieszenie, pośpiech w wygotowaniu czego.

Wyśpiegować kogo = doświadczyć, wybadać (wyśpieguj mię, Boże).

Wyśpieszyć, z pośpiechem wygotować.

Wyśpiewywać kogo, co = opiewać.

Wyśpilować, p. Wyszpilować.

Wyśszej, p. Wyższej.

Wyświadczać, p. Wyświadczyć.

Wyświadczyć, niedok. wyświadczać, wykazać dowodnie, zaświadczyć, udowodnić, dowieść (że ta woda zawiera wapno, oko wyświadcza; proroctwo to sam skutek wyświadczył = wyjawił, ziścił); 2) poświadczyć, zaświadczyć (jest poddany Heroda, jak o tem wyznanie nasze wyświadcza); 3) oczyścić swojem zaświadczeniem, usprawiedliwić (Piotrowin wyświadczywszy biskupa, wrócił do grobu); 4) W. kogo = wyzwać na świadka; 5) wyjawić świadecznie (na sądzie ostatecznym wszystkie grzechy będą wyświadczone); 6) W. kogo z kraju, z miasta = wygnać, wyświecić, wypędzić.

Wyświebodzać, p. Wyświebodzić.

Wyświebodziciel, wyswobodnik, wyswobodca, wyswobodziciel.

Wyświebodzić, niedok. wyświebodzać, wyswobodzić.

Wyświecać, p. Wyświecić.

Wyświeceniec, człowiek wyświecony skąd, wygnaniec, wywołaniec.

Wyświecić, niedok. wyświecać, 1) jasno wytknąć (wyświecają [845]człowieka w czasie nieprzyzwoitym bawiącego się); 2) W. przed ludźmi czem = błysnąć, pokazać się, popisać się czem nagannem; 3) wyświecać komu = wyprowadzając go, świecić, przyświecać mu.

Wyświęcać, p. Wyświęcić.

Wyświęcić, niedok. wyświęcać, wyzuć z świętości, pozbawić święceń.

Wytaczać i W. się, p. Wytoczyć.

Wytańcować sobie = wytańczyć się, natańczyć się dowoli.

Wytarać, wytarzać.

Wytarczka, wycieczka wojenna.

Wytargać, p. Wytargnąć.

Wytargnąć, wytargać, niedok. wytargawać, 1) targnąwszy wyrwać, wydrzeć (W. z zębów wilkowi); 2) zrobić wycieczkę na nieprzyjaciela, wypaść na niego.

Wytargować1. Wytargować, p. Wytargnąć.

Wytargować2. Wytargować co na kim = wymusić (W. na nieprzyjacielu zamek, pokój; ani prośbą, ani pieniędzmi tego na Cyceronie W. nie mogli).

Wytarty, utarty, oklepany (udaje myśl wytartą za nową).

Wytąpać, wytępać, 1) W. co = wytupać, tupaniem wymusić; 2) W. kogo = tupaniem wystraszyć, wypędzić.

Wytchnąć, niedok. wydychać, wytychać, 1) W. komu = dać komu wytchnąć, pozwolić odpocząć (W. wołom, wojsku); 2) wywietrzyć, wystygnąć; obmierznąć, uprzykrzyć się (wytchło mi tej miłości; wytchło mi macochy, tytułów); 3) zrobić obmierzłym, obmierzić co.

Wytecz, p. Wytycz.

Wytecznik, p. Wytycznik.

Wyteczny1. Wyteczny, witeczny, zwycięski.

Wyteczny2. Wyteczny, p. Wytyczny.

Wyterminować, 1) W. ucznia, chłopca = [846]wyzwolić na czeladnika; 2) wyrugować, wykwitować (W. kogo z majętności).

Wytępać, p. Wytąpać.

Wytknąć, niedok. wytykać, wytykawać, 1) wyznaczyć, wskazawszy wybrać (W. co dziesiątego żołnierza z kompanji); 2) dziesiątą część czego wybrać, dziesięcinę wybrać (wytykam, decimo; wytykać z drobiu, z bydła); 3) wyrazić, wydać, nacechować (jego twarz wytykała człeka nieszczęśliwego); 4) wytykać = rzucać w oczy, robić widocznym, widoczniejszym (cnoty ojca jeszcze go bardziej wytykały); 5) W. kogo = wydać na sztych, wystawić na szaniec, narazić; 6) W. kogo w czem = zarzucić mu co, zauważyć go w czem, przekonać o co, zdybać na czem (W. kogo w fałszu, w błędzie, w niewierności; nie wytkniony = nieposzlakowany); 7) W. nogę ze stawu = wybić, wywichnąć.

Wytłoczynny, tyczący się wytłoczyn, wytłoczynowy.

Wytłuc się, wybić się z biedą, wygramolić się.

Wytoczyć, niedok. wytaczać, 1) wysunąć, wytknąć, wyścibić (W. język); 2) wysnuć, wydobyć (pająk wnętrzności własne z siebie wytacza); 3) wywrzeć (W. swój impet na nieprzyjaciela); 4) W. wojsko = wyprowadzić gromadnie; 5) wygryźć, wydrążyć (robaki co wytaczają); W. się, 1) wyledz, wyruszyć (W. się z wojskiem na nieprzyjaciela, w pole; wytoczyli się a zabieżeli mu drogę = wysypali się); 2) wytoczyło się co do ludzi = wyszło na jaw, na świat.

Wytowarzyć, 1) wyprawić, wyekspedjować, zaopatrzyć na drogę (chłopca do wsi nazad wytowarzy); 2) wyparować, wyprzeć, [847]wyrugować; W. się, wyprawić się.

Wytrawiać, p. Wytrawić.

Wytrawić, niedok. wytrawiać, wytrawować, 1) wyjeść, wypaść trawę, zboże (W. końmi); 2) W. kogo = zjeść, wyniszczyć, wyssać na mieniu; wytracić, wykorzenić, wygubić (żołnierze wytrawili chłopków; W. lud morem, przez ręce nieprzyjaciół).

Wytrawiony, wytrawny (wino wytrawione; pełen mądrości W. starzec).

Wytrawować, p. WytrawićWytrawić.

Wytrąbić, niedok. wytrąbywać, wytrębować, wytrąbować, 1) wygłosić, ogłosić trąbieniem (W. znak; W. dzień zebrania; W. co w targi po miastach; W. wojnę = wzniecić, wywołać; 2) uderzyć w trąby, zatrąbić; 3) W. psy z lasu = wywabić trąbieniem; 4) WW. kogo skąd = otrębując wygnać, wywołać.

Wytrąbować, p. Wytrąbić.

Wytrąbywać, p. Wytrąbić.

Wytrącić, wytręcić, niedok. wytrącać, wytręcać, 1) trąciwszy wybić (W. komu zęby; klin klinem W.); W. członek ze stawu = wybić, wywichnąć; 2) wyparować, wyprzeć, wytłuc (W. nieprzyjaciół); 3) odtrącić (Pan ich wytrąci od siebie).

Wytreskotać, wyhałasować, wykrzyczeć.

Wytretować, wytratować.

Wytrębować, p. Wytrąbić.

Wytręcać, pp. Wytrącić.

Wytręcić, p. Wytrącić.

Wytręt, wytrącenie, wyrzucenie (przez W. sylaby jednej).

Wytrętwić, wydrętwić.

Wytropny, wykryty, wytropiony (miał tajniki serc wytropne).

Wytrupieszeć, wypróchnieć (dąb wytrupieszały).

Wytrwać, 1) wybyć, wyżyć, przeżyć (bez płodu wytrwała dni swoje); 2) wytrzymać, poczekać (nie wytrwa, [848]aby nie miał napadać; prosił, aby wytrwał trochę król, obiecując się stawić); 3) wytrzymać, znieść, ścierpieć (nie mógł W. szatan, iż człek lepiej się sprawował; nie wytrwam, uderzę cię; W. złe i dobre; wszystkie natarcia swemi siłami wytrwał; chciałem złość W. uprzejmością = przetrzymać, przezwyciężyć; W. kogo, komu; nie W. czemu = uledz czemu).

Wytrwana, wytrwanie, wytrzymałość (na wytrwaną z kim iść = starać się go przetrzymać; pójdą z szlachtą na wytrwaną, żeby swego przewiedli elekta).

Wytrybować, wyczyścić (W. żołądek); W. się, (o winie) wyburzyć się, wyrobić się.

Wytrych, rygiel, zamek, zapora (dostaną się za piekielne wytrychy).

Wytrykus, wytrykusz, witrykusz, zakrystjan.

Wytrykuski, tyczący się wytrykusa, należący doń (skarbona wytrykuska).

Wytrykusz, p. Wytrykus.

Wytryskiwać, p. Wytrysnąć.

Wytrysnąć, niedok. wytryskać, wytryskiwać, 1) wyprysnąć, wystrzelić, wyniknąć, wydobyć się na wierzch (trawa wytrysła z ziemi); 2) wyniknąć, wypłynąć, pójść od czego (z bagateli wiele zła wytrysło); 3) wypuścić, wylać (gdy to powiada, łzy wytryska).

Wytrzasnąć, niedok. wytrzaskać, wytrzaskiwać, 1) wypuścić z trzaskiem (W. ogień z obłoków); 2) wyfukać, wygromić, wygrozić; (W. co na kim; W. co z pamięci, z obyczajów ludzkich); 3) wypaść z trzaskiem (K nieprzyjaciołom wytrzasł wieprz przyszczwany).

Wytrząsać, p. Wytrząść.

Wytrząść, niedok. wytrząsać, 1) W. kogo = wytrząść, wypróżnić mu [849]kaletę; 2) W. kieliszek, butelkę, kufel = wysączyć, wypróżnić, wychylić; 3) W. jaką sprawę = roztrząsnąć, rozważyć, rozsądzić.

Wytrzeć się, niedok. wycierać się, otrzeć się, okrzesać się, obyć się (bywalec, dobrze się między ludźmi wytarł; w zwyczaju wojennym dobrze wytarty = doświadczony).

Wytrzęsikufel, wydmikufel, moczymorda, opój.

Wytrzunąć, wyskoczyć (W. z łoża).

Wytrzymać, niedok. wytrzymywać, wytrzymować komu = dorównać.

Wytrzymana, kto dłużej wytrzyma, zniesie, wytrwa (gdyby przyszło na wytrzymaną, oni dłużej dostaliby w kroku; przez wytrzymaną dokaże, że tak będzie jak on chce).

Wytrzymować, p. Wytrzymać.

Wytwarzać i W. się, p. Wytworzyć.

Wytwor, 1) wytworność; 2) na W. = wytwornie, wybornie, na schwał.

Wytworzona: na wytworzoną z kim idę = przesadzam się z nim w wytworności.

Wytworzyć, wydworzyć, niedok. wytwarzać, wydwarzać, 1) wydać z siebie, wyśpiewać (W. Bogu hymny; wytwarzać śpiewanie rozliczne; sroka ludzkie słowa wytwarza = wymawia); 2) wydać, oddać, odtworzyć, wyrysować, wyobrazić (W. co na obrazie); 3) zrobić wytwornie, wykunsztować, przesadzić; W. się, 1) przesadzić naturę swoją, wyzuć się z przyrodzenia ludzkiego (postawa tych, którzy się sami tak szpecą i wytwarzają, jest obrzydła); 2) wytwarzać się z czem = sadzić się, wysadzać się.

Wytychać, p. Wytchnąć.

Wytycz, wytecz, 1) wytykanie, wytknięcie; 2) albo wytyczna, wytyczne, dziesięcina [850]wytyczna; 3) przebranie, przebrakowanie (W. w przyjaciołach); 4) albo wytyk choroba nożna u koni, psów, bydła.

Wytyczna, p. Wytycz.

Wytyczne, p. Wytycz.

Wytycznik, wytecznik, wytykownik, ten, co wytyka dziesięcinę.

Wytyczny, wyteczny, tyczący się wytykania (dziesięcina wytyczna).

Wytyk, p. Wytycz.

Wytykawać, p. Wytknąć.

Wytykownik, p. Wytycznik.

Wytryskać, p. Wytrysnąć.

Wyuczać, p. Wyuczyć.

Wyuczyć, niedok. wyuczać co = przekonać, przeświadczyć o czem (nieszczęście wyuczyło to, com nie chciał wierzyć).

Wywadzać, wywodzić.

Wywadzić, wyrwać.

Wywaga, 1) wyważenie, wyważanie; 2) to, co wyważono.

Wywalić się, niedok. wywalać się, wydobyć się z ciężkością, wytoczyć się (W. się z jaja; wywalili się z portu).

Wywaliny, złomy wywalone (ciasne drożyska między skałami i wywalinami).

Wywaporować, wypuścić wyziewy, dać wyparować (W. ług od wody).

Wywarować się, ustrzedz się.

Wywartować, wyszperać, wyszukać.

Wywarzyny, wywar.

Wyważać, p. Wyważyć.

Wyważyć, niedok. wyważać, 1) wyrwać, wydobyć, wyzwolić (W. kogo z więzienia, z rąk czyich; W. wydarte sobie miasto; W. kogo z klątwy); 2) rozważywszy wywnioskować.

Wywczasować co = wywczasem wyzbyć się czego (W. snem trudy).

Wywetować, wynagrodzić, odpłacić (W. krzywdę).

Wywęższać, p. Wywęższyć.

Wywęższyć, niedok. wywęższać, zwęzić.

[851]Wywiad, wywiady.

Wywiadać, p. Wywiedzieć.

Wywiadować, p. Wywiedzieć.

Wywiadywać, p. Wywiedzieć.

Wywianować kobietę = wyzuć z wiana (= majątku zapisanego jej przez męża).

Wywiązać, wywięzać, niedok. wywięzywać, 1) wyjąć z zawiązania, z węzła; 2) wyplątać, wywikłać, wyzwolić (W. kogo z sideł, z zawikłania, z więzienia); 3) rozwiązać, wyjaśnić, wyłożyć, wytłómaczyć (W. sen, zagadnienie); 4) W. kogo z majętności = odsądzić od majętności, usunąć prawnie z majętności.

Wywiązić, p. Wywięzić.

Wywiąznąć, p. Wywięznąć.

Wywichlić, wywichłać, niedok. wywichływać, wywikłać.

Wywichłać, p. Wywichlić.

Wywichływać, p. Wywichlić.

Wywić i W. się, p. Wywinąć.

Wywiedzieć, niedok. wywiadać, wywiadować, wywiedować, 1) W. kogo = wypytać, wybadać (choć go wywiadowano, nie powiedział); 2) W. co = wywiedzieć się o czem (ciekawy, radby wiele rzeczy wywiedział).

Wywiercieć, wywiercić; W. się, wywiercić się, wykręcić się, wywinąć się (W. się śmierci; nie wywierci się kaźni).

Wywierszać, p. Wywierszyć.

Wywierszyć, niedok. wywierszać, wyrównać aż do wierzchu, dojść wysokością (wiersze moje nie wywierszą ogromu twej chwały).

Wywiesić się, niedok. wywieszać się (W. się z okna).

Wywieszać się, wychylić się, p. Wywiesić się.

Wywieszczać, p. Wywieszczyć.

Wywieszczyć, niedok. wywieszczać, wyłuszczyć, wypowiedzieć (W. historję do końca).

[852]Wywieść, niedok. wywodzić, wywadzać, 1) W. kogo z rozumu = obrać; odurzyć, obałamucić, omamić go; 2) wydać, zrodzić; stworzyć (Bóg najpierw wywiódł materję nieułożoną; wywiódł wszystko z niczego; niechaj ziemia wywiedzie dusze żywiące; W. płód, plemię; wywiódł wodę z skały); 3) W. pisklęta = wyprowadzić wysiedziawszy je)je; 4) W. świadka = postawić świadka; 5) wykazać dowodami, dowieść (kto winniejszy — rzecz ta nieprędko będzie wywiedziona); W. komisję i t. p. = złożyć, wyznaczyć; W. się, 1) niedok. (o pisklętach) zaczynać wylatywać z gniazda, próbując skrzydeł; 2) wyjść, upłynąć, przejść, minąć (wywiodły się lata; wywiodły się staremu lata); 3) (o kobiecie) pójść do wywodu, oczyścić się po połogu przez odpowiedni obrządek w kościele; 4) usprawiedliwić się, wytłómaczyć się, uniewinnić się; 5) wykazać się, zalecić się czem (niech panują, co się cnotami, rozumem ludziom wywodzą); 6) wywodzić się z czem = rozwodzić się obszernie.

1. Wywierać, p. 1. Wywrzeć.

2. Wywierać, p. 2. Wywrzeć.

Wywietrać, wietrzeć, wywietrzałym się stawać.

Wywietszeć, wywiotszeć, stać się zupełnie wiotchym.

Wywietszyć, wywiotszyć, zrobić zupełnie wiotchym.

Wywiew, wywiewa, wywiewka, kupa nawiana (W. śniegu).

Wywiewa, p. Wywiew.

Wywiewka, p. Wywiew.

Wywięzać i W. się, p. Wywiązać.

Wywięzić, 1) albo wywiązić, wyzwolić, uwolnić, wyratować z więzienia (W. z katuszy); 2) zrobić co robotą wiązaną; W. [853] się, wywięznąć, wywiąznąć, wyzwolić się, wydobyć się z tego, w czem kto uwiązł.

Wywięzywać i W. się, p. Wywiązać.

Wywijanka, wykręt, wybieg.

Wywinąć, wywić, niedok. wywijać. 1) rozwinąć, rozpuścić (W. chorągwie); 2) W. członek ze stawu = wybić, wywichnąć; W. się, wyjść na jaw, wysnuć się, wydobyć, pokazać się po rozwinięciu (po nici kłębek się wywija; namaść tym olejkiem ciało — ogon się wywinie; kołtun się wywinął = wywiązał).

Wywiniać, p. Wywinić.

Wywinić, niedok. wywiniać, uwolnić z winy, uniewinnić, usprawiedliwić.

Wywiortki, trociny wywiercone.

Wywiotszeć, p. Wywietszeć.

Wywiotszyć, p. Wywietszyć.

Wywlec, niedok. wywlekać, wywłóczyć, wywłaczać, wyzuć z odzienia, zewlec, rozebrać, obnażyć.

Wywlekać, p. Wywlec.

Wywłaczać, p. Wywlec.

Wywłączać, wyłączać.

Wywłok, wywleczenie; to, co wywleczono.

Wywnątrzać i W. się, p. Wywnętrzyć.

Wywnętrzać, p. Wywnętrzyć.

Wywnętrzyć, wywnątrzyć, niedok. wywnętrzać, wywnątrzać, 1) wypróżnić, wyczerpać (W. kaletę); 2) wyzyskać, wyeksploatować, wyczerpać (W. kogo); 3) W. kubek i t. p. = wypróżnić, wychylić, spełnić; W. się, wysilić się, wyczerpać się, wysadzić się, wyekspensować się.

Wywod, 1) wywodzenie, wywiedzenie (W. z ciemności; księgi Wywodu, Exodus; W. Litwinów od Palemona); 2) dowód wykazujący, argument, tłómaczenie, uzasadnienie (prawdzie długich wywodów nie [854]trzeba; sędzia sądzi według wywodów obu stron).

Wywodny, 1) tyczący się wywodu, dowodny; 2) rozwodzący się, obszerny (pismo wywodne).

Wywojować przeciwko komu = wystąpić z wojną, wystąpić do boju.

Wywolić, wyzwolić, uwolnić.

Wywołać, niedok. wywoływać, wywoławać, 1) wykrzyknąć, odezwać się, zawołać (wywołał na służebnego, aby króla zarznął); 2) W. na kogo jego niecnoty, złości = rozgłosić, wyjawaćwyjawiać; 3) W. kogo na rękę = wyzwać na pojedynek; 4) W. do wyższego sądu = odwołać się, zaapelować; 5) odwołać, odroczyć (W. sądy, roki, trybunał, jarmark); 6) W. pieniądze = ogłosić za nieważne, wycofać z obiegu.

Wywołany, zawołany, głośny, sławny (sprawił wywołane gody).

Wywoławacz, wywoływacz.

Wywoławać, p. Wywołać.

Wywoływać, p. Wywołać.

Wywóz, rów, fosa.

Wywracacz, p. Wywroćca.

Wywrać, p. 1. Wywrzeć.

Wywroćca, wywracacz, wywróciciel, wywrotnik, ten, co wywraca albo co wywrócił.

Wywrot, 1) wywrócenie, wywracanie; 2) wykręt, wybieg.

Wywrotek, blwociny, rzygowiny (pies wraca się do wywrotku swego).

Wywrotnik, p. Wywroćca.

Wywrotny, 1) wykrętny, przewrotny, chytry; 2) przekręcony, zepsuty (słowo łacińskie wywrotne).

Wywróciciel, p. Wywroćca.

Wywrócić: Wywrócili rozum swój = stracili rozum.

1. Wywrzeć, wywrać, niedok. wywierać, 1) wygotować się, wykipieć, wyjść z szumowiną gotując się, przez warzenie wyparować (trzymaj na ogniu dopóty, [855]dopóki sok nie wywre; juchę warzyć, aż wodnatość wywrze); 2) W. w wierze i t. p. = ostygnąć, zobojętnieć; 3) wypuścić przez wrzenie (piecyk ogień wywiera; armaty wywierają = zieją ogniem).

2. Wywrzeć, 1) wypuścić z zawarcia; rozpuścić, rozpędzić (W. psy ze smyczy = wysworować; niedźwiedzie, konie nań wywarł; W. potęgę piekła na biednego człeka; wojsko zbiera i lud wywiera = wyprowadza gromadnie, wywala; wywarł kły na ogary; W. potwarz na kogo); 2) wybluzgotać, bluznąć (usta szalonych wywierają głupstwa); 3) niedok. wywodzić, wyśpiewywać (słowik mutety wywiera); 4) wywierać nad kim prawa = rozpościerać, rozciągać, rościć; 5) W. kogo = wykluczyć, wyłączyć, nie przypuścić; W. się, 1) wywalić się, wytoczyć się, wyledz (z północy wywrze się wszystko złe; woda się ze stawu wywarła i runęła); 2) wywierać się na co = rozwodzić się nad czem.

Wywyższanie chemiczne ciał = sublimacja.

Wyzbawić, zbawić, wyzwolić, uwolnić.

Wyzbroić, rozbroić.

Wyzdradzać, p. Wyzdradzić.

Wyzdradzić, niedok. wyzdradzać, wyłudzić co zdradzieckim sposobem.

Wyzew, wyzwanie, wyzywanie.

Wyziać, p. Wyziewnąć.

Wyziajać, p. Wyziewnąć.

Wyzienąć, p. Wyziewnąć.

Wyziewać, p. Wyziewnąć.

Wyziewnąć, wyzienąć, wyzinąć, wyziajać, wyziać, niedok. wyziewać, 1) wyziewać sen = spać twardo, chrapać; 2) wymówić, wytknąć, wyrzucić, zarzucić (W. komu niewdzięczność); 3) wygadać, wypaplać (W. tajemnicę).

Wyzimować, 1) wybyć [856]przez zimę, przezimować do końca; 2) wytrzymać przez zimę (W. bydło zabraną z sobą paszą).

Wyzina, wyżyna.

Wyzinąć, p. Wyziewnąć.

Wyznaczać, p. Wyznaczyć.

Wyznaczyć, wyznakować, niedok. wyznaczać, wyznaczywać, 1) wydzielić znakiem, wytknąć (W. sobie konie do kupienia; przypadek wyznaczył tam ludzi statecznych = dał poznać); 2) albo wyznamionować, wyrazić, wyobrazić (Pismo św. przez te słowa wyznacza...; chleb św. ciało Chrystusowe wyznacza = oznacza).

Wyznaczywać, p. Wyznaczyć.

Wyznać, niedok. wyznawać, 1) szczerze podać, zadeklarować (podług wyznania dochodów na okrąg wypadło 600 złotych podatku); 2) uznać (W. kogo za pana); 3) W. kogo, komu, W. się komu = uznać ze czcią, przyznać się doń z uwielbieniem (Boże, wyznawać Cię będę całem sercem; wyznawajcie Panu, że dobry jest); W. się, 1) przyznać się, wyznać swą winę; 2) zapisać się, podać się do listy (W. się czasu spisu ludności); 3) dać się poznać (lwie szczenię wyznawa się pazurem).

Wyznakować, p. Wyznaczyć.

Wyznamionować, p. Wyznaczyć.

Wyznanie, 1) W. zakonne = reguła zakonna (W. św. Franciszka); 2) list wyznania = skrypt uznający dług, weksel, rewers)rewers.

Wyznawacz, wyznawca.

Wyznawać, p. Wyznać.

Wyzobać, wyżobać, wyzobić, wyżobić, wydzióbić, wydziubić, wyjeść dziobem, wydziobać.

Wyzobić, p. Wyzobać.

Wyzolić, wygotować w zole, w ługu.

Wyzonować, wygrzać na słońcu.

[857]Wyzuć, niedok. wyzuwać, złożyć, wyzbyć się, porzucić (W. wstyd, posłuszeństwo); W. się, 1) wyzwolić się, otrząsnąć się, uwolnić się (W. się z kurateli); 2) W. się sam siebie = wyrzec się namiętności, krewkości, zaprzeć się siebie.

Wyzuwać i W. się, p. Wyzuć.

Wyzwa, wyzwanie na pojedynek.

Wyzwać, niedok. wyzywać kogo skąd = wywołać, wyrugować, wypędzić.

Wyzwalać, p. Wyzwolić,

Wyzwalny, 1) tyczący się wyzwania; 2) mogący być wyzwanym.

Wyzwolca, wyzwoliciel, wyzwalacz.

Wyzwoleniec, mistrz nauk wyzwolonych, licencjat.

Wyzwolenka, niewolnica obdarzona wolnością.

Wyzwoleńczyk, syn wyzwoleńca.

Wyzwolić, niedok. wyzwalać, 1) u flisaków: W. linkę = odłożyć gdy się gdzie zaczepi; 2) wyrobić sobie pozwolenie, wymówić, zastrzec sobie co (Wierzynek wyzwolił to sobie, aby według swej woli gości u siebie usadzał); 3) albo zwolić, wybrać kogo.

Wyzywać, p. Wyzwać.

Wyzżedz, wyżegnąć, wyżgnąć, wyżognąć, wyżżonąćwyzżonąć, niedok. wyżogać, wyżedz, wypalić.

Wyzżonąć, p. WyżżedzWyzżedz.

Wyźrzeć, 1) wyjrzeć; 2) stać się dojrzałym, dojrzeć.

Wyźrzewać, p. Wyjrzeć.

Wyż p. Wysocza.

Wyża, p. Wysocza.

Wyżąć, wyżynąć, wyżmiąć, wyżdżmiąć, wyżdżąć, niedok. wyżymać, wyżdżymać, 1) W. kogo = wyzyskać, wyeksploatować; wycieńczyć, wyczerpać (dzieci prawe nieprawe wyżymają; podatkami uciążliwemi nas wyżymasz); 2) W. kogo skąd = wyprzeć, wypędzić (wyżął go z [858]arcybiskupstwa); 3) wyłuszczyć, wyjawić, wykazać, wydobyć (W. zakryte rzeczy); 4) wycisnąć, gwałtem wydobyć, wyprowadzić, wykręcić (W. z słów apostolskich rozumienie błędliwe).

Wyżądlić, pozbawić żądła; wycieńczyć, wyzuć z mocy, zrobić bezbronnym.

Wyżdżąć, p. Wyżąć.

Wyżdżmiąć, p. Wyżąć.

Wyżdżymać, p. Wyżąć.

Wyżegnąć, p. Wyzżedz.

Wyżenny, którego można wygnać.

Wyżgać, wypędzić.

Wyżgły, wypalony.

Wyżgnąć, p. Wyzżedz.

Wyżka, p. Wyżyna.

Wyżlin, wyżlina, 1) pysk bydlęcy z mięsa obrany; 2) ozdoba na rękojeści szabli przedstawiająca wyrzeźbioną głowę psa.

Wyżlina, p. Wyżlin.

Wyżłobować, wyżłabiać.

Wyżmiąć, p. Wyżąć.

Wyżni, wysoki.

Wyżobać, p. Wyzobać.

Wyżobić, p. Wyzobać.

Wyżogać, p. Wyzżedz.

Wyżognąć, p. Wyzżedz.

Wyższa, p. Wysocza.

Wyższej, wyszszej, wyśszej, wyszej, 1) wyżej; 2) więcej niż... (W. trzechset; miłuje syna W. mnie).

Wyższka, p. Wyżyna.

Wyższyć, robić wyższym, wywyższać (język swój W.).

Wyżuchlać, p. Wyżuchlić.

Wyżuchlić, niedok. wyżuchlać, żując wygryźć, wygnieść.

Wyżyć, niedok. wyżywać, 1) przeżyć, przepędzić, spędzić (W. pewien czas, wiek swój, święta u kogo); 2) W. co = użyć, zażyć czego, odbyć co (W. dobre dni; W. wesele, gody).

Wyżymać, p. Wyżąć.

Wyżymki, wytłoczki.

Wyżyna, wyżka, wyższka, wyszka, pagórek ofiarny u bałwochwalców.

Wyżynąć, p. Wyżąć.

Wyżynki, dożynki, okrężne.

Wyżywać, p. Wyżyć.

[859]Wzad, nazad, napowrót, wstecz (zjadł i W. oddał).

Wzajem daję, biorę = z warunkiem oddania inszem takiem.

Wzajemne karanie = kara odwetu.

Wzamian: Na W. = naodwrót, przeciwnie (jedni ganią, drudzy na W. chwalą).

Wzarań, zrana.

Wzaspół, wespół, wspólnie, razem.

Wzbaczać, p. Wzbaczyć.

Wzbaczyć, niedok. wzbaczać, poddać uwadze, przypomnieć (W. dzieje dawniejsze).

Wzbać się, wzbojeć się, zostać zdjętym obawą, zlęknąć się.

Wzbełknąć się, (o dymie) wzbić się, wznieść się.

Wzbestwić, rozbestwić, wzbiesić.

Wzbić, niedok. wzbijać, 1) stłoczyć w kupę, ściągnąć w gromadę, zgromadzić licznie a śpieszno (W. lud, miasta, poddane przeciw nieprzyjacielowi); 2) W. lud = zbuntować; W. się, 1) zgromadzić się, stłoczyć się (szlachta i chłopi wzbili się do niego); 2) wzmódz się, wzbogacić się.

Wzbiedz, puścić w górę, pójść w górę; wzbić się, wzejść (ziarno wzbiegło ku górze); W. się, o (koniach)(o koniach) rozbiegać się, ponieść.

Wzbierać, p. Wezbrać.

Wzbijać i W. się, p. Wzbić.

Wzbiór, wzbieranie, wezbranie (W. Nilu; W. morza).

Wzbogacieć, wzbogatnieć, wzbogacić się.

Wzbogatnieć, p. Wzbogacieć.

Wzbojeć się, p. Wzbać się.

Wzboleć, zostać zdjętym bólem, doznać bólu (na to zdarzenie wzbolała).

Wzbrać, p. Wezbrać.

Wzbronny wzbraniający; wzbraniający się.

Wzbrzeże wybrzeże.

Wzbudować, niedok. wzbudowywać, budując [860]wznieść, dźwignąć, zbudować.

Wzbudziciel, ten, co wzbudził a. wzbudza (W. rozruchów, kacerstwa).

Wzbudzić, niedok. wzbudzać, 1) powołać do życia, spłodzić (W. potomka; wzbudź nasienie bratu twemu; wiersz mój Twoja, Panie, dzielność wzbudziła = była do niego pobudką); 2) wołanie W. = podnieść krzyk; 3) wzburzyć, podburzyć, rozjątrzyć (W. poddane na księcia; W. gniew); 4) wystawić, wznieść, wybudować (W. mury, kościół, grobowiec).

Wzbudzać, p. Wzbudzić.

Wzburzyciel, ten, co wzburzył albo wzburza, pobudka do czego, sprawca czego (W. wojny).

Wzbyt, nazbyt, nader (W. mi dziwno).

Wzczynić, włożyć (W. miecz do pochwy).

Wzdać, niedok. wzdawać, 1) W. co komu = oddać urzędownie, prawnie (przedał imienie, ale go jeszcze nie wzdał); 2) W. komu ofiarę, chwałę, cześć, dzięki = oddać, złożyć; 3) W. kogo = a) pokonać sądownie; b) osądzić zaocznie; 4) spłoszyć, wyrugować, spędzić (nocne chwile wzdawa jutrzenka); 5) albo W. się na kogo = zdać się, spuścić się.

Wzdalić, oddalić.

Wzdawne, opłata sądowa płacona przez nowonabywcę przy wchodzeniu w posiadanie.

Wzdawać i W. się, p. Wzdać.

Wzdąć się, niedok. wzdymać się, 1) wybuchnąć (pożar się wzdyma); 2) napuszyć się, nadąć się (pychą się wzdymał).

Wzdejmować i W. się, p. Wzdjąć.

Wzdjąć, niedok. wzdejmować, wzejmować, 1) podnieść, unieść (W. kamień grobowy); 2) prze, jąćprzejąć, zdjąć, przeniknąćprzeszyćprzeniknąć, przeszyć (żal, głód, [861]boleść, ciekawość go wzdejmuje); W. się za kim = upomnieć się, ująć się.

Wzdłuż, 1) idzie co W. = idzie w odwłokę; 2) idzie kto w W. = rozwodzi się, szerzy się (abym W. nie szedł = krótko mówiąc, jednem słowem).

Wzdłużać, p. Wzdłużyć.

Wzdłużą, nawzdłuż, na długość.

Wzdłużni, wzdłużny, podłużny, wzdłuż idący.

Wzdłużny, p. Wzdłużni.

Wzdłużyć, niedok. wzdłużać, przedłużyć, podłużyć.

Wzdobyć, niedok. wzdobywać, zdobyć sobie (co wzdobędziecie na Rusi, trzymajcie za udział; ojczyźnie sławy wzdobył); W. się na kogo, na co = zdobyć się, wysilić się; dojść do czego z wysiłkiem (wzdobył się na swe siły; nie odrazu można się na taki dostatek W.).

Wzdobywać i W. się, p. Wzdobyć.

Wzdrapać, wzdrapnąć, niedok. wzdrapywać, udrapawszy wzerwać, zadrapać (W. ciało; opętanego wzdarło djabelstwo i wzdrapało); W. się, wdrapać się do góry.

Wzdrapnąć i W. się, p. Wzdrapać.

Wzdrapywać i W. się, p. Wzdrapać.

Wzdraz, p. Wzraz.

Wzdraźnić, p. Wzdrażnić.

Wzdrażać, p. Wzdrożyć. W. się, drożyć się, wymagać większej ceny (lichwiarz się wzdraża).

Wzdrażnić, wzdraźnić, rozdrażnić, wzburzyć.

Wzdręda, wstręt, wzdryganie się.

Wzdrędny, wstrętny, oburzający.

Wzdręgać się, wzdragać się.

Wzdrobić, rozdrobić, pokruszyć.

Wzdrost, wzrost.

Wzdrok, p. WezdrokWezrok.

Wzdrożyć, niedok. wzdrażać, podrożyć, podnieść w cenie [862](przekupnie zboże wzdrażają).

Wzdrój, zdrój.

Wzdryg, p. Wezdrga.

Wzdrzemać i W. się, wzdrzymać się, zdrzemać się.

Wzdrzymać się, p. Wzdrzemać się.

Wzdwoić, podwoić.

Wzdy, p. Wżdy.

Wzdybać, zdybać, przydybać.

Wzdychalnia, wzdychalnica, miejsce westchnień.

Wzdychalnica, p. Wzdychalnia.

Wzdyć, przecież.

Wzdymać się, p. Wzdąć się.

Wzdyszek, wzdychacz, płaczek.

Wzdziać, niedok. wzdziewać, nadziać, wdziać, wetknąć na co, włożyć na wierzch czego (W. kogo na kopją; W. komu łańcuch na szyję, na ręce).

Wzdzierać, p. WezdrzećWezdrzeć.

Wzdzierżeć, wstrzymać, powściągnąć; W. się, wstrzymać się, powściągnąć się.

Wzdziewać, p. Wzdziać.

Wzdziewalny, który można wdziać.

Wzdźwigać, p. Wzdźwignąć.

Wzdźwignąć, niedok. wzdźwigać, dźwignąwszy wznieść, wydźwignąć do góry.

Wzejmować, p. Wzdjąć.

Wzemknąć, niedok. wzmykać, pomknąć, posunąć w górę; W. się, pomknąć się w górę.

Wzerznąć, niedok. wzrzynać, poderznąć ku górze, podciąć.

Wzgadać się, rozgadać się o czem, wszcząć rozmowę.

Wzgadzać, p. Wzgodzić.

Wzgardca, wzgardźca, wzgardzacz, wzgardziciel, ten, co wzgardza, gardzący.

Wzgardnie, wzgardzenie, wzgardzono, wzgardliwie, pogardliwie.

Wzgardny, 1) wzgardliwy, gardzący, pogardliwy; 2) wzgardzony, traktowany pogardliwie.

Wzgardzacz, p. Wzgardca.

[863]Wzgardzenie, p. Wzgardnie.

Wzgardzeńszy, więcej wzgardzony niż inny.

Wzgardziciel, p. Wzgardca.

Wzgardzicielka, ta co wzgardza, gardząca (W. świata znikomego).

Wzgardzono, p. Wzgardnie.

Wzgardźca, pp. Wzgardca.

Wzgarszać, p. Wzgorszyć.

Wzgarzać, brzydzić się, wzdrygać się.

Wzgląd, względa, 1) spojrzenie, wzglądnięcie; 2) stosunek, proporcja, odpowiedność jednego względem drugiego (W. między występkiem i karą); 3) względem = w porównaniu (mało jest względem jako tego wiele było); 4) względem = przez wzgląd, dla, z przyczyny, z powodu (pomógł względem miłosierdzia; względem fortuny został bisurmanembisurmanem); 5) względy = oględziny, wywiady, prześpiegi (posłać kogo na względy).

Wzglądnąć, względnąć, niedok. wzglądać, względać, 1) spojrzeć w górę, wznieść oczy (W. do Boga); 2) spojrzeć, obejrzeć się, popatrzeć (zdumiały, względa po stronach; względają po sobie); 3) W. z góry = wejrzeć, spojrzeć (Bóg na nas z nieba wzgląda); 4) niedok. zapatrywać się (z pogardą wzglądają na ów związek = zapatrują się; na Polskę łaskawie wzglądają = mają wzgląd na nią; wzglądnij na pokorę naszą); 5) W. na co = dać baczenie, zwrócić oko na co; 6) W. w co = wejrzeć w co, wejść w co; 7) wzglądać = mieć co na względzie, baczyć na co, oglądać się na co, obawiać się czego (panowie, wzglądając, aby bezkrólewie jakim złym przypadkiem Polski nie utrapiło, Władysławowi koronę ofiarują).

Względa, p. Wzgląd.

Względać, p. Wzglądnąć.

Względność tonów = [864]stosowność, zgodność, harmonja.

Wzgłąbsz, w głąb, w głębię, wewnątrz, w środek (udałem się W. kraju; dociekać rzeczy W. = do gruntu).

Wzgniewać się, wybuchnąć gniewem, rozgniewać się.

Wzgodzić, niedok. wzgadzać, zgodziwszy wkupić (wzgodziłem go u tratjera w stół)stół).

Wzgorszyć, niedok. wzgarszać, zgorszyć, zepsuć moralnie.

Wzgórę, 1) ku górze, w goręgórę, wysoko (podnieść oczy W.; krewni W. idący = krewni wstępni); 2) w górze, na górze, wysoko (Bóg na niebie W.; rzeczy, które są na niebie W. i na ziemi nizko).

Wzgórny, górny, wysoki, na górze leżący (gmach W.; serafinowie wzgórni).

Wzgromadzić, zgromadzić w kupę.

Wzgrzać, niedok. wzgrzewać, rozgrzać, zapalić; W. się, rozgrzać się, zapałać (W. się chucią).

Wzgrzebać, p. Wzgrześć.

Wzgrzebnąć, p. Wzgrześć.

Wzgrześć, wzgrzebać, wzgrzebnąć, grzebiąc wzruszyć.

Wzgrzewać i W. się, p. Wzgrzać.

Wziąć, niedok. brać, 1) przyjąć (wziął żywot, gdy mu go cesarz dawał; proszącego w łaskę wziął = przypuścił go do łaski); 2) W. czas, pracę, nakład = zabrać, pochłonąć (wzięłoby to dużo czasu, pieniędzy, gdybym...; wzięło czas wyliczanie); 3) zabrać, zawiązać, zawrzeć (W. z kim przyjaźń, przymierze); 4) przejąć, zasięgnąć, przyjąć, zaczerpnąć (wzięli ich język i pismo; z Pisma św. swoją wiarę brali; od matki wzięła swe cnoty = odziedziczyła; z ich pism dowody brał); 5) otrzymać, odzyskać, uzyskać (W. wolność, zdrowie, wzrok, siły, zwycięstwo; od papieża [865]moc swą bierze; nauki moc brały = wzmagały się; zwyciężając wciąż, brali siłę = nabierali sił, wzmagali się na siłach); 6) przywłaszczyć (brali sobie wybieranie papieża; już to sobie wzięli, aby biskupów mianowali); 7) brać rowy, przekopy = kopać, bić, prowadzić; 8) do Czech posyłają, biorąc jeden rok za drugi, około 55000 wołów = rok w rok, przecięciowo co rok)rok; 9) brać co = nabierać czego (brać gust do czego, podejrzenie, nadzieję; brać serce do czego, odwagę; brać złe serce do kogo = zacząć go nienawidzieć; serce brać = nabierać odwagi, ośmielać się); 10) W. dokąd = zwrócić, skierować, poprowadzić (gościniec bierze w prawą = idzie, zwraca się, prowadzi; niektórzy na to zezwolili, niektórzy do braci wzięli = zostawili zdaniu braci); W. do kogo = zaapelować; 11) przybrać (W. minę, postać smutną, wesołą); 12) koń bierze ciało, bierze na się ciało = nabiera; tyje; 13) brać ciało = kształtować się cieleśnie (wszyscy ze krwi matek ciała biorą; wziął ciało z żywota swej matki); 14) W. na się = ściągnąć na się (W. na się przekleństwo); 15) brać albo brać w się = mieścić, prcyjmowaćprzyjmować (wór ten dużo bierze; Dunaj bierze (albo: bierze w się) 60 rzek; jakoby nasz język łacińskich nauk nie mógł w się WW. = nie wystarczył im swoim zasobem); 16) brać co w się = przyjmować, wciągać; nabierać czego (wełna nie każdą farbę bierze; dziecię bierze w się z pokarmem sposób życia mamki; wino u dna bierze w się smak lagrowy); 17) W. co do głowy, w rozum = wziąć pod rozwagę, na rozum; [866] W. sobie co w pamięć = zapamiętać sobie co; 18) dostać, otrzymać, ponieść, odnieść co (W. kije, razy, chłostę, policzek, klęskę, cios, postrzał, szkodę, upadek, koniec, omyłkę); W. się 1) W. się na co = oddać się, poświęcić się czemu, zabrać się do czego (W. się na kapłaństwo; wziął się na tę imprezę); 2) natężyć się (konie, wziąwszy się, jęły z wozem uciekać); 3) W. się o kogo, o co, za kogo, za co = ująć się, upomnieć się za kim, za czem (W. się o krzywdę czyją, o psa, o żonę); 4) W. się skąd = wynieść się, iść precz; W. się dokąd = udać się, podążyć (wojska brały się ku Troi; do miłosierdzia Twego się bierzemy = uciekamy sięsię); 6) zaapelować (do biskupów się brali, a ich wyrok był ważny); 7) brać się = wybierać się, wyprawiać się, ruszać (brał się z wojskiem, chcąc dochodzić swego prawa mocą; dokąd się bierzesz w taką niepogodę?); 8) brać się na co = mieć się, zabierać się, zbierać się, zanosić się na co (jako widzę, nie bierze się wam na to; zima brała się już na wiosnę = kłoniła się ku wiośnie; ninacz się dobrego nie bierze); 10) brać się = zapowiadać się (jeśli ociec kostera, takiż syn się bierze); 11) brać się = wypływać, wynikać (z listu tego, to się bierze, że ich przywołał = widać).

Wziątek, 1) wzięcie, zabór (najmniejszego wziątku z katedry biskup nie dopuścił); 2) łapówka; 3) dochód, przychód (regestra wziątku i wydatku).

Wzić, wstąpić, podstąpić.

Wzięcie, zdanie przyjęte, mniemanie, opinja, zdanie (powszechne W. ludzi jest, że złoto wzbogaca).

[867]Wziętość, użycie, sposób w którym się co zwykle bierze (W. słowa).

Wzigrać się, niedok. wzigrawać się, rozigrać się.

Wzigrawać się, p. Wzigrać się.

Wzjachać, p. Wzjechać.

Wzjać, p. Wzjechać.

Wzjawiać i W. się, p. Wzjawić

Wzjawić, niedok. wzjawiać, wyjawić, objawić, zwiastować (chęć szczerą k niemu wzjawili); W. się, wyjawić się, wyłonić się, objawić się (obyczaje królewskie w nim się wzjawiły).

Wzjazd, wjazd ku górze.

Wzjątrzać, p. Wzjątrzyć.

Wzjątrzyć, niedok. wzjątrzać, jątrzeniem wzburzyć, rozjątrzyć.

Wzjechać, wzjachać, wjać, wjechać na górę, pod górę, wznieść się jechaniem.

Wzlać, niedok. wzlewać, wylać ku górze (wzlewa rzeka, morze = wylewa).

Wzledz, p. Wzlegnąć.

Wzlegnąć, wzledz, padłszy wesprzeć się (występuje, wzległszy na miłego swego).

Wzlepszyć, niedok. wzlepszać, 1) podnieść, polepszyć, dźwignąć do lepszego stanu, ulepszyć (W. majątek = przeprowadzić w nim meljorację); 2) W. kogo = zbudować moralnie, poprawić.

Wzlewać, p. Wzlać.

Wzławiać, p. Wzłowić.

Wzłowić, niedok. wzławiać, łowiąc wzruszyć w legowisku, spłoszyć (W. zwierza).

Wzłożyć, położyć na wierzch czego.

Wzmartwewstać, zmartwychwstać.

Wzmącić, mącąc wzruszyć.

Wzmiatać, p. Wzmiotać.

Wzmiąsz, p. Wzmięsz.

Wzmiąszeć, zgrubieć, roztyć się.

Wzmiąż, p. Wzmięsz.

Wzmieniać, p. Wzmienić.

Wzmienić, niedok. wzmieniać, wzmiankować.

Wzmienka, wzminka, [868]zminka, zmienka, wzmianka.

Wzmierzić, obmierzić, zohydzić.

Wzmierznąć, obmierznąć.

Wzmieszać, mieszaniem wzruszyć.

Wzmięsz, wzmiąsz, wzmiąż, na grubość (słupy miały W. półtorej stopy).

Wzminka, p. Wzmienka.

Wzmiotać, wzmiatać, podrzucić do góry.

Wzmnożyć, wzmódz w liczbę, rozmnożyć.

Wzmogły, który się wzmógł (W. z choroby).

Wzmódz, niedok. wzmagać, 1) być w stanie, zdołać, przemódz (ile W. mogę, powiem); 2) W. co = dokazać czego, być w możności zrobić co, wskórać (wzmógł to swoją powagą); 3) albo W. się, powrócić do mocy, do sił, do zdrowia, przyjść do siebie, poprawić się (wzmagający się = rekonwalescent); W. się, 1) wysilić się, postarać się usilnie, wytężyć starania, zebrać się z siłami (będę się wzmagać, żeby ojca przebłagać = usiłować); 2) niedok. pasować się, borykać się z losem, klepać biedę (jedna gałąź pięknie rośnie, drugie ledwie się wzmagają).

Wzmykać i W. się, p. Wzemknąć.

Wznaczać, p. Wznaczyć.

Wznaczyć, niedok. wznaczać, zaznaczyć (W. na linjale długość promienia).

Wznamionać, wspomnieć, wzmiankować.

Wznaszać i W. się, p. Wznieść.

Wznęcać się, znęcać się, pastwić się.

Wznęcić się, rozochocić się wskutek ponęty (aby się nie wznęcił uciskać ubogich).

Wznieść, niedok. wznosić, wznaszać wojnę, walkę, bunt = wszcząć, rozpocząć; W. się, wszcząć się, wyniknąć (wznosi się niezmierny zabój).

[869]Wznijść, wzniść, wzejść.

Wznikać, p. Wzniknąć.

Wzniknąć, niedok. wznikać, 1) wyniknąć ku górze, wydobyć się, powstać, wzejść, wystąpić (wznikły zioła z ziarna; wznikły błędy religijne; wznikł trąd na czoło jego; jutrzenka wznikła); 2) wyniknąć, wszcząć się, powstać, wybuchnąć (wznikła wojna przeciw niemu).

Wzniż, poniżej (buja W. i wyżej słońca).

Wzniżać, p. Wzniżyć.

Wzniżyć, niedok. wzniżać, zniżyć, spuścić niżej (wzniżająca się spadzistość).

Wznosić i W. się, p. Wznieść.

Wzor, p. 2. Wzór.

Wzorać, niedok. wzorywać, oraniem wzruszyć.

Wzorek: mogą się tylko w drobniejszy W. przyrównać do nich = na mniejszą stopę, na mniejszy manier, na mniejszą skalę.

Wzorny, pstry, wzorzysty.

Wzorywać, p. Wzorać.

Wzowę, wzowiesz i t. d = wezwę, wezwiesz i t. d.

Wzowiż, wezwijże.

1. Wzór, 1) W. wybierać z kogo = wybierać z kogo wzorki, krytykować go; 2) oryginał (kopja przypomni o wzorze).

2. Wzór, wzor, wzoranie, grunt wzorany.

Wzraszczać, p. Wzrościć.

Wzraz, wzdraz, 1) odbicie (W. promienia od zwierciadła); 2) obraz, wyobrażenie, kształt, figura (miał W. ciała człowieczego przed oczyma; 3) na W. = na podobieństwo, na wzór, nakształt, na sposób (wyrycie na W. pieczęci; sieć na W. namiotu).

Wzrazić, niedok. wzrażać, odbić, odtrącić (zasłona z liści wzraża słońce = nie dopuszcza wewnątrz).

Wzręcz, p. Wrącz.

Wzrodzić się, odrodzić się (wzrodzi się, co już ustało; ustanie, co dziś jest).

[870]Wzrok: Na W. = na wzór, na podobieństwo, nakształt (skrzydła na W. skrzydeł u kani).

Wzrościć, niedok. wzraszczać, zrobić żeby wzrosło, wyhodować.

Wzrozumieć, zrozumieć, wyrozumieć (racz W. wołanie moje).

Wzruszać i W. się, p. Wzruszyć.

Wzruszawać i W. się, p. Wzruszyć.

Wzruszenie, 1) ruchawka, bunt, burza, powstanie; 2) natchnienie (w owym wieszczku boskie W. było).

Wzrusztować się, wdrapać się po rusztowaniu.

Wzruszyciel, naruszyciel, ten, co wzruszył albo wzrusza, wichrzyciel, burzyciel (W. prawa, pokoju).

Wzruszyć, niedok. wzruszaćwzruszać, wzruszywać, wzruszawać, 1) W. zwierza, zająca = wyruszyć z legowiska; W. ptaka = spłoszyć; 2) głos W. = dobyć głosu; 3) W. żołądek = wzburzyć, ruszyć górą, wywołać wymioty; 4) wzburzyć, podburzyć, zbuntować (W. lud); W. się, 1) poruszyć się, zachwiać się, obruszyć się (wzruszył się gmach w posadach); 2) zerwać się, powstać (wzruszyły się gwałtowne dżdże od południa); 3) obruszyć się, oburzyć się (wzruszył się w nim duch, gdy widział, co się dzieje).

Wzruszywać i W. się, p. WzruszyćWzruszyć.

Wzrycie, grunt wzryty, wskopany (burak siać na nowem wzryciu).

Wzryć, niedok. wzrywać, wzruszyć ryciem, wskopać.

Wzrywać, p. Wzryć.

Wzrzezać, werznąć.

Wzrzęda, zrzędność.

Wzrzędny, zbytnio troskliwy, zrzędny.

Wzrzędzać się, zabierać się na nowe dziwactwa, dokazywać, burmistrzować, rozpościerać się (nowym kształtem [871]nieszczęście się wzrzędza).

Wzrzucać, p. Wzrzucić.

Wzrzucić, niedok. wzrzucać, podrzucić do góry.

Wzrzynać, p. Wzerznąć.

Wzsłupić, zawiesić na słupie.

Wzupać (o kolorze, farbie) wsiąkając bardzo, nie pokrywać w jakiem miejscu.

Wzwalić się, rozwalić się (lis, wzwaliwszy się, gębę otworzył).

Wzwarzać, p. Wzwarzyć.

Wzwarzyć, niedok. wzwarzać, 1) warzeniem wpędzić w górę, wzburzyć (smołę z sadłem, mieszając w garncu, wzwarz, aże się wspieni ku kipieniu; W. morze; wino mocne wilgotności ciała zagrzewając, wzwarza i wzburza); 2) zwarzyć, uwarzyć, ugotować.

Wzwiać, niedok. wzwiewać, 1) wianiem wzdąć, poderwać (wiatr wzwiewa piasek, ubranie); 2) zawiać, zadąć.

Wzwiadki, p. WziadyWzwiady.

Wzwiady, wzwiadki, wywiady, zwiady, prześpiegi (jechać, iść na W.).

Wzwiastować, zwiastować.

Wzwiatr: jechać, iść na W. = pod wiatr, przeciw wiatrowi.

Wzwiedzić, zwiedzić (wzwiedzili wszystek świat).

Wzwiedzieć, 1) powziąć wiadomość, dowiedzieć się, poznać (straw ich w gniewie, a wzwiedzę, że Bóg panuje; że Pan przemógł szatana, anieli wzwiedzieli); 2) Ani wzwiesz = ani się spostrzeżesz, ani się obejrzysz (ani wzwiesz sam, skąd ci to przypadnie, jak ci się poszczęści; ani wzwiesz, z której cię strony chluśnie; ani wzwie ptaszek, kiedy w sidło wpadnie).

Wzwierać, p. Wezwrzeć.

Wzwieść, niedokniedok. wzwodzić, 1) podnieść, podciągnąć do góry (W. most; W. upadłego, [872]starca; Jehowa wzwodzi z prochu niedostatecznego, z gnoju podejmuje ubogiego); 2) W. od kogo = wyratować, wybawić, wyrwać (wzwiedź mię od powstających na mnie); 3) wywieść, dźwignąć, wyprowadzić, wznieść, wybudować (W. kościół); 4) W. namiot = zebrać, zwinąć.

Wzwiewać, p. Wzwiać.

Wzwiewek, wzwiewanie, wzwianie, podmuch (wzwiewkiem łaskawym dziesięć dni szedł = przy wietrze pomyślnym).

Wzwlekać, p. Wezwlec.

Wzwlec, p. Wezwlec.

Wzwodę, przeciw wodzie, pod wodę (na W. płynąć).

Wzwodni, wzwodowy most, wzwód, most zwodzony.

Wzwodowy, p. Wzwodni.

Wzwód, 1) p. Wzwodni; 2) podniesienie się, wyprężenie członka męskiego.

Wzwracać, p. Wzwrócić.

Wzwrot, powrót.

Wzwrócić, niedok. wzwracać, obrócić do gorygóry, wywrócić.

Wzwyczaić się, wejść w zwyczaj, utrzeć się (już się to wzwyczaiło).

Wzwyczajać się, p. Wzwyczaić się.

Wzwyczajenie, przyzwyczajenie, zwyczaj, nałóg, wprawa.

Wzwyczajony, obrócony w zwyczaj, który wszedł w zwyczaj, zwyczajny, zwykły (wzwyczajona przedaż szarż w wojsku psuła porządek awansów).

Wzwysz, 1) p. Wzwyż; 2) przez W. = nazbyt, zbyt, nadzwyczaj (poraził go porażką przez W. wielką).

Wzwyszą, p. Wzwyż (gdzie słońce nie dochodzi, drzewo W. rośnie, a nie na miąższość).

Wzwyszyć, wywyższyć, podwyższyć, wynieść wysoko (zniżył się, by sługi wzwyszył).

Wzwyż, wzwysz, na wzwyszą, na wysokość (na trzy łokcie W.).

[873]Wżarzyć, wpędzić, wprowadzić żarem (W. miłość w jej serce).

Wżda, p. Weszdy.

Wżdam, wżdy, wzdy, 1) albo wżdy jednak, jednak, atoli, z tem wszystkiem, przecie (nie sieją, nie orzą, a W. Bóg je żywi); 2) jużci (W. nie mogłem o tem wiedzieć); 3) tylko, jeno, wszakże (wypuszczę was, ale W., abyście nie oddalali się); 4) nakoniec, nareszcie, przecie (podnieś W. kiedy wzgórę rękę Twoję).

Wżdy, wzdy, 1) p. Wżdam; 2) przynajmniej, choć, tylko, aby (jeśli nie może być zawżdy, tedy aby W. często było; wszystko spaliło się, jedno żem się ja W. wymknął); 3) zgoła, tylko, żywnie, ze wszystkiem, całkiem (co mi się W. spodoba; któż W. z każdej strony uszczęśliwiony? bóstwo samo z siebie nigdy nie mówiło, jeno zawżdy przez proroka, albo W. przez jaki pośrzodek); 4) przecież, wszakże, toć (zmiłuj się, Panie, wżdymem twojem dziełem).

Wżdyby, możeby, możeby jednak (gdyby się sprzeciwił, W. ustąpili).

Wżenie, wegna (od wegnać).

Z

Za, azali, izali, czy.

Zabacz, urojenie, utopja.

Zabaczyć, 1) zapomnieć; 2) zabaczyło się komu = przyszło mu do głowy, zażądało mu się; wedle swego zabaczenia = według widzimisię.

Zabać się, zacząć się bać, powziąć bojaźń, zalęknąć się.

Zabadać, p. Zabość.

Zabakać kogo, co, kogo, [874]czego = zawołać, wezwać.

Zabarać, przeszkadzać, nie dopuszczać, zakazywać.

Zabaryłować, zapakować w baryły (Z. proch).

Zabarzyć i Z. się, p. Zabażyć.

Zabawa, 1) opóźnienie, zawada, przeszkoda w zatrudnieniu, w pośpiechu; 2) zajęcie, zatrudnienie, praca (nikt nie próżnował, każdy miał zabawę).

Zabawca, 1) ten, co opóźnia co albo co się opóźnia, kunktator; 2) człowiek oddany zabawom, zabawiający się, hulakahulaka.

Zabawiać, p. Zabawić.

Zabawić, niedok. zabawiać, 1) Z. kogo przy sobie = przetrzymać, zatrzymać; 2) zająć, zatrudnić (Z. kogo czem); 3) zagmatwać, zaplątać, zarazić, pociągnąć (sam się do piekła dostanie, tą drogą też dyscypuła swego zabawi; Z. się, spędzić czas z kim, przy czem.

Zabawiony, p. Zabawny.

Zabawniczek, zabawniś, człowiek zabawiający kogo uciesznie.

Zabawnisia, kobieta uciesznie zabawna.

Zabawniś, p. Zabawniczek.

Zabawny, 1) zabawiony, zajęty, zatrudniony, nieczasowy; 2) przynoszący wiele zatrudnienia; roboczy (Z. czas jest, kiedy pilno orać, siać, kopać; dni zabawne); 3) wlokący się, ciągnący się długo (do nędzy ich przywlokła wojna zabawna).

Zabażyć, zabarzyć, zażądać, zachcieć, zamarzyć (musi mieć, co tylko zabażyzabaży); Z. się, zachcieć się, zamarzyć się (wolno im czynić, co się zabaży).

Zabezpieczać, p. Zabezpieczyć.

Zabezpieczyć, niedok. zabezpieczać, zapewnić, upewnić (ten [875]zabezpiecza, że oddał, a tamten zaprzecza).

Zabiadać, p. Zabiedać.

Zabić, niedok. zabijać, 1) wbić za co (Z. sobie drzazgę za paznokieć); 2) Z. koniowi za żywe = kując konia, trafić gwoździem w mięso, zagwoździć, zakłóć konia; zabijać komu = zalewać sadła za skórę, doskwierać, dokuczać do żywego; 3) Z. kogo = rznąć, uderzyć, zadać mu raz, cios (zabił go, rznął go przez głowę); 4) sparaliżować, ruszyć (powietrzem, paraliżem zabity); Z. się, np. w nogę = uderzyć się, urazić się).

Zabiedać, zabiadać, zacząć biadać.

Zabiedz, zabiegnąć, niedok. zabiegać, zabiegiwać, 1) Z. kogo = zaskoczyć; wypaść komu (wojna go zabiegła); 2) Z. niedok. czemu, czego = zabiegać, starać się o co; 3) Z. komu, Z. komu w drogę = Z. komu drogę, wybiedz naprzeciw komu; 4) zabiegać złemu, niebezpieczeństwu = zapobiegać.

Zabieglec, ten, co dokąd zabiegł, schronił się, zbieg.

Zabiegły, daleko zapędzony, odległy, daleki (za wschodem gdzieś zabiegłym ostrów się zieleni; sprzągłeś z Meksykiem zabiegłe Japony; na dal swoje zabiegłe posyłamy myśli).

Zabiegłość, rozpasanie, wyuzdanie.

Zabielić, zajaśnieć, zaświtać (czy mu dzień jutro zabieli?).

Zabieliwać, zabielać; Z. się, zabielać się (morza zabieliwają się od flag).

Zabijacz, zabijak, zabijca, zabilca, zabójnik, zabójca, morderca.

Zabijaczka, zabójczyni, morderczyni.

Zabijak, 1) p. Zabijacz; 2) mocarz, bohater.

Zabijarnia, miejsce, gdzie zabijają ludzi.

[876]Zabijatyka, trucizna (miód Z.).

Zabijca, p. Zabijacz.

Zabijstwo, zabilstwo, zabój, zabójnia, zabójstwo.

Zabilca, p. Zabijacz.

Zabilstwo, p. Zabijstwo.

Zabiór, 1) zabór; 2) małe dziecko; mały koniczek.

Zabita śmierć = zabicie, stracenie (zabitą śmiercią zginął, zszedł; o zabitą śmierć przyszedł; zabitą śmierć zasłużył; „zabitą śmierć” = do djabła, do kaduka.

Zabitość: do zabitości = co niemiara (wziął pienięstwa do zabitości).

Zabladnąć, zajść bladością.

Zableszczyć, zabłysnąć (Z. oczy na strony).

Zabłąd, zabłądź, 1) zabłądzenie, zabłąkanie się (kroczyć zabłędem = chodzić błądząc); 2) manowiec, wertep (wiatr go skręca w uboczne zabłądy); 3) zbłądzenie, błąd, wykroczenie, przestępstwo.

Zabłądź, p. Zabłąd.

Zabłysny, który zabłysnął, zabłysły.

Zabobonny, czczony zabobonnie (Gangies Z.).

Zaboboński, zabobonny.

Zaboboństwo, zabobonność.

Zabogacić się, zacząć być bogatym.

Zabolały, zbolały (umysł Z.).

Zaboleć, zachorować.

Zabość, niedok. zabadać, zakłóć (Z. palec tarnią).

Zabój, 1) p. Zabijstwo; 2) drąg, wrzeciądz.

Zabójnia, p. Zabijstwo.

Zabójnica, wybijanie, wyciskanie pieczęci.

Zabójnik, p. Zabijacz.

Zabrać, niedok. zabierać gust, ochotę = nabierać gustu, ochoty; Z. się w co = zawiązać się w co, nabrać czego (krowa w ciało lub w mleko zabiera się).

Zabratać się, pobratać się (lud ze złością się zabratał).

Zabrona, zabronienie, zakaz.

Zabronny, 1) zabroniony, [877]zakazany; 2) zabraniający.

Zabrońca, ten, co zabronił.

Zabruczyć, p. Zabrudzić.

Zabrudzić, zabrukać, zabruczyć, niedok. zabrudzywać, 1) zaćmić, zachmurzyć (morze falą wiatr zabrudził; zabrukał Pan w swym gniewie córkę sjońską; Z. czoło); 2) zarazić, zapaskudzić, zaplugawić (Z. gangreną).

Zabrudzywać, p. Zabrudzić.

Zabrzechać, zabrzechtać, zabrzechotać, zaszczekać.

Zabrzechotać, p. Zabrzechać.

Zabrzechtać, p. Zabrzechać.

Zabrzeg, zabrzeże, miejsce za brzegiem.

Zabrzeże, p. Zabrzeg.

Zabrzeżysty, mający strome brzegi (Dunaj Z.).

Zabrzmieć, niedok. zabrzmiewać, zajść nabrzmiałością.

Zabrzmiewać, p. Zabrzmieć.

Zaburtować, burtując założyć, zawiązać.

Zaburzka, burza, zaburzenie.

Zaburzliwy, skory do zaburzeń (pijaństwo zaburzliwe).

Zaby, czyby, czyliby.

Zabyć, niedok. zabywać, zapomnieć.

Zabystrzyć, zrobić bystrym, zaostrzyć (orle! kto ci oko zabystrzył?).

Zabyt, zapomnienie.

Zabytek, zachowane resztki dobytku (rozdać swój Z.).

Zabywać, 1) p. Zabyć; 2) wściekać się.

Zac, p. Zacz.

Zachacie, miejsce za chatą, za chatami.

Zachałem, zahałem, ogółem, wogóle, wrumel (wszystkich siekł Z.).

Zachciew, zachcianka.

Zachełścić, zaszeleścić, zaszumieć, zaszemrać (woda zachełściła po kamykach).

Zachełzać, p. Zachełznąć.

Zachełznąć, zakiełznąć, niedok. zachełzać, [878]kiełznem zawściągnąć, powstrzymać.

Zachęcić kogo sobie, Z. do czego = przywiązać, ująć sobie (Z. gołębie przy domu).

Zachędożyć, zaopatrzyć w ochędóstwo, przypiększyć, wystroić.

Zachęt, zachętka, zachęta.

Zachętka, pp. Zachęt.

Zachłać, p. Zachłapić.

Zachłapić, zachłać, chłapnąwszy zachwycić, zająć w siebie (cokolwiek zachłapił, zaraz całkiem połyka).

Zachmarzać, p. Zachmarzyć.

Zachmarzyć, niedok. zachmarzać, zachmurać, zachmurzyć, zasępić, zaćmić.

Zachmurać, p. Zachmarzyć.

Zachmurze, miejsce za chmurą (słońce wyszło z zachmurza).

Zachodca, pp. Zachodźca.

Zachodnik, wiatr zachodni.

Zachodowy, zachodni (wiatr Z.).

Zachodzić, 1) Z. kogo = obchodzić, interesować; 2) zakrzątnąć się, postarać się, pochodzić koło czego (zachodziwszy, pojąłem ją za żonę).

Zachodzisty, daleko zachodzący (suknia zachodzista = szeroka, gdy jeden bok na drugi zachodzi).

Zachodźca, zachodca, zachojca, zastępca.

Zachojca, p. Zachodźca.

Zachopić, zachwycić, zająć.

Zachorągiewny, za chorągwią będący (żołnierz Z.).

Zachorzeć, zachorować.

Zachować, niebokniedok. zachowywać, 1) zachowywać co = nie puszczać czego mimo, ważyć sobie co, przywiązywać do czego znaczenie (sny zachowywał, wierzył im i wykładał je); 2) Z. wiarę, słowo = dochować, dotrzymać wiary, słowa; 3) Z. sobie kogo = zjednać, zobowiązać, skaptować; 4) Z. [879]albo Z. się komu = zjednać sobie jego łaskę, zasłużyć się, przymilić się mu; Z. się, 1) zatrzymać się, poczekać (jeszcze się z tem zachowam); 2) wytrwać, stać przy kim, przy czem wytrwale (Z. się w dobrem); 3) Z. się komu = zjednać sobie jego łaskę; 4) Z. się czem komu = przysłużyć się, przymilić się; 5) wywdzięczyć się; okazać się szczodrym (Z. się komu cudzem, swojem); 6) Z. się czem = opiekować się.

Zachowałość, zachowanie, wzięcie, poważanie.

Zachowały, 1) Z. w cnocie, w dobrem sprawowaniu się i t. p. = trwały, wytrwały, stateczny, doświadczony; 2) wychowany, wykształcony; 3) mający zachowanie u kogo, wzięty, dobrze zasłużony; 4) będący w czyich łaskach, w łasce u kogo.

Zachowanie, 1) Z. z kim = stosunki, zażyłość, obcowanie, przyjaźń; 2) gościnność.

Zachowawać się, zachowywać się.

Zachowca, zachowywaciel, zachowawca, ten, co zachowuje.

Zachowywaciel, p. Zachowca.

Zachowywacielka, zachowawczyni.

Zachowywać i Z. się, p. Zachować się.

Zachód, kloaka, wychodek.

Zachów, zachowanie, ratunek, ochrona.

Zachrabotać, zachrobotać.

Zachrzęsnąć, zachrzęścieć.

Zachuchrać, zagmatwać, sprawić nieład.

Zachwarszczeć, zachrzęścieć.

Zachwastać, zachwastnąć, 1) szastając zarzucić, zamieść; 2) zachlastać, zachlapać, zaszargać.

Zachwastnąć, p. Zachwastać.

Zachwat, letarg, śpiączka.

[880]Zachwichnąć, świsnąć (Z. batem).

Zachwycenie, utrata zmysłów.

Zachynąć, zachylić; Z. się, zawięznąć (Z. się w samołówce).

Zaciąć, niedok. zacinać, 1) zająć ostro (Z. wiosłem wodę); 2) nitkę natarłszy kredą, Z. nią na desce = odbić po ciesielsku; 3) Z. rozumu i t. d. = wysilić, natężyć rozum i t. d., wziąć na rozum; 4) zwinnie, żwawo co odbyć (zacinać w karty = ciąć, rznąć; Z. hołubca = wyciąć); 5) zacinać na kogo, na co = zakrawać, wyglądać (zacinać na szulera); 6) stłumić, zdusić (Z. w sobie jęki).

Zaciąg, zaciąż, 1) zaciąganie, zaciągnięcie; 2) na Z. = nazad pod wodę (płynąć na Z. = na trel); 3) pociągnięcie (za pierwszym pługa zaciągiem); 4) pańszczyzna z bydlęciem (Z. na pańskiem odprawować); 5) ciąg, łańcuch, pasmo (niemasz folgi ni wytchnienia w zaciągu mego cierpienia); 6) zawłoka u bydła, łuszczka na oku; 7) Z. dokąd = wyprawa, ekspedycja; 8) Z. wojska = werbunek (bezpieczny od zaciągu; wojsko cudzoziemskiego zaciągu = autoramentu); 9) Z. o co = zabieg, staranie, zachód; 10) zamysł, przedsięwzięcie; 11) Z. z kim = zajścia, zatargi.

Zaciągać i Z. się, p. Zaciągnąć.

Zaciągiwać i Z. się, p. Zaciągnąć.

Zaciągnąć, niedok. zaciągać, zaciągiwać, 1) Z. kogo dokąd, na co = pociągnąć, skłonić, zniewolić (Z. kogo do stosunku cielesnego ze sobą; Z. czyje serce za sobą; Z. kogo do swej przyjaźni; 2) zasięgnąć (Z. czyjej rady); 3) zaciąga za sobą = ma wziętość u ludzi; 4) Z. co na kogo, na co = ściągnąć, [881]sprowadzić (Z. gniew na kogo, pomstę na miasto); 5) Z. komu = ciągnąc zabiedz komu drogę, zastąpić komu w drodze (Z. z wojskiem nieprzyjacielowi); 6) zacisnąć (Z. prasę); 7) zawrzeć, zawiązać, zabrać (Z. związek, przyjaźń); 8) zawiązać kogo w co = zawikłać, wciągnąć, wplątać; 9) Z. na co = powziąć chętkę, powziąć chrapkę. Z. się, 1) wdać się, zawikłać się (Z. się w daremne kłótnie); 2) ciągnąc zapędzić się, spracować się (wiosłem napycha, kędy zaciągał się z pługi; chrapi w gardle szkapie, gdy się ku górze zaciągnie); 3) Z. się w bieg = zapędzić się, rozpędzić się; 4) Z. się w daleki wiek = zajść; 5) Z. się na co = zanieść się na co długiego (Z. się na deszcz, na wojnę).

Zaciąż, p. Zaciąg.

Zaciążnik, zaciężnik, żołnierz zaciężny.

Zaciążny, werbunkowy, zaciągowy.

Zacich, p. Zacisz.

Zaciec, niedok. zaciekać, 1) zaciekać komu oczy = zacimiać (zazdrość zacieka oczy); 2) Z. komu = zabiedz, zaskoczyć mu; 3) albo Z. się dokąd = zapędzić się, zapuścić się; Zaciekać się, odsadzić się, rozpędzić się do skoku.

Zaciecz, zalew.

Zacieczca, pies zaciekający się w polowaniu.

Zaciek, 1) zapęd, rozpęd, rozmach (w zacieku hufce na się uderzyły; z zacieku, zaciekiem skoczyćskoczyć); 2) zaciekanie się nad czem.

Zaciekać i Z. się, p. Zaciec.

Zaciemek, miejsce zaciemnione.

Zaciemnieć, zajść ciemnością, zaćmić się.

Zacieniać, p. Zacienić.

Zacienić, niedok. zacieniać, 1) kłopotem sobie głowę Z. = zasępić, zafrasować; 2) zasłonić, [882]obronić (Bóg cię zacieni).

Zacierpieć, zacirpieć, ścierpieć, znieść.

Zacięcie, zarys, linja, rys (pierwsze zacięcia w marmurze = zaciosania; zacięcia profilu twarzy).

Zaciężnik, p. Zaciążnik.

Zacimiacz, ten, co zacimia (Z. prawdy).

Zacinać, p. Zaciąć.

Zacirpieć, p. Zacierpieć.

Zaciskać, p. Zacisnąć.

Zacisnąć, niedok. zaciskać, cisnąć aby zaleciało dokąd (Z. kamieniem; drzewo precz od siebie zacisnąłzacisnął).

Zacisz, zacich, zaciszek, zacisze.

Zaciszek, p. Zacich.

Zacnorodny, z zacnego rodu pochodzący, dobrze urodzony, pański.

Zacność: w zacności mieć = w poważaniu mieć.

Zacny, cenny, szacowny, szanowny, czcigodny, przedni (zacna pamięć jego; zacne imię u poddanych; wszędzie zacne święte imię Twoje; zacnej nauki człowiek; miasta wielkie i zacne budował = znaczne, znakomite).

Zacofnąć, niedok. zacofywać, cofnąwszy zatrzymać, zahamować (Z. krok swój).

Zacofywać, p. Zacofnąć.

Zacuchnąć komu = zalecieć go, zapachnieć mu. Z. się, zaśmiardnąć się.

Zacucić, wzniecić, wywołać (smród mór zacuci).

Zacugować, zaciągnąć, zadzierzgnąć, zawiązać.

Zacukrować, zaprawić cukrem.

Zacz, zac, za co ni przecz, ni Z. = nie wiedzieć dlaczego, bez przyczyny; mieć kogo Z. = poważać, cenić, szanować go.

Zaczajny, dotyczący zaczajenia się (wiedział przeskoki i zaczajne znaki).

Zaczapić, zacapić.

Zacząć, niedok. zaczynać, zaśpiewać [883](tańcując i godując, wesoło sobie piosnki zaczynali; zaczynajcie Pana na bębniech, śpiewajcie Pana na cymbalech). Z. się, począć się (Z. się w żywocie matki).

Zaczątek: pierwej niźli nieprzyjaciel zaczątku swego dokonał, nasi na niego uderzyli = zamiaru, zamysłu, planu; nim się namyślił zacząć.

Zaczep, zaczepek, zaczypek, zaczepka.

Zaczepca, zaczepnik, ten, co zaczepia, co szuka zaczepki, co zaczyna z kim zwadę.

Zaczepek, p. Zaczep.

Zaczepnik, p. Zaczepca.

Zaczerstwieć, zczerstwieć.

Zaczerw, zaczerwienie się, zalężenie się robactwa.

Zaczerwić się, 1) zapełnić się robakami, stać się robaczywym; 2) pszczółka, jako się jej tej zaczerwi niecnoty, to ona i śrzód lata przestanie roboty = zagnieździ się; wda się jej niecnota.

Zacześć się, zaczytać się.

Zaczubić, wystroić w czuby.

Zaczuć, niedok. zaczuwać, zasłyszeć zdaleka.

Zaczyn, zaczynanie, śpiew, pieśń.

Zaczynanie, p. Zaczyn.

Zaczynek, zaczęcie, początek.

Zaczyniać, p. Zaczynić.

Zaczynić, niedok. zaczyniać, zadziałać, zadziełać, zadzieływać, 1) Z. co komu = działaniem dać okazję; zarobić na co, wyświadczyć, wyrządzić uprzednio (coś mu zaczynił, sowicie odczyni); 2) zarobić, zagrodzić, załatać (Z. okno kratami; zaczynienie = zagroda).

Zaczynszować, puścić na opłatę, na czynsz.

Zaczypek, p. Zaczep.

Zaćma, zaćmienie, ciemnota.

Zaćmiać, zaćmiwać, zaciemniać.

[884]Zaćmienie w mieszku, w kieszeni = pustki.

Zaćmiwać, p. Zaćmiać.

Zaćpać, zapchać, zamulić (pęcherz mułem piaszczystym zaćpany; zaćpanie śledzionej i wątroby ziele to otwiera).

Zaćwierdzać, p. Zaćwierdzić.

Zaćwierdzić, niedok. zaćwierdzać, zatwierdzić; zatwardzić.

Zad, 1) na Z., po Z., w Z. = w tył, w tyle, z tyłu (włożył przód na Z.; posłali z nią wiele sług na przód i na Z.; koń na przód kowany, na Z. bosy; rozstawia po Z. siebie przewodniki, aby za nim prowadzili hetmana; kamienie w Z. przez głowy ciskali); 2) w Z. = nazad, napowrót; 3) po zadzie, na zadzie = w tyle; 4) z zadu = z tyłu.

Zadać, niedok. zadawać, 1) dać zadatek; 2) zawiesić, zaczepić (szaflik zadany za ucho na gwóźdź); 3) zadają sobie i t. d. = idą o pierwszeństwo (zadają sobie w trąbieniu, popisują się trąbieniem jeden nad drugiego; zadawać sobie wzajemnie słowa nieuczciwe); 4) niechby uderzył moje dziecko, oj, zadałbym ja mu! = dałbym, pokazałbym mu, poczułby mnie)mnie; 5) udać, zmyślić (Z. sobie chorobę); 6) Z. ciastu = zakwasić ciasto)ciasto; 7) oddać, posłać (Z. syna do szkoły).

Zadar, darmo.

Zadatny, tyczący się zadania czego, np. trucizny (przyprawy zadatne).

Zadawnić, zatrzeć wskutek dawności, przedawnić (czas zadawnił hańbę).

Zadawność, przedawnienie.

Zadawny, przedawniony, zadawniony.

Zadąć, niedok. zadymać, 1) księżyc zadęty = zachmurzony, zadymką zakryty; 2) Z. na sowę, Z. sowę = spuścić z [885]tonu, spuścić nos na kwintę, smutnie się odezwać.

Zadebić, zabić, zatłuc kogo.

Zadechnąć, niedok. zadychać, zamrzeć.

Zadeczny, zadkowy, tyczący się zadka, pośladkowy.

Zadem, zadma, zadęcie, zawiew (ZZ. żagiel pędzi).

Zademek, zadymek, zademka, zadymka.

Zademka p. Zademek.

Zaderewisty, szybki, wartki (koń, łuk Z.).

Zadłabać, p. Zadłabić.

Zadłabić, zadłabać, zadławić, zadusić.

Zadmuchnąć, niedok. zadmuchywać, zadmuchować, 1) wdmuchnąwszy zapełnić (oczy proszkiem zadmuchywać); 2) wdmuchnąć, zapędzić dmuchnięciem (proch w nos Z.); 3) jako śmiesz figurami Starego Testamentu alegować, wszakżeś je zadmuchnął precz = odrzuciłeś, obaliłeś.

Zadmuchować, p. Zadmuchnąć.

Zadmuchywać, p. Zadmuchnąć.

Zadnica, tyłek, zadek.

Zadnie, wtyle, ztyłu.

Zadny, tyczący się zadu, zadka (półdupki, policzki zadne).

Zadowolność, zadowolenie.

Zadowolny, zadowolony.

Zadrali, zadarli.

Zadrał, zadarł.

Zadrap, zadrapanie, zadrapanie się.

Zadrewnić, zadrzewić (Z. w lasach).

Zadrętwieć, zatrętwieć, zdrętwieć, zamrzeć.

Zadrobić, drobiąc zapuścić; zdrobnić.

Zadrobnieć, niedok. zadrobniewać, zacząć drobnieć, maleć; skarłowacieć (Leszek choć zadrobniały, ale mężny).

Zadrygnąć, zadrgnąć.

Zadrzeć, niedok. zadzierać, 1) zadzierać w śpiewaniu, w graniu = fałszować, drapać uszy; 2) zadzierać na co = zarywać czego.

[886]Zaduch, zaduszność, dychawica, duszność, dychawiczność.

Zadum, zaduma.

Zaduma, melancholja.

Zadumały, p. Zadumiały.

Zadumiały, zadumały, zadumiany, zadumny, zdumiały, zdziwiony.

Zadumiany, p. Zadumiały.

Zadumieć, niedok. zadumiewać, wprawić w zadumę, zdumieć, zastanowić, zadziwić. Z. się, zadumać się.

Zadumiewać i Z. się p. Zadumieć.

Zadumny, p. Zadumiały.

Zadurzeć, odurzeć.

Zadusisty, p. Zaduszny.

Zaduszliwy, p Zaduszny.

Zaduszny, zaduszliwy, zadusisty, 1) pełen zaduchu, zaduszony (miejsce zaduszne); 2) mający duszność, dychawiczny; 3) obiad Z. = stypa po umarłym.

Zadworny, zadworski, 1) zewnątrz od dworu będący, zewnętrzny (obrona zadworna); 2) sądy zadworne = za dworem królewskim idące (kanclerskie sądy mają nazwisko zadwornych, że się na dworze królewskim odprawiają; juryzdykcja królewska sejmowa i nadworna).

Zadworować z kogo = zadrwić dwornie.

Zadworski, p. Zadworny (pozew Z.).

Zadybać, zdybać; dybiąc załapać (orda zadybana, nie mogła uwieść obłowu).

Zadychać, p. Zadechnąć.

Zadylować, zagrodzić, zasłonić dylami (hetman swoich zadylował = zakrył).

Zadymać, p. Zadąć.

Zadymek, p. Zademek.

Zadyszały, który się zadyszał, zadyszany.

Zadziać, niedok. zadziewać, 1) zarzucić co na siebie, wdziać (Z. but, rękaw, żałobę); 2) Z. otwór = zarobić, zasłonić, załatać; 3) zacząć dziać drzewo bartne, wyrabiać barć na drzewie.

Zadziad, prapradziad.

Zadział, 1) zadziałanie, [887]zadziaływanie; 2) udział dany komu.

Zadziałać, zadziełać, niedok. zadziaływać, zadzielać, zadzieliwać, 1) p. Zaczynić, (kara, jaką uczynek jego zadziałał = na jaką zasłużył; temu, kto mu łaski zadziałał, jest wdzięczen); 2) Z. co złego = zbroić, popełnić; 3) zapłacić działaniem, odwetować, odsłużyć, odwdzięczyć Zodwdzięczyć (Z. łaski, dobrodziejstwa; Z. tym, co nam co dobrego uczynili); 4) Z. ciasto = zarobić, zaczynić.

Zadziałek, barć rozpoczęta na drzewie i nie skończona.

Zadziaływać, p. Zadziałać.

Zadziczeć, zacząć dziczeć.

Zadzieckować, zająć komu mienie, zafantować.

Zadziedziczały, odziedziczony.

Zadziedziczyć, odziedziczyć.

Zadzielać, p. Zadziałać.

Zadzieliwać, p. Zadziałać.

Zadziełać, p. Zadziałać.

Zadzier, p. Zadzior.

Zadzierać, p. Zadrzeć.

Zadzierek, p. Zadzior.

Zadzierga, zapora, zawada, uwięź (piorun wydarty z zadziergi).

Zadzierk, p. Zadzior.

Zadzierżać, p. Zadzierżeć.

Zadzierżawać, p. ZadzierżećZadzierżeć.

Zadzierżeć, niedok. zadzierżać, zadzierżawać, zadzierżywać, 1) zatrzymać; 2) utrzymać (Z. kogo w skromności); 3) Z. komu grzechy = nie rozgrzeszyć go.

Zadzierżyciel, zadzierżywacz, ten, co zatrzymał albo co zatrzymuje.

Zadzierżywacz, p. Zadzierżyciel.

Zadzierżywać, p. Zadzierżeć.

Zadziewać, p. Zadziać.

Zadzior, zadzier, zadzierek, zadzierk, zadra.

Zadziw, zadziwienie, podziw.

[888]Zadzwonić: zadzwonią komu uszy = zadzwoni mu w uszach.

Zadżdżyć się, zanieść się na deszcz, rozdeszczyć się.

Zadźwignąć, dźwigając zatrzymać, podźwignąć, podnieść (Z. upadłego).

Zafantować: osoba zafantowana = zakładnik.

Zafasować, zawalić, zatarasować (Z. bramę kamieniami, ziemią).

Zafrymarczyć, frymarcząc zamienić.

Zagad, zagadnięcie, odezwanie się, przemówienie.

Zagadka, omówienie, alegorja.

Zagadliwy, 1) zagadkowy; 2) zawierający zagadkę, podobny do zagadki.

Zagadnąć, zagadkę zadać do rozwiązania (zagadnę wam gadkę)gadkę).

Zagadzać, p. Zagodzić.

Zagaisko, miejsce zagajone.

Zagar od węgli = czad.

Zagardlić, zagarlić, zagardłować, 1) zadusić; 2) zarobić z narażeniem gardła = życia; 3) zwęzić ku górze, zaostrzyć (Z. rurę; trąba psa zagardlona).

Zagardłować, p. Zagardlić.

Zagarlić, p. Zagardlić.

Zagarnywać, zagarniać.

Zagaszczać i Z. się, p. Zagościć.

Zagaszywać, zagaszać.

Zagata, łata drewniana zasłaniająca dziurę w ścianie chałupy.

Zagąszczać i Z. się, p. Zagęścić.

Zagąść, zagędnąć, zagędzić, zagrać.

Zagębować statek = za gębę uchwycić, zawiązać.

Zagędnąć, p. Zagąść.

Zagędzić, p. Zagąść.

Zagęstnić i Z. się, p. ZagęścićZagęścić.

Zagęstnieć, p. Zagęścić.

Zagęstwić, p. Zagęścić.

Zagęstwieć, p. Zagęścić.

Zagęszczywać i Z. się, p. Zagęścić.

Zagęścić, zagęstnić, zagęstwić, zagęszczać, zagęszczywać, zagąszczać, [889] zagęstwiać, 1) Z. czem = zatkać, zapchać (tłumy zagęściły bramy; strzały zagęściły powietrze; Z. mowę niepotrzebnemi słowami); 2) Z. monetę = rozpowszechnić, obficie puścić w kurs; Z. się, zagęścieć, zagęstnieć, zagęstwieć, rozpowszechnić się, rozmnożyć się.

Zagęścieć, p. Zagęścić.

Zagląd, zaglądanie, zajrzenie.

Zagładzać, p. Zagładzić.

Zagładzić, niedok. zagładzać, 1) wygładzić (Z. zmarszczki); 2) wygładzić, wytępić, znieść (Z. wojska wroga); 3) Z. z pamięci = wygluzować.

Zagłaskać, niedok. zagłaskiwać, zarównać głaskaniem (Z. sobie zjeżoną czuprynę); Z. się, załagodzić się, rozerwać się, uspokoić się (przerażone oczy zagłaskały się rozrywką).

Zagłaskiwać i Z. się, p. Zagłaskać.

Zagłobić, niedok. zagłabiać, 1) zaprawić (szczelinę), zaklinować, zanitować, zatkać, spoić; 2) zabić, zagwoździć, zamknąć, zawrzeć (Z. ciało w grobie).

Zagłabiać, p. Zagłobić.

Zagłodnieć, poczuć głód, zgłodnieć.

Zagłówczany, tyczący się zagłówka (poduszka zagłowczanazagłówczana).

Zagłówek, poduszka pod głowę.

Zagłówna, p. Zagłówne.

Zagłówne, zagłówna, zapłata, kara za głowę, za zabójstwo.

Zagłupić, zrobić głupim, wystrychnąć na głupca.

Zagłuszać, p. Zagłuszyć.

Zagłuszyć, niedok. zagłuszać, 1) ogłuszyć (zaślepić kogo i Z.); 2) odurzyć (trunek zagłusza); 3) zatrzeć, zamazać (zagłuszyli złotem swą zbrodnię).

Zagmatwać, zamatwać, 1) zarzucić, zawieruszyć (symbolum św. Atanazego w książnicy długo [890]zagmatwane było); 2) zapchać, zatkać, zapełnić.

Zagnać, wygnać, wypędzić.

Zagnanie, wygnanie, jasyr, niewola (wrócił z zagnania).

Zagnąbić, zagnębić.

Zagnić, niedok. zagniwać, zagnijać, zacząć gnić, zajść zgnilizną.

Zagnijać, p. Zagnić.

Zagniłek, zagniłka, rzecz zagniła.

Zagniłka, p. Zagniłek.

Zagniotek, rzecz zagnieciona (Z. u palca, zadzierk, zanokieć).

Zagniwać, p. Zagnić.

Zagnoić się, zagnić.

Zagnuśnieć, zgnuśnieć.

Zagodny, łagodzący (w próżny żołądek nie ostre, lecz chłodne wpuszczać potrzeba rzeczy, i trunki zagodne).

Zagodzić, niedok. zagadzać, załagodzić, załatwić (Z. spór; Z. urazę pojedynkiem).

Zagolić, zagolnąć, zamachnąć.

Zagolnąć, p. Zagolić.

Zagon, 1) szereg, rząd na szachownicy; 2) wyprawa wojenna, ekspedycja; 3) Z. za kim = pogoń.

Zagonić się, goniąc zapędzić się dokąd.

Zagończy, tyczący się zagonu wojennego (wrzawa zagończa).

Zagorewać i Z. się p. Zagorzeć.

Zagorszyć, pogorszyć.

Zagorywać i Z. się, p. Zagorzeć.

Zagorzałość, p. Zagorzel.

Zagorzeć, zagorywać, zagorewać, zagorzeć się, zagorywać się zagorewać się, 1) zapalić się, zająć się ogniem (gdy się zagore, dzwonią; dom się zagorzał); 2) zwiędnąć, uschnąć (zboże, drzewa zagorzałe).

Zagorzel, zagorzelina, zagorzelizna, zagorzałość, zagorzenie, zaczadzenie.

Zagorzelina, p. Zagorzel.

Zagorzelizna, p. Zagorzel.

Zagościć, niedok. zagościać, zagaszczać kogo = [891]zainstalować jako gościa; Z. się, zamieszkać gdzie jako gość.

Zagościać i Z. się, p. Zagościć.

Zagrabiać, p. Zagrabić.

Zagrabić, niedok. zagrabiać, zagrabować, 1) skonfiskować, zająć, zafantować; 2) zagrabuje koń nogami przedniemi = niedobrze je podnosi.

Zagrabować, p. Zagrabić.

Zagradzać, p. Zagrodzić.

Zagramiać, p. Zagromić.

Zagraniczać, p. Zagraniczyć.

Zagranicze, miejsce za granicami kraju.

Zagraniczek, człowiek z za granicy, cudzoziemiec.

Zagraniczyć, niedok. zagraniczać, 1) zakreślić granice, zagrodzić (zagraniczysz ludowi około góry, rzekąc: strzeżcie się przystępować ku górze); 2) ograniczyć (dni nasze są terminem śmierci zagraniczone; nauka nie jest jednym dniem zagraniczona); Z. się, ograniczyć się, zakończyć się u granic (zagranicza się kraj morzem).

Zagrawać, zagrywać.

Zagrązić, zagręzić, zagrężyć, zagrążyć, pogrążyć, zanurzyć.

Zagręzić, p. Zagrązić.

Zagrąznąć, zagręznąć, zagrzęznąć.

Zagręznąć, p. Zagrąznąć.

Zagrężyć, p. Zagrązić.

Zagroda, 1) miejsce zagrodzone (na zagrodzie miasta = w obrębie miasta); 2) zapobieżenie czemu; 3) Z. za szkodę = odszkodowanie, wynagrodzenie.

Zagrodca, zagrodnik.

Zagrodniczek, zdrob. od Zagrodnik.

Zagrodnik wyspy = osadnik, mieszkaniec wyspy, wyspiarz.

Zagrodzić, niedok. zagradzać, 1) Z. kogo od czego = nie dopuścić kogo do czego, wstrzymać od czego (klątwą od nabożeństwa zagrodzeni); 2) zastrzedz, [892]zawarować (Z. prawem); 3) Z. szkodę = wynagrodzić.

Zagrodzie, p. Zamieście.

Zagromadzić, do zbytku nagromadzić.

Zagromiać, p. Zagromić.

Zagromić, niedok. zagramiać, zagromiać, niby gromem uderzyć, gromić (jednym wzrokiem zagramia go, strach ucina mu słów resztę).

Zagrytać, p. Zagrzytać.

Zagrytnąć, p. Zagrzytać.

Zagrzebiony, zagrzebany.

Zagrzebny, zagrzebany (kruszec w kopalni Z.).

Zagrzewacielka, ta, co zagrzewa.

Zagrzytać, zagrzytnąć, zagrytnąć, zagrytać, zazgrzytać.

Zagrzytnąć, p. Zagrzytać.

Zagubca, zagubiciel.

Zagubiać, p. Zagubić.

Zagubić, niedok. zagubiać, zatracić, zniweczyć, zagładzić (czas wieżę zagubił; Z. pamięć na co).

Zagubny, tyczący się zaguby, zgubny.

Zaguzikować, zapiąć na guziki.

Zagwindować, zawindować.

Zagzić, zapalić, zakorcić, pobudzić, pokusić (zagziła Nerona żądza przebić cieśninę; czy mię pożar zagził rymopłody?).

Zahaftować, zahawtować, zaszyć przez haftowanie (Z. ranę).

Zahalzować, u flisaków: zapiąć linę.

Zahałem, p. Zachałem.

Zahamować, 1) Z. kogo = przytrzymać, zaaresztować; 2) zachować, utrzymać (ceremonja z zahamowaniem dostojeństw majestatu królewskiego).

Zahańbiać, p. Zahańbić.

Zahańbić, niedok. zahańbiać, zawstydzić, okryć wstydem (Z. oblicza czyje).

Zahawtować, 1) zahaftować; 2) p. Zahaftować.

Zahołdować, niedok. zahołdowywać, zrobić hołdowniczym, podbić.

Zahołdowywać, p. Zahołdować.

[893]Zahorować, zaharować, zapracować ciężko.

Zaigrać, zagrać.

Zaimać, zajmować.

Zaimienność, własność zastępowania imienia.

Zaimię, zaimek.

Zaimek, zajęcie, zainteresowanie.

Zainteresować, zająć interesami, zatrudnić.

Zaiskrzyć, zaskrzyć, niedok. zaiskrzywać co = zasypać iskrami albo jakby iskrami, roziskrzyć.

Zaiskrzywać, p. Zaiskrzyć.

Zaistny, istotny, rzeczywisty, prawdziwy.

Zajachać, zajechać.

Zajadać i Z. się, p. Zajeść.

Zajadki, zajedki, zajady, pryszczyki w kątach ust, skwarki.

Zajadliwy, zajadły, zawzięty wściekle.

Zajałowieć, stać się jałowym.

Zajaśniać, p. Zajaśnić.

Zajaśnić, niedok. zajaśniać, rozjaśnić, wyjaśnić.

Zający, zajęczy.

Zająć się, niedok. zajmować się, zaimać się, 1) zacząć się (granica zajęła się od...); 2) zawiązać się, wszcząć się, zalęgnąć się (z gruntu zajmuje się i wzrasta; miłość, zapał zajmuje się w nich; ród ten w obfitsze gałęzie się zajmuje = rozrasta się; zajęły się w nim złości = zagnieździły się, zakorzeniły się); 3) wino na kwas się zajmuje i t. p. = zachwytuje kwasu, zaczyna trącić kwasem.

Zająkała, zajękacz, ten, co się zająkuje, jąkała.

Zająkawy, zająkający się.

Zajątrywać, zajątrzać.

Zajdowy, flisak siedzący przy zyzie.

Zajechały, który zajechał.

Zajedki, p. Zajadki.

Zajednać, niedok. zajednywać, załagodzić (Z. wojnę).

Zajedź, choroba pyska końskiego połączona z [894]nabrzmieniem dziąseł (wyrzynać zajedzie).

Zajem, 1) zajmowanie, zajęcie (Z. bydła w szkodzie); 2) zachwyt, zachwycenie; 3) pożyczenie jakiej rzeczy z warunkiem oddania takiejże rzeczy.

Zajemny, wzajemny.

Zajeść, niedok. zajadać, ukąsiwszy zabić; ugryźć śmiertelnie (dziecię zajadłe jaszczurka); 2) zagryźć (bydlę od zwierza zajedzone); Z. się, wpaść w zajadłość, zażreć się, zawziąć się.

Zajęczego szukać, trwożyć się.

Zajędurzyć, zaindyczyć, rozjątrzyć.

Zajękać, zajękiwać, zaczynać jęczeć.

Zajękiwać, p. Zajękać.

Zajękiwać się, zająkać się.

Zajmacz, zajmiciel, ten, co zajmuje (Z., złodziej bydlęcy).

Zajmiciel, p. Zajmacz.

Zajmować się, p. Zająć się.

Zajrzeć, zajzrzeć, zajźrzeć, zaźrzeć, niedok. zazierać, 1) Z. kogo = ogarnąć wzrokiem, spojrzeć na kogo (to uroki, zapewne cię baba na czczo złym okiem zajrzała); 2) zoczyć, zobaczyć, spostrzedz, dojrzeć; 3) wyrzucić na oczy, zrobić zarzut (własne sumienie mu w tem Z. musi); 4) Z. komu = pozazdrościć.

Zajść, niedok. zachodzić, 1) przyjść ku schyłkowi, ustać, zwątleć (wzrok jego już zaszedł; zaszło co dawnością = uległo przedawnieniu); 2) zabrnąć, wdać się (Z. w dług, w rozmowę; Z. w słowa = pokłócić się); 3) pokłócić się (lada o co zachodzą); 4) Z. w głowę = zwarjować; 5) Z. do kogo, do czego = napaść, najść kogo, co; 6) zejść, zaskoczyć, napaść (sen ciało strudzone zachodzi); 7) rozciągnąć się na kogo, na co, dojść, spotkać kogo, co (chrzest św. zachodzi nie tylko [895]obecnych, ale i potomne pokolenia; od wschodu nas dobro chrześcijańskie zaszło); 8) zachodzić kogo = obchodzić, interesować kogo, nie być mu obojętnym; 9) zachodzić, wchodzić w grę, iść o co (zachodzi tu sława, życie); 10) zaszły kogo wody = zalały, przecięły mu drogę, zaskoczyły go)go; 11) trudno temu co rzec, gdzie ręka a pieczęć królewska zaszła = gdzie nastąpiło przyłożenie pieczęci i podpisanie przez króla)króla; Z. się, 1) Z. się od śmiechu = zanieść się od śmiechu; 2) zachodzić się = krzątać się, uwijać się, zajmować się (o wieczerzy żonka się zachodzi).

Zajurzyć, zapalić jurnością, rozjurzyć; Z. się, zapalić się jurnością, rozjurzyć się.

Zajusza, zajuszenie, rozbestwienie, rozłakomienie na krew.

Zajuszać i Z. się, p. Zajuszyć.

Zajuszyć, niedok. zajuszać, rozbestwić; skosztowaną krwią zajątrzyć (skusiwszy krwi, pragnie jej zajuszona paszcza zwierza; Z. psa, ptaka = wprawić do krwi zwierząt; Z. się, 1) zaprawić się na krew; 2) rozwścieczyć się, rozbestwić się, rozeżreć się (gdy się w bitwie zajuszy, sam się już pohamować nie może; wobec jej oporu jeszcze się więcej zajuszazajusza).

Zajutrek, p. Zajutrz (czekali zajutrka).

Zajutro, p. Zajutrz.

Zajutrz, zajutrze, zajutrzek, zajutrek, zajutro, dzień nazajutrz (uciekł Z.).

Zajutrze, p. Zajutrz.

Zajutrzejszy, zajutrzny, jutrzejszy, nazajutrz przypadający (dzień Z).

Zajutrzek, p. Zajutrz (bierzcie, aby nic nie zostało do zajutrzka).

Zajutrzny, p. Zajutrzejszy.

Zajutrzyć, odłożyć na jutro.

[896]Zajzdrościć, zazdrościć.

Zajzdrość, zazdrość.

Zajzrzeć, p. Zajrzeć.

Zajźrzeć, p. Zajrzeć.

Zak, p. Żak.

Zakalić, zrobić zakalistym.

Zakalisty, pełen zakalców, zakalcowaty (chleb Z.).

Zakał, zakała, 1) plugastwo zaległe (lekarstwo to lipkości i zakały z pęcherza wypędza); 2) zarodek, zawiązek czego niedobrego (Z. grzechu; Z. w sercu nosi); 3) gniew, zawiść, chrapka; 4) przywara, skaza, wada, plama (obywatel bez zakały); 5) plamaplama, hańba, wstyd (Z. dla całej familji; Z. imienia; nie warta tylko hańby i zakały); 6) zachmurzenie, zasmucenie.

Zakała, p. Zakał.

Zakamialszy, więcej zakamieniały niż drugi.

Zakamiały, zakamioniały, zakamieniały, zatwardziały (ZZ. grzesznik, lichwiarz; zakamiała nienawiść = zastarzała, zawzięta).

Zakamieć, zakamienieć, zatwardzieć (Z. na bicie; zakamiało serce Faraona).

Zakamienić, zakamić, zamienić w kamień, zatwardzić.

Zakamienować, zakamionować, zabić kamieniami, ukamienować.

Zakamioniały, p. Zakamiały.

Zakamionować, p. Zakamienować.

Zakapać, niedok. zakapywać, zakropić (Z. ranę = zapuścić w nią krople).

Zakapywać, p. Zakapać.

Zakarmić, zabić zbytniem karmieniem, zapaść.

Zakarować, 1) karując zawieść; 2) Z. armatę = odwróciwszy ją ogonem naprzód, zamocować do wózka w podróż.

Zakarpować, zakarczować.

Zakasać się, z usilnością zabrać się do czego.

[897]Zakaszubić się, zakopać się na partykularzu, w zakątku.

Zakaz, 1) zaloty, umizgi (sama się w zakazy miała do niego); 2) zameldowanie, deklaracja, zapowiedź, zawiadomienie, oznajmienie (stawion przed sądem przez Z. hospodara; usprawiedliwszy się przed zakazem abo i po zakazie urzędowym).

Zakazać, niedok. zakazywać, zakazować, 1) zapowiedzieć, uprzedzić (zakazał, aby mu znać dali, gdyby kto...); 2) Z. kartę w grze = zadać, wyświęcić (zakazał na tuzy); Z. się, 1) zalecić się, popisać się (Z. się z swą dzielnością); 2) dać się poznać, okazać zadatek swej przyszłości (z młodu ostrożnością się swoją zaraz zakazuje); 3) niedok. Z. się komu = narzucać się, ofiarować się, zalecać się (zakazywać się komu z przyjaźnią, z miłością; zakazywać się pannie).

Zakazny, zakazany, zabroniony.

Zakazować i Z. się, p. Zakazać.

Zakazywać i Z. się, p. Zakazać.

Zakącie, zakąt, zakątek, ustronie, zacisze, partykularz.

Zakąt, p. Zakącie.

Zakątny, tyczący się zakąta; skryty, tajemniczy (zakątne serca skrytości).

Zakchnąć, zaknąć, zatknąć; Z. się, zatknąć się.

Zakchnęły, p. Zatchnęły.

Zakcieć, zakwitnąć.

Zakiełznąć, p. Zachełznąć.

Zakinąć, skinąć (ręka nie zakinie).

Zakirzyć się, zaciągnąć się kirem; zachmurzyć się, zaciemnić się (niebo zakirzone).

Zakląć, niedok. zaklinać kogo = rzucić nań klątwę, wykląć, przekląć go.

Zaklęczeć, paść na kolana.

Zaklęknąć, zakląknąć, zaklęsnąć.

[898]Zaklęśnina, zaklęsłość, wpadlina, miejsce zaklęśnięte.

Zaklinaciel, ten, co zaklina, zaklinacz.

Zaklinacz, egzorcysta (stopień duchowny).

Zaklinać, p. Zakląć.

Zaklinek, zaklęcie, przysięga.

Zaklinić, zaklinować.

Zakład, 1) zakładanie, założenie (Z. miasta); 2) posada, podwalina, fundament (zakłady domu dużo miejsca zajęły); 3) Z. wału = niższa część wału; 4) zastawienie się, zasłonięcie się (bić się pod tarczy zakładem; przez Z. ciąć = przez broń, którą się zasłoniono); 5) zastaw, fant; kaucja, wadjum; 6) rękojmia, zadatek, zasada, filar, fundament (prawo — Z. wolności); 7) zapewnienie, zaręczenie (dodaje mu serca takowym zakładem); 8) stawka, nagroda (biegając w zawody, wziął Z.).

Zakładacz żołnierski = żołnierz stojący gdzie załogą.

Zakładnik, ten, co się z kim zakłada o co.

Zakładny, zakładowy, tyczący się zakładu, fundamentalny (jest mi zakładną nadziei miarą stateczna związku w was wola; fundusze na potrzeby zakładowe wojska i inwalidów).

Zakładowy, p. Zakładny.

Zakłosować, zadzierzgnąć, zawiązać.

Zakłócać, p. Zakłócić.

Zakłócić, niedok. zakłócać, 1) zakłopotać, zaturbować, zaambarasować (jesteśmy zakłóceni, jakby wyrazić wdzięczność); 2) zatrudnić, zainteresować (Z. kogo gospodarstwem).

Zakłótnik, ten, co zakłóca.

Zaknąć i Z. się, p. Zakchnąć.

Zaknęły, p. Zatchnęły.

Zakochać kogo = pokochać.

Zakochały, zakochany.

Zakoł, 1) zakolenie, łuk, koło zatoczone, bieg w [899]koło (Z. tęczy; wąż toczy się zakołem; Z. uczynił z tyłu i napadł na nieprzyjaciela); 2) gatunek jazu.

Zakoła, obwód, okrąg, obrąb (Wielkiej i Małej Polski Z.).

Zakołowrocić się, (o koniach) dostać zawrotu, kołowacizny.

Zakomorka, komórka zakątna.

Zakon, 1) prawo, ustawa, przepis prawny (tym zakonem = z tym warunkiem, pod tym warunkiem; pozwolił synod, tym jednak zakonem, by...); 3) religja, wyznanie, wiara; 4) Z. Boży wykładali = słowo Boże, Pismo św.; 5) prawość, sumienność (Bóg w sercach naszych patrzy zakonu; więcej ważyć mamy Z. niżeli przyjscielstwoprzyjacielstwo); 6) obowiązek prawny, moralny (żona, póki mąż żyw, obowiązana jest zakonowi; gdy mąż umrze, wyzwolona jest od zakonuzakonu); 7) stan, powołanie (Z. wdowi, małżeński, panieński; Z. dworzanina niech będzie rycerskie rzemiosło).

Zakonniczka, zakonnica.

Zakonniczy, zakonny.

Zakonnik, uczony, biegły w zakonie, to jest w Piśmie św.

Zakonny, 1) tyczący się zakonu, to jest prawa Bożego (żona zakonna = prawa, legalna; w post jeść mięsa nie chciał i na tym Z., a w innych rzeczach był niezakonny); 2) tyczący się starego zakonu (starozakonny); 3) biegły, doświadczony w zakonie (w starodawnym prawie Z.).

Zakonoborca, p. Zakonokaźca.

Zakonochrońca, stróż prawa, przestrzegacz prawa.

Zakonodawca, zakonudawca, 1) prawodawca; 2) założyciel zakonu religijnego.

Zakonokaźca, zakonoborca, ten, co łamie prawo.

[900]Zakononośca, prawodawca, legislator.

Zakonoprzestępca, przestępca zakonu.

Zakonoprzestępny, występny wobec prawa; bluźnierczy (słowo zakonoprzestępne).

Zakonoprzestępstwo, przestąpienie prawa.

Zakonudawca, p. Zakonodawca.

Zakop, szaniec.

Zakordonować, zająć w kordon (Z. prowincję).

Zakorzeniałość, to, co się zakorzeniło; zakorzenienie.

Zakorzenić, zaprawić korzeniami.

Zakościć, zapokostować.

Zakować, p. Zakuć.

Zakówka, sztyfcik na końcu zenkla u sznurówki.

Zakracać, p. Zakracić.

Zakracić, niedok. zakracać, zakratować (Z. okno).

Zakraczać, p. Zakroczyć.

Zakrady, zakradanie się, zakradzenie się (żeby tu nie weszła przez jakie Z.).

Zakrajny, tyczący się zakrajania.

Zakrapiać, p. Zakropić.

Zakrasić, zaprawić okrasą, okrasić.

Zakrata, 1) więzienie, ciemnica; 2) albo zakracie, miejsce za kratą (z zakraty = z za kratek sądowych).

Zakrawać, p. Zakroić.

Zakrawek, zakrawka, 1) zakrojenie, zakrawanie; 2) kawał zakrojony.

Zakrawka, p. Zakrawek.

Zakrącać się, p. Zakręcić.

Zakrącić się, p. Zakręcić.

Zakres, 1) kresa zacięta, karb (Z. od cięcia pałasza); 2) obwód, powiat, dystrykt.

Zakresać, p. Zakresić.

Zakresić, zakrzesić, zakrześlić, niedok. zakresać, zakrzesać, zakrześlać, zakreślić.

Zakręcić się, zakrącić się, niedok. zakręcać się, zakrącać się, zakręcywać się do czego = nagiąć się, nałamać się (musiała się [901]polszczyzna Z. do własności języka obcego).

Zakręcywać, zakręcać.

Zakręcywać się, p. Zakręcić się.

Zakręt, zakręta, 1) Z. prawny = wykręt, wybieg, kruczek; 2) zawrócenie z powrotem, ucieczka; 3) Z. koło czego = krętanina, zabieg, zachód, kłopot; 4) Z. głowy = zawrót, kołowacizna.

Zakręta, p. Zakręt.

Zakrętek: ciąć zakrętkiem = zakręciwszy pałaszem, szablą wkoło.

Zakrętny, 1) pełen zakrętów, wężykowaty (rzeka, droga zakrętna; Z. labirynt); 2) wykrętny, podstępny, chytry (Z. sposób mówieniamówienia); 3) zawracający głowę, zawrotny (filozofja zakrętna).

Zakroczyć, niedok. zakraczać, 1) zastąpić, zająć co (czoło mgły zakroczyły; granicę im zakroczył; ostrów Wisłę ci zakroczy); 2) zaskoczyć, zajść, stanąć na przeszkodzie (chciał wojować, ale traktaty zakroczyły; chorobą zakroczony, nie mógł...; wrócili do dawnych praktyk, których im wojny zakroczyły = nie dopuściły); 3) zabiedz, zapobiedz (złemu jak najprędzej trzeba Z.).

Zakroić, niedok. zakrawać, 1) Z. na co = kasować się, zagiąć parol (zakrawa na otrzymanie tego urzędu); 2) Z. rozumu = postąpić rozumnie; 3) wieleś zakroił na dziecięcia, tego u nas i starzy nie wiedzą = dokazałeś, zamierzyłeś; 4) zakrawać kogo, czego = zarywać; być podobnym do kogo, do czego (zakrawa Włocha, Żyda, włoszczyzny = pachnie Włochem, Żydem; zakrawać pańskiego, dworzańskiego, boskiej natury; ojcowskiego zakroił = po ojcowsku postąpił).

Zakropić, niedok. [902] zakrapiać, 1) wstyd zakrapia mi lice = zarumienia, zaczerwienia; 2) Z. ziemię, rolę = zasilić kropieniem, odwilżyć, pokropić (zakrop, co widzisz zeschłego); 3) Z. kogo czem = zmieszać, stropić, skonfudować (uciekł zakropiony = jak zmyty).

Zakrólić, p. Zakrulić.

Zakrólować, zacząć królować.

Zakrszyć, krusząc zapuścić.

Zakrtunić, zakrtusić, zakrztusić; Z. się, zakrztusić się.

Zakrtusić i Z. się, p. Zakrtunić.

Zakrulić, zakrólić oczy = spojrzeć dziko, postawić oczy dziko.

Zakrwawić, rozłakomić na krew (lew, zakrwawiwszy się, rzuca się na swą ofiarę).

Zakrycie, 1) p. Zakryto; 2) skrytka, schowanko; 3) p. Zakrywka.

Zakryć, niedok. zakrywać, ukryć, skryć, zataić (nie może to być wybranym zakryte, tajne, niewiadome; Z. tajemnicę od kogo); Z. się, 1) ukryć się, skryć się, schować się, zataić się (szydło się w miechu nie zakryje; nie zakryje się miasto na górze osadzone); 2) Z. się czem = zasłonić się, wymówić się, składać się czem.

Zakrystjańczyk, chłopiec do posług w zakrystji.

Zakryto, zakrycie, skrycie, tajemnie, tajemniczo, potajemnie (siedząc Z., jako na zasadzce; co Z. powiadał, teraz jawno daje znać).

Zakrytość, 1) skrytość, tajnik (Z. serca); 2) pod zakrytością, pod zakrytościami = pod pokrywką, pod figurą, alegorycznie (pod zakrytościami mówić; dziwne sprawy św. Janowi pod zakrytościami okazywały się).

Zakrywać i Z. się, p. Zakryć.

Zakrywka, zakrycie, [903]pokrywka, płaszczyk, pozór, pretekst (zrobić co pod zakrywką czego).

Zakryzmolić, zagryzmolić.

Zakrzemieniać, p. Zakrzemienić.

Zakrzemienić, niedok. zakrzemieniać, zakamienić, zatwardzić.

Zakrzesać, p. Zakresić.

Zakrzesić, p. Zakresić.

Zakrześlać, p. Zakresić.

Zakrześlić, p. Zakresić.

Zakrzew, p. Zakrzewie.

Zakrzewie, zakrzew, zarośl, miejsce zakrzewione.

Zakrzęt, zabiegi, krzątanie się, skrzętność.

Zakrzosać, zakrzesać.

Zakrzywdzić komu = zawinić krzywdząc go.

Zakrzywiać, p. Zakrzywić.

Zakrzywić, niedok. zakrzywiać gębę = wykrzywiać.

Zakrzyżować, ukrzyżować.

Zaksyknąć, zakszyknąć, syknąć, zasyczeć (smok zaksyknął; Z. na kogo).

Zakszyknąć, p. Zaksyknąć.

Zakuć, zakować, 1) skuć, tęgo zewrzeć (oczy snem zakute; ziemia, jak stal zakowana); 2) okuć (oszczep zakowany grotem).

Zakup, zakupno, zakupne, zaliczka dana najemnikowi (Z. żołnierzowi, rekrutowi).

Zakupiciel, p. Zakupień.

Zakupić, niedok. zakupować, 1) zapewnić sobie dawszy zakup = zaliczkę (zakupiony = najęty na co); 2) Z. dobra pospolite: cła, góry kruszcowe, młyny = nająć, zadzierżawić; 3) wziąć w zastaw, zapłaciwszy; 4) Z. kogo = przekupić, podkupić.

Zakupieniec, niewolnik kupny.

Zakupień, zakupnik, 1) ten, co przed innemi wykupuje co, przekupień; 2) Z. dóbr pospolitych = dzierżawca; 3) albo zakupiciel, ten, co kogo przekupuje (Z. sędziów).

Zakupieństwo, zakupność, możność [904]zakupienia, zapewnienia przez kupno (nabywa ziemi przez Z.).

Zakupne, p. Zakup.

Zakupnik, p. Zakupień.

Zakupno, p. Zakup.

Zakupny, 1) który można zakupić, dostać za pieniądze; 2) przekupny, przedajny (sędzia Z.); 3) emfiteutyczny (dobra zakupne; prawo zakupne = prawo feudalne).

Zakupować, p. Zakupić.

Zakurzyć, zakadzić, zasmrodzić (Z. komu pod nosem; zakurzyłeś mi czosnkiem = zaleciał mię czosnek od ciebie); Z. się, 1) zawichrzyć się (niepogoda się zakurzy); 2) zapalić się, zająć się (wojna się zakurzy; stamtąd się nieszczęsna schizma zakurzyła).

Zakusić, niedok. zakuszać, 1) zakąsić, przejeść (Z. jabłka); 2) spróbować, skosztować (Z. smaku w panowaniu; Z. Boga w swem sercu; Z. kielicha); 3) Z. nauki jakiej, sztuki, rzemiosła = liznąć.

Zakuszać, p. Zakusić.

Zakwas, 1) zakwaszenie; to, co zakwaszono lub czem zakwaszono (znać piwo po zakwasie = po zakwaśniałości, po drożdżach, po occie); przydać zakwasu; 2) zaród zepsucia, ferment (Z. faryzejski).

Zakwasić, niedok. zakwaszać, zakwasować, zagryźć, zaszczypać (dym zakwasił mu oczy).

Zakwasować, 1) zakwaszać; 2) p. Zakwasić.

Zakwcie, zakwitnie.

Zakwiść, zakwitnąć.

Zalatać, p. Zalecieć.

Zalatować, p. Zalecieć.

Zaląg, zalężenie się.

Zalecacz, p. Zaleciciel.

Zalecać co = szczycić się, chełpić się, popisywać się czem (żołnierz rycerstwo swoje ranami zaleca; jakie urodzenie zaleca cię przed światem?); Z. się, chełpić się, przechwalać się, popisywać się.

[905]Zalecalny, zalecający, rekomendacyjny (list Z.).

Zalecanie, zalecanie się, zaloty, konkury.

Zalecanka, zalecanki, zaleciny, 1) zaleta (Niemcy mają wielkie zalecenie w rzemiosłach, sukniach, płótnachpłótnach); 2) cena, wziętość, cześć (Jan św. wielkiego u nas zalecenia; czyny, dające wieczne zaleciny); 3) komplement, nadskakiwanie, pochlebstwo.

Zaleciciel, zalecacz, ten, co zaleca kogo komu.

Zalecicielka, ta, co zaleca kogo komu.

Zalecić, zaletnić, zrobić letnim, zagrzać cokolwiek.

Zalecieć, niedok. zalatać, zalatować kogo, 1) zakasować, wyprzedzić swoim lotem; 2) lecąc zastąpić komu; 3) zaleciało mię coś o tem = dało mi się słyszeć, doszło mię, zasłyszałem.

Zaleciny, p. Zalecanka.

Zaledz, niedok. zalegać, 1) w grobie, na marach i t. p. = ledz, poledz, umrzeć; 2) zająć czyje miejsce; 3) Z. czyje mary, czyją głowę = umrzeć zamiast kogo, nie doczekać jego śmierci; 4) zepsuć się, stracić na wartości przez długie leżenie (zaległy towar = zleżały).

Zalegać1. Zalegać i Z. się, p. Zależeć.

Zalegać2. Zalegać, p. Zaledz

Zalenić się, rozleniwić się.

Zaleśnić, zapuścić w las, zadrzewić.

Zaleta, zalota, zalet, 1) zalecanie, zachwalanie kogo, czego; 2) chluba, zaszczyt, ozdoba; 3) poważanie, cześć, szacunek (mieć co w zalecie; być u kogo w zalecie; jednać komu, czemu zaletę); 4) zła Z. = niesława, zła opinja; 5) albo zalotka, zalecanie się, przypochlebianie się (dobić się czego zalotami; postępować szczerze, nie zalotkami; wieńczył dziewczynę z zalotką).

Zaletnica, zalotnica.

[906]Zaletniczy, p. Zaletny.

Zaletnik, zalotnik.

Zaletny, 1) pełen zalet, czcigodny; 2) albo zaletniczy, zalotliwy = a) tyczący się zalot (podarunek Z.); b) zalotny, zalotniczy, umizgalski, skłonny do zalecanek.

Zaletować, zalotować, odprawiać zaloty, umizgać się, być zalotnym.

Zalewek, 1) zalanie czego kruszczem roztopionym i t. d.; 2) miejsce zalane; 3) zatoka, odnoga morska.

Zalewka, zaliwka, wino, którem polewano ofiarę, mając ją palić.

Zależeć, zalegać, 1) zależy, zalega co na kim, w czem = zawisło, polega, zasadza się na kim; 2) Z. ku czemu = należeć, odnosić się (rzeczy ku prawdziwej doskonałości zależące); 3) Z. na kogo = być czyją powinnością; Z. się, 1) Z. się w chorobie = zapaść w chorobę ciężką (ciężką chorobą ogarniony albo zależał się w ciężkiej chorobie); 2) zepsuć się od leżenia, zleżeć się (zboże zależałe).

Zalęk, zalęknięcie się.

Zalękliwy, skłonny do zalęknięcia się; tyczący się zalęknięcia (strach Z.).

Zalgnąć, zalnąć, zalipnąć, zalepić się, zakleić się (oczy mu zalgnęły).

Zali, czy.

Zaliczać się, p. Zaliczyć się.

Zaliczyć się, niedok. zaliczać się, omylić się w liczeniu, przeliczyć się.

Zalipnąć, p. Zalgnąć.

Zaliszeć, stać się lichym, zmarnieć, skarłowacieć (zboże, cielęta zaliszały).

Zalitować się, zlitować się.

Zaliwka, p. Zalewka.

Zaliwy, zalewający, zalewny (łuna blaskiem zaliwa).

Zalnąć, p. Zalgnąć.

Zalot, 1) zabieg, zachód, zapęd (krótko powiem, bez zalotu); 2) p. Zaleta.

[907]Zalota, p. Zaleta.

Zalotka, p. Zaleta.

Zalotliwy, p. Zaletny.

Zalotować, p. Zaletować.

Zaloty, zalecanie kogo, czego, rekomendacja przychylna.

Zalśnąć, 1) albo zalśknąć, zaśklnąć, zaszklnąć, zalśknić się, zaśklnić się, zabłysnąć (mignęło co w oczach, Z. go ledwie = zauważyć); 2) olśnąć, oślepnąć; 3) uledz zaślepieniu (Z. miłością, gniewem).

Zalśknąć, p. Zalśnąć.

Zalśknić się, p. Zalśnąć.

Zalżbanty, pewien strój kobiecy.

Załafta, p. Załata.

Załatka, p. Załata.

Załamać, załomić, niedok. załamywać, załamować, załamawać, ukrócić, przemógszy zahamować (Z. konia musztukiem; Z. w sobie żądze wędzidłem).

Załamawać, p. Załamać.

Załamiony, załamany.

Załamować, p. Załamać.

Załamywać, p. Załamać.

Załapić, zachwycić, zagrabić.

Załata, załawta, załafta, 1) plaster ranę ściągający; 2) załatanie; 3) łata zakrywająca dziurę; 4) płachta do obwijania ciała.

Załawiać, p. Załowić.

Załawta, p. Załata.

Załeb, załebek, załebki, wodzenie się za łby, bijatyka.

Załebek, p. Załeb.

Załebki, p. Załeb.

Załeszny, kłamliwy, łgarski.

Załęże, sapisko, mokradło nizko położone.

Załknąć się, zachłysnąć się.

Załoga, założka, załuska, 1) klapa, okład (Z. na żołądek; Z. otulająca piersi); 2) klapka, zapora w kiszce, która nic nie puszcza nazad; 3) Z. wód = zator, zalew; 4) eskorta, konwój (Z. dana posłowi dla bezpieczeństwa); 5) żołnierz z konwoju, z eskorty czyjej; 6) Z. na kogo = zasadzka [908](zasadzić na kogo załogę; zasadzić się gdzie na załodze); 7) zasadzka, sidła, zdrada, spisek; 8) skład, magazyn; 9) nakład, wydatek, koszt; 10) zapomoga, zaliczka.

Załom, załomek, 1) załamanie się (Z. lodu); 2) wybieg (dokądże krętemi załomami wybaczasz?).

Załomić, p. Załamać.

Załomisko, urwisko załamane.

Załomisty, pełen załamów.

Załomny, grożący załamaniem się (lód Z.).

Załowić, niedok. załawiać, 1) Z. na kogo, na co = dybać, czyhać, czatować, stawić sidła; 2) załawiać na co = zadzierać, szukać czego, przeć ku czemu, zakrawać na co (załawia na zwadę; awanturnicy na niepokój załawiali).

Założenie, 1) fundament; 2) zasadzka.

Założka, p. Załoga.

Założnica, nałożnica.

Założnictwo, nałożnictwo.

Założniczy, nałożniczy.

Założnik, cudzołózca.

Założyć, niedok. zakładać, 1) zakładać sobie = zamierzać, obiecywać sobie, rachować na co (jeńców bada, gdzie nieprzyjaciel zmierza i zakłada = obiera cel; ojciec synowi stan założył = obrał, obmyślił; na prywatę wszystkę radę założyli; ten zamiar spraw swoich założył); 2) Z. co czem = zapełnić, zapchać kładąc (Z. podołek kwiatami); 3) zasłonić, zakryć (Z. pierś puklerzem); 4) Z. co, Z. się czem = wymówić się, zastawić się, usprawiedliwić się (sam słabe założywszy zdrowie, wyprawił brata; założył się chorobą); 5) zakładać psami na zająca = wypuszczać psa na zająca, aby mu zaskoczył drogę; 6) Z. karę na kogo = nałożyć, wyznaczyć, wymierzyć; 7) [909] Z. ogień = rozłożyć; 8) Z. ubogiego = wesprzeć, wspomódz; 9) Z. twierdzenie, materję jaką = przedsięwziąć jej dowodzenie, podać temat (dowodzić założonej propozycji); 10) ustanowić (Z. święto); 11) otworzyć, zagaić, złożyć (Z. sejm); Z. się, zasadzić się, zrobić zasadzkę.

Załtarz, psałterz.

Załuska, p. Załoga.

Zamacać, pomacać.

Zamachnąć, zamachnąć się.

Zamagać i Z. się, p. Zamódz.

Zamagazynować, umieścić w magazynie.

Zamalować, niedok. zamalowywać, 1) odnowić malowanie, pomalować nanowo; 2) zakreślić, ograniczyć (Z. kres swej potędze).

Zamar, płód klaczy lub oślicy z bykiem albo krowy z ogierem (Z. ma głowę i ogon wołowy, resztę ciała końską).

Zamarszczać i Z. się, p. Zamarszczyć.

Zamarszczki, srogość oblicza.

Zamarszczyć, niedok. zamarszczać, zmarszczyć (Z. twarz); Z. się, zmarszczyć się, nachmurzyć się, postawić kozła.

Zamartwieć, zdrętwieć, obumrzeć (dotknął ręką zamartwiałą).

Zamarznąć: zamarzło w piecu hutniczym = kruszec roztopiony w nim stężał.

Zamaszczać, p. Zamaścić.

Zamaszny, 1) zamaszysty; 2) p. Zamaszysty.

Zamaszysty, zamaszny, 1) z zamachem rzucony (pocisk Z.); 2) potężny, sążnisty, wielki, gruby, ciężki (księga zamaszysta; drwinki zamaszyste); 3) Z. płaszcz (i t. p.) = kolisty, obszerny, szeroki, do obwinięcia się.

Zamaścić, niedok. zamaszczać, tłuszczem, maścią zasmarować.

Zamatorzały, zamotrzały, [910] zamotorzały, zastarzały.

Zamatwać, p. Zagmatwać.

Zamawiać, p. Zamówić.

Zamącić, zamęcić, niedok. zamącywać, 1) Z. kogo w co = uderzywszy go w co, zamroczyć (siłą w łeb go zamąciłzamącił); 2) zmącić, zakłócić (Z. radość smutkiem); 3) Z. komu szyki = pomieszać, zmylić; 4) wzburzyć (gdy opętany ujrzał Jezusa, duch nim zamącił i rzucił go na ziemię); 5) zasmucić, strapić, zaturbować.

Zamącywać, p. Zamącić.

Zamąt, strapienie, smutek, turbacja.

Zamątlić, p. Zamiętlić.

Zamczyć, p. Zamknąć.

Zamczysty, 1) opatrzony zamkiem (pudło zamczyste; gmach Z.); 2) pełen zamków (kraj Z.).

Zamecznik, zamkarz, ślusarz.

Zameczny, zamkowy.

Zamek w pompie = klapa w rurze pompy.

Zamesz, zamsza, zamsz, skóra miękko wyprawna.

Zamesznictwo, garbarstwo zamszowe.

Zamesznik, garbarz wyrabiający zamsze.

Zameszny, zamszowy.

Zamęcić, p. Zamącić.

Zamęć, zamętek, zamęt.

Zamęt, zamętek, smutek, strapienie.

Zamętek, 1) p. Zamęć; 2) p. Zamęt.

Zamętlić, p. Zamiętlić.

Zamężny: panna zamężna zdolna do zamążpójścia, na wydaniu będąca.

Zamężyć się, wyjść mąż.

Zamiana słów = zamiennia, metonimja.

Zamianek, zamiana.

Zamiankowy, tyczący się zamiany (zapis Z. = akt zamiany zaregiestrowany w sądzie).

Zamianny, tyczący się zamiany (karta zamianna = weksel).

Zamiar, 1) zakres, granice (do pożądanej wprowadzić pory, co wyszło z słuszności granic zamiaru); 2) na Z., nad [911] Z., = nadmiernie, zbyt, nader (na Z. jest tego; o przykra nad Z. nowino!).

Zamiara, zamierzona, oznaczona praca dzienna.

Zamiarkować, zmiarkować.

Zamiasto, zamiast.

Zamiat, p. Zamiot.

Zamiatać, p. Zamieść.

Zamiatywać, p. Zamieść.

Zamiąć, niedok. zaminać, mnąc zagnieść.

Zamieć, zamiot, zamiota, wir morski.

Zamienieć, zaniemieć.

Zamiennik, 1) zdrajca; 2) ten, co zamienia, zamieniacz.

Zamierać, p. Zamrzeć.

Zamierzać, p. Zamierzyć.

Zamierzch, zamierzk, 1) zmierzch, mrok zapadający; 2) Z. w oczu = choroba oczu, gdy się w oczach robi ciemno.

Zamierzchnąć, zamierzknąć, 1) zapaść mrokiem, zmierzchnąć się; 2) zamierzchło mi w oczach = zrobiło mi się ciemno w oczach; 3) Z. gdzie = zostać zaskoczonym przez mrok, przez noc (zamierzchła w pustyni).

Zamierzk, p. Zamierzch.

Zamierzkać, zaciemniać, zamraczać (zamierzkanie = mroczki w oczach).

Zamierzknąć, p. Zamierzchnąć.

Zamierznąć, obmierznąć.

Zamierzyć, niedok. zamierzać, 1) zakreślić miarą, ograniczyć (Bóg ujął wodę brzegami zamierzonemi; stawić się na zamierzoną godzinę = na wyznaczoną godzinę); 2) pomylić się w mierzeniu (zamierzył łokieć jeden).

Zamiesz, zamieszenie, zaczyn do ciasta.

Zamieszacz, p. Zamięsiciel.

Zamieszaczka, zamącicielka, zaburzycielka.

Zamieszać, zamięszać, niedok. zamieszawać, zamieszywać, zmącić, pomieszać (człowiek zamieszanego rozumu = [912]obłąkany; Z. komu zamysły).

Zamieszale, nierządnie, bezładnie, burzliwie.

Zamieszały, 1) który zamieszał; 2) zakłócony, zamącony.

Zamieszany, burzliwy.

Zamieszawać, p. Zamieszać.

Zamieszek, p. Zamieszka.

Zamieszka, 1) albo zamięszka, pomieszanie, mieszanina (Z. cnót i występków); 2) albo zamieszek, opóźnienie, mitręga, zwłoka.

Zamieszkać, niedok. zamieszkiwać, zamieszkawać, 1) spóźnić się (Z. do sądu, na obiad); 2) Z. czego = zaniedbać czego, opuścić co; 3) Z. komu = przetrzymać, zabawić go; Z. sobie = opuścić czas, porę.

Zamieszkaniec, mieszkaniec.

Zamieszkawacz, leniwiec, maruder, opieszalec.

Zamieszkawać, p. Zamieszkać.

Zamieszkawałość, opieszałość, niedbalstwo, ospałość.

Zamieszkiwać, p. Zamieszkać.

Zamieszywać, p. Zamieszać.

Zamieście, zagrodzie, miejsce za miastem.

Zamieść, zamiotać, niedok. zamiatać, zamietać, zamiatywać, zamiotywać, zamietywać, 1) zarzucić (Z. sieć); 2) wyrzucić do góry, podrzucić (ziemię stopą, biegnąc, zamiata); 3) odrzucić, pogardzić (burzyciela wiary zamiatamy; Z. propozycję; Bóg nas nie zamiata; zamiatać czem = pogardzać, pomiatać, np. tytułem); 4) zarzucić, zasypać (Z. dół, studnię ziemią, kamieniami); 5) Z. co czem = zakryć, zasłonić, zatuszować (marność swą grzechem Lotowym zamietują); 6) niedok. Z. kogo czem = skarżyć, obwiniać go fałszywemi zarzutami; Z. komu co = zarzucać mu co, zadawać mu co.

[913]Zamietać, p. Zamieść.

Zamietywać, p. Zamieść.

Zamięsiciel, zamieszacz, zamąciciel, zaburzyciel, zasmuciciel.

Zamięszać, p. Zamieszać.

Zamięszały, zamieszały, 1) oddany czemu, pochłonięty przez co, zatopiony w czem (zapomniał o Bogu w lepiance ciała Z. ); 2) zamieszany, zakłócony, zamącony.

Zamięszka, zamieszka.

Zamiętlić, zamętlić, zamątlić, zamętlić, zamącić, zamieszać (Z. głowę; Z. co w pamięci).

Zamilczały, który zamilczał, milczący.

Zamilczawać, p. Zamilczywać.

Zamilczywać, zamilczawać, zamilczać.

Zamilknąć, znędznieć, zaniknąć, skarłowacieć, zmizernieć, zamrzeć (drzewo zamilkło; kłos bez słońca i rosy zamilkł; plaster na zamilkłe żyły; ucho zamilkłe nie słyszy).

Zamiłować, umiłować, pokochać, polubić; Z. się czego = rozmiłować się, rozkochać się w czem.

Zaminać, 1) p. Zamiąć; 2) zapominać.

Zamiot, zamiota, 1) p. Zamieć; 2) albo zamiat, zamieć.

Zamiota, p. Zamiot.

Zamiotać, p. Zamieść.

Zamiotywać, p. Zamieść.

Zamirzyć, p. Zaśmierzyć.

Zamkarz, p. Zamecznik.

Zamkły, zamknięty (furta zamkła).

Zamknąć, zamczyć, niedok. zamykać, 1) zagrodzić (Bóg nam do dostojeństw nie zamyka); 2) Z. mowę = zaniemówić; 3) zamrzeć, dokonać życia (Z. żywot; od ran trzeciego dnia zamknął); 4) wnioskować, wnosić (Z. co z czyich słów); 5) postanowić, uradzić, uchwalić, zdecydować (za radą panów tak tę rzecz zamknęli; zamknęli radę, iżby go pojmali; Z. dekret; gdzieby był [914]czyściec, o tem nic kościół nie zamknął; już zamknęli wojnę); 6) Z. pokój = zawrzeć pokój z kim. Z. się z czego, skąd = wyniknąć, wypaść, wywieść się (z przeszłej mowy to się zamyka, że...).

Zamknienie, 1) zamknięcie, miejsce zamknięte (rozmawiali w zamknieniu); 2) zatamowanie, zahamowanie (wolno było jeździć tylko do Wrocławia, a było tego zamknienia cztery lata); 3) Z. ksiąg, listu = zakończenie.

Zamkniony, zamknięty.

Zamkochwyt, chwytacz cudzych zamków, grodów.

Zamleczyć, mlekiem zapuścić, w mlecz zamienić (już zboża zamleczone).

Zamłodnąć, zamłodnieć, zamłodzieć, stać się młodym, odmłodnieć.

Zamnażać i Z. się, p. Zamnożyć.

Zamniemanie, zarozumiałość.

Zamnożenie, wzmaganie się, wzrost, wybijanie się, rozwój, rozkwit (Z. państwa).

Zamnożyć, niedok. zamnażać, zamnożywać, 1) rozmnożyć, dać się zamnożyć (Z. bydło, wino u siebie); 2) pomnożyć, powiększyć, przysporzyć (Z. skarb); 3) począć (w żywocie), spłodzić (Nape zamnożona z wilka); Z. się, pomnożyć się, rozmnożyć się (rozmowy, z których się zamnażają rozumy).

Zamnożysty, zamnożony, liczny (bibljoteka zamnożysta = zamożna, zasobna).

Zamnożywać i Z. się, p. Zamnożyć.

Zamocniać, p. Zamocnić.

Zamocnić, niedok. zamocniać, zrobić mocnym.

Zamoczywać, niedok. od zamoczyć.

Zamodrzeć, zajść modrością (wargi zamodrzałe = zasiniałe).

Zamoka, miejsce zamoczone, mokradło.

[915]Zamor, zamorzenie, głód morzący.

Zamorca, morderca, zabójca.

Zamorczyk, p. Zamorszczyk.

Zamorszczyk, zamorczyk, przybysz zza morza, mieszkaniec zamorski.

Zamorszczyzna, wiatr zza morza wiejący.

Zamorzyć, zabić, zamordować.

Zamotać, niedok. zamotywać, zamotawać czyj rozum = obłąkać, pomieszać.

Zamotawać, p. Zamotać. Zamotorzały, p. Zamatorzały.

Zamotrzały, p. Zamatorzały.

Zamotywać, p. Zamotać.

Zamowa, zamówka, 1) sprzeczka, przemówienie się; 2) zamówienie się, wymówka; 3) zamówienie, obstalunek; 4) rozprawa, dysputa; 5) przymierze, układ.

Zamożenie, 1) zapomoga, wsparcie; 2) zamożność.

Zamożysty, 1) możny, potężny; 2) zamożny, bogaty.

Zamożyście, zamożnie, bogato.

Zamódz, niedok. zamagać, 1) wesprzeć, zapomódz, wspomódz (Z. kogo w bogate upominki); 2) ratować (brat brata nie zamagał); Z. się, wzmódz się (Z. się w pieniądze, w siły; zamógł się głód w mieście; zamagał się zły zwyczajzwyczaj).

Zamówić, niedok. zamawiać, 1) Z. kogo = mówiąc zagłuszyć, zakrzyczeć, przegadać (Z. kogo w sądzie); 2) Z. co = mówiąc zatrzeć, zagadać (pańskie błędy każdy zamawia); 3) Z. komu = przeszkodzić mu w mówieniu, nie dać przyjść do słowa, zabiegać jego mowie; 4) przemówić za kim, wstawić się za nim; 5) zamówić się, mówiąc udać (Z. inną przyczynę); Z. się, 1) Z. się z kim = przemówić się, posprzeczać się; 2) zapędzić się w [916]mówieniu, zagadać się; 3) omylić się w mówieniu, powiedzieć jedno za drugie; 4) wymówić się.

Zamówka, p. Zamowa.

Zamraczać, p. Zamroczyć.

Zamrażać, p. Zamrozić.

Zamrocze, p. Zamrok.

Zamroczyć, niedok. zamraczać, zacienić, zasłonić (w gaju kochankowie kwilą zamroczeni).

Zamrok, zamroka, zamrocze, mrok zapadający, zmierzch, zaciemnienie.

Zamroka, p. Zamrok.

Zamrozić, niedok. zamrażać piec hutniczy = wystudzićwystudzić.

Zamrówić się, zagęścić się, rozmnożyć się jak mrowie (lud ten zamrówił się gęsto).

Zamróz, 1) zamarzanie, pierwszy mróz, początek marznięcia; 2) odmrożenie, mróz wewnętrzny (wyciąga to Z. albo zaziębłość z nóg; Z. szedł po jej ciele = zimno śmiertelne).

Zamrukać, p. Zamruknąć.

Zamrukawać, p. Zamruknąć.

Zamruknąć, niedok. zamrukać, zamrukawać, zamruczeć, mruknąć nagle.

Zamrzeć, niedok. zamierać, 1) obumrzeć, omdleć, osłabnąć (żołądek zamarł od głodu; płód w żywocie matki zamarł, nie mając słusznej żywności; deszcz zrosił zamarłe zagony); 2) zacząć mrzeć (pusty żołądek zamarł głód).

Zamsik, p. Zamścik.

Zamsza, p. Zamesz.

Zamszysty, omszony, zarosły w mech.

Zamścik, zamsik, mieszczuch, łyk (lada szot i Z. z miasta dziś w pierze porasta).

Zamtuski, zantuski, tyczący się zamtuza, burdelowy.

Zamtuz, zantuz, santuz, dom publiczny, burdel.

Zamtuzka, nierządnica, kobieta publiczna.

Zamtuźnik, nierządnik.

Zamudzić, zmudziwszy [917]zabawić, zaniedbać (nic nie omieszkał, nic nie zamudził; utarczka owa dzień im zamudziła).

Zamulać, p. Zamulić.

Zamulić, niedok. zamulać, 1) zachwaścić, zanieczyścić, zakąkolić (sekta prawdziwą wiarę zamuliła); 2) zanieczyścić, skazić, zarazić (serce zazdrością zamulił); 3) zaniedbać, zniszczyć, opuścić (kościół już zamulony do dawnej świetności powrócił).

Zamulisko, miejsce zamulone.

Zamuł, muł zalepiający co, szlam (Z. na rudzie będący; kopr ogrodny mocz z głębokich zamułów z pęcherza wywodzi).

Zamurowy, zamurny, po za murem będący; z tamtej strony muru będący.

Zamuskać, niedok. zamuskiwać, 1) muskając pogłaskać, zagładzić (mżące czarowną laską zamuskuje oczy); 2) zasmarować, zalepić (Z. szczeliny gliną).

Zamuskiwać, p. Zamuskać.

Zamusnąć łeb = upić się.

Zamutek, zamącenie, zamęt, zakłócenie, niepokój, zakłopotanie, smutek (wino burakowe tym jest użyteczne, którzy są krwi obciężałej, serca chorego, albowiem miłość a Z. oddala; rodzice przez zuchwalstwo dzieci ku zamutkowi przychodzą).

Zamycać, p. Zamycić.

Zamycić, niedok. zamycać, zapłacić myto, zaclić.

Zamykać i Z. się, p. Zamknąć.

Zamylać, p. Zamylić.

Zamylić, niedok. zamylać, zatrzeć dla zmylenia (Z. swe ślady).

Zamysł, zamyślenie, zaduma.

Zamyślać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamyślawać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamyślić, niedok. zamyślać, zamyślawać, zamyśliwać, zmyślić, udać co (połóż się a zamyśl chorobę); Z. się, [918]zastanowić się, pomyśleć (wprzód się zamyśl, a potem działaj).

Zamyśliwać i Z. się, p. Zamyślić.

Zamżyć oczy = zamrużyć oczy.

Zanadra, licz. mnoga od zanadrze, zanadrza.

Zanadrzany, tyczący się zanadrza.

Zanadrzysty, mający szerokie zanadrza.

Zanarzać, 1) zanurzać; 2) p. Zanurzyć.

Zanaszać się, p. Zanieść się.

Zanęcić, niedok. zanęcać, nęcąc zachęcić.

Zanędznieć, znędznieć (bydlę z młodu zanędzniałe).

Zanęta, zachęta nęcąca, ponęta (Z. do pracy).

Zaniecać, p. Zaniecić.

Zaniechać, niedok. zaniechawać, zaniechywać, 1) zaniechaj, patrzajmy jeśli przyjdzie = daj pokój, uważaj, czekaj; 2) Z. kogo = zostawić go w pokoju, porzucić go, dać mu spokój, nie przeszkodzić mu (czemuś mnie nie zaniechał, ale kazałeś mię wskrzesić?; zaniechajcie dziatek ani im zabraniajcie przychodzić do mnie).

Zaniechawać, p. Zaniechać.

Zaniechywać, p. Zaniechać.

Zaniecić, niedokniedok. zaniecać, wzniecić, zapalić; Z. kogo gniewem = zapalić, wzburzyć.

Zanieczcić, sprofanować, zbezcześcić.

Zanieczyściać, zanieczyszczać.

Zaniedbalec, ten, co zaniedbał albo co zaniedbał się, niedbalec.

Zaniedbalstwo, zaniedbałość, niedbalstwo.

Zaniedbałość, p. Zaniedbalstwo.

Zaniedbały, niedbały.

Zaniedbawać, zaniedbywać.

Zaniemiać, p. Zaniemić.

Zaniemić, niedok. zaniemiać, zrobić niemym, niemowąniemową.

Zanieprażniać, p. Zaniepróżnić.

Zaniepróżnić, niedok. [919] zanieprażniać, nie zostawić próżnym, zapełnić, zaprzątnąć, zająć (świegot tylko uszy drugim zaniepróżnia; zaniepróżniony sprawami).

Zanierychło, zapóźno, nie rychło już.

Zanieść się, niedok. zanosić się, zanaszać się, 1) zabrać się, mieć się ku czemu, szykować się (zaniosła się czerpać wodę; Z. się na rzecz niepodobną); 2) Z. się na kogo ręką = zamierzyć się, podnieść na niego rękę, targnąć się; 3) zapędzić się, zabrnąć, dać się unieść czemu (Z. się w rozpuście); 4) zanosić się do kogo, do czego = odnosić się, tyczyć się, ściągać się (cześć obrazu zanosi się do tego, kogo on przedstawia).

Zaniszczać, p. Zaniszczyć.

Zaniszczeć, pójść w niwecz, zniszczeć.

Zaniszczyć, niedok. zaniszczać, niszcząc zagładzić, zatrzeć (Z. wiarę, prawdę).

Zankiel, zenkiel, zaponka, klamra.

Zanklarz, zenklarz, rzemieślnik robiący zankle.

Zanorzyć, zanurzyć; Z. się, zanurzyć się; utonąć.

Zanosić się, p. Zanieść się.

Zanośny, mogący być zaniesionym.

Zantuski, p. Zamtuski.

Zantuz, p. Zamtuz.

Zanurzyć, zanorzyć, niedok. zanurzać, zanarzać kogo = zanurzyć, zatopić, pogrążyć np. w myślach, w nierządzie, w księgach.

Zaoblatować, zapisać do akt, zaregiestrować.

Zaobłoczyć, zakryć, zaciągnąć, zaciemnić obłokiem.

Zaobozować, zaciągnąć do obozu, zakwaterować w obozie (Z. wojsko).

Zaogniać, p. Zaognić.

Zaognić, niedok. zaogniać, zapalić (dom od błyskawicy zda się [920]zaogniony; Z. zapalnik w bombie).

Zaokręglić, zaokrąglić.

Zaostrzać, p. Zaostrzyć.

Zaostrzyć, niedok. zaostrzać, 1) Z. kogo na kogo = zajątrzyć, poduszczyć, podbechtać; 2) zachęcić, zagrzać, zapalić (Z. synów do dzieł rycerskich).

Zapachać, p. Zapachnąć.

Zapachnąć, zapachać, zaorać.

Zapad, 1) zapadanie, zapadnięcie; 2) miejsce, gdzie co zapada, gdzie co zapadło; 3) Z. słońca = zachód słońca.

Zapadać, p. Zapaść.

Zapadlina, miejsce zapadłe, rozpadlina, rysa, szczelina.

Zapadni, zapadowy, tyczący się zapadu, zachodni (wiatr Z.).

Zapadnienie, zatracenie, potępienie.

Zapadowy, p. Zapadni.

Zapaktować, niedok. zapaktowywać, zaarendować, zadzierżawić.

Zapaktowywać, p. Zapaktować.

Zapalacz, podpalacz (sprawca pożaru).

Zapalać się, p. Zapalić się.

Zapalczawie, zapalczywie.

Zapalczawy, p. Zapalczywy.

Zapalczysty, p. Zapalisty.

Zapalczywy, zapalczawy, zapaliczliwy, zapaliściwy, zapalisty, pełen zapału, zapalony, żarliwy, gorący (zaloty zapalczywe; kochanek Z.; modlitwa zapalczywa).

Zapaliczliwie, zapalczywie.

Zapaliczliwy, p. Zapalczywy.

Zapalić się, niedok. zapalać się, 1) zboże się zapala = dostaje koloru ognistego, płowieje; 2) dostać zapalenia, zaognić się (wrzód się zapala); 3) zarumienić się, zapłonąć wstydem.

Zapalisty, 1) łatwy do zapalenia, zapalny (ofiara zapalista); 2) albo zapalczysty, zapalający (strzała zapalista; zapalista podnieta = [921]podburzająca); 3) p. Zapalczywy; 4) barwy ognistej, ognisty, płowy (pszenica farby zapalistej).

Zapaliściwie, zapalczywie.

Zapaliściwy, p. Zapalczywy.

Zapalniczek, brantka u fuzji, na którą się nakłada kapiszon.

Zapalny, przeznaczony do zapalania (ofiara zapalna).

Zapał, 1) zapalenie, zapalenie się, pożar, zajęcie się ogniem; 2) ofiara palona na ołtarzu, całopalenie.

Zapała, żagiew, podnieta (Z. nienawiści; Z. rozdwojenia kościelnego).

Zapamiętać, niedok. zapamiętywać, zapamiętawać, zapomnieć.

Zapamiętalec, człowiek zapamiętały, szaleniec.

Zapamiętawać, 1) zapamiętywać; 2) p. Zapamiętać.

Zapamiętliwy, łatwo zapominający.

Zapamiętny, nie pomny czego.

Zapamiętywać, p. Zapamiętać.

Zapar, para skąd wychodząca, wyziew.

Zaparcieć, zaginąć przez parcienie (roje zaparciały).

Zaparstek, zapartek, jaje zalęgłe i zepsute, zbuk.

Zapartek, p. Zaparstek.

Zaparzysko, zaśniad, zaśniat, ześniad, płód nie donoszony.

Zapasić się, niedok. zapaszać się, zaopatrywać się w zapasy.

Zapaski, 1) nauka zapaśnicza, zapaśnictwo; 2) albo zapasowanie, zapasy, walka zapaśnicza.

Zapasny, zapasowy.

Zapasować, zajmować, zagradzać, zamykać pasem albo jakby pasem, opasywać (Indje Gangies zapasuje).

Zapasować, zapaszować, 1) wstrzymać się od gry, powiedzieć: pas!; 2) pójść z kwitkiem.

Zapasowanie, p. Zapaski.

[922]Zapastnictwo, zapaśnictwo.

Zapaszać się, p. Zapasić się.

Zapaszny, zapaszysty, pełen zapachu, wonny.

Zapaszować, p. Zapasować.

Zapaszysty, p. Zapaszny.

Zapaść, niedok. zapadać, 1) Z. w co = przedzierzgnąć się w co; 2) zapadać = ginąć pogrążywszy się w co (zapada w ciemnym pomroku natura); 3) Z. czem = zapaść w co (król śniegiem zapadł w drodze); 4) wypaść wpoprzek drogi, zajść, wedrzeć się (kraj nieprzyjacielski klinem mu w podróży zapadł); 5) Z. płodem = zajść w ciążę, zastąpić; 6) zajść (słońce już zapadło); 7) Z. gdzie = zabiedz, zapędzić się.

Zapaść, zapadnięcie, zapadnięcie się, zapadanie się.

Zapaśniczyć, iść w zapasy, walczyć jako zapaśnik.

Zapatrywać, p. Zapatrzyć.

Zapatrzać, p. Zapatrzyć.

Zapatrzyć, zapatrzać, niedok. zapatrywać, upatrzyć, zauważyć (Z. w czem podobieństwo do czego).

Zapazucha, pazucha, zanadrze.

Zapąd, zapęd.

Zapchać, zapchnąć, zakłóć, ukłóć, ugryźć, uciąć (pchła, pszczoła zapchała go).

Zapchnąć, p. Zapchać.

Zapech, zapchnięcie, zakłócie; to, co pozostało w ciele z zakłócia, zadra, drzazga.

Zaperzyć się, zapyrzyć się, zaczerwienić się, zarumienić się, zapłonąć ze wstydu.

Zapędliwy, gwałtowny, burzliwy (żądze zapędliwe).

Zapędzenie, wygnanie.

Zapęziały, karłowaty, nie wyrosły, zanikły (o roślinach i zwierzętach).

Zapęzieć (o roślinach) skarłowacieć, zaniknąć, [923]nie wyrosnąć, zmarnieć.

Zapiać, zaśpiewać.

Zapiąć, zamknąć.

Zapić, niedok. zapijać, zadłużyć się za picie, przepić (zapił tak wiele).

Zapiec się, niedok. zapiekać się, cierpieć zapieczenie w żywocie, mieć trudny stolec.

Zapiecnik, ten, co za piecem wyleguje się, leniwiec, legart, domator.

Zapiekać się, p. Zapiec się.

Zapieklina, zapieczenie krwi, żywota.

Zapieniać, p. Zapienić.

Zapienić, niedok. zapieniać, zarobić w pocie czołaczoła.

Zapienieć, zapienić się, spienić się (potok zapieniały).

Zapierzyć, niedok. zapierzać, 1) obsadzić piórami (Z. hełm); 2) zagrodzić ścianą, przepierzeniem.

Zapinanie, zapona.

Zapijać, p. Zapić.

Zapiły, zapity, opity, pijany.

Zapis, 1) albo zapisa, rewers, skrypt, oblig (pożyczył mu pod zapisem albo na oblig); 2) napis na domu wskazujący komu gospodę; 3) adres (Z. listu).

Zapisać, niedok. zapisywać, zapisować, 1) Z. co komu = przeznaczyć na piśmie (Z. komu gospodę); 2) Z. co do kogo = zaadresować (Z. pakiet do kogo); 3) Z. kogo, co skąd = sprowadzić za pośrednictwem pisma (Z. towar, guwernera z Paryża); Z. się, 1) Z. się komu = zobowiązać się piśmiennie (zapisuję się żenie na majętność); 2) Z. się przeciw komu = zaprotestować.

Zapisne, opłata od zapisu.

Zapisny, zapisowy, tyczący się zapisu: list Z. = oblig, rewers; dług Z. = zapisany na nieruchomości dłużnika, zahipotekowany.

[924]Zapisować i Z. się, p. Zapisać.

Zapisowy, p. Zapisny (legatarjusz albo dziedzic Z.; dobra zapisowe = obciążone zapisem).

Zapisywać i Z. się, p. Zapisać.

Zapity, p. Zapiły.

Zapiżmować, zaperfumować piżmem.

Zaplaskły, zapadły, zaklęsły (boki zaplasłe).

Zaplatać, p. Zapleść.

Zaplatywać, p. Zapleść.

Zaplądz się, zaplątać się, zabłąkać się, zakraść się.

Zaplecznik, z tyłu, po kim idący, następca czyj (Z. swego poprzednika).

Zaplemieniać, p. Zaplemienić.

Zaplemienić, niedok. zaplemieniać, zaludnić plemieniem (kraina zaplemieniona ludu dziwnego odnogą).

Zaplenić, 1) zabrać gwałtem (spali domy wasze i zapleni je); 2) zabrać do niewoli.

Zapleszczeć w ręce = zaklaskać.

Zapleść, niedok. zaplatać, zapletać, zapletawać, zaplatywać, zawikłać, zagmatwać, zaplątać.

Zapleśniać, p. Zapleśnić.

Zapleśnić, niedok. zapleśniać, pokryć pleśnią.

Zapletać, p. Zapleść.

Zapletawać, p. Zapleść.

Zaplewiać, p. Zaplewić.

Zaplewić, niedok. zaplewiać, zapełnić plewami, zachwaścić, zakąkolić, zanieczyścić (Z. rolę; Z. prawdziwą naukę Chrystusa swemi błędami).

Zaplociny, p. Zaplot.

Zaplot, zaplotek, zaplotka, zapłotka, zaplociny, zapłociny, coś zaplecionego, splot (Z. włosów = warkocz; Z. węża = pierścień, zwój, kłąb).

Zaplotek, p. Zaplot.

Zaplotka, p. Zaplot.

Zaplotki, zapłotki, zagrody zaplecione, płoty.

[925]Zapluskać, p. Zaplusnąć.

Zapluskawać, p. Zaplusnąć.

Zapluskiwać, p. Zaplusnąć.

Zaplusnąć, zapluskać, zapluszczyć, niedok. zapluskawać, zapluskiwać, 1) zabryzgać, zachlapać (Z. wapnem, błotem); 2) Z. komu oczy = a) zamydlić, omamić, otumanić, zaślepić go (Z. komu oczy datkiem); b) bluznąć komu w oczy, wyrzucić mu co sromotnego na oczy.

Zapluszczyć, p. Zaplusnąć.

Zapłacać, płacić.

Zapłakać kogo = zapłakać nad kim, opłakać go (użalenia godny, kamień by go zapłakał).

Zapłasknąć, zapłaszczeć, zapaść na płask, zaklęsnąć.

Zapłaszczeć, p. Zapłasknąć.

Zapłatać, załatać.

Zapłatka, zapłata.

Zapłatny, godzien zapłaty, nagrody.

Zapław, zalew (Z. Wisły).

Zapławiać, p. Zapławić.

Zapławić, niedok. zapławiać, zalać.

Zapłociny, p. Zaplot.

Zapłonęły, zapłoniony.

Zapłoszyć, przepłoszyć, wypłoszyć, wypędzić.

Zapłotka, p. Zaplot.

Zapłotki, p. Zaplotki.

Zapływ, zapłynięcie, zapływanie.

Zapocząć, niedok. zapoczynać, zacząć, rozpocząć, zapoczątkować (Z. rym swój; zapoczął zbywać twardości; nową wiarę zapoczął).

Zapoczynać, p. Zapocząć.

Zapohańczyć, zrobić pohańcem.

Zapokojna, ofiara składana w celu uproszenia spokoju.

Zapołucz, bawełna farbowana na czerwono lub na sino.

Zapomin, zapomnienie.

Zapomniały, zapomniony, zapamiętały, który odszedł od siebie; wściekły, szalony (gniew go zapomniałym uczynił; [926]ukąszenie psa zapomniałego).

Zapomniewać, zapominać.

Zapomniony, p. Zapomniały.

Zapomóżka, zapomoga.

Zapomroczyć, pomroką zakryć, zamroczyć (chmurą niebo Z.).

Zapona, zaponka, 1) rzecz do zapinania, klamra, spinka, guzik, szpilka, agrafka, guz; 2) opona, zasłona, kurtyna (Z. teatralna).

Zaponica, bransoleta, manela.

Zaponka, p. Zapona.

Zaporog, p. ZaporohZaporoh.

Zaporoh, zaporog, zaporożanin, zaporowczyk, zaporożec, kozak zaporoski.

Zaporowczyk, p. Zaporoh.

Zaporowski, zaporoski.

Zaporożanin, p. Zaporoh.

Zapostemować, owrzodzieć, zaropić się, zajątrzyć się.

Zaposty, zapusty.

Zapowiadać, p. Zapowiedzieć.

Zapowiedać, p. Zapowiedzieć.

Zapowiedni, zapowiedny, 1) przeznaczony do zapowiedzenia, zapowiadający, oznajmujący; 2) powstrzymujący, odraczający (list Z.).

Zapowiedny, 1) p. Zapowiedni; 2) albo zapowiedziany, zakazany, zabroniony.

Zapowiedziany, p. Zapowiedny.

Zapowiedzieć, niedok. zapowiadać, zapowiedać, 1) Z. małżeństwo = ogłosić zapowiedź małżeńską; 2) Z. komu pojedynek = wyzwać go; 3) nakazać, rozkazać; 4) zabronić, zakazać, odmówić; 5) Z. kogo, co = zaaresztować, położyć areszt.

Zapowiedź, 1) Z. pojedynku = wyzwanie (na pojedynek); 2) rozkaz ogłoszony, rozporządzenie przykazujące (zapowiedzi boskie = przykazania boskie); 3) zakaz, zabronienie, odmowa (miasto [927]zapowiedzią obrzędów kościelnych spętane było; rozgrzeszyć Z. = znieść klątwę); 4) miejsce w lesie, gdzie wrąb zakazany (las podzielony na 3 zapowiedzi); 5) sądowa Z. na rzeczy = areszt.

Zapozew, zapozwanie, pozew, wezwanie.

Zaprawa, 1) zaprawienie kogo do czego, wprawa, ćwiczenie, próba dla wprawy; 2) naprawa, podbechtanie, nastrojenie, poduszczenie (z jego zaprawy to uczynił); 3) zatyczka, zakładka.

Zaprawdę, doprawdy, naprawdę; zaś (mężnieś się powinna leczeniu poddawać, narzekanie Z. i krzyki na stronę odrzuć).

Zaprawiać i Z. się, p. Zaprawić.

Zaprawić, niedokniedok. zaprawiać, zaprawować, 1) zachęcić, zaostrzyć gust do czego (Z. kogo do cnót nagrodą; zaprawieni zdobyciem Szląska, chcieli całą Polskę opanować); 2) Z. kogo w co = włożyć, wprawić, przyzwyczaić do czego (dziecię Z. do niewygód; Z. pisklę do latania; Z. psa na myśliwstwo; obyczaje z młodu dobrze zaprawione = kształcone w dobrym kierunku; Z. syna w nauki; na to jeszcze zaprawi, z czego przyjdzie zło = zbałamuci, znarowi); 3) Z. dziurę = zarobić, załatać, zatkać; 4) Z. kogo na kogo = podbechtać, nasadzić, źle usposobić; Z. się, odbyć pierwszą próbę, rozochocić się (zaprawiwszy się na Prusakach, wtargnął do Inflant).

Zaprawny w co = otrzaskany, obyty w czem zgrubsza, ale jeszcze niewprawny.

Zaprawować i Z. się, p. Zaprawić.

Zaprażać, p. Zaprażyć.

Zaprażyć, niedok. zaprażać, prażąc zasuszyć (piersi mamki [928]zaprażone = w których mleko zginęło i przyschło).

Zaprocować, p. Zakarować.

Zaprowadzać, p. Zaprowadzić.

Zaprowadziciel, 1) ten, co zaprowadził albo co zaprowadza (Z. opery = założyciel); 2) ten, co zaprowadza kogo, przewodnik.

Zaprowadzić, niedok. zaprowadzać głosem = zanucić, zaintonować.

Zapróżniać, p. Zapróżnić.

Zapróżnić, niedok. zapróżniać, zawalić miejsce daremnie, zaprzątnąć niepotrzebnie (rola zielskiem zapróżniona; Z. głowę głupstwami).

Zaprza, zapieranie się, zaparcie się, zaprzeczenie.

Zaprząga, zaprzęga, zaprzęża, zaprząg.

Zaprzątać, p. Zaprzątnąć.

Zaprzątnąć, niedok. zaprzątać, zaprzątywać, 1) zająć, zatrudnić kogo; 2) sprzątając zawieruszyć.

Zaprzątywać, p. Zaprzątnąć.

Zaprzeć, niedok. zapierać, 1) zamknąć, zawrzeć (Z. drzwi; Z. kogo gdzie, w więzieniu); 2) weprzeć, zapędzić (Z. kogo w ciasny kąt); 3) Z. co czem = podeprzeć, podważyć, wesprzeć; 4) Z. siebie = zaprzeć się siebie, wyrzec się wszystkiego, wyprzeć się (niech samego siebie zaprzy a weźmie krzyż swój); Z się, 1) oprzeć się, wesprzeć się, podeprzeć się (Z. się oszczepem); 2) Z. się na czem = trzymać się czego uparcie (zaparli się na swych dowodach); 3) Z. się komu = oprzeć się, zaoponować, zaprotestować.

Zaprzedać, niedok. zaprzedawać, zastawić, sprzedać niezupełnie, z prawem zwrotu (Z. co na rok).

[929]Zaprzedawać, p. Zaprzedać.

Zaprzednik, przodownik, przewodnik (Z. żniwiarzy).

Zaprzęga, p. Zaprząga.

Zaprzęgły, zaprzężony.

Zaprzęża, p. Zaprząga.

Zapsować i Z. się, p. Zapsuć.

Zapsowywać i Z. się, p. Zapsuć.

Zapsuć, zapsować, niedok. zapsowywać, zacząć psuć, nadpsuć, zakazić, zarazić zepsuciem (zapsowany melancholją); Z. się, zacząć się psuć, nadpsuć się (choroba z zapsowania pokarmów; Z. suknię tłustością = uszkodzić przez splamienie).

Zapun, żupan.

Zapust, gaj zapuszczony, las nie rąbany, dziewiczy.

Zapustek, rzecz zapuszczona, zostawiona samej sobie; drzewko młodociane zostawione w lesie na odrost; zarośl, gęstwina.

Zapuszczać, p. Zapuścić.

Zapuszyć co czem = natchnąć, zaprawić (Z. sprawę miłością).

Zapuścić, niedok. zapuszczać, 1) założyć jako fundament (w pajęczynie jedne nici zapuszczone miasto gruntu, drugie w krążki plecione); 2) Z. co czem = zakryć, zasłonić, zapełnić (Z. błonia drzewiną, twarz kwefem, lice rumieńcem); 2) zapustować, zakończać zapusty, aby zacząć pościć; 3) Z. na płód = być niepłodną, nie donosić płodu (które z przyrodzenia na płód zapuszczały, były wzgardzone); Z. się na co = zabrać się na dobre, zaprządz się (zapuścił się do tej pracy).

Zapyrzyć się, p. Zaperzyć się.

Zapysznieć, wzbić się w pychę.

Zarachować się, pomylić się w rachunku, przerachować się.

[930]Zarada, zaradzenie, środek zaradczy.

Zaradzać, p. Zarodzić.

Zaranek, p. Zarań.

Zaraniać, p. Zaronić.

Zaranić, poranić.

Zarankowy, zaranny, poranny.

Zarań, zaranek, zaranie, poranek.

Zarastać, p. Zarosnąć.

Zarastywać, p. Zarosnąć.

Zaraszczać, p. Zarościć.

Zaratować, ratując zapobiedz, zapomódz ratując (Z. kogo).

Zaratunek, zaratowanie, ratunek, zapomoga.

Zaraz, zarazą, zarazem, jednocześnie (Chrystusowi cześć oddawał, bogom też Z. pogańskim służył; z Czechami i z WegramiWęgrami Z. miał wojnę = naraz).

Zarazą, p. Zaraz.

Zarazem, zaraz, od razu, w tej chwili.

Zarazić, niedok. zarażać, razić, ruszyć (Z. paraliżem); Z. się, doznać szkody na zdrowiu, zachorować (krowa cielna zaraża się paszą niezwyczajną; roślina ta zaraża się smrodem).

Zarazisty, zaraźny, 1) zaraźliwy; 2) albo zaraźliwy, gorszący, demoralizujący, szkodliwy (człowiek Z.; pieśń zarazista).

Zarazka, zaraza.

Zaraźliwy, p. Zarazisty.

Zaraźny, p. Zarazisty.

Zarażać i Z. się, p. Zarazić.

Zarąb, obrąb, obrąbek (Z. chustki, sukni).

Zarąbać, zarąbić, niedok. zarąbywać, zarębować, 1) rąbaniem rozebrać na kawałki, poćwiertować, pokrajać (Z. wołu do kuchni; Z. na obiad, dla gości); 2) zbudować budowlę drewnianą (Z. zamek); 3) obrąbić (Z. suknię); 4) zagrodzić drzewem zrąbanem, zrobić zasiek (Z. komu drogę); 5) niedok. zarywać (Jezuici sami na antychrysta zarębują).

Zarąbić, p. Zarąbać.

Zarąbywać, p. Zarąbać.

Zaręba, zasiek.

[931]Zarębacz, 1) ten, co zarębuje, rębacz, junak; 2) rzeźnik.

Zarębla, przerębla.

Zarębować, p. Zarąbać.

Zaręczać i Z. się, p. Zaręczyć.

Zaręczalnik, p. Zaręcznik.

Zaręcznik, zaręczalnik, poręczyciel.

Zaręczny, 1) tyczący się poręczenia (suma zaręczna); 2) list Z. = nakaz piśmienny, aby uporny właściciel usunął się z swych dóbr, wygranych sądownie przez kogo innego; nakaz piśmienny, aby ktoś zamierzonego gwałtu nie dokonywał i grożący nieposłusznemu karą.

Zaręczyć, niedok. zaręczać kogo, co = ręczyć za kogo, za co; Z. się kim = dać kogo, jako poręczyciela za siebie.

Zarękować komu za żonę córkę i t. d. = obiecać ją komu za żonę.

Zarobnik, ten, co zarabia, wyrobnik.

Zarobny, 1) zarobiony, uprawny (pole zarobne); 2) na którym można zarobić, zyskowny (towar Z.).

Zarodzić, niedok. zaradzać, obrodzić (sad zarodził); Z. się, zalądz się.

Zaronić, niedok. zaraniać, zapodziać, zawieruszyć.

Zarosł, zarosły, zaroślina, zarośle, gęstwina.

Zarosłość, to, co zarosło, zarost (Z. kozia = broda kozia).

Zarosły, p. Zarosł.

Zarosnąć, niedok. zarastać, zarastywać, mieć zarost, obrosnąć, pokryć się włosami, dostać włosów (Bolesław był przystojny, czarno zarastał; zarosł rzadko, kędzierzawo; wiek dziecinny, młodzieńczy, zarastający).

Zarostę, zarosnę.

Zarościć, niedok. zaraszczać, 1) dać zarosnąć, przyczynić się do zarośnięcia; 2) Z. ciasto, słód = zaprawić, aby rosło; Z. się: zarościło się [932]ciasto = ruszyło się, zaczęło rosnąć.

Zaroście, zarośnie.

Zaroślina, p. Zarosł.

Zarozumieć, zamniemać, okazać się zarozumiałym, powziąć zbyt wysokie o sobie rozumienie.

Zarównać niedok. zarównywać, 1) Z. kogo, co, w czem, czem = dorównać, wyrównać mu; 2) Z. z czem = stanąć na równi, równać się czemu (rozkosze z któremi rozkosze świata nie zarównają); 3) oddać równą miarką, odpłacić.

Zarówny, równy zupełnie, takiż sam (wszystkim zarówna część daje się).

Zarównywać, p. Zarównać.

Zarudzić, zaciągnąć barwą rudą, zabrunatnić.

Zarumianić, zarumienić.

Zarwa, zarwanie, zarywanie.

Zarwać, niedok. zarywać czego = zostać ogarniętym przez co, dostać czego (Z. miłości, zarazy, szaleństwa).

Zarwan, arwan, zarwon, przekleństwo (kto mię lurą częstuje, Z. złej chorobie!; zarwana tak brzydka niewiasta; zarwone nie wiem komu takie szczęście nie zazdrosne).

Zarwon, p. Zarwan.

Zarydzeć, zajść barwą rudą, zarumienić sięsię, zaczerwienić się.

Zarydzić, zarumienić, zaczerwienić.

Zarywać, p. Zarwać.

Zarza, zorza.

Zarzec, niedok. zarzekać, zapowiedzieć, przepowiedzieć (Z. komu zwycięstwo); ZZ. się, 1) Z. się danego słowa = cofnąć dane słowo; 2) Z. się kogo = zaprzeć się.

Zarzecki, zarzeczny, za rzeką będący.

Zarzekać i ZZ. się, p. Zarzec.

Zarzewnić, 1) rozrzewnić; 2) rozjątrzyć (zarzewniony wzgardą).

Zarzezacz, zarzynacz.

[933]Zarzezać, niedok. zarzezywać, zarznąć.

Zarzezywać, p. Zarzezać.

Zarzucać, p. Zarzucić.

Zarzucić, niedok. zarzucać, 1) cisnąć z pogardą, odrzucić, porzucić (Mojżesz, rozgniewany, zarzucił tablice); 2) ściany w słupy zarzucone = ściany z balów wpuszczanych w słupy na czopy.

Zarzucka, p. Zarzuta.

Zarzuta, zarzucka, zarzucanie, zarzucenie.

Zarzutelny, p. Zarzutny.

Zarzutki, rzeczy zarzucone, zawieruszone.

Zarzutliwy, skłonny do robienia zarzutów.

Zarzutny, 1) albo zarzutelny, łatwy do zarzucenia, do zagubienia; 2) wart zarzucenia, porzucenia (ziemskie rzeczy zarzutne); 3) zasługujący na zarzuty, na wyrzuty, na naganę.

Zarzwać, jęknąć.

Zarzynać czego = zakrawać na co; zatrącać, zarywać czego (Z. po włosku; Z. włoskiego, pańskiego).

Zarżać, zarżeć (koń zarża).

Zasacka, p. Zasadka.

Zasad, zasadzenie, zasadzanie.

Zasada, 1) osada, kolonja założona (Tarent, Lacedemończyków Z.); 2) zasadzka, podstęp.

Zasadca, 1) p. Zasadziciel; 2) ten, co robi na kogo zasadzkę.

Zasadka, zasacka, zasadzenie, zasadzka.

Zasadliwy, zasadzkowy, pełen zasadzek, sideł, zdradliwy.

Zasadowić, usadowić.

Zasadzać i Z. się, p. Zasadzić.

Zasadzca, 1) p. Zasadziciel; 2) pies zjadający myśliwym w zasadzce zwierzynę upolowaną.

Zasadzenie, p. Zasadka.

Zasadziciel, zasadzca, zasadca, założyciel (Z. miasta, państwa).

Zasadzić, niedok. zasadzać, 1) osadzić (Z. gdzie wojsko); 2) obsadzić kim jakie miejsce [934](zasadził swoimi zasadzkę); 3) podsunąć, podłożyć (pod miodem jad zasadzają); 4) Z. wędę, sidła, łapkę = zastawić; 5) Z. co czem = obsadzić (Z. strzałę kością rybią); 6) osadzić na miejscu, zatrzymać w miejscu (stado strwożonych gęsi orzeł zasadzi i gromi; to dziwne proroctwo każdego na sobie Z. musi = zastanowić, zatrzymać jego uwagę); 7) Z. co na czem = założyć, ugruntować, zbudować (Z. dom na piasku; Z. co na rozumie; zbytnio na zdaniu swem zasadzony = uparty, obstający przy swem zdaniu); Z. się, 1) Z. się na kogo, na co = zaczaić się, zrobić zasadzkę, sprzysiądz się; 2) stanąć słupem, stanąć w miejscu, zeprzeć się (wody, ściekając, w jednej kupie się zasadzą; zasadza się koń = zacina się, nie rusza z miejsca; 3) pąk się zasadza = zawiązuje się.

Zasadzkowy, p. Zasadliwy.

Zasąpić, zasępić (Z. twarz).

Zaschłość, stan zaschnięcia, suchość w gardle, pragnienie.

Zaschnąć, niedok. zasychać, 1) rozeschnąć się (beczka zaschła); 2) niebo zaschło = jest wielka susza.

Zasen, 1) zaśnięcie; 2) Z. Najśw. Panny = wniebowzięcie.

Zasep, zasyp, zaspa.

Zasędzieć, zaszędzieć, zaszedzieć, posiwieć.

Zasęp, zasępienie, posępność.

Zasępisty, zasępliwy, zasępny, 1) zasępiony, posępny, ponury; 2) zasępiający (wzrok Z.).

Zasępny, p. Zasępisty.

Zasępliwy, p. Zasępisty.

Zasiada, zasiedzenie, zasiędzenie, posiedzenie, sesja.

Zasiadać1. Zasiadać, p. Zasiedzieć.

Zasiadać2. Zasiadać, p. Zasiąść.

Zasiadłość, 1) majątek nieruchomy, posiadłość; 2) zasiedzenie [935]się gdzie, zasiedziałość.

Zasiadywać, p. Zasiąść.

Zasiądz, p. Zasięgnąć.

Zasiąść, niedok. zasiadać, zasiadywać, 1) usiadłszy zająć (próg zasiadła; ptaki jajka zasiadują = wysiadują na nich; Z. krzesło senatorskie = zająć, objąć, otrzymać; Z. wieżę = udać się do więzienia dla odsiedzenia kary; z szaj kąszajką swą drogi publiczne zasiadał = obsadziwszy je, rozbijał, napadał; zasiadł mu gębę wrzód = zaległ, zatkał, rozsiadł się na gębie); 2) rozsiąść się, rozłożyć się gdzie przeszkadzając, wstrzymując (zasiadł im na moście; Leonid zasiadł u Termopil = zrobił zasadzkę); 3) Z. na kogo = zrobić zasadzkę, zaczaić się; 4) Z. kogo = nasiąść, natrzeć na niego; 5) Z. na czem = przysiąść fałdów nad czem, dulcząc nad czem siedząc; 6) Z. na czem = zasadzać się, polegać, opierać się na czem (uczy, na czem wola ludzka zasiadła).

Zasiec, niedok. zasiekać las = zrobić zasiek w lesie (ZZ. las od nieprzyjaciela).

Zasiecz, zasiek (Z. w lesie przeciwko Tatarom).

Zasiedzenie, p. Zasiada.

Zasiedzieć, niedok. zasiadać, 1) Z. co = przez długie siedzenie przyswoić sobie, wysiedzieć (dobra zasiedziane i zasłużone); 2) kura zasiedziała jaje = wysiedziała; 3) zatrzymać siedzeniem (Z. wiatry w sobie); 4) zaniedbać.

Zasiekać, p. Zasiec.

Zasiewek, zasiew, zarodek.

Zasiewny, tyczący się zasiewu, do zasiewania przeznaczony (pole zasiewne).

Zasiędzenie, p. Zasiada.

Zasię, 1) albo zaś = a) nazad, z powrotem (wemknąwszy się w dziurę, nie mogła Z. wyleźć; dał i Z. wziął); b) [936]raczej, owszem (złość nie złością ma być oddawana, ale Z. dobrocią zwyciężana; skarżył się ojcu, że otrzymał karę, a ojciec mu jeszcze Z. poprawił); 2) naopak, naodwrót, przeciwnie (gdy się koń z oślicą zmiesza lub Z.).

Zasięg, zasiągnięcie.

Zasięgać, p. Zasięgnąć.

Zasięgnąć, zasiądz, niedok. zasięgać, 1) dostać, nabyć (Z. co kupnym sposobem); 2) osiągnąć (Z. podróżami znajomość kraju); 3) otrzymać, odebrać (Z. dług w swym czasie); 4) zasięgać aż dokąd, kogo, czego = sięgać, dochodzić, rozciągać się (kraina ta zasięga aż do pustyni; zasięgać kogo powinowactwem = łączyć się, choć w odległym stopniu; przy swojej minie spokojnej daleko zasięga = cicha woda brzegi rwie).

Zasiężny, który może dosięgnąć; którego można dosięgnąć (cel, pocisk Z.).

Zasikać, p. Zasiknąć.

Zasiknąć, niedok. zasikać, zastrzyknąć, zrobić injekcję.

Zasiniałość, zaśniałość, siniak.

Zasipłość, dychawica, dychawiczność.

Zasipnąć, zasipnieć, dostać dychawicy.

Zasipnieć, p. Zasipnąć.

Zaskakiwać, zaskakować, zaskakiwać koło czego = zabiegać; zaskakiwać koło kogo = nadskakiwać mu, zabiegając.

Zaskakować, p. Zaskakiwać.

Zaskalić, zatwardzić jak skałę, zakamienić (Z. serce).

Zasklep, 1) zasklepienie; 2) piwnica zasklepiona, krypta (w tym zasklepie ciało spoczywa); 3) Z. pszczeli = wosk brunatny do zalepiania szczelin w ulu, do wymazywania ula.

Zasklepistość, stan tego, co jest zasklepione.

Zaskolić, zaskulić, zaszkolić, zaskomleć.

[937]Zaskórni, zaskórny.

Zaskórnica, guz zaskórny.

Zaskórnik, robak zaskórny.

Zaskórzyć, przeskrobać, zawinić.

Zaskrzyć, p. Zaiskrzyć.

Zaskulić, p. Zaskolić.

Zaskwarczeć, zaskwierczeć.

Zaskwarzać, p. Zaskwarzyć.

Zaskwarzyć, niedok. zaskwarzać, 1) zasklepić, zastrupić przez skwarzenie (Z. łojem ranę); 2) zapiec (Z. koniowi żyłę rozpalonym żelazem; krew w ranie zaskwarzona).

Zasłacać, p. Zasłocić.

Zasłać, niedok. zasyłać kogo = wysłać na wygnanie, deportować.

Zasładzać, p. Zasłodzić.

Zasłaniać, p. Zasłonić.

Zasłaniec, ten, którego wywieziono na karne miejsce pobytu.

Zasłocić, niedok. zasłacać, zalać słotą (Z. dzień; Z. oczy = zalać łzami).

Zasłodnieć, p. Zasłodzieć.

Zasłodzić, niedok. zasładzać, 1) osłodzić; 2) Z. sobie co = zasmakować w czem, rozłakomić się na co.

Zasłodzieć, zasłodnieć, 1) przejść słodyczą; 2) Z. komu = przypaść do smaku.

Zasłoneczny: pas Z., kraje zasłoneczne = umiarkowane, leżące między zwrotnikami i kołami biegunowemi.

Zasłonić, niedok. zasłaniać, zaćmić (rzekł anioł do Marji: duch zstąpi w cię, a moc Najwyższego zasłoni ci).

Zasłuch, zasłych, zasłyszenie (wiem to z zasłuchu).

Zasłuchiwać, p. Zasłychnąć.

Zasługiwać, p. Zasłużyć.

Zasługować, p. Zasłużyć.

Zasłużny, tyczący się zasługi; zasłużony (zapłata zasłużna; honor Z.).

Zasłużone, to, co zasłużono, zasługi.

Zasłużyć, niedok. [938] zasługiwać, zasługować, 1) Z. co = służeniem zarobić, wysłużyć (Z. sobie sto złotych; Z. łaskę czyją = Z. na łaskę czyją; Z. gardło = Z. na karę śmierciśmierci); 2) Z. komu co = zjednać w nagrodę zasług (rzecz ta zasłużyła mu sławę); 3) Z. komu co = odsłużyć (Z. dług); 4) Z. komu = zasłużyć się komu.

Zasłych, p. Zasłuch.

Zasłychnąć, 1) zasłuchiwać, zasłyszeć; 2) Z. kogo = dać komu posłuch.

Zasłyszeć co = błędnie co usłyszeć, przesłyszeć się co do czego.

Zasmaczyć, p. Zasmakować.

Zasmak, zasmakowanie, upodobanie, pociąg.

Zasmakować, zasmaczyć, 1) Z. co = zasmakować w czem; 2) Z. komu co = wzbudzić w kim upodobanie, apetyt do czego, zachwalić mu co.

Zasmącić, zasmęcić, zasmucić.

Zasmęcić, p. Zasmącić.

Zasmradzać, p. Zasmrodzić.

Zasmrodzić, niedok. zasmradzać, zapełnić kałem, zafajdać (Z. pełen urynał).

Zasmród, smród zalatujący, zasmrodzenie.

Zasmurzać, zasmucać.

Zasnęły, zaśniony, zaśniący, zaspały, który zasnął (obudzić zasnęłego).

Zasobić się, zaopatrzyć się (w co).

Zasobnica, 1) popleczniczka czyja; 2) tyłek, zadek.

Zasobnik czyj = poplecznik.

Zasobny, którego kto ma za sobą, zadni, tylny (rana zasobna, a nie przedsobna).

Zasolonka, peklowina, pekeflejsz.

Zaspać, zasnąć.

Zaspały, p. Zasnęły.

Zaspaniec, człowiek zaspany.

Zasparzyć ptaszka = zatrzymać w potrzasku.

Zaspokajać, p. Zaspokoić.

[939]Zaspokoić, niedok. zaspokajać sprawę, interes = załatwić.

Zaspokojca, ten, co zaspokaja.

Zasreszyć się, przelęknąć się, wzdrygnąć się.

Zasromocić, napełnić sromotą (zasromocenie i potępienie grzeszników).

Zasromować, zawstydzać.

Zasrożeć, rozsrożyć się (Z. na swe własne grzechy).

Zastać, niedok. zastawać, 1) Z. co = trafiać na co (cudze obiady zastawa); 2) Z. kogo = zaskoczyć, złapać (deszcz mię zastał).

Zastały, który się zatrzymał, stanął (koło zastałe).

Zastanowienie, zawieszenie broni, rozejm.

Zastawa, 1) załoga, garnizon (Z. zamku); 2) zastaw, zadatek, zakład (Z. dana wierzycielowi); 3) albo zastawnik, zakładnik.

Zastawać, p. Zastać.

Zastawca, p. Zastawnik.

Zastawić, niedok. zastawiać, zastawować, 1) zasłonić, ochronić (liście zastawiają go od słońca); 2) Z. kogo za siebie = postawić go zamiast siebie (nie mogąc sam przybyć, zastawił za siebie); Z. się, 1) stanąć w miejscu, zatrzymać się (wody w jednej kupie się zastawią; słońce zastawiło się Jozuemu; zastawił się Balaam); 2) Z. się komu = wystąpić przeciw komu, oprzeć, postawić, sprzeciwić mu się; 3) Z. się za kogo, za co = stanąć w jego obronie, upomnieć się, wstawić się za nim.

Zastawidło, p. Zastawka.

Zastawisko, miejsce, gdzie zastawiono sieci.

Zastawka, zastawidło, zastawnik wody = stawidło, szluza.

Zastawnik, 1) p. Zastawa; 2) wierzyciel biorący zastaw; 3) albo zastawca, ten, co zaciągając dług, daje zastaw; 4) p. Zastawka.

Zastawny, zastawiony [940](stół Z. potrawami; dobra zastawne wykupił).

Zastawować i Z. się, p. Zastawić.

Zastąpić, niedok. zastępować, 1) stąpiwszy zajść za co, zakroczyć; 2) Z. czemu = zapobiedz (Z. złemu); 3) stanąć na przeszkodzie (bieda zastępuje mu w nauce); 4) Z. kogo = obronić, zasłonić; 5) Z. kogo w kontrakcie = zabezpieczyć, zawarować mu; 6) Z. wydatek, sumę = założyć za kogo; 7) zastępować miejsce = zajmować napróżno, zawalać (niepłodne drzewo zastępuje tylko miejsce).

Zastęp, 1) zastąpienie komu, opór (piorun burzy wszystko, zastępu nie mając); 2) zasłona usypana, wał ochronny (za zastępami robotnicy pracują, żołnierze walczą).

Zastępca, p. Zastępnik.

Zastępczyny, zastępny, zastępczy.

Zastępnictwo, zastępstwo.

Zastępnik, zastępca, ten, co się za kim wstawia, ujmuje.

Zastępny, p. Zastępczyny.

Zastępować, p. Zastąpić.

Zastole, p. Zastół.

Zastół, zastole, miejsce za stołem.

Zastraszać, p. Zastraszyć.

Zastraszyć, niedok. zastraszać kogo dokąd = strasząc zapędzić.

Zastronnik, człowiek stronny, parcjalny (Z. sekty = zwolennik).

Zastronność, zastroństwo, przechylanie się na jedną stronę, stronność, stronniczość, parcjalność.

Zastronny, stronny, parcjalny, stronniczy.

Zastroństwo, p. Zastronność.

Zastryszyć, (o lodzie) zrobić zator.

Zastrzał, zastrzałek, 1) pocisk do zastrzelenia kogo; 2) rana od postrzału.

Zastrzałek, p. Zastrzał.

Zastrzelać, p. Zastrzelić.

[941]Zastrzelawać, p. Zastrzelić.

Zastrzelić, niedok. zastrzelać, zastrzeliwać, zastrzelawać, zastrzelować, 1) strzelić za kim, za czem (zastrzelował strzały za uciekającym); 2) Z. kogo słowy = zagabnąć, zaskoczyć go.

Zastrzeliwać, p. Zastrzelić.

Zastrzelować, p. Zastrzelić.

Zastrzydz, niedok. zastrzygać, strzygąc zaciąć (Z. włosy dziecku przy chrzcie).

Zastrzygać, p. Zastrzydz.

Zastydnąć, zastygnąć.

Zasuć, zasypać.

Zasuwny, zrobiony tak, żeby się mógł zasuwać, zasuwany.

Zaswajać, p. Zaswoić.

Zaswoić, niedok. zaswajać, 1) zabrać jak swoje, przywłaszczyć sobie (złoto po tobie kto inszy zaswoi; szatan go zaswoi); 2) Z. wdziękiem urody i t. p. = zniewolić, pociągnąć, ująć)ująć; 3) żałosne serce chce Z. = oswoić, ukoić, zaspokoić.

Zasychać, p. Zaschnąć.

Zasyłać, p. Zasłać.

Zasyp, p. Zasep.

Zasyt, zasycenie, sytość; zadowolenie (bez ciebie nudne mi są zasyty).

Zaszadzić, zaszedzić, oszronić.

Zaszańc, szaniec zewnętrzny.

Zaszczęsny, nader szczęśliwy.

Zaszczep, 1) to, co zaszczepiono; 2) p. Zaszczepca.

Zaszczepca, zaszczep, zaszczepiciel, założyciel, fundator, inicjator (Z. dynastji, nowej wiary).

Zaszczerbieć, wyszczerbić się.

Zaszczerzeć, zaciągnąć, zasklepić cokolwiek (gangrena czyni w członkach wydubniałości nie otworzone, tylko zaszczerzałe).

Zaszczycać, p. Zaszczycić.

Zaszczycić, niedok. [942] zaszczycać, zasłonić, zabezpieczyć, obronić.

Zaszczypiony, uszczypnięty.

Zaszczyt, 1) to, co zasłania, broni od złego razu; 2) wał obronny, przedpiersień, parapet (sypać Z.); 3) Z. od biedy i t. p. = ratunek, pomoc; 4) Z. przyjacielski = sukurs, posiłki wojenne; 5) protektorat, opieka (będą hospodarami pod zaszczytem monarchów rosyjskich); 6) pozór, asumpt, pretekst (pod pokrywką wypokaniawykonania dekretów Z. brał do ciemiężenia).

Zaszczytca, p. Zaszczytciel.

Zaszczytciel, zaszczytca, obrońca, protektor.

Zaszczytny, zaszczycony czym.

Zaszedzieć, p. Zasędzieć.

Zaszędzieć, p. Zasędzieć.

Zaszkadzać, przeszkadzać; szkodzić.

Zaszarłacić, zafarbować na kolor szkarłatny, zaczerwienić.

Zaszklnąć, p. Zalśnąć.

Zaszkoda, zaszkodzenie; to, co szkodzi; szkodliwość (Z. pokarmu dla kiszek; prawa uprzątają wszelkie zaszkody).

Zaszkodca, ten, co szkodzi, przeszkadza.

Zaszkodny, 1) mogący zaszkodzić, szkodliwy; 2) bagażowy, obłogowy (wozy zaszkodne; żołnierze i ludzie zaszkodni).

Zaszkolić, p. Zaskolić.

Zaszlejfować, zaszlifować.

Zaszłapić, zaśłapić, niedok. zaszłapywać, zaśłapywać (o koniu) 1) przestąpić sznur, rzemień w uprzęży; 2) zawadzić w biegu tylnemi nogami o przednie; 3) zatratować (nie rośnie tam trawa, gdzie raz konnica turecka zaszłapi = zatratuje, zawadzizawadzi); Z. się, poszkapić się, zawikłać się, zamotać się.

Zaszłapywać i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaszły, 1) upadły (znędzony i Z. stan Rzpltej); 2) wiek Z. = podeszły, [943]stary; 3) który się za daleko zapuścił, który się zabłąkał (szukać zaszłych owiec).

Zaszpalerze, miejsce za szpalerem.

Zaszpecić, niedok. zaszpeciwać, zeszpecić (choroba twarz zaszpeciwa).

Zaszpeciwać, p. Zaszpecić.

Zaszperować, zaaresztować.

Zaszpuntować, niedok. zaszpuntowywać, zamknąć, zabić szczelnie (Z. grób).

Zaszpuntowywać, p. Zaszpuntować.

Zaszrenić, p. Zaśrzenić.

Zaszreszyć, p. ZaśrzeszyćZaśrzeszyć.

Zaszrubować, niedok. zaszrubowywać sobie co w pamięć = wbić sobie w pamięć.

Zaszrubowywać, p. Zaszrubować.

Zaszybiać, p. Zaszybić.

Zaszybić, niedok. zaszybiać, 1) Z. głowę = zawrócić, odurzyć (Z. głowę trunkiem); 2) rymopis mózg sobie zaszybi = zapali, zagrzeje; Z. miłością = zaślepić, unieść; górnomyślnością twoją zaszybieni = zachwyceni, oczarowani.

Zaszyjkować, p. Zaszykować.

Zaszykować, zaszyjkować, uderzyć w szyję, bić po szyi.

Zaś, 1) p. Zasię; 2) następnie, zatem, wskutek tego (wprawia się na zwierzętach, Z. lud morduje); 3) bądź co bądź (Z. tej nocy nie wyspałem się); 4) jakoś, przecie, jednak (pochlebiał tak kształtnie, że co nie lubili pochwał, to ze słów jego kontenci Z. byli); 5) znowu, nanowo.

Zaścianki, p. Zaścienie.

Zaściągnąć, zaścięgnąć, ściągnąwszy zapiąć (Z. pas zanklem).

Zaście, zajście.

Zaścienić, zacienić.

Zaścienie, zaścianki, miejsce za ścianą.

Zaścięgnąć, p. Zaściągnąć

[944]Zaścigać, p. Zaścignąć.

Zaścignąć, niedok. zaścigać, doścignąwszy zastać; zaskoczyć (noc go zaścigła).

Zaśklnąć, p. Zalśnąć.

Zaśklnić się, p. Zalśnąć.

Zaślep, zaślepienie.

Zaśliwić, wzdąć, odąć.

Zaśliznąć, stać się nieco ślizkim, zajść śliskością.

Zaśliźnić, zająć śliskością.

Zaślub, p. Zaślubki.

Zaślubiać, p. Zaślubić.

Zaślubić, niedok. zaślubiać, zaślubować, obiecać uroczyście, ślubować, przyrzec (zaślubił, że ma jeńców puścić).

Zaślubki, zaślub, zaślubiny; zaręczyny.

Zaślubny, tyczący się zaślubin (hymn, układ ZZ.).

Zaśłapić i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaśłapywać i Z. się, p. Zaszłapić.

Zaśmiardać, p. Zaśmierdzieć.

Zaśmiedzić, zaśniedzić.

Zaśmiedzieć, zaśniedzieć.

Zaśmielać, p. Zaśmielić.

Zaśmielić, niedok. zaśmielać, zachęcić do śmiałości.

Zaśmierzyć, zaśmirzyć, zaspokoić.

Zaśmierdzieć, niedok. zaśmiardać, zaśmiardnąć się.

Zaśmieszyć, rozśmieszyć, zabawić śmieszeniem.

Zaśniad, p. Zaparzysko.

Zaśniałość, p. Zasiniałość.

Zaśniały, p. Zasiniały^[25].

Zaśniat, p. Zaparzysko.

Zaśniący, p. Zasnęły.

Zaśniecać i Z. się, p. Zaśniecić.

Zaśniecić, niedok. zaśniecać, 1) zarazić śniecią; 2) zarazić, zepsuć, obałamucić (głowa nową wiarką zaśniecona); Z. się, stać się niepłodną.

Zaśnieć, zasinieć.

Zaśniony, p. Zasnęły.

Zaśrzedni, zewnątrz środka będący (koło wpółśrzednie i zaśrzednie).

Zaśrzenić, zaszrenić, zaszronić.

Zaśrzenieć, zaszronieć.

[945]Zaśrzeszyć, zaszreszyć, zająć śrzezią, krą.

Zaświatny, zaświatowy.

Zaświecać się, p. Zaświecić.

Zaświecić się, niedok. zaświecać się, zacząć świecić, zajaśnieć (księżyc, gwiazdy zaświeciły się).

Zaświęcać, p. Zaświęcić.

Zaświęcić, niedok. zaświęcać, 1) Z. kogo = uznać za świętego, kanonizować; 2) ogłosić za świąteczny (dzień św. Elżbiety papież zaświęcił).

Zaświtać, p. Zaświtnąć.

Zaświtnąć, niedok. zaświtać, zajaśnieć, rozwidnić się (dzień zaświtnął; już zaświta = robi się dzień).

Zataczać, p. Zatoczyć.

Zataczawać, p. Zatoczyć.

Zataczywać, p. Zatoczyć.

Zatajny, zatajony, tajny.

Zatarać się, p. Zatarzać się.

Zatarczka, p. Zatarga.

Zatarga, zatargnienie, zatarczka, zatarszka, zatarzka, zatarg.

Zatargać, p. Zatargnąć.

Zatargnąć, niedok. zatargać, targnąć, zarwać (Z. liną drzewo podcięte).

Zatargnienie, p. Zatarga.

Zatarszka, p. Zatarga.

Zatarzać się, zatarać się, zataczać się (zatarza się pijany).

Zatarzka, p. Zatarga.

Zataszlować, skryć, zatrzeć ślady kogo, czego.

Zatąpać, tupnąć, zatupać.

Zatchły, który się zatęchł, stęchły.

Zatchnąć, zaknąć, niedok. zatychać, zatchniewać, zatknąć, zatkać; Z. się, zatęchnąć.

Zatchnęły, zakchnęły, zaknęły, który się zatkał, zatkany (słuch Z.).

Zatchniewać i Z. się, p. Zatchnąć.

Zatęchlina, zatęchłość, zajście stęchlizną.

Zatęchłość, p. Zatęchlina.

Zatępiać, p. Zatępić.

Zatępić, niedok. zatępiać, przytępić (Z. umysł).

[946]Zatępieć, przytępieć.

Zatęsknić kogo = nabawić tęsknoty.

Zatężać, p. Zatężyć.

Zatężyć, niedok. zatężać, zaprawić na tęgo, stężyć (Z. bieliznę krochmalem).

Zatkanka, zastawka, zasuwka, zapadka nie pozwalająca się czemu cofnąć.

Zatłaczać, p. Zatłoczyć.

Zatłoczyć, niedok. zatłaczać, tłocząc zadusić (mamka dziecię zatłoczyła).

Zatłuc, niedok. zatłukać kogo dokąd = zaprowadzić z biedą, zawlec (Z. kogo w zapadłe krainy); Z. się, kołacząc się, tłukąc się zawlec się dokąd.

Zatłukać p. Zatłuc.

Zatłumiać, p. Zatłumić.

Zatłumić, niedok. zatłumiać, 1) Z. drogę = zawalić, zaprzątnąć; 2) Z. pieniądze czyje = zagrabić szachrajstwem, nieznacznie.

Zatłuścić, 1) zaprawić tłustością (Z. pole = zagnoić); 2) Z. komu łapę = posmarować mu łapę, dać mu łapówkę.

Zatoczny, zatoczysty, zatoczony, toczący się, kręty (bałwan Z.; zatoczna grzywa).

Zatoczyć, niedok. zataczać, zataczywać, 1) Z. taniec = puścić się w koło taneczne; 2) Z. beczkę i t. p. = zacząć z niej płyn toczyć; 3) tocząc zaostrzyć (Z. grot).

Zatoczysty, p. Zatoczny.

Zatok, zatoka, 1) zakręt, zakoł, skręt, zwój, zaokrąglenie, krąg (zatoki wężowe; Z. zawoju tureckiego; Dedalowe zatoki = labirynt); 2) zatoka, odnoga wodna.

Zatoka, p. Zatok.

Zatonęły, który zatonął.

Zatrafnować, p. Zatrefnować.

Zatratny, przynoszący zatratę, zgubny.

Zatrawa, zatrawianie, zatrawienie.

Zatrawiać, p. Zatrawić.

Zatrawić, niedok. [947] zatrawiać, strawić, przetrawić.

Zatrącać, p. Zatrącić.

Zatrącić, niedok. zatrącać kogo = trącić, potrącić.

Zatrefnować, zatrafnować, zażartować.

Zatretować, zatratować, roztratować (Z. kogo koniem); Z. się, (o koniu) obrazić się w nogę.

Zatrębować, zaczynać trąbić.

Zatrętwieć, p. Zadrętwieć.

Zatrudliwy, utrudniający, zawiły, zawikłujący (Z. sposób mówienia).

Zatrudniać, p. Zatrudnić.

Zatrudnić, niedok. zatrudniać, 1) utrudnić (Z. leczenie); 2) Z. rzecz = zaciemnić, zawikłać, zagmatwać; 3) Z. kogo = zadać mu trudność, obałamucić (zatrudniają swemi naukami lud tak, że nie może poznać ani się docisnąć Pana); 4) Z. kogo = zakłopotać, zaambarasować; 5) Z. albo zatrudzić kogo = utrudzić, zmęczyć; 6) Z. czas = zająć, zabrać.

Zatrudniony, 1) ciężki, przykry, uciemięźliwy (trzyma nieprzyjaciela w zatrudnionem miejscu; prosił ich pod Z. czas o ratunek = gdy był w opałach); 2) przejednał Z. gniew boski ( = wielki, trudny do uśmierzenia).

Zatrudzić, p. Zatrudnić.

Zatrwożały, który się zatrwożył.

Zatrząsać, p. Zatrząsnąć.

Zatrząsnąć, zatrząść, niedok. zatrząsać, zatrzęsować, 1) Z. sobą = zadrżeć; 2) zagrozić energicznie (nie wysłuchał ich, więc zatrząsali tem, że sobie inaczej poradzą); 3) zarzucić energicznie, zuchwale (zatrząsnął temi słowy, że nie jest prawym i słusznym dziedzicem).

Zatrząść, p. Zatrząsnąć.

Zatrzeć, niedok. zacierać, 1) zagłuszyć, zagładzić (zatarł swój ród uczciwy zbrodniami); 2) Z. co z kim = zawrzeć [948](zatarłaby z nim pokładziny); 3) Z. z kim = zadrzeć, zacząć (nie zacieraj z nim, kiedy ci nic nie robi); Z. się, 1) zahaczyć się, utknąć (Turek na Wiedniu się zatarł); 2) zawadzić jeden o drugiego, zetknąć się.

Zatrzepiotać, zatrzepotać.

Zatrzęsować, p. Zatrząsnąć.

Zatrzymać, niedok. zatrzymywać, zatrzymawać, 1) utrzymać, podtrzymać, zachować (kraj zatrzymuje ich prawami); 2) zatrzymać w pamięci, zapamiętać (prawo powinno być krótkie, aby je nawet prostacy mogli Z.); Z. się od czego = wstrzymać się, powstrzymać się (Z. się od grzechów).

Zatrzymawać i Z. się, p. Zatrzymać.

Zatrzymywać i Z. się, p. Zatrzymać.

Zatwardły, zatwardziały.

Zatwardnąć, zatwardnieć, niedok. zatwardziawać, zajść twardością, zatwardzieć, stwardnieć.

Zatwardniać, p. Zatwardnić.

Zatwardnić, zatwierdzić, niedok. zatwardniać, zatwardziać, zatwardziwać, zatwierdzać, zatwardzać.

Zatwardnieć, p. Zatwardnąć.

Zatwardziać, p. Zatwardnić.

Zatwardziawać, p. Zatwardnąć.

Zatwardziwać, p. Zatwardnić.

Zatwarzać, p. Zatworzyć.

Zatwierać, p. Zatworzyć.

Zatwierdzać, p. Zatwardnić.

Zatwierdzić, p. Zatwardnić.

Zatwor, zatworek, zawora, zapora, zasuwa, zamek, rygiel.

Zatwora, otwór, przestrzeń otworu (szeroka Z. macicy).

Zatworek, p. Zatwor.

Zatworzyć, niedok. zatwarzać, zacząć tworzyć, stworzyć, utworzyć.

[949]Zatworzyć, niedok. zatwierać, zatwarzać, zamknąć, zawrzeć, zacisnąć (Z. księgę, ul, oczy, pory w ciele).

Zatworzysty, opatrzony zatworą, zamczysty, zamykany (naczynie zatworzyste = z pokrywką, z wiekiem).

Zatychać i Z. się, p. Zatchnąć.

Zatyczać, p. Zatyczyć.

Zatyczka niewieścia = welon, kwef.

Zatyczyć, niedok. zatyczać, tykami zasadzić, zatknąć tyki (Z. chmielnik).

Zatyć: nie mówcie zatyłą szyją = krnąbnie, hardo; zatyło ich serce = zatwardziało, zakamieniało.

Zatyk, p. Zatyka.

Zatyka, zatyk, zatyczka, czop.

Zatykalny, który można zatykać.

Zatyle, miejsce z tyłu, strona tylna czego.

Zatył, zatyłek, tylna część czego, zadnia strona czego (zatyłki nieprzyjaciół = straż tylna, arjergarda; Z. głowy = tył głowy, potylica; w Z., po Z. = w tył: włosy jej położyły się w Z.).

Zatyłek, p. Zatył.

Zatywać, zacząć tyć.

Zaułatwić, załatwić.

Zaumyślny, rozmyślny, umyślny.

Zauszek, zauszniczek, zausznik.

Zauszka, zauszniczka, 1) nausznica, kolczyk; 2) zausznica (kobieta).

Zauszniczka, p. Zauszka.

Zauszny, uszny, do ucha szepczący (spowiedź zauszna; powiadacz Z. = zausznik.

Zauzdać, niedok. zauzdywać, obuzdać, zakiełznać, założyć uzdę; Z. się, wziąć na kieł, rozhukać się, uzuchwalić się.

Zauzdywać i Z. się, p. Zauzdać.

Zawabiać, p. Zawabić.

Zawabić, niedok. zawabiać, wabiąc zawieść (Z. na puszczę).

Zawada, 1) wada przeszkadzająca, [950]uszkodzenie, skaza (Z. zbytniem zimnem korzeniowi uczyniona); 2) albo zawadja, spór, zawada; 3) albo zawadja, zawadca, zawadzca, zawadjaka, awanturnik.

Zawadca, p. Zawada.

Zawadja, p. Zawada.

Zawadzać, p. Zawadzić.

Zawadzca, p. Zawada.

Zawadzić, niedok. zawadzać, 1) Z. co o co, za co = zahaczyć, zapiąć, zaczepić (Z. za pętlicę); 2) Z. o co, za co = wbić, zasadzić, zatknąć (Z. miecz końcem o ścianę i naprostować go); 3) założyć, zaczepić (Z. stryczek do sęku); Z. czem co, w co = zapuścić, zatopić, zagłębić (Z. pługiem rolę; Z. mieczem w wroga; zawadzą w wodę i machają wiosłami = uderzą); Zawadzać się, trafiać się, pojawiać się między innemi, występować sporadycznie, zdarzać się, przebijać się z pośród innych (zawadziło się już w Mezopotamji bałwochwalstwo; niezgody między niemi zawadzają się; na świecie siła głupich się zawadza; zawadza się białością między czerwonem).

Zawadzisty, pełen zawad (miejsce zawadziste dla przejazdu).

Zawalina, p. Zawał.

Zawaliny, ruiny, rumowiska, zwaliska budowlibudowli, skały.

Zawalisko, p. Zawał.

Zawalitarz, p. Zechweltarz.

Zawalny, stanowiący zawałę, zawalający.

Zawaltarz, p. Zechweltarz.

Zawał, 1) zawalenie się czego; 2) albo zawałek, zawałka, zawalisko, zawalina, zawała, przeszkoda, bryła czego na drodze leżąca (Z. na moście podłożony; uprzątnąć Z.); 3) przeszkoda, zawada, szkopuł, trudność (Z. handlowi naszemu); 4) miejsce zawalone, z przeszkodami (zawały [951]ucha głos przetrzymują.

Zawałek, p. Zawał.

Zawałka, p. Zawał.

Zawaniać, p. Zawonieć.

Zawaniawać, p. Zawonieć.

Zawarcie, treść, sens, osnowa (Z. listu).

Zawarować: Boże zawaruj = Boże zachowaj, broń Boże.

Zawartka, 1) albo zawiartka, zawiertka, zawierka, zawierucha, wicher, burza; 2) zapora, zawora; 3) zawartość, treść; 4) rozruch.

Zawarty, zamknięty w sobie, skryty.

Zawaśniać, p. Zawaśnić.

Zawaśnić, niedok. zawaśniać, zachęcić do waśni.

Zaważać1. Zaważać, zawozić.

Zaważać2. Zaważać, p. Zaważyć.

Zaważe, sykl, drachma, waga (złota tysiąc zaważy).

Zaważyć, niedok. zaważać dokąd = zamierzyć, godzić (do tej zaważył, która już zaręczona była = uderzył).

Zawątpić, niedok. zawątpiewać co = podać w wątpliwość.

Zawątpiewać, p. Zawątpić.

Zawążać, p. Zawążyć.

Zawążyć, zawężyć, zawążać, zwęzić.

Zawciąg, p. Zawściąg.

Zawciągać, p. Zawściągnąć.

Zawciągnąć, p. Zawściągnąć.

Zawdziać, zawzdziać, niedok. zawdziewać, wdziewając założyć (Z. suknię, powróz na szyję).

Zawdziewać, p. Zawdziać.

Zawdzięk, zawdzięczenie (w Z. odpłaty ofiarować co).

Zawet, odwet, powetowanie.

Zawetować, zapłacić wet za wet.

Zawężyć, p. Zawążyć.

Zawiadacz, zawiadowca.

Zawiadać, zawiedać, niedok. zawiadować czem, o czem = zawiadywać czem.

Zawiadować, p. Zawiadać.

Zawiartka, p. Zawartka

[952]Zawias, zawiesa, zawiaza, zawioza, 1) zawiasa; 2) zawiasy ziemi = osie biegunów ziemskich.

Zawiasisty, p. Zawiasowy.

Zawiaski pergaminowe, na których wiszą pieczęcie u dokumentu = rzemyki.

Zawiasowy, zawiesisty, zawiasisty, główny, kardynalny (cnoty zawiasowe).

Zawiaza, p. Zawias.

Zawiąz, zawiązka.

Zawiązać, zawięzać, niedok. zawięzować, zawiązować, zawięzywać, 1) zawiązać; 2) Z. rzecz = zagmatwać, zaplątać, zawikłać (rozwiązać rzecz zawiązaną); 3) Z. kogo = zaplątać, zapędzić w kozi róg (tak go słowy zawiązał, że musiał umilknąć i na wszystko zezwolić); 4) zawrzeć, zamknąć (Z. co w krótkich słowach; pod imieniem Bożem trzy osoby Trójcy się zawiązują); 5) Z. z czego = wnieść, wywnioskować, zakonkludować; 6) zakończyć, zawrzeć, zamknąć (Z. swój wykład; Janem św. wszystko się proroctwo o Mesjaszu zawiązało = dokonało); 6) Z. kogo = zobowiązać (Z. przysięgą, ślubem, rozkazem); 7) dać na wiązanie, ofiarować (Z. dziecku upominek przy chrzciechrzcie).

Zawiązały, 1) zawiły, zagmatwany (zawiązałych rzeczy rozwiązanie); 2) albo zawiązany, krępy, przysadzisty (Z. człowiek).

Zawiązany dzień = dzień, w którym sąd nie sądzi, dzień nie sądowy.

Zawiąznąć, zawięznąć.

Zawiązować, p. Zawiązać.

Zawiąź, 1) zawiązek, zawiązka; 2) obowiązek.

Zawichłać, zawikłać.

Zawichnąć nogę = wywichnąć, zwichnąć.

Zawichrzały, który się zawichrzył, zawichrzony.

Zawichrzeć, zawichrzyć się.

[953]Zawichrzyć rozum, głowę = zawrócić, zamącić.

Zawicie, zawój; welon, kwef, zasłona (Z. na głowę; Z. mniszek).

Zawicie, przys. od zawity (ma się stawić przed sądem Z.).

Zawić, zawinąć i Z. się, niedok. zawijać, 1) Z. co = uwić (Z. gniazdo); 2) zawijać = obracać, wywijać (Z. wrzecionem); 3) Z. taniec = wywinąć, wykręcić; Z. się gdzie, między czem = zaplątać się, zdarzyć się, trafić się (między dobrymi źli się zawijają).

Zawidliwy, p. Zawiśny.

Zawidnik, p. Zawiśnik.

Zawidować, zawidywać, zazdrościć.

Zawidywać, p. Zawidować.

Zawidzieć, nienawidzieć.

Zawidzny, zawistny.

Zawieczerzyć się, zapóźnić się do wieczora.

Zawieczniony, zawiekowały, zadawniony (miłość zawieczniona).

Zawiedać, p. Zawiadać.

Zawiedzieniec, p. Zawódca.

Zawiekowały, p. Zawieczniony (zawiekowałe siedlisko).

Zawierać i Z. się, p. Zawrzeć.

Zawierca, szlachcic drugiego rzędu w dawnej Małej Polsce, scartabellus.

Zawierka, p. Zawartka.

Zawiernie, zaiste.

Zawierszony, wygórowany, wybujały, wzniosły, przesadny (zawierszona polszczyzna poetów).

Zawierszyć, zawierzchszyć, niedok. zawierszać, wierzchem zakryć, zakończyć wierzchem, zasklepić (kościół wieżami zawierszony; dach Z. na murach); Z. się, zakończyć się, uwieńczyć się (zaloty zawierszają się dobrym skutkiem).

Zawieruszyć, zawieruchą zapełnić, zaburzyć, zawichrzyć (Z. kraj).

[954]Zawierzchny, zewnętrzny, zwierzchny.

Zawierzchszyć, p. Zawierszyć.

Zawierzucha, zawroch, zawierucha.

Zawiesa, p. Zawias.

Zawiesić, niedok. zawieszać, 1) Z. co czem = zasłonić czem wiszącem (Z. okno płótnem); 2) zwiesić, spuścić (Z. głowę); 3) zasadzić, oprzeć (Z. na kim, na czem nadzieję; na słowie swem i na wierze go zawiesił = kazał mu zaufać słowu swemu, wierze); 4) zatrzymać, wstrzymać (zawiesił na sobie napadających; Z. myśl, aby się dorozumiewano; niektóre brzmienia francuskie zawieszają się w nosie = przetrzymują się; Z. na czem umysł = zatrzymać uwagę, zastanowić się; Z. kogo od przyjmowania sakramentów; 5) Z. sprawę = wprowadzić do sądu, oddać do sądu; Z. się, 1) stanąć murem, wesprzeć się, spiętrzyć się (woda się rozstąpiła i po obu stronach zawiesiła się); 2) zawisnąć, zasadzić się, polegać (w przykazaniu miłości Boga i bliźniego zawiesił się wszystek zakon).

Zawiesidło, nić lub pręt, na którym utrzymuje się ciało zawieszone u punktu stałego (np. wahadło).

Zawiesisty, 1) zwieszający się, zwisły (skała zawiesista; nos Z.); 2) pies Z. = mający duże uszy obwisłe, kłapouchy; wół Z. = z wiszącem podgardłem; 3) do zawieszania służący (lichtarz Z.); 4) p. Zawiasowy (liczba zawiesista = kardynalna; raz, dwa, trzy są liczby zawiesiste; cnoty zawiesiste).

Zawieszczać, p. Zawieścić.

Zawieszenie, 1) wotum, ofiara zawieszona w kościele; 2) ozdoba, którą się zawiesza; 3) Z. ślubne = podarek [955]ślubny; 4) amulet, talizman; 5) pieczęć wisząca u dokumentu.

Zawieścić, niedok. zawieszczać, wieszcząc zapowiedzieć; przepowiedzieć.

Zawieść, niedok. zawodzić, 1) Z. w co = zaplątać, wprowadzić, uwikłać (Z. kogo w kłopoty, w trudności); 2) zwieść, uwieść, zadaleko zaprowadzić; 3) obdłużyć, obciążyć (Z. dobra długami, hipotekami, zapisami); 4) wyprowadzić, zaprowadzić (Z. konie w skok = wprawić; Z. minę, straże = zaciągnąć); 5) Z. co w co = założyć, wciągnąć (Z. haczyki w pętlice); 6) Z. pienie = zacząć; zaintonować; Z. się, 1) zbłądzić, poszkapić się (w tem, co pisał, nigdy się nie zawiódł); 2) rozpędzić się do skoku; zamachnąć się, zamierzyć się (zawiódłszy się procą, ugodził Goljata); 3) Z. się na co = oddać się czemu, zabrnąć w co (Z. się na zbytki, utraty); 4) zawodzić się = rozwodzić się, szeroko co rozwijać.

Zawiewka, 1) zawiew, zawiewanie; 2) zadymka, zamieć.

Zawiędły, zawędzony (szynki zawiędłe).

Zawięzać, p. Zawiązać.

Zawięzić, zawięźbić, niedok. zawięźbiać, sprawić, że co gdzie zawięźnie, uwięzić (Z. krew w żyłach, młodzieńca na rozkoszach).

Zawięzować, p. Zawiązać.

Zawięzywać, p. Zawiązać.

Zawięźbiać, p. Zawięzić.

Zawięźbić, p. Zawięzić.

Zawijać i Z. się, p. Zawinąć.

Zawijanki, rzeczy zawinięte.

Zawikłale, p. Zawikłanie.

Zawikłały, zawikłany, zawiły.

Zawikłanie, zawikłale, zawiło.

Zawikłować, zawikływać.

Zawiłować, zacząć szaleć, błaznować.

[956]Zawiły: Głowa zawiła = głowa z bujnym włosem grzywiastym.

Zawinąć dziewczynę = oczepić.

Zawiniony, 1) który zawinił, winny; 2) zawinięty.

Zawioza, p. Zawias.

Zawisnąć, niedok. zawisać, 1) Z. od kogo = zależeć; 2) Z. w czem = zamykać się, zawierać się w czem (odwaga w sprawach, nie w słowach zawisła); 3) Z. na kim = zostać, utknąć, skrupić się, zatrzymać się na kim.

Zawisny, 1) zawisły, wiszący; 2) p. Zawiśny.

Zawistość, zawiśnienie, zazdrość.

Zawiśnienie, 1) p. Zawistość; 2) zawiść, nienawiść.

Zawiśnik, zawiśń, 1) zawistnik; 2) nieprzyjaciel; 3) rywal, współzawodnik.

Zawiśny, zawisny, zawiściwy, zawidliwy, 1) zazdrosny; 2) godzien zazdrości, do pozazdroszczenia; 3) rywalizujący, współubiegający się; 4) gorliwy, żarliwy.

Zawiśń, p. Zawiśnik.

Zawitalec, przychodzień, przybysz.

Zawitek, tok śrubowy.

Zawitro, rano.

Zawitrzny, ranny.

Zawity termin = na który strona pozwana musiała koniecznie stawić się w sądzie, prekluzyjny.

Zawlec, niedok. zawlekać, zawłóczyć, zawłaczać nitkę, igłę, tasiemkę igliczką = nawlec, zaciągnąć.

Zawlekać, p. Zawlec.

Zawłaczać, p. Zawlec.

Zawłoczny, tyczący się zawłoki (iglica zawłoczna).

Zawłoski, targanie za włosy, za łebki.

Zawłóczyć, p. Zawlec.

Zawnętrzny, zewnętrzny.

Zawnuk, syn prawnuka.

Zawodniczy, nadzorca wyścigów albo toru wyścigowego.

Zawodnić, zalać wodą.

Zawodnik, 1) ten, co [957]bierze udział w wyścigach; 2) współubiegający się, konkurent, jeden z pretendentów; 3) koń wyścigowy, wyścigowiec.

Zawodny, 1) albo zawodowy, wyścigowy; 2) prędki, szybki, lotny (łódź zawodna).

Zawodować, brać udział w wyścigach.

Zawodowy, p. Zawodny.

Zawodziciel, p. Zawódca.

Zawodzić, 1) i Z. się, p. Zawieść; 2) Z. sobie = wprowadzać siebie w błąd, robić sobie zawód; Z. się, 1) wdawać się, wchodzić (Z. się w rozmowę); 2) trudzić się.

Zawojek, zdrob. od Zawój.

Zawojkowy, tyczący się zawojku (zawojkowa szuba lisia).

Zawojnik, 1) wielka binda; 2) człowiek strojny w zawój; Turek.

Zawołacz, ten, co zawołał, zawoła, zawoływacz.

Zawołać kogo kim = obwołać (Z. kogo królem).

Zawołanie, 1) rozgłos, sława, imię; 2) przydomek, godło.

Zawołanie, sławnie, znakomicie.

Zawoniać, p. Zawonieć.

Zawonieć, zawoniać, niedok. zawaniać, zawaniawać, 1) poczuć węchem; 2) zapachnieć (Z. czem).

Zawor, wrzeciądz, drąg.

Zawora, zaworka, 1) zasuwa, zamknięcie u drzwi; 2) zapora, zagroda, granica (zaworę P. Bóg morzu założył); 3) zamknięcie, zawarcie (w ciasnej dyszały zaworze).

Zaworka, p. Zawora.

Zawoszczyć, zawoskować.

Zawoźnik, ten, co zawozi dokąd.

Zawoźny, skądinąd przywożony (zawoźne z Afryki szkarłaty).

Zawód, 1) zapęd, zapuszczenie się, rozmach (biedz w Z. = w skok, w cwał, w lot); 2) wyścig, gonitwa (biegać Z.); 3) teren [958]wyścigowy; 4) zachód, staranie się (daremny Z. leczyć starość); 5) jednym zawodem = jednym ciągiem, od jednego razu (jednym zawodem wszyscy trzej poumierali).

Zawódca, zawódzca, zawodziciel, zawiedzieniec, 1) ten, co czyni komu zawód, który zawodzi czyją nadzieję; 2) Z. procesu = powód, iściec; 3) ten, co zaciągnął dług; właściciel pierwotny, od którego kto nabył własność jego.

Zawódczy, zawódzczy, tyczący się zawódcy (rejestra zawódcze albo uciążcze).

Zawódzca, p. Zawódca.

Zawódzczy, p. Zawódczy.

Zawój, 1) część kapitelu, woluta; 2) zawiązka, binda (zawojem rękę obwinął); 3) gatunek muślinu; 4) zawojowanie, zabór.

Zawóz, zawózka, zawiezienie, zawożenie.

Zawózka, p. Zawóz.

Zawracać oczy = przewracać oczy.

Zawrąbić, niedok. zawrębować, zakończyć wrębem wywiniętym (słoik szklany zawrąbiony).

Zawrewać, zagotowywać się, zaczynać wrzeć.

Zawrębować, p. Zawrąbić.

Zawroch, p. Zawierzucha.

Zawróć, p. Zawrót.

Zawrót, zawróć, 1) skręt, zakręt (Z. drogi, rzeki); 2) schyłek (Z. dnia, roku, życia); 3) zwrot, obrot, zawikłanie (dziwne zawroty świata tego); 4) wir wodny, odmęt.

Zawrzask, zawrzeszczenie, wrzask nagły.

Zawrzaskać, zaczynać wrzeszczeć.

Zawrzeć, niedok. zawierać, 1) zamknąć; 2) Z. w myśli, Z. myślą = zakonkludować, wywnioskować, udeterminować; Z. się, zapędzić się, zawikłać się w co (w srogą i długą wojnę się zawarł; gwałtownie [959]się zawarli bijąc = zażarli; Z. się w pogany = zapędzić się daleko).

Zawrzedziałość, owrzodzenie.

Zawrzedzić, owrzodzić.

Zawrzedzieć, owrzodzieć.

Zawrzysty, 1) do zamykania urządzony; 2) zawarty, zamknięty.

Zawstyd, zawstydzenie; zawstydzenie się.

Zawstydać się, p. Zawstydzić się.

Zawstydzać się, p. Zawstydzić się.

Zawstydzić się, zawstydać się, niedok. zawstydzać się kogo = zawstydzić się za kogo.

Zawściąg, zawciąg, zahamowanie, powściągnięcie.

Zawściągać, p. Zawściągnąć.

Zawściągiwać, p. Zawściągnąć.

Zawściągnąć, zawciągnąć, niedok. zawściągać, zawciągać, zawściągiwać, ściągnąwszy zatrzymać (Z. konia; słońce promieni zawściągnęło = cofnęło promienie).

Zawściekły, wściekle zawzięty, zaciekły (gniew Z.).

Zawścieknąć się, wściec się.

Zawścięgacz, ten, co zawściągazawściąga.

Zawściubić, niedok. zawściubiać, wścibiając zatknąć (Z. fartuch koło pasa).

Zawułek, zaułek.

Zawzdy, zawżdy, zawsze.

Zawzdziać, p. Zawdziać.

Zawziąć, 1) wziąwszy założyć (Z. suknię na siebie = włożyć); 2) Z. z kim przymierze, przyjaźń = zabrać, zawrzeć, zawiązać; 3) przedsięwziąć, wszcząć, podnieść (Z. wojnę przeciw komu); 4) otrzymać, powziąć (Z. łaskę od Boga; Z. szacunek dla kogo); 5) Z. gruntu = przyjąć się, zakorzenić się na danym gruncie (czego kto w dzieciństwie nie zacznie, gruntu nie zaweźmie); 6) zaczerpnąć (Z. [960]siły); 7) przedsięwziąć, zamierzyć (Z. podróż); Z. się, 1) zabrać się (góro, zaweźmi się a wrzuć się w morze); 2) zacząć się, wszcząć się, zawiązać się, powstać (bez Boga nic się nie zawzięło; dynastja, zwyczaj zawziął się); 3) przyjąć się, wzmódz się, zakrzewić się (na wiosnę pasza już się zawzięła; rolnictwo, zamiłowanie do nauk zawzięły się w tym kraju; wsi, udarowane wolnością, zawzięły się = zakwitły); 4) wzmódz się, rozszerzyć się, zagęścić się, wybujać (powietrze morowe, zbójcy zawzięli natenczas w Polsce).

Zawzięty w co = zasobny, zamożny, zagospodarowany, opływający.

Zawżdy, p. Zawzdy.

Zawżymać, zapchać, zatłoczyć, zatkać.

Zazbanie, miejsce za zbanem (wyglądać z zazbania).

Zazdrościciel, zazdrośliwiec, zazdrośnik.

Zazdrościw, zazdrośliw, zazdrościwy, zazdrośliwy, zajzdrosny, zaźrzywy, zaźrywy, 1) zazdrosny; 2) któremu drudzy zazdroszczą.

Zazdrościwy, p. Zazdrościw.

Zazdrość, współubieganie się, rywalizacja.

Zazdrośliw, p. Zazdrościw.

Zazdrośliwiec, p. Zazdrościciel.

Zazdrośliwy, p. Zazdrościw.

Zazdrośniczka, zazdrośnica.

Zazdrowiec, puhar, z którego za zdrowie piją, wilkom.

Zazdrowny puhar = wychylany za czyje zdrowie, wiwatowy.

Zazdybać, zastać zdybawszy (Z. kogo na schadzce).

Zazdzierg, zadzierzg.

Zazdziergnąć, zadzierzgnąć.

Zazgrzytnąć, zazgrzytać.

Zaziąbić, zaziębić.

Zaziąbnąć, zaziębnąć, zaziębić się.

[961]Zazieleniwać, zazieleniać.

Zazięblina, p. Zaziębłość.

Zaziębłość, zazięblina, zaziębienie (w ciele ludzkiem Z. abo zamróz z nóg wyciąga).

Zaziębły, zaziębiony, ostygły, ochłodły.

Zaziębnąć, p. Zaziąbnąć.

Zazimować, zachować, zaopatrzyć na zimę, przezimować (Z. bydło sianem).

Zazionąć, ozionąć, ozionieniem zająć (zazionęły go jędze).

Zazmudzić, zaplugawić, zapaskudzić.

Zaznać, niedok. zaznawać kogo z kim = zaznajomić.

Zaznawać, p. Zaznać.

Zazrość, zazdrość.

Zazuć, niedok. zazuwać, wzuwając (obuwie) zaciągnąć z tyłu na piętę.

Zazuty trzewik = z wysokim napiętkiem.

Zazuwać, p. Zazuć.

Zazwać, niedok. zazywać, 1) zawołać, zawezwać (Z. lekarza); 2) powołać kogo.

Zazwany żołnierz = wysłużony, który jednak wrócił do służby dla dobra ojczyzny.

Zazwierzchni, powierzchowny.

Zazywać, p. Zazwać.

Zazżedz, niedok. zażogać, zażedz, zapalić.

Zaźrebić, zapłodnić klacz; Z. się, oźrebić się.

Zaźrywy, p. Zazdrościw.

Zaźrzeć, p. Zajrzeć.

Zaźrzewać, zaźrzywać, zazdrościć.

Zaźrzywać, p. Zaźrzewać.

Zaźrzywy, p. Zazdrościw.

Zaż, czyż.

Zażalić, zapełnić żalem, rozżalić.

Zażałować czego = pożałować czego.

Zażarłość, zażartość, zaciekłość.

Zażarły, zażarty.

Zażąć, zażdżąć, zażdżmąć, niedok. zażymać, 1) zacisnąć; 2) Z. kogo = wycisnąć, wydusić co z kogo (w jakiejkolwiek sumie Z. ich); [962]3) Z. nauki = zachwycić, liznąć; 4) Z. komu serce = ścisnąć, ledz mu ciężarem na sercu; 5) zaciągnąć się, zabliźnić się, zagoić się (rany, guzy zażęły); 6) zahaczyć, zawadzić, potrącić (Z. co nogą).

Zażąć, niedok. zażynać, zaczepić przez werznięcie się (Z. kotwicę).

Zażdżąć, p. Zażąć.

Zażdżmąć, p. Zażąć.

Zażdżony, zadeszczowy, dżdżysty.

Zażega, p. Zażoga.

Zażenie, p. Zażżenie.

Zażgę, zapalę.

Zażoga, zażega, zażożka, 1) zapalenie, podpalenie; 2) ogień namiętności, rozognienie (przyszedł k siebie z okrutnej zażogi); 3) żagiew, podpał; 4) podnieta, pobudka, bodziec.

Zażogać, p. Zazżedz.

Zażożka, p. Zażoga.

Zażółciwać, zażółcać.

Zażyć, niedok. zażywać, 1) Z. czego = używać (jednej szaty tylko zażywał; nie zażywał muzyki; Z. próśb i zalotów); 2) spróbować, doświadczyć (Z. sposobu jakiego, trudności; zażyjcie męstwa!); 3) zażywać czego = posiadać co, korzystać, użytkować z czego (zażywać władzy; Z. konia = użyć go należycie, pokierować nim; Z. kogo = zrobić z nim co się podoba: jak chcąc można go Z., dobry człowiek); 4) jeść, pić (Z. mięsa; raz na dzień piersi matczynej zażywał); 5) zagoić się (rana zażyła); Z. się z kim = zżyć się.

Zażymać, p. Zażąć.

Zażywiać, p. Zażywić.

Zażywić, niedok. zażywiać, zasilić żywnością, pożywić (bydło zażywiło się żołędzią na zimę).

Zażywny, 1) którego można użyć na pokarm, jadalny; 2) szturmowy (drabina zażywna).

Zażyzniać, p. Zażyznić.

Zażyznić, niedok. zażyzniać, użyznić.

[963]Zażżenie, zażenie, zapalenie.

Ząb do orzechów = dziadek, orzechołom.

Ząbal, zębal, człowiek o wielkich zębach.

Ząbczasty, zębaty, ząbkowany (koło ząbczaste).

Ząbr, albo w lmn. ząbry, albo zbior. ząbrze, chorobliwe obrośnięcie zębów i dziąseł końskich skorupą mięsistą, chropowatą, zajedź (zdjąć koniowi ząbry).

Ząbry, p. Ząbr.

Ząbrze, p. Ząbr.

Ząbrzyna, mięso z żubra.

Zbabić, zrobić babą, zrobić zniewieściałym.

Zbadło mi się = sprzykrzyło mi się.

Zbać się, zlęknąć się.

Zbakać kogo = złajać.

Zban, dzban.

Zbanuszek, dzbanuszek.

Zbarać, p. Zbróć.

Zbasować, złajać, zbuzować, zbesztać.

Zbawczyna, zbawczyni.

Zbawiać, p. Zbawić.

Zbawicielów, zbawicielski, tyczący się zbawiciela, zbawicielowy.

Zbawicielski, p. Zbawicielów.

Zbawić, niedok. zbawiać kogo czego = pozbawić (Z. życia).

Zbawienny, zbawiony.

Zbawitelny, zbawienny, zbawczy.

Zbestwiałość, zbestwiłość, rozbestwienie, cielesność, jurność.

Zbestwiłość, p. Zbestwiałość.

Zbezbożnić, zrobić bezbożnym.

Zbezeczcić, zbezcześcić.

Zbezpieczać, p. Zbezpieczyć.

Zbezpiecznieć, nabrać serca, pewności siebie.

Zbezpieczyć, niedok. zbezpieczać, zabezpieczyć, ubezpieczyć.

Zbić, niedok. zbijać, 1) Z. komu co z głowy = wybić komu co z głowy; 2) wybić, pozabijać (zbili tego dnia 300 mężów); 3) zbijać = trudnić się rozbojem, rozbijać (zbijać po drogach); 4) Z. w [964]stępie, w moździerzu = utłuc.

Zbiedz, niedok. zbiegać, zbiegiwać, zbiegawać kogo nagle = zejść, zdybać go gdzie, na czem.

Zbieg, 1) zbieżenie się, zbieganie się (Z. ludzi); 2) Z. wierzycieli = konkurs.

Zbiegać, 1) bieganiem zmęczyć, spędzić (Z. konia); 32) przewertować (Z. całą Biblję); Z. się, rozbiegać się (konie zbiegały się).

Zbiegały, zbieżały, który się zbiegał, zmordowany biegiem.

Zbiegawać, p. Zbiedz.

Zbiegiwać, p. Zbiedz.

Zbieglec, zbiegun, zbieg, uciekinier.

Zbiegun, p. Zbieglec.

Zbier, zbir, łapacz (zbiera piekielnego skruszyła głowę = czarta).

Zbieranka, zgłoska.

Zbierca, 1) zbieracz; 2) kompilator (Z. dziejów).

Zbierostwo, zbirostwo, stan zbira.

Zbierowód, ocean.

Zbieżały, p. Zbiegały.

Zbijać, p. Zbić.

Zbijalnia, miejsce, gdzie zabijają.

Zbik, zdeb’, żbik, kot leśny.

Zbiór, 1) zebranie, treść, kwintesencja (w chrzcie wiary chrześcijańskiej Z.); 2) kupa, gromada (zbiory pieszych, jezdnych stały); 3) klasa, kategorja, stan (różnego zbioru ludzie); 4) albo zbiórka, związek, stadło, pobranie się, węzły małżeńskie (rozerwać zbiórkę córki z oblubieńcem).

Zbiórka, 1) p. Zbiór; 2) zebranie się, zbiór szczeg. wody, cysterna (krew toczy się, jako ze zbiórki; Z. łez = potok).

Zbirostwo, p. Zbierostwo.

Zbitować, rozdzielić.

Zblachować, zblakować, zblaknąć, spłowieć.

Zblakować, p. Zblachować.

Zblesieć, zgłupieć, postradać rozum.

[965]Zbluć, niedok. zbluwać, blująć zrzucić, zrzygać.

Zbluwać, p. Zbluć.

Zbłagać, zmiękczyć błaganiem, ubłagać.

Zbłaźnić, zbałamucić.

Zbło, źdźbło.

Zbłogosławić, pobłogosławić.

Zboczny, zbaczający, uboczny, postronny (dowodzenie zboczne albo przez niepodobność).

Zboczyć się z kim = przyłączyć się do niego spotkawszy go.

Zbodny, którego można zbość.

Zbogacieć, p. Zbogatnieć.

Zbogatnieć, zbogacieć, zbogacić się.

Zbogomówca, ten, co z Bogiem rozmawiał.

Zboisko, boisko, gumienczyskogumienczysko.

Zbojować, wojując zbić; zwalczyć (Z. kogo; Z. kraj = zawojować).

Zboleć, doświadczyć bólu na całem ciele.

Zborgować się, zadłużyć się.

Zboropisca, soboropisca, historyk soborów.

Zborownik, członek albo przełożony zboru.

Zborowy, 1) powszechny, katolicki (kościół Z.); 2) zbiorowy, wspólny (list Z. do papieża).

Zborzyć, zburzyć, zniszczyć.

Zborzysko, p. Zborzyszcze.

Zborzyszcze, zborzysko, soborzyszcze, soborzysko, sobór fałszywy, koncyljum nielegalne.

Zbość, niedok. zbadać, 1) zabość na śmierć, zakłóć; 2) zepchnąć, poniżyć (Z. hardego); 3) wyprzeć, zepchnąć, wyparować (Z. z prawej drogi); 4) zbić, zwalczyć, pokonać (Z. kogo w dyspucie); 5) znieść, ścierpieć (smrodliwych Z. nie mogła).

Zbożany, p. Zbożny.

Zboże, 1) ochwat żytni, obroczny u koni; 2) majątek, mienie; 3) szczęśliwość.

Zbożny, 1) pobożny; 2) albo zbożany, zbożowy.

[966]Zbożopławny, spławiający zboże (Wisła zbożopławna.zbożopławna).

Zbożorodny, rodzący zboże (ziemia zbożorodna).

Zbożosiejny, służący pod zasiew zboża (niwa zbożosiejna).

Zbożysko, pole zbożowe.

Zbój, zbójectwo, rozbój.

Zbójcokryty, w którym się kryją zbójcy (las Z ).

Zbójcomorski, tyczący się zbójców morskich, korsarski (wojna zbójcomorska).

Zbójnik, zbójca.

Zbór, 1) zebranie, zgromadzenie; 2) sobór, koncyljum; 3) Z. chrześcijański = kościół; społeczeństwo chrześcijan; 4) dom Boży, kościół, przybytek Pański.

Zbóstwić, ubóstwić.

Zbracić, zbratać.

Zbraczać, broczyć.

Zbradzać, p. Zbrodzić.

Zbramować, obramować.

Zbraniać i Z. się, p. Zbronić.

Zbroczały, zbroczony.

Zbroczeć, zostać zbroczonym.

Zbrodliwy, p. Zbrodny.

Zbrodnisty, p. Zbrodny.

Zbrodniarski, p. Zbrodny.

Zbrodnik, zbrodniarz.

Zbrodny, zbrodliwy, zbrodnisty, zbrodniarski, tyczący się zbrodniarza, zbrodniczy.

Zbrodzić, niedok. zbradzać, 1) zgłębić, zgruntować (Z. sądy boskie); 2) do gruntu wyniszczyć; znurtować (morowe powietrze zbrodziło Polskę); 3) zbroić, źle zrobić.

Zbrodzień, zbrodnia.

Zbroja, uzbrojenie, oręż, broń.

Zbrojnica, zbrojownia, arsenał.

Zbrojnik, p. Zbrojownik.

Zbrojny, tyczący się zbroi, należący do niej.

Zbrojownik, 1) albo zbrojnik, żołnierz w zbroi, rycerz; 2) albo zbrojowy, ten, co robi zbroje, płatnerz.

Zbrojowy, p. Zbrojownik.

Zbronić, niedok. [967] zbraniać, 1) obronić; 2) wzbronić; Z. się, obronić się; 3) zbraniać się czego = wzbraniać się.

Zbróć, niedok. zbarać, zmódz, pokonać.

Zbrój, zbroja.

Zbrójka, zdrob. od zbroja.

Zbruczyć, zbrukać.

Zbrzechać, zełgać, skłamać podle.

Zbrzeżny, brzeżny, nadbrzeżny, pobrzeżny.

Zbujać się, rozbujać się, rozhukać się (gdy się chłop zbuja, niemasz miary).

Zbujały, rozhukany (zbujałe namiętności).

Zburkować, zabrukować.

Zburzka, burzka, zaburzenie.

Zbutlować, zbutelkować.

Zbyć, niedok. zbywać, 1) Z. czego = postrać, zgubić, stracić (kamień twardości zbywał; Z. mowy, żywota; więcej zbędzie, niż nabędzie); 2) oddalić się, usunąć się, zejść z oczu (brali się Z. z domu; zbyłam napastnikom między leśne cienie); 3) Z. w co = przemienić się, przedzierzgnąć się; 4) Z. gdzie = wybyć (nie zbędą w ulu, kiedy się wiele pszczół narodzi); 5) Z. kogo skąd = wypędzić, wyrugować.

Zbyt, zbytek, 1) to, co zbywa, reszta, pozostałość (kosz zbytu ułomków chleba; Z. dnia na wytchnienie odłożono; na trzy zbyty = do zbytku); 2) to, co jest już niepotrzebne, co jest nadto (gałązki odcinają, zbytki obrzezując).

Zbytecznik, zbytnik, człowiek oddany zbytkom.

Zbyteczny p. Zbytni.

Zbytek, p. Zbyt.

Zbytki, zbytni.

Zbytkość, zbyteczność.

Zbytkować, 1) mieć czego do zbytku, opływać w co (miasto zbytkuje w pałacach; Francuzi zbytkują z modnych szat i potraw); 2) Z. albo Z. się z kim, nad kim = wydziwiać, znęcać się, pastwić się (jeszcze nad nim kat [968]zbytkował; nad trupem zbytkował; poganiec nad nią się zbytkuje).

Zbytnie, zbytnio, rozrzutnie, bez umiarkowania.

Zbytni, 1) niepotrzebny, zbyteczny; 2) albo zbyteczny, zbytny, oddany zbytkom, zbytkujący, hulaszczy, rozpustny (człowiek Z. i sprosny); 3) dom Z. = dom publiczny, burdel.

Zdać, niedok. zdawać, 1) Z. komu przysięgę = ferować; 2) poddać (Z. ramiona pod jarzmo); 3) Z. kogo wyrokiem = skazać, potępić, wydać wyrok przeciw komu (Z. kogo o kłamstwo; Z. kogo na śmierć; zdali Sokratesa, iż nową wiarę wnosił; Z. się, 1) Z. się za co = wydawać się czem (zdaje mi się to za sromotę, za śmiech); 2) Z. się komu = zdawać mu się dobrem, podobać się, wydawać się możliwem, stosownem (zdaje mi się żebyś poszła za niego; więc nie zdaje się panu, ażebym się żenił?).

Zdajać, p. Zdoić.

Zdal, zdaleka.

Zdalbodny, zdaleka bodący (kopja zdalbodna).

Zdalpołyskny, zdala połyskujący (zbroja zdalpołyskna).

Zdałać, p. Zdołać.

Zdarz, szczęście, traf szczęśliwy.

Zdarzać i Z. się, p. Zdarzyć.

Zdarzyć, niedok. zdarzać, 1) Z. co = zrobić aby się udarzyło, pobłogosławić, poszczęścić (Z. czyją pracę; Z. komu drogę); 2) zrządzić, zesłać człowiekowi, obdarzyć go (co Bóg zdarza, wszystko dobre); Z. się, udarzyć się, poszczęścić się, powieść się (niechaj się wam szczęśliwie zdarza wszędzie).

Zdatniej, dogodniej, lepiej.

Zdatny, zdawkowy, bilonowy (moneta zdatna).

Zdawca, ten, co zdaje (Z. [969]rachunku; słowo jest zdawcą rozumu = tłómaczem).

Zdawniały, przestarzały, staroświecki (krój Z.).

Zdawnić, 1) zadawnić, zakorzenić; 2) przedawnić, pozbawić ważności z powodu dawności.

Zdążyć, zdężyć, wystarczyć (Z. na wydatki).

Zdbło, zbło, zdebło, źdźbło.

Zdeb’ p. Zbik.

Zdebka, zdepka, izdebka.

Zdebło, p. Zdbło.

Zdech, 1) zdechnięcie (komu do śmiechu, drugiemu do zdechu); 2) do zdechu, na Z. = do upadłego, na zabój (za światem ugania się do zdechu; mści się do zdechu; śmiać się do zdechu (zdechu = do rozpuku; kradnie na Z.).

Zdechlina, zdechlizna, 1) padlina; 2) trup, cherlak, chuchrak (choć to ZZ., pyta go, czy nie chce strzelać?).

Zdechlizna, p. Zdechlina.

Zdechnąć na co = umierać, przepadać za czem (zdechł na pieniądze, na łakocie, na nowiny).

Zdejmać, p. Zdjąć.

Zdejmować, p. Zdjąć.

Zdemoljować, zburzyć (Z. dom).

Zdepka, izdebka.

Zdeszyć, p. Zdyszeć.

Zdężyć, 1) p. Zdążyć; 2) zdążyć, nadążyć.

Zdjąć, niedok. zdejmować, zdejmać, zymać, sejmować kogo ze świata (o Bogu) = zebrać, zabrać; Z. się, 1) przybrać, wezbrać, podnieść się (rzeka zdejmuje się); 2) Z. się za kogo, za coco, o kogo, o co = ująć się, upomnieć się.

Zdłabić, zdławić, udusić.

Zdoba, ozdoba.

Zdobić sobie kogo, co = upodobać sobie.

Zdobny, nadobny, piękny (cnoty zdobne).

Zdobradziwów, samo prze się (łańcuchy Z. opadły).

Zdobrzeć, udobruchać się.

Zdobyciel, zdobywca.

[970]Zdobytek, to, co zdobyto, zdobycz (Ruś, starożytny królów polskich mieczem Z.).

Zdobywstwo, zdobywanie, zdobycze, rola zdobywcy (naród zdobywstwem sławny).

Zdoić, niedok. zdajać, wydoić (Z. owce).

Zdole, zdoła.

Zdołać, zdałać, niedok. zdoływać, 1) Z. komu, czemu = podołać, dać radę; 2) wydać, uwydatnić, wyrazić (twarz coś boskiego w sobie zdoła); 3) Z. kogo = zwyciężyć, przemódz; 4) uczynić zadość, zadowolić.

Zdoływać, p. Zdołać.

Zdostatczyć, wystarczyć.

Zdrada, zasadzka (zasadzić się na zdradzie).

Zdradca, p. Zdradnik.

Zdradnik, zdradca, zdradzca, zdradziec, zdrajca.

Zdradzca, p. Zdradnik. (nabrał darów u zdradziec).

Zdradziec, p. Zdradnik.

Zdradzieckie, zdradziecko.

Zdradziectwo, postępek zdradziecki.

Zdrajczy, zdradziecki.

Zdrajczyna, zdrajczyni.

Zdrapać, niedok. zdrapywać, zdrapować, 1) poszarpać, rozerwać, obdrapać (suknia wytarta i zdrapana; pijacy list zdrapali); 2) unieważnić, usunąć.

Zdrapować, p. Zdrapać.

Zdrapywać, p. Zdrapać.

Zdrażać się, wzdragać się, wzbraniać się.

Zdrąb, zrąb.

Zdrąchnąć, zgnić.

Zdręczyć, dręcząc zmordować, zgnębić.

Zdrojewisko, zdrojowisko, miejsce, gdzie zdroje wytryskują.

Zdrojowisko, p. Zdrojewisko.

Zdrowić kogo, 1) uzdrawiać; 2) pozdrawiać, witać.

Zdrowie, 1) toast (zaczęły się zdrowia; bodajeś się udawił tem zdrowiem); 2) ocalenie, całość, bezpieczeństwo (wysiadłszy na ląd, dziękowali Bogu za Z.; [971]życzył ojczyźnie zdrowia); 3) życie (położył za nas Z.; o Z. czyje pokusić się; miłowała go nad Z.); 4) zdrowość (widział w nim biegłość wymowy i obrad Z.).

Zdrowy, p. Zdrów.

Zdrożać, p. Zdrożyć.

Zdrożałość, zdrożenie, wzmożenie się drożyzny.

Zdroże, droga zbaczająca, manowiec.

Zdrożny, 1) odwodzący z drogi, nie po drodze leżący (wieś ta nam zdrożna); 2) niedorzeczny, niestosowny, niewłaściwy, nie na miejscu będący (zdrożne to było, że na weselu musieli sobie jedzenie kupować; zbytek i w dobrem Z.).

Zdrożyć, niedok. zdrożać, zrobić droższym, cenniejszym.

Zdrów, zdrowy, 1) daj zdrów! bodaj zdrów! = bądź zdrów! bywaj zdrów! wiwat! (od gęstych: daj zdrów! stracił siły = od gęstych toastów; bodajbyś zdrowa Kleantys! — bodajbyś złamał szyję!); 2) Zdrowa Marja = Zdrowaś Marja (odmówił dwie Zdrowe Marje); 3) cały, nienaruszony (Noe został od potopu zdrowy; żaden kąt od pogańskiej nawały nie został zdrowy); 4) patrzeć na kogo, na co zdrowem okiem = suchem, obojętnem, nie bolesnem; 5) słuszny, niezaprzeczony (zdrowe prawo).

Zdrużyć, złączyć w drużynę, stowarzyszyć.

Zdrygać się, p. Zdrygnąć się.

Zdrygnąć się, niedok. zdrygać się, wzdrygnąć się.

Zdrzasnąć się, przerazić się, przelęknąć się.

Zdrzazgać, strzaskać.

Zdrzemały, p. Zdrzymały.

Zdrzębić, zrobić płot wzmocniony kołkami i najeżony z wierzchu cierniem.

Zdrzymały, zdrzemały, [972]który się zdrzymał (ledwo był Z., aż śni mu się...).

Zdubiechany, zmieszany, roztargniony, nieprzytomny (myślą zdubiechana).

Zdudkować, zbaranieć, zgłupieć ze strachu.

Zdumiejący, p. Zdumliwy.

Zdumliwy, zdumiejący, zdumiały.

Zduńczyk, 1) chłopiec od zduna; czeladnik zduński; 2) syn zduna.

Zdużać, 1) zdołać, być w stanie, dać radę komu czemu, sprostać; 2) Z. kogo = zwyciężyć, zwalczyć, przemódz.

Zdworaczeć, zdworzeć, stać się dworakiem, przejąć się dworactwem.

Zdworzeć, p. Zdworaczeć.

Zdybacz, ten, co zdybuje.

Zdybać, zdybnąć, niedok. zdybywać, spotkać kogo, zejść się z kim; Z. się, spotkać się, zejść się.

Zdybnąć i Z. się, p. Zdybać.

Zdybywać i Z. się, p. Zdybać.

Zdychać, p. Zdechnąć.

Zdychawiczeć, zdychwicznieć, stać się dychawicznym.

Zdychawicznieć, p. Zdychawiczeć.

Zdyszeć, zdeszyć, wyzionąć ducha, umrzeć.

Zdziać komu = nadać mu imię.

Zdziałać kogo = wycieńczyć, zmordować, wyniszczyć, zmódz.

Zdziarstwo, piasek gruby, żwir.

Zdzieblisty, zdzieblnisty, zawierający w sobie zdziebła.

Zdzieblny, tyczący się zdziebła.

Zdziebłko, p. Źbło.

Zdziobło, p. Źbło.

Zdzier, zdzierstwo, zdzieranie.

Zdzierać się, 1) Z. się z czego = wymawiać się, wyłamywać się; 2) wzdragać się, wzbraniać się (Z. się od przyjęcia dostojeństwa); 3) wykręcać się (Z. się od zapłacenia myta).

[973]Zdzierki, zdzierstwo, łupiestwo.

Zdzierżawać i Z. się, p. Zdzierżeć.

Zdzierżeć, niedok. zdzierżawać, zdzierżywać, 1) dotrzymać, dochować (Z. słowa, wiary); 2) Z. co, Z. czemu = wytrzymać co (Z. szturmowi, pokusie; Z. najazd); 3) wstrzymać, zatrzymać (Z. kogo w szczęściu; wiara broń czartowską zdzierżywa); Z. się, pohamować się, wstrzymać się.

Zdzierżywać i Z. się, p. Zdzierżeć.

Zdziewać się, spodziewać się.

Zdziewosłąbić, p. Zdziewosłębić.

Zdziewosłębić, zdziewosłąbić, zeswatać.

Zdźbło, p. Źbło.

Zdżąć, niedok. zdżymać, zżąć, ścisnąć, zgnieść.

Zdżdżewnica, zdżewnica, dżdżownica (robak).

Zdżewnica, p. Zdżdżewnica.

Zdżymać i Z. się, p. Zżąć.

Zdżymać, p. Zdżąć.

Zebr, zebra.

Zebrać, niedok. zbierać, 1) skupić, skoncentrować, skulić, skurczyć (patrona cały umysł powinien być zebrany; nie uląkł się, dobył miecza sam w się zebrany; oczy wstydliwe sama w się zebrała = stuliła, zmrużyła); 2) skomponować (jak subtelnie zebrał potwarz!); 3) zbierać koło siebie = skubać koło siebie, konając; 4) Z. ptaki z gniazda = wybrać; 5) woda zbiera = wzbiera, przybiera; Z. się, 1) Z. się z sobą, z pamięcią = zastanowić się, wejść w siebie, wziąć na rozum; 2) ubyć, zejść ze świata (zbiera się dobrych ludzi na świecie); 3) Z. się na co = zdobyć się (zebrawszy się na wojsko, ruszył przeciw wrogowi; Z. się na odwagę; zebrał się na wszystko przeciw Rusi.

Zebranie, sebranie, 1) stowarzyszenie, [974]towarzystwo, konfraternia, zrzeszenie (zakonnik zebrania Jezusowego); 2) sobór, koncyljum (Z. trydenckie); 3) rzesza, kompanja (i t. p.) czyja (błogosławieństwo nad domem i nad zebraniem jego = nad domem = rodziną, rodem, plemieniem jego; rozstąpiła się ziemia i przysuła Z. Abironowe).

Zechcyk czego = kopa czego.

Zechweltarz, zalwartarz, zawaltarz, zawalitarz, stróż kopalniany, dozorca narzędzi kopalnianych.

Zecknąć, zecknić sobie co = obmierzić, obrzydzić sobie co; zecknąć się komu = obmierznąć, uprzykrzyć się.

Zecknić, p. Zecknąć.

Zedel, zedelek, zydla, prosty stołek drewniany; ławka do siedzenia.

Zedelek, p. Zedel.

Zedrany, zdarty.

Zedrgnąć się, wzdrygnąć się, zadrżeć.

Zedrwieć, stracić głowę, przerazić się.

Zega, żega, piłka do rznięcia.

Zegar morski = kompas, busola.

Zegarmistrzyk, czeladnik zegarmistrzowski.

Zegielgarn, zygielgarn, gatunek szpagatu.

Zegzić, gżąc zhukać.

Zejma, zachwycenie, zachwyt.

Zejmać i Z. się, p. ZjaćZjąć.

Zejmować i Z. się, p. Zjąć.

Zejrzeć i Z. się, p. Zeźrzeć.

Zejść, znijść, niedok. schodzić, schadzać, 1) wino, któremu schodzi z roku dziewiątego = kończy mu się rok dziewiąty; 2) osłabnąć, podupaść, zwątleć (Z. dla starości; oczy schodzące); 3) Z. na czem = cierpieć uszczerbek, ubytek (Z. na zdrowiu, na wzroku, na skarbie, na rozumie); 4) Z. na czem = zabraknąć czego (dziś tylko niedok.) (na męstwie mu nie zeszło; jeśli zginę, [975]małoć na tem zejdzie = mała szkoda, strata); 5) wygasnąć, ustać, skończyć się (ród na nim zszedł); 6) umknąć się, ujść, usunąć się (Z. deszczowi pod dach czyj); 7) zajść (Z. materją, krwią); 8) Z. na kogo = zrobić zasadzkę na niego; 9) zniszczyć, zużyć (Z. szaty, trzewiki; Z. lata na czem = strawić, spędzić); Z. się, 1) Z. się cieleśnie = odbyć sprawę cielesną z kobietą; 2) Z. się na co, do czego = zdać się, przydać się na co; 3) zejdzie się komu = przystoi mu, ujdzie, stosowne jest dla niego (gonitwy tylko młodym się zejdą); 4) zejdzie co komu = wolno mu (panom wszystko zejdzie).

Zekrwawić, zlać krwią, zbroczyć.

Zelgać, p. Zelgnąć.

Zelgnąć, zglnąć, niedok. zelgać, zlepić się.

Zelować, gorliwie obstawać (Z. o chwałę krzyża).

Zelozja, 1) zazdrość w miłości; 2) p. Zelus.

Zelśnąć, oślepnąć.

Zelus, zelozja, żarliwość, gorliwość (Z. o krzywdę Bożą).

Zelża, zelżenie, obelga.

Zelżyć, niedok. zelżywać, 1) zrobić lżejszym, ulżyć, złagodzić (Z. podatków); 2) Z. kobietę = zgwałcić.

Zelżywy, hańbiący, haniebny, sromotny, obelżywy (zdjęli Chrystusa z drzewa zelżywego; słowa zelżywe).

Zełgać: strzelba zełgała = pstrzyknęła, spaliła na panewce.

Zełknąć, połknąć.

Zemdliwać, zemgliwać, 1) zwątlać; 2) pobudzać do wymiotów.

Zemdliwość, mdłość, osłabienie, niemoc.

Zemdły, zemdlały, osłabły.

Zemgliwać, p. Zemdliwać.

Zemgnąć, zmrużyć, stulić (Z. oczy).

Zemknąć, zemsknąć, smyknąć, niedok. zmykać, smykać, 1) Z. kogo [976]dokąd = pchnąć, wypuścić; 2) Z. co na co = wemknąć, wsunąć (Z. rybę na wędkę); 3) wygnieść, wycisnąć (Z. wymiona); 4) Z. co skąd = usunąć gładko (jutrzenka gwiazdy z niebios smyka); 5) połknąć, wciągnąć w siebie (bocian węże smyka); 6) ściągnąć, ukraść; 7) Z. co na swą rzecz = przeciągnąć na swą stronę; zmykać się, 1) uwijać się, kręcić się (noga wesoło po ziemi się zmyka); 2) pełzać, czołgać się.

Zemniony, zmięty.

Zemsknąć i Z. się, p. Zemknąć.

Zengować, p. Zingować.

Zenkiel, p. Zankiel.

Zenklarz, p. Zanklarz.

Zepchnąć co na kogo = zwalić, zmówiać co na kogo.

Zeplwać, opluć, oplwać.

Zeprzeć, niedok. spierać, 1) Z. dowodami = zbić (Z. błędy czyje); 2) Z. kogo z czego = wyprzeć (Z. kogo z majątku; Z. kogo z przedsięwzięcia = odwieść od przedsięwzięcia; Z. kogo z jakiego mniemania = wywieść).

Zepsować, 1) zepsuć; 2) Z. kogo złotem = skorumpować, zdemoralizować; 3) Z. co = skasować, znieść, odwołać.

Zepsutość, zepsucie, upadek, zguba (grąznąć w Z.).

Zerki, zwiady, zazieranie.

Zerwa, 1) zerwanie; 2) albo zerwisko, urwisko (skacze z zerwy na zerwę).

Zerwać, niedok. zrywać, 1) Z. co = zarwać, zachwycić czego (węchem już apetyt zrywa); 2) zyskać, skubnąć, oberwać (Z. na czem pieniądze).

Zerwisko, p. Zerwa.

Zes, p. Zez.

Zeschnąć, niedok. zsychać, uschnąć, zniszczeć (zeschło słowo Boże, jak ziarno na kamieniu).

Zesłonąć, stać się słonym.

[977]Zestrudz, zestrugać.

Zesypować, zsypywać.

Zeszczekiwać, zeszczykować, zeszczykiwać, zrywać.

Zeszczykować, p. Zeszczekiwać.

Zeszkleć, p. Ześkleć.

Zeszłość, starość; słabość wskutek starości.

Zeszły, 1) zesłabły, wycieńczony, zniedołężniały; 2) zmarły; 3) podeszły, zgrzybiały, późny.

Zeszpotawić, skoślawić (Z. trzewiki).

Ześciana blacha = biała blacha.

Zeście, 1) zejście; 2) stosunek cielesny z kim; 3) zebranie, zgromadzenie.

Ześkleć, zeszkleć, ześklić się, stać się szkłem lub szklanym.

Ześklić się, p. Ześkleć.

Ześniad, p. Zaparzysko.

Ześniały, zsiniały.

Ześniecić się, zśniecić się, zarazić się śniecią, dostać śnieci (pszenica się zśnieci).

Ześnieć, 1) ześniedzieć, stać się śniadym; 2) zsinieć.

Ześniedzieć, p. Ześnieć.

Ześpiewać co = wykonać śpiewem, odśpiewać, wyśpiewać.

Ześrzenieć, p. Ześrzonieć.

Ześrzonieć, ześrzenieć, ściąć się w szron.

Zetkać się z kim, 1) spotkać się; 2) zetrzeć się nieprzyjacielsko.

Zetkanie, 1) spotkanie się; 2) starcie się, potyczka.

Zetrwać, przetrwać, wytrzymać, wybyć (Z. rok na urzędzie; Z. krótki czas na modlitwie; śliwki i w zimnym klimacie zetrwają = utrzymają się); 2) zaczekać, zostać, pobyć, zatrzymać się (zetrwaj tu, póki nie wrócę).

Zetrwożyć, strwożyć.

Zetrzeć, niedok. ścierać, 1) ścierać oskominę = łykać ślinkę na co; 2) Z. czas na czem = spędzić, zużyć na co (lata na naukach Z.).

Zewlikać, zwlekać (Z. odzież).

[978]Zewłok, p. Zwłok.

Zewłoka, zwłoka.

Zewreć się, zewrzeć się, niedok. zwierać się, 1) wrąc wzburzyć się; 2) zwarzyć się (śmietanka się zwarła).

Zewrzeć, niedok. zwierać, 1) mróz wszystko zwiera = ścina, ściska; 2) zamknąć, zawrzeć (Z. okno); Z. się, p. Zewreć.

Zewschodni, ze wschodu idący, wschodni (wiatr).

Zez, 1) albo zes, zyz, zys, sześć oczek na kostce do grania; 2) zyz, albo zezek (patrzeć zezem); 3) stawić sobie kogo na zyzie = stawić na celu, na sztych.

Zeza, zęza, zyza, 1) ściek na spodzie okrętu koło masztu, gdzie spływają płyny, nieczystości; 2) wpaść w zyzy = w matnie, w sidła, w biedę, w błoto; 3) siedzieć jak na zyzie goły = osiąść na koszu.

Zezek, p. Zez.

Zeznać, niedok. zeznawać, uznać.

Zeznawać p. Zeznać.

Zezrżać, zarżeć.

Zezwalać i Z. się, p. Zwolić.

Zezwolić i Z. się, p. Zwolić.

Zeźrać się, p. Zeźrzeć.

Zeźrzeć, zeźrać się, zejrzeć się, obejrzeć się, baczyć na co.

Zeżwać, zżuć.

Zeżżedz, spalić.

Zębacz, 1) człowiek kłócący się ząb za ząb; 2) wykałaczka do zębów.

Zębaty człowiek = kłócący się ząb za ząb, uparty do upadłego, wyszczekany.

Zębiaty, zębiasty, zębisty, zębaty.

Zębiasty, p. Zębiaty.

Zębisty, p. Zębiaty.

Zębodłub, piórko do zębów, dłubaczka, wykałaczka.

Zębołom, p. Zęborwacz.

Zęborwacz, zębołom, ten, co rwie, wyłamuje zęby.

Zębogadacz, człowiek mówiący przez zęby.

Zębować, ząbkować, dostawać zębów, chorować na zęby.

Zęza, p. Zeza.

[979]Zgadać się z kim = zetrzeć się na słowa.

Zgadnąć kogo = poznać z domysłu (Z. kogo w tłumie).

Zgadzać i Z. się, p. Zgodzić.

Zgałęzieć, zostać gałęzią.

Zganiać, p. Zgonić.

Zganić, 1) Z. wyrok = nie uznawszy wyroku za słuszny, zaapelować; 2) Z. monetę = wycofać z obiegu.

Zganny, naganny (czyn Z.).

Zgańbić, zhańbić.

Zgardzać, p. Zgardzić.

Zgardzić, niedok. zgardzać, wzgardzić.

Zgarlecić, ściąć w galaretę.

Zgarnąć winę na kogo = zwalić.

Zgartać, zgartywać, zgarniać.

Zgartywać, p. Zgartać.

Zgaszać, gasić.

Zgęba, tyle, ile się w gębie zmieści (Z. chleba).

Zgęstać się, zgęszczać się.

Zgęstwić, zgęścić.

Zgęstwieć, zgęścieć.

Zgiąć, niedok. zginać, zgibać, zgnieść, zbić, zgęścić, sprasować (Z. ciało jakie przycisnąwszy je z wierzchu ciężarem).

Zgibacz, ten, co zgina.

Zgibać, p. Zgiąć.

Zginać, p. Zgiąć.

Zginęły, który zginął, stracony.

Zginieńszy, więcej rozpaczliwy, zgubniejszy (stan nasz Z. teraz, niż...).

Zglądnąć, spojrzeć, wejrzeć.

Zglinić, zwalać gliną; unurzać, zbłocić.

Zgluzować, zatrzeć.

Zgłada, zgładzenie, zagłada.

Zgładca, zgładzca, zgładziciel.

Zgładzca, p. Zgładca.

Zgładzisty, możliwy do zgładzenia.

Zgłąbić, zgłębić.

Zgłąbsz: w Z. = wgłąb.

Zgłoba, 1) zawała, przeszkoda; 2) nieprawość; 3) złość, zajadłość.

Zgłobić, 1) spoić, [980]sklamrować; 2) źle robić, broić.

Zgłobliwy, złośliwy, niesprawiedliwy, nieprawy.

Zgłodać, zetrzeć, zużyć przez głodanie, stępić, zgryźć (Z. zęby).

Zgnąbić, zgnębić.

Zgodliwy, zgodny.

Zgodnać, ocenić, oszacować.

Zgodnocięgła struna = harmonijnie nastrojona.

Zgodny, 1) przydatny, stosowny do czego; 2) użyteczny, wartościowy; 3) podobny; 4) tyczący się zgody (cena zgodna); 5) należyty (zgodne wykonanie).

Zgodzić, niedok. zgadzać, 1) Z. co z czem = porównać, skonfrontować, zestawić; 2) Z. komu, czemu = dogodzić; 3) zgadzać dokąd = zmierzać, dążyć; Z. się na co, do czego = zdać się, przydać się.

Zgolenny, 1) doszczętny, zupełny; 2) sam w sobie, sam przez się wzięty.

Zgoła, 1) ze wszystkiem, zupełnie (Z. stracił włosy; potrawa nie Z. słodka); 2) w szczególności (mówi się tu nie Z., ani właśnie, lecz niejako); 3) wogóle, bezwzględnie, bezwarunkowo (na co czasem pozwalają, nie pozwalają Z.); 4) byle jak, bądź co bądź (ma być obieszon nie Z., ale za prawem); 5) Z. wino nie jest złe, ale jego nadużycie = samo w sobie.

Zgołocić, 1) ogołocić, obedrzeć; 2) opuścić, gołym zostawić, opróżnić.

Zgon, 1) zegnanie; 2) koniec.

Zgonić, niedok. zganiać, 1) Z. kogo = dogonić; 2) Z. plamę, łuskę, bielmo, włosy = spędzić, usunąć.

Zgonny, zgubny, śmiertelny (na zgonnej toni).

Zgorać, zgorzeć.

Zgorszliwy, zgorśliwy, dający zgorszenie, gorszący.

[981]Zgorsznieć, zgorzknieć.

Zgorśliwy, p. Zgorszliwy.

Zgorzałość ust = pieczenie, zgaga.

Zgorzelina, zgorzelizna, 1) albo zgorzelisko, pogorzelisko, zgliszcze; 2) stos gorejący; 3) miejsce opalone na ciele, strup z oparzenia; 4) zapał, ogień (Z. miłości); 5) spalenizna w smaku.

Zgorzelisko, p. Zgorzelina.

Zgorzelizna, p. Zgorzelina.

Zgorzysty, palny, łatwy do zgorzenia.

Zgotować, przygotować, naszykować (Z. drogę przed kim).

Zgóraprosty, prostopadły.

Zgóroprost, górprost, linja prostopadła.

Zgrabnąć, zgrabić.

Zgraja, graja, poczet, orszak (Z. panienek).

Zgrajny, tłumny, gromadny.

Zgrązić, pogrążyć.

Zgrodzić, złączyć.

Zgromadność, zgromadzenie liczne, gromada liczna.

Zgromadny, gromadny, tłumny.

Zgromienie, hałas, walka.

Zgrubnąć, zgrubieć.

Zgruchnąć się, zbiedz się hurmem (lud się zgruchnął).

Zgryźliwy, gryzący (dym Z.).

Zgryźny, zgryźliwy (myśl, zazdrość zgryźna).

Zgrzać kogo (o matce) począć, zastąpić kim.

Zgrzeć się, zgrzać się.

Zgrzewa, gorąco, spieka (Z. słoneczna).

Zgrzonąć, zgrzebać.

Zgrzybić, skulić, zmarszczyć jak grzyb.

Zgrzybialec, człowiek zgrzybiały.

Zgrzytliwy, zgrzytny, pełen zgrzytu, zgrzytający (maszt, piorun, Z.).

Zgrzytny, p. Zgrzytliwy.

Zgubca, zgubiciel.

Zgubiel, zguba.

Zgubliwy, zgubny, wielce szkodliwy.

Zgubny, na zgubę przeznaczony, podległy zgubie.

[982]Zgubogroży, grożący zgubą.

Zgubonośny, zguborodny, zgubny, przynoszący, zgubę.

Zguborodny, p. Zgubonośny.

Zgwałt, zgwałcenie.

Zgwałtownik, ten, co zgwałcił.

Zhrubnąć, zgrubieć.

Ziać, 1) rozdziawiać, rozwierać (paszcza, macica ziająca = stojąca otworem); 2) od północy Tatry bardzo wielkie zieją = pokazują się w całym ogromie.

Ziarać, żreć, gryźć.

Ziarniasty, ziernisty, ziarnisty, obfity w ziarno (kłos Z.).

Ziarniaty, p. Ziarnisty.

Ziarnisty, ziarniaty: jabłko ziarniste, ziarniate = jabłko granatowe.

Ziarno, gran (waga).

Ziarnonoszy, ziarnonośny, znoszący ziarna (mrówki ziarnonosze).

Ziarnonośny, p. Ziarnonoszy.

Ziarnozbierny, zbierający ziarna (mrówka ziarnozbierna).

Ziąbić, ziębić.

Ziąbnąć, ziębnąć.

Zichnąć, (z-ichnąć) zgromadzić się, zbiedz się.

Ziebro, ziobro, żobro, żebro.

Ziele: jeszcze co w zielu = jeszcze zielone, niedojrzałe; w zarodku, w zawiązku (stłumić zło w zielu).

Zielenina, zielenienie się, okres zieloności (umarł w pierwszej zieleninie = w wiośnie życia).

Zieleniuczki, zieloniuczki, zieleniutki.

Zieleń w kartach = wino, pik.

Zielina, ziele, trawa, roślina.

Zielinka, roślinka, ziółeczko, trawka.

Zielisty, pełen ziół (pole zieliste.zieliste).

Zielnik, ogród, w którym rosną zioła.

Zieloniuczki, p. Zieleniuczki.

Zielonogórski, bergrynowy.

[983]Ziemak, p. Ziemek.

Ziemek, ziemak, ziomek, rodak.

Ziemiak, ziemak, ziemniak, kartofel.

Ziemianka, piwnica wykopana w ziemi.

Ziemica, część kraju, powiat, kraina.

Ziemiopłez, ziemiopłaz, gad.

Ziemiorodzca, p. Ziemioród.

Ziemioród, ziemiorodzca, człowiek zrodzony z ziemi.

Ziemiowodny, p. Ziemiowody.

Ziemiowody, ziemiowodny, ziemnowodny (zwierzę ziemiowode).

Ziemiowód, zwierzę ziemnowodne.

Ziemka, ziomka, rodaczka.

Ziemny, ziemski.

Ziernisty, p. Ziarniasty.

Ziew, ziewnięcie, ziewanie.

Ziewać czem = dyszeć, oddychać, pałać (Z. winną parą; Z. wściekłością).

Ziewnąć duszę = wyzionąć.

Ziewoduchy, dech wyziewający, ziejący.

Ziętaszek, zięciaszek.

Zigrać się, niedok. zigrywać się, zigrawać się, 1) rozigrać się, wzburzyć się (cielę zigrało się; morze zigrało się; 2) Z. się z kim = poigrać z kim.

Zigrawać się, p. Zigrać się.

Zigrywać się, p. Zigrać się.

Zigzag, gzygzak.

Zimać, 1) Z. kogo = pojmać, złapać; 2) i Z. się, p. Zjąć.

Zimbrat, zymbrat, zembrat, belka kanciasta na spodzie statku, po kantach jego dawana.

Zimnica, woda mineralna latem zimna, a w zimie letnia.

Zimniuczki, zimniuchny.

Zimny, zimowy (zimne mieszkanie).

Zimochówka, roślina, którą trzeba przechowywać na zimę.

Zimoląg, zmarźlak, piecuch.

Zimostradki, owoce późno [984]pod zimę dojrzewające.

Zimostradny, zimoźrzały, późno dojrzewający (owies Z.; gruszka zimostradna).

Zimowla, p. Zimówka.

Zimowlina, zima dokuczliwa.

Zimoźrzały, p. Zimostradny.

Zimówka, zimowla, 1) zimowanie gdzie; 2) zimowisko, miejsce zimowania, leże zimowe.

Zinaczyć, zinakszyć, przeinaczyć; Z. się, przeinaczyć się (rozum mu się zinaczył = pomieszał się).

Zinakszyć i Z. się, p. Zinaczyć.

Zinąd, z innej strony, skąd inąd.

Zindra, p. Zyndra.

Zingować, uje, ował, zyngować, zengować, pomazać, posmarować (Z. pieczyste masłem, jajkami, miodem)miodem).

Ziobro, p. Ziebro

Ziobrowy, żebrowy.

Ziołopis, botanik.

Ziołopiski, botaniczny.

Ziomak, mieszkaniec ziemi, ziemianin.

Zionąć, ziewnąć.

Ziółciowy, żółciowy.

Ziółć, żółć.

Ziółknąć, żółknąć.

Ziskować (z-iskować) poszukiwać.

Ziście, zejście.

Ziść, zejść; Z. się, zejść się.

Zjachać, 1) p. Zjechać; 2) zjechać.

Zjadki, resztki jedzenia, niedojadki.

Zjadły, 1) jadalny, spożywczy; 2) zjadliwy, zajadły.

Zjadowiczyć, p. Zjadowić.

Zjadowić, 1) albo zjadowiczyć, zarazić jadem; 2) rozjątrzyć, rozwścieczyć.

Zjarać, uśmiechać się.

Zjastrzębieć, niedok. zjastrzębiać się, zmienić się w jastrzębia; upodobnić się do jastrzębia (kiedy sowa zjastrzębieje...).

Zjaśniać, pp. Zjaśnić.

Zjaśnić, niedok. zjaśniać, rozjaśnić, wyjaśnić.

Zjaśnieć, 1) wyjaśnić się, [985]zrobić się jasnym; 2) zajaśnieć, zabłysnąć.

Zjaw, zjawa, zjawiny, zjawienie się, objaw, zjawisko.

Zjawa, p. Zjaw.

Zjawić, objawić.

Zjawiennictwo, wizjonerstwo.

Zjawiennik, wizjoner.

Zjawienny, tyczący się zjawienia (widzenie zjawienne).

Zjawiny, p. Zjaw.

Zjazdowy sąd = sąd zjeżdżający na grunt.

Zjąć, zimać, niedok. zejmować, zyjmować, zejmać, zyjmać, 1) zdjąć (Z. pierścień z palca); 2) złączyć, zebrać w kupę (Z. co gwoźdźmi; ostrym tarniem głowa zjęta); 3) Z. z kim przyjaźń, małżeństwo = zawrzeć; 4) zdjąć, ogarnąć, objąć (noc nas ciemnością zejmie; sen, strach go zejmie); Z. się, 1) złączyć się cieleśnie (samiec z samicą zejmie się); 2) za kogo = ująć się, upomnieć się.

Zjechać, zjachać, uciec, pojechawszy zemknąć.

Zjednać, niedok. zjednywać, zjednawać, 1) pojednać, pogodzić; 2) osiągnąć, ustanowić (pokój tak zjednali, żeby dań dawał; Z. miłość, przyjaźń); 3) Z. gościa w dom swój = uprosić aby wstąpił do domu; 4) Z. kogo = zgodzić, nająć; Z. się, pojednać się, pogodzić się, złączyć się (zjednał się z Bogiem, z aniołem).

Zjednanie, zrządzenie.

Zjednawać i Z. się, p. Zjednać.

Zjednieć, zjednoczyć się.

Zjednywać i Z. się, p. Zjednać.

Zjeść, 1) jeden drugiego zjadł = podobni do siebie, jak wykapani; 2) zjadłby krzyż za nim = dałby się zań ukrzyżować, powiesić.

Zjeźdź, ogryzki, niedojadki.

Zjutra, nazajutrz.

Zlabować, dogodzić sobie, pozwolić sobie, użyć sobie.

[986]Zlać co = ulać co.

Zlecać, p. Zlecić.

Zlecić, niedok. zlecać, zlecywać, zalecić, polecić, przedstawić (Z. kogo na urząd).

Zlecić, zletnić (Z. piwo, wodę).

Zlecywać, p. Zlecić.

Zleczać, p. Zleczyć.

Zleczny, leczący, pomocny na co.

Zleczyć, zlekować, niedok. zleczać, uleczyć, wyleczyć, zgoić (Z. ranę, głowę).

Zleczysty, uleczalny.

Zledz, zlegnąć, niedok. zlegać, 1) uledz się, sklęsnąć; 2) uleżeć się, zbić się w kupę (rola tęga, zległa); 3) zlegać się, pokładać się; trząść się, drżeć (zlega od śmiechu; zlegają się z tego głosu lasy i góry).

Zlegać i Z. się, p. Zledz.

Zlegać się, p. Zleżeć się.

Zlegnąć, p. Zledz.

Zlegować kogo = ująć sobie przymilaniem się.

Zlekować, p. Zleczyć.

Zleniałość, zleniwienie, lenistwo.

Zlenieć, zleniwieć.

Zlepiać, p. Zlepić.

Zlepić, niedok. zlepiać, zrobić lepieniem, ulepić (człowiek z gliny zlepiony).

Zlepnąć, zlepić się (oczy zlepłe).

Zlepszać, p. Zlepszyć.

Zlepszyć, niedok. zlepszać, zrobić lepszym, poprawić, zbudować moralnie.

Zlewa, zlanie, zlewanie (Z. zarzutów = grad zarzutów).

Zlewarnia, topielnia, gisernia.

Zlewek czego na kogo = przelanie, cesja.

Zleżeć się, niedok. zlegać się, 1) przyjść do należytego stanu przez leżenie; 2) stać się zleżałym, zepsuć się przez leżenie.

Zlękany, zlękniony, przelękły.

Zlękniony, p. Zlękany.

Zlężenie, połóg, zlegnięcie (żona była na zlężeniu).

[987]Zlgnąć, p. Zelgnąć.

Zlichocenie, lichota, nędza, ubóstwo.

Zlicina, zlewek, rzecz ulana.

Zliczny, zliczysty, przeliczony, policzony, wiadomy co do liczby (zliczne dni moje).

Zliczysty, p. Zliczny.

Zlić, zlać.

Zlipnąć, niedok. zlipać się, zlepić się.

Zlisić, zrobić lichym, lichszym, zepsuć; Z. się, zliszyć się, zliszajeć, stać się lichszym, zepsuć się.

Zlisieć, zostać zjedzonym przez liszki.

Zliszajeć, p. Zlisić.

Zliszyć się, p. Zlisieć.

Zlodzieć, zmienić się w lód.

Zlotnić, przemienić w gaz.

Zluba, upodobanie.

Zlubić, 1) polubić; 2) Z. sobie = upodobać sobie (zlubił sobie tę krainę); Z. się, spodobać się (tak się widać Bogu zlubiło).

Zlutować się, zlitować się.

Zlutowanie, litość, miłosierdzie.

Zlutowany, zdjęty litością.

Złacnieć, stać się łaknącym.

Złaja, gromada psów szczekających albo wilków.

Złamnik, złajnik, pies ze złai, kundel.

Złączenie księżyca = zaćmienie.

Złechtać, łechcąc skusić.

Złęczyć, złączyć.

Złocik, pieniądz złoty.

Złoczyński, złoczyńczy.

Złoczyństwo, źleczyństwo, postępek złoczyńcy, zbrodnia.

Złodziejarnia, więzienie kryminalne, kryminał.

Złodziejskie, po złodziejsku.

Złog, zlegnięcie kobiety, połóg.

Złomek, ułamek, odłamek, fragment.

Złomić, złamać.

Złomiślub, 1) złamanie ślubu, wiarołomstwo; 2) ten, co łamie ślub, wiarołomca.

Złomotać, złamać z łoskotem.

[988]Złomówca, potwarca, oszczerca.

Złonaślednictwo, naśladownictwo złego.

Złonaślednik, naśladowca złego.

Złorzeczliwy, złorzeczny, złorzeczący, potwarczy.

Złorzeczny, p. Złorzeczliwy.

Złosny, p. Złostny.

Złostnik, złośnik.

Złostny, 1) p. Złościwy; 2) albo złosny, zły, nieprawy, niesprawiedliwy.

Złościwy, złośny, złostny, złośliwy, pełen złości.

Złośniczy, złośnikowy, właściwy złośnikowi.

Złośnik, 1) ten, co się dopuszcza złego; 2) czart; wróg, przeciwnik.

Złośnikowy, p. Złośniczy.

Złośny, p. Złościwy.

Złotarnia, warsztat lub sklep złotniczy.

Złotarz, złotnik.

Złotnicki, złotniczy.

Złotociekły, p. Złotonury.

Złotodziej, alchemik.

Złotonury, złotopławny, złotociekły, złototoczny, mający złoto w swych nurtach, płynący złotem.

Złotopławny, p. Złotonury.

Złotoprzędstwo, przędzenie nici złotych.

Złotoruchy, mający złoty ogon (tren) lub złote osłony.

Złotoszyj, haftarz wyszywający złotem.

Złototkawski, tkany złotem, złotogłowy.

Złototoczny, p. Złotonury.

Złotoważny, cenny na wagę złota.

Złotowy, złoty (Z. talar, tron).

Złoty, 1) Z. rycerz = kawaler orła białego; rycerz pasowany w czasie koronacji monarchy; 2) reguła złota = reguła trzech (w arytmetyce).

Złowiarek, złowiernik, heretyk, niedowiarek, odszczepieniec.

Złowiernik, p. Złowiarek.

Złożenie, 1) skład; 2) siedziba, siedlisko, [989]mieszkanie; 3) namiot, szałas, legowisko, miejsce tymczasowego pobytu; 4) depozyt; 5) treść, układ, plan; 6) składka, ofiara; 7) choroba.

Złożyć, skłaść, niedok. składać, 1) Z. dzień na co = ustanowić, wyznaczyć; 2) odrzucić, porzucić (Z. pychę z serca; Z. myśl ucieczki; Z. sumienie = porzucić skrupuły; składa serce = traci serce; 3) Z. z pychy, z srogości = spuścić; 4) Z. komu albo Z. = ustąpić, uledz; sfolgować, dać za wygraną (nic mu nie złożył ani słowa dobrego nie dał; wojsko nieprzyjacielowi nie chciało Z.; ci, co się miecą przed bitwą, wnet złożą; złożył wiatr i zamilkł); 5) nakierować, wycelować, skłonić (składam ku komu grot, kopję); 6) składać dokąd = zmierzać, uciekać (ku jaskini kroki swe składa = kieruje); 7) ułożyć, nastroić (ślicznie głos składając, nuci); 8) składać czem = kierować, władać (składać sterem, wiosłem); 9) Z. kogo z kim, co z czem = zestawić, przystosować, przyrównać kogo do kogo, co do czego; 10) Z. bór dłużnika = ocenić, otaksować bór jego. Z. się, 1) Z. się czem = zastawić się, wymówić się, tłómaczyć się (Z. się niewiadomością).

Złótować, zlutować.

Złów, złowienie.

Złup, złupienie, rabunek (dał miasto na Z.).

Złupiwać, złupywać, złupować, łupiąc zdzieraćzdzierać.

Złupować, p. Złupiwać.

Złupywać, p. Złupiwać.

Złża, łza.

Zmacać, 1) namacać; 2) przetrząsnąć, zrewidować; 3) zwiedzieć się, zwąchać (Z. tajniki serca; zmacał, że tego sędziego można przekupić).

Zmagać i Z. się, p. Zmódz.

Zmajętnić, zbogacić, uposażyć (zmajętnił nową plebanję).

[990]Zmalić, zmniejszyć.

Zmarchać, znędznić, zniszczyć (starością zmarchany).

Zmarlina, trup, zwłoki.

Zmarła ryba = śnięta, nieżywa.

Zmarsk, zmarska, zmarszczek, 1) zmarszczka, fałd; 2) szrama, blizna po ranie; 3) wada, skaza, przywara, plama.

Zmarska, p. Zmarsk.

Zmarszczek, p. Zmarsk.

Zmartek, puścizna po zmarłym.

Zmartwewstać, zmartwychwstać.

Zmartwy, 1) podległy śmierci, śmiertelny; 2) zmartwychwstały.

Zmartwychwzbudzony, zmartwychwstały.

Zmarzać, p. Zmorzyć.

Zmarzłość, miejsce zmarzłe (Z. murowa odtaje).

Zmastykować, 1) zgryźć, zżuć; 2) rozważyć, przetrawić w duszy.

Zmatać, 1) splątać, zwikłać; 2) skręcić, skłamać, zełgać (Z. na głowę swoję); Z. się z kim, z czem = wdać się, splątać się, związać się.

Zmatczyć, pozbawić matki (Z. ul).

Zmawiać i Z. się, p. Zmówić.

Zmaza, 1) Z. dobrowolna = onanizm; 2) monstrum, potwór.

Zmącić się, zmieszać się (nagłym napadem zmąceni).

Zmędrować, dokazać mniemaną mądrością.

Zmęt, zmącenie, zamęt (w takim zmęcie rzeź, krzyki).

Zmężyły, zmężniały.

Zmiarkować, załagodzić (Z. spór).

Zmiatać i Z. się, p. Zmieść.

Zmiądlić, zmiędlić.

Zmiedzieć, zmienić się w miedź.

Zmienda, p. Żminda.

Zmiendactwo, żmindactwo.

Zmieniać, wzmiankować.

Zmienienie oczu = omamienie wzroku.

Zmiennica, kobieta wiarołomna, odstępczyni.

Zmiennik, p. Zmieńca.

Zmienny, zdradziecki, [991]oszukańczy (baba zmienna czarowała go = kuglarka, oszustka).

Zmieńca, zmiennik, wiarołomca, odstępca, perekińczyk.

Zmierać, zamierać, obumierać, drętwieć (Z. na samo wspomnienie).

Zmierzk, zmirk, zmierzch.

Zmierznąć, obmierznąć.

Zmieszkać, niedok. zmieszkiwać, 1) spóźnić się, zbałamucić, ociągnąć się (dziś nie wczas, jeśliś zmieszkał wczoraj); 2) zatrzymać się, zabawić się, zastanowić się (chcąc sprawiedliwie osądzić, trzeba nad tem Z.); 3) wytrwać, wymieszkać, utrzymać się (ani zmieszkają niesprawiedliwi przed oczami twemi); 4) wybyć, przebyć, przeżyć (30 lat zmieszkawszy na świecie, umarł); 5) Z. co = ociągając się opóźnić.

Zmieszkałość, zaniedbanie.

Zmieszkiwać, p. Zmieszkać.

Zmieszyć, zmieszać.

Zmieść, niedok. zmiatać, 1) zrzucić (Z. suknię z siebie; Z. kogo z urzędu = złożyć; koń zęby zmiata; Z. z siebie zarzut = oczyścić się z niego); 2) Z. dane słowo, Z. się z danego słowa = zrzucić się z niego, cofnąć je.

Zmiędzy, zpomiędzy.

Zmigrosz, kutwa, liczykrupa.

Zmijać, p. Zminąć.

Zmilczawać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilczeć, niedok. zmilczewać, zmilczywać, zmilczawać co = przemilczeć, zataić; Z. się, zmilknąć, zamilknąć.

Zmilczewać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilczywać i Z. się, p. Zmilczeć.

Zmilknąć, zmartwieć, zdrętwieć (żyły, siły zmilkłe; głowa zmilkła = odurzona; roślina zmilkła = zwiędła).

Zminąć, niedok. zmijać, 1) Z. co = pominąć, [992]opuścić; 2) Z. kogo = chybić, nie trafić go.

Zminka, wzmianka.

Zmiot, to, co zrzucono; rzygowiny.

Zmirk, p. ZmirzkZmierzk.

Zmirzyć się z kim = sprzymierzyć się.

Zmnożyć, pomnożyć.

Zmocnić się komu = wziąć nad nim górę, stać mu się groźnym.

Zmoga, możność (pracuje wedle zmogi = według sił).

Zmogły, zmordowany, wysilony.

Zmoić się, stać się moim.

Zmołwić, zmówić.

Zmora, mrowie, ciarki, mory (wspomniawszy na to, idzie przez mnie Z.).

Zmordować, zabić, zamordować.

Zmorzyć, niedok. zmarzać, wycieńczyć, wyniszczyć, zdusić (chłód kwiat zmorzył; konie nam w drodze zmorzyły się).

Zmowa, 1) umowa, zgoda (Z. z robotnikami); 2) panna już w zmowie = już po słowie, po deklaracji małżeńskiej.

Zmódz, 1) módz, być w stanie, zdołać; 2) Z. komu, kogo, co = dać radę, przemódz go, zwyciężyć, sprostać; 3) wzmocnić; Z. się, wzmódz się, wzmocnić się.

Zmówca, pośrednik, negocjant, rzecznik (Mojżesz, Z. między Bogiem a Izraelitami).

Zmówić, niedok. zmawiać, 1) zamówić, zgodzić, nająć (Z. robotników); 2) Z. pannę, kobietę = skłonić ją do dania sobie słowa (że zostanie żoną zmawiającego ją); 3) wymówić, wyrzec; Z. się, rozmówić się, porozumieć się (umiał się Z. różnemi językami).

Zmównie, w porozumieniu, za wspólną zgodą (rada Z. z hetmanami postanowi).

Zmówny, 1) umówiony (siadła pod zmównym drzewem); 2) będący z [993]kim w zmowie; 3) zaręczynowy (dar Z.).

Zmrugiwać się, p. Zmrugnąć się.

Zmrugnąć się, niedok. zmrugiwać się z kim = porozumieć się oczami.

Zmrużek, żmurek, gra dziecięca: ślepa babka, ciuciu babka.

Zmrużny, zmrużający się, zmrużony (zmrużne oczy).

Zmuda, mantyka, ciemięga, nudziarz.

Zmulisko, miejsce zamulone.

Zmurzyć, zaczernić.

Zmusić, niedok. zmuszać, 1) zgwałcić (Z. kobietę); 2) zmorzyć (snem zmuszony).

Zmycić, przeszwarcować, przemycić.

Zmyć, niedok. zmywać, zmyjać kogo = sprawić mu mydło, sprawić mu łaźnię; puścić kogo z kwitkiem, zmyć mu głowę.

Zmyjać, p. Zmyć.

Zmykły, smykły, mknący, pomykający, posuwisty (sanie zmykłe).

Zmylać, p. Zmylić.

Zmylić, zmelić, niedok. zmylać, chybić, spudłować, nie trafić.

Zmysł, smysł, 1) zmyślność, rozum, pojęcie; 2) sens, myśl, treść, znaczenie.

Zmysłowność, zmysłowość.

Zmyślać i Z. się, p. Zmyślić.

Zmyślaniec, zmyślnik, zmyślacz, łgarz.

Zmyślenie, zmyślnie, sposobem zmyślonym, fikcyjnie.

Zmyślić, niedok. zmyślać, zmyśliwać, 1) zmyślać sobie głowę = łamać, suszyć sobie głowę; 2) powziąć myśl, umyślić; Z. się, zamyślić się, zadumać się; 2) Z. się kim = udać kogo.

Zmyśliwać i Z. się, p. Zmyślić.

Zmyśliwy, mający skłonność zmyślania, kłamliwy.

Zmyślnie, 1) p. Zmyślenie; 2) umyślnie, rozmyślnie (Z. wrócił do domu).

[994]Zmyślnik, p. Zmyślaniec.

Zmyślność, zmyślstwo, lubieżność, zmysłowość.

Zmyślny, 1) zmysłowy, lubieżny; 2) zmyślony, udany, pozorny.

Zmyślstwo, p. Zmyślność.

Zmywać, p. Zmyć.

Znaczny, 1) znany, wiadomy (znaczno to nieledwie wszystkim); 2) widoczny, oczywisty, jasny (stąd znaczno jest, że...).

Znaczyć, 1) piętnować, wytykać (znaczył tych, którzy rzplitą mieszają); 2) zaznaczać, notować (zwiedziłem świat, potrzebne znacząc pilnie rzeczy); 3) naznaczać, wyznaczać, określać (biegiem gwiazd znaczy czasy zimy i lata); 4) Z. co sobie = ważyć, cenić sobie; Z. się z czego = okazywać się, wynikać (z jej słów znaczy się zgoda); 2) Z. się po czem = miarkować się, kierować się podług znaków.

Znać, niedok. znawać, 1) doznaćdoznać, zaznać, doświadczyć (Z. czyje zmiłowanie, czyją łaskę; sam znam dzisiaj, com drugim pokazał); 2) wiedzieć (znaj, co umiem; myszy nie znały o zbożu); 3) uznawać (Z. kogo za pana, za męża); 4) albo Z. się, przyznawać, przyznawać się, nie zapierać (w sądzie Z. albo zaprzeć); 5) rozeznawać, rozstrzygać, decydować (znajcie, czy odstąpić Boga dla króla?); Z. się, 1) p. wyż.; 2) dać się Z. = dać się we znaki, dać się uczuć; 23) Z. się do kogo, do czego = przyznawać się, uznawać za swoje (Z. się do syna nie chciała; Z. się do zbrodni).

Znadejść, znaleźć.

Znadworny, znadworza będący, zewnętrzny (ganek Z.).

Znadworza, od strony dworu, zewnątrz budynku.

Znaiść, p. Znaleźć.

Znajdł, znalazł.

Znajdować się, mieć się, [995]czuć się (jak się znajdujesz?).

Znajdziony, znaleziony.

Znajmić, oznajmiać.

Znajmować, 1) przekupić kogo; 2) oznajmiać.

Znajom, znajomy.

Znajomca, znajomek, biegły, znawca.

Znajomek, p. Znajomca.

Znajomiec, znajomek, znaniec, znajomy czyj.

Znajomka, znajoma czyja.

Znajomy, znany (Z. z czego).

Znajść, p. Znaleźć.

Znak, 1) tylko dla znaku = tylko na pozór, dla oka; 2) Z. w książce = paragraf; 3) do znaku = do cna, do szczętu, ze wszystkiem.

Znakomicie, uroczyście, formalnie, publicznie (pozwał go do sądu Z.).

Znakomitnik, ten, co znaczy, pieczętuje.

Znakomity komu = znajomy czyj.

Znakować, 1) znakami oznaczać, cechować, piętnować (przypłodek należy Z.); 2) wyrażać znakiem (Z. mowę; malarz cynobrem znakuje krew); Z. się, 1) orjentować się ze znaków (po bocianach ludzie się znakują, jaki będzie urodzaj); 2) Z. się jakim herbem = pieczętować się jakim herbem, używać herbu.

Znakowy, symboliczny, figuryczny.

Znalezicielka, znalazczyni.

Znaleźca, znalazca.

Znaleźć, znaiść, znajść, orzec (Z. zdanie, wyrok).

Znaleźny, możliwy do znalezienia.

Znalny, którego można poznać.

Znałogować, zepsuć, znarowić nałogami.

Znamić, odznaczyć, zrobić znakomitym.

Znamienić i Z. się, p. Znamionować.

Znamienity, osławiony, wierutny (łotr Z.).

Znamienować i Z. się, p. Znamionować.

Znamię, znamiono, znak [996](Judasz dał Z. Żydom = hasło; znamiona po ospie = ślady, dzioby; znamiona graniczne; słońce wstępuje w Z. koziorożca; znamiona pisarskie).

Znamionać, p. Znamionować.

Znamiono, p. Znamię.

Znamionować, znamionać, znamienować, znamionować, 1) oznaczać, naznaczać; 2) zapowiadać (kometa znamionuje nieszczęście); 3) znaczyć, wyrażać, przedstawiać (słowo to znamionuje...; człowiek bez sukni swadziebnej znamionuje wiarę bez miłości); Z. się po czem = kierować się jakiemi znakami (zbłądziwszy, znamionował się po słońcu).

Znanie, wiadomość.

Znaniec, p. Znajomiec.

Znaszać i Z. się, p. Znieść.

Znawać i Z. się, p. Znać.

Znęcać, p. Znęcić.

Znęcić, niedokniedok. znęcać, zwabić.

Znędzieć, znędznieć.

Zniadły, jadalny, spożywczy.

Zniczemnieć, znikczemnieć.

Znić, zejść.

Znidę, znijdę, zejdę.

Zniemódz, zwątleć, opaść z sił, zniszczeć.

Znienadzka, znieobaczka, 1) znienacka; 2) albo znienagła, niepostrzeżenie, zwolna.

Znienagła, p. Znienadzka.

Znieobaczka, p.Znienadzka.

Zniepowaga, zniewaga.

Zniepoważać, p. Zniepoważyć.

Zniepoważyć, niedok. zniepoważać, znieważyć.

Zniepożytecznieć, stać się niepożytecznym.

Znieść, niedok. znosić, znaszać, 1) Z. co z czym = zestawić, porównać; 2) Z. co z kogo = zdjąć (Z. z kogo jarzmo); 3) udźwignąć, unieść; 4) znosić kogo = wyglądać cierpliwie, wyczekiwać; 5) Z. kres = dojść do kresu; [997]6) podołać, wydołać (co możność czyja zniesie); 7) zniesie li czas = czy czas pozwoli na to; Z. się, 1) skupić się, zbiedz się, zjednoczyć się; 2) unieść się, zapędzić się, zabiedz.

Znieważca, znieważyciel.

Znieważnić, unieważnić, zniweczyć.

Zniewczasować, strudzić niewczasem, zmęczyć.

Zniewidzić, zrobić niewidzialnym.

Zniewierzyć się, sprzeniewierzyć się.

Zniewolić, pozbawić wolności, ujarzmić; Z. się, 1) Z. się komu = poddać mu się całkowicie; 2) Z. się wdzięcznością dla kogo = przejąć się; zaciągnąć dług wdzięczności.

Zniezbożnieć, zbezbożnieć.

Znik, zniknięcie.

Znikać, p. Zniknąć.

Znikczemnić, 1) zrobić nikczemnym; 2) unicestwić.

Znikliwy, niestały, lotny (rtęć jest znikliwa).

Zniknąć, niedok. znikać, 1) Z. czego, czemu = uniknąć, ujść, uchronić się czego; 2) Z. skąd, dokąd = przeniknąć, przemknąć się.

Znikomy, 1) nietrwały, ulegający zniszczeniu (sprzęt wygodny ale Z.); 2) mogący znikać dla oka, stawać się niewidzialnym; 3) niewidzialny.

Zniosek, zniesienie się, znoszenie się, stosunek, konszachty (tajemne znioski z wrogami).

Zniosły, wzniosły.

Zniskąd, znikąd.

Zniść się, zdarzyć się, złożyć się tak lub owak.

Zniżenie, uniżenie, pokornie.

Znorowić, znarowić.

Znosić i Z. się, p. Znieść.

Znośliwszy, znośniejszy.

Znotować, znucić, spuścić z tonu, spuścić nos na kwintę, spasować.

Znowić, wznowić.

Znucić, p. Znotować.

Znurcić się, złączyć się swojemi nurtami.

[998]Znużnić, znużyć.

Znużnieć, znużyć się.

Zob, zobia, zubia, ziarno na pokarm dla ptaków.

Zobaczywać się, miarkować się, opamiętywać się.

Zobać, zubać, dziobać, zbierać dziobem.

Zobia, p. Zob.

Zobijać, poobijać (Z. kobiercami ścianę).

Zobki, 1) potrawa w Z. = którą trzeba dziobać, jeść po ziarnku, po odrobinie; 2) czytać w Z. = po łebkach, piąte przez dziesiąte, dorywczo.

Zobrębać, p. Zobrębować.

Zobrębować, zobrębać, poobrąbywać.

Zochocić, rozochocić.

Zoczny, 1) widzialny; 2) bystrooki.

Zoczyć się komu, 1) pokazać się na oczy; 2) usunąć się z oczu.

Zodjatyczny, zodjakowy.

Zofista, sofista, mędrek.

Zoglądać, zobaczyć, zoczyć.

Zognieć, rozognić się, rozżarzyć się.

Zokrąglić, zaokrąglić.

Zoł, zoła, popiół pozostały z ługu, łużyny.

Zoła, p. Zoł.

Zołdat, żołdat, żołnierz.

Zołowina, gatunek gleby, próchnica.

Zołtarz, 1) psałterz; 2) fundacja śpiewania psalmów; 3) Z. Panny Marji = różaniec; 4) instrument podobny do lutni.

Zołzować, cierpieć na zołzy.

Zołzy, 1) skrofuły; 2) wole pod gardłem.

Zonąd, z onego miejsca, stamtąd.

Zonować, trzymać, grzać na słońcu.

Zopaczny, opaczny.

Zopaczyć, zopakować, przewrócić, zmienić na opak; Z. się, pójść na opak, popsuć się.

Zopakować i Z. się, p. Zopaczyć.

Zopuścić, spustoszyć.

Zopytać, zapytać, spytać.

Zor, zór, wejrzenie, władza widzenia, wzrok.

Zostać, niedok. zostawać, [999]1) Z. kogo = zostać w tyle za kim, nie dorównać mu; Z. światu = zaniechać świata, rozbrat z nim wziąć; 2) zostaję na słowie = mam obowiązek spełnić obietnicę, dotrzymać słowa; Z. na liczbie = nie wyrachować się jeszcze; 3) Z. kogo, co = porzucić; 4) Z. dziecię = odstawić, odsadzić od piersi.

Zostoić się, p. Zostojeć się.

Zostojeć się, zostoić się, zatrzymać się, utrzymać się przy czem.

Zostrzałość, zaostrzenie, ostrość (Z. w gardle).

Zostrzeć, zaostrzyć się, nabrać ostrości.

Zotwarzać, zotwierać, pootwierać.

Zotwierać, p. Zotwarzać.

Zowotąd, zowąd.

Zór, p. Zor.

Zradować się, uradować się.

Zradzać, p. Zrodzić.

Zradny, zdradny, zdradliwy.

Zradzić, 1) uradzić, dać radę; 2) zdradzić, oszukać.

Zraić, naraić, nastręczyć.

Zrastać, 1) p. Zrosnąć; 2) p. Zrościć.

Zraszczać, p. Zrościć.

Zraz, zrzaz, plaster, plasterek zerznięty (Z. cytryny; Z. mięsa = płat mięsa).

Zraza, odraza, zrażenie się, wstręt do czego.

Zrazić, niedok. zrażać, 1) zbić, zepchnąć, strącić; 2) urazić, obrazić (Z. sobie palec, nogę, ranę); 3) wytrącić, wybić, wyzuć z czego, pozbawić czego (Z. kogo z łaski czyjej; Z. z błędu = wywieść; Z. kogo z nadziei; sprawy domowe zrażały go jeszcze od jawnego wystąpienia = wstrzymywały); 4) skazić, zepsuć (ta potrawa zrazi pokarm mamki); 5) strącić, odtrącić, odjąć co od czego.

Zrażać, p. Zrazić.

Zrąbać, p. Zrąbić.

Zrąbić, zrębić, niedok. zrębować, 1) albo zrąbać, zrąbnąć, zrębnąć, [1000]niedok. zrąbywać, związać (drzewo) w zrąb (Z. belki); 2) albo zrąbkować, obrąbić.

Zrąbisty, zrębisty, 1) zbudowany po ciesielsku; 2) szczelny.

Zrąbnąć, p. Zrąbić.

Zrąbkować, p. Zrąbić.

Zrąbywać, p. Zrąbić.

Zrącz, w ręku.

Zrechtać, p. Zrzektać.

Zregiestrować, zrejestrować, spisać sposobem regiestru (Z. wszystkie rzeczy swoje).

Zrejestrować, p. Zregiestrować.

Zrejomy, zrzejomy, źrzejomy, zrzemy, zrzetelny, widomy, widoczny, oczywisty.

Zretelnie, rzetelnie.

Zręb, zrąb.

Zrębić, p. Zrąbić.

Zrębisty, p. Zrąbisty.

Zrębnąć, p. Zrąbić.

Zrębować, p. Zrąbić.

Zręczny, dogodny, pomyślny, w sam raz przybywający (zręczna okoliczność).

Zręczyć, p. Zrękować.

Zręczyny, zaręczyny.

Zrękować, zręczyć komu pannę, kobietę = zaręczyć ją z nim.

Zrękowinny, zaręczynowy.

Zrobić, strudzić, spracować, zmordować.

Zroczenie, odroczenie.

Zroczyć się z kim, 1) zmówić się; 2) spotkać się (Z. się z nieprzyjacielem).

Zroczysty, przezroczysty.

Zrodek czyj = ten, co został zrodzony przez kogo.

Zrodzić, niedok. zradzać, odrodzić, odmłodzić.

Zrok, 1) miejsce umówionej schadzki, czas umówionego zebrania, rendez-vous (dali sobie Z.); 2) wzrok.

Zronić, zrzucić, zgubić.

Zrosnąć, zrość, niedok. zrostać, zrastać, zrostawać, urosnąć, wyrosnąć; Z. się czem = porosnąć czem.

Zrostać, p. Zrosnąć.

Zrostawać, p. Zrosnąć.

Zrościć, niedok. zraszczać, zrastać, zrobić, że co zrośnie.

[1001]Zrość, p. Zrosnąć.

Zroznosić, poroznosić.

Zrozumialny, zrozumny, zrozumiany, zrozumitelny, który można zrozumieć.

Zrozumiały, pojętny, bystry.

Zrozumieć, niedok. zrozumiewać, 1) rozważyć rozumem, wyrozumieć (zrozumiewać sprawę); 2) Z. co od kogo = wywiedzieć się o czem od niego; wymacać; 3) Z. komu = okazać się wyrozumiałym, wejść w jego położenie; Z. się z czem = połapać się, zorjentować się.

Zrozumiewać i Z. się, p. Zrozumieć.

Zrozumny, p. Zrozumialny.

Zrównać, niedok. zrównawać, zrównywać, 1) urownać, wyrównać (Z. ścianę); 2) Z. co z czem = porównać, skonfrontować (Z. świadectwa); 3) Z. komu, z kim = dorównać, sprostać.

Zrównawać, p. Zrównać.

Zrównywać, p. Zrównać.

Zruszać, pp. Zruszyć.

Zruszyć, niedok. zruszać, 1) Z. co = wyruszyć co z miejsca, obruszać; 2) Z. kogo = wzruszyć; 3) Z. kogo = zgniewać, obruszyć; 4) Z. co = naruszyć, uszkodzić.

Zruta, 1) p. Zrzut; 2) p. Zrzuta.

Zrywać, p. Zerwać.

Zrzasnąć się, zrzosnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.

Zrzaz, 1) p. Zraz; 2) zraz.

Zrzazać, p. Zrzezać.

Zrzazować, p. Zrzezać.

Zrząd, sposób, porządek.

Zrządza, rządność, gospodarność.

Zrządzać, p. Zrządzić.

Zrządzić, niedok. zrządzać, 1) przyrządzić, przygotować (już mary zrządzono); 2) Z. kogo na co = użyć go do czego, nastroić go do czego; 3) przeznaczyć (Z. dzień do pracy; doktór takie lekarstwo zrządził = zaordynował); 4) Z. komu męża, żonę = obrać, upatrzyć; 5) Z. [1002]kogo z kim = połączyć węzłem małżeńskim; 6) urządzić, uplanować; 7) Z. co = załatwić się, obrządzić się z czem.

Zrzągać się z kim = kłócić się.

Zrzebię, p. Źrzebię.

Zrzec, niedok. zrzekać, urzec, oczarować.

Zrzechtać, p. Zrzektać.

Zrzeć, patrzeć.

Zrzejomy, p. Zrejomy.

Zrzek, zgłoska, sylaba.

Zrzektać, zrzechtać, zrechtać, zmęczyć trajkotaniem, zgiełkiem.

Zrzemy, p. Zrejomy.

Zrzesić, przerazić, zatrwożyć.

Zrześć, spotkać się, spotkać kogo, zajść drogę komu.

Zrzetelny, 1) p. Zrejomy; 2) rzetelny.

Zrzezać, zrzazać, niedok. zrzazować, zerznąć; Z. się, zniszczyć się, ponieść stratę.

Zrzędać, p. Zrzędzić.

Zrzędny, troskliwie gospodarny, rządny.

Zrzędy, zrzędzenie.

Zrzędzić, zrzędać, 1) Z. czem, nad czem = dokazywać, wydziwiać; 2) rządzić pieczołowicie, gospodarzyć skrupulatnie; 3) wyrządzić, zrządzić (Z. kogo na straż = wyznaczyć).

Zrzędzioch, zrzęda, człowiek zrzędny.

Zrzęsić, zlać, skropić rzęsiście.

Zrzucać i Z. się, p. Zrzucić.

Zrzucić, niedok. zrzucać co = naruszyć, nadwerężyć, złamać (Z. siły, przyjaźń z kim); Z. się na co = złożyć się (Z. się na pogrzeb biedaka).

Zrzut, zrzuta, zrzutek, zruta, 1) zrzucenie, odrzucenie; 2) rzygowiny.

Zrzuta, 1) p. Zrzut; 2) albo zruta, upadek, zguba, niebezpieczeństwo.

Zrzutek, p. Zrzut.

Zrżać, zrżeć, zarżeć.

Zrżeć, p. Zrżać.

Zsadzać, p. Zsadzić.

Zsadzić, niedok. zsadzać, 1) Z. kogo z urzędu = zrzucić, zepchnąć, [1003]złożyć; 2) Z. kogo z siebie = nie dać po sobie jeździć, postawić mu się.

Zsep, zsyp, zsypka, 1) zsypanie, zsypywanie; 2) danina w zbożu.

Zsiadać i Z. się, p. Zsieść.

Zsiąść i Z. się, p. Zsieść.

Zsieść, zsiąść, niedok. zsiadać, zsiadywać z urzędu = ustąpić, usunąć się z urzędu; Z. się, 1) osiąść, opaść (na wysepce morskiej sól zsiada się); 2) stwardnieć, zeskorupieć, zdrętwieć (paznogcie od tej pracy zsiadają się).

Zskapieć, skapieć.

Zsłowiańczyć, przerobić na słowiańskie, przetłómaczyć na słowiańskie.

Zsobna, zosobna, osobno.

Zstać, zstanąć, niedok. zstawać, 1) wystarczać (zstaje mi czasu); 2) zstaje mię na co = stać mię na co, zdołam; 3) Z. czego = odstać od czego, zaniechać czego; Z. się, 1) dojrzeć, dostać się (owoc zstał się); 2) stać się czem, zrobić się czem.

Zstarzeć, zestarzeć się.

Zstaw, staw w ciele, przegub między członkami.

Zstawać i Z. się, p. Zstać.

Zstawić, zestawić.

Zstąpić, zstępić, niedok. zstępować, 1) pokolenie zstępujące = linja zstępna członków rodu; 2) pójść na dół, spaść w cenie (żyto zstępuje); 3) zejść, zboczyć (Z. z gościńca; Z. do kogo = wstąpić po drodze; Z. komu z drogi = ustąpić, usunąć się).

Zstert, zstyrt, zstyrta, sterta.

Zstępić, p. Zstąpić.

Zstępki, umowy.

Zstępować, p. Zstąpić; Z. się, łączyć się.

Zstyrt, p. Zstert.

Zstyrta, p. Zstert.

Zsuć, zsypać, posypać gęsto.

Zsychać, p. Zeschnąć.

Zsyłać się, porozumiewać się.

Zsypować, zsypywać.

[1004]Zszczypać, p. Zszczypnąć.

Zszczypnąć, zszczypać, niedok. zszczypować, uszczknąć od wierzchu.

Zszczypować, p. Zszczypnąć.

Zszepnąć się, zszeptać się, niedok. zszeptywać się, zmówić się szeptem.

Zszeptać się, p. Zszepnąć się.

Zszeptywać się, p. Zszeptać się.

Zszlakować, wyśledzić, wytropić.

Zścigać, p. Zścignąć.

Zścignąć, zścigać, doścignąć, dogonić.

Zślubić, złączyć ślubem, poślubić.

Zśniały, zsiniały.

Zśniecić się, p. Ześniecić się.

Zśrzódzbieżny, odśrodkowy (siła zśrzódzbieżna).

Zubać, p. Zobać.

Zubia, p. Zob.

Zubiec, rosocha, kolec.

Zubierać, poubierać.

Zuchter, zuch.

Zuchterstwo, zuchowatość.

Zuchwalca, p. Zuchwał.

Zuchwalny, zufalny, zufały, zuchwały.

Zuchwał, 1) albo zuchwała, zufał, zuchwalstwo; 2) albo zuchwalca, zuchwałka, zuchwała, zuchwałek, zufalec, zufalca, zuchwalec.

Zuchwała, p. Zuchwał.

Zuchwałek, p. Zuchwał.

Zuchwałka, p. Zuchwał.

Zuciekać, pouciekać.

Zuczać i Z. się, p. Zuczyć.

Zuczyć, wyuczyć, przyuczyć, przyzwyczaić; Z. się, wyuczyć się, przywyknąć, przyzwyczaić się (Z. się w szkole; Z. się wymyślać sługom).

Zuć, wyzuć.

Zufać, zaufać.

Zufalca, p. Zuchwał.

Zufale, zuchwale.

Zufalec, p. Zuchwał.

Zufalny, p. Zuchwalny.

Zufał, p. Zuchwał.

Zufały, p. Zuchwalny.

Zufan, łyżka metalowa durszlakowa.

Zufka, 1) mała łyżka durszlakowa; 2) albo zuwka, zupka.

[1005]Zugorzyć pole = zostawić odłogiem.

Zuja, pakuły do zatykania szczelin w promach.

Zujmować, poujmować.

Zumiały, zdumiały.

Zumieć się, niedok. zumiewać się, zdumieć się.

Zumiar, nadto, nadmiernie.

Zumiewać i Z. się, p. Zumieć.

Zumieć, niedok. zumiewać, zdumieć; Z. się, zdumieć się.

Zumysłowy, umyślny, z umysłu pochodzący.

Zupadać, poupadać.

Zupełność, dojrzałość, pełnoletniość.

Zupełny, 1) cały (kochać zupełnem sercem; zupełną sprawę odłożono; ofiara zupełna = całopalenie); 2) masywny, lity, nie dęty; 3) pełny, jędrny (ciało zupełne); 4) pełnoletni, dojrzały; 5) liczba zupełna = od której odejmujemy (w odejmowaniu).

Zuwka, p. Zufka.

Zuzanista, kobieciarz.

Zwab, 1) zwabienie; 2) powab, ponęta.

Zwadca, zwadzca, zwajca, zwadnik, zwadziciel, zwadziec, kłótnik, człowiek zwadliwy.

Zwadka, zwada.

Zwadnica, zwadzicielka, kobieta zwadliwa, kłótnica.

Zwadnik, p. Zwadca.

Zwadny, zwadliwy.

Zwadzca, p. Zwadca.

Zwadziciel, p. Zwadca.

Zwadzicielka, p. Zwadnica.

Zwadziec, p. Zwadca.

Zwachać, rozbujać, żeby się wahało.

Zwajca, p. Zwadca.

Zwalać i Z. się, p. Zwolić.

Zwalczywać, zwalczać.

Zwalisty, łatwy do zwalenia, stoczysty, potoczysty; 2) niezgrabnie toczący się (niedźwiedź Z.); 3) grubo zwieszający się (kudły zwaliste).

Zwanie, powołanie, zawód, profesja.

Zwara, zwarka, zwarzenie, war.

[1006]Zwarka, p. Zwara.

Zwartokąt, kąt ostry.

Zwartować, przewertować, przetrząsnąć.

Zwarzyć żelazo = spoić na gorąco kawałki żelaza.

Zwaśnić się na kogo = powziąć do kogo niechęć, nienawiść.

Zważyć co = zrównoważyć, wykazać swą równą z czem innem wagę.

Zwążyć, zwęzić.

Zwetować, odwetować, odpłacić.

Zwęchnąć, zwęszyć.

Zwężeć, zwęzić się.

Zwiadować, dowiedzieć się.

Związ, p. Związka.

Związa, p. Związka.

Związać, zwięzać, niedok. związywać, zwięzywać kogo; 1) dowodząc przekonać, skonwinkować; 2) zobowiązać, zobligować; 3) uchwycić, złapać (sokół zająca związał); Z. się, zawiązać się, zrodzić się, ugruntować się (wierność się w nim związała).

Związanie gwiazd = konstelacja, gwiazdozbiór.

Związany: niewiasta związana = żywota zamkniętego, niepłodna.

Związek, 1) p. Związka; 2) zawiązek, zaród.

Związka, związa, związ, związek, 1) zawiązka, wiązadło (Z. do włosów; Z. członków w ciele); 2) związek (Z. małżeńska); 3) wiązka, pęk, snop; 4) więzy (Z. języka niemowy).

Związły, zwięzły.

Związywać, p. Związać.

Zwiczary, Szwajcary.

Zwiedca, p. Zwiedzca.

Zwiedliwy, zwodniczy.

Zwiedzca, zwiedca, ten, co poznał, znawca (Z. serc ludzkich).

Zwiedzieć, poznać, dowiedzieć się (zwiesz, żeciem ja pan).

Zwieliczenie, wspaniałość.

Zwieńczać, p. Zwieńczyć.

Zwieńczyć, zwinszować, niedok. zwieńczać, zwińczać kogo z kim = połączyć związkiem małżeńskim.

[1007]Zwierać, p. Zewrzeć, Z. się, 1) p. Zewreć; 2) Z. psy = brać na smycz.

Zwierciadlnica, zwierciedlnica, zwierciedlniczka, ta, co robi lub sprzedaje zwierciadła.

Zwierciadlnik, zwierciedlnik, ten, co robi lub sprzedaje zwierciadła.

Zwierciadlny, zwierciedlny, zwierciadlany.

Zwierciadłko, zwierciadełko.

Zwierciadło, p. Zwierzciadło.

Zwiercieć, niedok. zwiercać, 1) podziurawić wierceniem; 2) zetrzeć wierceniem, uwiercić.

Zwierciedlnica, p. Zwierciadlnica.

Zwierciedlniczka, p. Zwierciadlniczka.

Zwierciedlnik, p. Zwierciadlnik.

Zwierciedlny, p. Zwierciadlny.

Zwierek, p. Zwiorek.

Zwiernia, skrytka, schowanka, skarbiec.

Zwierściadło, p. Zwierzciadło.

Zwierzać i Z. się, p. Zwierzyć.

Zwierzch, zwierzk, wierzchołek, wierzch.

Zwierzchnica, zwierzchność, zwirzchność, część wierzchnia, powierzchnia.

Zwierzchność, zwirzchność, 1) p. Zwierzchnica, 2) powierzchowność, pozór, strona zewnętrzna; 3) przewaga, pierwszeństwo, góra na kim.

Zwierzchny, zwierzchowny, 1) zwierzchni; 2) zewnętrzny, powierzchowny.

Zwierzchować, zwirzchować, doskonalić.

Zwierzchowany, zwirzchowany, doskonały, najwyższy.

Zwierzchowność, zwierzchność.

Zwierzchowny, zewnętrzny, zwierzchni.

Zwierzciadło, zwierściadło, zwirzciadło, wierzciadło, 1) zwierciadło; 2) albo zwierciadło: chłop złodziej wyrzyna na łąkach plastry [1008]abo zwierciadła wyrzyna = golizny, łysiny.

Zwierzk, p. Zwierzch.

Zwierzy, zwierzęcy, tyczący się zwierza.

Zwierzyć, Z. się, niedok. zwierzać, Z. się komu czego = zdać co na kogo z ufnością, powierzyć (Z. życie swe zdradliwemu morzu; zwierzył się szafarzowi pieniędzy swych, a przyjacielowi tajemnicy).

Zwierzyna, rzadkość, biały kruk, rarytas (stok jakiś — Z. w Afryce).

Zwierzynny, tyczący się zwierzyny (łowy zwierzynne).

Zwiesistociąg, kierunek pionowy, linja prostopadła.

Zwiesisty, 1) zwieszający się, zwisły, obwisły; 2) spadzisty, stromy.

Zwieścić, niedok. zwieszczać, zwiastować, obwieścić, oznajmić.

Zwieść, niedok. zwodzić, 1) przywieść, skłonić; 2) sprowadzić do kupy, na dół 3) wydać, wyprawić (Z. wesele, zabawę, tańce); 4) Z. kogo = zluzować, zająć jego miejsce; 5) Z. kogo od kogo, od czego = odciągnąć, odstręczyć (Z. kogo od Boga, od stateczności); Z. się, 1) zluzować się wzajemnie (zwodzą się pokolenia); 2) Z. się skąd = wynieść się, ujść (ptaki na zimę zwodzą się; Z. się na tamten świat).

Zwietrznik, otwór do przewietrzania.

Zwiezne, opłata od towarów przywożonych do miasta.

Zwieźć, niedok. zwozić co na kogo = zwalić, zmówić co na kogo; Z. się, 1) zwiodło mu się = upiekło mu się, uszło mu na sucho, bezkarnie; 2) Z. się na kogo = skrupić się, odbić się na kim; 3) powieść się, udać się.

Zwięk, źwięk, dźwięk.

Zwięzać, p. Związać.

Zwięzłowaty, p. Zwięzły.

Zwięzły, zwięzny, zwięźliwy, zwięzłowaty, 1) [1009]skupiony, zbity (miasta zwięzłe i rozciągnione; kibić zwięzła = krępa, przysadzista); 2) ścisły (przyjaźń zwięzła).

Zwięzny, p. Zwięzły.

Zwięzywać, p. Związać.

Zwięźliwy, p. Zwięzły.

Zwiężyciel, ten, co związuje.

Zwijać i Z. się, p. Zwinąć.

Zwiłość, rozpacz, wściekłość.

Zwiłować, postąpić po błazeńsku, jak szaleniec.

Zwinąć, niedok. zwijać, 1) zwichnąć (Z. nogę); 2) Z. czego = pozbyć się, zbyć czego (Z. strachu); 3) albo Z. się, wykręcić się, wywinąć się z czego, uniknąć czego, umknąć (Z. się od zguby; zwija z placu boju); Z. się, 1) zwija mi się = niedobrze mi, mdli mię, mam nudności; 2) (o nodze, kroku) podwinąć się, poślizgnąć się.

Zwiniątko, zawiniątko.

Zwinszować, p. Zwieńczyć.

Zwińczać, p. Zwieńczyć.

Zwiorek, zwierek, zwierzątko.

Zwiozły, zmieniony gwałtownie (w płacz zwiozło wesele).

Zwirz, źwirz, zwierz.

wirzciadłoZwirzciadło, p. Zwierzciadło.

Zwirzchnie, zwierzchu, zewnętrznie.

Zwirzchność, p. Zwierzchność.

Zwirzchować, p. Zwierzchować.

Zwirzchowany, p. Zwierzchowany.

Zwisko, nazwisko, przezwisko, miano.

Zwlec, niedok. zwlekać, zwłóczyć, zwłóczać, zwłaczać kogo = przetrzymać go na słowie, kazać mu czekać na ostateczną decyzję.

Zwlekać, p. Zwlec.

Zwłaczać, p. Zwlec.

Zwładać, p. Zwładnąć.

Zwładnąć, zwładać, 1) owładnąć, powściągnąć (Z. konie rozbiegane); 2) Z. komu = sprostać, dać radę.

Zwłaczać, p. Zwlec. [1010]Zwłaszcza, osobno, oddzielnie, pojedyńczo.

Zwłoczny, 1) tyczący się zwłok (kości zwłoczne); 2) albo zwłokliwy, zwlekający, ociągający się.

Zwłok, zewłok, 1) zwleczenie, zdjęcie (Z. płaszcza z kogo); 2) zdobycz, łup (z nieprzyjaciół zdobyto zwłoki); 2) zwłoki, ciało po umarłym.

Zwłokliwy, p. Zwłoczny.

Zwłóczać, p. Zwlec.

Zwłóczyć, 1) zmęczyć, starzać włóczeniem (koń go zwłóczył); 2) p. Zwlec.

Zwnątrz, zewnątrz.

Zwnętrzny, zewnętrzny.

Zwodca, p. Zwodnik.

Zwodek, p. Zwód.

Zwiedliwy, zwodniczy, zdradziecki.

Zwodnica, zwodniczka, zwodnicielka, kobieta zwodząca, bałamutka (nie dba o żonę, pieszcząc się z zwodnicą).

Zwodnicielka, p. Zwodnica.

Zwodnictwo, zwodzenie, sztuka zwodzenia, mamieniemamienie, obłuda.

Zwodniczka, p. Zwodnica.

Zwodnik, zwodzca, zwodca, zwojca, zwodzic, 1) ten, co zwodzi, uwodzi, bałamut (nierządnica i Z.); 2) ten, co mami drugiego, oszust (wąż, (Z.wąż = Z. Ewy; Jezusa, jako zwodnika ludu krzyżowali).

Zwodzca, p. Zwodnik.

Zwodzic, p. Zwodnik.

Zwodzić i Z. się, p. Zwieść.

Zwojca, p. Zwodnik.

Zwolenniczek, zdrob. od zwolennik.

Zwoleniec, zwolenik, uczeń czyj, zwolennik.

Zwolenik, 1) p. Zwoleniec; 2) wybraniec.

Zwolenny, wyzwolony, uwolniony.

Zwoleny, p. Zwolony.

Zwoleństwo, 1) zezwolenie, pozwolenie, wolność; 2) przywilej, wolność.

Zwolić, zezwolić, niedok. zwalać, zezwalać, 1) zezwolić, przystać na co; 2) obrać, wybrać; 3) Z. komu co = zesłać łaskawie (bogowie [1011]zwolili mi zwycięstwo); Z. się, zgodzić się, zmówić się na jedno (zwoliwszy się, obrali go).

Zwolony, zwoleny, 1) imiesłów od zwolić; 2) przekonany, przeświadczony; 3) syn Z. = przybrany, adoptowany.

Zwołowacieć, stać się ociężałym jak wół.

Zwon, dzwon.

Zwonić, dzwonić.

Zwono, dzwono koła, ryby.

Zwońcy, cymbały.

Zwora dla psów = swora.

Zwiotszeć, zestarzeć się.

Zwoźba, zwóz, zwózka.

Zwoźny, zgnojony nawozem (rola zwoźna).^[26]

Zwód, 1) albo zwodek, most zwodzony; 2) wykazanie w sądzie swej niewinności przez wskazanie rzeczywistego winowajcy; 3) związek, konfederacja.

Zwrot, 1) zwrócenie (Z. oczu na co); 2) skręt, zakręt (na zwrocie ulicy); 3) odwrot, odbitka, odskok, kierunek wsteczny (zło zwrotem się zlało na tych, od których poszło).

Zwrotny, obrotny, zwinny.

Zwrzasnąć, zwrzeszczeć, wrzasnąć.

Zwrzedzieć, zwrzodowieć, stać się wrzodowatym.

Zwrzeszczeć, p. Zwrzasnąć.

Zwrzodowieć, p. Zwrzedzieć.

Zwycięstwo, kapliczka nad grobem ludzi świątobliwych i męczenników w pierwszym wieku po Chrystusie.

Zwyciężać, p. Zwyciężyć.

Zwyciężczyna, 1) ta, co odniosła zwycięstwo; 2) albo zwyciężczyzna, zdobycz zwyciężców.

Zwyciężczyzna, p. Zwyciężczyna.

Zwyciężeniec, człowiek zwyciężony.

Zwyciężny, zwyciężysty, tyczący się zwycięstwa, zwycięski.

Zwyciężyć, niedok. zwyciężać, zwyciężywać, 1) Z. kogo prawem = przekonać, pokonać go prawem; 2) Z. kogo w [1012]czem = przewyższyć, zakasować.

Zwyciężysty, p. Zwyciężny.

Zwyciężywać, p. Zwyciężyć.

Zwyczaić, niedok. zwyczajać, przyzwyczajać; Z. się, 1) Z. się czemu = przyzwyczaić się, przywyknąć do czego; 2) Z. się co czynić = mieć w zwyczaju co czynić, zwykle czynić; 3) zwyczaiło się co = poszło w zwyczaj, utarło się.

Zwyczaj, 1) ćwiczenie dla wprawy, wprawa (nie mogę w tej zbroi chodzić, bom tego w zwyczaju nie miał); 2) wprawa, biegłość z przyzwyczajenia pochodząca (Z. łatwe rzeczy czyni); 3) Z. z kim = obcowanie, przestawanie, zażyłość (miewał z nią zwyczaje); 4) sposób, tryb (od mamki wziął Z. życia i obyczajów).

Zwyczajać i Z. się, p. Zwyczaić.

Zwyczajny koło czego = doświadczony, biegły, kompetentny.

Zwyczajowiec, zwolennik zwyczajów dawnych.

Zwyczyć się, przywyknąć, przyzwyczaić się.

Zwykać, 1) miewać w zwyczaju, zwyknąć w wielu wypadkach; 2) uczyć się, ćwiczyć się.

Zwykłać, zwikłać.

Zwykłość, zwyczaj, nawyk.

Zwykły, wprawny, doświadczony, biegły.

Zwypuszczać, powypuszczać.

Zwyrębować, powyrąbywać.

Zwysić, p. Zwyszyć.

Zwysiekać, powysiekać.

Zwysz, zwyż = na wysokość (łokieć w Z.); nad Z. = nadto, więcej, za wiele (nad Z. daninę wybierał).

Zwyszyć, zwysić, zwyższyć, 1) przewyższyć, przeważyć; 2) sprostać, wyrównać; 3) zyskać, wygrać (robiąc pięciu talentami, zwyszył drugie tyle).

Zwytrącać, powytrącać.

Zwywracać, powywracać.

Zwyż, p. Zwysz.

[1013]Zwyższyć, p. Zwyszyć.

Zwyżyć się nad kim = wznieść się nad kogo.

Zycer, zecer.

Zycerski, zecerski.

Zydla, p. Zedel.

Zygar, zegar.

Zygielgarn, p. Zegielgarn.

Zylarz, powroźnik.

Zymać, p. Zdjąć.

Zymbrat, p. Zimbrat.

Zyndra, zindra, zendra.

Zynek, zynk, zynk.

Zyngować, p. Zingować.

Zynk, p. Zynek.

Zynkować, wsadzać w ziemię ablegry.

Zys, p. Zez.

Zysk, 1) Z. w sądzie = to, co na skazanym zasądzono wyrokiem; wyegzekwowanie wyroku; 2) lichwa, procent (dawać na Z.); 3) zajęcie, proceder, szukanie zysku.

Zyskać, niedok. zyskiwać, Z. bitwę = wygrać, odnieść zwycięstwo; 2) Z. co prawem = wygrać w sądzie, mieć przysądzone wyrokiem.

Zyskiwać, p. Zyskać.

Zyskowny, chciwy zysku, interesowany.

Zyszka, zyzka, zyzek, zez, człowiek zezowaty.

Zyść, zejść.

Zyz, p. Zez.

Zyza, p. Zeza.

Zyzek, p. Zyszka.

Zyzka, p. Zyszka.

Zzbawić czego = pozbawić.

Zzacniać, p. Zzacnić.

Zzacnić, niedok. zzaniać, uzacnić.

Zziąbić, zziębić, przeziębić, zaziębić.

Zziębić, p. Zziąbić.

Zzobać, zdziobać.

Zzowić, zezwać.

Zzucholić, zźwiekać, zżuć.

Zzuwacz, wyzuwacz, łupiezca, zdzierca, rabuś.

Zzuwalnia, miejsce do rozbierania się w łaźni; miejsce przy szrankach szermierskich, gdzie się szermierze przed walką rozbierali.

Zźwiekać, p. Zzucholić.

Zżasnąć się, przerazić się, zatrwożyć się.

Zżąć, niedok. zżymać, zdżymać, 1) ścisnąć, zmiąć, zgnieść.

Zżedz, spalić.

[1014]Zżenić się, niedok. zżeniać się, złączyć się związkiem małżeńskim.

Zżedz się, sparzyć się.

Zżeniać się, p. Zżenić się.

Zżony, spalony.

Zżymać się, trząść się, dygotać (Z. się w febrze).

Zżyrać, p. Zeżreć^[27].

Ź

Źbło, dźbło, źdźbło, zdziobło, zdziebłko, źdźbło, zdziebło.

Źle, 1) niezupełnie, ledwie, nie ze wszystkiem (Ź. zdrowy, żywy; Ź. zagojona rana; jeszcze Ź. świtało, gdym...); 2) natychmiast, zaraz (czemu mię Ź. nie zabijacie, na co mię chowacie?).

Źleczynny, złoczynny, właściwy złoczyńcy, zbrodniczy.

Źleczyństwo, złoczyństwo, zbrodnia.

Źrebie, p. Źrzebie.

Źreć, p. Źrzeć.

Źroczysty, źrzoczysty, zroczysty, przezroczysty, przejrzysty.

Źrzadło, zwierciadło.

Źrzać, p. Źrzeć.

Źrzałość, dojrzałość.

Źrzały, dojrzały (owoc Ź.).

Źrzeb, p. Źrzebie.

Źrzebczyk, źrzebiec, źrzobek, starsze żrebię.

Źrzebiątko, żrebiątko.

Źrzebica, 1) kobyłka, młoda klaczka; 2) kobyła, klacz.

Źrzebić się, żrebić się.

Źrzebie, źrzeb, źrebie, pewna cząstka pola, łan, staje.

Źrzebiec, p. Źrzebczyk.

Źrzebię, zrzebię, żrebię.

Źrzebięcy, żrebięcy.

Źrzebna, żrebna (źrzebna klacz, oślica).

1. Źrzeć, patrzeć.

2. Źrzeć, źreć, źrzać, źrzenieć, dojrzewać.

Źrzejomy, p. Zrejomy.

Źrzelszy, dojrzalszy.

[1015]Źrzenica, źrenica.

Źrzenieć, p. Źrzeć.

Źrzetelny, p. ŹrejomyZrejomy.

Źrzobek, p. Źrzebczyk.

Źrzoczysty, p. Źroczysty.

Źrzódelny, źrzódlny, źrzódlany, źrzódłowy, źródlany.

Źrzódełko, źródełko.

Źrzódlany, p. Źrzódelny.

Źrzódlisko, źródlisko.

Źrzódlny, p. Źrzódelny.

Źrzódło, źródło.

Źrzódłomówca, etymolog.

Źrzódłosłów, źródłosłów.

Źrzódłowy, p. Źrzódelny.

Źwać kogo = źle o kim mówić.

Źwięk, p. Zwięk.

Źwirz, p. Zwirz.

Źwirzątko, zwierzątko.

ZŻ

Żaba, rodzaj zawiasy drewnianej u wrot lub drzwi zwyczajnych.

Żabie żyłki = żyłki krwawe pod językiem.

Żachliwy, lękliwy, bojaźliwy.

Żadać się, p. Żadzić się.

Żadliwość, p. Żadność.

Żadliwszy, szpetniejszy, wstrętniejszy, brzydszy.

Żadliwy, p. Żadny.

Żadność, żadliwość, szpetność, wstrętność, brzydkość.

1. Żadny, 1) żaden; 2) płeć żadna = rodzaj nijaki.

2. Żadny, żadliwy, szpetny, wstrętny, brzydki.

Żadzić się, żadać się, brzydzić się.

Żagawka, p. Żegawka.

Żagiel, płachta wielka jako nakrycie od deszczu lub słońca.

Żagiew, podnieta, pobudka, podsyta (dodać żagwi płomieniowi = dodać oliwy do ognia; Ż. miłości; pijaństwo Ż. do wszeteczeństwa).

Żaglisty, 1) pełen żagli, opatrzony żaglem, żaglami (nawa żaglista); 2) tyczący się żagla (bieg Ż.) (= bieg pod żaglem).

[1016]Żaglolotny, lecący pod żaglem (okręt Ż.).

Żagwica, p. Żegawka.

Żagwisty, pełen żagwi, zapalny.

Żak, 1) literat, sawant; 2) mała sieć rybnarybna, postać niewodu; 3) plondrowanie, rabunek (Tatarzyn rzucił się do żaku); 4) kleryk, rybałt.

Żakować, plondrować, rabować.

Żakuła, klecha; bakałarz.

Żalej, bardziej żal.

Żali, azali, czy. Żalić, 1) napełniać żalem (Ż. komu serce); 2) boleć; Ż. się, 1) Ż. się czego = litować się nad czem; 2) żal się Boże = szkoda, nie warto (żal się, Boże, że nam co dobrego z nieba spada, ponieważ takiego klejnotu poszanować nie umiemyumiemy).

Żalnik, cmentarz.

Żaluzja, zelus, zazdrość, niepokój o cnotę którego z pary małżeńskiej (wzbudziła w mojej żonie żaluzję).

Żałoba, skarga, zaskarżenie, zażalenie (uczynić żałobę na kogo przed kim; przynieść, kłaść na kogo żałobę).

Żałobić, nabawiać żalu, zasmucać.

Żałobisty, żałobny (śmierć nas żałobistym worem odzieje).

Żałobliwy, 1) żałosny; 2) skarżący, powodowy (strona żałobliwa w sądzie).

Żałobnica, 1) kobieta w żalu, w smutku będąca; 2) oskarżycielka; 3) list żałobny = skarga (podać żałobnicę).

Żałobnik, 1) ten, co pozostaje w żalu, w smutku; 2) oskarżyciel, powód w procesie.

Żałobny, oskarżający (list Ż., p. Żałobnica).

Żałomsza, msza żałobna; egzekwje.

Żałosny, godzien litości, opłakany.

Żałościen, p. Żałościwy.

Żałościwy, żałościen, żałośliwy, żałosny; pobudzający do żalu.

[1017]Żałośliwy, p. Żałościwy.

Żałota, uczucie żalu, żałość.

Żałować, 1) albo żałować się na kogo = wnosić zażalenie, skarżyć się; Ż. się, 1) nie oszczędzać siebie, nie chcieć się narażać, poświęcać (Ż. się dla kogo, dla czego; nie żałują się na śmierć).

Żara, żarza, zorza północna.

Żarciwszy, żarczejszy, żarliwszy.

Żarczejszy, p. Żarciwszy.

Żardki, żartki, żwawy, rwący.

Żarki, p. Żarliwy.

Żarliwiec, człowiek żarliwy.

Żarliwy, 1) albo żarłoczy, żarki, żarławy, żarłoczny, obżarty; 2) żarzący się, pałający (ogień Ż.).

Żarławy, p. Żarliwy.

Żarłoctwo, żarłoczność.

Żarłoczka, kobieta żarłoczna, żarłok.

Żarłoczy, p. Żarliwy.

Żarłok, chciwiec, pożeracz, marnotrawca (Ż. krwi; Turczyn Ż. państw; Ż. majątku ojcowskiego).

Żarnkarz, który robi w żarnach mąkę lub krupy.

Żarnowo, żarna do mielenia.

Żarnowowy, tyczący się żarnowa, młyński.

Żarnówka, rękojeść żarn.

Żarny, pełen żaru, upalny, skwarny (Ż. promień słońca).

Żaropoświetny, przez zorzę północną oświecony.

Żarota, zażartość, żarliwość (z wielkiej żaroty mścił sięsię).

Żarstwa, żerstwo, piasek gruby, żwir.

Żarteczek, p. Żert.

Żartkomówność, wyrywanie się z mową, niewstrzemięźliwość w mówieniu.

Żartkonogi, szybkonogi.

Żartkoskrzydły, mający skrzydła żartkie, chybkie.

Żartomówność, żartobliwy sposób mówienia.

[1018]Żartomówny, mówiący żartobliwie.

Żartowliwy, żartowny, żartobliwy.

Żartownica, żartowniczka, kobieta żartobliwa.

Żartowniczek, p. Żartownik.

Żartowniczka, p. Żartownica.

Żartownik, żartowniczek, człowiek żartobliwy.

Żartowny, p. Żartowliwy.

Żartule, p. Żert.

Żartuleńki, p. Żert.

Żartwa, żertwa, żarzyna, żarzyzna, ofiara palona na ołtarzu, całopalenie.

Żarz, żarzew, żarzowie, żarzywie, żarzywo, żar, żarzewie.

Żarza, p. Żara.

Żarzątek, węgiel przygasły.

Żarzew, p. Żarz.

Żarzewny, żarzący, rozpalalącyrozpalający (ogień bez żarzewnej karmi osiada).

Żarzliwość, żarliwość.

Żarzowie, p. Żarz.

Żarzyć się, jątrzyć się, srożyć się (gdy się bóle najbardziej żarzyły...).

Żarzyna, p. Żartwa.

Żarzysty, pełen żaru, żarzewia, żarzący (ogień Ż.; chuć żarzysta).

Żarzywie, p. Żarz.

Żarzywo, p. Żarz.

Żąbr, żubr.

Żąd, żądza.

Żądać, żędać, 1) Ż. o co = prosić usilnie; 2) żądać wiedzieć (żądał, co się stało); 3) Ż. komu czego = życzyć; 4) potrzebować, wymagać (roślina żąda odpowiedniego klimatu).

Żądalny, wyrażający żądanie, żądający (nota żądalna do dworu zagranicznego).

Żądlisty, żądłasty, mający żądło (chrząszcz Ż.; sztych Ż.).

Żądliwość, żądza, pożądliwość, chęć.

Żądliwy, żądościwy, żądzien, 1) żądny, chciwy; 2) upragniony, pożądany, godny żądania, przyjemny (nadszedł czas Ż.; ranki jego żądliwsze nad złoto, słodsze nad miód; woń żądliwa).

[1019]Żądłasty, p. Żądlisty.

Żądoba, żądność.

Żądościwy, p. Żądliwy.

Żądość, żądza, pożądliwość.

Żądzien, p. Żądliwy.

Żdać, czekać.

Żebry, żebranina, żebractwo.

Żebrzeć, żebrać.

Żeby, czyżby? doprawdy? (umarł. — Ż?).

Żega, p. Zega.

Żegawica, p. Żegawka.

Żegawka, żagawka, żegawica, żagwica, pokrzywa.

Żeglarka, żeglówka, żegluga.

Żeglarskie, po żeglarsku.

Żeglówka, p. Żeglarka.

Żegnać, 1) chrzcić, święcić (Ż. dzwon, wodę); 2) Ż. dzieci = konfirmować; 3) zażegnywać (Ż. czary, chorobę).

Żegżułka, i, lm. i kukułka.

Żehało, żgadło, żegadło.

Żeland, dawna gra w karty.

Żelasty, p. Żelaźnisty.

Żelaza, okowy, kajdany.

Żelaznograda armata = żelaznym gradem (kulami) ziejąca.

Żelazny: koło żelazne = gwiazda polarna, gwiazda żeglarska.

Żelazociąg, magnes.

Żelazowy, żelazny.

Żelaźnik, p. Żeleźnik.

Żelaźnisty, żelasty, żelazisty.

Żelestwo, żelastwo.

Żeleźnictwo, przemysł żelazny, handel żelazem.

Żeleźnik, 1) albo żelaźnik, ten, co się trudni przemysłem lub handlem żelaznym; 2) kocieł, panew żelazna.

Żeliszcze, żeleźce.

Żeła, p. Żyła.

Żełw, żełwica, żołwica, siostra męża, szwagierka.

Żełwica, p. Żełw.

Żemełka, bułeczka.

Żemlany, żemłowy, tyczący się żemły = bułki.

Żemła, bułka, placek.

Żemłowy, p. ZemlanyŻemlany.

Żencica, p. Żynczyca.

[1020]Żencyca, p. Żencica.

Żenich, pan młody, oblubieniec.

Żeniczyzna, p. Żeńczyzna.

Żenie, p. Żonie.

Żeniec, żnarz, żynarz, żniwacz, żniwak, żniwiec, żeńcarz, żniwiarz.

Żenin, żeniny, żeński, żonin, należący do żony, tyczący się żony.

Żeniny, p. Żenin.

Żenny, żonaty.

Żeńcarz, p. Żeniec.

Żeńczy, tyczący się żeńców, żniwiarski.

Żeńczyzna, żeniczyzna, żeńszczyzna, osoba płci żeńskiej.

Żeński, p. Żenin.

Żeństwo, stan człowieka żonatego, małżeństwo.

Żeńszczyzna, p. Żeńczyzna.

Żerca, 1) pożeracz (czas Ż. wszystkiego); 2) albo żerzec, kapłan, ofiarnik; drużba, marszałek weselny.

Żerecki, kapłański, ofiarniczy (urząd Ż.).

Żeremię, osada bobrów.

Żerny, żyrny, żerowny, żyrowny, 1) dający żer obfity, tuczący (pastwisko żerne); 2) tuczny, tłusty; 3) albo żerowy, tyczący się żeru; 4) pożerający (czas Ż. = trawiący wszystko).

Żerowny, p. Żerny.

Żerstwo, p. Żarstwa.

Żert, żarteczek, i w licz. mnogiej żartule, żartuleńki, żart, żarcik.

Żertować, żartować.

Żertwa, żartwa, ofiara palona na ołtarzu.

Żertownik, stół w cerkwi, na którym przygotowują ofiarę bezkrwawą.

ZerzecŻerzec, p. Żerca.

Żeżone ofiary, całopalenia.

Żęć, to, co zżęto; trawa zżęta, sianożęć.

Żędać, p. Żądać.

Żgadło, p. Żehało.

Żglić, tlić, żarzyć; Ż. się, tlić się, żarzyć się.

Żglisko, żgliszczko, żgliszcze, miejsce palenia umarłych.

Żgliszcze, p. Żglisko.

Żgliszczko, p. Żglisko.

Żłobowacina, żłobowina, miejsce wyżłobione.

[1021]Żłobowina, p. Żłobowacina.

Żłop, 1) żłopanie, żłopnięcie; 2) to, co się żłopie; 3) żłopy = sapiska, wpadliny, źródliska, zdroiska.

Żłób, 1) rynna; 2) kanał, koryto.

Żłód, żłódź, deszcz zlodowaciały, grad.

Żłódź, p. Żłód.

Żmienda, żmiendactwo, żmindactwo.

Żmiendactwo, p. Żmienda.

Żmii, żmijowy.

Żmij, wąż, gad, gadzina, jaszczurcze plemię (ŻŻ. skusił Adama).

Żmija, gatunek armaty.

Żminda, żmienda, żmindactwo, skąpstwo.

Żmindliwy, żmindacki.

Żmurek, p. Zmrużek.

Żnarz, p. Żeniec.

Żnia, żniwo.

Żniwacz, p. Żeniec.

Żniwaczka, żniwka, żniwiarka.

Żniwak, p. Żniwacz.

Żniwiec, p. Żniwacz.

Żniwka, p. Żniwaczka.

Żniwny, tyczący się żniwa.

Żniwować, odbywać żniwo.

Żobro, p. Ziebro.

Żog, palenie, ogień (swym żogiem go podniecała).

Żoła, znój, pot.

Żołd, 1) Ż. wieść = służyć w wojsku, być żołnierzem; 2) wojskowość, służba wojskowa; 3) wojsko, siła zbrojna; 4) służba.

Żołdat, p. Zołdat.

Żołdnierz, żołnierz.

Żołdować, służyć w wojsku.

Żołdownik, żołnierz na żołdzie będący.

Żołnieraka, żołnierzyna.

Żołnierczyk, żołnierzyk.

Żołnierska, stan żołnierski, służba wojskowa, żołnierstwo.

Żołnierskie, po żołniersku.

Żołnierzyn, żołnierski.

Żołtarz, psałterz.

Żołwica, p. Żełw.

Żona, kobieta, białogłowa.

Żonetka, 1) kobietka; 2) żoneczka.

Żonie, żenie, gna, pędzi.

[1022]Żorula, biedna żórawica (samica żórawia).

Żółciany, żółciowy.

Żółcina, żółtość.

Żółklina, żółtość, zajście żółtością.

Żółtasy, żółtawy.

Żółtnąć, żółtnieć, żółknąć.

Żółtnieć, p. Żółtnąć.

Żółtobrzuch, ten, co dogadza brzuchowi, gębie, rozkosznik.

Żrawy, żrący, wyżerający, trawiący.

Żreć, żre go w brzuchu = rznie; Ż. się, gryźć się, frasować się, martwić się.

Żucha, p. Żuchwa.

Żuchać, żuchleć, żuć pomału, przeżuwać.

Żuchawica, p. Żuchwa.

Żuchel, kawał (Ż. chleba).

Żuchleć, p. Żuchać.

Żuchwa, żucha, żuchawica, szczęka górna.

Żuć, żwać o kim = wziąć kogo na język, wycierać sobie kim zęby, źle o kim mówić; Ż. się, gryźć się, trapić się, frasować się.

Żuka, ażuka, hażuka, rodzaj długiej sukni wierzchniej.

Żuława, nizkie wybrzeże z błot i bagnisk (Ż. gdańska).

Żuławczyk, żuławianin, mieszkaniec żuławy.

Żuławianin, p. Żuławczyk.

Żuławski, tyczący się żuławy.

Żupica, żupan, kitlik.

Żurzyć się, być markotnym, kwasić się, jątrzyć się, gniewać się (koń się żurzy = strzyże uszami).

Żuwka, zupka.

Żuzel, 1) Ż. kamienny = pumeks; 2) koniec palącego się knota u świecy.

Żuzelica, żuzel.

Żużelasty, żużylisty, żużelowaty, podobny do żuzla, pełen żuzla.

Żużelowaty, p. Żużelasty.

Żużmant, gatunek sukni kobiecej.

Żużylisty, p. Żużelasty.

Żwacz, obmówca, plotkarz.

Żwać i Ż. się, p. Żuć.

[1023]Żwawliwy, mielący ciągle ustami.

Żwawy, zębaty.

Żwadło, żwawiedło, pierwszy żołądek u przeżuwających, żwacz.

Żwawiedło, p. Żwadło.

Żwer, żwir.

Żwerowaty, żwirowaty.

Żybura, napój zły, lura.

Życiowrotny, przywracający życie, odradzający.

Życzka, tasiemka.

Życzkowy, tasiemkowy.

Życzność, życzliwość, 1) życzliwość; 2) życzenie (wedle życzności to sprawił).

Życzliwość, p. Życzność.

Życzliwy, 1) życzący komu czego; 2) pożądany.

Życzny, życzliwy.

Życzyć, 1) Ż. komu = być życzliwym, sprzyjać; 2) Ż. komu = radzić, perswadować życzliwie (życzył i upominał aby się poddali); 3) pozwolić; 4) udzielić do używania, użyczyć, pożyczyć (Ż. książki); 5) Ż. komu czego = cieszyć się z posiadania czego przez kogo, nie zazdrościć mu.

Żyć1. Żyć, 1) Ż. gdzie = mieszkać, przebywać; 2) żyje ogień w popiele, w próchnie, w knocie ruszniczym = trwa, jest, nie zgasł, tli się; 3) żyję ja = jakem żyw, póki ja żyję, ja w tem (żyję ja, a będzie napełniona ziemia wasza).

Żyć2. Żyć, rzyć, zadek.

Żyd: Żyda grzebać = knuć konszachty, działać potajemnie.

Żydło, 1) p. Żyt; 2) życie, żywność.

Żydowczyzna, żydowszczyzna.

Żydowstwo, kraj żydowski.

Żydy, gawiedź, tłuszcza.

Żylany, żylasty.

Żyła, żeła, 1) Ż. pięta, sucha = nerw; 2) sucha Ż. = bykowiec, surowiec, kańczug.

Żyłować, robić żylastym (rogi żyłowane).

Żynać, żąć.

Żynarski, żniwiarski.

Żynarz, p. Żeniec.

Żyncica, p. Żynczyca.

[1024]Żynczyca, żyncica, żyntyca, żencica, żencyca, żętyca.

Żyntyca, p. Żynczyca.

Żyr, żer, żarcie.

Żyrandola, p. Żyrondel.

Żyrondel, żyrandola, żyrondol, żyrandol.

Żyrondol, p. Żyrondel.

Żyrca, rządca stołu.

Żyrny, p. Żerny.

Żyrować, żerować, szukać żeru.

Żyrowisko, żerowisko.

Żyrowny, p. Żerny.

Żysiek, p. Żyś.

Żyskość, rzeźkość.

Żyś, żysiek, Żydek.

Żyt, żydło, życie.

Żytnica, śpichlerz na zboże.

Żytny, 1) żytni; 2) zbożowy; 3) obfitujący w zboże; 4) pożywny.

Żyto, zboże wogóle (reż jest Ż. każdemu znajome).

Żyw czem = żyjący czem, żywiący się czem, używający czego za pokarm (rybami tylko i jarzynami żywi).

Żywca, żywiciel.

Żywiący, żyjący, żywy.

Żywić kogo = zostawić go przy życiu, nie pozbawiać go życia.

Żywie! niech żyje! (vivat!).

Żywiec, 1) płód żywy, pisklę wylęgłe; 2) żywopłot.

Żywię1. Żywię, żywocina, żywina, zwierzę.

Żywię2. Żywię, żywie, żyję, żyje.

Żywina, p. Żywię.

Żywiolny, żywiołowy.

Żywioł, 1) to, co żywi, podsyca; 2) żywność.

Żywizna, zapas żywności.

Żywnie, 1) skoro tylko (gdy Bóg Ż. każe krzemieniowi, ten wielkością wód lunie); 2) dziwnie, bardzo (Ż. mi się ta książka podoba).

Żywocina, p. Żywię.

Żywojadacz, pożeracz tego, co żywe.

Żyworodny, 1) wydający swój płód żywym; 2) wrodzony (wściekłość lwa żyworodna).

Żywot: do żywota = do śmierci, dożywotnie.

Żywotni, żywotny, żywotodajny, żywotworny, [1025]żywotworzący, żywotosprawny, życiodajny, ożywiający.

Żywotny, 1) p. Żywotni (chleb Ż.); 2) żyjący, żywy; 3) koń Ż. = na którym kto sam zwykle jeździ.

Żywotodajny, p. Żywotni.

Żywotosprawny, p. Żywotni.

Żywotworny, p. Żywotni.

Żywotworzący, p. Żywotni.

Żywszy, który żył.

Żywy, 1) oczywisty, widoczny, istny, wierut nywierutny (żywe kłamstwo; żywa prawda); 2) możliwy, żywny (wszelkim żywym sposobem); 3) żywe węgle, Ż. ogień = tlący się, palący się, żarzący się; 4) Ż. kamień, żywa opoka = rodzima, naturalna.

Żyzno czego = obficie, jest w obfitości (Ż. kapłanów).

Żyzny, pożywny, sytny, posilny.

---

1.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Wasanna w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
2.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Acan w tym słowniku lub w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
3.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Asan w tym słowniku.
4.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Aspan w tym słowniku lub w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
5.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Waszmość w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
6.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Lazur w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
7.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Pontał w Encyklopedii staropolskiej.
8.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło pupki w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
9.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje.
10.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
11.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
12.  Błąd autorów słownika; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Encyklopedii staropolskiej i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
13.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Encyklopedii staropolskiej i w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
14.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Olśnąć w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
15.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Orędować w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
16.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
17.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
18.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniczku wyrazów obcych.
19.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Sztafirować w M. Arcta Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
20.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Siara w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
21.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szczykać w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
22.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szorstki w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
23.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło Szybki w Słowniku ilustrowanym języka polskiego i w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
24.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz hasło tyr w Słowniku etymologicznym języka polskiego.
25.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.
26.  Zobacz też słowo Zwoźny w M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego.
27.  Błąd autorów; odwołanie do hasła, które w tym słowniku nie istnieje. Zobacz to hasło w Słowniku ilustrowanym języka polskiego.

Tekst jest własnością publiczną (public domain). Szczegóły licencji na stronach autorów: Władysław Niedźwiedzki, Antoni Krasnowolski.